Door Jeroen Schipper
_ --------------------------------------------- _ --------------- _ ----
Een goed lied zingt zichzelf W
at is eigenlijk een goed kinderlied? Wereldwijd zongen en dansten miljoenen kinderen enkele jaren geleden op Gangnam Style van Psy. Hier in Nederland zijn generaties (onder andere de mijne) opgegroeid met Deze vuist op deze vuist van Ome Willem. Als populariteit de maatstaf is zou je heel veel – en zeer uiteenlopende – kinderliedjes ‘goed’ kunnen noemen, zelfs al is het Zuid-Koreaanse popmuziek of bestaat het, zoals bij Deze vuist op deze vuist maar uit twee regels tekst (die niet eens rijmen). Is er dan geen antwoord op de vraag wat een goed lied is? Wat mij betreft toch wel: een goed lied zingt zichzelf! MEER MUZIEK Mijn vakgebied, muziekonderwijs op de basischool, staat momenteel in de spotlights. Via onder andere de Impulsregeling Muziekonderwijs en www.meermuziekindeklas.nl worden scholen aangespoord om muziekles terug te brengen in de klaslokalen. Als freelance muziekdocent en liedjesschrijver kom ik daardoor steeds vaker op scholen voor advies, trainingen en workshops. Leerkrachten zijn meestal erg enthousiast, maar het ontbreekt ze vaak aan de muziekdidactische vaardigheden en het bijbehorende zelfvertrouwen om het vak muziek structureel aan te
kunnen bieden. Mijn advies is dan altijd: begin bij datgene wat jou persoonlijk aanspreekt in muziek. Muziek is namenlijk bij uitstek een vak waarbij persoonlijke motivatie onmisbaar is. ECHOPUT Dat geldt net zozeer voor mij. Ik schrijf nu al zo’n vijftien jaar kinderliedjes en dat is ooit begonnen doordat ik zelf niet enthousiast genoeg werd van veel van de liedjes die ik in muziekonderwijsland tegenkwam. En mijn leerlingen (dus) ook niet. Zo begon ik aan mijn missie: goede kinderliedjes schrijven die prikkelen, bijdragen aan de muzikale ontwikkeling van kinderen én die gewoon te leuk zijn om niet te zingen. Een van mijn eerste liedjes, Echoput (uit: Rood Rood Mannetje), is daar een goed voorbeeld van. Het onderwerp, in combinatie met een walsritme, het metrum, het rijmschema en de uitnodigende ‘lege plekken’ in de tekst, laten de luisteraar bijna vanzelf steeds het laatste woord van een regel echoën:
Diep in het bos staat een echoput (echoput) Die moet je horen kom vlug (kom vlug) Als je iets roept in die echoput (echoput) Hoor je hetzelfde terug (terug) RESONEREN In het voorbeeld van Echoput is te zien dat verschillende elementen van een lied (onderwerp, maatsoort, metrum, rijmschema en stijl) samen het eindresultaat bepalen. Naast de zojuist genoemde factoren doen onder andere structuur, metrum, doelstellingen en cognitieve uitdaging mee als kwaliteitsbepalers. Die kwaliteit van een kinderlied is wat mij betreft niet alleen een optelsom van deze aspecten; bij een goed lied worden al die elementen zo ingezet dat ze elkaar ondersteunen en versterken. Als dat gebeurt ‘resoneren’ die elementen met elkaar. Zoals de partijen van verschillende orkestleden in een goed orkest elkaar dragen en aanvullen en het geheel meer wordt dan de som der delen. Met als resultaat een organische muzikale eenheid die zich bijna vanzelf zingt.
70 70 I2016 I B. JRMGZN
SWP JAARMAGAZINE 2016_6.indd 70
21-10-16 00:25
“Muziek is bij uitstek een vak waarbij persoonlijke motivatie onmisbaar is"
B.I COLUMN
-- _ --------------- _ ------------- __ --------TEKST OF MELODIE? Maar waar begin je dan? Liedjes ontstaan toch vaak als een tekst die later op muziek gezet wordt. Of als een melodie waar later woorden bij gezocht woorden. Ik beschouw voor mijn liedjes tekst en muziek eigenlijk als één geheel. Muziek kan iets communiceren en taal heeft muzikale eigenschappen. Sterker nog, taal ís eigenlijk muziek. Een gangbare defintie voor het begrip muziek luidt namenlijk: ‘muziek is in vorm gezette klank waaraan betekenis gegeven of ontleend kan worden.’ Natuurlijk begin ik bij het schrijven toch ook vaak met óf een tekst óf een muzikaal idee. Maar ze raken bijna altijd in een vroeg stadium met elkaar verweven. En ook met de stijl, de akkoorden, de liedstructuur, het rijmschema, et cetera. Wat ook wel gebeurt is dat ik schrijf met een specifiek muzikaal concept in mijn hoofd, zoals bijvoorbeeld een Arabische toonladder (zo ontstond Ratelslang) of een specifieke liedstructuur (zoals bij het stapel-lied Eland op een eiland). Ook de praktische context van een lied kan sterk bepalend zijn. Is het een schoollied? Dan heb je natuurlijk inhoudelijke gegevens die min of meer vaststaan en moet er voor elke basisschoolleeftijdsgroep iets uitdagends in zitten. Ook moet zo’n lied lekker massaal mee te blèren zijn op het schoolfeest of met de avondvierdaagse. Maar liedjes voor in het theater bijvoorbeeld hebben weer andere criteria. EEN GOED BOEK SCHRIJFT ZICHZELF NIET Ik ben me steeds meer bewust aan het worden van alle aspecten die van invloed zijn op mijn eigen liedsmederij. Dit probeer ik samen te vatten in een boek. Dat valt nog niet mee, juist omdat er zoveel elementen zijn die allemaal met elkaar samenhangen. En ook omdat grote delen van het creatieve schrijfproces onbewust verlopen. Het is voor mij een leuke uitdaging om dat helder te krijgen én om het overzichtelijk op papier te krijgen. En dat
gaat ook gebeuren. De titel van dat boek ligt al vast: Een goed lied zingt zichzelf.
Referenties
>m eermuziekindeklas.nl >c ultuurparticipatie.nl/subsidies/im-
puls-muziekonderwijs.html >L iedbundel Rood Rood Mannetje (2007),
Uitgeverij SWP, roodroodmannetje.nl >L iedbundel Daar komt de boegieman!
(2011), Uitgeverij SWP, daarkomtdeboegieman.nl >L iedbundel Top Dog, Engelse vertalingen van liedjes uit Rood rood mannetje en Daar komt de boegieman! (2015), Uitgeverij Austin Macauley (Londen). >L iedbundel Swingen als een kangoeroe (verschijnt najaar 2016), Uitgeverij SWP, swingenalseenkangoeroe.nl >E en goed lied zingt zichzelf, Uitgeverij SWP, eengoedliedzingtzichzelf.nl
Jeroen Schipper is zelfstandig muzikant, muziekdocent en liedjesmaker. Hij is vooral werkzaam in het regulier en speciaal (basis) onderwijs via zijn bedrijf Jeroen Schipper Muzikale Zaken. Daarnaast treedt hij op met zijn theaterconcerten voor kinderen en schrijft hij liedjes in opdracht. jeroenschipper.info
SWINGEN ALS EEN KANGOEROE
Zingen, bewegen, dansen op en luisteren naar muziek! De teksten en muzikale omlijsting zijn afgestemd op ouder- en middenbouw van het basisonderwijs: speels, afwisselend en met humor. Inclusief een training om plezier in muziek over te kunnen brengen op jonge kinderen. Jeroen Schipper | ISBN 9789088506413 | ¤ 49,90 | www.swpbook.com/1872 MUZIEK, ZINGEN EN BEWEGEN MET KLEUTERS
In deze cursus maak je op een actieve manier kennis met verschillende mogelijkheden om het vak muziek in de onderbouw vorm te geven. Er is voor de cursus geen muzikale achtergrond nodig. Alle onderbouwleerkrachten die meer met muziek aan de slag willen zijn welkom. Er wordt gewerkt vanuit een algemene muzikaliteit die bijna iedereen in zich heeft en we zoeken naar vormen en activiteiten die bij de individuele vaardigheden, wensen en ervaring passen. Er is dus ruimte voor differentiatie. Docent: Jeroen Schipper Cursusduur: 2 dagdelen Inbegrepen literatuur: Rood, Rood Mannetje (boek én CD) en Swingen als een kangoeroe (boek én CD) Kijk voor meer informatie en actuele cursusdata op www.onderwijs.academy
B.I2016 JRMGZN I 67 71
SWP JAARMAGAZINE 2016_6.indd 71
21-10-16 00:25