RIETVELD

RIETVELD SCHRÖDERHUIS

het woonconcept

Onlangs heb ik het wereldberoemde Rietveld Schröderhuis bezocht, een trekpleister voor liefhebbers van moderne architectuur uit binnen- en buitenland. Dit huis heet zo omdat Rietveld het heeft ontworpen, in opdracht van mevrouw Schröder. Het was zijn eerste volwaardige bouwproject en was tevens het begin van een periode waarin hij experimenteerde met de modernisering van het wonen. Zelfs in deze tijd doet het huis zeer modern aan, terwijl het al bijna een eeuw in Utrecht staat. Hierover blijf ik me verwonderen. Velen zullen het exterieur met het kleurrijke samenspel tussen de verschillende gevelelementen onmiddellijk herkennen, maar de binnenruimte mag niet aan de aandacht ontsnappen. De indeling van het huis representeert namelijk een revolutionair woonconcept, hetgeen wat in dit artikel centraal staat.

De opdrachtgeefster en haar invloed Na het overlijden van haar man in 1923 wilde Schröder samen met haar drie kinderen elders in Utrecht een kleiner huis gaan bewonen dat meer naar haar wens was. Aan de uiterste rand van de stad, aan de Prins Hendriklaan, vonden Rietveld en mevrouw Schröder een geschikte kavel van zo’n 400 m2. De kavel grensde aan een gesloten rij traditionele bakstenen woningen van drie verdiepingen en was aantrekkelijk om op te bouwen vanwege het weidse uitzicht over het omliggende polderlandschap. Anders dan het huis zelf, is dat mooie uitzicht overigens niet bewaard gebleven. De omgeving heeft een drastische verandering ondergaan. In 1962, een jaar voor Rietvelds dood, werd besloten vlak naast het huis een verhoogde vierbaans autoweg aan te leggen. Dit zou resulteren in een ernstige aantasting van het uitzicht vanuit het Rietveld Schröderhuis. Mevrouw Schröder heeft destijds een bezwaarschrift ingediend bij het Utrechtse gemeentebestuur, maar zonder succes. Rietveld heeft zelfs gesuggereerd om het huis te laten afbreken vanwege het verstoorde uitzicht. Dat voorstel is gelukkig niet uitgevoerd. Truus Schröder heeft grote invloed gehad op het ontwerp door haar uitgesproken opvatting over de manier waarop zij wilde wonen. Zo wilde zij graag de woonruimte op de eerste verdieping hebben, ingedeeld als een grote open ruimte, zoals een zolder. Daar was immers het uitzicht over het (in die tijd) omringende polderlandschap optimaal. Ook wilde zij dat ieder vertrek zelfstandig zou kunnen functioneren door een bed of bank te plaatsen, door te voorzien in een eigen aan- en afvoer van water en door een eigen deur naar buiten. Op deze manier bepaalde zij grotendeels de indeling van de ruimte. Mevrouw Schröder Architect Locatie

Bouwjaar Renovatie Type

Opdrachtgever Gerrit Thomas Rietveld Prins Hendriklaan 50, Utrecht, Nederland 1924 1987 Oorspronkelijk: woonhuis nu: museum Truus Schröder-Schräder

wist haar wensen duidelijk te benoemen en liet deze door Rietveld in tekeningen omzetten. Ze gaf hem echter wel alle vrijheid die wensen naar eigen inzicht te realiseren.

Vernieuwd woonconcept De indeling van de woning is een van de meest vernieuwende, om niet te zeggen revolutionaire aspecten van het Rietveld Schröderhuis. Mevrouw Schröder wenste zoals gezegd een open woonverdieping. Rietveld heeft schuifwanden toegepast op deze verdieping, waardoor de ruimte door de bewoner, naar gelang daar behoefte aan bestaat, kan worden getransformeerd in vijf afzonderlijke kamers: drie slaapkamers, een badkamer en een woongedeelte. Verder ontstaat er, indien de wanden uitgeschoven worden, een hal met de trap die in het midden van de verdieping uitkomt. Het trapgat kan worden afgesloten met houten en glazen panelen. De leefruimte kan worden vergroot door de schuifwanden juist weg te schuiven. Hierdoor wordt de ruimte multifunctioneel en ook is er dan uitzicht naar drie kanten. Dit doet de ruimte groter voorkomen dan hij werkelijk is; slechts zeven bij tien meter! De flexibele plattegrond van de verdieping is zeer bijzonder. De begane grond daarentegen is wel ingedeeld in aparte kamers met specifieke functies: de woonkeuken, het atelier – een kamer van maar drie bij zesenhalve meter – waar Rietveld zich een aantal jaar heeft gevestigd, een kamertje bedoeld als studeerkamer/spreekkamer en een kamer voor de hulp in de huishouding. Het huis werd zo verdeeld in een werk- en woonverdieping. De vertrekken op de begane grond liggen rond een centraal halletje met de trap naar boven. Bij deze indeling is het zelfstandig functioneren van de vertrekken, wat tevens een wens van mevrouw Schröder

was, duidelijk te zien. Ieder vertrek heeft een eigen deur naar de tuin of één van de balkons en daarnaast bevat ieder vertrek een wastafeltje met een kraan. Op deze manier was er ook ruimte om alleen te zijn binnen het gezin.

Rietveld had evenals mevrouw Schröder een eigen opvatting over wonen. Met haar bouwopdracht kreeg hij de mogelijkheid die ideeën vorm te geven. Volgens hem bevorderden de traditionele huizen een passieve levenshouding, waardoor wonen een vorm van automatisme werd. Rietveld pleitte voor actief en bewust, niet routinematig wonen. ‘Wonen is ook een w e r k woord’, aldus Rietveld (Dettingmeijer, Van Thoor, & Van Zijl, 2010). Deze overtuiging lag ten grondslag aan de inrichting van het Rietveld Schröderhuis. Voor elke handeling moest de bewoner het huis enigszins transformeren; om in bad te gaan moest de scharnierwand worden opengevouwen en voor het studeren moest de tafel worden uitgeklapt.

Hoe Rietveld de regelgeving wist te omzeilen De flexibele indeling van de verdieping én het platte dak stonden overigens op gespannen voet met de bouwregelgeving conform de Woningwet uit 1901. Volgens het stedenbouwkundig plan van 1923 moest er een stadsvilla op de plaats van het stuk grond komen, te bouwen volgens de toen geldende regels. Om voor het onconventionele project een bouwvergunning te krijgen, heeft Rietveld op de tekening voor de bouwaanvraag de verdieping als zolder aangegeven (met een verdeling in stippellijnen) waardoor het leek of het huis als geheel een traditionele indeling had. Deze aanduiding was misleidend. Ook lijkt het huis in het zijaanzicht een schuin dak te hebben. Op grond daarvan heeft het gemeentebestuur Rietveld een bouwvergunning verleend. Blijkbaar heeft er tijdens de concrete uitvoering geen controle plaatsgevonden door Bouw- en Woningtoezicht, een instantie die de macht heeft de bouw stil te leggen als er niet aan de voorschriften wordt voldaan. In slechts vijf maanden tijd werd het Rietveld Schröderhuis gebouwd voor een bedrag van (omgerekend) 4207 euro! In januari 1925 kon mevrouw Schröder het huis al intrekken, samen met haar drie kinderen. Rietvelds honorarium was slechts 408 euro (Van Zijl & Mulder, 2009).

Aanpasbare plattegrond Rietveld-Schroderhuis

Huidige toestand Mevrouw Schröder heeft zestig jaar in het huis gewoond, van 1925 tot haar overlijden in 1985. Zij heeft ervoor gezorgd dat het huis bleef voortbestaan door het te schenken aan het Centraal Museum, dat het huis in 1987 geheel heeft laten renoveren. Tevens werd in dat jaar het huis voor het publiek opengesteld. De UNESCO zag het Rietveld Schröderhuis als een belangrijk en uniek icoon in de westerse architectuurgeschiedenis en heeft het huis in 2000 daarom opgenomen op de werelderfgoedlijst.//

Aanzicht van het Rietveld-Schroderhuis

SOURCES - Dettingmeijer, R., Van Thoor, M-Th., Van Zijl, I. (red.). (2010). Rietvelds universum. Rotterdam: Nai Uitgevers. - Koot, R., De Lange, V., & Van Zijl, I. (2017). Rietveld Schröderhuis. Utrecht: Centraal Museum. - Rodijk, G. (1991). De huizen van Rietveld. Zwolle: Waanders. - Van Zijl, I., Halbesma, M., Oosterhoff, J. (red.). (2001). Rietveld in Utrecht. Utrecht: Centraal Museum. - Van Zijl, I., & Mulder, B. (2009). Het Rietveld Schröderhuis. Utrecht: Uitgeverij Matrijs. - Küper, M. & Van Zijl, I. (1992). Gerrit Th. Rietveld 1888-1964 : het volledige werk. Utrecht: Centraal Museum.