46 I2015 I B. JRMGZN
B.I TALENTONTWIKKELING
Onderwijs,
INTERNET HEEFT JE NODIG!
door Martine Delfos
_ ------- -- _ ------- _ --- _ ------- ------- _ ------- _ --- _ ------- ----
Het onderwijs kan niet meer om internet heen. Het zit zelfs in de broekzak van hun leerlingen. Onder het vierde of virtuele milieu (verder: vm) wordt de fictieve wereld verstaan, gecreëerd door media met een beeldscherm, waarin men zich passief (met name televisie, video en cd/dvd) of actief en interactief (met name internet, computer, mobieltjes, iPads, Wii, gaming enzovoorts) beweegt.
_ ------- -- _ ------- _ --- _ ------- ------- _ ------- _ --- _ ------- ----
J
eugdigen, de screenagers, zijn er vaardiger in dan volwassenen, maar wel oppervlakkiger. Ook hun Engels is vaak goed, maar heeft weinig diepgang. Volwassenen hebben vaak niet door hoeveel kinderen weten, en als ze dat begrijpen hebben ze weer niet door hoe weinig kinderen weten en hoe hard ze volwassenen nodig hebben. Zodra een volwassene iets doorheeft, is de jeugdige alweer met iets nieuws bezig. Een generatiekloof ontstaat waarbij mensen ouder dan twintig nauwelijks weten wat kinderen jonger dan zestien aan het doen zijn. De hypnotiserende werking die uitgaat van een beeldscherm is concentratiebevorderend, aan de andere kant worden in die trance de zintuigen op stand-by gezet en missen ze veel van wat er om hen heen gebeurt.
CULTUUROMSLAG
Docenten merken dat ze een cultuuromslag moeten maken. Een juf die eerst bezig was een kind voorzichtig te helpen met de omslag van ‘geloof’ naar ‘realiteit’ wordt plotseling een juf die de waarheid verzwijgt:
‘Juf, bestaat de paashaas?’ ‘Ik heb er vanochtend nog een voorbij zien huppelen,’ zegt de leerkracht aarzelend. De jongen antwoordt: ‘Ik kijk vanavond thuis wel op internet.’ De volgende dag meldt hij: ‘Hij bestaat niet.’ Scholen krijgen dagelijks te maken met de gevolgen van de sociale media. Het snelle tempo creëert problemen: Een meisje wil meedoen met twee vriendinnen. De ene vriendin vraagt aan de andere, Irma, via sms of ze er problemen mee heeft als een derde meisje meedoet. Irma sms’t: ‘Daar heb ik een probleem mee.’ Het is het begin van een hele consternatie waar ouders en school bij betrokken worden. Uiteindelijk wordt duidelijk wat er aan de hand is. Irma had er geen probleem mee, maar typt per ongeluk ‘een’ in plaats van ‘geen’! Het is niet allemaal dyslexie en dysgrafie wat de klok slaat. Kinderen leren blind typen, maar schrijven gaat niet gemakkelijk. Ze ontwikkelen geen grammaticale taal, maar een ‘snelheidstaal’, waar B.I2015 JRMGZN I
47
t ‘ Sociaal leren is nie n’ leren sociaal te doe makkelijk fouten worden gemaakt: Joris heeft de diagnose dyslexie. Dat blijkt hij niet te hebben als de psycholoog vraagt iets op de computer te schrijven. Wel vreemd dat hij ‘ik den’ typt met tien vingers in plaats van ‘ik ben’. Joris legt uit dat de d makkelijk bereikbaar is onder zijn vingers, de b zit verder…. Internet heeft het leeftempo versneld, waardoor ‘snelle’ en ‘heftige emoties’ (woede, verliefdheid, agressie, vrolijkheid) het winnen van ‘langzame emoties’ (tederheid, respect, mededogen, liefde en bescheidenheid). Het zijn echter juist de langzame emoties die verbindend zijn, zeker in langdurige relaties. En de mens kan niet zonder te verbinden. Het VM heeft fantastische voordelen, maar kan tegelijk schadelijk zijn. Opvoeders en docenten zijn zich onvoldoende bewust van de taak jeugdigen in het VM te vormen. Aan het vm kleven twee belangrijke problemen. Het eerste is dat kinderen er te weinig in opgevoed worden. Hierdoor krijgen ze informatie die niet leeftijdsadequaat is, porno is hen bijvoorbeeld bekend voordat ze seks hebben ontwikkeld. Hun denkbeelden worden gevormd en vervormd. Het eetritme en slaapritme worden verstoord. Dat merkt de docent aan de kinderen, maar ook aan zichzelf. Op basis van uitgebreide kennis en lang-
durige ervaring beschreef in tien fasen de ontwikkeling van opvoeding het VM. De tien ontwikkelingsfasen worden kort samengevoegd tot vier fasen in overzicht1 . OPVOEDING
Het tweede probleem van het VM is dat het voor het belangrijkste deel een commerciële basis heeft. Dit zorgt ervoor dat er veel seks is op internet, want: sex sells! Als er seks of agressie voorkomt in de beelden, móet de mens er wel naar kijken. Dit zorgt voor hormonale opzweping. Seks gaat over ‘voortplanting’ en agressie gaat over ‘overleven’. Seks en agressie zitten diep in de mens geworteld en zelfs de baby lijkt er radars voor te hebben. Op internet zorgt het voor het hormonaal opgejaagd worden met spannende, agressieve of seksuele beelden en geluiden. Er ontstaat een seksuele ‘vorming’ door de media die merendeels is gericht op consumptie. Omdat kinderen door de media voorgelicht worden – vaak ‘opgelicht’ in plaats van ‘voorgelicht’ – zijn de beelden van jeugdigen met betrekking tot seksualiteit vaak aan de ene kant overontwikkeld en niet leeftijdsadequaat, aan de andere kant is hun kennis onderontwikkeld. Opvoeders en docenten hebben daarin een verantwoordelijkheid te nemen. De hormonale opzweping zien we vooral in het gamen. Om te voorkomen dat er alleen maar over leuk of verslaafd gesproken zou worden, ontwikkelde ik de
term gamefrenzy (spelkolder). Dit om ouders en docenten te helpen wanneer gaming nog leuk is, er nog geen verslaving is, maar opvoedkundig ingrijpen wel noodzakelijk is. De social media hebben een enorme vlucht genomen, maar veilig en adequaat sociaal netwerken vergt enige sociale vaardigheid. Jongeren lijken sociaal vaardig op de sociale media, maar de relatievorming heeft onvoldoende diepgang. Vriendschappen op internet blijken alleen levensvatbaar als ze overgeheveld kunnen worden naar de werkelijke wereld. Einde basisschool zijn kinderen vooral vriendschappen aan het ‘verzamelen’. In het VM zie je dat terug in driehonderd ‘vrienden’. Ze zijn nog te jong voor dat medium, maar wie voedt ze op en maakt ze bewust? Sociaal leren is niet leren sociaal te doen. Sociale vaardigheden leert een kind vooral in de werkelijkheid met alle zintuigen. ONDERWIJS
De nieuwe vormen van onderwijs laten het beeld zien van jeugdigen met een laptop. De computer is verbonden aan vernieuwing. Toch is er nog nauwelijks sprake van een pedagogische visie op digitaal onderwijs die verdergaat dan lof of veroordeling van de techniek. Het onderwijs heeft eeuwenlang de reputatie van ‘kenniscentrum’. Het onderwijs had als kerntaak kennis over te brengen. De leerkracht was een notabele van het
Ontwikkeling Virtuele milieu _Levensfase --------- _ ------- _ --- _ -------------- _ -----Baby- en kleutertijd
Hechting, zintuiglijke ontwikkeling en exploratie
VM beperkt als een object
Kindertijd
Ontwikkelen cognitieve vaardigheden
Beschermd begeleid in het VM
Jeugd
Omgang met leeftijdgenoten, Begeleid VM – Risico van identiteit avatarisme en verslaving
_ --------- _ ------- _ --- _ -------------- _ -----_ --------- _ ------- _ --- _ -------------- _ -----_ --------- _ ------- _ --- _ -------------- _ -----Jongvolwassene Zelfstandig functioneren en relaties
Aandacht voor diepgang en tempo in relatievorming in het VM
Overzicht 1: Levensfase,
_ --------- _ ------- _ --- _ -------------- _ ------ Ontwikkeling, Virtuele milieu 48 I2015 I B. JRMGZN
B.I TALENTONTWIKKELING
Het is tekenend voor de snelheid van de ontwikkeling van het vm dat het pedagogisch doordenken nog maar zo weinig
Verzamelde geassocieerde kennis
Kennis- beoordeling
Kennis- verwerking
Kennis
Kennisbron
Kennisselectie
Afbeelding 2: Cyclus van kennisverwerking.
gebeurt. Men laat veel aan de jeugdigen zelf over, omdat die in het algemeen bedrevener zijn in de nieuwe media dan de volwassenen. Er is nog veel onderzoek nodig, en de resultaten zijn niet altijd simpel. Er werd aangetoond bij kinderen in het basisonderwijs, dat het leren met ondersteuning van computerpresentaties beter verloopt, maar dat het toch geen effect heeft op het duurzaam onthouden van wat geleerd is. Ook de aard van leren verandert. Er lijkt een verschuiving plaats te vinden van een tekstcultuur naar een beeldcultuur. Zolang mensen blijven praten, zal tekst echter belangrijk blijven. Beelden zijn krachtig, zeker om emoties mee op te slaan, maar voor bewustwording is het nodig dingen onder woorden te brengen. Kennis op zichzelf kan niet beklijven, het heeft ervaring nodig en emotie. Het geheugen functioneert het beste wanneer er sprake is van emoties, zeker wanneer deze positief gekleurd is. Erva-
ring doet men op met alle zintuigen en dus is het VM daarin beperkt. Emoties in het werkelijke leven zijn nodig voordat die van het VM ervaren worden. Het onderwijs heeft een kans en een verantwoordelijkheid in het VM. 1 Onderzoek naar bewegen en sportblessu-
res bij kinderen van negen tot twaalf jaar, april 2013, www.veiligheid.nl
Martine Delfos
is is biopsycholoog en was lector aan de Hogeschool Edith Stein en ontwikkelde daar een programma om kinderen in het onderwijs virtueel bewust te maken. Zij schreef verscheidene boeken op dit gebied. Dit artikel is gebaseerd op een drietal boeken van haar boeken (Virtuele ontwikkeling van de jeugd; Let’s game en In 80 dagen de virtuele wereld rond) en in voorbereiding een boek waarin opvoeden in het VM centraal zal staan. Vanuit de Delfos Academy geeft ze onderwijs op dit gebied.
--
--
-_ --
--
-
Ervaring
--
Kinderen, maar ook volwassenen, kunnen het informatiebombardement dat ze via internet ondergaan niet op waarde schatten. Jeugdigen hebben nog onvoldoende kaders waarbinnen ze informatie kunnen plaatsen. Iedereen kan zonder censuur informatie op internet zetten. Niemand die de informatie ordent op belang, relevantie of waarheidsgehalte. Op die manier komt zelfs non-kennis als kennis binnen. Tijd speelt geen rol meer in informatieverstrekking, alles is razendsnel beschikbaar. Het typen van het zoekwoord duurt langer dan het krijgen van het antwoord. Tijd speelt wel een rol in de verwerking van de informatie. Omdat internet meestal eerst het nieuwste aanbiedt, verdwijnt oude informatie naar de achtergrond. Dat betekent dat we makkelijk nieuwe kennis vergaren, maar nauwelijks een bodem ontwikkelen om die nieuwe kennis in te kunnen plaatsen. Daarvoor heeft men kennis nodig van de bronnen die tot nieuwe kennis leiden, zodat men kan inschatten wat de nieuwe informatie betekent. Met name voor jeugdigen die nog onvoldoende over denkkaders beschikken, is dat een probleem. Het onderwijs zal een cultuuromslag moeten maken en met als belangrijke taak dat jeugdigen kennis leren verwerken, informatie leren plaatsen in een groter geheel en niet simpelweg een brokje kennis op face-value aannemen: onderwijs tot ‘kennisverwerking’ (zie afbeelding 2).
Kennisbron
_ --
dorp vanwege zijn kennis. Nu gaat het niet meer over kennis zelf, maar over het verwerken van kennis. Het gaat om ‘content’ en hoe die content te vinden, te beoordelen en te downloaden. Het vm heeft kennis gekanteld van ‘overgebracht krijgen’ naar ‘zelf opzoeken’. Kinderen vinden het inmiddels vanzelfsprekend om iets op te zoeken op internet. Docenten moeten hen veilig leren hoe!
Kennis
_ --
Afbeelding 3: De trits kennis-ervaring-emotie (Delfos, 2011).
--
--
--
-_ --
--
_ --------- _ ------- _ ---
Emotie B.I2015 JRMGZN I
49