Miroslav Vasilj | Sportsko novinarstvo by Synopsis

SPORTSKO NOVINARSTVO Miroslav Vasilj SPORTSKO NOVINARSTVO Miroslav Vasilj SPORTSKO NOV NARSTVO Miroslav Vasilj SPORTSKO NOVINARSTVO Miroslav Vasilj SPORTSKO NOVINARSTVO Miro slav Vasilj SPORTSKO NOVINARSTVO Miroslav Vasilj SPORTSKO NOVINARSTVO Miroslav Vasilj SPORT SKO NOVINARSTVO Miroslav Vasilj SPORTSKO NOVINARSTVO Miroslav Vasilj SPORTSKO NOVINAR STVO Miroslav Vasilj SPORTSKO NOVINARSTVO Miroslav Vasilj SPORTSKO NOVINARSTVO Mirosla Vasilj SPORTSKO NOVINARSTVO Miroslav Vasilj SPORTSKO NOVINARSTVO Miroslav Vasilj SPORTSK NOVINARSTVO Miroslav Vasilj SPORTSKO NOVINARSTVO Miroslav Vasilj SPORTSKO NOVINARSTV Miroslav Vasilj SPORTSKO NOVINARSTVO Miroslav Vasilj SPORTSKO NOVINARSTVO Miroslav Vasi SPORTSKO NOVINARSTVO Miroslav Vasilj SPORTSKO NOVINARSTVO Miroslav Vasilj SPORTSKO NOV NARSTVO Miroslav Vasilj SPORTSKO NOVINARSTVO Miroslav Vasilj SPORTSKO NOVINARSTVO Miro slav Vasilj SPORTSKO NOVINARSTVO Miroslav Vasilj SPORTSKO NOVINARSTVO Miroslav Vasilj SPORT SKO NOVINARSTVO Miroslav Vasilj SPORTSKO NOVINARSTVO Miroslav Vasilj SPORTSKO NOVINAR STVO Miroslav Vasilj SPORTSKO NOVINARSTVO Miroslav Vasilj SPORTSKO NOVINARSTVO Mirosla Vasilj SPORTSKO NOVINARSTVO Miroslav Vasilj SPORTSKO NOVINARSTVO Miroslav Vasilj SPORTSK NOVINARSTVO Miroslav Vasilj SPORTSKO NOVINARSTVO Miroslav Vasilj SPORTSKO NOVINARSTV

Miroslav Vasilj

SPORTSKO NOVINARSTVO

Biblioteka Komunikacij@ Synopsis Zagreb/Sarajevo/Mostar 2014.

Sadržaj

Predgovor ........................................................................................................................... 11 Uvod ....................................................................................................................................... 13

Sport i mediji Počeci, globalizacija, interakcija i novac ................................................... 17 Sportsko novinarstvo kao posebna vrsta novinarstva ............... 21 Žene u sportskom novinarstvu ...................................................................... 23

Kompetencije, znanja i vještine sportskih novinara ........................ 24 Poznavanje sporta ................................................................................................ 24 Razumijevanje potreba recipijenata ....................................................... 25 Poznavanja retoričkih pravila ....................................................................... 25 Poznavanje specijalnih vještina .................................................................. 26 Tehnike pisanja i poznavanje medija .......................................................27 Opća naobrazba .....................................................................................................27 Razvijanje osobnosti i vlastitoga stila rada ..................................... 28 Korištenje statistikom ........................................................................................ 28 Pridržavanje zadanih rokova ......................................................................... 31 Etika u sportskom novinarstvu ........................................................................ 32 Kriteriji za odabir sportskih događaja ........................................................ 35 „Elitni“ sportovi i „elitna“ natjecanja ..................................................... 36 Vrhunski sportaši/sportašice ....................................................................... 37 „Elitni“ klubovi i „elitne“ nacije .................................................................. 37 Pravodobnost .......................................................................................................... 38 Sportska blizina ...................................................................................................... 38 Neizvjesnost ............................................................................................................ 38 Značaj ............................................................................................................................ 39 Veliki pothvati – rekordi .................................................................................. 39 Rivalstvo ...................................................................................................................... 40 Konflikt ......................................................................................................................... 40 Edukacijska vrijednost ...................................................................................... 40 5

Miroslav Vasilj SPORTSKO NOVINARSTVO

Neuobičajenost ....................................................................................................... 41 Negativnost ................................................................................................................ 41 Utjecaj ............................................................................................................................ 41 Ferplej ........................................................................................................................... 42 Humor ............................................................................................................................ 42 Favoriziranje muškog u odnosu na ženski sport ........................... 42 Ostali čimbenici ..................................................................................................... 43

Tisak Sportsko novinarstvo u tisku ............................................................................. 47 Vrste sportskoga tiska ............................................................................................ 48 Specijalizirane sportske dnevne novine .............................................. 49 Informativno-političke dnevne novine ................................................ 49 Tabloidi ......................................................................................................................... 49 Regionalne i lokalne novine .......................................................................... 50 Specijalizirani sportski časopisi ................................................................. 50 Oblici izražavanja u sportskom tisku ............................................................ 51 Vijest ................................................................................................................................ 51

Blic-vijest ................................................................................................................... 51 Standardna vijest ................................................................................................. 52 Proširena vijest ...................................................................................................... 56 Nedostaci vijesti ....................................................................................................57 Obrnuta piramida ................................................................................................ 59 Izvješće ......................................................................................................................... 60 Izvješće s ekipnih sportova ............................................................................... 61 Izvješće s individualnih sportova ................................................................ 64 Multielementno izvješće .................................................................................. 66 Komentatorsko izvješće .................................................................................... 69 Članak ............................................................................................................................ 70 Profil (portret) ......................................................................................................... 73 Reportaža ................................................................................................................... 76 Komentar .................................................................................................................... 79 Analiza .......................................................................................................................... 84 Autorska analiza ................................................................................................... 85 Analiza sa sugovornicima ................................................................................ 87 Nekrolog ................................................................................................................... 88 Feljton ........................................................................................................................... 92 Intervju .......................................................................................................................... 94 Informativni intervju ............................................................................................ 96 Intervju gledišta i ideja ...................................................................................... 97 Intervju profila ..................................................................................................... 100 Narativni intervju .................................................................................................. 101 Kompetencija novinara – priprema i provedba intervjua .................103

Vrste lidova u sportskom tisku ........................................................................105 Rezimirajući lid ..................................................................................................... 106 Narativni lid ............................................................................................................. 106 Kontrastni lid ...........................................................................................................108 6

Sadržaj

Stakato lid ................................................................................................................ 109 Komunikativni lid ..................................................................................................110 Upitni lid ......................................................................................................................110 Citatni lid ...................................................................................................................... 111 Povijesni lid ................................................................................................................ 111 Vrste svršetaka tekstova ...................................................................................... 112 Anegdota kao svršetak .................................................................................... 113 Detalj kao svršetak .............................................................................................. 113 Citat kao svršetak ................................................................................................. 114 Neočekivani svršetak ......................................................................................... 114 Najava sportskih događaja ................................................................................. 115 Izvješća i reportaže s priprema .................................................................. 116 Intervjui i priče sa sportašima i trenerima ......................................... 117 Priče o navijačima ............................................................................................... 118 Ankete i istraživanja .......................................................................................... 118 Pogledi stručnjaka .............................................................................................. 119 Analiza dosadašnjih rezultata i međusobnih ogleda ................ 120 Osobne priče sportaša/sportašica ........................................................... 121 Izvješća iz stranoga tiska ............................................................................... 122 Formacije i taktike ekipa ................................................................................ 122 Komentar novinara ili eksperta ................................................................. 122 Priče o organizacijskoj pripremi događaja ....................................... 123 Reportaže o mjestu događaja .................................................................... 124 Oprema u sportskom tisku ................................................................................. 124 Naslov ........................................................................................................................... 124 Vrste sportskih naslova .................................................................................. 125

Informativni naslov ............................................................................................. 125 Citatni naslov ........................................................................................................ 126 Naslov igre riječima ............................................................................................ 126 Upitni naslov ........................................................................................................ 127 Konkluzivni naslov .............................................................................................. 127 Nadnaslov .................................................................................................................. 127 Podnaslov .................................................................................................................. 127 Međunaslov .............................................................................................................. 128 Okvir .............................................................................................................................. 128 Okvir s rezultatima – box score ................................................................. 129 Ocjene nogometaša ............................................................................................ 131 Opisne ocjene nogometaša ......................................................................... 132

Pisanje za tisak ............................................................................................................. 133 Dužina rečenice ..................................................................................................... 134 Jedna rečenica, jedna ideja .......................................................................... 134 Oprezno s pridjevima ...................................................................................... 134 Dodatna pojašnjenja .......................................................................................... 134 Aktiv i pasiv .............................................................................................................. 135 Fraze i klišeji ............................................................................................................ 135 Ujednačen stil ........................................................................................................ 135 7

Miroslav Vasilj SPORTSKO NOVINARSTVO

Pisati u odjeljcima ............................................................................................... 135 Suvišne riječi ........................................................................................................... 135 Citiranje u tisku ...................................................................................................... 136

Cjeloviti/izravni citati ......................................................................................... 136 Djelomični citat .................................................................................................... 137 Parafraziranje ....................................................................................................... 140

Radio Sportsko novinarstvo na radiju ....................................................................... 143 Sportski program na lokalnom i regionalnom radiju ................144 Sportske radijske emisije .....................................................................................144 Sportske blic-vijesti ............................................................................................144 Sportski blok u informativnim emisijama .......................................... 145 Cjelodnevne sportske vikend-emisije ................................................... 145 Tjedni sportski magazini ............................................................................... 145 Oblici izražavanja na radiju ................................................................................146 Radijska vijest .........................................................................................................146 Radijsko izvješće .................................................................................................. 147

Radijsko izvješće s ekipnih sportova .......................................................... 147 Radijsko izvješće s individualnih sportova .............................................. 149 Radijski fičer ............................................................................................................150 Radijski prijenos .................................................................................................... 152 Kombinirani sportski prijenosi – javljanje uživo ................................... 153 Prvi sportski radijski prijenosi ........................................................................ 154 Prvi sportski radijski prijenosi u jugoistočnoj Europi ......................... 155 Radijsko voditeljstvo ......................................................................................... 156 Radijska najava ..................................................................................................... 157 Radijski razgovor .................................................................................................. 157

Pisanje za radio ............................................................................................................ 159

Televizija Sportsko novinarstvo na televiziji ................................................................ 163 Sportski TV novinar na nacionalnim i lokalnim televizijama .164 Uloga javne i komercijalne televizije u sportu ............................... 165 Televizijske sportske emisije ............................................................................ 166 Tjedni magazin ...................................................................................................... 166 Dnevna kronika ...................................................................................................... 166 Sportske vijesti ...................................................................................................... 166 Emisije prije i nakon izravnih prijenosa ............................................... 166 Sportski blok u Dnevniku ............................................................................... 167 Sportske dokumentarne emisije ............................................................. 168 Sportski intermeco ............................................................................................. 168 Sport i ostali TV programi ............................................................................. 168 Oblici izražavanja na televiziji .......................................................................... 169 Televizijska vijest .................................................................................................. 169 8

Struktura televizijskog fičera ......................................................................... 174

Sadržaj

Struktura TV vijesti ............................................................................................. 170

Televizijsko izvješće ........................................................................................... 172 Televizijski fičer ..................................................................................................... 172 Televizijska najava .............................................................................................. 176 Izravni televizijski prijenos ............................................................................ 177

Televizijski komentatori .................................................................................... 179 Etape u pripremi televizijskih komentatora ............................................. 181 Stilovi televizijskih komentatora ................................................................... 182 Etičke preporuke za televizijske komentatore ...................................... 183 Uloga stručnog sukomentatora u izravnom prijenosu ...................... 183 Lutajući reporter u izravnom prijenosu .................................................... 184 Prvi izravni televizijski prijenosi .................................................................... 184 Prvi izravni televizijski prijenosi u jugoistočnoj Europi ...................... 186 Televizijska izjava ................................................................................................. 186 Televizijska anketa .............................................................................................. 187 Stand-up ..................................................................................................................... 188 Televizijsko voditeljstvo ................................................................................ 190 Govor na televiziji ................................................................................................ 192 Panel-rasprava ........................................................................................................ 192

Pisanje za televiziju ..................................................................................................194 Citiranje na televiziji .......................................................................................... 195 Pisanje imena i titula ......................................................................................... 195 Skraćenice ................................................................................................................. 196 Vremenske reference ........................................................................................ 196 Aktiv nasuprot pasiva ....................................................................................... 196 Brojevi .......................................................................................................................... 196

Online novinarstvo Sport u online novinarstvu ................................................................................ 199 Online vijest ........................................................................................................... 200 Dodaci uz online vijest .................................................................................... 202 Kronologija ............................................................................................................ 202 Glosar ......................................................................................................................203 Okvir sa servisnim informacijama ..............................................................203 Tablica, dijagram i grafika ..............................................................................203 Popis aktera i ocjene ........................................................................................203 Okvir s biografijom ............................................................................................203 Usporedba ............................................................................................................ 204 Istaknuti citati ..................................................................................................... 204 Pisanje teksta tijekom događaja – liveblogging ......................... 204 Online anketa .........................................................................................................206 Blog ...............................................................................................................................206 Početna stranica ..................................................................................................208 Naslovi u online novinarstvu ......................................................................208 Međunaslovi ............................................................................................................209 Vrste lidova ............................................................................................................... 210 Fotografije, audio i videoformati .............................................................. 211 9

Miroslav Vasilj SPORTSKO NOVINARSTVO

Poveznice – linkovi ............................................................................................... 211 Komentari posjetitelja ...................................................................................... 212 Pisanje u online novinarstvu ........................................................................ 213

Izvan natjecanja Praćenje sportskih tema kada nema natjecanja ................................ 217 Transferi sportaša ................................................................................................ 217 Sumiranje kola ........................................................................................................ 218 Izbori najboljih sportašica i sportaša .................................................... 218 Obljetnice .................................................................................................................. 218 Korištenje priopćenja za javnost .............................................................. 219 Praćenje konferencija za novinare ......................................................... 220 Praćenje sjednica i sastanaka ..................................................................... 221 Istraživačko novinarstvo u sportu .............................................................. 222 Istraživački proces ............................................................................................. 225

Redakcija Ustroj redakcije ........................................................................................................... 229 Glavni urednik ......................................................................................................230 Izvršni urednik .......................................................................................................230 Urednik rubrike .................................................................................................... 231 Novinar ........................................................................................................................ 231 Dopisnik ..................................................................................................................... 232 Obrada novinarskih radova ......................................................................... 232

Redaktor ................................................................................................................ 232 Lektor ...................................................................................................................... 233 Put od informacije do objavljivanja ...................................................... 233 Sastanci i kolegiji ................................................................................................ 234 Desk .............................................................................................................................. 235 Odnos prema redakciji .................................................................................... 236 Dokumentacija ..................................................................................................... 237 Rubrika Pisma čitatelja ................................................................................... 238

Budućnost sportskog novinarstva ............................................................... 239 LITERATURA ................................................................................................................. 243 KAZALO IMENA .......................................................................................................... 249 KAZALO POJMOVA .................................................................................................. 255

Predgovor Novinarstvo, točnije sportsko novinarstvo, je moj život. Baš tako, jer i dok još nisam prvi put zakoračio u redakciju Slobodne Dalmacije, dalekog prosinca 1959., pratio sam sportske rubrike. Štoviše, u drugom razredu osnovne, poslije one povijesne pobjede Hajduka nad Crvenom zvezdom (2:1), ono kad su 1950. „bijeli“ osvojili prvi naslov prvaka poslije Drugog svjetskog rata, napisao sam, u okviru školske zadaće iz hrvatskog, izvještaj s te utakmice, tako da je moja učiteljica Vlajčić najavila kako ću jednog dana biti sportski novinar. E, otkako sam ušao u redakciju, pa da tako kažem, osvojio svoje mjesto u najljepšem zanimanju na svijetu, nastojao sam učiti, obrazovati se kao novinar. Vjerujte, pročitao sam brojne knjige, brošure, priručnike, naslušao se predavanja i poduka mojih urednika, kao veteran mnogima sam i ja davao lekcije (valjda sam to sebi smio dopustiti), ali tek kad mi je u ruke došla knjiga Sportsko novinarstvo Miroslava Vasilja, otkrio sam, shvatio i zaključio da nitko, ali baš niti jedan autor, nije tako teoretski i praktično, naučno i stručno, zanimljivo, opširno, pa i koncizno obradio tu temu. Kad se pišu osvrti na neka djela, dostignuća, domete, onda se u pravilu to radi na pohvalan način. Želio sam, nastojao sam naći neku zamjerku Vasilju, posebno kad je u pitanju sportsko novinarstvo u tisku. Nisam uspio… O da, dok sam čitao tu doslovno bibliju sportskog novinarstva, pao sam u oduševljenje, pravu euforiju da je netko, u ovom slučaju Miroslav Vasilj, tako analizirao i objasnio sve što se zna o sportskom žurnalizmu. Uhvatio sam sebe kako baš guštam iščitavajući kako je to napisano, pregledno, s mjerom, svakako s poznavanjem materije. I kad bi mladi novinari, oni koji kreću u karijeru sportskog novinara, temeljito proučili ovu knjigu, siguran sam da bi brže napredovali, bili bolji, učinkovitiji, 11

Miroslav Vasilj SPORTSKO NOVINARSTVO

korektniji, objektivniji. Uzmimo, na primjer, poglavlje Najava sportskih događaja. Te najave su prečesto suhoparne, površinske, čak bih rekao i nezanimljive u obliku kako se uglavnom objavljuju. Ali kad bi se držali postulata naznačenih od autora ovog djela, onda bi to izgledalo mnogo bolje, čitkije, pitkije, zanimljivije… Zaključit ću da sam, slobodno mogu kazati, pod stare dane, kao novinar s preko pedeset godina staža, pa ću se pohvaliti i kao udarni novinar Slobodne Dalmacije i Sportskih novosti, otkrio i naučio niz detalja, koji su mi odjednom izronili iz podsvijesti, iz prakse, a kojih nisam bio svjestan. Zato sam zahvalan autoru na radu, na objavi ove knjige, neusporedivo kompletnije i kvalitetnije od svih drugih, brojnih pročitanih – pazite ovo – zajedno! Split, 4. ožujka 2014.

Zdravko Reić

Uvod Dobro došli u svijet sportskoga novinarstva. U vašim je rukama prva takva knjiga na području Hrvatske, Bosne i Hercegovine te šire regije. Nastajala je punih pet godina. Namijenjena je studentima novinarstva, odnosa s javnošću, komunikologije, djelatnicima u sportskim odnosima s javnošću… Naravno, neće štetiti ni kolegama koji su već angažirani u sportskom novinarstvu. No kako i zašto je nastao sport? Zahvaljujući nagonu koji potiče čovjeka na igru? Kao obuka za ratovanje? Ili pak kao čovjekova priprema za rad? Na ta pitanja povjesničari i sociolozi sporta još uvijek nisu dali odgovor. Pokušavaju, ali su u sferi špekulacija. Za razliku od tajnovite povijesti sporta, razlozi nastanka sportskog novinarstva su nam poznati. Baš kao što su ljudi od samog početka imali potrebu saznati informacije iz raznih sfera života, tako je postojala potreba i za informacijama iz sporta, to jest natjecanjima koja su bila preteče sporta. Harvey Molotch i Marilyn Lester navode da ljudi imaju urođenu potrebu (instinkt) da znaju što se događa mimo njihova izravnog iskustva. A da je tako, potvrđuju i istraživanja koja pokazuju da 70 posto budnoga stanja provedemo uz medije. Ukoliko se zna da su sportski sadržaji među najpopularnijima, onda možemo zamisliti koliko vremena prosječan čitatelj, slušatelj i gledatelj provede prateći sport preko medija. Zbog brojne publike sportsko novinarstvo gotovo da ima poseban status. Tako je i među medijskim mogulima. Primjerice, Rupert Murdoch je sport nazvao „željeznim bikom“ za prodor News Corporationa na nova tržišta. Ide se toliko daleko da mediji osmišljavaju vlastite sportske lige kako bi dodatno zarađivali na marketingu. Sociolozi sporta stoga pišu o fuziji sporta i medija, a posebice televizije, ili o „medijaciji sporta“. U isto vrijeme sportsko se novinarstvo sve više udaljava od onoga što bi mu, između ostaloga, trebala biti zadaća - populariziranje sporta. 13

Teoretičari medija na ovim prostorima posvećuju malu pozornost toj posebnoj vrsti novinarstva. Ukoliko se to i čini, riječ o mediološkim i sociološkim studijama o utjecaju sporta na medije i obrnuto ili pak izvješćivanju o nasilju u sportu. No vrlo je malo ili u potpunosti nedostaje radova o tomu na koji način sportski novinari trebaju izvješćivati sa sportskih događaja; kojim žanrovima se trebaju koristiti, kao i kakve su specifičnosti tih žanrova; kakve kompetencije, znanja i vještine novinari trebaju posjedovati da bi sportske događaje na što zanimljiviji i vjerodostojniji način približili i prezentirali brojnoj publici koja prati sport te što su kriteriji za odabir sportskih događaja koji će biti objavljeni u medijima. Ta se pitanja posebice čine važnima u vremenu kada se u Hrvatskoj, Bosni i Hercegovini, Crnoj Gori, Srbiji i cijeloj regiji otvara sve veći broj specijaliziranih sportskih medija te informativno-političkih koji imaju i sportsku redakciju. U prvom dijelu knjige govori se o povezanosti sporta i medija. Navode se i kompetencije, znanja i vještine sportskih novinara, etičke dvojbe te specifična teorija selekcije vijesti u sportu. Drugi se dio knjige odnosi na tisak, vrste sportskoga tiska, specifičnosti žanrova. Slijede vrste lidova, ali i preporuke na koji način završiti sportski tekst. Posebno poglavlje posvećeno je najavama sportskih događaja. Opisana je i oprema tekstova. Sportsko novinarstvo na radiju je tema trećega dijela knjige. Obrađene su vrste sportskih radijskih emisija te žanrovi. Posebna pozornost posvećena je izravnim radijskim prijenosima sportskih događaja te kombiniranim prijenosima. Četvrti dio knjige posvećen je još uvijek najutjecajnijem mediju – televiziji. Opisane su vrste sportskih TV emisija i žanrovi. Posebno su obrađeni izravni prijenos, njegova povijest u svjetskim i regionalnim okvirima, kompetencije, znanja i vještine sportskih komentatora, uloga stručnog sukomentatora... Peti dio daje pregled sportskog online novinarstva: online tekst, dodaci koji idu uz njega, obavješćivanje o sportskim događajima koji su tijeku, pisanje bloga te ostale specifičnosti pisanja u online novinarstvu. Sportski novinari pišu i kada nema sportskih natjecanja. Tom segmentu posvećen je šesti dio knjige. Sedmi dio knjige odnosi se na ustroj redakcije – što su nadležnosti i obveze glavnog urednika, izvršnog urednika, urednika rubrike, novinara, dopisnika... Posljednji dio govori o budućnosti sportskoga novinarstva.

Autor