Kinderen uit de knel Justine van Lawick en Margreet Visser
Het project Kinderen uit de Knel, een groepsaanpak voor strijdende gescheiden ouders en voor hun kinderen, is geboren uit noodzaak. Gebruikelijke hulpverlening voor deze families (denk aan relatietherapie, individuele therapie, therapie voor de kinderen, coachen, OTS en mediation) blijken bij een groep waarbij de scheiding ontaard is in een vechtscheiding niet te werken. Het hele privĂŠ- en hulpverleningsnetwerk lijkt na verloop van tijd verstrikt te raken in de gecompliceerde en geĂŤscaleerde strijd en de demoniseringsprocessen. Het Kinder- en Jeugdtraumacentrum (KJTC) en het Lorentzhuis, beiden gevestigd in Haarlem, hebben de handen ineen geslagen om een aanpak te ontwikkelen voor deze families, een aanpak die werkt. Hieruit is het project kinderen uit de knel ontstaan.
26
CONFLICT KENNIS MAGAZINE
Kenmerken
Vechtscheidingen kenmerken zich door vijf groepen factoren die samenhangen en elkaar onderling beïnvloeden: 1. Ouders demoniseren elkaar. Stress, escalerende conflicten en destructieve communicatiepatronen domineren de interacties. Er ontbreekt ruimte voor luisteren, bezinning, reflectie, inleven en dialoog. Betrokkenen zitten vast in de tunnel van hun eigen overtuiging, hun eigen monoloog. 2. Actieve betrokkenheid van het netwerk.Velen zijn betrokken geraakt in de strijd. Niet alleen de kinderen maar ook het bredere sociale netwerk. Grootouders, nieuwe partners, kinderen en familie van nieuwe partners, vrienden, buren, advocaten, mediators, hulpverleners, huisarts, school en werk. Het zijn niet twee mensen in strijd, maar twee gemeenschappen in strijd. 3. Strijd over het scheidingsverhaal en over doelen. Het verhaal over de scheiding komt nooit tot rust en breidt zich uit naar een strijd over wensen, doelen en wat er moet gebeuren. 4. Uit beeld raken van de kinderen. De kinderen, hun ontwikkeling en hun welzijn raken uit beeld, zowel in de privékring als bij de professionals. 5. Machteloosheid wordt ervaren door de direct betrokkenen maar ook door de mensen uit hun privénetwerk en het professionele netwerk om hen heen.
De aanpak
Om uit de verlammende strijd te kunnen blijven is er gekozen voor een aanpak in groepen, een oudergroep en een kindergroep. In een groep kunnen ouders elkaar helpen, zij zien zichzelf in de spiegel van de strijd van andere ouders en gaan zichzelf daardoor weer waarnemen. Zij raken uit hun tunnelvisie. Moeder: ‘Al jaren bleef ik steeds mijn eigen riedeltje herhalen, ik was ervan overtuigd dat ik gelijk had. Maar toen ik in de groep kwam en een andere moeder tekeer zag gaan dacht ik ‘wat erg, dat doe ik ook’. Ouders moeten samen naar de intake komen en samen meedoen met aan het programma. Zes families worden tegelijkertijd behandeld. Doel van de behandeling is het creëren van een veilige omgeving voor de kinderen, en daarvoor gaan ouders aan het werk. Kinderen (in principe alle kinderen van de ouders die meedoen) hebben een eigen creatief programma. Zij gaan uitbeelden wat zij ervaren als kind van strijdende ouders. Kinderen mogen daarin hun eigen expressievorm kiezen: tekenen, film, graffiti, theater, dans, muziek, foto of
nog een andere vorm. Het resultaat wordt aan de ouders getoond. Dit is zonder uitzondering een krachtige interventie. Kinderen zijn vaak heel moedig in wat ze laten zien, de confrontatie voor de ouders is vaak pijnlijk. We vragen ook van ouders te presenteren wat zij van het programma hebben geleerd en wat ze hun kinderen toewensen voor de toekomst. Het netwerk rondom de gezinnen wordt actief bij de behandeling betrokken door een informatieavond en door huiswerkopdrachten die de ouders met hun netwerk moeten uitvoeren. De oudergroep en de kindergroep komen beide 8 x 2 uur bij elkaar op dezelfde tijd.
Ervaringen
Wij hebben nu een flink aantal groepen gedraaid. Het is zeer complex werk. Het moeilijkste dat we in onze lange carrière hebben gedaan. Het vraagt van de therapeuten een grote inzet, een stevige presentie en ook toewijding. Wij hebben ervaren dat vrijwel alle ouders zeer pijnlijke en schokkende gebeurtenissen hebben gekend in hun kindertijd en ook in de relatie en in het scheidingsproces. Zij zijn voortdurend op hun hoede, snel in de verdediging en in de aanval. Wij hebben geleerd daar niet in mee te gaan want dan raken wij weer verstrikt in destructieve en machteloos makende processen. Er is veelal sprake van psychopathologie maar die is niet goed te behandelen zolang de strijd doorgaat. Wij hebben geleerd de groep ouders te zien als een groep gewonde dieren die soms brullen of om zich heen slaan. Als wij trachten hen te controleren neemt de strijd toe. Als wij steeds de kinderen centraal stellen en de ouders om hulp vragen komen we verder. Het is de kunst de stress te verlagen en dit te combineren met het stevig neerzetten van de noodzaak tot verandering om het leven voor de kinderen te verbeteren. Wij hebben ervaren dat niet alleen praten maar ook oefeningen en actie noodzakelijk zijn om tot werkelijke verandering te komen.
Het boek
Onze ideeën, ervaringen en methodiek hebben we weergegeven in het boek
kinderen uit de knel www.uitdeknel.swpbook.com
27