De vreedzame sportvereniging

Nederland telt zo’n 600 ‘Vreedzame’ scholen. Deze scholen besteden aandacht aan het pedagogische klimaat.

Iedere Vreedzame School vormt een democratische gemeenschap, waarin alle leden een stem hebben, zich gezien en gehoord voelen, en op een positieve manier met elkaar omgaan.

Dit boekje vertaalt aspecten van de Vreedzame aanpak naar de praktijk van sportverenigingen en -trainingen.

Het geeft trainers, coaches en andere begeleiders van sportactiviteiten handvatten om kinderen nauwer te betrekken bij hun team en/of groep en hun sportvereniging.

DE VREEDZAME SPORTVERENIGING SPORT EN OPVOEDEN

De Nederlandse sportalliantie (NSA) gelooft in de integrale aanpak van De Vreedzame Wijk waarbij verschillende instanties (pedagogische) de krachten bundelen. Sportieve activiteiten vinden plaats in een buurtcontext waarbij sfeer en onderlinge omgangsvormen niet los staan van andere contacten tussen bewoners. De sport zit midden in de pedagogische driehoek, thuis, school en straat.

De NSA heeft samen met Stichting Vreedzaam van de CED-Groep dit boekje geschreven. Het maakt duidelijk wat de uitgangspunten zijn van de Vreedzame aanpak en hoe je dit toepast in de sport. Het boekje geeft pedagogische handvatten voor sportleiders in de omgang met kinderen.­

SWP

Kijk ook op www.sportalliantie.nl

Kijk ook op www.devreedzameschool.nl

ISBN 978 90 8850 599 7

NUR 840

Meer informatie over De Vreedzame School/Wijk?

E: devreedzameschool@cedgroep.nl E: info@stichtingvreedzaam.nl

SPORT EN OPVOEDEN

9 789088 505997

SWP

Meer informatie?

E: info@sportalliantie.nl T: 088 246 81 00

DE VREEDZAME SPORTVERENIGING

www.swpbooks.com

15020 SWP - NSA 422-14 Vreedzame sportvereniging OMSLAG.indd 72-1

12-02-15 09:54

15020 SWP - NSA 422-14 Boekje de Vreedzame sportvereniging BW.indd 2

12-02-15 11:42

15020 SWP - NSA 422-14 Boekje de Vreedzame sportvereniging BW.indd 3

12-02-15 11:42

15020 SWP - NSA 422-14 Boekje de Vreedzame sportvereniging BW.indd 4

12-02-15 11:42

De vreedzame sportvereniging

15020 SWP - NSA 422-14 Boekje de Vreedzame sportvereniging BW.indd 5

12-02-15 11:42

15020 SWP - NSA 422-14 Boekje de Vreedzame sportvereniging BW.indd 6

12-02-15 11:42

DE VREEDZAME SPORTVERENIGING SPORT EN OPVOEDEN STICHTING NSA

15020 SWP - NSA 422-14 Boekje de Vreedzame sportvereniging BW.indd 7

12-02-15 11:42

De vreedzame sportvereniging Sport en opvoeden Stichting NSA ISBN 978 90 8850 599 7 NUR 840

© 2015 B.V. Uitgeverij SWP Amsterdam Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 j° het Besluit van 20 juni 1974, Stbl. 351, zoals gewijzigd bij het besluit van 23 augustus 1985, Stbl. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot Uitgeverij SWP (Postbus 257, 1000 AG Amsterdam) te wenden.

15020 SWP - NSA 422-14 Boekje de Vreedzame sportvereniging BW.indd 8

12-02-15 11:42

Voorwoord......................................................................................................................................................................................11 Inleiding..............................................................................................................................................................................................13 1 We horen bij elkaar....................................................................................................................................................17 2 We geven kinderen een stem ....................................................................................................................25 3 We hebben hart voor elkaar..........................................................................................................................35 4 We dragen allemaal een steentje bij..................................................................................................43 5 We lossen conflicten zelf op..........................................................................................................................53 6 We zijn allemaal anders.......................................................................................................................................63 Extra informatie.......................................................................................................................................................................73 Invoeringsstrategie...............................................................................................................................................................75 Literatuur/bronnen...............................................................................................................................................................76

15020 SWP - NSA 422-14 Boekje de Vreedzame sportvereniging BW.indd 9

12-02-15 11:42

15020 SWP - NSA 422-14 Boekje de Vreedzame sportvereniging BW.indd 10

12-02-15 11:42

VOORWOORD In Nederland is ruim driekwart van alle jeugd lid van een sportvereniging. Daarmee heeft de sportvereniging als mede-opvoeder grote invloed op het opvoeden en opgroeien van kinderen. Er zijn meerdere studies die wijzen op een direct verband tussen sportdeelname en preventie van probleemgedrag. In alle gevallen wordt nadrukkelijk vermeld dat sport niet zomaar een preventieve werking heeft, maar dat de context daarbij zeer belangrijk is. Die context bestaat onder andere uit de sfeer bij de activiteit, of anders gezegd het pedagogisch klimaat. Sportleiders hebben veel invloed op het pedagogisch klimaat tijdens sportactiviteiten. Een pedagogisch klimaat creëren kan eenvoudig zijn. Spreek met elkaar af wat je als club wilt uitstralen en welke opvoedkundige waarden en boodschappen je wilt overbrengen.

De aanpak van De Vreedzame School/Wijk heeft een paar belangrijke uitgangspunten. Zo is er bijvoorbeeld aandacht voor een positief sportklimaat. Trainers geven opstekers (complimenten), staan zelf model en creëren een positief en sportief groepsklimaat. Samen met de groep worden er omgangsafspraken gemaakt, naast de regels die door de trainer zijn bepaald. Ik hanteer zelf ook enkele duidelijke regels: gelijke monniken gelijke kappen, op tijd aanwezig zijn, respect hebben voor elkaar, goed trainen en alles geven tijdens de wedstrijd.

In de teams die ik begeleid heb waren er veel onderlinge verschillen tussen spelers, sociaal, economische, land van herkomst, religie, culturele achtergrond.

Ja, en natuurlijk zaten er ook homo’s bij, dat is zo. Dat is iets waar de sport wereld nog hard aan moet werken. Ik heb respect voor iedereen zoals deze is.

Ik vind dat als je jezelf bent en kunt zijn je natuurlijk veel beter gaat presteren!

De trainer is de belangrijkste “speler” in het proces van openheid en mentale veiligheid binnen de groep. Hij/zij zet de toon, bewaakt de fundamentele spelregels en weet zaken als wie en hoe je bent bespreekbaar te maken. Voordoen is voorleven! Waardoor elke sporter optimaal kan presteren.

11

15020 SWP - NSA 422-14 Boekje de Vreedzame sportvereniging BW.indd 11

12-02-15 11:42

Ook vind ik het erg belangrijk om jongeren te leren omgaan met vrijheid. Dat betekent dat ze verantwoordelijkheid moeten leren dragen, leren verder kijken dan hun neus lang is. (Groter) groeien betekent dat je kinderen uitdaagt mee te denken, eventueel mee te beslissen en leert verantwoordelijkheid te nemen.

Dat is waar de Vreedzaam voor staat. Goed communiceren is hierin een belangrijke pijler en niet als een sergeant bevelen geven en dan verwachten dat ze later zelfstandig beslissingen nemen. Geduld en vooral positief denken en handelen is een voorwaarde voor goed leiderschap.

In het veld en tijdens de trainingen doe ik dat met korte en efficiënte interacties: ‘Dus: ‘Stop! Waarom deed je wat je deed? Je speelt naar hem, maar op rechts is het hele veld open.’ Sommige trainers zitten er altijd bovenop. Maar ik volg juist het pad van loslaten. Een trainer zie ik als een berggids die pas bij gevaar dwingend en met scherpe commando’s optreedt. Maar daarna houdt hij op gepaste afstand een oogje in het zeil. Laat spelers zelf de zaken uitzoeken en geef zo nu en dan aanwijzingen waardoor ze uiteindelijk zelf sneller en beter een berg kunnen beklimmen.’

Dit zijn zomaar wat ervaringen uit mijn werk als trainer die passend zijn bij de uitgangspunten van Vreedzaam.

Ik hoop dat je als sportleider inspiratie opdoet met dit boekje en wens je hierbij veel leesplezier toe.

Foppe de Haan

12

15020 SWP - NSA 422-14 Boekje de Vreedzame sportvereniging BW.indd 12

12-02-15 11:42

INLEIDING DE VREEDZAME SPORTVERENIGING

13

15020 SWP - NSA 422-14 Boekje de Vreedzame sportvereniging BW.indd 13

12-02-15 11:42

‘It takes a village to raise a child.’ Sinds Hillary Clinton dit van oorsprong Afrikaanse spreekwoord in een speech gebruikte, zijn het gevleugelde woorden. Vrij vertaald bedoelen we ermee dat voor de opvoeding van een kind, iedereen zijn steentje bijdraagt.

Een Haagse sportbegeleider volleybal bevestigt dat in zijn eigen woorden: ‘Overal waar kinderen komen, worden ze opgevoed.’

Volgens Micha de Winter (hoogleraar Maatschappelijke Opvoedingsvraagstukken) ‘kun je niet niet opvoeden’. Opvoeden gebeurt dus niet alleen thuis, maar ook bijvoorbeeld op school, bij de sportvereniging en in de wijk. Dat klinkt eenvoudig, maar is het niet. Want op iedere plek gelden weer andere regels en heerst er een andere cultuur. In het rapport ‘Iedereen doet mee’ (NSA 2010) gaven sportbegeleiders dat probleem ook aan. Zij stelden dan ook een integrale aanpak voor om sportiviteit en respect in de wijk te bevorderen. Want voor kinderen is het belangrijk dat overal dezelfde regels en afspraken gelden. Dat is ook precies het uitgangspunt van ‘De Vreedzame School’ en ‘De Vreedzame Wijk’.

De Vreedzame School Enkele onderwijsadviseurs van de CED-Groep (voorheen Eduniek) werden eind van de 90-er jaren steeds vaker geconfronteerd met vragen van basisscholen over de omgang met ‘moeilijke’ leerlingen. Tijdens een studiereis leerden zij in New York het Amerikaanse Resolving Conflict Creatively Program kennen.

Een belangrijk onderdeel van dat programma was peer mediation: conflictbemiddeling met behulp van leeftijdgenoten. Terug in Nederland ontwikkelde de CED-Groep op basis daarvan een eigen methode: ‘De Vreedzame School’. De Vreedzame School is een programma dat streeft naar een klimaat in school en klas waarin betrokkenheid en verantwoordelijkheid van de leerlingen centraal staat. De school wordt een democratische

gemeenschap, waarin alle leden (ook de leerlingen) een stem hebben, zich gezien en gehoord voelen, en op een positieve manier met elkaar omgaan. De methode gaat uit van de eigen kracht van kinderen. Kinderen leren bijvoorbeeld om zelf conflicten op te lossen, samen besluiten te nemen, open te staan voor verschillen tussen mensen, en ze oefenen in het nemen van de verantwoordelijkheid voor de gemeenschap. Kinderen leren zo, door te doen, allerlei vaardigheden die ze nodig hebben als (toekomstig) burger in onze democratische samenleving. De klas en de school worden zo als een oefenplaats voor democratisch burgerschap. Inmiddels telt Nederland zo’n 600 vreedzame basisscholen (een aantal dat jaarlijks groeit), en er vindt een uitbreiding naar het voortgezet onderwijs plaats.

De Vreedzame Wijk Door de positieve effecten van De Vreedzame School ontstond bij organisaties in de omgeving van de scholen in een aantal wijken belangstelling om de principes van De Vreedzame School door te trekken naar de wijk. Om zo de situatie dat kinderen in gescheiden werelden opgroeien, te doorbreken. Door deze

14

15020 SWP - NSA 422-14 Boekje de Vreedzame sportvereniging BW.indd 14

12-02-15 11:42

verbreding wordt een samenhangende pedagogische aanpak ingevoerd in alle organisaties die in de wijk met kinderen in de basisschoolleeftijd werken.

‘De Vreedzame Wijk’ gebruikt dezelfde pedagogische principes als De Vreedzame School. In een Vreedzame Wijk onderschrijven alle organisaties die met kinderen werken dezelfde uitgangspunten. Voor kinderen schept dit duidelijkheid. Overal waar zij komen gelden dezelfde regels en afspraken over de omgang met elkaar. De Vreedzame Wijk benadrukt het gemeenschapsgevoel. Het creëert een zorgzaam klimaat waarin kinderen elkaar kennen, zich veilig voelen, gezamenlijke afspraken maken over de omgang met elkaar en iedereen taken en verantwoordelijkheden heeft.

In 2014 wordt in 23 wijken in Nederland, verdeeld over zeven gemeenten gewerkt aan de invoering van de aanpak van De Vreedzame Wijk. Bij die implementatie is in de meeste wijken een groot aantal organisaties betrokken, waaronder ook de sportverenigingen. Dat is logisch, want om tot een Vreedzame Wijk te komen, draagt ook sport haar steentje bij. Sport is immers meer en meer verbonden met de wijk.

Invoeren van ‘Vreedzaam’ In samenwerking met de CED-Groep begeleidt de NSA professionals en vrijwilligers in de sport bij het werken met deze aanpak. De invoering van de aanpak van De Vreedzame School/Wijk (vanaf nu kort aangeduid als ‘Vreedzaam’) is niet louter trainen van professionals of vrijwilligers die met de kinderen werken. Het doel is om de pedagogische principes van Vreedzaam te verankeren in het (pedagogisch) beleid van de instellingen om de scholen heen. Het is van belang dat die pedagogische principes terug te vinden zijn in de missie van de organisatie, in de omgangscultuur en in het personeelsbeleid (aanname, coaching, aansturing, e.d.).

Kenmerken van de invoeringsstrategie zijn dan ook: het instellen van een stuurgroep in de eigen organisatie, combinatie van training van personeel met bezoek op de werkvloer en coaching, inpassing in missie en visie, en verankering in de organisatie.

De Vreedzame Sportvereniging Dit boek gaat over sport en is geschreven voor het sportkader zowel in de wijk als in de vereniging en beschrijft de principes en uitgangspunten van De Vreedzame School en De Vreedzame Wijk

15

15020 SWP - NSA 422-14 Boekje de Vreedzame sportvereniging BW.indd 15

12-02-15 11:42

en vertaalt deze naar de praktijk van sportbegeleiders. Er staan voorbeelden en tips in die bruikbaar zijn in de eigen ‘opvoedpraktijk’. Dat is nuttig voor sportbegeleiders die in een Vreedzame Wijk werken, maar ook voor hen die dat (nog) niet doen.

De principes van Vreedzaam zijn namelijk ook goed b ­ ruikbaar voor sportaanbieders die niet in een Vreedzame Wijk actief zijn.

Ook wordt het boek gebruikt bij de training (Vreedzaam) voor sportbegeleiders. Toepassing van die principes komt niet alleen de sportjeugd ten goede, maar ook de sportbegeleiders zelf. Een goede respectvolle sfeer, waarin sportief gedrag en enthousiasme overheersen, en waarin iedereen open staat voor verschillen, houden de sportomgeving voor alle jeugdigen aantrekkelijk en veilig. In zo’n sfeer zullen zij met hun trainingen veel meer effect bereiken.

Leeswijzer Een fundamenteel uitgangspunt van de Vreedzame Sportvereniging is het creëren van een zorgzaam klimaat waarin alle kinderen elkaar kennen en veilig voelen en waar kinderen en sportbegeleiders op een positieve manier met elkaar omgegaan. Wanneer we schrijven over sportbegeleiders dan verstaan we daaronder trainers, leiders, coaches, combinatiefunctionarissen en de buurtsportcoaches. In hoofdstuk 1 gaan wij daar dieper op in. Hoofdstuk 2 handelt over regels, afspraken en de inbreng van kinderen. In hoofdstuk 3 leggen we uit wat we bedoelen met: ‘We hebben hart voor elkaar’. Dat iedereen, zowel de sportbegeleiders als de kinderen, een steentje bij kunnen dragen in de sport, komt aan bod in hoofdstuk 4. In hoofdstuk 5 gaan we dieper in op het oplossen van conflicten. Tenslotte besteden we in hoofdstuk 6 aandacht aan het omgaan met en waarderen van diversiteit.

16

15020 SWP - NSA 422-14 Boekje de Vreedzame sportvereniging BW.indd 16

12-02-15 11:42