Praktische informatie Deze bordjes volgen:
Het volstaat niet om op routebordjes te lopen, die staan alleen op cruciale punten. Gebruik dus de kaart en/ of de tekst. Afstanden zijn gemeten op de kaart, in praktijk blijk je vaak enkele kilometers meer te wandelen.
Afkortingen op routekaarten: LA=linksaf, RA=rechtsaf SRB= struin routebordje Ri4B=Ri4daagsebordje Nummers op kaarten corresponderen met nummers in routebeschrijving.
Belangrijke telefoonnummers Calamiteiten: 112 Nood:
06-81401970
Belangrijke tijdstippen De starttijden staan bij de verschillende dagen op de volgende bladzijden. Lunchservice: 12:00 – 14:00 uur (op lunchlocaties, indien gereserveerd) Eind: Tot 17:30 uur is iemand van de organisatie op het start- en eindpunt aanwezig en is de horeca open.
Vervoer: Openbaar vervoer -> check altijd van tevoren via 9292.nl Op vertoon van dit gidsje kun je tijdens de Ri4daagse gratis gebruik maken van de ponten van Riveer, Uitrwaarde en de gemeente Tiel en de fietsen (za. 19 aug.) Houdt rekening met vertrektijden boten, te laat = gemist!
Van het padje af Ahoi struiners, laat vanaf het moment dat je dit leest alle dagelijkse beslommeringen los en laat je meevoeren met de stroom van de Waal… De Waal en zijn uiterwaarden laten je in deze editie van de Ri4daagse twee nieuwe routes vanaf Zaltbommel richting het westen ervaren. Het rondje Fort Vuren–Brakel en Brakel - Zaltbommel zullen voor nieuwe bijzondere Waalbelevingen zorgen. Vertraag met de stroom van de rivier en de voorbij drijvende wolken. Haal lekker vaak diep adem en laat je gedachten zo nu en dan met de stroom wegdrijven. Zie dan het schelpenbuffet voor de vogels, de bloemen, de vlinders en de spoortjes in het zand. Wat maakt dat bepaalde planten hier overleven? Kijk ook naar de schepen die voorbij gaan, waar komen ze vandaan en wat brengen ze of gaan ze lossen? Heb oog voor het aangespoelde materiaal als wrakhout en touw maar ook zaadjes die bij laag water een mooi lijnenspel op de strandjes achter laten. Zie beelden in de wolken en observeer de kuddes wilde paarden en runderen. Voel de wind door je haren of om je kale hoofd. Voel de klei, het zand, de basaltblokken en de kiezels onder je wandelschoenen (of liever… doe je schoenen zo af en toe eens lekker uit!). Luister ook naar de wind, het water, naar de vogels en naar auto’s in de verte. Proef de koffie, de thee, het brood, het fruit welke in de buitenlucht extra lekker zullen smaken. Doe nieuwe inzichten op uit de rijke historie van het Land van Maas en Waal, door het bezoek aan de kastelen, het dijkmagazijn en bijvoorbeeld een veerhuis. Geniet op het water, op de pontjes en op de boot, ervaar de uiterwaarden vanuit het perspectief van de rivier. Laat je door de riviernatuur en mensen om je heen verwarmen, soms in stilte (zwerm soms even los) dan weer samen met andere struiners. Ga vooral eens ‘van het padje af’! Verwonder je… Jolanda van den Bergh (vrijwilliger Ri4daagse van het eerste uur)
Wandelende gids Hans Tijdens de 4 dagen loopt Hans Heerdt als vrijwilliger en gids mee om in verbinding te komen met de deelnemers van de Ri4daagse alsook met de riviernatuur. DĂŠ kans om wat meer aan de weet te komen over de rivier en haar prachtige uiterwaarden. Hans wil graag zijn passie met jou delen, dus wie weet kom je hem onderweg tegen voor een goed gesprek en zijn verhaal over de weelde van de Waal!
Denkend aan de Waal Scheepsmotoren bonken tractoren ronken koeien en paarden uiterwaarden zomerbed, winterbed, schaatspret allemaal in en om de Waal kaliwaal, nevengeulen zandzakken zeulen hoog water, struintochten kribben en rivierbochten brug en veer heen en weer melancholiek werf en steenfabriek unieke omgeving fascinerende beleving oogstrelend nimmer vervelend (JosĂŠ Gremmen, 2014)
Vogels langs de Waal Door Marc Westermann,
het midden rivierengebied, een
vogelliefhebber,
Cetti’s zanger. Dat is een vogel
-deskundige en
die oorspronkelijk uit Zuid Europa
wetlandwacht voor de
komt, maar die zich de laatste jaren
Vogelbescherming
via de Biesbosch langs de rivier aan het uitbreiden is. Een andere
Uiterwaarden, oude rivierstrangen
nieuwkomer is de grote zilverreiger
langs de dijk en de oevers van de
een paar jaar geleden.
Waal, het gevarieerde landschap langs de rivier is bijzonder in
De talrijke projecten in het
trek bij vogels in alle seizoenen.
rivierengebied, o.a. voor ruimte van
In de zomer klinkt uit bomen en
de rivier en dijversterking, zorgen
rietruigtes de zang van blauwborst
voor onrust onder de bevolking en
en bosrietzanger. Die laatste laat in
de vogelwereld, maar bieden ook
zijn zang verschillende Afrikaanse
nieuwe kansen. Grote delen van de
vogels horen, hij imiteert de
uiterwaarden maken deel uit van
geluiden die hij in het voorgaande
het Europese Natura 2000 netwerk.
halfjaar heeft gehoord!
Dit is van groot belang voor de bescherming en het behoud van
Een paar jaar geleden riep er
biodiversiteit.
luidkeels, voor de eerste keer in
Bosrietzanger
Broedvogelsoorten als de vorstelijke kwartelkoning, het Porseleinhoen
Quotes:
en de zwarte stern zijn beschermd. De leeuwerik met zijn jubelende zang houdt hier nog net stand. Veertig jaar geleden waren er nog 12000 broedparen in het rivierengebied. Nu zijn we blij met 2 paar per uiterwaard. En natuurlijk zijn er onze wintergasten, de watervogels,
“Dit jaar slaan we even over. Als gevolg van het struinen vorig jaar verhuizen we naar een dorp aan de Waal.”
ganzen en eenden die in grote aantallen veilig en voedselrijk van onze gastvrijheid gebruik mogen maken. Laten we er voor zorgen dat de bloeiende bermen langs de dijk en de hooilanden in de uiterwaarden niet te vroeg gemaaid worden; dat de wilgengrienden blijven bestaan, oude meidoornhagen blijven bloeien en bessen dragen; dat ooibos de kans krijgt zich te ontwikkelen; dat plas dras gebieden nat blijven en rijen knotwilgen onderhouden worden, zodat zij voor steenuil en holenduif nestgelegenheid bieden; dat zandwanden in het broedseizoen niet met bulldozers weggevaagd worden. Dan blijven onze uiterwaarden met andere dynamische wetlands de waardevolste natuurgebieden die Nederland bezit!
“Het was één heerlijke ervaring, ondanks de blaren. Ik heb genoten van de heerlijke natuur en de gezelligheid en behulpzaamheid voor elkaar onderweg, de pontjes, het fietsen. Ik vond de waaljutter erg leuk en de muziek… geweldig, die galmen over het water…”
DAG 1 - Donderdag 17 augustus
Donderdag 17 augustus 2017, Vuren – Brakel
DAG 1 - Langs de Waterlinie Start- en eindpunt: Fort Vuren. Waaldijk 29, 4214 LB Vuren OV advies: Bus 47 Gorinchem-Geldermalsen, bushalte Molenlaan, Vuren (1x per uur) Afstand: 13 kilometer Lunch: in de uiterwaarden vlakbij pont Brakel *picknick*
Belangrijke tijden: 08.00 – 09.00 uur
Inschrijving
Tot 09.30 uur
Koffie + feestelijke start Ri4daagse
Uiterlijk 10.00 uur
Alle wandelaars vertrokken
Vaartijden Slot Loevestein – Fort Vuren: vanaf 12.46 elk uur, laatste pont om 16.46 uur! Als je de laatste pont mist, reserveer dan de watertaxi 06 2255 8233 (à 6 euro per rit, minimaal 1 uur van te voren bellen)
Routebeschrijving Vanaf Fort Vuren (1) LA over de dijk.
RA de uiterwaarden in. Loop over de
In bocht RA uiterwaard in, SRB (=
stranden tot steigertje, daar de dijk
struinroutebordje) volgen, langs
op. Neem iets verder de pont naar
plas aan linkerhand en dan voor de
Brakel.
oude steenoven LA pad naar de dijk volgen. RA op dijk, bij bord Vuren
Daar aangekomen is meteen links
LA dijk af (klompenpad bordje, iets
in de uiterwaard de lunchlocatie
verder langs de dijk: 2), vervolgens
(3). Loop over de veerdam naar de
SRB volgen.
dijk, op de dijk RA wandelpaadje. Je komt weer
Als dijk bocht naar links maakt, bij
op de dijk en
einde bebouwing: RA trapje dijk af,
gaat z.s.m.
uiterwaarden in en LA de Waaloever
na bedrijven-
volgen. Je loopt tussen een nieuwe
terrein Ytong
geul en de Waal, door twee laagtes
DAG 1 - Donderdag 17 augustus Fort Vuren is gebouwd in 1844 als een eenvoudig aarden fort. Het fort vormde samen met Slot Loevestein een verdedigingslinie die moest voorkomen dat vijanden naar het westen trokken. In 1848 is de toren gebouwd en werd de gracht gegraven, 30 jaar later nog meer verbouwingen. Fort Vuren maakt deel uit van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. aan het begin en eind. Na de tweede laagte ga je LA richting dijk (Ri4B), via klaphekjes. Ter hoogte van de Batterij onder Brakel (4) RA door de uiterwaarden van Munnikenland blijven struinen, weer langs een geul. Na ongeveer 2 km dit pad volgen ben je bij Slot Loevestein (5),
Fort Vuren
Onderweg: De Rooie Bal alias Theodora van den Wildenberg, bespeelt de trekharmonica. Ze schrijft en zingt haar eigen liedjes.
hou op het laatst zoveel mogelijk de Waalstrandjes aan. Aan de Waaloever neem je de pont naar Fort Vuren, het eindpunt.
Uitbreidingstip: Je kunt na Loevestein door de uiterwaard doorlopen en pontje naar vestingstadje Woudrichem nemen. Let wel op de tijd, de laatste pont Woudrichem-Fort Vuren vertrekt om 16.35! De pontkosten van de extra lus zijn
Het Icarusblauwtje, ĂŠĂŠn van de vlindersoorten die je kunt tegenkomen.
voor eigen rekening.
Slot Loevestein, het robuuste kasteel van ridder Dirc Loef van Horne, werd gebouwd in 1357.
Hugo de Groot
Vesting3hoek
Deze persoon kom je zeker tegen
Op ĂŠĂŠn dag drie provincies
als je Loevestein bezoekt: Hugo
bezoeken, 600 jaar geschiedenis
de Groot. Zijn ontsnapping in een
beleven en drie rivieren bevaren;
boekenkist uit de staatsgevangenis
het kan allemaal in de Vesting3hoek
Loevestein spreekt nog altijd tot de
tussen Gorinchem, Woudrichem,
verbeelding.
Loevestein en Fort Vuren.
Project Munnikenland In juni 2016 is het project
het gebied - zoals het voormalige
Munnikenland opgeleverd. Het
klooster Munnikenhof en het
700 hectare grote gebied is weer
kasteel Munnikenland - hebben
grotendeels teruggebracht naar de
een zichtbare plek in het landschap
situatie van voor de inpoldering. De
gekregen.
oude rivierdijk is afgegraven en de nieuwe ‘Wakkere dijk‘ aangelegd. De nieuwe inrichting van Munnikenland draagt bij aan een hogere waterveiligheid. Door alle Ruimte voor de Rivier-maatregelen is een totale waterstandsdaling van 30 centimeter bereikt. Het biedt tegelijkertijd ook kansen voor natuur, recreatie en cultuurhistorie. Dwars door het gebied zijn wandel-, fiets- en struinpaden aangelegd en cultuurhistorische locaties in
Op dit moment ontstaat in het Munnikenland een interessant wetland.
DAG 2 - Vrijdag 18 augustus
Detailkaart Zaltbommel
Vrijdag 18 augustus 2017, Zaltbommel - Brakel
DAG 2 - De Bommelerwaardroute Startpunt: Partyboot De Princehof, veerweg haven Zaltbommel OV advies: Verschillende bussen vanaf station Zaltbommel (meerdere keren per uur) Parkeertip: Parkeerterrein Beersteeg, 5301 HR Zaltbommel (gratis) (zie detailkaart Zaltbommel) Lunch: in de Breemwaard *picknick* Afstand: 13 kilometer wandelen
Belangrijke tijden: 08.30 – 09.30 uur
Koffie, intekenen
09:30 uur
Start vaartocht
Routebeschrijving Vanaf de veerdam struinroute naar
oversteken naar een hek met SRB.
Zaltbommel volgen, negeer de
Via overstapje naar de dijk, daar LA.
1e afslag. Na 2 km met bocht RA
Dijk 2 km volgen tot voorbij bord
richting dijk (Ri4B). Halverwege LA
“einde Zuilichem”.
(Ri4B ) graspad, aan het eind van het pad links aanhouden. Via een overstapje met SRB naar een grasdijk. Grasdijk volgen tot SRB op paal dan RA. Tussen een paar bomen door, weiland recht
DAG 2 - Vrijdag 18 augustus LA via verhard pad en hek de “Breemwaard” in, hier is de lunchlocatie (2). 2 km struinen (is ook klompenpad) tot de dijk bij Nieuwaal, daar LA. Volg de fietsdijk langs de Gamerensche Waarden (3). Links aanhouden (de dijk blijven volgen) naar hek met SRB. Grasdijk volgen. Na een bocht naar rechts, bij de dijk LA (onderlangs). Dijk ruim 1 km volgen, na plas kun je over het Waalstrand verder richting Zaltbommel. Bij hek RA
Onderweg: Janny Cok
Janny Cok is hulpverlener en verhalenverteller. Met verhalen als educatief middel en als methodiek voor herstel.
Joep Beliën
Een evenement is niet compleet zonder Joep en zijn viool. De pastor en violist uit Zaltbommel komt deze dag opluisteren met zijn muziek.
dijk op. Op dijk LA en al snel zie je parkeerterrein Beersteeg aan je rechterhand (4).
TIP:
“Alle werkelijk grote denkbeelden worden tijdens het lopen gevormd.” Bij Grand-Café ‘De Verdraagzaamheid’ (5, op de kade vlakbij de haven) kun je na afloop nog wat drinken.
(Friedrich Nietzsche)
Gamerensche Waarden Dit is één van de eerste uiterwaarden in Nederland waar een stromende nevengeul is aangelegd. In 1995 werd een nieuwe dijk aangelegd, dwars door de uiterwaard en langs de zandwinplas. In de periode 1996-1999 is een stelsel van nevengeulen gegraven, als onderdeel van kleiwinning voor de nieuwe dijken. Eind 1997 is de voormalige steenfabriek gesloopt. De grote nevengeul van Gameren is één van de best ontwikkelde nevengeulen van Nederland. De geul is belangrijk voor vissen en bijzondere libellen. Processen van zandafzetting en erosie hebben ervoor gezorgd dat het gebied een toplocatie is geworden voor bijzondere pionier soorten van rivieren als Oeverloper, Oeverzwaluw en Kleine plevier.
BOEKENtips Voetsporen Wim Huijser Literair lees- en wandelboek. Wim Huijser treedt in de voetsporen van tal van schrijvende wandelaars die in de 19e, 20e en de 21e eeuw het Gelderse Rivierengebied bezochten. De Staatse linies in de Waalstreek Ruud Boxem, Ferdinand van Hemmen en Louis Dolmans Het verhaal van de Mauritslinie, een verdedigingslinie van tientallen wachttorens langs de Waal.. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog een belangrijk onderdeel in de strijd tegen de Spanjaarden. De Waal/Bewogen - Andrea Gulickx Een fotografisch experiment met de stroming van water, licht en landschap. Met een lange sluitertijd en het bewegen van de camera heeft fotografe Andrea Gulickjx de beweging van de Waal vastgelegd. De expositie die hieruit voortvloeide mondde uiteindelijk uit in dit boek. Koniks in Nederland Margriet Markerink De konik kan worden beschouwd als een rechtstreekse afstammeling van het oorspronkelijke wilde paard in Europa. Met de terugkeer van oorspronkelijke natuur in Nederland is ook de konik een vertrouwd beeld geworden in vele Nederlandse natuurgebieden.
DAG 3 - Zaterdag 19 augustus
Zaterdag 19 augustus, Druten - Slijk-Ewijk
DAG 3 - Struinen over zuidelijke stranden en fietsen op de dijk Startpunt: De Tabaksplant. Van Heemstraweg 33, 6654 KD, Afferden (GLD) Lunch: Groep Groen in het Witte Kerkje Slijk Ewijk (ook fietswisselpunt), Groep Blauw in Dijkmagazijn Beuningen OV advies: Bus 85 Druten-Nijmegen, bushalte Klapstraat Afstand: 17 kilometer fietsen, 13 kilometer wandelen
Belangrijke tijden: 08.30 – 09.30 uur Koffie, intekenen Tot 09.30 uur Start wandeling / fietstocht Eerste afvaart Druten-Dodewaard: 09:00 uur Eerste afvaart Slijk-Ewijk-Beuningen: 10.15 uur Laatste afvaart Dodewaard-Druten: 17.45 uur Fiets uiterlijk 17.30 u inleveren (groene groep)
Routebeschrijving
Groep GROEN
blijven volgen richting Tacitusbrug.
Struin, vaar en fiets
richting dijk. Op dijk (onderlangs de
Voor de brug RA verhard pad dijk kan ook) LA onder brug door,
Start bij ‘De Tabaksplant’ (1),
dijk volgen, langs dijkmagazijn
wandel via Klapstraat de dijk op,
‘Noodschuur’ (3).
dan RA, na bocht L, L aanhouden opnieuw dijk oversteken. Via
Na ongeveer 2 km (bij
het hoofdpad de uiterwaarden
hectometerpaal 85) LA pad de
in. SRB volgen, RA onder
uiterwaard in, RA pad volgen via
elektriciteitsdraden door. Volg SRB
oeverzone richting veerstoep pontje
naar dijk (voor bord Deest). Op
Beuningen. Met de pont naar Slijk
dijk LA (2). Meteen na werf LA via
Ewijk, naar de dijk lopen, op dijk
overstapje naar rivier, RA oeverzone
rechts witte kerkje/galerie1400
DAG 3 - Zaterdag 19 augustus (5) is de lunchlocatie. Pak een fiets en rijd over de dijk richting Dodewaard. Eerste doorgaande weg RA (Loenense dwarsstraat), links aanhouden, over Grote Alee van Landgoed Loenen. Weer op de dijk al snel onder snelweg A50 door. Volg de dijk tot afslag naar de pont naar Druten (na Dodewaard), langs de voormalige kerncentrale (6), Herberg de Engel (7) en Galerie de Strang (8). Vaar met de fiets over en in Druten LA de dijk op. Na ongeveer 2 km RA naar het eindpunt ‘de Tabaksplant’.
Steenfabriek Vogelensangh Deze fabriek is in 1919 gebouwd. Vogelensangh heeft de enige kolengestookte ringoven die nog in gebruik is. Nog steeds gaat het bakken van Vogelensangh-stenen op dezelfde manier als 100 jaar geleden. Je kunt een kijkje nemen op het buitenterrein.
Kerncentrale Dodewaard In 1969 is de centrale in bedrijf gesteld, 28 jaar heeft deze elektriciteit aan het net geleverd. In 1981 waren er meermaals protesten van de antikernenergiebeweging bij de centrale. In 1997 is de elektriciteitsproductie stilgelegd, alle splijtstof is afgevoerd, het overgrote deel van de radioactiviteit is verdwenen. De veilig ingesloten centrale wordt gedurende de wachttijd van 40 jaar bewaakt. In 2045 wordt de centrale volledig ontmanteld en komt het terrein zonder beperkingen beschikbaar.
Onderweg: Domaes Braber Wegwijs in ‘bushcraft‘, het leren herkennen en gebruiken wat de natuur te bieden heeft. Zie de tips in dit boekje. André Janssen André is 20 jaar geleden begonnen met dichten. Later kwam de liefde voor zang daarbij.
DAG 3 - Zaterdag 19 augustus
Groep BLAUW Fiets, vaar en struin Start bij De Tabaksplant (1), fiets via de Klapstraat de Waalbandijk op en ga LA. Volg de dijk, na het theekoepeltje aan linkerhand RA naar de fietspont van Druten en vaar over. Na oversteek RA, op de dijk RA. Volg de dijk, langs Dodewaard, Galerie de Strang (8), Herberg de Engel (7) en de voormalige kerncentrale (6).
Galerie de Strang Beeldentuin en galerie in een oud schoolgebouw. “Kunst ontkalkt het brein” staat voor het pand. Kunstenaarsechtpaar Ben Joosten en Emmy Eerdmans hebben een idyllische plek gecreëerd met veel schilderijen, grafiek en beelden.
Ga onder snelweg A50 door, dan
Lincy Hoogveld De schilderijen van Lincy (in het witte kerkje) zijn mixed media werken die bijna organisch als een bas-reliëf op het doek gebeiteld werden, alleen ... ze werden geschilderd.
Waal, tot Ri4B RA richting dijk
direct LA grindpad/Grote Alee van Landgoed Loenen. Bij Loenense dwarsstraat RA de dijk op. Op dijk LA, bij het witte kerkje/galerie1400 (5) van Slijk-Ewijk lever je je fiets in en ga je lopend verder, de dijk af met pontje naar veerstoep Beuningen. Volg LA de oeverzone van de (bij groot, wit bord). Rechts het eerste pand tegen de dijk is Dijkmagazijn Beuningen (4), de lunchlocatie. Loop terug naar de Waal en de veerstoep, ga verder door uiterwaard langs de rivier. Bij Ri4B LA, verlaat uiterwaard en ga
DAG 3 - Zaterdag 19 augustus RA dijk op (of loop onderlangs de dijk). Je komt langs Dijkmagazijn ‘Noodschuur’ (3, in bocht). Dijk volgen en direct na brug RA pad richting rivier, LA oeverzone rivier volgen tot scheepswerf Ravensteijn, LA naar dijk. Op dijk RA (2). Na bord Deest RA dijk af, het hoofdpad door de uiterwaarden volgen (SRB), onder elektriciteitsdraden door. Houd links aan en volg het pad dat later uiteindelijk terug naar de dijk leidt, deze dijk over en dan de volgende dijk op, op deze dijk RA en even verder LA naar ‘De Tabaksplant’, het eindpunt.
struinen ik ging naar de oever om de Waal te zien containers gleden traag naar zee misschien wel niets er in golven susten mild het zand misschien wel nooit gehoord mijn onbewoonde eiland tussen weide en water sporen van ganzen een barbie in de boom
Herberg de Engel Buitendijks gelegen met een prachtig uitzicht op de dode arm van de Waal. De eerste verwijzing naar het bestaan van ‘de Engel’ is 10 augustus 1591, toen prins Maurits van Oranje terugkeerde van een schermutseling met Spanjaarden en met zijn vloot bij de Engel voor anker ging.
wat ik niet kon zien was ook de moeite waard de gids liet zich leiden ik vond zonder zoeken Ineke Touwen
DAG 4 - Zondag 20 augustus
Zondag 20 augustus, Ophemert - Varik - Tiel
DAG 4 - De Waal centraal Startpunt: Kasteel Ophemert. Dreef 2, 4061 BL Ophemert Lunch: Dreumelse Waard in Dreumel OV advies: Arriva belbus 248 Tiel-Zaltbommel, bushalte Vivo Ophemert (1x per uur, uur van tevoren bellen) Afstand: 22 kilometer wandelen Taxitip: (als het laatste stuk te ver is): 0345-514444 (Voet personenvervoer)
Belangrijke tijden: 08.30 - 09.30 uur
Koffie, intekenen
Tot 09:30 uur
Start wandeling
09.30 uur
Eerste afvaart Varik-Heerewaarden
Routebeschrijving Verlaat Kasteel Ophemert (1) ga LA dan tweede RA (Molenstraat). Langs het Dijkhuis, op de dijk LA uiterwaard in, SRB volgen: rechtdoor tot Waal, dan over zomerkade en langs dijk tot Veerhuis/Dikke Toren Varik (2 en 3).
Waal’. Pad rechtdoor volgen (níet SRB), komt via bruggetje op de dijk. LA dijk volgen, LA pad met bochtje naar de Waal (Ri4B), RA over strandjes. Je komt bij de invaart van scheepswerf, waar je met een pontje overgezet wordt.
Neem het pontje VarikHeerewaarden einde pad LA (SRB) bij winkeltje Dutch design bakery (4) volg de weg 1 km tot net voor bocht naar R, volg SRB LA/ overstapje en loop langs het water, bij “betonnen kruis” kunstwerk RA (SRB) direct daarna LA pad volgen tot bij Bato’s Erf ‘plateau aan de
Oeverzone Waal 1.5 km vervolgen, RA bij grote zanttong en aan de overkant bosje met huisje op de dijk (Ri4B). Pad (Buskuspad) met plas aan linkerhand volgen, de dijk op en dan LA. Binnen paar honderd meter is de lunchlocatie Dreumelse Waard (5, Waaldijk 44). Loop terug naar het Buskuspad en ga RA door
DAG 4 - Zondag 21 augustus klaphekje, oeverzone plas (aan linkerhand) blijven volgen. Bij einde plas LA over zomerkade richting Waal, haakse bocht kade LA, na ca. 300 mtr. aan het einde van plas aan rechterkant naar oever Waal. Bij Waal RA oeverzone volgen tot de veerpont Wamel-Tiel. (6) Neem pont naar Tiel. Ga bij cafetaria LA, volg voetpad onderlangs en ga na coupure bij 3 Zussen (7) LA dijk op. Na woning aan linkerhand LA bij entree natuurontwikkelingsgebied Passewaaij, via “kom” inundatiesluis volg de oeverzone Waal (links) langs ooievaarsnest (rechts) richting dijk en loop tussen dijk en water (links). Ga na vogelobservatiehut bij grote bomengroep de dijk op, LA en ga bij boogkunstwerk de dijk over LA naar beneden, via Zennewijnenseweg, rechtdoor via
Lourdes langs de Waal
Hoedjesdag! Vandaag is het hoedjesdag bij de Ri4daagse! Vind je het leuk om mee te doen, zet dan vandaag je mooiste, grappigste of passendste hoed op! Roeierspad en Hermoesestraat die u blijft volgen, langs monument De Roeier (8) en langs Campingpark Zennewijnen (9). Bij Pippertsestraat LA, bruggetje over, wandelpaadje (parallel aan weg) volgen, aan eind LA, dan RA bruggetje over tot kasteel Ophemert.
VOLKSVERHAAL
“Ik heb eiges joare lang ien de kersnach um twoalf uur woater geschep ien de Woal. Ik gieng dan tot het eind van de krib um goed stromend woater te kunne kriege. Da deje ok aander minse. Da woater wier bewoard en gebruuk bijvoorbeeld as je zere oge had, of wratte, of ’n wond, die mos hèle of zwère, of aander uutwendige ziektes. Ok vör diere was ’t goed. ’t Woater wier bewoard tot op ’n aander joar kersmis. Ien stromend woater zit krach. Het is zuver en helder en zach.” Bron: Volksverhalen uit Gendt, een uitgave van het P.J. Meertens-Instituut.
Onderweg: Marie Mulder Dutch Design Bakery. Ruim 10 jaar ontwerpt Marie kleurrijke kinderkleding en tevens poppen, kussens, keramiek en schilderijen. Hans Vernooij Originele kunstenaar uit Ophemert die veel werkt met hout en materiaal dat hij vindt op struintochten langs de rivier.
DAG 4 - Zondag 21 augustus
Kasteel Ophemert Aangenomen wordt dat de eerste eigenaar van het Huis te Ophemert Rudolf de Cock is geweest. Hij ruilde in 1265 zijn bezittingen rond Rhenoy met graaf Otto II van Gelre tegen diens bezittingen op de noordelijke oever van de Waal. De familie van Haeften heeft het langst (350 jaar) het kasteel bewoond vanaf 1550. Door vererving is het kasteel aan het eind van de 19de eeuw in handen gekomen van de Schotse adellijke familie Mackay. Vanaf 2009 heeft de adellijke familie van Dedem het kasteel in erfpacht.
Kaspadre Kasper Heineke (62) is liedjesschrijver/ troubadour en woont sinds ‘82 aan de Waal. ‘Kaspadre‘ richt zich op entertainment voor groot en klein. De Dansende Balg Dick Steenbergen uit Tiel was lang bezig met klassieke muziek voor hij zijn hart verpandde aan de trekharmonica. Alexandra van Dedem heet u van harte welkom op Kasteel Ophemert
Dikke toren Varik Al eeuwenlang is de Dikke Toren het gezicht van Varik. Nog steeds weten Duitse schippers precies waar ze zijn als ze ‘der Alte’ zien staan pronken langs de Waal. De toren kent een rijke geschiedenis en heeft in de loop der tijd diverse functies gehad.
Veerhuis Varik
Campingpark Zennewijnen
Het Veerhuis is een Village Trade
Verscholen tussen de kleurige
Center, waar vrijwilligers producten
bloesem en romantische
uit het dorp verkopen en de
boomgaarden ligt Campingpark
opbrengst ten goede komt aan het
Zennewijnen. De ideale plek voor
dorp. Ambitie is dat het Veerhuis
een vakantie! ‘Beleef het aan de
een internationale broedplaats
Waal’ is de slogan van Campingpark
wordt voor de nieuwe economie.
Zennewijnen.
Veerhuis Wamel Het karakteristieke hotel restaurant ‘t Veerhuis is uniek gelegen in het Land van Maas en Waal, vlakbij de veerpont Pomona naar Tiel.
5 handige bushcraft-tips Distels, de meeste mensen lopen er met een boog omheen. De stelen zijn echter goed eetbaar. Met name de bovenste 20 centimeter kunnen zรณ in de salade. Wel even de prikkels verwijderen met een mes uiteraard. Weegbree is een wonderkruid. Google maar eens naar de vele mogelijkheden. De vetachtige knoppen zijn als snack te eten en vormen een ware smaakexplosie die doet denken aan kastanje-champignons. Wie zich prikt bij het plukken van bramen heeft de oplossing dichtbij. Kauw een bramenblad tot pulp en houd het tegen de wonde, het is meteen bloedstelpend. In Hedera (klimop) zitten veel saponinen, zeepstoffen. Doe een paar bladeren met citroenschil in de blender en je hebt een eco-afwasmiddel. Touw kun je heel goed maken van brandnetels. Verwijder de bladeren en draai daarna de vezels in elkaar tot een sterk touw.
Domaes Braber is aanwezig bij de Ri4daagse. Op dag 3 geeft hij langs de route uitleg over bushcraft.
BUSHCRAFT
met Domaes Braber
WAAL weetjes
al. en Wa e t p o o l n er - ee de USA Ook in e Wallkill Riv - die d son Het is de Hud nisten is n a v zijarm landse kolo Waal. eder igen door N d naar hun e m Stroom vernoe a Waal ta fwaarts van T iel is de melijk jo n de stro omgord g. Dat deel va n el rond 15 0 na Ch begon zich pa e eeuw 7 1 e d n a v r/ na de s d tijd te v Aan het ein Romein ormen, eer dan 90% m l a s a e a W t e f e d v n oer doo at voerde ter af! Nad r de Lin koste van a w n ij R le ge (die het bela naal van het tota tot dan nerdens Ka ngrijkst n a P t e h 7 0 . w % 6 in 17 a 6 g s o ). nd is dat n werd geope
Dit Mariabeeld ston d vroeger in de Waal als baken van licht om schippers door de rivier te leiden (n u te zien in Museum Catharijneconvent ).
ntstaan de Waal is o t a d t a a g l a leden in Het verha ers, lang ge ro b , n e z u raven doordat 2 re n met het g e n n o g e b n n bij d zij amen ze aa w Zwitserlan k r te la r a gen . 100 ja e broers gin D . n van de Rijn e g re k s groef r ze ruzie jongere reu Lobith, waa e D . g e w n aal. ige schiep de W ieder hun e te s d u o e d , Rijn door aan de
Waalcrossings
Joden. Maar ze brachten ook
In het laatste oorlogsjaar was de
naar de Engelsen, die aan
Waal een grensgebied, het zuiden
de zuidkant van de Waal
was al bevrijd door de geallieerden
lagen. De crossers gingen
en het noorden nog niet. In de
weer terug met wapens
Midden- en Neder-Betuwe, liepen
en zendapparatuur voor
enkele belangrijke vluchtlijnen
het verzet, medicijnen en
over Rijn en Waal. De Waalcrossers
bepaalde voedingsmiddelen.
waren verzetsmensen. Zij namen
In Zennewijnen staat het
mensen mee die voor de Duitsers
beeld ‘De Roeier’, op de
wilden vluchten vanuit de door
plek waar het huis stond
de Duitsers bezette Betuwe naar
van Leen Papo, één van de
het door Engelsen bevrijde Land
Waalcrossers.
inlichtingen van bezet gebied
van Maas en Waal. Dat waren geallieerde piloten, onderduikers,
Neem even een kijkje
verzetslieden en een klein aantal
als je er langs loopt!
worden gehouden, die dienden om de dijken bij overstromingsgevaar te versterken of bij beschadiging te herstellen.
Dijkmagazijnen Een dijkmagazijn is een publieke schuur voor de opslag van dijkmaterialen. Er konden bijvoorbeeld schoppen, kruiwagens, emmers en zandzakken in voorraad
De dijkmagazijnen langs de grote rivieren stammen voornamelijk uit de 19e eeuw. Zij werden onder beheer van waterschappen gebouwd op regelmatige afstanden van elkaar. De dijkmagazijnen verloren in de twintigste eeuw hun functie. Voor zover de gebouwen niet verdwenen zijn door sloop of oorlogsgeweld, hebben zij meestal een nieuwe publieke functie gekregen als bezoekerscentrum of museum.
Antwoord op voetproblemen Geertrude & Annelies zijn twee enthousiaste zussen, die met plezier & liefde al jaren het pedicurevak uitoefenen. Zij lopen al voor de vierde keer mee met de Ri4daagse! Tijdens de Ri4daagse zijn zij bereid jouw vragen over voetproblemen te beantwoorden. Geertrude is ambulant pedicure en gecertificeerd voor de diabetische- en reumatische voet. Annelies heeft een praktijk “OnMyFeet Pedicure & Spa” en biedt Spa Welness Pedicurebehandelingen en Ayurvedische voetmassage aan, een verwenbehandeling voor dames en heren en is gericht op de voeten en onderbenen.
Tips: •
Draag goede wandelsokken of laat compressie kousen aanmeten, deze worden gedragen bij verschillende medische aandoeningen maar ook preventief worden deze kousen gedragen. Deze kousen zorgen voor sneller herstel en minder verzuring.
•
Volgens onderzoek zou je het beste in de namiddag schoenen kunnen kopen, doordat de voeten in de loop van de dag een beetje opzwellen.
•
Laat je voeten iedere keer opmeten, vaak is één voet langer, wanneer dat het geval is, koop de schoenen dan op maat van de grootste voet, om problemen te voorkomen.
Colofon Teksten, redactie en routes: Emmie Nuijen Jolanda van den Bergh Jan van den Berg Vormgeving en fotografie:
Jan van den Berg, www.finton.nl Uitgave van:
Ri4daagse team: • Ton Coenraads (voorzitter Stichting Ri4daagse) • Sigrid van den Heuvel (secretaris en penningmeester) • Hans Heerdt • Jolanda van den Bergh • Emmie Nuijen (organisator)
Dankwoord Na deze laatste dag zijn we dankbaar voor alle hulp en medewerking die we hebben gekregen van o.a. vrijwilligers, sponsoren, streektalenten, ondernemers langs de route, Rijkswaterstaat, Provincie Gelderland, de gemeenten langs de Waal, Uit@waarde, Riveer, lokale en regionale media, Staatsbosbeheer en vele andere partners. We hopen dat u een mooie tocht hebt gehad en wie weet tot ziens bij een volgende Ri4daagse! Het Ri4daagse team