Vrijheidskrant Tour de Waal 2023

Voor iedereen die na 1945 is geboren, zal vrijheid waarschijnlijk iets vanzelfsprekends zijn. Maar zeker gezien de vele vluchtelingen die hier geborgenheid zoeken, is dat anno 2023 helemaal niet zo. Daarom is het bestuur van Tour de Waal blij dat ook de provincie Gelderland het van belang vindt om niet alleen op 4 en 5 mei, maar waar de gelegenheid zich voordoet na te denken en met elkaar van gedachten te wisselen over dat grote goed dat vrijheid heet.

De provincie heeft gekozen voor een meerjarig programma ‘Vrijheid’ om tot een eigentijdse invulling te komen van de beleving van vrijheid. Met ons programma geven we daar invulling aan in het rivierengebied, met financiële support van de provincie. Het biedt ons de mogelijkheid om van Bevrijdingsdag een bijzondere dag te maken.

Gerard Nieuwenhuis: “Tour de Waal gaat ervoor…”

In Nederland herdenken we op 4 mei de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog en vieren we op 5 mei de bevrijding. Met de drie V’s Vrede, Vrijheid en Verbondenheid geven we daar met Tour de Waal invulling aan in het rivierengebied. Daar kunnen we nog een vierde V van Vreugde aan toevoegen. Laten we het vieren en blij en dankbaar zijn dat we in een vrij land als Nederland wonen.

Fietsen in vrijheid met Tour de Waal kan het hele jaar door. Via RoutAbel kan een app worden gedownload waarmee je uit vier fietsroutes in het rivierengebied kunt kiezen. Al fietsend over de dijken langs de Waal krijg je onderweg leuke, leerzame informatie en filmpjes over historische gebeurtenissen, monumenten en vele andere bezienswaardigheden.

Op 5 mei zijn er in de Waalregio van slot Loevestein tot kasteel Doornenburg in het oosten wederom vele activiteiten. In Zaltbommel is het al enkele jaren een geweldig feest. Dit jaar draagt de scouting daar ook een steentje aan bij.

Tiel is een tweede plaats met vele activiteiten. Rondom het gebouw Zinder bruist het op 5 mei van de culturele activiteiten, waaraan actief kan worden deelgenomen. Daarnaast wordt het natuurlijk ook weer één groot feest in het centrum.

De broodjesdroppings op meerdere plaatsen zijn een feest voor de kinderen en de colonnes met oude legervoertuigen trekken altijd veel bekijks. Voor het eerst wordt in de oostelijke regio een vrijheidstocht georganiseerd. Het wordt een bonte stoet van historische voertuigen. Een

feest van verbondenheid met elkaar in het gehele rivierengebied, mede dankzij de vele lokale activiteiten. Laten we ook dit jaar vrijheid vieren in het besef dat er in Europa al meer dan een jaar een oorlog woedt, die nog generaties lang voelbaar blijft.

Dit jaar zijn ook weer enkele basisscholen via een speciaal lesprogramma bereikt. We hopen dat dit zich de komende jaren verder zal uitbreiden. Rest mij alle provinciale en gemeentelijke instanties, culturele instellingen, sponsororen, vaste medewerkers en alle vrijwilligers een fantastische dag te wensen. Met veel dank voor alle inspanningen voor Tour de Waal 2023.

De stille kracht van Joyce Bloem

Tour de Waal en de herinnering aan kunstenares Joyce Bloem worden gekoesterd. Want zonder Joyce was Tour de Waal nooit geworden wat het nu is. Een cultureel topevenement dat mensen van alle leeftijden en achtergronden samenbrengt. Dochter Dewi bereidt een expositie voor over haar moeder, die tijdens Tour de Waal in Tiel te bezichtigen is.

Joyce Margaret Bloem, zoals haar volledige naam luidt, was als kunstenares all-round; ze maakte beeldhouwwerken, keramiek, grafisch werk, schilderijen en gedichten. Ze werd in 1951 in Heerlen geboren en overleed in het Betuwse Tuil in 2017. Joyce was de zus van de schrijfster Marion Bloem, beiden dochters van Indisch-Nederlandse ouders. Joyce studeerde beeldende vorming en keramiek. Zij gaf les aan de Hogeschool van de kunsten in Tilburg waar zij zelf ook haar opleiding had genoten. Ook zat Joyce in de kunstcommissie van de gemeente Maasdriel en in het bestuur van de Stichting Beeldende Kunst Gelderland.

Tour de Waal valt onder een stichting met de naam Beeld van Oranje Linten (BOL), een waanzinnig idee van Joyce uit 2014. Wat zij wilde, was het verbinden van de beide oevers van de Waal waardoor bezet Noord-Nederland en het bevrijde Zuiden symbolisch verenigd werden. Hiertoe had zij bedacht dat op 5 mei het scheepvaartverkeer op de Waal werd stilgelegd om met behulp van oranje linten de verbinding over het water tot stand te brengen. Dit werd de aanzet tot wat nu bekend staat als Tour de Waal, het jaarlijkse bevrijdingsfeest op 5 mei en de gelijknamige fietstochten.

Joyce Bloem was de grote inspirator voor de organisatie en de vele vrijwilligers van Tour de Waal. Voor deze Vrijheidskrant haalt Dewi van den Heuvel, dochter van Joyce herinneringen op aan haar moeder.

‘Mijn moeder was impulsief en tegelijkertijd doordacht, ze kon ook heel subtiel zijn, gevoelig. Maar alles wat ze ondernam deed ze heel enthousiast. Het was echt een extraverte vrouw die graag naar de mensen toeging om samen dingen te ondernemen. En als ze wist wat ze wilde, dan deed ze dat voor 200%. Als ze in haar atelier aan het werk was en ik vriendinnen op bezoek had dan trokken die altijd naar haar toe. Later ging ze ook lesgeven. Dan wist ze als geen ander de kinderen en later ook de studenten te inspireren.’

‘Mijn vader, Nico van den Heuvel, werkte ook graag samen met Joyce. Als bouwkundige hielp hij de constructie van haar beeldhouwwerken en samen maakten ze dan de begroting. Dat was heel plezierig.’

Dochter Dewi zat als kind vaak in het atelier van haar moeder te tekenen, maar om ook beeldend kunstenaar te worden, daarover had ze haar twijfels: ‘Ik dacht dat je als kunstenaar een soort kluizenaar moest zijn en daar had ik helemaal geen zin in.

Toen ben ik naar de filmacademie gegaan en heb daar art-direction gestudeerd. Dan kom je in de hectische wereld van film en televisie terecht en dat is zeker geen kluizenaarsbestaan! Ik trouwde en raakte in verwachting.

Nou, dat is wel een keuzemoment geweest. Bij de film moet je jezelf voor 200% geven anders werkt het niet. Toen heb ik voor het moederschap gekozen. Heel bewust.’

Dewi werkt nu als curator en concept-coördinator voor een viersterrenhotel en blijft toch in de voetsporen van haar moeder met kunst bezig. In Cultureel Centrum Zinder doet zij de vormgeving en inrichting van een kleine tentoonstelling van het werk van haar moeder. Naast beeldende kunst zullen er ook haiku’s te zien zijn die Joyce heeft gemaakt. Dat is een Japanse dichtvorm die zijn oorsprong vindt in het zen-boeddhisme. Die gedichten werden door Joyce ’s nachts geschreven als ze niet kon slapen van de pijn die een ongeneeslijke ziekte met zich meebracht.

Die inspiratie vanuit de Japanse cultuur was ook te zien toen Joyce het idee kreeg om wel-kommetjes te maken. Deze kommetjes van rivierklei werden aan de oevers van de Waal gebakken in vuurgestookte ovens. Met de wel-kommetjes wilde zij mensen welkom heten die door oorlog gevlucht waren en hier terecht waren gekomen. De wel-kommetjes werden door kinderen van de basisschool gemaakt en later aan de vluchtelingen overhandigd.

Dewi: ‘Dat was typisch iets voor mijn moeder. Zij was een vrouw met een heel groot hart voor anderen. Ik hoop dat ik dat van haar heb meegekregen.’

De tentoonstelling van het werk van Joyce Bloem is van 19 april tot 27 mei te bezichtigen in Cultureel Centrum Zinder in Tiel. De feestelijke opening, of vernissage zoals dat in kunstkringen heet, zal in de ochtend van 5 mei plaatsvinden. Ook het boekje met haiku’s zal daar te lezen en te bestellen zijn.

Gerard Nieuwenhuis Voorzitter Tour de Waal

Joyce Bloem. Foto door Sunny Gardeur.

‘Joyce wist mensen samen te brengen.’

Brood vanuit de hemel

“Kijk, daar komt het eten!” Het zware geronk van laag overvliegende Amerikaans B-17 vliegtuigen klonk op 1 mei 1945 als muziek in de oren van de hongerende bevolking in Noord-Nederland.

Met de Duitsers was na moeizame onderhandelingen een overeenkomst gesloten, er mochten voedselpakketten vanuit de lucht gedropt worden. Het luchtafweergeschut zou zwijgen. Natuurlijk was het absoluut verboden om parachutisten of wapens te droppen. De Duitsers controleerden dat door steekproeven te nemen.

Onder de naam Operatie Chowhound werden er door de Amerikanen duizenden pakketten met levensmiddelen gedropt. De Britten hadden Operatie Manna, een zelfde soort operatie. Via de lucht kreeg de bevolking allerlei soorten voedsel en hulpgoederen.

De inhoud van de voedselpakketten bestond uit:

zakken meel, blikken scheepsbeschuit, legerrantsoenen, thee, eipoeder, bonen, Spam (nu bekend als Smac), sigaretten, chocolade en margarine.

Ter herdenking aan deze hongervluchten, zijn elk jaar weer veel enthousiaste vrijwilligers bezig om duizenden broodjes in te pakken voor de traditionele broodjesdropping. Vooral kinderen vinden het geweldig om de uiterwaarden in te rennen en de broodjes te verzamelen.

De broodjesdroppings worden uitgevoerd door de mensen van Skydive ENPC. Zij nemen ook een aantal parachutisten mee die een sprong zullen maken. Dit jaar in Hellouw, Dreumel en Zaltbommel.

4 vragen over de broodjes:

Waar komt het meel vandaan?

1

Heliaro is een hele oude tarwesoort die groeit op de natuurakkers in Doornik (bij Bemmel). Het wordt daarna tot meel vermalen in een echte molen: de Witte Molen in Nijmegen.

Worden de broodjes gebakken door een echte bakker?

Jazeker! De broodjes worden gebakken door Arjan Bakker van Bakkerij Bakker in Herwijnen. Bakker genoeg? :-)

4

3 2

Hoe komen al die broodjes in een zakje? We hebben daarvoor heel veel vrijwilligers in Hellouw, die op 4 mei uren bezig zijn om de broodjes per stuk in te pakken. Een enorm karwei!

Hoe komen de broodjes in het vliegtuig?

Als ze ingepakt zijn gaan de broodjes naar vliegveld Breda. De mensen van Skydive ENPC zorgen er al sinds 2015 voor dat de broodjes op de juiste plek komen. En dat gaat spectaculair hoor! Bekijk dit filmpje hiernaast maar met de QR code:

Een Amerikaanse B-17 lost in het kader van operatie Chowhound in mei 1945 een lading levensmiddelen

De Veertien van Wamel

Een eenvoudig houten kruis vertelt het verhaal van veertien onschuldige mannen uit het dorpje Wamel die toevallig op de verkeerde tijd op de verkeerde plaats waren.

Het is september 1944, twee dagen na de bevrijding van Eindhoven, zo’n 70 kilometer ten zuiden van Wamel. Het land van Maas en Waal was toen al bevrijd, maar aan de noordkant van de rivier - in Tiel - was de Duitse bezetter nog heer en meester.

Het was een angstige tijd. De Duitsers staken soms de Waal over om huizen in brand te steken. Op een van die tochten werden ze beschoten door mensen uit het verzet. De Duitse commandant was woest. Hij gaf het bevel om veertien mannen uit hun huizen te sleuren en mee te nemen naar Tiel, aan de overkant van de Waal.

Daar aangekomen wachtten ze angstig op hun lot, terwijl de commandant zich ondertussen moed indronk in het café. Toen hij genoeg gedronken had, smeet hij de deur van het café open en stomdronken richtte hij zijn wapen op de onschuldige mannen. Hoeveel kogels hij daarvoor nodig had, vertelt het verhaal niet. Maar minuten later lagen er veertien doden op de kade. De jongste was 21 jaar, de oudste 68. Er ging een schok door het dorp, zo krachtig dat de bevolking het tot op de dag van vandaag in herinnering draagt.

Op de plek waar het gebeurde werd een tijdelijk kruis neergezet. Nadat er een mooie gedenkplaat werd geplaatst, verhuisde het kruis naar het Flipje- en Streekmuseum Tiel waar je het nog altijd kunt vinden.

Het negengangenmenu

De coronatijd ligt nog vers in het geheugen, een tijd waarin mensen soms lijnrecht tegenover elkaar kwamen te staan. Zelfs binnen families zorgde dit voor veel problemen. Beeldend kunstenaar Joris Baudoin, zijn broer Jeroen en zus Caro hadden een compleet andere kijk op deze pandemie en de gevolgen en beperkingen die erbij kwamen kijken. Waar Jeroen en Caro zich richtten op het gevaar van vaccinaties en inperken van de vrijheid koos Joris voor een nuchtere kijk en vertrouwen in de wetenschap.

Hét recept voor een scheuring in het gezin, zou je zeggen. Maar er gebeurde iets anders: de drie veroordeelden elkaar niet en bleven met elkaar praten. De warme familiebanden bleven zo bestaan en werden zelfs sterker. Het boek Het negengangenmenu, met e-mailcorrespondentie van Joris, Caro en Jeroen, is een goed voorbeeld van hoe je iemand in zijn

waarde kan laten, ook al heeft die een andere mening. Want daar gaat het natuurlijk om, respect en compassie voor elkaar. Eet smakelijk!

Het Negengangenmenu is te koop via de boekwinkel en op 5 mei bij Zinder in Tiel.

Kunstmarkt Tiel

Verrassend en gezellig is de jaarlijkse

Kunstmarkt in Tiel. Kom en geniet van de grote variatie kunst tussen 12:00 en 17:00 uur in de Waterstraat, Voorstad en Varkensmarkt. De muzikale omlijsting wordt verzorgd door Dick Steenbergen, alias De Dansende Balg, met zijn trekharmonica. De markt wordt geopend als rond

12:00 uur de historische colonne de binnenstad inrijdt, voorafgegaan door de lopers van Astylos. Zij brengen het vrijheidsvuur, dat op de Markt (naast Flipje) wordt ontstoken. De organisatie is ook dit jaar weer in handen van Oranjevereniging Tiel.

Eenmaal, andermaal…

Ella Kok-Majewska veilingmeester in Zinder

Op vrijdag 5 mei om 14.00 uur is Cultureel Centrum Zinder het decor van een heuse kunstveiling. Ella Kok-Majewska, directeur van het Regionaal Archief Rivierenland (RAR) is voor de gelegenheid veilingmeester. Waarom zij? Ella: “Omdat ik een vlotte babbel heb, mensen gerust kan stellen en tegelijkertijd enthousiast kan maken.”

werden boterhammen van gemaakt. Een nicht van mij deelde dat samen met een team vrijwilligers uit, aan de mensen die dat het hardst nodig hadden. Moet je voorstellen. Van de ene op de andere dag ben je niet meer vrij in je eigen land. Je kunt bijna niks meenemen. Vreselijk.”

over Tiel en het Rivierengebied in de Tweede Wereldoorlog. Start je bezoek met de lm over Tiel in de frontlinie en het verzet van de Waalcrossers.

Lees verschillende dappere, ontroerende en soms ronduit ongelofelijke verhalen van bezetter, verzetsstrijder, geallieerde en slachtoffers. En ontdek andere historische plekken, monumenten en musea in de regio op de interactieve kaart.

ArcheoHotspot Archeo Hotspot Tiel maakt archeologie voor iedereen tastbaar en toegankelijk. Elke woensdagmiddag tussen 13:30 uur en 16:30 uur ben je van harte welkom om mee te werken aan de scherventafel in het Flipje en Streekmuseum Tiel. Samen met vrijwilligers en archeologen kun je meewerken aan de determinatie van archeologische vondsten uit het Bleekveld in Tiel.

Natuurlijk zijn er meer redenen. Zo is Ella betrokken bij het de Stichting Beeldende Kunst Evenementen in Rivierenland (BKE) en kent zij veel kunstenaars persoonlijk. Daarnaast zat zij in het bestuur van de Stichting vrienden van Coen Kaayk, waarvan een prachtig ruimtelijk werk te zien is in de hal van Zinder. En als je dan weet dat Ella al eens assistent-veilingmeester is geweest, dan ligt de keuze voor de hand.

Maar er is nog een belangrijke reden, vertelt Ella.: “Ik kom oorspronkelijk uit Oost-Polen, zo’n 30 kilometer van de grens met Oekraïne. Direct na het begin van de oorlog heb ik geld ingezameld om vluchtelingen te helpen. Er kwamen elke dag wel twee of drie treinen binnen met vooral vrouwen en kinderen die huis en haard hals over kop hadden moeten verlaten. Van het ingezamelde geld kocht ik in Polen brood, kaas en vleeswaren. Die werden daar geleverd en er

Er worden enkele tientallen kunstwerken van regionale kunstenaars geveild. De opbrengst hiervan gaat naar Oekraïense kunstenaars. Als teken van solidariteit en medeleven. Ella: “Ik hoop dat er veel mensen naar de veiling komen en dat er flink geboden wordt. Hoe betekenisvol is dat niet?”

In WO2 Infocentrum Rivierengebied maak je kennis met de unieke geschiedenis

WOII Informatiecentrum Rivierengebied

Tiel en Zinder omarmen Tour de Waal

Als je op een doordeweekse dag Cultureel Centrum Zinder binnenwandelt, dan valt het direct op dat er overal kinderen rondlopen. Je komt lezende kinderen tegen in de bibliotheek, er wordt gekleid, getekend en geschilderd. Geluiddichte professionele studio’s zijn broedplaatsen voor muzikaal talent. Even verderop is een spiegelzaal voor ballet en moderne dans en er is zelfs een theaterzaal. Samen met Tour de Waal laat Zinder zien wat het in huis heeft. Kom jij ook?

Op Bevrijdingsdag 2023 is het overal in Tiel feest. Zwaartepunt van Tour de Waal ligt bij Zinder. We spraken met twee van de organisatoren: kunstenaars Guusje Kaayk en Hans Vernooij.

We denken na over wat vrijheid betekent en geven dat letterlijk vorm en kleur. Al van verre zie je straks dat er in en rondom Zinder iets bijzonders aan de hand is.

Op 5 mei kan iedereen een Denkbeeld komen maken dat een plaatsje in het Vrijheidsbos krijgt. Hoe het eindresultaat er precies uit zal zien weten wij ook nog niet.’

De uitbundige vrijheidsjurken van Simone ten Bosch zijn dit jaar te bewonderen

Hans is organisator van de culturele activiteiten van Tour de Waal. Hij steekt zijn enthousiasme niet onder stoelen of banken: ‘Als je op 5 mei vanuit het winkelhart van Tiel naar Zinder komt lopen, gaat er een heel andere wereld voor je open. Muziek, kunst, dans, poëzie, dát is het kloppende hart van Tiel.’

Hoe denk jij over vrijheid?

Guusje vult aan: ’Denkbeelden van vrijheid heet het project dat wij samen met kinderen en volwassenen uit Tiel en omgeving op het plein bij Zinder realiseren, dat voor één dag is omgetoverd tot vrijheidsplein.

We’ll eat again Ook zal er een zogenaamde Vrijheidstafel zijn, waar mensen onder het genot van een lekker kopje Vrijheidssoep van gedachten kunnen wisselen over wat vrijheid voor hen betekent. Voorbijtrekkende fietsers krijgen hier een gratis Waalbroodje.

Nieuw is de Makersmarkt. Talenten uit het land van Flipje presenteren hier hun hand- of hoofdgemaakte producten. Ook de kinderen van Zinder Educatie laten hier hun meesterwerkjes zien.

Daarnaast gebeurt er nog heel veel meer op het Zinderplein. Het opstellen van de antieke legervoertuigen, de kunstveiling, poëzie van de kin-

deren uit groep 7 en 8, dansvoorstellingen en muziekoptredens. Je loopt natuurlijk ook door vlindertuin de Zindering, de vrijwilligers staan er klaar om je uitleg te geven over dit fantastische buurtproject.

Tentoonstelling Joyce Bloem

En dan is er natuurlijk die belangrijke tentoonstelling over de persoon en het werk van wat wel ‘de moeder van Tour de Waal’ wordt genoemd, Joyce Bloem. Zonder Joyce was Tour

de Waal nooit uitgegroeid tot wat het nu is; een familiefeest voor iedereen.

In deze krant lees je er alles over, maar het beste is natuurlijk dat je op 5 mei zelf komt kijken en meedoen. Blijf niet alleen bij Zinder hangen. Zoals gezegd, bruist heel Tiel van de activiteiten. Muzikanten en andere artiesten brengen je van de kunstmarkt in de binnenstad naar Zinder en omgekeerd. Dat wordt echt een ‘zinderend‘ straatfeest!

Wat kan je onder andere verwachten in Tiel?

Broodjes, weet jij er één te vangen?

Voor het eerst sinds jaren weer een broodjesdropping in Tiel, dáár moet je bij zijn! Het vliegtuig komt rond 13 uur over (kijk op de website voor de juiste tijd). De mannen van veteranenclub ‘2 Can Rule‘ zijn er om alles in goede banen te leiden.

Fiesta Tropicana

We proberen de dansgroep “Comparsa Sabor Dominicano en Holanda“ naar Zinder te krijgen. Op het moment van schrijven is nog niet bekend of dat ook echt lukt. Maar als ze komen, verandert Tiel in een tropische dans-oase!

Wereldhapjes

Heb je wel eens een echte Eritrese koffieceremonie meegemaakt? Nee? Dan is dit je kans. Verder presenteert Hennie Challik met haar team lekkere hapjes uit heel de wereld op het Zinderplein, zoals Indonesisch, Zuid-Amerikaans en Syrisch. Eet smakelijk!

Vioolkwartet Maanliev (foto Richard Brusse)

Optredens Zinder Educatie

Zinder Educatie is 5 mei tussen 14.00 en 16.00 uur op het “Vredesplein” te zien en horen met optredens van onder andere vioolkwartet Maanliev en accordeonist Lars van Blijderveen. Verder staat er een prachtig dansoptreden op het programma. Ieder heel en half uur zijn de optredens te bewonderen.

Plaats je eigen ‘Denkbeeld van Vrijheid’ in het Vrijheidsbos

Op 5 mei kan iedereen een Denkbeeld komen maken dat een plaatsje in het Vrijheidsbos krijgt. Kunstenaars Hans Vernooij, Guusje Kaayk, Ans van den Hurk, Ischa de Beer en architect Antoon Reijntjens zullen dit begeleiden. Naast kinderen leveren ook kunstenaars een bijdrage aan de Denkbeelden: o.a. Annelies van Sterkenburg, Anton Vrede, Truus Thijssen, Ans van den Hurk, Hans Vernooij, Jan Vermeulen, Gera van der Leun, Merit Koops, Rob van Roon, Joan Tesser, Rudy Van Amersfoort, Dik Kusters, Gert van Otterloo, Mus Richter, Guusje Kaayk, Frans Ebing, Nesibe Zeynep Yashi, Siska van de Riet, Karlijn Maas, Ninja Heevel , Peter van Ede, Darja Vos, Lieke Smits, Peter van der Veer, Nini Salet, Yana Voronina, Andrea van Sloterdijck.

Guusje Kaayk en Hans Vernooij nodigen je uit op 5 mei bij Zinder.

Sky of Hope WO2- en Vliegeniersmuseum

Trouw tot in de dood

John Harries uit Newfoundland heeft zijn vader nooit gekend. In het Sky of Hope WOII & Vliegeniersmuseum in Fort Vuren is een foto te zien waar een nog heel jonge Johnny samen met zijn vader en moeder op staat. Vader Wyndham draagt het uniform van de Canadese Luchtmacht. Hij was de Boordwerktuigkundige aan boord van een Halifax bommenwerper, één van de zes vliegtuigen die in de omgeving van Giessenburg door Duitse jachtvliegtuigen werden neergeschoten. Zijn vader kwam samen met de andere bemanningsleden om het leven.

Maar dat begreep John pas veel later. Hij heeft zijn leven lang de man op de foto moeten missen. Toen Peter den Tek, voorzitter van het museum, hem opspoorde om hem te vertellen dat er voor zijn vader een monument zou worden onthuld, besloot John bij de onthulling aanwezig te zijn en ook het graf van zijn vader voor de eerste keer te bezoeken. Hij ondernam de lange reis van Newfoundland naar Giessenburg waar het Vliegeniersmonument werd onthuld en hij reisde naar Begraafplaats Crooswijk in Rotterdam, waar zijn vader en zijn zes omgekomen kameraden een laatste rustplaats hebben gevonden.

Ter plekke begroef John de trouwring van zijn overleden moeder. De ring die staat voor trouw zijn aan elkaar. Dat gold voor het huwelijk, maar ook voor het offer dat zijn vader en met hem vele tienduizenden vliegtuigbemanningen voor onze vrijheid hebben gebracht. Trouw aan volk en vaderland. Tot in de dood. Het klinkt misschien als iets van vroeger, maar voor alle nabestaanden is het nog steeds een diep gevoelde emotie.

Op Remembrance Sunday 2019 ging Peter den Tek met een bloemetje langs de graven in Crooswijk. Opeens zag hij in de modder iets glinsteren. Het was de trouwring, die John Harries daar jaren eerder diep in de grond had gestopt…

Na een telefoontje met John werd besloten de ring in het muse um te bewaren en daarmee het verhaal van zijn vader en de zes andere omgekomen bemanningsleden te vertellen. Als tastbare herinnering aan één van de vele verhalen over het diepe verdriet dat oorlog met zich meebrengt.

Een week na het telefoontje overleed John Harries…

Herinneringsborden onthuld

Tijdens de luchtoorlog zijn heel wat geallieerde vliegtuigen boven de Bommelerwaard neergeschoten. Voor twee piloten wordt op 5 mei een herinneringsbord geplaatst.

“We hebben zat meegemaakt, maar, en dat klinkt misschien gek, ik zou het niet graag gemist hebben. Als ik beelden zie uit de oorlog en ik het geluid van een mitrailleur hoor, dan gaat mijn hart open.”

John Robbert Fee USAAF

Op maandag 18 september 1944

vertrok John Robbert Fee vanaf RAF

Duxford Cambridgeshire Airforce

Base in Engeland. Bij de aanval, op het aan de noordkant van de bruggen over de Waal bij Zaltbommel opgestelde geschut, werd zijn vliegtuig door FLAK geraakt en stortte om 14:25 uur op ca. 100 meter ten oosten van de spoorbrug in de rivier waarna het vliegtuig snel onder water verdween. Zijn lichaam is later geborgen.

Lt. John Robbert Fee ligt begraven op de Amerikaanse militaire erebegraafplaats te Margraten, Limburg. Zijn herinneringsbord wordt op 5 mei om 10.00 uur onthuld. Het staat op de Oenselsedijk, ongeveer 200 meter vanaf het spoorwegviaduct.

De verdwenen mitrailleur

Het verhaal van Hans van Arkel (1932) uit Opijnen

Aan het begin van de oorlog was Hans van Arkel uit Opijnen een jongetje van acht jaar oud. Hij zag de Duitse vliegtuigen overkomen, die op weg waren naar Rotterdam. ‘Manœuvres’ zeiden de mensen. Hij zal dat woord nooit meer vergeten. Dat het bittere ernst was, bleek later toen de bommen op Rotterdam waren gevallen. De Tweede Wereldoorlog was begonnen.

Duitsers in huis

“In september 1940 kregen we Duitsers in huis. Die kwamen uit Frankrijk, een hele divisie die onderdak zocht tussen Herwijnen en Zennewijnen. De gemeentesecretaris en de burgemeester kwamen dan kijken hoeveel je er in huis kon hebben. Om een lang verhaal kort te maken, op 13 september 1940 kwam er een Opel Blitz voorrijden en daar stapte een jonge soldaat uit: Paul Lehman. Negentien jaar was hij. Hij is twee maanden in huis geweest. Later hadden we geregeld zo’n vier of vijf Duitsers in huis. In het begin vonden we dat geweldige mensen. Ze maakten

muziek en namen een borreltje mee. Mijn opa die toen ook nog in huis woonde had er grote schik mee.”

Dat veranderde in 1941 toen de bezetter zijn ware gezicht liet zien. “Als achtjarig jongetje was ik me daar maar ten dele van bewust. De joden moesten een ster dragen en hen werd de toegang ontzegd bij openbare gelegenheden. Later werden de bronzen klokken uit de kerken gehaald en toen mijn vader op bed lag met longontsteking waren er geen medicijnen. Ook moesten we fietsen en radio’s inleveren, we mochten na acht uur ’s avonds niet meer naar buiten, er kwamen steeds meer beperkingen.”

Ooggetuige

Op 30 juli1943 stond Hans ’s morgens om half tien buiten en zag dat een Amerikaanse B-17 bommenwerper duidelijk in de problemen zat: “Een van de motoren was door het luchtafweer geraakt en terwijl ik stond te kijken werd ook een tweede motor geraakt. Het vliegtuig viel in stukken uit elkaar en kwam neer

op zo’n 400 meter van ons huis. Acht mannen sprongen eruit, maar die werden vanaf de grond allemaal neergemaaid. Twee mannen, bleek later, waren al eerder gesprongen en leefden nog. Ze werden door de Duitsers gevangengenomen en urenlang verhoord.”

Warme mitrailleurloop

Ondertussen was Hans naar het wrak gelopen. Onder de cockpit lag een mitrailleur, compleet met voet en

Op zaterdag 25 november 1944 vertrok deze Noorse piloot om 10.00 uur met zijn Spitfire vanaf vliegveld B78 Eindhoven voor een vlucht over midden Nederland. Hij raakte op onverklaarbare wijze de weg kwijt en werd neergehaald door het luchtdoelgeschut. Hij overleefde wonderwel een noodlanding in de uiterwaarden van Hurwenen, maar werd wel krijgsgevangen genomen. Na drie maanden werd hij door de Russen bevrijd. Na de oorlog maakte Nils carriëre bij de Noorse luchtmacht. Zijn herinneringsbord wordt op 5 mei om 11.00 uur onthuld door familie uit Noorwegen. Het is geplaatst op de Waaldijk te Hurwenen, ca. 200 meter in westelijke richting vanaf de kruising met de Dorpsstraat (bij Hurns kerkje).

twee patronengordels met munitie. De loop was nog warm. Hij sleepte het ding uit het zicht met de bedoeling het later op te halen. Maar de volgende dag was de mitrailleur verdwenen.

Pas in 1980 werd het raadsel opgelost en werd de mitrailleur bij graafwerkzaamheden in de tuin gevonden. De vader van Hans had het verstandiger gevonden om zo’n gevaarlijk ding niet in huis te hebben.

Nils Magne Jørgensen RNoAF

Nils Magne Jørgensen

John Robbert Fee

Hans van Arkel wordt geinterviewd tijdens de Tour de Waal 2022.

Frans-Willem Deliën en Henry Mentink - jawel, de man die met een kruiwagen naar Parijs liep - staan met open armen klaar om er vooral een positieve dag van te maken. Letterlijk. Want helemaal in de geest van Joyce Bloem kiezen zij voor verbondenheid en vreugde. En dat heeft alles te maken met de planeet die wij bewonen.

Op het terrein waar de veerboot aankomt, loopt een wereldwandelaarster op een gigantische wereldbol. Je moet maar durven. Aandacht voor de Aarde, het stokpaardje van Henry, maar ook voor het Water dat Frans-Willem vooral ziet als een verbindende factor. Precies zoals Joyce Bloem met de oranje linten heeft laten zien (lees daarover elders in deze krant). Een uitgelezen plek om ideeën over een

5 meiVrijdag-bevrijdingsdag in Heesselt!

In en rond het Heesseltse kerkje is er de hele dag actie. Zijn er geen tieners bezig met theater, dan is er wel een podcast te beluisteren, door kinderen gemaakt. Of je kunt de middeleeuwse duiventoren beklimmen, waar je boven in de toren een geluidsverrassing wacht. Er is muziek, er zijn bevrijdingsbroodjes en er komen dichters langs. Ook stopt er rond het middaguur een stoet met oldtimers uit de oorlog. En er is natuurlijk ‘vrijheidskunst’ om deze dag nog mooier te maken. Dus kom gewoon even kijken!

Dinie van Oort en haar theatergroep laten een voorproefje zien van de voorstelling ’Will we ever be free?’ die later in mei zijn première beleeft. Het verhaal gaat over vijf jongeren uit verschillende landen, die elkaar op een feestje bij een jongen die ze niet kennen voor het eerst ontmoeten. Daar blijkt dat ze veel gemeen hebben, omdat ze alle vijf hun land vanwege

oorlog en andere ellende hebben moeten ontvluchten. Het stuk is gebaseerd op gesprekken met jongeren uit oa Syrië, Turkije, Oekraïne, Oeganda en Zuid-Afrika. Hoe herinneren zij zich hun land? Waarom moesten ze vluchten? Hoe was het om op straat te lopen met scherpschutters in en op gebouwen? Of op de vlucht middenin de nacht door een moeras te moeten kruipen? En wisten ze dat de vijand computergames kon gebruiken om hun ouders op te sporen? De voorstelling van T-jater is bijna klaar en op 5 mei krijg je er een stukje van te zien.

Kinderpodcast

In de Tour de Waal Kidcast ‘Kinderen van Nu en Toen’ ontmoeten Dijn, Olivier en Jayden ouderen die tijdens de tweede wereldoorlog kind waren. Ondanks andere tijden hebben de kinderen van nu en toen ook dingen gemeen. Het drietal hoorde al herinneringen over Waalcrossers waarvan er een verdrinkt, een meisje dat na de evacuatie bij terugkeer haar hondje vindt dat zonder eten niet overleefde en van een

Foto: estherdebruijnfotografie

Grenzeloos positief in Veerhuis Varik

Kom je op 5 mei over de Waaldijk bij het Veerhuis in Varik, zet je fiets dan vooral even aan de kant. Of kom je met een van de twee pontjes die voor deze feestelijke gelegenheid vanuit Heerewaarden de rivier over varen? Dan heb je ongetwijfeld al gezien dat hier iets aan de hand is.

nieuwe, groene Aarde uit te wisselen. Er zal muziek te horen zijn en er is een bijzondere gelegenheid om te eten aan de zogenoemde vredestafel. Hierop zijn de omtrekken van verschillende landen geschilderd. Landen die op dit moment geen oorlog kennen. Henry: “Zou het niet mooi zijn om een vredesverdrag tussen Nederland en België te tekenen? Of premier Rutte die de premier van Finland een vredesvoorstel aanbiedt? Het lijkt misschien gek om landen die in vrede leven aan elkaar te koppelen. Maar het gaat ons om aandacht te krijgen voor die vrede die we nog steeds als vanzelfsprekend zien.”

Frans-Willem: “Een mooie dag voor een beetje extra positieve aandacht voor

hoe goed we het hier hebben. Even geen nieuws over oorlog en andere ellende. Er zijn wereldwijd nu zo’n 50 oorlogen. Tel eens hoeveel vrede er is in alle 195 lan den.

Hoeveel mooie relaties bestaan er al tussen al die landen en mensen? Dat mag best eens gevierd worden. Laten we extra aandacht en liefde sturen naar plekken waar ze het moeilijk hebben. En laten we deze dag extra dankbaar zijn en genieten van al het moois dat we hier samen delen aan de prachtige rivier de Waal.

ander meisje van toen wiens zusje door de bevrijders per ongeluk werd doodgereden. Aangrijpende verhalen die de drie kinderen echt raakten. Op 5 mei zijn er op twee momenten podcastafleveringen te horen.

Oekraïne

Oekraïne wordt niet vergeten op deze bevrijdingsdag. Er zijn hapjes uit dat land, er is een performance van Oekraïense volwassenen en kinderen en Jacqueline Maris praat met Oekraïens kunstenaar Yana Voronina die ‘s middags ook een kinderworkshop geeft.

Ter afsluiting van de dag treedt Jacqueline samen met de mannen van de River Folk Sideshow op. Ze zingen over Ierland, Schotland en Amerika, maar ook over de Waal. Het wordt een internationaal getinte dag, over verleden en heden. En met aandacht voor ver weg en ook hier; onze vrijheid dient te worden gekoesterd en gevierd.

Bekijk het voorlopige programma op de middenpagina van deze krant.

Enkele maanden geleden stapte Helena Koopman op de ICE-trein naar Berlijn met bestemming: Sachsenhausen, het beruchte concentratiekamp waar haar opa en overgrootvader in 1943 gevangen zaten.

Het lijkt een ongelofelijk verhaal, vader en zoon samen in een Duits concentratiekamp. En dat ze het nog overleefden ook. De 20-jarige Helena Koopman uit Zaltbommel vertelt het unieke verhaal van haar opa Joop Snep en zijn vader Peter Snep. Daarmee loopt zij in de voetsporen van haar opa die tot op hoge leeftijd op scholen in Nederland en Duitsland uitleg gaf over de gevaren van het nationaal-socialisme en daarvoor meerdere keren onderscheiden werd.

Peter Snep werkte in de oorlog als reisleider op de bus. Op die manier kon hij wekelijks ‘extra’ passagiers vervoeren zonder dat de douane lastige vragen stelde. Zo heeft hij vele tientallen joden geholpen om naar Zwitserland te komen. Joop Snep begeleidde joodse mensen met de trein naar België. In 1942 werden vader en zoon opgepakt en naar kamp Amersfoort overgebracht. Later werd het Sachsenhausen waar Joop, een echte sportman, in het ‘Schoenencommando’ ingedeeld. Lopen tot je erbij neerviel, letterlijk. Zogenaamd om de kwaliteit van de schoenzolen te testen voor de Wehrmacht.

Gelukkig werden Joop en zijn vader overgeplaatst naar Lichterfelde waar zij, beiden meubelmakers, herstelwerk moesten doen. In ’43 kreeg hij verlof om voor een medische behandeling naar Amsterdam te gaan. Hij dook er direct onder. Een half jaar later, met Kerst, kwam zijn vader ook

weer thuis. Zij hadden ongelofelijk geluk gehad.

“Opa woonde elk jaar de herdenking van de bevrijding van het kamp bij en toen ik 10 jaar was ging ik samen met mijn jongere broertje en mijn ouders mee. En twee jaar later ging ik nog een keer met opa en mijn moeder mee. Ik weet nog hoe ik opa - die inmiddels in een rolstoel zat - door die enge poort duwde. ‘ Arbeit macht Frei’, precies die poort. Dit keer was ik samen met leeftijdgenoten en enkele van de tweede generatie.”

De toekomst van de herdenking “We hadden elkaar al online ontmoet en een paar keer gesproken over de verhalen van onze ouders en grootouders. Daar waren heel heftige verhalen bij.”

De online bijeenkomsten werden vanuit het herdenkingsmuseum van Sachsenhausen georganiseerd met als thema ‘The Future of Remembrance’. Hierbij ging het over de vraag: hoe moeten we herdenken als er geen eerste generatie overlevenden meer is? Ook in Nederland en zeker voor de organisatie van Tour de Waal is dit heel actueel. Maar ook de vraag welke effecten de nazi-vervolging hebben (gehad) bij de kinderen en kleinkinderen mag eindelijk hardop gesteld worden. Om antwoorden te krijgen op deze en vele andere vragen, werden kinderen en kleinkinderen van oud-gevangenen vanuit de hele wereld uitgenodigd

om naar Berlijn te komen en daarover van gedachten te wisselen en samen het kamp te bezoeken. Reis- en verblijfkosten werden vergoed.”

Verbondenheid door begrip

“Vanaf Berlin Hauptbahnhof met de S-Bahn naar Oranienburg, waar we elkaar ontmoetten in de jeugdherberg en dat was heel bijzonder. We kenden elkaar alleen maar van ZOOM, maar we hadden allemaal het gevoel dat we al jarenlang bevriend waren. We spraken Engels, een beetje Duits en Nederlands, want ik was niet de enige Nederlandse. We hadden meteen een ‘klik’ met elkaar. We hebben veel gepraat over dingen waar je met niemand anders over kunt praten. Dat is heel belangrijk. Je hebt zoiets als transgenerationele trauma’s; dat is een moeilijk woord voor het doorgeven van een psychisch trauma naar de volgende generatie. Dat roept sterke gevoelens op die bij een bepaalde plek horen, in dit geval in Sachsenhausen. Er was een jongen die als reden gaf om naar het kamp te gaan: “ Ik wil het trauma naar deze plek terugbrengen.” Erover praten was voor mijn opa ook de manier om die tijd te verwerken.”

Verwachtingsvol

“Hoewel ik er al twee keer eerder was geweest, was ik heel erg verwachtingsvol. Zou ik nu meer begrijpen van Sachsenhausen? Als kind krijg je daar niet zoveel van mee. Het is meer een verhaaltje dat je al vaker

hebt gehoord. Dit keer was heel anders. Ik realiseerde me ineens wat die plek inhield. Hoe de werkelijkheid geweest moest zijn… daar kom je natuurlijk nooit achter, maar het is voor mij zeker werkelijker geworden. Dat begon al toen ik door de poort met die enorme ruimte werd geconfronteerd. Wat is het groot! En direct daarna voelde ik mezelf heel klein. Maar opa was bij me. Van bovenaf keek hij naar beneden, dat voelde ik. Daarom kon ik het ook aan om echt te kijken. Naar de plek waar gevangen werden opgehangen, naar het crematorium, de barakken, de plek waar al die verschrikkingen hebben plaatsgevonden. Er staat daar een kar waarmee de lijken werden vervoerd. Het is allemaal echt gebeurd. Dat is overweldigend.”

Helena Koopman (20), een kleindochter in de voetstappen van haar opa

“

Mijn opa en overgrootvader zaten samen in Sachsenhausen”

Foto: Ruthe Zuntz, Gedenkstätte und Museum Sachsenhausen

Helena Koopman

Bruisend Zaltbommel in jaren ‘40 sfeer

Ook dit jaar wordt 5 mei in Zaltbommel een Bevrijdingsdag voor jong en oud. Neem je picknick kleedje mee en kom genieten van de relaxte sfeer op het strandje langs de Waal. En er is zoveel te doen; het is bijna teveel om op te noemen.

Om te beginnen is er een compleet WW2 leger tentenkamp met alles erop en eraan; je kunt er zelfs een broodje hamburger en american hotdog halen in de veldkeuken. De Candybomber komt ook weer langs. Deze parachutist komt, na dat hij zijn precisielanding heeft uitgevoerd, snoep uitdelen. Daarnaast komt het vliegtuig ook nog 2x broodjes droppen.

Er ligt een echte mijnenveger in de haven, de oudste marineman aan boord is 87. Je kunt het schip bezoeken,daarover lees je meer hieronder.

De 35 re-enactors van de pontoongroup proberen de waal over te steken in hun roeiboten. En jij kunt erbij

zijn. Maar blijf wel van de kribben. Dat is veel te gevaarlijk! Vanaf de kade en het grasveld heb je een prima uitzicht.

Ook de liefhebbers van poëzie en kunst komen ruimschoots aan hun trekken. Er is een gezellige markt en Scouting Zaltbommel bouwt een pionierstoren.

Heb je altijd al je broertje willen laten zien dat je sneller bent, nu is je kans, daag hem uit tot een rondje op de stormbaan. Is dat te ruig voor je, kom dan marshmallows roosteren op het vrijheidsvuur.

Als je zin hebt, dan mag je ‘werken aan de VRIJHEID’. Er zijn mega grote houten letters die samen het woord

Allemaal aan boooord!!!

Op 5 mei is er van alles en nog wat te doen langs de Waal. Ben jij al eens op een echte mijnenveger geweest? Nee, dan heb je nu de kans want het schip AMS Bernisse meert aan in de haven van Zaltbommel. En jij kunt aan boord.

AMS is een Engelse afkorting die staat voor Adjudant Class Motor Minesweeper, oftewel mijnenveger. In de Tweede Wereldoorlog maakten de Duitsers het scheepvaartverkeer op zee extra moeilijk door overal mijnen in zee te leggen. Dat zijn drijvende bommen die ontploffen als je er met je schip tegenaan vaart. Zowel de Duitsers als de Engelsen hebben in de oorlog miljoenen mijnen gelegd. Miljoenen, stel je eens voor! Nog gevaarlijker waren magnetische mijnen, want daar hoefde je maar dicht genoeg langs te varen met een schip met stalen romp en... BOEM!

Daarom heeft de Bernisse een houten romp en kunnen deze mijnen veilig geruimd worden. Nou ja, echt veilig was het nooit. Iemand die daar alles over weet is Gerrit van Elst, oud-marineman en voorzitter van de Stichting tot behoud van de AMS Bernisse.

Gerrit van Elst heet iedereen van harte welkom en laat graag zien wat een uniek schip de Bernisse is. Wil je aan het roer van dit stoere erfstuk uit de Tweede Wereldoorlog? Dan heb je kans dat je even in de rij moet staan, want dat wil iedereen natuurlijk. Even geduld dus. Ook ouders en grootouders zijn van harte welkom. Al is het maar om hun kinderen of kleinkinderen te fotograferen. Maak jij een selfie op de boot? Stuur deze dan ook even naar info@tourdewaal.nl. De mooiste foto belonen we met een verrassing.

vrijheid vormen, deze zijn wit geschilderd en hebben wat meer kleur nodig, dus pak een kwast van ons en wat kleurtjes verf en leef je uit. Schilder je naam, een simpel bloemetje of de zonnebloemen van van Gogh, je mag zelf bedenken wat, want vrijheid is weliswaar van iedereen, maar niet voor iedereen hetzelfde .

Altijd al willen parachutespringen maar zelf niet dapper genoeg? Neem dan je teddybeer of knuffel mee, wij

hebben parachutes in allerlei maten te leen, en de stoeren mannen van de brandweer komen met de hoogwerker (mits er geen brand is) om jullie dappere knuffels een echte parachutesprong te laten maken.

Colonnes militaire voertuigen

Op 5 mei rijden tijdens de Tour de Waal maar liefst drie colonnes door het Rivierenland richting Zaltbommel. Eén van die colonnes start bij Slot Loevestein en maakt dan een

ronde langs verschillende dorpen aan de Waal om in Zaltbommel te eindigen. De andere colonnes starten in Tiel. Op de overzichtskaart zie je de doorkomsttijden.

Aan muziek zal het ook niet ontbreken, dus maak je op voor een leuke dag voor jong en oud aan de Waal. We zien je graag!

Landing van de parachute teddyberen

en allerlei andere zachte knuffels

Een van de populairste onderdelen van de 5 mei-viering van Tour de Waal is de spectaculaire landing van de parachute teddyberen. Honderden kinderen komen met hun eigen teddybeer, pop of andere knuffel naar de Waal om ze een echte parachutesprong te laten maken.

Het idee komt van Jan Kemper en Remko Som de Cerff. Remko vond het als kind al zo leuk om de pluizenbollen van paardebloemen leeg te blazen. Dromerig keek hij dan hoe de pluisjes als kleine parachuutjes naar beneden dwarrelden. Hoe stoer zou dat zijn geweest als je zelf als paratrooper uit een vliegtuig sprong om Nederland te bevrijden?

Jongensdroom

Het bleef een jongensdroom. “Trouwens, zo dapper was ik nou ook weer niet”, vertelt Remko. “Maar ik kende iemand die wél dapper was: mijn eigen teddybeer! Die keek altijd onder mijn bed of er echt geen monsters onder lagen en of het wel veilig was.”

Teddy de paratrooper

“Op een dag had het zo hard gestormd dat er overal kapotte paraplu’s in prullenbakken lagen. Van mijn opa leerde ik toen dat je daar een parachute van kon maken. Wie denk je dat er het eerst vanuit het raam van mijn slaapkamer naar beneden sprong? Precies: Teddy, mijn eigen dappere paratrooper.”

“Vanaf dat moment gingen mijn vriendjes en ik na elke storm de straat op om opengeklapte paraplu’s te zoeken. De verzameling groeide en we

Wil je op vrijdag 5 mei ook jouw knuffel een parachutesprong laten maken? Kom dan naar Zaltbommel en meld je - met je knuffel natuurlijk - aan bij de hoogwerker in de uiterwaarden.

maakten een soort harnasjes voor de beren. Ook werden de parachutes steeds beter. Na de eerste sprong uit het slaapkamerraam keken we verlangend omhoog naar de kerktoren. Stel je voor…”

Van onderen

“Op een dag besloten mijn vrienden en ik dat het tijd was om de toren te beklimmen. Gelukkig was de kerk overdag open zodat we zonder moeite naar boven konden klimmen. Hekje over, trap op en dan, wat een uitzicht! We hadden allemaal onze teddy klaargemaakt en op een teken

van mij wierpen we ze naar beneden. Maar O, wat verschrikkelijk. Mijn eigen lieve teddy bleef met zijn parachute aan de grote wijzer van de torenklok hangen! Het was precies tien over vier. Inmiddels was het halve dorp al gealarmeerd en moesten we ‘als de wiedeweerga’ naar beneden komen. Beteuterd stonden we even later naar boven te kijken. Na tien heel lange minuten ging de wijzer naar half vijf en dwarrelde mijn teddy alsnog naar beneden, als een pluisje van een uitgebloeide paardebloem. Dolgelukkig sloot ik hem in mijn armen.”

Foto: Dimitri Gácsér

Te water! De Pontoongroup ‘40-’45 in actie.

PROGRAMMA

Tour de Waal

5 mei 2023

LEGENDA

Broodjesdropping

Parachutisten

Veerpontje

Zinder

Poëzietour de Waal

Tour de Waal fietsroute

Colonnes oude legervoertuigen

Bevrijdingsroute Oost Betuwe

Hoofdwegen

Waar rijden de colonnes?

Tiel - Heesselt - Zaltbommel

Dit is de colonne met een ‘special assignment’.

11:45 uur Vertrek Tiel

12:00 - 12:15 Binnenstad Tiel, vuur aansteken

12:30 Buurthuis Zennewijnen

12:45 Veerhuis Varik

13:00 - 13:40 Tussenstop Heesselt

14:10 Verzamelplaats Onderlangsweg

14:15 - 14:30

Ceremonie herinneringsbord

15:00 Waalkade Zaltbommel

14:10 Verzamelplaats Onderlangsweg

15:00 Waalkade Zaltbommel

Bevrijdingstocht Oost Betuwe

Start Ochten (achter eethuisje De Veerstoep)

Vanaf 10:00 uur vertrekt elk uur een groep voertuigen

12:00 - 14:00 Lunch en autos te bezichtigen bij MFC de Haar te Randwijk

14:00 - 16:30 Auto’s bij kasteel Doornenburg

Vliegtuig

(broodjes en para’s)

12:10 Hellouw (parachutist)

12:15 Zaltbommel (parachutisten)

12:20 Dreumel (parachutist)

12:30 Heesselt (broodjes)

12:40 Zaltbommel (broodjes 1e keer)

12:50 Dreumel (broodjes)

13:00 Tiel (broodjes 1e keer)

13:10 Ochten (broodjes)

13:20 Tiel (broodjes 2e keer)

13:30 Zaltbommel (broodjes 2e keer)

Poëzietour

13.15 Tiel (Cultuurgebouw Zinder)

13.15 Kerkje Heesselt

14.45 Slot Loevestein

14.45 Varik Veerhuis

16.30 Zaltbommel Waalkade (Grande finale)

Maas

Programma per locatie

Programma Slot Loevestein

09:30 - 10:30 Vertrek colonne

14:45 Poëzietour

Verder: Workshops ganzeveerschrijven en oud Hollandse spellen. De gidsen vertellen verhalen over de Schotse soldaten die hier ooit gelegerd waren.

Programma Brakel

10:55 - 11:25 Doorkomst colonne

Programma Zuilichem

11:35 - 12:05 Doorkomst colonne

Programma Gameren

12:20 - 12:50 Doorkomst colonne

Programma Zaltbommel

Hele dag: WOII tentenkamp Pontoongroup

Wapendemonstratie (o.v.)

Pionierstoren scouting St. Martinus

Programma Hellouw

11:45 - 14:00

Koffie met broodjes bij A.S.H.

12:10 Parachutist bij A.S.H.

15:00 - 16:00 ‘Over Hellouw‘, met Ton Jansen en Dick Hak (De Biskamp)

16:00 - 18:00

Bevrijdingsdiner (De Biskamp)

Programma Heesselt

Locatie: kerk Heesselt

Doorlopend Kunst binnen en buiten de kerk

Doorlopend Meet and eat tafels

Doorlopend Rondleiding door historische toren

11:00

Opening door wethouder

11:15 Interview Oekraïense kunstenares

11:30

T-jater voorstelling met kinderen

12:00 Podcast

12:30

Broodjesdropping in de uiterwaarden

Mile Lukic speelt

13:00 Colonne stopt

13:15 Poëzietour

13:45

Workshop kinderen, Yana Voronina

Vanaf 10.00 Elk uur vertrekt een groep oude voertuigen naar Doornenburg

11.00 - 11:15 Bezoek van een colonne aan Zorgcentrum Anker te Kesteren

11.30 - 12:00 Tussenstop in Ochten

12.45 uur: Toespraak burgemeester Aansluitend bevrijdingsvuur.

13.00 - 13:20

Programma Tiel

Broodjesdropping

Locatie Vredesplein Zinder

09:00

Verzamelen colonne

Doorlopend Kunstmanifestatie ‘Denkbeelden van de Vrijheid’

Doorlopend Makersmarkt

Doorlopend Vrijheidstafel

10:30 Vertrek 1e colonne

10:45 - 11:15

Opening expositie van Joyce Bloem

11:30 Astylos brengt vuur uit Wageningen

11:45 Vertrek 2e colonne

13:30

Poëzietour

10:00 - 18:00

Mijnenveger AMS Bernisse

10:00 - 17:00 Marktje

10:00 - 12:00 Teddybeer parachutisten

12:15 Parachutisten (“candy bomber“)

12:30 - 12:50

13:20 - 13:40

14:30

15:00

Broodjesdropping (1e keer)

Broodjesdropping (2e keer)

Aankomst 3 colonnes tegelijk

Waalcrossing gemotoriseerd

16:30 Poëzietour Grande Finale

Verder: muziekoptredens, ontsteken vrijheidsvuur, marshmallows roosteren, spelletjes, stormbaan

Programma Dreumel

12:20 Parachutist

12:25 - 12:40 Colonne bezoekt St. Barbara

12:45 - 13:30

Colonne stopt voor lunch

12:50 Broodjesdropping

15:15

15:30

Oekraïense musici op de Pandura

Band: River folk side show

Programma Varik

Doorlopend gevarieerd programma met een vredestafel, workshops, wereldwandelaarster, muziek, Poëzietour (14:45 uur) en veel verbondenheid.

Kijk op www.tourdewaal.nl voor de tijden.

Programma Zennewijnen

Gezellig programma bij het buurthuis aan de dijk met muziek van (o.a.) Euphonia, buitenterras, allerhande lekkernijen, lunch en meer.

Programma Ochten

Locatie: speelveld De Kuip (achter eethuisje De Veerstoep aan de Waalbandijk)

14:00

14:00 - 16:00

Kunstveiling

Optredens Zinder Educatie

Locatie Markt/Winkelpromenade

12:00 Defilé colonne en lopers Astylos, ontsteken van het vrijheidsvuur

12:00 - 17:00

Kunstmarkt in de binnenstad

15:00 Gezellige muziek op de Markt

Locatie Waalkade

Ca. 12:50 - 13:30

Broodjesdropping (2x)

Locatie Flipje- en Streekmuseum

13:30 - 17:00

WOII informatiecentrum geopend

Programma Doornenburg

14:00 - 16:30

Auto’s te bezichtigen bij kasteel Doornenburg

Voor het actuele programma:

en kijk op de dag zelf op de tijdschemaborden!

Vrijheidsmuseum, Groesbeek

Hitler met de billen bloot

Om de oorlogsproductie gaande te houden, werd geld ingezameld bij burgers. In de Verenigde Staten gebeurde dit onder andere door de verkoop van dit speldenkussen, waarbij naalden in de billen van Hitler konden worden gestoken. Of deze voodoo-praktijken uiteindelijk van doorslaggevend succes waren, vermeldt de geschiedenis niet.

Programma Ochten

Wat vorig jaar voorzichtig begon wordt in rap tempo uitgebreid: Ochten doet in 2023 volop mee met de Tour de Waal. In samenwerking met het 4/5 mei comité worden in Ochten op Bevrijdingsdag diverse activiteiten georganiseerd. Locatie is speelveld De Kuip, achter eethuisje De Veerstoep aan de Waalbandijk. Op die plek is het startpunt van de bevrijdingstocht naar kasteel Doornenburg. Vanaf 10.00 uur vertrekt er elk uur een groep oude voertuigen: oldtimers, brommers, tractoren en legervoertuigen.

Een andere colonne oude legervoertuigen komt vanuit Kesteren - waar ze Zorgcentrum Anker hebben aangedaan - om 11.30 uur een tussenstop maken in Ochten, op weg naar Zaltbommel. Na een half uurtje pauze zijn ze weer op weg.

Om 12.45 uur is het dan tijd voor het officiële gedeelte. Na een toespraakvan burgemeester A.J. Kottelenberg wordt het bevrijdingsvuur aangestoken. Tussen 13.00 en 13:30 uur volgt dan de broodjesdropping. Hopelijk is het vliegtuig deze keer op tijd!

in 1945 nog meegemaakt en was blij verrast met de broodjes.

Fietsen, fietsen, alle mensen fietsen...

Fietsen, het hele jaar door: Fietsen op 5 mei:

Op 5 mei is een fietstocht langs de Waal wel heel speciaal. Met zoveel moois om te zien en lekkers om te eten en te drinken. Aan de hand van de overzichtskaart en de opsomming en tijden van alle feestelijkheden kan iedereen zijn eigen Tour de Waal samenstellen. Zeker nu er ook extra pontjes varen is een aantrekkelijke route zo gevonden. Tour de Waal wenst iedereen die de fiets pakt een fijne dag. We komen elkaar zeker tegen!

DOWNLOAD DE ROUTABEL-APP!

Tour de Waal is niet alleen de vrijheid vieren op 5 mei. Het is ook fietsen langs de prachtige rivier de Waal. En dat kan natuurlijk het hele jaar door!

Genietend van het uitzicht en prachtige wolkenluchten, fiets je langs plaatsen waar iets te vertellen is. De ene keer belevenissen uit de Tweede

Wereldoorlog, een andere keer over BN-ers uit onze vaderlandse geschiedenis. Dat doet Vincentius van Rossum. Via de app ROUTABEL op de telefoon wordt de fietstocht een hele belevenis. Voor kinderen is het vooral ook leerzaam en leuk om te weten!

Er zijn vier verschillende fietsroutes van Tour de Waal te vinden op

Routabel. Het zijn dagroutes, maar dat is niet verplicht. Het is net zo makkelijk om een stuk van de route te fietsen. De interactieve kaart van het gebied biedt een goed overzicht van de mogelijkheden. Downloaden dus en veel fietsplezier met Tour de Waal!

5 Mei 2022: deze mevrouw had de oorspronkelijke voedseldropping

Museum Niemandsland, Gendt

‘Das Boot’

In 1944 werd de opmars van de geallieerde troepen tot staan gebracht. Operatie Market Garden was mislukt. De bevrijding van Noord-Nederland bleek in Arnhem ‘een brug te ver’. Het oostelijke deel van de Betuwe bleef in handen van de Duitse troepen. En toen kwam het water. Op 2 december 1944 blies het Duitse leger de Rijndijk bij Elden op waardoor het water met grote kracht het laaggelegen land instroomde. Bij sommige huizen steeg het water tot aan de dakgoot. Op veel plaatsen dreven boomstammen en dode dieren.

Vier dagen later bezweek de Liniedijk tussen Ochten en Kesteren, zodat nu ook de Duitsers natte voeten kregen. Voor de inwoners van de Betuwe werd het een ramp. Lienden, Maurik en Ingen liepen compleet onder water. Het bezit van een roeiboot was de beste manier om een goed heenkomen te zoeken.

In Museum Niemandsland zie je hoe Britse militairen met zo’n boot op patrouille gingen. Met een volautomatische mitrailleur op de boeg om zich tegen de vijand te verdedigen.

De noodlottige reis van de

familie Frank uit Ochten

Levensgevaarlijke ontsnapping na 78 jaar nagespeeld

Het zal je maar gebeuren: je vliegtuig maakt een noodlanding bij Opheusden en opeens zit je midden in vijandig Duits gebied. Het overkwam 16 Engelse parachutisten in september 1944. Je kunt je voorstellen dat je dan wel spannende uren doormaakt! Gelukkig was er de verzetsgroep van Johannes van Zanten, die de para’s

verborg op boerderij De Hazenhof in Kesteren. Na een paar nachten liepen ze ‘s nachts in het grootste geheim naar de steenfabriek bij IJzendoorn, waar ze de Waal over werden gezet naar bevrijd gebied. Ze overleefden het allemaal. Om deze levensgevaarlijke operatie 78 jaar later te herdenken, werd

de tocht nog eens overgedaan. De steenfabriek is niet meer in bedrijf, maar de gebouwen staan er nog. Het terrein is nu van de Dekker Groep, die alle medewerking verleende voor deze dag.

Met een groep scholieren van de basisscholen uit de gemeente Neder-Betuwe en jeugdleden van de

Een filmpje van twee spelende meisjes in een boomgaard in Ochten. De jongste heeft een grote strik in het haar. Ze lachen naar de camera. Er is ook een hondje bij. Niks bijzonders, zou je zeggen. Op TikTok kun je duizenden van zulke filmpjes bekijken. Maar dit filmpje is voor de oorlog gemaakt, de Tweede Wereldoorlog. Daarom zijn de beelden in zwart-wit en is er geen geluid. Het filmmateriaal is in 2007 gevonden in het archief van het Joods Historisch Museum in Amsterdam.

Op vakantie naar het einde

Het zijn de laatste beelden van de joodse familie Frank die in 1943 werd weggevoerd om nooit meer terug te keren. Vader Salomon David Frank, moeder Maria Anna Frank en hun dochtertjes Betty en Ietje. Op een dag in 1943 kwam er een grote bus voorrijden in de straat waar zij woonden. Ook de politie was erbij. De kinderen waren blij, ze hadden

nog nooit in een bus gezeten, en ze dachten dat ze op vakantie gingen. Naar Polen, werd er gezegd.

Het halve dorp was uitgelopen om ze uit te zwaaien, want ze waren geliefd in Ochten. De reis ging via het concentratiekamp Vught, Westerbork in Drenthe naar het vernietigingskamp Sobibor in Oost-Polen. Ze kwamen nooit meer terug.

Respect

Ter herinnering aan deze slachtoffers van de nazi’s heeft ook Ochten nu vier ‘ Stolpersteine’ of ‘Struikelstenen’ van de Duitse kunstenaar Günther Demnig. Om de tekst op de bronzen plaatjes te kunnen lezen, moet je een beetje moeite doen. Iemand die groot is, moet zich kleiner maken door het hoofd te buigen. En een klein iemand moet zich nog kleiner maken. Uit respect en medeleven met het tragische lot van ‘die andere familie Frank’.

Samenwerking met Dekker Groep krijgt een vervolg

Eén van de drijvende krachten om de gedachte aan onze vrijheid te ondersteunen is de Dekker Groep. Zij hebben toegezegd om Tour de Waal ook de komende jaren financieel te ondersteunen, een geweldige opsteker. Momenteel werkt het bedrijf aan de gebiedsontwikkeling van de Gouverneurspolder, waarmee ook de natuurwaarde in het gebied een positieve uitbreiding krijgt. Samen met het 4/5 mei comité Ochten gaan we plannen maken om de komende jaren aandacht te besteden aan historische gebeurtenissen in dit gebied.

Bewellgroep uit IJzendoorn werd op zaterdagmorgen 17 september de tocht van de boerderij De Hazenhof naar de oversteekplaats bij IJzendoorn nogmaals gelopen, begeleid door enkele oude legervoertuigen. Leden van de Pontoongroep ‘40‘45 uit Medemblik staken daarna met originele boten uit de Tweede

Wereldoorlog de Waal over. Bij de terugkeer brachten ze een schilderij mee van verzetsstrijder Johannes van Zanten. Zijn dochter Irene onthulde het schilderij (foto onder).

Bij de herdenking waren meerdere familieleden van de 16 Britse para’s aanwezig. Een indrukwekkende dag!

Wandeltocht van Kesteren naar IJzendoorn.

De Oost-Betuwe heeft niet veel activiteiten op Bevrijdingsdag. Begrijpelijk, want op 5 mei 1945 was hier niet veel te vieren. De bewoners waren geëvacueerd en het gebied was, na de lange strijd die hier heeft gewoed, compleet verwoest. De wederopbouw was belangrijker dan feestvieren. Pas in 1946 zijn voorzichtig de eerste bevrijdingsfeesten gehouden. Op boerenwagens werden optochtjes georganiseerd om even alle ellende te vergeten en een vrolijkere toekomst tegemoet te rijden.

Bijna 80 jaar later vinden wij dat de tijd rijp is voor een echte Bevrijdingstocht door de Oost-Betuwe. En die komt er dan ook op 5 mei: van Ochten naar Kasteel Doornenburg.

Het wordt een bonte stoet van historische voertuigen. Niet alleen militair, ook oldtimers, oude tractoren, oude brommers. Iedereen mag deelnemen aan de Bevrijdingstocht 2023, als het voertuig maar oud is.

Tekening: Arie van Vliet

Wij gaan colonnes samenstellen van gelijken, dus tractoren bij tractoren, oldtimers bij oldtimers en militaire voertuigen bij militaire voertuigen. Zij zullen een route rijden langs diverse bezienswaardigheden in het gebied en er worden onderweg versnaperingen aangeboden aan de deelnemers. Met een paar militaire

voertuigen gaan we langs enkele verzorgingstehuizen voor het afgeven van een presentje namens Tour de Waal.

Wil je de voertuigen zien? Kom dan naar de start in Ochten, de finish bij Kasteel Doornenburg of natuurlijk ergens onderweg.

Oost-Betuwe, de vergeten strijd voor onze vrijheid

“Opa, hebben de geallieerden ook hier gevochten? Onze meester heeft verteld over operatie Market Garden en de brug bij Arnhem, maar hoe was het in de Betuwe?”

“Dat zal ik je vertellen. Wist je dat er nergens zo lang is gevochten als hier? Maar liefst 198 dagen! En alle oorlogsellende kwam over ons heen: hele dorpen sloegen op de vlucht en uiteindelijk werden er 60.000 mensen uit Oost-Betuwe geevacueerd. Hals over kop moesten ze vluchten en alles achterlaten. Het hele gebied kwam ook nog eens onder water te staan doordat de Duitsers de dijken doorstaken en later nog een keer omdat de dijken nog niet hersteld waren.”

“En ons dorp, opa?”

“Ochten was, als ik het goed heb, het zwaarst beschadigde dorp van heel Euro-

pa. Geen steen stond meer op de andere.”

“De geallieerde troepen noemden het gebied hier ‘The Island’, kijk maar eens op Google maps”.

“Waar moet ik dan naar kijken?”

“Kijk, hier links heb je het Amsterdam-Rijnkanaal, dat was toen nog niet helemaal klaar, maar het bestond al wel. Dit kanaal bakende Oost- en West-Betuwe af. Dan heb je in het Zuiden de Waal, in het Noorden de Nederrijn en in het Oosten het Pannerdens kanaal. De geallieerden noemden dit gebied ‘The Island’, omdat het alleen over water te bereiken was. Via een brug of pontonbrug ofwel met een schip of veerboot. Precies zoals bij een echt eiland.”

“En Market Garden, weet u daar ook iets over te vertellen?”

“Zeker wel. De geallieerden wilden naar het Roergebied om de Duitse oorlogsindustrie uit te schakelen en daarna door te stoten naar de hoofdstad Berlijn om de genadeklap uit te delen. Jullie meester heeft vast verteld dat het helemaal misliep. Inderdaad, de brug bij Arnhem was ‘Een brug te ver’. Britse en Poolse soldaten die al aan de overkant van de Nederrijn terecht waren gekomen, moesten zich hals over kop terugtrekken naar ‘bevrijd’ gebied. Er werd zwaar gevochten bij de Nijmeegse Waalbruggen en ook de opmars door het gebied rondom Lent, Ressen en Oosterhout kostte veel slachtoffers, net zoals bij de luchtlandingen van Poolse soldaten bij Driel. In Elst en Bemmel zaten de inwoners dagenlang in de schuilkelders. Maar uiteindelijk hielden de geallieerden stand en bleef een gedeelte van de Betuwe en de Waalbruggen in

geallieerde handen.”

“In oktober 1944 werd op rechtstreeks bevel van Hitler een nieuw offensief gestart om de Betuwe en de Waalbruggen weer in Duitse handen te krijgen. De geschiedschrijvers noemen deze periode ‘de frontlijnperiode’. De strijd barste weer in alle hevigheid los: vanuit Doornenburg richting Haalderen, vanuit Huissen richting Bemmel en vanuit Elden richting Elst werd vanuit het oosten de aanval ingezet. Vanuit het westen kwamen de Duitsers opzetten richting Opheusden. Alle aanvallen werden afgeslagen door de geallieerden. Maar ten koste van veel verliezen aan beide zijden.”

“Waar zijn al die gesneuvelde soldaten begraven? En die mensen uit de dorpen die zijn omgekomen?”

“In Huissen en Angeren werden de (tij-

dens bombardementen) omgekomen burgerslachtoffers in massagraven begraven. Van de geallieerden, die uit vele nationaliteiten bestonden, kun je graven van Britse en Poolse soldaten vinden in Oosterbeek en Nijmegen, Milsbeek en Uden, Canadezen in Groesbeek, Amerikanen in Margraten en Duitsers in IJsselstein. In The Island zijn nog kleine begraafplaatsen (Slijk Ewijk, Welsh Division 10P), Heteren (Vliegeniers 21 P ) en Dodewaard (vliegeniers 4 P) en nog een aantal begraafplaatsen waar nog een enkele militair begraven ligt. Allemaal stille getuigen van de strijd hier in The Island.”

“Waren er ook vliegeniers bij?” “Jazeker. Er zijn zo’n 135 geallieerde vliegtuigen in het gebied neergestort. Er zijn ook veel Duitse crashes, voornamelijk van jachtvliegtuigen, geweest. Onlangs is nog een Duits toestel geborgen in Angeren. Er zijn menselijke overblijfselen bij gevonden en deze worden geidentificeerd door de BIDKL. Zo hopen wij maar dat er weer een familie rust kan vinden over een vermist familielid.”

“Misschien kan ik er een spreekbeurt over houden, opa. Waar kan ik nog meer te weten komen?”

“Bij het Betuws Oorlog Info Centrum. Die hebben ook een website: www.theisland44-45.nl. O ja, Museum Niemandsland in Gendt, daar kunnen ze je zeker meer vertellen. Je kunt gewoon een e-mail sturen naar: info@boic.nl.”

“Dankuwel, Opa.”

Een overzicht van de evacuaties in de oostelijke Betuwe en hoe men naar alle kanten uit moest wijken.

Kijk op www.tourdewaal.nl voor het routeschema en de doorkomsttijden.

Tour de Waal op de basisschool

Bronnenonderzoek, dilemma’s, tekeningen en gedichten

Na het bekijken van de film De Tweede Wereldoorlog in 7 minuten, gaan kinderen van groep zeven van de basisschool aan het werk met bronnenonderzoek; zelf onderzoek doen door nauwkeurig een krantenartikel en enkele brieven van de gemeente uit die tijd te bestuderen (met een vergrootglas!), en vragen te beantwoorden.

Dilemma’s

In de tweede les volgt het nadenken over dilemma’s, moeilijke keuzes in oorlogstijd. De kinderen wordt de vraag gesteld: ‘Wat zou jij doen?’ Dina staat voor de keuze of ze een huilende Duitse soldaat mag troosten of niet. Haar vader had gezegd dat ze helemaal niks mocht zeggen tegen die ‘moffen’. Maar ja, hij is nog zo jong…

Waarden

In Zaltbommel zitten de leerlingen van CBS De Leiboom in een kring. Gastdocent Vincent Wibier begint het gesprek met vragen naar waarden. Wat zijn dat eigenlijk? Hij geeft een voorbeeld: op de weg naar school staan verkeersborden met de tekst: SCHOOLZONE en MATIG UW SNELHEID. Als samenleving vinden wij dat het leven waardevol is en beschermd moet worden. Dat is een van onze WAARDEN. Al gauw ligt de grond bezaaid met gele memo-papiertjes met daarop woorden als respect, vriendelijkheid en eerlijkheid. Er volgen er steeds meer: tolerantie, solidariteit, naastenliefde, medelijden, onafhankelijkheid, beleefdheid, liefde…

De bezetter vertrapt onze waarden

Het gesprek over waarden loopt ten einde als de gastdocent plotseling opstaat en bewust over de verzamelde papiertjes loopt: “In 1940 valt het Duitse leger Nederland binnen

en vertrapt onze waarden. Vanaf dat moment gelden onze waarden niet meer en moet er gehoorzaamd worden aan het gedachtegoed van het Nationaal Socialisme.”

Het verzet

Natuurlijk komt ook het verzet aan bod en de dilemma’s die dat oplevert. Steeds weer die vraag ‘wat zou jij doen?’ en ‘wat kunnen de gevolgen zijn van jouw keuze?’

Een distributiekantoor overvallen of niet? De jodenster dragen of onderduiken? Moeilijke keuzes.

Gedichten

In de derde les van dit speciale lesprogramma gaan de leerlingen gedichten maken. Want soms heb je alleen nog de taal om in de strijd te gooien of om je gevoelens te uiten. Hiernaast kun je enkele van die gedichten lezen.

Het lesprogramma Keuzevrijheid is het resultaat van samenwerking van het Regionale Archief Tiel, Welzijn Bommelerwaard en Tour de Waal.

Vrijheid is als een harp zo luid

Die komt boven oorlog uit Samen vieren we vrijheid Het klinkt mooi en fijn

Zo krijgen we de oorlog klein

Vrijheidsgedichten

Onderstaande gedichten zijn opgehaald door Tour de Waal, tijdens de lessen op school. Inge van Wijgerden gaf als opdracht aan de kinderen om één kwintijn te schrijven (5 regels) over oorlog en eentje over vrede. Daarbij stelde ze begeleidende vragen en liet de kinderen associaties maken.

Vrijheid is als vogels die fluiten

Als je wakker wordt hoor je het vrolijke geluid

De vogels die fluiten een lied Lekker buiten in de zon Vrijheid is als vogels die fluiten

Vrijheid is zilver

Zoals mooie zilveren meeuwen Mooie vogels fluiten een lied

Het voelt als de warme fijne zomer Vrijheid is zilver

Oorlog is droevig

Iedereen is verdrietig

Huilende mensen van verdriet

Het is negatief en iedereen is bang Ik wil vrijheid!

Vrijheid is blijdschap Als feesten en muziek Muziek is gezelligheid Liefde is een fijn gevoel Het maakt je compleet

De Wegwijzer, Nederhemert

Vrijheid is een ster Lichtjes in het donker

In de stille nacht Met glinsterende puntjes Vrijheid is een ster

Oorlog is als onweer hoog in de lucht Zwart met grote bliksemschichten

Met gerommel in de lucht Ik heb angst en ben bang Komt alles wel goed?

Vrijheid is een blij gevoel Blij met vrienden spelen En je hoort alleen maar gelach En samen gezellig met je familie Vrijheid is een blij gevoel

De Leiboom, Zaltbommel

Oorlog is een machtstrijd Bange mensen

Met het geluid van bommen en wapens Je wordt er bang van Bange mensen overal

Vrijheid is wit Wit als de wolken En daar klinkt iemand: “Freedom!”

Vrijheid is vreugde En vreugde is overal

Vrijheid is goud

Een mooie kleur

Een pingelend geluid

Een fijn gevoel

Vrijheid is VREDE

Oorlog is als een dode boom Dor en zonder blaadjes Het ruikt nergens naar Bang, als je erbij staat Die dode boom verpest het bos

De selectie van gedichten is verricht door Thom Ummels, dichter en organisator van de PoëzieTour de Waal. Hij heeft hierbij vooral gekeken naar taalgebruik, creatieve invulling, beeldspraak, ritme en aansprekendheid.

Juliana van Stolberg school, Poederoijen

D.W. van Damschool, Brakel

Jolin Oscar Marciano

Odilia Elin Willemijn

Anna van Hooft Anoniem Mik van de Velden

Streekmuseum Baron van Brakell, Ommeren

Belgische bevrijders

Wist je dat Belgische soldaten een grote rol hebben gespeeld in de bevrijding van de Betuwe? Terwijl België al maanden bevrijd was, vocht de Belgische Brigade Piron mee met de geallieerden.

In Streekmuseum Baron van Brakell staat een overzicht met de namen van alle soldaten die hier gesneuveld zijn. Eén van hen was soldaat Albert Billen uit Sint Truiden.

Tijdens een verkenning in Opheusden, werd Albert zwaar gewond in zijn dij en onderbuik door mitrailleurkogels. Zijn makkers zagen direct dat het helemaal mis was. Hij werd snel naar het veldhospitaal gebracht en vandaar werd hij overgevlogen naar Engeland. Het was helaas te laat, tijdens de vlucht overleed hij. Albert Billen werd direct teruggebracht naar Nederland en in Groesbeek begraven. Hij werd net geen 23 jaar oud.

Programma Loevestein

Ook Slot Loevestein staat op 5 mei in het teken van Bevrijdingsdag.

De dag begint om 9:30 uur met de aankomst van de legervoertuigen en om 10:30 uur de start van de colonne richting Zaltbommel.

Tussen 11:00 uur en 16:00 uur kunnen de kinderen onder begeleiding van Hugo de Groot met een echte ganzenveer schrijven over vrijheid. Dit jaar zijn er natuurlijk ook weer de oud Hollandse spelen.

Verder komt gelukkig ook weer de PoëzieTourdeWaal 2023 om 14:45 uur tot 15:15 uur met drie vrijheidsdichters.

De gidsen vertellen verhalen om 12:00, 13:00, 14:00 en 15:00 uur. In de meivakantie staan in die verhalen

de Schotse soldaten op Loevestein centraal. Waarom waren deze mannen er en hoe kunnen we hun aanwezigheid vandaag de dag nog merken op en rond het kasteel? Een verband wordt gelegd tussen het thema van de tentoonstelling Monddood en het verbod voor de Schotten om tartan en kilts te dragen.

Dan is er natuurlijk onze nieuwe expositie in het kasteel ‘Monddood politiek gevangen’, een expositie in samenwerking met Amnesty International.

Ook is er nog voor de laatste dag de replica van de strafcel van Navalny te zien.

Genoeg redenen om naar Loevestein af te reizen dus!

Weet wat je zingt: Wilhelmus va-an Na-a-souwe

Ben jij wel onverveerd? En heb je de koning van Hispanje altijd geëerd? Op het eerste gezicht is het maar een raar lied, dat volkslied van ons. Het Wilhelmus, wat daar hebben we het over, is maar liefst vijftien coupletten lang. De eerste letters van elk couplet vormen samen de naam van de prins van Oranje:

W I L L E M V A N N A S S O V

BROODJES

CEREMONIE

FIETSEN

FLIPJE

GEDICHTEN

HEESSELT

MYNENVEGER

OORLOG

PARACHUTIST

POEZIETOUR

ROUTABEL

TEDDYBEER

TOURDEWAAL

VEERPONT

VERBONDENHEID

VLIEGTUIG

VREDE

VREDESVUUR

VRYHEID

WAALCROSSING

ZALTBOMMEL

ZINDER

Woordzoeker

OPOEZIETOURMDA

GZAVJGEDICHTEN

TOAREPVRYEESWT

LRLLAEIHEREEAE

AORRTCRLIESJAD

AUUFOBHPFMSDLD

WTUDIOOUOOEOCY

EAVEVEVMTNLORB

DBSENRTFMITROE

REEEYFESSESBSE

ULDHZINDERLTSR

OVERBONDENHEID

TIREGEVNENYMNT

DIVGIUTGEILVGS

Oplossing:

Meestal wordt alleen het eerste couplet van het Wilhelmus gezongen, en soms ook nog het zesde. Dat klinkt dan zo, zing maar mee: Wilhelmus van Nassouwe ben ik, van Duitsen bloed, den vaderland getrouwe blijf ik tot in den dood. Een Prinse van Oranje ben ik, vrij, onverveerd, den Koning van Hispanje heb ik altijd geëerd.

Mijn schild ende betrouwen zijt Gij, o God mijn Heer, op U zo wil ik bouwen, Verlaat mij nimmermeer. Dat ik doch vroom mag blijven, uw dienaar t’aller stond, de tirannie verdrijven die mij mijn hart doorwondt.

Willem van Oranje of Willem van Nassau was graaf van Nassau-Dillenburg. Dat ligt in Duitsland, vandaar het ‘van Duitsen bloed’. Hij heette dus eigenlijk Wilhelm, dat is Willem op zijn Duits. Ook werd hij Willem de Zwijger genoemd omdat hij, zoals dat zo mooi heet, nooit het achterste van zijn tong liet zien.

Graaf Wilhelm werd stadhouder van Holland, Zeeland en Utrecht en leidde de opstand tegen de Spanjaarden. Maar hij had toch altijd de koning van Hispanje geëerd? De schrijver van het Wilhelmus wilde hiermee aangeven dat Willem van Oranje gezagsgetrouw was en de koning, die heer der Nederlanden was, altijd had gesteund (uw dienaar t’aller stond). Hij kwam in opstand tegen het Spaans bestuur, dat in handen was van Margareta van Parma. En dat doet hij vrij en onverveerd, oftewel: zonder angst, onverschrokken.

Er is natuurljk veel meer te vertellen over het Wilhelmus. Misschien een idee voor een spreekbeurt?

Albert Billen

Bezoek tentoonstelling ‘Monddood‘ op Slot Loevestein

Monument voor de Stoottroepers in Beneden-Leeuwen

WANNEER BEN JE VRIJ? Dat is een vraag die rond 5 mei vaak naar voren komt. Ben je vrij als er geen oorlog is? Als je elke opleiding kunt kiezen die je wilt? Als je echt jezelf kunt zijn? Als je mag denken en zeggen wat je wilt? Dat laatste staat centraal in de tentoonstelling Monddood op Slot Loevestein.

De Tower in Londen, de Loebjanka in Moskou en Robbeneiland bij Kaapstad zijn wereldberoemde plaatsen waar politiek gevangenen werden vastgehouden. Ook Nederland had zo’n gevangenis in de 17e eeuw, namelijk Slot Loevestein. De Nederlandse Republiek beroemde zich op vrijheid en tolerantie, maar sloot veronderstelde staatsvijanden op. Niet vanwege moord of diefstal, maar omdat hun opvattingen door de politieke macht als bedreigend werden beschouwd.

Het monddood maken van politieke tegenstanders door ze gevangen te zetten, is een verhaal met een lange, wereldwijde geschiedenis. Rijksmuseum Slot Loevestein en Amnesty International vertellen dat verhaal in deze tentoonstelling.

HUGO DE GROOT

Hugo de Groot zat tussen 1619 en 1621 opgesloten omdat hij een me-

ningsverschil had met de machthebbers. Ver weg van politiek Den Haag werd hij op Loevestein monddood gemaakt na een oneerlijk proces. Na 2 jaar wist hij met een list in een kist te ontsnappen.

Na zijn ontsnapping schreef Hugo de Groot invloedrijke boeken over internationaal recht en de rechten van het individu. Het gedachtegoed van Hugo de Groot heeft de wereld veranderd. Veel politiek gevangenen zijn voorgoed monddood gemaakt en hebben niets nagelaten. In de tentoonstelling maak je kennis met een aantal politiek gevangenen, die hun stem behielden door wat ze hebben nagelaten of door de inzet van mensen, organisaties of media.

HEEFT ACTIEVOEREN ZIN?

Op 5 mei vieren wij jaarlijks onze vrijheid. Juist omdat we weten dat dit niet vanzelfsprekend is. Door de eeuwen heen strijden veel personen

en organisaties voor eerlijke behandeling en vrijlating van gewetensgevangenen. Want waar onrecht heerst komen mensen in actie. In 1650 eisten stadsbestuurders de vrijlating van de leden van de Loevesteinse factie. Amnesty International voert al ruim 60 jaar op verschillende manieren actie. Zo organiseert zij bijvoorbeeld de jaarlijkse schrijfactie ‘Write for Rights’ voor de vrijlating van gewetensgevangenen. En met succes! Activisten komen vrij, discriminatie stopt en daders worden berecht.

BEZOEK DE TENTOONSTELLING

De tijdelijke tentoonstelling is nog heel dit jaar te bezoeken. Aanvullend worden er rondom dit thema lezingen, filmvertoningen, workshops en programma’s voor het primair en voortgezet onderwijs georganiseerd. www.slotloevestein.nl Elke dag open van 10:00 – 17:00 uur.

Voor de negende keer PoëzieTourdeWaal

Dichters trekken langs de Waal op Bevrijdingsdag

Dit jaar is er voor de negende keer een “PoëzieTourdeWaal” (PTDW) op Bevrijdingsdag 5 mei. Dichter en organisator Thom Ummels maakt dan opnieuw een tour met dichters langs de Waal.

Het thema is “Dichters verbonden in vrijheid”. Vrijheid in brede zin: vrij zijn, vrijheid zoeken, vrijheid van meningsuiting, losmaken, vrij voelen, maar in deze tijd van oorlog

dichtbij zeker ook de vrijheid zonder oorlog en bezetting. De dichters komen op locaties waar publiek aanwezig is en waar ook andere activiteiten zijn in het kader van de TourdeWaal.

Op deze plekken houden de tourdichters meerdere voordrachten. Zo nu en dan geven ze ook een korte toelichting op hun gedichten. De poëzietour doet dit jaar de volgende plaatsen aan: Tiel (Cultuurge-

bouw Zinder), Varik (Veerhuis), Heesselt (kerkje), Slot Loevestein, en Zaltbommel. In Zaltbommel aan de Waalkade worden aan het einde van de middag de slotvoordrachten gehouden tijdens de “grande finale”. Het definitieve tourschema met tijden is te vinden op de website www. tourdewaal.nl.

Dichtersgroep

De dichtersgroep bestaat dit jaar naast Thom Ummels uit Marinda Pieron (nieuwe stadsdichter Culemborg), Inge van Wijgerden (Gameren), Leo van der Laan (Bruchem) en Marcel Vaandrager (oud-stadsdichter Werkendam).

“Ik heb dit jaar gekozen voor een aantal routiniers van de poëzietour”, aldus Thom Ummels. “Zij hebben al meerdere keren meegedaan en kennen het klappen van de dichterlijke zweep. Daarnaast is het leuk, dat de nieuwe stadsdichter van Culemborg Marinda Pieron acte de presence zal geven. “

Belangstellende dichters uit de regio kunnen zich overigens aanmelden om een passend gedicht op één van de locaties te komen voordragen. Dit kan via poezie@tourdewaal.nl

In de voormalige Kloostertuin van Beneden-Leeuwen staat een oorlogsmonument dat je bijna niet kunt missen, het ‘Monument voor het Regiment Stoottroepen’. Het ereveld herbergt de graven van ruim 350 Stoottroepers die zijn omgekomen in gevechten aan de Maas, aan de Waal, in Zeeland, in Duitsland, in Indonesië en Korea.

Blauwe overall met oranje band

Stoottroepers waren vooral leden uit het gewapend verzet. Prins Bernhard gaf in 1944 verzetsleider Jan Borghouts opdracht om militaire eenheden te formeren. Omdat het een nieuw legeronderdeel was, hadden de leden nog geen eigen uniform, dat kwam pas veel later. Ze hadden een blauwe overall en droegen een oranje band om de arm, een teken van de prinselijke goedkeuring. Iedereen kon zich bij de Stoottroepers aansluiten, wat veel mannen dan ook deden.

Kees de Bok

Een mascotte was er ook en dat kwam zo: toen op een bange nacht een patrouille in dekking ging omdat ze dachten dat ze Duitsers hoorden aankomen, bleek het loos alarm. De voetstappen die ze hadden gehoord, bleken van een verdwaalde geitenbok afkomstig te zijn. Vanaf die nacht werd Kees De Bok de mascotte van het regiment.

Gedachteniskapel

In de kapel zijn gebrandschilderde ramen aangebracht. Op de ene is te zien hoe een Stoottroeper strijdvaardig de Nederlandse vlag vasthoudt. Het andere raam laat een noeste arbeider zien die boven een groep Duitse soldaten met een vlag van het Derde Rijk uittorent. Aan de muur zijn wit-marmeren platen aangebracht met daarop de namen van alle gesneuvelde stoottroepers.

Naast de kapel bevinden zich drie graven met een wit natuurstenen grafzerk en een helm. Zij representeren de graven van alle gesneuvelde Stoottroepers. Achter de graven is een groot houten kruis geplaatst.

Het gedenkteken zelf bestaat uit een wit natuurstenen beeld van een Stoottroeper in gevechtstenue. Hij heeft zijn blik gericht naar de drie graven van zijn gesneuvelde kameraden en naar de kapel. Deze tekst staat eronder:

‘DE STOOTTROEPER MOEDIG IN DE STRIJD EN MET BELEID DEN VADERLAND GETROUWE.’

Dreumel viert Bevrijdingsdag weer aan de Waal

Oranjecomité Dreumel organiseert ook deze 5e mei weer een gezellige picknick in de uiterwaarden bij Dreumel. Er zijn Waalbroodjes, die kunnen worden belegd met warme worstjes. De colonne met oude legervoertuigen komt langs en als klap op de vuurpijl landt er ook een parachutist. Ook is er een volleybal

clinic. Voor de kinderen is er genoeg te doen: ze kunnen schilderijtjes maken, er is een springkussen, boarding voetbal en je kunt de letters VRIJHEID weer schilderen.

Kijk op www.tourdewaal.nl, want er komt vast nog een programma-onderdeel bij!

Dichters Inge van Wijgerden, Marcel Vaandrager en Thom Ummels in Heesselt.

De tentoonstelling Marechaussees van Oranje vertelt het verhaal van marechaussees in oorlogstijd.

Je komt meer te weten over de individuele keuzes van marechaussees tijdens de Tweede Wereldoorlog. Sommigen kiezen voor doorwerken onder de bezetter, anderen verzetten zich. Maar er zijn er ook bij die meer dan sympathiseren met de Duitse macht.

Hoe kan ik Tour de Waal helpen?

De vierde V: de vrijwilliger

In de meivakantie organiseert het museum ook allerlei activiteiten voor de kleine speurneuzen Zoals de workshops parachute en vlaggen maken of onderzoek je eigen vingerafdruk!

Ontdek meer op www.marechausseemuseum.nl

MET DANK AAN DEZE SPONSORS:

Veel organisaties hebben de grootste moeite om vrijwilligers te vinden, ook Tour de Waal. We denken dat dit mede het effect is geweest van de Corona-epidemie. Gelukkig zijn alle beperkingen opgeheven en verwachten we voor 2023 en 2024 weer een gezonde aanwas van vrijwilligers. Er zijn zoveel zaken te regelen dat er ongetwijfeld iets voor je bij zit. Iets waarvoor jij geschikt bent, waar je blij van wordt en waardoor jij er mede voor zorgt dat Tour de Waal bij nog meer mensen bekend wordt. Stuur een e-mail naar info@tourdewaal.nl met je naam en telefoonnummer, dan nemen wij contact met je op.

Met een eenmalige donatie

Vele organisaties en overheidsinstellingen steunen Tour de Waal al met een financiële bijdrage. Draagt u ons initiatief een warm hart toe, dan zijn wij erg geholpen met ook uw geldelijke steun. Dat hoeft geen groot bedrag te zijn, want alle beetjes helpen. Maak uw bijdrage over op www.tourdewaal.nl/donaties, dan houden wij u op de hoogte! Alvast onze hartelijke dank.

Door lid te worden van de Tour de Waal Club van 100

Met een donatie van € 100 per jaar (of eventueel meer) bent u automatisch lid van de Club van 100. De leden van deze unieke club worden in de gelegenheid gesteld om op een speciale manier bij de activiteiten betrokken te worden. Daarvoor krijgt u dan een feestelijke uitnodiging en u wordt op de hoogte gehouden van al het nieuws rondom Tour de Waal. Als lid van de Club van 100 leert u nieuwe mensen kennen en u levert een belangrijke bijdrage aan de drie V’s: Vrijheid, Vrede en Verbondenheid. Nieuwe leden melden zich aan via info@tourdewaal.nl. Wij heten u van harte welkom.

Door een legaat op te stellen ten gunste van Tour de Waal

Tour de Waal doet belangrijk werk in het samen brengen van jong en oud en de herinnering aan de Tweede Wereldoorlog levend te houden. Vindt u dat belangrijk, dan is het wellicht een idee om Tour de Waal (de stichting Beeld van Oranje Linten) als begunstiger te benoemen in uw legaat. Dat kunt u zelf regelen bij de notaris, of u kunt contact opnemen met onze voorzitter Gerard Nieuwenhuis: g.nieuwenhuis@tourdewaal.nl

Colofon

De uitgave Vrijheidskrant 2023 verschijnt in de regio Rivierenland ter gelegenheid van de Tour de Waal op 5 mei 2023.

Deze krant is mede mogelijk gemaakt door de provincie Gelderland, de gemeenten Tiel, Zaltbommel, West Betuwe, Maasdriel, West Maas en Waal, Neder-Betuwe, Overbetuwe en Lingewaard en een aantal sponsors.

Redactie: Vincent Wibier en Jan van den Berg

Interviews: Vincent Wibier e.a.

Fotografie: Jan van den Berg e.a.

Adviezen: Gerard Nieuwenhuis, Aloka Liefrink, e.a.

Vormgeving: Studio Finton, Tiel

Correctie: Emmie Nuijen, Remko Som de Cerff EN ONZE FANTASTISCHE VRIJWILLIGERS!