Marijan Karaula
ISKUŠENJA BOSNE SREBRENE Stradanja bosanskih franjevaca 1944.∑1985.
SYNOPSIS Zagreb – Sarajevo, 2014.
| 4 |
| Sadržaj |
Predgovor.................................................................... 9
Fra ZVONKO LIPOVAC............................................... 103 Fra DOMINIK LOVRENOVIĆ....................................... 104
Uvod.........................................................................13
Fra BORIVOJ MIOČ.................................................. 106
1. Drugi svjetski rat i neposredno poraće...................15
Fra LJUDEVIT PETROVIĆ.......................................... 109
a) Stanje u Franjevačkoj provinciji Bosni Srebrenoj.......15
Fra PAVAO RADOŠ................................................... 111
b) Bleiburška tragedija.............................................19
Fra VIKTOR SLIŠKOVIĆ............................................. 112
c) Odnos nove države prema Katoličkoj crkvi................24
Fra FRANJO STRUKAR.............................................. 117
2. Stradanja Bosne Srebrene i razlozi.........................31
Fra JAROSLAV SZITA............................................... 119
a) Ubijeni, umrli od tifusa i nestali članovi..................31
Fra ALOJZIJE ŠANDRK............................................. 120
b) Zatvor kao oblik stradanja.....................................34
Fra ANTO TEPELUK.................................................. 121
c) Uzurpacija stambenoga prostora.............................41
Fra LUKA TEŠIĆ-PISARIĆ.......................................... 122
d) Razlozi stradavanja..............................................43
Fra VITOMIR ZEKIĆ................................................. 124
2. Ubijena braća nesvećenici................................... 126 PRVI DIO
Fra PAŠKAL VIDOVIĆ............................................... 126
VRIJEME SMRTI......................................................51
3. Ubijeni bogoslovi................................................ 127
1. Ubijeni svećenici...................................................53
Fra BARTOL BARIŠIĆ............................................... 127
Fra VIKTOR BALTIĆ...................................................53
Fra MLADEN ČAJA.................................................. 128
Fra STJEPAN BARIŠIĆ................................................56
Fra DOMAGOJ ĆUBELIĆ............................................ 131
Fra DOBROSLAV BOŽIĆ..............................................58
Fra ALFONZ KATAVIĆ............................................... 132
Fra DANIJEL BRIŠEVAC..............................................59
Fra KREŠIMIR KRNJIĆ............................................. 133
Fra AUGUSTIN BRKOVIĆ.............................................61
Fra EUGEN LJUBAS................................................. 134
Fra MIROSLAV BUZUK................................................63
Fra VITOMIR MIŠIĆ................................................. 135
Fra VJEKOSLAV ČONDIĆ..............................................65
Fra TOMISLAV PETRUŠIĆ.......................................... 136
Fra ANĐEO ĆURIĆ.....................................................68
Fra VLADIMIR VUKOVIĆ........................................... 137
Fra TOMISLAV GELIĆ.................................................70
4. Ubijeni sjemeništarci.......................................... 138
Fra BERISLAV GLAVADANOVIĆ.....................................74
DANIJEL BRIŠEVAC................................................. 138
Fra KARLO GRABOVIČKIĆ...........................................75
IVAN KOZINA......................................................... 139
Fra BONAVENTURA GREBENAREVIĆ..............................78
MATO KRISTIĆ........................................................ 140
Fra EUGEN GUJIĆ.....................................................83
JOZO KURTUŠIĆ..................................................... 142
Fra TVRTKO GUJIĆ....................................................88
FRANJO LJUBAS..................................................... 143
Fra IGNACIJE IDŽOTIĆ...............................................90
FRANJO MATIĆ....................................................... 144
Fra IVAN IVANOVIĆ...................................................91
NIKOLA PERKOVIĆ.................................................. 145
Fra JULIJAN JURKOVIĆ.............................................93
MATO ZOVKIĆ (ZOVKO)............................................ 146
Fra VELIMIR KARLOVIĆ..............................................96
5. Umrli od tifusa.................................................... 147
Fra ANTO KATAVIĆ....................................................97
Fra ANZELMO ALAUPOVIĆ......................................... 147
Fra VLADO KLJUČEVIĆ............................................. 100
Fra LADISLAV FIŠIĆ................................................ 149
| 5 | Fra GAVRO GAVRANIĆ.............................................. 151
Fra TUGOMIR GELIĆ................................................ 238
Fra MARIJAN JAKOVLJEVIĆ...................................... 155
Fra ARKANĐEO GRGIĆ.............................................. 239
Fra ANTO LAPANDIĆ................................................ 158
Fra BOSILJKO GUBIĆ............................................... 242
Fra MIRKO MAČUGA................................................ 160
Fra LJUBOMIR HRGIĆ.............................................. 248
Fra IGNACIJE MAMIĆ.............................................. 162
Fra ANTO HRVAT..................................................... 253
Fra TOMISLAV MARTINOVIĆ...................................... 164
Fra KREŠIMIR IDŽAKOVIĆ......................................... 254
Fra TIHOMIL RONČEVIĆ........................................... 166
Fra BORIS ILOVAČA................................................. 258
Fra PAŠKAL VELIĆ................................................... 168
Fra VELIMIR ILOVAČA.............................................. 259 Fra ALOJZIJE IŠTUK................................................ 261
DRUGI DIO
Fra KAZIMIR IVIĆ................................................... 263
VRIJEME SUĐENJA............................................... 171
Fra BOGOLJUB JAKEŠEVIĆ........................................ 266
Fra MIROSLAV ABAZ................................................ 173
Fra VITOMIR JELIČIĆ............................................... 267
Fra ANTO ADŽAMIĆ................................................. 175
Fra LJUDEVIT JOSIĆ................................................ 269
Fra ANĐEO ANĐELOVIĆ............................................ 177
Fra ANTO JURIĆ..................................................... 271
Fra JOZAFAT BABIJ................................................. 178
Fra EMANUEL JURIĆ............................................... 273
Fra TVRTKO BAN..................................................... 179
Fra VALERIJE JURIĆ................................................ 275
Fra BORIVOJ BATINIĆ............................................. 180
Fra ANĐEO KAIĆ..................................................... 276
Fra BOSILJKO BEKAVAC........................................... 183
Fra VLADO KARLOVIĆ.............................................. 277
Fra BOŽO BORIĆ..................................................... 184
Fra BERISLAV KASALO-BANIĆ................................... 278
Fra JOSIP BOŠNJAKOVIĆ.......................................... 186
Fra KARLO KATAVIĆ................................................. 279
Fra LJUDEVIT BRALIĆ.............................................. 189
Fra EMANUEL KLJAJIĆ-ZELIĆ.................................... 280
Fra MIRKO BRANDIĆ............................................... 191
Fra LUKA KOMLJENOVIĆ.......................................... 285
Fra MLADEN BRČIĆ................................................. 193
Fra ANTO KOVAČIĆ.................................................. 286
Fra AUGUSTIN BRKIĆ.............................................. 194
Fra ANTO KOZINA................................................... 288
Fra MARIJAN BRKIĆ................................................ 195
Fra BRANKO KRILIĆ................................................ 289
Fra PEREGRIN BRKOVIĆ........................................... 199
Fra EDUARD KULIER................................................ 291
Fra MIROSLAV CVITKOVIĆ......................................... 203
Fra VJERKO KULIER................................................ 292
Fra JOSIP ČAJA...................................................... 207
Fra BERISLAV LACIĆ................................................ 293
Fra ZORISLAV ČOLIĆ................................................ 210
Fra KRUNOSLAV LADAN............................................ 294
FRA ČEDOMIL ČONDRIĆ........................................... 211
Fra FRANJO LIPOVAC............................................... 297
Fra ALOJZIJE ĆOSIĆ................................................ 212
Fra AUGUSTIN MALIĆ.............................................. 298
Fra DOMINIK ĆOSIĆ................................................ 217
Fra IVO MARKOVIĆ................................................. 299
Fra EFREM ĆOSIĆ.................................................... 221
Fra BERNARDIN MATIĆ............................................ 300
Fra VLADO ĆURIĆ................................................... 223
Fra MIROSLAV MATOŠ.............................................. 302
Fra NENAD DUJIĆ................................................... 225
Fra MATO MATOŠEVIĆ.............................................. 304
Fra DOMINIK DUVNJAK........................................... 226
Fra KRUNO MIKLIĆ................................................. 305
Fra HRVOJE DUVNJAK............................................. 229
Fra EMIL MILIĆEVIĆ................................................ 307
Fra MIJO ĐENO...................................................... 230
Fra MIROSLAV MILOŠEVIĆ........................................ 308
Fra FRANJO FILIPOVIĆ............................................ 233
Fra ALOJZIJE MISILO.............................................. 310
Fra LJUDEVIT FRANJIČEVIĆ...................................... 235
Fra MLADEN MOMČINOVIĆ........................................ 312
| 6 | Fra FRANJO MUŠURA.............................................. 313
Franjevački samostan svetog Nikole Tavelića
Fra ANĐEO MUTIĆ................................................... 315
u Kovačićima – Sarajevo...................................... 375
Fra IGNACIJE NIKOLIĆ............................................. 316
Javno tužiteljstvo i Okružni sud protiv
Fra TOMISLAV OSTOJIĆ............................................ 317
Provincijalata................................................... 376
Fra STJEPAN PAVIĆ................................................. 318
Odgovor Provincijalata............................................ 377
Fra MARKO PEJIČIĆ................................................ 320
Presuda Vrhovnoga suda NR Bosne i Hercegovine........ 385
Fra IVO PELIKAN.................................................... 321 Fra ANTO PERKOVIĆ................................................ 322 Fra JERKO PETRIČEVIĆ............................................ 323 Fra JOZO PETROV................................................... 326 Fra ILIJA PIPLICA.................................................. 327 Fra JURO RADMAN.................................................. 328 Fra EMANUEL RAJIĆ................................................ 331 Fra BONO RAVLIĆ................................................... 333
Napuštanje zgrade................................................. 385 Svjedočenje fra Vitomira Slugića i fra Mije Bobetića.... 386 Ponovno u zgradi................................................... 388
Franjevački samostan i franjevačka klasična gimnazija u Visokom........................................... 389 Nastojanja da Gimnazija opstane.............................. 391 Zauzimanje prostorija Franjevačkoga samostana i sjemeništa...................................................... 397 Borba za životni prostor......................................... 401
Fra SERAFIN SARIĆ-ŠPIRANOVIĆ............................... 336
Tzv. sestarska kuća................................................. 419
Fra PERO SKOPLJAK................................................ 337
Franjevački samostan u Fojnici................................ 422
Fra LJUBOMIR SOVIĆ.............................................. 338
Četničko zlodjelo................................................... 422
Fra BONO ŠAPINA................................................... 339
Časne sestre Kćeri Božje ljubavi............................... 423
Fra DOMAGOJ ŠIMIĆ............................................... 346
Vojska u samostanu................................................ 423
Fra FRANJO ŠLAFHAUZER......................................... 349
Župna kuća u Brestovskom...................................... 439
Fra VJEKOSLAV ŠUNJIĆ............................................ 353
Župna kuća u Bugojnu............................................ 440
Fra IVAN KRIZOSTOM TOMIĆ..................................... 355
Župna kuća u Busovači........................................... 441
Fra VLADO TOMIĆ................................................... 356
Franjevački samostan na Gorici u Livnu.................... 442
Fra PAŠKAL VEŠARA................................................ 357
Vrijeme rata.......................................................... 442
Fra VALERIJE VOLODER............................................ 358
Poratno vrijeme..................................................... 445
Fra ANTO VRDOLJAK............................................... 359 Fra VINKO VUJICA.................................................. 360 Fra JURO VULETIĆ.................................................. 363 Fra EDUARD ŽILIĆ.................................................. 366
TREĆI DIO
VRIJEME UZURPACIJA......................................... 369 Franjevački samostan svetog Ante na Bistriku
Župna kuća u Livnu................................................ 450
Franjevački samostan Guča Gora.............................. 451 Franjevački samostan............................................. 451 Župna kuća u Docu................................................. 452 Župna kuća u Vitezu............................................... 453 Župne zgrade u Zenici............................................. 454
Franjevački samostan u Jajcu.................................. 459 Direkcija željeznica u samostanu.............................. 459 Vojna pošta u samostanu........................................ 460
– Sarajevo........................................................... 371
Župna kuća u Kotor Varoši....................................... 463
Presuda Okružnoga suda.......................................... 371
Franjevački samostan u Kreševu............................... 464
Gdje smjestiti Bogosloviju?..................................... 372
Vojska iz samostana iselila franjevce......................... 464
Pismo Rodoljubu Čolakoviću.................................... 372
Fratri se vratili u svoj samostan............................... 470
U sjeni policije...................................................... 374
Dom za imbecilnu mušku mladež.............................. 471
| 7 | Tužba protiv Armije................................................ 479
Iseljavanja podstanara............................................ 520
Ponovni pokušaj nacionalizacije samostana................ 479
Franjevački samostan u Beogradu............................ 521
Župne kuće u Kiseljaku i Podhumu............................ 482
Njemački časnici i željezničarska siročad
Franjevački samostan na Petrićevcu u Banjoj Luci...... 484
u samostanu..................................................... 521
Zapisi fra Bosiljka Ljevara....................................... 486
Dječji vrtić u samostanu......................................... 521
Sjećanja fra Franje Josipovića.................................. 488
Kako dobiti svoje?................................................. 522
Župne kuće u Sanskom Mostu i Ivanjskoj................... 489
Sudovanje s Vasiljevićima........................................ 523
Franjevački samostan na Plehanu............................ 493
Pismo predsjedniku Slobodanu Miloševiću.................. 527
Vojska na Plehanu.................................................. 493
Pismo zahvale Slobodanu Miloševiću......................... 529
Spremište pšenice u samostanu................................ 494
Nakon 54 godine sami u svojoj kući.......................... 530
Općinske vlasti u samostanu otvorile Starački dom...... 494
Izvori...................................................................... 533
Bolnica za plućne bolesnike.................................... 496
ARHIVI................................................................ 533
Župna kuća u Potočanima....................................... 499
MATICE................................................................. 533
Franjevački samostan na Šćitu u Rami..................... 501
KRONIKE ............................................................. 534
Drugi svjetski rat i posljedice u Rami........................ 501
KRONOLOGIJE........................................................ 534
Partizani zauzeli samostan...................................... 502
LJETOPISI............................................................. 534
Civilne osobe i ustanove u samostanu....................... 503
ŠEMATIZMI I NEKROLOGIJI...................................... 534
Stari samostan pretvoren u – zatvor......................... 506
ČASOPISI I NOVINE................................................ 535
Župna kuća na Gračacu........................................... 506
Literatura................................................................ 537
Franjevački samostan u Tolisi.................................. 513
KNJIGE................................................................ 537
Dom svetog Ante .................................................. 514
RASPRAVE I ČLANCI................................................ 538
Franjevački samostan u Tuzli................................... 517
Kazalo imena........................................................... 543
Nasilna useljavanja................................................ 517
Kazalo mjesta.......................................................... 560
| 9 |
| Predgovor |
U predgovoru knjizi Žrtve i mučenici. Stradanja bosanskih franjevaca u Drugom svjetskom ratu i komunizmu, koja je tiskana 1999. godine, napisao sam kako je to djelo odgovor na apostolsko pismo pape Ivana Pavla II. Nadolaskom trećeg tisućljeća (Tertio millennio adveniente), iz 1994., kojim je pozvao kršćane na trogodišnju pripravu za Veliki jubilej 2000., proslavu svršetka drugoga tisućljeća od utjelovljenja Sina Božjega i početka trećega tisućljeća kršćanstva. Papa je naime u tom dokumentu podsjetio kako je potrebno „da mjesne Crkve učine sve da se ne prepusti zaboravu spomen onih koji su pretrpjeli mučeništvo”, i potaknuo „prikupljanje potrebne dokumentacije” jer je, kaže papa, „ekumenizam svetaca i mučenika možda najuvjerljiviji” te da „općinstvo svetih govori glasnije od tvorca podjele”. A u br. 37 istoga dokumenta papa je napisao: „Crkva prvoga tisućljeća rodila se iz krvi mučenika: Sanguis martyrum – semen christianorum (Krv mučenika – sjeme kršćanstva). Povijesni događaji, vezani uz lik Konstantina Velikoga, nikad ne bi mogli garantirati razvoj Crkve kakav se dogodio u prvom tisućljeću da se to nije zbilo zbog te sjetve mučenika i baštine svetosti koja je karakterizirala prve kršćanske generacije. Na kraju drugoga tisućljeća Crkva je ponovno postala Crkvom mučenika. Progonstva vjernika – svećenika, redovnika i laika – proizvela su veliku sjetvu mučenika na različitim stranama svijeta. Svjedočanstvo, dano za Krista do prolijevanja krvi, postalo je zajedničkom baštinom katolika, pravoslavnih, anglikanaca i protestanata, kako je već naglasio Pavao VI. u homiliji kanonizacije ugandskih mučenika”. S obzirom na to da dolazim iz zemlje čiji je katolički narod dugi niz godina tlačila komunistička čizma na svim razinama života, teško se oteti dojmu da papa Ivan Pavao II., govoreći o progonstvima svećenika i laika u XX. stoljeću, uz druge oblike progona, nije mislio i na komunističke sustave koji su sve donedavno upravljali većim dijelom istočne Europe i proganjali vjeru; između ostalog i na sustav koji je do 1990. godine vladao i na prostorima bivše jugoslavenske države. Kao i prethodna, i ova knjiga govori o temi stradanja – ona je zapravo njezin logičan, osjetno opširniji nastavak, jer ne govori samo o ubijenim osobama nego i o stradanju Bosne Srebrene i u nekim drugim oblicima tijekom Drugoga svjetskog rata, neposredno nakon njega, ali i kasnije. Uz uvodni, knjiga je razdijeljena u tri dijela: Prvi se dio odnosi na Drugi svjetski rat, ponajviše na 1945. godinu kada je Bosna Srebrena izgubila nemali broj svojih članova. Dio ih je ubijen i za
| 10 | ubojstva se posve sigurno zna, neki su nestali pod tajanstvenim okolnostima, ali se s punim pravom može pretpostaviti da su također ubijeni, a neki su umrli od tifusa… U drugom dijelu predstavljeno je devedeset i osam članova Franjevačke provincije Bosne Srebrene koji su od 1945. do 1985. godine, kada je posljednji bosanski fratar bio u zatvoru, bili kazneno procesuirani. Većina ih je duže ili kraće vrijeme provela u zatvoru, nekolicina ih je osuđena na smrt i pogub ljena, a jedan je umro od neljudskoga zlostavljanja u tamnici. Treći dio knjige pokazuje da tijekom dvadesetak godina nakon Drugoga svjetskog rata bosanski fratri nisu bili sigurni ni u svojem vlastitom stambenom prostoru: nisu naime bili sigurni da će taj prostor i ubuduće ostati njihov. S njim se raspolagalo kako je tko i koliko htio, naseljavalo se koga se i kad htjelo! Već i površan pogled na knjigu, ponajprije na velik broj stranica, a onda i na bogat sadržaj, navodi na zaključak da stradanja bosanske franjevačke provincije u vrijeme Drugoga svjetskog rata i tijekom komunističkoga režima – istina, nekad intenzivnija, a nekad osjetno ublažena – nisu bila mala, kratkotrajna i bezbolna. Ponajprije, smrtno je stradalo mnogo ljudi, a još ih je više provelo određeno vrijeme u zatvoru. U Provinciji se nažalost dosad nije sustavno istraživala ova tematika. No zahvaljujući privatnoj inicijativi dvojice-trojice članova zajednice, njihovu pregnuću i ljubavi prema povijesnoj istini svoje provincije, danas ipak o ovoj temi postoji jedna napisana knjiga, a u dvije-tri neka su joj poglavlja posvećena. Ipak, knjiga koju držite u ruci zapravo je najcjelovitije djelo o stradanju bosanske franjevačke provincije tijekom XX. stoljeća. Knjiga je također moj skroman pokušaj proučavanja ne tako davne franjevačke prošlosti i jednoga zamračenog vremena u kojem su otkrivene i na svjetlo dana izvučene osobe, moja franjevačka subraća, čija se imena dugi niz godina nisu spominjala, štoviše bila su namjerno prešućivana. Njima, u znak pažnje i zahvale, posvećeno je ovo proučavanje dvojbi jesu li oni doista bili svijetli likovi Bosne Srebrene te je li im kazna koju su izdrža(va)li pravedno dosuđena. Njihova nam škola itekako može danas pomoći da izađemo nakraj sa svojom sadašnjošću kako bismo mogli biti vidljiv znak budućnosti. Pri radu na ovoj knjizi, u koji je uloženo nekoliko godina sabiranja podataka, služio sam se mnogim izvornim dokumentima koje sam manje-više cjelovite citirao. Razlog tomu vrlo je jednostavan: učinilo mi se da tek cjelovit tekst dokumenta odražava i dobro opisuje stanje tadašnje naše društveno-političke zajednice, odnose Crkve i države, kao i situaciju u kojoj se nalazila Franjevačka provincija Bosna Srebrena i pojedine njezine ustanove, odnosno samostani. Upravo nam cjeloviti dokumenti ponajbolje prenose duh tadašnjega vremena i pokazuju s kojom su se vještinom, znanjem, mudrošću, diplomacijom i upornošću morali oboružati onodobni fratri da bi napisali takav dopise. Iz skraćenih, a pogotovo prepričanih dopisa, čini se, ne bismo stekli zadovoljavajući dojam.
| 11 | Pisati o svemu onome što se događalo Bosni Srebrenoj kroz više od četrdeset godina komunističkoga upravljanja bivšom državom, priznajem, nije mi bilo nimalo jednostavno. Iz više razloga! No istodobno pisanje i tiskanje ove knjige nikako ne znači izražavanje bilo kakve mržnje prema počiniteljima niti mi je bila namjera ikoga optužiti za počinjene zločine, ako ih je počinio, ili pak koga braniti. Pokretao me izričito znanstveni motiv: čuvanje sjećanja na žrtve te propitivanje i, na osnovi dokumenata i činjenica, traganje za istinom o onome što se dogodilo i kako se doista dogodilo! Pritom je ne manje važnu ulogu odigrala i moja ljudska i redovnička obveza da se istina sazna, kako bi zasjala kao djelo pravde, te kako bi se vratili čast i dostojanstvo žrtvama. Kako je knjiga nastajala tijekom više godina, uistinu je mnogo ustanova i osoba koje su mi na razne načine pomogle u ispisivanju njezinih stranica. Nadajući se da smo uradili dobru i korisnu stvar, svima iskreno zahvaljujem darujući im ovaj ukoričen rad. Marijan Karaula
| Uvod |
Okupljeni u Provinciji Bosni Srebrenoj duhovni sinovi sv. Franje iz Asiza uistinu već dugo, predugo, kontinuirano djeluju u Bosni i Hercegovini. Službeno od davne 1291. godine. Dakle više od sedam stoljeća! Bila su to uglavnom stoljeća puna njihove teško podnošljive patnje i stradavanja na najraz ličitije načine, pri čemu nije nedostajalo ni prolijevanja nedužne fratarske krvi. Posebice se to odnosi na vrijeme višestoljetnoga Osmanskoga Carstva na ovim našim bosanskim i širim prostorima. Istina, bilo je u pojedinim stoljećima toga carstva i vremena s proplamsajima slobode kada se moglo više ili manje nesmetano djelovati. Kao što je i istina da se o tom dugom i tragičnom povijesnom razdoblju, kad je Katolička crkva bila u svojevrsnoj ilegali, ipak puno zna jer se dosta istraživalo i mnogo je knjiga napisano. No o stvarnom položaju Katoličke crkve u drugoj polovici XX. stoljeća, u vremenu između Drugoga svjetskog rata i Rata 1992–1995. godine, čini se, ipak se manje zna, iako je to vremensko razdoblje puno kraće i nama bliže. Jer u vrijeme trajanja toga četrdesetpetogodišnjeg režima Komunističke partije u bivšoj Jugoslaviji nije se o nekim aspektima i problemima crkvenoga života uopće smjelo javno govoriti, a pogotovo pisati. A bilo je to ponekad vrijeme kada su i bosanski franjevci, uz druge katoličke svećenike i vjerske službenike drugih vjeroispovijesti, na vlastitoj koži doista bolno iskusili najraznovrsnija stradanja: ubojstva, proganjanja, suđenja, zatvaranja, ignoriranja, gubitak građanske časti, oduzimanja imovine itd. U tom je smislu bila vrlo važna 1946. godina, naime prva godina nakon svršetka raznoraznih kataklizmičkih strahota Drugoga svjetskog rata. I prva godina kada su, uz druge, žitelji Bosne i Hercegovine mogli iz dna svoje priproste duše duboko odahnuti jer su konačno prestali dani strašnih užasa i bojazan od bombardiranja; završio je jedan od najstrašnijih ratova u povijesti i došao je kraj ratnim djelovanjima. A bez toga su se zla druge poteškoće, bez obzira kakve one bile, mogle puno lakše podnositi. Bila je to također i godina velike povijesne prekretnice na našim prostorima kada se počelo stvarati jedno sasvim novo društveno uređenje kojemu je, kako su najavljivali njegovi predvoditelji bio cilj „da unese pravdu u sve slojeve ljudskog društva, da ukloni velike razlike između ljudi, između malog broja bogataša i velikog broja siromaha, da dobra kojima je priroda obogatila zem lju pravedno razdijeli među sve ljude i sve staleže, da svima ljudima osigura bolji i sretniji život na zemlji”.1
1
Karin 1976: 8.
No samom vanjskom promjenom društvenoga poretka je li se to doista i dogodilo? Jesu li se tih prvih desetak-dvadesetak godina i kasnije ispravile sve dotadašnje navodne nepravde? Što reći o odnosu nove vlasti prema Katoličkoj crkvi, svećenicima i vjernicima? Je li novim vlastima bio cilj uništiti ih, kako neki hoće reći, ili nije? Na sva ova pitanja zadovoljavajuće odgovore pokušava pronaći ova pozamašna knjiga. Zapravo na svoj način, na primjeru Bosne Srebrene i njezinih brojnih članova, ona pomalo pripovijeda o svemu tome i o još puno toga. K tomu, više na neizravan nego na izravan način, ona također i postavlja neka pitanja… A tekst koji slijedi trebao bi koliko-toliko orisati društveno-politički kontekst tadašnjega svagdašnjeg života, a ponajprije svih već spomenutih događanja…