Hoe overleef je op een onbewoond eiland?

OP EEN ONBEWO

52 I2016 I B. JRMGZN

SWP JAARMAGAZINE 2016_6.indd 52

21-10-16 00:25

B.I TALENTONTWIKKELING

-- _ --------------- _ ------- __ -------- _ Hoe overleef je als je bent aangespoeld op een onbewoond eiland zoals Robinson Crusoe? Alles wat je weet over natuur en techniek komt dan natuurlijk van pas. Met de overlevingsopdrachten bij een van de verhalen uit het boek Op een onbewoond eiland ontdekken leerlingen uit onder- en bovenbouw en de BSO leren hoe je sporen zoekt in de stad en in de natuur, leren ze gipsen fossielen maken en te communiceren door blikjes en komen ze te weten dat voor een kilo rundvlees 15.000 liter water nodig is. Ga aan de slag en overleef! door Suzanne Wardenaar

-- _ --------------- _ ------- __ -------- _

WOOND EILAND M

idden in de nacht brak er een enorm onweer los dat gepaard ging met een hevige storm, die ook ‘s nachts bleef razen. Tegen de morgen hoorde ik een daverende knal – dat moest een kanonschot zijn! Prompt stond ik naast m’n bed. Ik liep de berg op en was net op de top toen ik in het oosten boven zee een lichtflits zag, die na een paar tellen werd gevolgd door weer een kanonschot.

Een schip in nood! Misschien kon ik worden gered! Ik sprokkelde heel veel droog hout, haalde een brandende tak en stak de stapel aan. In de harde wind laaiden de vlammen binnen de kortste keren hoog op. De mensen op het schip moesten ze wel zien. Weer klonk een schot en er volgden er nog veel meer.

Eindelijk, toen het helemaal dag was, zag ik in de verte iets donkers. Ik tuurde en tuurde en jawel hoor, het was een schip! Nu was het afgelopen met m’n eenzaamheid! Opgewonden liep ik verder. En wat zag ik? Een hond, die me trouwhartig aankeek. Ik had brood in m’n zak en gaf hem een stukje. Haastig schrokte hij het naar binnen; hij moest wel heel hongerig zijn. Hij liet zich ook aaien. ‘Een schip, een heus zeilschip! Nu kunnen we naar huis terugvaren!’ Ik schreeuwde en hoopte dat iemand mij zou horen: ‘Ik ben hier, ik ben hier, help!’ De hond en ik renden zo hard we konden. Wat uit de verte een statig schip leek, bleek van dichtbij een gehavende romp met afgeknapte masten te zijn. Een wrak. Ik kon m’n ogen niet geloven. Ik kon wel gillen en schreeuwen van ellende, het liefst had ik me jankend op de grond gestort. Het schip bleek verlaten en kapot te zijn. Wat een teleurstelling!

Gelukkig had ik wel een makkertje gekregen, mijn hond die ik Ami noemde. En wat lag daar te glinsteren in het zand? Een paar grote gouden muntstukken waren aangespoeld.

Normaal was ik daar heel blij mee geweest, maar wat moest ik ermee op een onbewoond eiland! Ik nam de munten toch maar mee. Maar Ami was mij veel meer waard. Nu kon ik samen met hem op pad!

Op een dag trok ik samen met Ami naar een deel van het eiland dat ik nog niet kende. Ik zag allerlei vogels en prachtige bonte vlinders, en ik hoorde het geklop van een specht.

Beneden me zag ik groene weiden, met hier en daar een bosje. Daar moesten toch mensen wonen. M’n opwinding werd steeds groter. Ik ging steeds sneller lopen. Was dat daar in de

B.I2016 JRMGZN I 53

SWP JAARMAGAZINE 2016_6.indd 53

21-10-16 00:25

-------------------------------------------- _ trots over m’n schouder en ging naar huis. Daar spande ik de huid van de haas mooi strak op om te drogen. En ik sneed een stuk vlees af om te roosteren. Mmmm!

tegenkomen op zijn eiland. Denk goed aan alle dieren die hij tot dusver gezien heeft. Kies een route en teken de voetafdrukken van een dier na op jouw eiland.

Activiteit: sporen zoeken

verte niet de punt van een tentdak? Ik holde vooruit, alsof ik vleugels aan m’n voeten had. Maar ach! Wat ik had aangezien voor een tent ... was een enorme mierenheuvel, zo groot als een mens. Wat een teleurstelling! Zo nu en dan zag ik voetsporen van dieren die ik probeerde te volgen.

Soms hoorde ik iets en ontdekte dat het grote eekhoorns of reusachtige salamanders waren. Al snel vond ik dat allemaal doodgewoon. ‘s Nachts schrok ik vaak wakker door schrille kreten en nu ontdekte ik dat het brulapen waren die zo’n lawaai maakten. Ik keek een tijdje naar hun grappige geravot en ging toen weer verder.

Ik bedacht wel dat ik mezelf moest kunnen verdedigen. Een speer moest ik hebben!

Daar kon ik ook mee op jacht. Ik speurde om me heen en m’n oog viel op een recht, dun boompje. Het kostte veel moeite om het af te breken. Wat was dat hout taai en sterk! Met een scherpe steen krabde ik de schors weg. Er kwam rood mahoniehout tevoorschijn. Ik spleet de punt van het boompje, duwde een scherp steentje in de spleet en klaar was m’n speer. Ik mikte een paar keer op een boom. Er kwam telkens een lelijk gat in de bast. Het was alweer middag en heel erg heet geworden. Ik zocht de schaduw van een grote katoenboom op en begon aan m’n lunch. Ik gaf Ami ook een lekker hapje. Terwijl ik aan het eten was, hoorde ik iets ritselen. Zachtjes stond ik op en kijk, daar zat een goudhaas vlak bij me aan een wortel te knabbelen. Ik spande m’n boog en schoot raak. Ik legde m’n jachtbuit

SPOREN In de natuur kun je op zoek gaan naar sporen om te zien wat er om je heen leeft. Je wilt natuurlijk weten of er wilde dieren leven of misschien wel mensen.

Sporen zijn niet alleen voetafdrukken! Zie je kapotte eieren? Dan heeft een dier ze geroofd. Ligt er een kale dennenappel?

Dan heeft er een eekhoorn aan geknaagd.

Soms vind je holen of haren. Of er liggen overal keutels. En soms zie je waar dieren gelopen hebben. Dat zie je aan hun pootafdruk. Dan weet je meteen welke kant ze op gingen. Zo kun je hun spoor volgen. Je mag in ons land niet zomaar op dieren jagen. Maar je mag ze wel stiekem besluipen. Mensen laten trouwens ook sporen achter. Denk maar aan graffiti, afval of bandensporen van auto’s.

DUUR: 20 tot 30 minuten NODIG: eventueel een verrekijker, zoekkaart dierensporen en een fototoestel DIT DOE JE: gezamenlijk of in groepjes

TIP: Je kunt deze activiteit ook in de stad uitvoeren. Het zou leuk zijn om de activiteit een keer in de stad en een keer in de natuur te doen en dan het verschil te bekijken.

Ga op zoek naar sporen zoals nesten, poep, veren, voetsporen of andere aanwijzingen van dieren.

Zoek voetsporen op de zoekkaart en maak ook van alle andere sporen foto’s.

Probeer te achterhalen van welk dier de sporen zouden kunnen zijn.

TIPS voor bij het speuren

Neem een verrekijker, zoekkaart en fototoestel mee.

Draag groene of bruine kleren, dat valt minder op in het bos.

Sta vroeg op, dan zijn de meeste dieren wakker.

Kijk eens bij het water, want daar drinken veel dieren.

Zie je een dier staan? Sluip dan voorzichtig dichterbij.

Loop tegen de wind in. Dan kan het dier je niet ruiken omdat je geur de andere kant op waait.

Beweeg heel langzaam. Stop af en toe.

Ziet een dier jou? Blijf dan stokstijf staan.

Zoek op internet naar de voetafdrukken die Robinson zou kunnen

Activiteit: Gipsen fossielen maken DUUR: 30 minuten NODIG: melkpak, schaar, gips, water en voorwerpen zoals schelpen, plastic insecten, kippenbotje, een mooi stevig boomblad DIT DOE JE: individueel of in tweetallen Fossielen zijn sporen van miljoenen jaren geleden. Het zijn afdrukken van prehistorische planten en dieren die bewaard zijn gebleven in gesteente.

Knip een melkpak horizontaal in tweeën, gebruik alleen de onderkant, dus het deel met de bodem.

Meng het gipspoeder met water volgens de aanwijzingen op de verpakking.

54 I2016 I B. JRMGZN

SWP JAARMAGAZINE 2016_6.indd 54

21-10-16 00:25

B.I TALENTONTWIKKELING

-- _ --------------- _ ------------- __ -------- iet in het halve melkpak ongeG veer (afhankelijk van hoe dik je voorwerp is) een laagje van het gipsmengsel, zo’n 3 à 4 centimeter.

Druk het fossiel in het mengsel en laat een deel van je voorwerp boven het mengsel uitsteken zodat je het er straks gemakkelijker uit kunt wrikken.

Laat het mengsel drogen.

Als het goed droog is wrik je het voorwerp eruit.

Nu heb je een hard geworden ‘mal’ over met daarin een afdruk van het voorwerp, een fossiel.

‘Mensen laten trouwens ook sporen achter. Denk maar aan graffiti, afval of bandensporen van auto’s’ beker. Daardoor hoort de persoon aan de andere kant wat jij zegt. Je kunt elkaar goed horen, terwijl je ver uit elkaar staat.

gaat trillen. De bodem geeft de trillingen weer door via het touw naar het andere blikje. Je stem komt terecht in het blikje van diegene met wie je praat.

Activiteit: praten door blikjes Voeg een klein fossiel toe aan jouw eiland. Wat lijkt jou een goede plek om fossielen te vinden? Plak het op die plek op het eiland. Lukt dit niet, teken ze dan.

VERDIEPING Robinson probeert naar het schip te schreeuwen. Een belangrijke manier om met elkaar te communiceren is met geluid. We gebruiken onze stem om boodschappen over te brengen naar andere mensen.

Dat doen we als we bij elkaar in de buurt zijn of via de telefoon.

Gezellig even bellen is er tijdens overleven natuurlijk niet bij.

Als je fluistert of praat, brengt je stem lucht in beweging. Er ontstaan geluidsgolven. Deze geluidsgolven verspreiden zich naar alle kanten.

Als je verder weg staat, zijn de geluidsgolven zwakker en hoor je uiteindelijk niets meer. Geluid horen we met onze oren. Onze oren vangen trillingen uit de lucht op en vertalen dit in geluid. Geluid is dus een trilling. Maar als je in de beker praat (zie de activiteit hierna), gaan alle geluidsgolven door het strak gespannen touw naar de andere

DUUR: 20 minuten NODIG: twee blikjes, een stuk touw van ongeveer 6,5 meter, spijker, hamer DIT DOE JE: in tweetallen

Tip: Maak voor jongere kinderen vooraf gaatjes in de bodem. et de blikjes op zijn kop met de Z bodem naar boven.

Laat iemand het blikje stevig vasthouden en sla met de hamer een spijker in de bodem.

Haal de spijker er weer uit. Er blijft nu een gaatje over.

Haal het touw door het gaatje en leg er een flinke knoop in.

Doe hetzelfde aan het uiteinde van het andere blikje.

Zorg ervoor dat de knopen stevig vastzitten, zodat de blikjes niet meer van het touw los kunnen.

Neem nu allebei een blikje en loop zo ver mogelijk bij elkaar vandaan zodat het touw strak staat.

Dit is belangrijk, want de proef werkt niet als het touw slap hangt.

Praat nu in het blikje terwijl de ander het blikje tegen zijn oor houdt.

Hoor je elkaar?

Vandaag mag je een brief verzenden vanaf je eiland! Die ga je natuurlijk versturen met de flessenpost. Schrijf een klein briefje aan iemand, bijvoorbeeld een geheime boodschap of een update van jouw tijd op het eiland. Rol het briefje op en bind er een touwtje omheen. Als je een klein flesje hebt, stop je hem erin. Plak hem in de zee naast je eiland. Hopelijk wordt je flessenpost gevonden!

EEN ROOKSIGNAAL Robinson maakte een groot vuur op het strand om aandacht van het schip te trekken. Als je aan het overleven bent, zou je ook kunnen proberen om rooksignalen uit te zenden. In de twaalfde eeuw waren de indianen de eersten die gebruik maakten van rooksignalen als communicatiemiddel. De rook wordt gemaakt door een vuur te bedekken met een deken en die vervolgens snel te verwijderen, zodat er met tussenpozen een korte of lange rookpluim kan ontsnappen. Met nat gras wordt veel rook geproduceerd. Ook door te zwaaien met rokende takken kun je een rooksignaal maken.

Proefje: rooksignalen uitzenden

De geluidsgolven in je stem zorgen ervoor dat de bodem in het blikje

DUUR: 20 minuten NODIG: leeg blik limonadesiroop, B.I2016 JRMGZN I 55

SWP JAARMAGAZINE 2016_6.indd 55

21-10-16 00:25

B.I TALENTONTWIKKELING

wierookstokje, ballon, drinkglas, blikopener, aansteker, schaar, lepel DIT DOE JE: in tweetallen

Draai de dop van het limonadeblik.

Snijd met de blikopener de bodem uit het blik.

Knip het mondje (ronde ringetje) van de ballon af.

Span de ballon met het plastic mondje vast over de onderkant van het blik en zorg dat het rondom goed vastzit.

Zet het wierookstokje in het glas en steek het aan.

Blaas het wierookstokje weer uit, zodat het gaat roken.

Zet het limonadeblik met het schenktuitje over het wierookstokje heen om de rook op te vangen.

Geef een tikje met je hand tegen de ballon.

Voorbeeldvragen nabespreken at is er gebeurd?

W Hoe denk je dat dit komt?

Activiteit: een schat begraven Geen kluisje bij de hand? Om je bezittingen in de wildernis te beschermen, kun je ze begraven zoals piraten dat deden. Natuurlijk moet je dan wel goed onthouden waar je ze begraven hebt. Daarom maakten piraten een schatkaart. Hierop kun je met een rood kruis aangeven waar je de schat verstopt hebt. Omdat hij er nu niets aan heeft, heeft Robinson besloten zijn gouden munten te begraven.

Teken een schatkaart van het eiland.

Teken ook het hol, de akker, de zee en andere oriëntatiepunten op de kaart.

Geef met een rood kruisje aan waar de schat begraven ligt.

VERDIEPING eef de windstreken aan op de G kaart.

Teken met potlood een raster op je kaart met vierkantjes van 1 bij 1 cm.

Bedenk een schaal.

oe lang duurt het lopen van het H hol van Robinson naar de schat?

Robinson heeft vlees gevangen!

Vlees valt in vak 3 van de Schijf van Vijf. In dit vak horen vlees, vleeswaren, vis, melk, melkproducten, kaas, ei en vleesvervangers. Hier zitten eiwitten, ijzer, calcium en B- vitamines in. Eiwitten zijn bijvoorbeeld nodig als bouwstof in de cellen en voor de aanmaak van bijvoorbeeld spierweefsel in je lichaam.

NODIG: witte bloemen bijvoorbeeld tulpen of anjers, schaar, meerdere glazen, verschillende kleuren voedingskleurstof (vloeibaar), water, liniaal DIT DOE JE: In groepjes

VOORBEELDVRAGEN ijkt het jou leuk om te jagen op je L eiland?

Vind je dat zielig voor de dieren?

In vlees zitten veel eiwitten. Als je niet wilt jagen, kun je eiwitten ook via andere voedingsmiddelen binnen krijgen. Waar moet Robinson dan naar op zoek? (eieren, noten, paddenstoelen)

Activiteit: drinken Voor een kilo rundvlees is 15.000 liter water nodig! Een kilo vlees vraagt ongeveer 10 kilo granen. Dat zouden mensen ook kunnen eten.

Wil je eens zien dat planten water drinken? Doe dan onderstaand proefje!

DUUR: 10 minuten en na 2 uur nog 5 minuten

nip de stengel van de bloem K ongeveer 12 cm in, van de onderkant naar de bovenkant.

Schenk een klein laagje van elke soort kleurstof in een eigen glas.

Vul de glazen verder aan met water.

Zet elke bloem nu in een andere kleur water.

Na een tijdje zie je dat de bloemen de kleur krijgen van het water waar ze in staan. Als je heel dichtbij kijkt zie je kleine ‘adertjes’ in de bloemblaadjes waar het gekeurde water doorheen stroomt.

Uit: Op een onbewoond eiland, overleven als Robinson met natuur- en techniekactiviteiten, Suzanne Wardenaar; Uitgeverij SWP. Met illustraties van Inge Nouws.

Suzanne Wardenaar | ISBN 9789088506079 | ¤ 22,50 | swpbook.com/1838 Eerder verscheen van Suzanne Wardenaar het boek In het sprookjesbos.

Voor dit boek verzamelde Suzanne Wardenaar sprookjes zoals Assepoester, Drie kleine biggetjes, Duimelijntje, Holle bolle Gijs en bedacht er natuuractiviteiten bij voor kinderen van 4 tot 7 jaar. Met illustraties van Inge Nouws.

Suzanne Wardenaar | ISBN 9789088503474 | ¤ 26,50 | www.sprookjesbos.swpbook.com

56 I2016 I B. JRMGZN

SWP JAARMAGAZINE 2016_6.indd 56

21-10-16 00:25

Onderwijs Academy `

Werken met de meldcode basisonderwijs Deze eendaagse training helpt leerkrachten met het juist handelen bij vermoedens van kindermishandeling. Ook is er aandacht voor scheidingen en pesten in relatie tot kindermishandeling.

`

Aandachtsfunctionaris Kindermishandeling en Huiselijk Geweld Deze training leidt leraren op tot aandachtsfunctionaris. Dit betekent dat deze leraar na afronden van de opleiding binnen de school het aanspreekpunt is op het gebied van kindermishandeling en huiselijk geweld.

`

Workshops School en scheiding Ruim één op de drie huwelijken eindigt in een echtscheiding. Een groot deel van deze scheidingen vindt plaats wanneer kinderen op de basisschool zitten.

Deze interactieve workshops zijn ontwikkeld om werknemers in diverse functies binnen het onderwijs meer inzicht te geven in de manier waarop zij met de problematiek rondom kinderen van gescheiden ouders om kunnen gaan.

`

Beter omgaan met lastig gedrag Door de wet op passend onderwijs valt te verwachten dat docenten geconfronteerd worden met grotere uitdagingen op het terrein van leerlinggedrag. Deze cursus geeft antwoorden op de vraag waar dit gedrag vandaan komt, maar wil vooral alternatieven bieden om hiermee om te gaan.

`

Creatief communiceren met kinderen Dr. Ben Baarda geeft voorbeelden van creatieve communicatietechnieken.

Die technieken kun je niet alleen gebruiken om kinderen en hun gezin te leren kennen, maar ook om moeilijke situaties met kinderen bespreekbaar te maken.

Onderwijs.academy biedt cursussen en bijscholing aan gericht op leerkrachten, IB’ers, RT’ers en directies werkzaam in het Primair en Voortgezet Onderwijs.

Voor meer informatie, het complete aanbod en actuele cursusdata kunt u terecht op www.onderwijs.academy VrAA G VrijB lijVen d een i Bekijk het complete aanbod op www.onderwijs.academy nCOm pAny Offe rte A An!

www.onderwijs.academy

1_1 Onderwijs.academy BS_mag.indd 1

SWP JAARMAGAZINE 2016_6.indd 57

18-10-2016 13:00:22

21-10-16 00:25