TẠP CHÍ THƠ SỐ 2 by Thơ Tân Hình Thức Việt

Phuï Baûn Ngoïc Duõng

Taïp chí THÔ soá ra maét muøa Thu 1994 ñaõ ñöôïc ñoùn nhaän noàng nhieät cuûa quí baïn ñoïc. Ñieàu naøy chöùng toû Thô ñaõ ñaùp öùng phaàn naøo nhu caàu maø baáy laâu nay chöa heà hieän thöïc. Chaúng phaûi baèng tieáng noùi ñaõ ñöôïc caát leân töø tro than maø baèng moät sinh löïc traøn ñaày cuûa doøng suoái chaûy cuoán theo caû côn loác baõo thôøi theá. Vaø vaäy, Thô keát hôïp nhieàu theá heä, nhieàu khuynh höôùng, haøi hoøa trong noã löïc tìm kieám vaø ñoùng goùp chaáp nhaän vaø khoâng phuû nhaän. Vaø cuõng laø baét ñaàu moät cuoäc lean ñöôøng khaùc duø raèng Thô, luoân luoân vaø maõi maõi, ñaõ leân ñöôøng töø muoân naêm tröôùc. Töø daáu aán ñoù, xin môøi quí baïn ñoïc böôùc vaøo soá muøa Ñoâng 1994. THÔ

•

TC THÔ 2

THÔ, HOÏA Thaùi Tuaán

oät nhaø thô taøi ba loãi laïc, sau khi ñaõ laøm ra haøng ngaøn caâu thô baát huû, ñaõ taâm söï: Mua vui cuõng ñöôïc moät vaøi troáng canh.

Khoâng phaûi laø söï khieâm nhöôïng, maø chính laø lôøi noùi chaân tình, moät quan nieäm cuûa oâng veà thi ca, ngheä thuaät. Thô chæ thaønh thô khi vöôït qua ngoân ngöõ nhö ngöôøi hoïa só phaûi vöôït qua hình saéc trong coâng vieäc saùng taïo. Trong ñôøi soáng con ngöôøi, ngoân ngöõ ñaõ ñöôïc taïo thaønh tröôùc thô, tröôùc hoïa. Song vì baát löïc, giôùi haïn trong söï truyeàn ñaït neân ñaõ coù thi ca, hoäi hoïa. Ngoân ngöõ giôùi haïn taàm nhìn cuûa con ngöôøi nhö böùc kính môø ñuïc; ñöôïc thô hoïa gôõ boû, thay theá cho con ngöôøi baèng moät taám kính trong suoát. Söï truyeàn ñaït duø coù ñöôïc nôùi roäng, thì böùc töôøng baèng pha leâ, trong suoát vaãn laø böùc töôøng. Khoâng coù thi só vaø hoïa só thì Thô vaø caùi Ñeïp vaãn coù ñoù. Ngöôøi Trung Hoa xöa kia ñaõ xeáp loaïi: Caàm, Kyø, Thi, Hoïa. Laøm thô, veõ tranh, chôi ñaøn, ñaùnh côø cuõng chæ laø moät caùch chôi, söï mua vui, giaûi trí. Laø deïp boû söï khoân lanh, tính toaùn cuûa trí oùc veà söï thua ñöôïc, thaønh baïi trong cuoäc soáng; ñeå daønh laáy ñoâi phuùt nhaøn nhaõ. Thaät ra thì thô, hoïa, cuõng chæ coù theå noùi veà nhöõng caùi nhìn thaáy, nghe thaáy quanh ta, trong ñôøi soáng. Vöôït qua nhöõng ñieàu ñoù, thi nhaân, ngheä só ao öôùc truyeàn ñaït nhöõng ñieàu khoù noùi thaønh lôøi. Nhöõng caùi ôû trong gioït nöôùc, ôû ngoaøi aùnh naéng; trong nuï cöôøi vaø caû ôû nôi doøng leä. Nôi choán taän cuøng cuûa nieàm hoan laïc vaø noãi öu phieàn, nôi choán vöôït khoûi böùc vaùch cuûa aâm thanh, hình saéc, ngoân ngöõ; ôû ñoù khoâng coøn ñeïp, xaáu; döõ laønh; ñeå traû laïi cho khoâng gian söï yeân tónh. muøa haï 9

TC THÔ 2

Buøi Giaùng RAÈNG Raèng nhòp gioù chaïy ñaàu caây goïi nöôùc Keát söông maây veà coång cuïm xanh chuøm Caàu nöùc nôû keùo chaân trôøi xuoâi ngöôïc Xuoáng hoàng quaàn em oá luïc hoen lam Quaàn seõ ñoû töø khi traêng laø nguyeät Kinh laø kyø töø chaâu quaän taân toan Töø xöù sôû ñaéng cay thu ñaàu cheát Böôùc daõ man saàu xeù laù gieo vaøng Laù seõ ñoû töø vaøng da muõi leäch Moâi laø meàm hoa moïc maät cong moâi Töø bôø coõi chia xöông chua laø ngoït Truùt lang thang töø naùt moäng leân trôøi Moäng seõ ñoû töø hoa ñeâm gheïo choïc Caùnh thay hoàng töø caùnh ñoû cuoàng ñieân Töø thung luõng muø keâu möa goïi moùc Tôùi phieâu du töø vaàng nhaät qua mieàn OÀ em aï laù coàn laø chöù lò Chôù maàn raêng maø khoâng chôù maàn raêng Saàu chim choùc oâm ñaàu khe kheùp mí Xöù thieân thu laø xöù sôû thöa raèng

•

LEÂ ÑAÏT

QUAN HOÏ Toùc traéng taàm xuaân xanh qua caàu vôùi gioù Ñuøi baõi ngoâ non Ngo ngoù soâng ñaày Caây gaïo giaø lôi tình lean hieäu ñoû Lalaû caønh Côûi thaém Ñeå hoa bay Em veà noùi laøm sao vôùi meï

ÑEÄM Buoùc ñeäm ñöa tình xanh khuùc phoá Noát chaân xuaân ñaøn coø laï phím luøa Chaäp chöõng duong caàm Beø laic Ngaõ töông tö

NGUYEÃN TIEÁN

HAØNH KHUÙC Ñaát linh hieån uøn gieáng naác cuït Naûi ñeo haøm thieát ngoán chaân maây Queùt haát huûi phieán ñaù baïnh maët Truùt nghìn thu doäng moät coái xay Ñieåm huyeät ñieâu ñöùng teâ mieäng löôõi Thaát thoá noãi quaãy cöïa hoãn mang Vaän chuyeån oaèn ñoát löng ngöïa moûi Xôù rôù ñoàng vöôùng víu buûa ngang Thaâu veùn ñóa baùt quanh mieäng vöïc Lieäng hoøn ngoùi vôõ ngoû sang soâng Muøi muõi xuoâi tay veà hoå cöù Giaõ nhaân gian, roài moät ñoaïn ñöôøng Traùi tim phình tröôùng banh loàng ngöïc Loàng ngöïc xoeø ñoâi caùnh voït bay Vaïm vôõ baét voõng choaøng nguïc thaúm Loá nhoá tieàn thaân laïnh trôû vai Veát maùu baàm, ñuõng chieàu beänh hoaïn Hoát taøn ñoám, thôû neùn moâi sinh Moãi ñôït soùng troài laøm buïc giaûng Ngoaét löûa thieâu gaï gaãm moâ hình

•

TC THÔ 2

TRÍCH DAÃN TÖØ VÖÏC THAÚM

1 Ñöùng taán Voá buùa taï loøng ñaát Tuùm coå chai Vöùt xuoáng thaúm cuøng Thaùu caùy Nuùi troá Chôø vöïc ñaûo khuynh Maét khuyeát haõm khoâng laáp ñaày Loû ræ vaøng oá Chieàu hoaïi saéc Moïc moàng gaø saàn söôïng Söï vaéng maët ñang cöïa quaäy Giaêng baãy, ngoaïm Tieáng chim Ñuøn maây caùnh phöôïng Lyù lòch buoäc thaâu hoài Goõ ngöïc Noùi nhaûm Ngöôøi khoâng theå nhaän dieän vöïc thaúm Maø bò vöïc thaúm nhaän dieän Chöùng kieán: Tieáng treû khoùc sô sinh Beân cöûa mình traùi ñaát

TC THÔ 2

2 Röôïu tuoät doác cuoáng hoïng Loøng reo aám nöôùc soâi Cuoäc haønh trình gaáp ruùt Khoâng leõ suoát ñôøi laøm phoãng töôïng Ñoïc maät chuù Cho vöïc thaúm soáng daäy Böôùc leân 3 Rôi choaûng Baén tieáng vôùi hö voâ Chai lieäng xuoáng ñaùy truõng Sao mieång daït leân bôø? 4 Duøng ñoøn baãy thôøi gian Quaät nuùi ñaù Ñoïc caâu traû lôøi Treân trang giaáy chaïy haøng loã ñuïc Coäm ngoùn tay keû muø

•

TC THÔ 2

Hoaøng Ngoïc Tuaán HAI KHUÙC BI CA VAØ LÔØI ÑOÀNG VOÏNG I

Hoâm qua oâi khoâng nhöõng ngaøy tröôùc nöõa nhöõng naêm thaùng xöa nhöõng muøa huûy tích trôû veà caáu toâi trôû veà xeù toâi

ñau ngöïc haøng boùng saéc

Baày kim loaïi ñen baày kim loaïi xaùm laên treân ñöôøng phoá nghieán leân ñöôøng phoá xoâ vaøo khoâng gian löûa vaø tieáng noå

ñoû xoái thòt da ngöôøi

Nhöõng chaân trôøi xa maët bieån môû roäng röøng chaân ngöôøi chaïy ngöïc aâm tieáng suùng taét thôû ñoàng ruoäng taét thôû doøng soâng

toâi haõi cuoàng boû troán

Keõm gai aâm thanh keõm gai aùnh saùng sieát chaët ñaàu löôõi sieát chaët con ngöôi boùng toái môû nghìn oâ vuoâng im laëng

ai naèm cheát khoâng lôøi

TC THÔ 2

•

II. Neùm xuoáng trí nhôù moû neo ræ seùt níu chaët sôïi thöøng noãi ñau daèng daëc sôï queân maët ngöôøi sôï queân teân ngöôøi

toâi muø loøa huy hoaéc

chaûy maùu thôøi gian chaûy maùu yù töôûng rôùt vaøo nghòch phaùch rôùt vaøo loäng ngoân hö caáu moûi moøn aâm giai hình töôïng

laïc maát boùng con ngöôøi

Giaác nguû laân tinh soi trôøi kyù öùc xoâ cöûa chieâm bao bay vaøo ñôøi thaät thaáy töøng goùc phoá thaáy töøng ñöôøng laøng

nhieàu ñeâm choaøng tænh giaác

Ñaù troå linh hoàn ñaù troå theå xaùc boâi ñen tieáng cöôøi boâi ñen tieáng khoùc giöõa phoá ñoâng ngöôøi hoát nhieân oâm maët

nghe seùt noå löng trôøi

•

TC THÔ 2

VEÀ BAÛN SAÉC DAÂN TOÄC VAØ THÔ HOÂM NAY Hoaøng Höng

I. Möôøi ba yù kieán veà thô, veà daân toäc vaø hieän ñaïi 1. Baûn saéc Vieät Nam 1000 naêm qua gaén chaët vôùi vaên hoùa laøng, 100 naêm cuoái cuøng chöùng kieán söï raïn vôõ cuûa vaên hoùa laøng tröôùc söï xaâm nhaäp cuûa vaên hoùa aù-hieän-ñaïi AÂu Myõ, söï cöôõng hoân ñeû ra vaên hoùa tieåu-ñoâ-thò-nöûa muøa. Saép aäp tôùi thieân nieân kyû thou ba, theá giôùi böôùc vaøo haäu-hieän-ñaïi, Vieät Nam böôùc vaøo hieän ñaïi hoùa chuû ñoäng môû cöûa caàu hoân, ai bieát ñöôïc theá heä naêm 2010 seõ nhìn caùi “baûn lai dieän muïc Vieät Nam” ra sao? 2. Ngöôøi phöông Taây thích coi muùa roái nöôùc, moät troø vui kyø laï ñoái vôùi ñôøi soáng tieän nghi cuûa hoï. Toâi ruøng mình khi thaáy nhöõng nöõ ngheä só cuûa chuùng ta ngaâm nöûa mình trong nöôùc baån vaø laïnh ñeå giöõ gìn nhöõng kyû nieäm thi vò cuûa moät quaù khöù ñau khoå! 3. Coù söï khaùc nhau caên baûn giöõa cuoäc chieán ñaáu cuûa moät daân toäc choáng laïi nguy cô vong quoác vôùi cuoäc chieán ñaáu cuûa moãi caù theå choáng laïi nguy cô vong thaân trong xaõ hoäi hieän ñaïi. Cuoäc tröôùc haøo huøng, taäp theå, coøn cuoäc sau aâm thaàm, ñôn ñoäc. Ñeå ñaït tôùi giaùc ngoä, khoâng coù con ñöôøng chung, moãi ngöôøi coù moät coâng aùn cho rieâng mình. 4. Taát caû caùc cuoäc caùch maïng, caùch taân thi phaùp treân theá giôùi 100 naêm nay chæ coù moät yù nghóa: giaûi phoùng nhaø thô khoûi moïi khuoân thöôùc nhanh choùng trôû thaønh cöùng nhaéc tröôùc söï bieán ñoäng vaø phaân hoùa ngaøy caøng taêng toác cuûa xaõ hoäi hieän ñaïi. Thi phaùp cuûa thôøi hieän ñaïi laø thi phaùp cuûa töøng nhaø thô, thaäm chí cuûa töøng thôøi khaéc trong nhaø thô. 5. Seõ ñeán luùc baûn saéc daân toäc khoâng phaûi ñöôïc hình dung nhö moät göông maët trung-bình-coäng khuyeát danh cuûa coäng ñoàng, maø ñöôïc ñuùc keát töø nhöõng caù tính saùng taïo ñoäc ñaùo, maïnh meõ nhaát. 6. Thô hieän ñaïi laø noãi khao khaùt töï nhaän thöùc trieät ñeå cuûa con ngöôøi hieän ñaïi. Muoán ñaøo tôùi “goác reã cuûa tieáng keâu” (Lorca). Khoâng coøn tin ôû

TC THÔ 2

•

nhöõng keát luaän, giaûi thích minh thò sau khi moïi döõ kieän taâm linh ñaõ ñi qua caùi computer chöông trình hoùa coù teân laø lyù trí, noù ñoøi hoûi ghi hình tröïc tieáp dieãn bieán vaät loän, sinh thaønh trong boùng toái cuûa baûn ngaõ. 7. Söï “coâ ñôn toaøn phaàn” (Ñaëng Ñình Höng), hieän dieän im laëng cuûa voâ thöùc taïo cho thô hieän ñaïi moät thöù quyeàn löïc maø thô tröôùc ñoù coù leõ chöa bieát tôùi: aùm aûnh ñeán möùc gaây baát an. 8. Laät ñoå chuyeân cheá cuûa lyù trí, ngheä thuaät hieän ñaïi phöông Taây phaùt hieän ñöôïc maët naï ma thuaät chaâu Phi vaø con maét thöù ba cuûa Thieàn. 9. Daân ca haùt vaøo buoåi saùng, thô coå ñieån vieát ban ngaøy, thô laõng maïn chieàu taø, thô töôïng tröng luùc toái, thô sieâu thöïc nöûa ñeâm, thô ñöông ñaïi vieát luùc khoâng ñeâm khoâng ngaøy khoâng chieàu khoâng saùng. 10. Khoâng Loä thieàn sö keå chuyeän oâng tìm ñöôïc ñaát toát, lai laùng tình queâ, coù khi oâng leân thaúng ñænh nuùi keâu daøi moät tieáng laïnh caû thaùi hö. Nhaø thô hieän ñaïi chaúng phaân giaûi gì caû, töï nhieân heùt leân moät tieáng. Tieáng heùt aáy laø thô hay khoaûng im laëng sau ñoù laø thô? 11. Thô Vieät Nam seõ laø boä phaän vaên hoùa gìn giöõ ñöôïc baûn saéc vaên hoùa daân toäc vöõng vaøng nhaát, vì noù ít thöïc duïng nhaát, vì noù baáu víu vaøo caùi phöông tieän mang tính daân toäc trieät ñeå nhaát laø ngoân ngöõ. 12. 100 naêm qua, tieáng Vieät bieán ñoåi raát nhieàu veà töø vöïng vaø cuù phaùp - nhöõng yeáu toá gaén nhieàu vôùi chöùc naêng thoâng tin giao tieáp thöïc duïng, nhöng nhaïc tính cuûa noù - yeáu toá ít thöïc duïng nhaát, thì khoâng thay ñoåi. Nhieàu baøi thô luùc ñaàu bò keâu “ñaëc Taây” roài laïi ñöôïc chaáp nhaän nhö di saûn vaên hoùa daân toäc, laø nhôø ñaëc tính cuûa töø ngöõ. Cuõng nhö nhieàu ca khuùc, hoaø aâm khuùc thöùc “ñaëc Taây” nhöng vaãn Vieät Nam nhôø ca töø baùm vaøo ñaëc ñieåm ñôn aâm ña thanh cuûa tieáng Vieät. Naém vöõng nhöõng bí maät cuûa nhaïc tính tieáng Vieät laø baûo ñaûm chaéc chaén nhaát baûn saéc daân toäc cuûa thô. 13. Trong caùc quan nieäm veà thô hieän ñaïi, coù quan nieäm ñeà cao, thaäm chí tuyeät ñoái hoùa, muïc ñích saùng taïo ngoân ngöõ cuûa thô. Coù ngöôøi goïi ñoù laø “doøng chöõ” (ñeå ñoái laäp vôùi “doøng nghóa” laø doøng xem naëng noäi dung yù nghóa cuûa thô). “Doøng chöõ” muoán caát boû cho ngoân ngöõ caùi aùch ngöõ nghóa laém khi bieán noù thaønh con boø chôû thoâng tin thoâng tuïc, muoán taïo nghóa môùi cho con chöõ, muoán soáng laïi söï trinh nguyeân cuûa con aâm. Tieáng Vieät laø moät trong soá ít ngoân ngöõ coù caû moät khoâng gian cho nhöõng

•

TC THÔ 2

phuùt töï do bay boång ñaày khoaùi caûm cuûa ngöõ aâm, vôùi söùc khôi gôïi nhöõng caûm giaùc - lieân töôûng, nhöõng traïng thaùi taâm linh chöa coù teân goïi. Hình nhö chính caùi ñaëc saéc naøy cuûa tieáng Vieät taïo ra chaát moâng lung duy caûm cuûa thô Vieät. Phaûi chaêng ñoù laø baûn saéc cuûa thô Vieät Nam? II. THÖÛ NOÙI VEÀ BAÛN SAÉC DAÂN TOÄC CUÛA MOÄT BAØI THÔ HIEÄN ÑAÏI. Beán laï cuûa Ñaëng Ñình Höng laø baøi thô ñaùng coi laø hieän ñaïi caû veà quan nieäm laãn thi phaùp. Ñoù laø baøi thô vaên xuoâi khoaûng cuoái nhöõng naêm 70, khi Ñaëng Ñình Höng ngoaøi 50 tuoåi, sau chaëng ñöôøng hôn 25 naêm aâm thaàm theå nghieäm moät con ñöôøng thô rieâng theo aûnh höôûng cuûa Traàn Daàn, Leâ Ñaït, Hoaøng Caàm. Ñaây cuõng laø luùc oâng phaùt hieän ung thö trong phoåi. Baøi thô laø moät ñoäc thoaïi trong noãi coâ ñôn khoù loøng chia seû, moät cuoäc “toång taûo moä” ôû cuoái cuoäc ñôøi ñaày bi kòch vaø thaát baïi, moät doøng taâm thöùc roái bôøi nhöõng tia kyù öùc khi toû khi môø, nhöõng khaùt khao theøm thuoàng voâ voïng töø taàm thöôøng ñeán sieâu hình, nhöõng lôøi töï phaùn xeùt khoâng thieáu mæa mai chua chaùt, thænh thoaûng laïi nhoùi leân nhöõng veát ñau phaûi keâu thaønh tieáng, vaø aùm aûnh taát caû laø hình aûnh caùi Beán Laï bí maät quyeán ruõ phaáp phoûng lôøi höùa heïn ña nghóa ôû cuoái cuoäc ra ñi sau choùt. Moät cuoäc phôi baøy taän cuøng baûn ngaõ trong moät buùt phaùp raát gaàn vôùi loái “vieát töï ñoäng” (eùcriture automatique) maø tröôøng phaùi sieâu thöïc ñaõ theå nghieäm, ñeå ngoøi buùt daãn daét bôûi moät löïc daáu maët, khieán ñoàng hieän beân nhau nhöõng maûnh vuïn thöïc taïi xa caùch veà khoâng gian thôøi gian gioáng nhö trong giaác mô, hoøa taáu nhöõng ngoân ngöõ cuûa trí tueä, tình caûm, tröïc giaùc, tieàm thöùc vaø taâm linh. Nhöng thöïc ra, Ñaëng Ñình Höng bieát phoái hôïp söï buoät mieäng tình côø vôùi lao ñoäng kyõ löôõng treân töøng con chöõ, töøng caùch ngaét caâu xuoáng doøng ñeå taïo hieäu quaû toång löïc cho baøi thô. Ñöôøng loái hieän ñaïi aáy chaúng heà laøm hö haïi baûn saéc Vieät Nam cuûa baøi thô. Vieät Nam toaøn boä khoâng khí gôïi nhöõng khoâng gian thôøi gian cuï theå vôùi nhöõng thöïc theå cuûa ñôøi soáng ngöôøi Vieät, ñôøi soáng taùc giaû. “Toâi laïi ñi... Giöõa caùi nong hình daùng löng toâi, moät baûng ñen tröôùc maët, moät voøng phaán döôùi chaân, dính dính ... nhöõng con 8 loän doïc nhaün thín nam chaâm goùi trong haït thoùc gioáng cuûa khoâng bieát. Toâi khaéc bieát meânh moâng moät caùi beïn Epicure ngaäp chìa truoàng boán phía côn möa tu lô khô xanh ñoû con saäp saønh - boï ngöïa baùm vaøo nhaûy tung! coõng ñi chôi treân löng Niloâng - Cactoâng cuûa Ñònh meänh!

TC THÔ 2

•

Toâi heà bieát /keå caû quaû mít nöùt Toâi ñaõ tìm ôû sau caùi göông/ cuõng khoâng coù gì heát Toâi ñaõ tieáp ñau thöông nhöõng nhoû nhoû thöôøng thöôøng Ñaõ huùp ra ñi töøng baùt nhöõng nhaït nhaït meàn meàm vaø raát ngon. Toâi ñaõ böng Nheï thoâi. / moät nong nghieâng côn möa ôû treân löng alfa coõng toâi Uynh ñô toa... toâi coõng phaït alfa. Coù leõ deït. Bôûi ôû treân ngöïc, cöù thình thình moät tieáng ñaäp. ...” Ñaëng Ñình Höng ñaõ ñieàm nhieân ñöa nhöõng töø ngöõ, khaùi nieäm hieän ñaïi vaø quoác teá nhö Epicure, tu lô khô, niloâng-cactoâng, alfa, Uynh ñô toa vaøo chung soáng vôùi nhöõng caùi nong, haït thoùc gioáng, con saäp saønh boï ngöïa, quaû mít... thuaàn Vieät, ñuùng nhö söï chung soáng cuûa quaù khöù vaø hieän ñaïi trong thöïc traïng ñôøi soáng. Vôùi theá heä sinh ra vaø lôùn leân ôû nhöõng ñoâ thò lôùn, chaéc töø niloâng-cactoâng quen thuoäc chaúng keùm gì quaû mít, vaø dó nhieân quen thuoäc hôn caùi nong. Coøn hình aûnh coõng phaï vaø côn möa tu lô khô chæ coù theå gôïi caûm vôùi nhöõng ai coù tuoåi thô tröôøng tieåu hoïc tröôùc vaø sau Caùch maïng roài lôùn leân trong ñôøi soáng taäp theå khaùng chieán vaø mieàn Baéc tröôùc 1975. Chính nhöõng giôùi haïn cuï theå aáy khieán baøi thô khoâng sa vaøo lieu commun. Baûn saéc Vieät Nam cuûa Beán Laï ôû cuù phaùp khoâng duy lyù, nhöõng keát hôïp trong ñoù chöùc naêng caùc chöõ laán vaøo nhau taïo thaønh moät tröôøng ña töông taùc gaây neân tính ña nghóa cuûa caâu thô. “moät nong nghieâng côn möa ôû treân löng alfa coõng toâi” Baûn saéc Vieät Nam ôû söï thöïc theå hoùa taøi tình vaø baát ngôø nhöõng caùi tröøu töôïng: “haït thoùc gioáng cuûa khoâng bieát” “ñaõ huùp ra ñi töøng baùt nhöõng nhaït nhaït meàm meàm” (Söï ra ñi trong mô töôûng baát löïc cuûa keû naèm khuoân löng caùi nong, coù theå huùp töøng baùt, môùi voâ vò laøm sao. Nhöng sau khi ngaãm nghó, boãng buoâng lôøi töï doái “Vaø raát ngon”). “Coõng ñi chôi treân löng niloâng-caùtoâng cuûa Ñònh meänh” (Ñònh meänh naøy hoùa ra cuõng ñoà boû, ñoà chôi!).

•

TC THÔ 2

“Heã möa moät caùi tuùi to toâi ra ñöôøng voà seïo” (tai hoïa nhieàu nhö eách sau möa, con ngöôøi hoùa caùi tuùi ñöïng tai öông). “Bao giôø veà queâ trong khoanh moät caùi ao giaët aùo caû ngaøy” (OÂ Mai) (ñôøi ñuïc quaù, phaûi khoanh moät caùi ao taâm töôûng). Baûn saéc vieät Nam ôû nhöõng keát caáu ñaëc bieät cuûa tieáng Vieät ñöôïc duøng vôùi saùng taïo baát ngôø: “Toâi queân, laø queân heát... “, “moãi aên xong laïi moät röûa moàm”. Vaø treân heát, baûn saéc Vieät Nam ôû nhaïc tính beân trong thaät phong phuù nhôø phoái aâm caùc töø ngöõ, nhaát laø khai thaùc khaû naêng gôïi caûm cuûa ngöõ aâm caùc töø laùy, caùc töø töï taïo: “Thöù baûy giôø daâng Maâng laïi muøa maâng (OÂ Mai) (thôøi gian bieán thaønh khoâng gian, thôøi gian chín nhö noãi nieàm da thòt). “Hoâm qua, toâi gheù alfa Alfa khoâng coù nhaø OÀ gaëp nhau roài, sao vaãn cöù li moät naém hoät khuya raéc vaøo beán laï Ñôøi gì Sao cöù ñi ñi, nhöõng caùi va li cöù veà Beán laï!” (Nhaïc tính aùm aûnh cuûa ñoaïn keát Beán laï döïa treân hai chuû aâm a vaø i laép ñi laép laïi nhö nhöõng böôùc chaân buoâng hôø höõng ñeàu ñeàu veà coõi khaùc trong khi loøng coøn chöa nguoâi thaéc maéc veà söï phi lyù cuûa kieáp ngöôøi). Moät lôøi keát 60 naêm sau cuoäc Caùch maïng Thô Môùi, thô Vieät Nam laïi ñöùng tröôùc moät thaùch ñoá lôùn lao tröôùc böôùc chuyeån lôùn cuûa lòch söû. Laïi theâm moät dòp ñeå thaáy baûn saéc daân toäc khoâng hình thaønh moät laàn roài xong. Baûn saéc daân toäc coù neân ñöôïc giöõ gìn theo kieåu ngöôøi giaø giöõ baùt höông trong khi daân toäc ñang ôû tö theá chaøng trai xoâng vaøo traän môùi? Trong theå hai maët cuûa baûn saéc daân toäc, nhaø thô chuùng ta choïn vò theá naøo?

TC THÔ 2

•

HOAØNG HÖNG

MÖA ÑEÂM Laâu quaù môùi coù moät ñeâm möa khoâng ñaâu rôi vaøo ñaàu vaøo coå Nhôù nhöõng ñeâm lang thang chôï Baéc Qua ga Haøng Coû Moät traêm baïc röôïu tôùi Thieân ñöôøng Laàn ñaàu leùn luùt baùn tem gaïo mua caùi saàu giöõa phoá Tuoåi ba möôi nhö con treû Maát taân vì coâ ñieám eá. Kieáp tha höông nöûa ñôøi vaät loän Soáng chæ coøn nhö moät thoùi quen Trôøi phöông Nam ñeâm nay sao reùt Baéc Cho ta theøm moät ly ñen Ruû reâ ta nhöõng gioït möa ñeâm Nhöng xe maùy lang thang thì thua xe ñaïp Ta naêm möôi roài ñaâu theå cuøng em... Daïo aáy ba möôi ta laø thi só Baây giôø theøm khaùt moät caâu thô Khi ñôøi soáng laøm mình hoùa ñaù Boãng ruøng mình vì moät haït möa

•

TC THÔ 2

DU TÖÛ LEÂ HOAÙN VÒ göûi nguyeãn phan caûnh 1. chaúng ai noùi vôùi toâi tröø nhöõng con ñöôøng trang saùch ñôøi: tinh khoâi moãi muøa moät baøi hoïc buoàn, vui raát môùi tình yeâu daäy ngoïn ñeøn/baøn/gheá troáng taäp haùt baøi ngôïi ca nieàm laõng queân tình yeâu, ñöôøng xaù, gheá, baøn, ngoïn ñeøn, ñeâm toái: haùt cho toâi nghe bôûi chuùng thaáy toâi chính laø nieàm laõng queân lôùn nhaát 2. chaúng ai goïi teân toâi tröø gioù, laù choù, meøo chung cö/xa loä/giaày deùp/aùo quaàn nhô baån... tình yeâu daäy toâi oâm/aáp/caàm/naém tình yeâu aán vaøo tay toâi chieác gaäy traéng cuûa ngöôøi muø baûo toâi: naøy anh ngoác haõy leân ñöôøng baèng nhöõng moâng muoäi cuûa mình bôûi traùi tim laø goø moä cuoái cuøng (sau goø moä thai ngheùn moïc leân töø buïng meï)

TC THÔ 2

3. chaúng ai vuoát ve toâi tröø haøng caây ven ñöôøng daãn veà kieáp moä tình yeâu daäy toâi ngaém nhìn boùng mình aâm baûn nhaân daïng theû leân taøu toác haønh vôùi vaän toác ngang baèng aùnh saùng 4. tình yeâu baûo toâi lôùp hoïc chieàu chaám döùt chaúng ai chia tay toâi tröø chieác boùng vôùi vaän toác gaáp ñoâi aùnh saùng bieät ly caâm nhö toäi aùc vaø loøng phaûn boäi di truyeàn trong em daäy toâi ñieàu baûn thieän 9.94

•

TC THÔ 2

HUYØNH MAÏNH TIEÂN

GÖÛI TAÁM Boå ñoâi haït thò cöùu löng Ai deø dao laïc toaïc ñöôøng töû sinh Ruoät meàm maùu chaûy voâ minh Coâng chöa thaâm haäu neân ñaønh ... heán caâm Thoâi thì haït aáy taám naèm Ta veà quan beá huyeän coâng. Khoâng chöøng.

TC THÔ 2

LA MINEUR CHO CLEÙ DE SOL I. Caàm quyeàn Khoâng coù nghóa laø kieâm caû Caàm buùt caàm coï Caàm coøng caàm coäng (Caàm cu ... choù ñaùi) II. Caàm buùt Khoâng nhaát thieát phaûi Caàm dao caàm buùa Caàm giaày caàm deùp (Caàm hoàn... trôû giaùo) III. Ñoïc thô/saùch/baùo Khoâng ñoàng nhaát vôùi Caàm thìa caàm thuoång Bôùi saïn röôït moït (Caàm nhaøn ... sinh taät) IV. Caàm tay cöng Chöa chaéc laø oâm ñöôïc cöng hoaøi OÂm hoaûi oâm hoaøi OÂm troïn voøng tay (Bieát ñaâu ... ngaøy mai)

•

TC THÔ 2

TÍNH PHI TRUYEÄN Phan Taán Haûi

hi thô khoâng coøn duøng ñeå keå chuyeän, ñoù laø khôûi ñaàu vaøo tính phitruyeän. Baøi vieát naøy seõ tìm hieåu tính phi-truyeän trong thô, vaø nhö moät noái tieáp baøi ñaõ ñaêng treân Taïp Chí Thô soá muøa thu 94. Chuùng ta khoâng duøng chöõ phaûn-truyeän ñeå noùi leân nhö coù gì phaûi ñoái khaùng, phaûi phuû nhaän, phaûi ñöông cöï. Thô khoâng lieân heä gì tôùi caùc chöùc naêng choáng ñoái naøy, maëc duø chính nhaø thô coù theå töï khoaùc cho mình vai troø ñoù. Thô cuõng nhö nöôùc, ôû ñaâu cuõng phi hình daïng, moät maøu bình ñaúng, nhöng ôû bình troøn thì töïa daùng troøn, ôû bình vuoâng thì nhö daùng vuoâng, ñöa vaøo ly thì mang daïng hình ly, ñoå vaøo caâu saùu taùm seõ mang daïng luïc baùt, neùm vaøo vaàn baûy chöõ thì coù daùng thaát ngoân. Thô thöïc söï laø voâ-töôùng. Nhöng ly hình töôùng, töùc lìa ngoân ngöõ, thì khoâng coøn thô. Vì vaäy, thô khoâng goïi ñöôïc laø voâ töôùng hoaëc höõu töôùng. Cuõng coù theå noùi, thô töông töï nhö ñôøi soáng, trong nghóa ñôøi soáng gaén lieàn vôùi hieän töôïng, bieán dieãn muoân hình vaïn traïng, nhöng thaáy caùi hieän töôïng muoân hình vaïn traïng chöa thöïc söï ñuû ñeå naém baét caùi goïi laø ñôøi soáng. Taïi sao khoâng goïi laø phaûn-truyeän, maø neân duøng chöõ phi-truyeän? Bôûi vì phaûn-truyeän, töùc phaûn-khaùng-tính-truyeän trong thô, ôû moät goùc ñoä naøo cuõng töï thaân mang tính-truyeän roài. Neáu khoâng, chuùng ta seõ khoâng coù ñuû lyù luaän ñeå phaûn khaùng. Vaø ñeå cho lyù luaän thuyeát phuïc ñöôïc, thì töï thaân tính-truyeän phaûi ñaày ñuû; neáu khoâng, seõ chaúng coù ñoäc giaû naøo hieåu ñöôïc vaø lyù luaän seõ khoâng mang ñuû söùc maïnh phaûn khaùng. Thöû tìm moät thí duï ñeå daãn chöùng cho lyù luaän naøy. Khi chuùng ta phaûn khaùng tínhtruyeän, thì phaûi tìm moät soá luaän cöù hoaëc daãn chöùng ñeå thuyeát phuïc ngöôøi ñoïc raèng tính truyeän khoâng coù lieân heä gì tôùi thô. Vaø khi phaûi thuyeát phuïc thì caàn ñöôïc hieåu, hay ít nhaát cuõng phaûi trình baøy trong moät vaên maïch hôïp lyù. Nhö vaäy chính chuùng ta ñaõ hoài phuïc laïi tính-truyeän trong chính caùc lyù luaän phaûn-truyeän. Do vaäy, khi duøng phaûn-truyeän ñeå phaù huûy tính-truyeän thì töï nhieân ñaõ döïng laäp moät laâu ñaøi kieân coá cho tính-truyeän. Caùch phaù huûy tính-truyeän duy nhaát laø ñöùng rôøi caû coù vaø khoâng, töùc xa lìa caû tính-truyeän laãn phaûntruyeän, caùch khaùc nghóa laø phi-truyeän. Lyù luaän naøy gaàn vôùi lyù luaän Baùt Nhaõ: choáng vôùi Coù thì laø Khoâng, nhöng töï thaân khi choáng caùi Coù thì laïi ñaõ

TC THÔ 2

•

döïng laäp caùi Coù; phaûi xa lìa caû Coù vaø Khoâng, môùi thöïc söï laø ñöùng ngay treân caùi ñôøi soáng chaân thöïc. Tính truyeän, khoâng caàn phaûi ñaày ñuû caû baøi thô hoaëc moät coat truyeän, cuõng coù theå hieån loä ngay trong moät caâu saùu chöõ (Thí duï ñaõ phaân tích kyø tröôùc: Gìn vaøng giöõ ngoïc cho hay). Khi thô coøn giöõ tính truyeän thì ñaõ möôïn theâm moät yeáu toá khaùc (thöôøng thì xuùc ñoäng, hoaëc ly kyø, hoaëc gay caán) ñeå taïo theâm söùc maïnh cho thô. Nhöng ñôøi soáng thöïc, coù khi, hoãn loaïn, khoù hieåu, xa lìa moïi lyù giaûi, voâ traät töï—nghóa laø khoâng gaàn, hoaëc khoâng coù tính truyeän. Chöõ tính-truyeän trong Anh ngöõ laø narrative. Trong nhieàu töï ñieån tieáng Anh khoâng coù chöõ mang nghóa phaûn truyeän hoaëc phi truyeän. Tuy nhieân ñöùng veà maët tieåu thuyeát thì tröôùc kia coù phong traøo anti-novel (phaûn tieåu thuyeát) beân Phaùp nhöng thöïc söï cuõng laø moät döïng laäp khaùc cho tieåu thuyeát. Ñieàu naøy cho thaáy quan ñieåm vaên chöông ôû AÂu Chaâu khaùc vôùi Hoa Kyø, ít nhaát cuõng ôû nôi nhìn veà tính truyeän. Ñôøi soáng thöïc söï xa lìa caû tính-truyeän laãn tính-phaûn-truyeän. Thô laø moät phaàn cuûa ñôøi soáng, do vaäy thô khoâng caàn dính gì tôùi tính truyeän hoaëc tính phaûn truyeän. Thô, noù thì nhö vaäy; chuùng ta chæ coù theå noùi theá. Neáu may maén, ñôøi soáng boãng nhieân xaûy ra gioáng nhö trong tieåu thuyeát thì cuõng gioáng nhö truùng soá ñoäc ñaéc, vaø cuõng khoâng coù gì buoäc nhaø thô phaûi keå laïi maûnh ñôøi hieám hoi ñoù. Haõy ñeå cho caùc oâng Nguyeãn Du, Nguyeãn Ñình Chieåu laøm ñieàu ñoù, ñieàu maø hoï ñaõ xem tính truyeän ngang haøng vôùi tính thô. Thöû xem moät thí duï, ta goïi laø caâu I: Toâi veà Haø Noäi moät ñeâm Caâu vöøa vieát treân mang ñaày ñuû tính truyeän: coù moät nhaân vaät xöng toâi (ngoâi thöù nhaát); coù moät haønh ñoäng (veà); coù moät khoâng gian (Haø Noäi); coù moät thôøi gian (moät ñeâm); vaø coù moät traät töï vaên phaïm hôïp lyù ñeå ngöôøi ñoïc thuaän theo doøng vaên, khoâng caàn ngöng laïi maø thaéc maéc veà chöõ, veà nghóa, veà kyù hieäu, veà caùi ñöôïc kyù hieäu, hoaëc veà caáu truùc. Thöû bieán ñoåi caâu treân thaønh, ta goïi laø caâu II: Haø Noäi moät ñeâm toâi veà Caâu naøy ñaët theo caáu truùc vaên phaïm nghòch ñaûo (bôûi vì caùc meänh ñeà boå nghóa ñöùng tröôùc chuû töø vaø ñoäng töø). Caâu naøy cuõng coù ñuû nhaân vaät, haønh ñoäng, khoâng gian, thôøi gian; nghóa laø ñuû yeáu toá ñeå cöu mang tính-truyeän. Chæ khaùc bieät laø khoâng theo vaên phaïm truyeän keå ngoaøi ñôøi, buoäc ngöôøi ñoïc ngöng

•

TC THÔ 2

laïi moät ñoâi chuùt vì ngaïc nhieân, vì thaáy khoâng thuaän vôùi thoùi quen ngoân ngöõ thöôøng nhaät, vaø coù theå buoäc phaûi ñoïc laïi ñeå naém roõ hôn—khoâng phaûi ñieàu taùc giaû muoán noùi gì, maø laø ñieàu caâu saùu chöõ naøy noùi gì, vaø coù theå phaûi caàn ñoái chieáu theâm trong moät vaên maïch. Tính truyeän trong caâu naøy ñaõ bò giaûm bôùt. Vaø thöû bieán ñoåi caâu treân thaønh, goïi laø caâu III:

Moät ñeâm Haø Noäi toâi veà

Caâu naøy cuõng gaàn vôùi caâu vöøa noùi beân treân, nhöng khaùc bieät laø gaây mô hoà, khoù hieåu hôn; töùc tính truyeän bò giaûm tröø theâm moät baäc maëc duø khoâng coù chöõ naøo bí maät caû. Ñieàu mô hoà ôû ñaây laø, ngöôøi ta khoâng bieát chính xaùc coù phaûi chöõ Haø Noäi boå tuùc nghóa cho moät ñeâm hay khoâng (coù phaûi moät ñeâm mang khoâng khí Haø Noäi, hay laø vaøo moät ñeâm vaø vôùi nôi ñeán laø Haø Noäi). Neáu duøng tieáng Anh haún seõ chính xaùc hôn, nhöng tính thô laïi gaén lieàn haún vôùi ñaëc chaát cuûa ngoân ngöõ nhaø thô söû duïng vôùi nhieàu ñieàu khoâng theå phieân dòch hoaëc chuyeån ngöõ. Coù theå thaáy, ôû caâu I ñieàu ñöôïc chuù yù nhaát laø Toâi veà; ôû caâu II ñöôïc nhaán maïnh trong toaøn caâu laø Haø Noäi; vaø ôû caâu III, coù veû nhö yù chính laïi laø Moät ñeâm. Neáu duøng caâu I, thì chæ nhö muoán chuyeån yù, muoán truyeàn thoâng, nhö vaên noùi. Nhöng neáu duøng caâu II, thì coù theå laøm shock nhöõng ngöôøi vaän ñoäng caám du lòch Vieät Nam. Vaø neáu duøng caâu III, thì laïi nhaán maïnh nghóa aâm thaàm, u aùm, gôïi ngay töùc khaéc nghóa cho ngöôøi ñoïc thaáy laø len leùn, khoâng phaûi veà ban ñeâm. Tuy nhieân ñoù chæ laø vaán ñeà khaùc, ôû ñaây ta thaáy moät keát luaän, khi khoâng chuù yù tôùi tính truyeän, thì seõ buoäc ngöôøi ñoïc chuù yù nhieàu hôn tôùi ngoân ngöõ. Nhöng coù theå coù moät ngoân ngöõ (thí duï ngoân ngöõ thô) hoaøn toaøn xa lìa tính truyeän? Neáu ñieàu ñoù xaûy ra, thì ngöôøi ñoïc seõ hoaøn toaøn chuù yù tôùi ngoân ngöõ, vaø coù theå seõ khoâng hieåu thöïc söï nhaø thô muoán noùi gì. Tuy nhieân, trong ngoân ngöõ hoäi hoïa, tính truyeän coù khi ñaõ hoaøn toaøn bò phaù huûy, vaø caùc phöông tieän hoäi hoïa (maøu saéc, ñöôøng cong, ñöôøng thaúng, caùc khoái hình...) töï thaân trôû thaønh moät höõu theå ngheä thuaät, chöù khoâng coøn ñeå trình baøy, giaûi thích, moâ taû moät caùi gì khaùc. Hieän thôøi, chuùng ta chöa thaáy ñieàu naøy cho thô. Thô phaàn naøo vaãn mang tính-truyeän, duø coù ñang khoù hieåu caùch naøo ñi nöõa. Lyù do coù leõ thaät ñôn giaûn: ngoân ngöõ töï thaân ñaõ mang tính truyeän duø nhieàu hay ít. Vaø neáu coù ngoân ngöõ naøo xa lìa tính truyeän thì laïi khoâng naèm trong caùc boä töï ñieån, maø chæ coøn laø nhöõng aâm thanh bí maät, moät kieåu thaàn chuù chaúng haïn. Tôùi ñaây chuùng ta coù theâm moät keát luaän, phaù huûy tính truyeän, neáu coù, chuû yeáu seõ naèm trong caáu truùc vaên phaïm, chöù khoâng chuû yeáu ôû nhöõng chöõ bí maät. Caâu hoûi nôi ñaây seõ laø, neáu thô thöïc söï laø voâ töôùng, neáu thô thöïc söï laø

TC THÔ 2

•

xa lìa tính-truyeän laãn tính-phaûn-truyeän (taïm goïi laø phi-truyeän), thì coù caùch naøo hình dung ñöôïc moät caáu truùc thô? Tröôùc tieân thöû noùi veà ñôøi soáng, bôûi vì thô sinh khôûi vaø ñöôïc doing laäp töø ñôøi soáng. Thô cuõng nhö ñôøi soáng, cuøng mang tính voâ töôùng (nghóa laø khoâng coù hình traïng, hoaëc moät nghóa khaùc seõ laø mang ñuû muoân hình vaïn traïng), cuõng nhö khoâng töï thaân coù tính-truyeän maø cuõng khoâng caû tính-phaûn-truyeän. Chuùng ta khoâng theå giaûi quyeát vaán ñeà naøy neáu thuaàn tuùy ñöùng veà maët höõu töôùng. Bôûi vì neáu cho ñuû chöõ vaøo caùc theå luïc baùt, that ngoân, taùm chöõ... cuõng chöa haún ñaõ laø thô. Neáu vaäy thì ñaõ quaù deã. Tuy nhieân, neáu phaù huûy caùc theå treân, hoaëc cöù ngaét theå luïc baùt thaønh daêm baûy caâu thì cuõng chöa haún laø thô. Caáu truùc thô, neáu coù, khoâng naèm ôû caùc kieåu treân. Nhöng neáu ñöùng veà maët voâ töôùng thì ngoân ngöõ vaø lyù luaän hieån nhieân laø baát caäp. Hoaëc thöû ñi tìm moät phöông phaùp khaùc, xem coù theå tìm ñöôïc caáu truùc cuûa caùi khoâng-thô chaêng? Caùch lyù luaän naøy neáu coù, hieån nhieân cuõng khoâng theå chæ danh ñuùng ñöôïc caùi goïi laø caáu truùc thô, bôûi vì chæ danh ñöôïc moät traêm anh phi-daân-toäc cuõng khoâng coù nghóa laø tìm ñöôïc moät anh daân-toäc. Ñôn giaûn, thô vaø caùi khoâng-thô khoâng ñoái nghòch nhau, nhöng ñaõ coù saün caû hai trong ngoân ngöõ vaø ñôøi soáng, cuõng nhö söông muø vaø naéng aám treân maët bieån; khi caùi naøy traøn ngaäp thì caùi kia bò xua ñi, vaø ngöôïc laïi. Nhöõng lyù luaän treân nhieàu phaàn traùi nghòch vôùi caùch nhìn cuûa nhaø formalist, nhöng khoâng phuû nhaän khía caïnh caùi ñeïp vaãn coù theå ñoäc laäp vôùi xaõ hoäi. Nhöng thô cuõng khoâng theå laø ngoân ngöõ hoàn nhieân, khoâng caàn taäp luyeän; ñieàu naøy neáu ñuùng, coù leõ chæ ñuùng cho moät soá nhaø thô cuûa Beat generation, nhöng neáu nhìn quaù trình tröôûng thaønh, reøn luyeän haún phaûi aûnh höôûng tôùi caùi goïi laø hoàn nhieân naøy—Coù phaûi ñaây laø giai ñoaïn trôû veà ngaây thô cuûa nhöõng con sö töû? Chuùng ta cuõng thaáy, nhieàu baøi thô hay vaãn do töø vaät vaû maùu xöông maø neân. Thöû xeùt laïi tieán trình hình thaønh moät baøi thô, phaûi do töø suy nghó cuûa nhaø thô maø neân, vaø khoù theå noùi raèng suy nghó naøy laø xuaát thaàn (do Trôøi ñem xuoáng) hoaëc laø thô daïi (vaäy coøn ba hoaëc boán möôi name tröôûng thaønh ñeå ñaâu). Tôùi ñaây, chuùng ta gaëp theâm moät ñaàu moái, ngoân ngöõ thô hình thaønh töø suy nghó thô. Caùch khaùc, khoâng coù suy nghó thô, nhaän ñònh thô, ñoâi maét thô, caûm xuùc thô, thì seõ khoâng coù thô. Ñieàu naøy vaãn chöa giaûi quyeát ñöôïc vaán ñeà, bôûi vì coù raát nhieàu ngöôøi coù caûm xuùc thô nhöng laïi khoâng laøm thô ñöôïc. Tuy nhieân, coát tuûy ñaõ tìm ñöôïc laø, phaûi coù suy nghó thô thì môùi coù thô. Vaø suy nghó thô, hay moät vaän haønh cuûa tö töôûng, cuõng laø moät theá giôùi cuûa mòt môø—heät nhö treân ñaõ vieát—khoâng coù lieân heä taát yeáu naøo vôùi voâ hoaëc höõu töôùng, tính truyeän hoaëc tính phaûn truyeän caû. Vaán ñeà coøn laïi chæ laø, theá naøo laø suy nghó thô, chöù khoâng phaûi laø laøm thô. Thaáu ñaùo choã naøy seõ coù theå ñoåi toaøn trieät caùi theá giôùi kinh hoaûng naøy, vaø ñoù laø chöùc naêng cao quyù nhaát cuûa nhaø thô.

•

TC THÔ 2

HOAØNG PHuû CÖÔNG TINH KHOÂI noái tieáng thôû daøi vaøo nhau laáp ñöôøng nhaên traùi ñaát xoâ xuoáng nhöõng hình nhaân baèng raùc tinh khoâi vöøa tróu söông aùo môùi ñaàu löôõi vò coøn chua cuûa laù keùo noát chuøm sao vöøa loeù nuùi thaúng ñöôøng chaân trôøi baït tieân tri ai xöù xöù caàm loøng giaät mình xoâ ngaõ giaác mô vöøa chôùm.

SOÂNG TRÖA baøi haùt treân soâng tröa ñoâi maét ñaàu caù cheát ghì sieát nhau chaûy xieát mieân caàu thu heïp ñöôøng giöõa tröa vöøa nhôù söï thöïc, coøn khoâng boû laïi tieáng quaãy caùnh chim ngang moät chaëp

TC THÔ 2

baùm vaøo khoâng loøng tay ñaày caùt beán kia saân baùt traøng laám moûi vaønh cung hoàng soùt möa bay tieáng moâng lung ñöôøng xeá, veà chieàu lay thöùc buïi aám hôi taøn giaác.

KHOAÛNG CAÙCH AÙnh saùng môû ra ñoâi caùnh goã Nhöïa ruùt töø nguyeân loøng ñaát Thôù môùi taïo hoa Quaû im khuya maät Chim bay loøng cöûa ngang ñoùng chaët Níu maõi ñöôøng quen Bòt maét ngoài beân loøng vöïc Boùng toái caønh caây haét doäi löng trôøi Bôø beán cuoäc phieâu löu tìm boùng Goã thöùc cuøng ñeâm Vui cuøng ñaù.

•

TC THÔ 2

THÖÔØNG QUAÙN

TRONG BOÙNG TOÁI CAÊN VÖÔØN 1. toâi böôùc ra boùng toái caên vöôøn nhöõng ngaøy möa xuaân seõ coøn rôi baây giôø moät chuùt ngöng taïnh tieáng chim saâu moät maét chim khoâng theå nguû naèm keâu baøi haùt thaãm xanh trong thaêm thaúm röøng caây toái taêm 2. than cuûi ñaõ heát trong nhieàu naêm nhöõng röøng caây bieát 3. hôi aám cuûa ñaát ñai cho vay möôïn laïi phuùt choác tha thieát 4. xoùm laøng nguû yeân toâi ñi tìm moät maãu giaáy moät neán ñieän traéng boû queân döôùi xa ngöôøi haøng xoùm khoâng quen vöøa thöùc daäy 5. toâi nhìn leân baàu trôøi neàn maây che daøy kín tröø moät loã hoång vöøa ñuû cho moät vì sao vaø boãng nhieân haïnh phuùc 6. vì cuoäc troø chuyeän thì thaàm cuûa moät maét chim moät neán ñieän döôùi thaáp moät vì sao treân cao neàn maây daøy cho pheùp

TC THÔ 2

7. nhö moät hoâm ngöôøi ta cho pheùp toâi moät tôø giaáy ñeå ñi veà queâ ñi trong boùng toái moät hai aùnh ñieän sau böùc töôøng nhöõng caên nhaø thaät nhoû laï ai ñoù khoùc 8. ñeâm toái ôû Haø Noäi cuõng toái taêm töø caên hoä nhoû cuûa anh Phuøng Quaùn böôùc ra bìa hoà ngoù qua ñöôøng Coå Ngö thaáy moät caên nhaø coù ñeøn neâ-oâng traéng haét xuoáng nöôùc boãng quay ñaàu ñi voâ 9. caên nhaø cuoái vöôøn khi toâi ngoài canh gaùc giaác nguû meï toâi ôû beänh vieän noäi thöông goùc ñöôøng Huøng Vöông Ñaø Naüng gaàn thaùp nöôùc nhaø ñeøn nhöõng naêm 60 ngaøy aáy laø maáy tuoåi? 10. ñôøi soáng toâi khoâng daùm ngoù laâu.

•

TC THÔ 2

TRÍCH Kheá Ieâm

aøi thô böôùc töø theá giôùi khoâng coù, vaøo theá giôùi thöïc taïi. Vaø nhö theá, baøi thô thò hieän söï noái keát mang tính nhaân quaû giöõa nhöõng theá giôùi khaùc nhau, vaéng maët vaø coù maët. Neáu chæ thuaàn baèng kinh nghieäm thöïc taïi, maø voán dó ñôøi soáng ñaõ moûng manh, chuùng ta chæ taïo neân nhöõng hieän töôïng, vaø ñaùnh maát chieàu daøi cuûa thôøi tính. Duø raèng, baøi thô sôùm hay muoän cuõng phaûi chaám döùt, khoâng phaûi do giaù trò cuûa noù, maø bôûi chính nhaø thô, keû luùc naøo cuõng muoán nhaáp nhoåm tuyeân aùn töû hình ñöùa con khai sinh. Chaúng phaûi baøi thô ñaõ hieän höõu tröôùc khi chuùng ñöôïc phaùt hieän hay sao? Chuùng ta ñaõ phaûi traàm tö raát laâu trong theá giôùi thöïc vaø phi thöïc. Chuùng ta cuõng ñaõ soáng trong khoaûnh khaéc bò chaø saùt giöõa kòch vaø phi kòch tính, ñeå tieáng noùi ñöôïc caát leân. Chaúng phaûi voâ tình maø nhöõng doøng chöõ hieän ra, vaø nhöõng khoaûng caùch ôû moãi doøng, coù phaûi laø bieåu hieän cho moät theá giôùi troáng khoâng, nôi ñoù ngöôøi ñoïc coù theå kieán taïo moät thöïc taïi khaùc? Haïnh phuùc vaø tai öông, chia xeû vaø hoøa nhòp, cuøng môøi moïc phieâu löu. Chuùng phaù vôõ söï phaân ranh maø baáy laâu nay ngöôøi ñoïc vaø ngöôøi vieát vaãn ñöùng ôû hai ñaàu bôø vöïc khaùc nhau. Thô laø moät haønh trình môû, khoâng theå ñoùng kín. Söï thuï ñoäng taïo ra phaân hoùa vaø thô, nhö caùnh bay laø ñaø treân maët ñaát. 2. Giaù trò baøi thô khoâng naèm ôû choã, laäp laïi kinh nghieäm truyeàn thoáng, maø laø vöøa tieáp noái vöøa ñoaïn tuyeät. Söï caûm nhaän vaø kieán thöùc tích tuï töø bao naêm, ñöa tôùi söï thieân leäch. Ñoïc thô laø tieán trình mang tính nghi leã. Ñoù laø söï theå nghieäm, phaù huûy moïi kieán truùc coù saün, beân trong

TC THÔ 2

•

ta. Chuùng ta coù thoùi quen vay möôïn vaø phaûn aùnh caùc baäc thaày, nay ñaõ ra ngöôøi thieân coå. Chuùng ta soáng nhö moät caùi boùng vaø chöa coù can ñaûm quô moài löûa, ñoát ñi hình noäm laø hình aûnh cuûa chính chuùng ta. Söï loät xaùc coù khoù khaên nhöng laø moät thaùch ñoá. Baøi thô phôi baøy söï thöïc, moät noã löïc khoâng ngöøng veà ngoân ngöõ vaø caùch theá. Thô laø moät ngoân ngöõ noùi, ñöôïc chaét loïc töø hieän thöïc. Nhöng coù moät bí aån maø chuùng ta khoâng hieåu noåi. Ngoân ngöõ laø moät maïch ngaàm chöùa ñaày ma löïc. Chuùng ta ñaõ tieáp thu ñôøi soáng vaø noùi laïi baèng tieáng noùi khaùc? Chaúng phaûi laø nhöõng baäc ñaïi sö ñaõ nghieàn naùt thöïc taïi ñeå ñi tìm chaân lyù ñoù sao? Chuùng ta khoâng theå duøng lyù luaän ñeå bieän baùc thô. Bôûi vì chaúng khaùc naøo laáy caùi höõu haïn ñaùnh löøa caùi voâ haïn. Chæ coøn caùch, môû ngoû caùnh cöûa böôùc vaøo nôi chuùng ta khoâng heà bieát tröôùc. 3. Trong chuùng ta, maáy ai ñaõ töøng, cuõng lieàu nhaém maét ñöa chaân, ñu daây giöõa hai bôø sinh töû. Thô laø cuoäc vieãn du ñeán taän cuøng, nhö caùnh chim thieân di tôùi muøa ñi tìm ñaát laï. Duø raèng, chuùng ta huûy theå naøy ñeå cuoái cuøng, cuõng chæ naém baét ñöôïc moät huûy theå khaùc. Cuoäc bieán hoùa trieàn mieân aáy, baät saùng yù nghóa, thöïc taïi chaúng khaù hôn, cuõng bò neùm vaøo vöïc thaúm. Nhöng chuùng ta vaãn cöù öông ngaïnh tìm caùch bieän giaûi veà thöïc tính thô. Ñôn giaûn hay huyeãn hoaëc ñeàu rôi vaøo caùi baãy cuûa phi lyù. Coù ñieàu thi só, haén khoâng heà bieát, haén ñang laøm thô. Ñoù laø luùc, haén buoâng mình theo moät söùc huùt töïa nhö söùc huùt cuûa traùi ñaát. Nhö vaäy, chuùng ñaõ ta coù theå phuûi tay moïi chuyeän, thong dong daãn xaùc vaøo hang huøm noïc raén. Ñuùng hay sai, ñaønh haï hoài phaân giaûi. 4. Thô ñöùng tröôùc moät löôõng nan. Söï ngoä nhaän töø nhieàu phía, nhö muõi teân laøm röôùm maùu. Nhaø thô, haén ngoaûnh maët, ñi tìm moät thöù thôøi gian chöa heà coù, moät theá giôùi chöa coù teân goïi. Haén laø keû bình thöôøng ôû choán khoâng bình thöôøng. Ñieàu naøy hieåu taïi sao, haén luoân luoân bò ñaåy vaøo tình huoáng mang ñaày tính bi kòch. Haén phaûn öùng vaø baèng ngoân töø baét cho ñöôïc coõi troáng vaéng, nôi khoâng coù caû con ngöôøi laãn söï vaät. Bôûi chæ nhö theá, haén môùi caûm thaáy coù töï do. Oaùi oaêm thay, töï do laø thöù khoâng theå ñònh nghóa, aên, nhai, nghieàn, nuoát, moät aûo töôûng. Vì chính haén cuõng laø moät thöù aûo töôûng khaùc. Noùi cho ngay, nhaø thô, haén laø keû ñaùng bò keát aùn vaø nguyeàn ruûa.

•

TC THÔ 2

KHEÁ IEÂM

COÛ NGAØN sa vaøo nôi laàm than tuùm ñöôïc mieáng gioù raùch röôùi ngoaøi ñaàu ñöôøng toïng chaët hoïng rôm raùc vaø caû côn côù ñaàu cua tai nheo haù mieäng cho chim choùc nhaët nhöõng coïng maây giaét raêng vaø phieâu hoát veà moät ñoàng coû ngaøn hôõi

TC THÔ 2

QUAY voøng troøn voøng troøn laïi voøng troøn tích taéc kim ñoàng hoà quay phieâu phieâu nhö mai sau bò ñoùng ñinh ôû khoaûng löng chöøng giöõa nguyeät vaø nhöït thöïc

CHOÁNG GAÄY naèm vaï ngoaøi heø phoá co duoãi moät chaân ñoàng thôøi neùm maãu thuoác ra ngoaøi khoâng gian nguû theo kieåu bò taåu hoûa nhaäp ma vaø thöùc baèng caùch choáng gaäy tìm cho ñöôïc söï thöïc veà nguoàn goác vì sao sa

•

TC THÔ 2

GIAÄN noùi taän maët baèng caùch ra daáu ñoå daàu vaøo löûa hoáng haùch nuoát giaän vaø neùm böïc doïc veà coäi

BEÁN LÖÕ

baäp beï lôøi chieàu taøn ñaõ taøn mong manh caùnh hoa ngaâu thôm thoang thoaûng ngaäm trong raêng nuï hoân vaø gaét goûng vì noãi ñìu hiu ñaõ ñöa böôùc chaân ñi quaù xa meùp rìa cuûa beán löõ

TC THÔ 2

•

ÑAÛO CHAÙNH? Nguyeãn Hoaøng Nam

hô, töï noù ñaõ bao haøm töï do vaø môùi. Töï do nghóa laø caù nhaân. Môùi nghóa laø haønh trình cuûa thi só lieân tuïc töï boû mình laïi sau löng. Caên baûn naøy tôùi nay vaãn coøn khoù hieåu ñoái vôùi nhieàu ngöôøi. Laø moät daân toäc chaäm tieán ñieån hình, ngöôøi Vieät Nam luoân caàn moät taäp theå ñeå naáp vaøo, vaø moïi thay ñoåi ñeàu phaûi baèng moâ thöùc quaân phieät coá höõu. Vaên chöông noùi chung vaø thô noùi rieâng cuõng bò nheùt vaøo khuoân raäp ñoù. Moãi khi môùi xuaát hieän moät thi só, moät taïp chí, boä ñoà ngheà ræ seùt laïi ñöôïc loâi ra ñeå ño löôøng, ñònh nghóa, xeáp loaïi, chia phe. Chöa ñuû. Coøn ñoøi hoûi phuû nhaän, laät ñoå, tuyeân ngoân, laäp taân chính phuû. Nhöõng thöù naøy chaúng dính daùng gì ñeán thô. Nghóa laø chaúng coù gì töï do vaø chaúng coù gì môùi caû. Tröôùc heát phaûi bieát nhö vaäy neáu chuùng ta thaät söï muoán thoaùt khoûi caùi ñaùy gieáng, caùi ñaàu oùc ghetto. Phaûi bieát nhö vaäy tröôùc khi chuùng ta môû mieäng noùi hai chöõ töï do vôùi nhöõng ngöôøi caàm buùt trong nöôùc. “Toâi phuû nhaän Saùng Taïo, thô Ñöôøng v.v.” laø moät caâu deã noùi tröôùc microphone hoaëc sau vaøi chai bia. Nhöng noù voâ nghóa. Noù chaúng giaûi thích, chöùng minh ñöôïc gì ngoaøi noãi aùm aûnh vaø söï giaùn tieáp coâng nhaän, cuõng nhö beänh si meâ nhaõn hieäu vó ñaïi—sao khoâng phuû nhaän “Em chöa ñaùi maø hoàn anh ñaõ öôùt” chaúng haïn? Hôn nöõa, vò trí cuûa nhöõng “Lieân ñeâm maët trôøi tìm thaáy” hay “Hoaøng Haïc Laâu” laø treân keä saùch thö vieän. Khi caàn toâi tôùi luïc, ngaøy thöôøng toâi ñeå yeân. Khi noùi veà moät “school of thoughts,” chuùng ta hoaøn toaøn ôû trong phaïm vi tö töôûng vaø lyù luaän. Nhöng heã chuùng ta nhaéc ñeán “tröôøng phaùi” thì noù gaàn nhö ñoàng nghóa vôùi “beø phaùi” hay “chính phuû vaên hoïc töï phong.” Nghóa laø moät taäp ñoaøn leân gaân coå ñoàng ca tuyeân ngoân vaø hieán phaùp vaøo loa thieác. Nghóa laø muoán leân phaûi coù daáu ñoùng cuûa chuùng toâi. Vaø dó nhieân phaûi coù tham nhuõng, phaûi coù caø pheâ huõ tieáu, kheà khaø thuø taïc. Chöa leân seõ

•

TC THÔ 2

thoåi phoàng, lu môø seõ ñaùnh boùng. Theo taäp quaùn quaân phieät ñeä tam quoác gia, tröôøng phaùi caàm quyeàn bò moät tröôøng phaùi khaùc laät ñoå, khai töû hoaëc ñöa veà vöôøn moät soá teân tuoåi, vaø taát caû trôû laïi töø ñaàu. Söï töï maõn cuûa tröôøng phaùi vaø söï noâ leä vaøo ñaïo ñöùc taäp theå ñaõ troùi chaân theá heä tröôùc. Ngay caû tö töôûng laõng maïn cuõng khoâng nhöõng chöa ñöôïc thaáu trieät, maø nhöõng maûnh vuïn coøn bò khöû truøng. Haäu quaû laø cho ñeán giôø ngöôøi Vieät Nam vaãn nghó raèng thô phaûi laø trình ñoä trung hoïc, nhöõng tónh töø hoa leä, yù töôûng ngaây thô, vaø traùnh neù tình duïc. Nhöng bieát nhö vaäy khoâng coù nghóa laø toâi cuõng seõ leân gaân coå gaøo nhöõng tuyeân ngoân vaø laïi cuõng töï troùi mình vaøo ñoù. Vaû laïi, thô cuûa toâi ñaõ noùi. Toøa laâu ñaøi cuûa theá heä tröôùc khoâng phaûi ñeå toâi phaù ñoå hay vöôït qua. Vaàn, aâm ñieäu, nhöõng yù moøn, nhöõng hình aûnh coá höõu v.v., cuõng laø nhöõng coâng cuï ñoøi hoûi söï söû duïng chính xaùc. Vaø töø ngöõ khoâng bao giôø laø tö saûn. Toøa laâu ñaøi cuûa theá heä tröôùc laø nôi toâi ghi cheùp kinh nghieäm vaø troâng nhöõng ngöôøi beân trong thoaùt ra ngoaøi vaø tieáp tuïc cuoäc haønh trình cuûa moãi caù nhaân hoï. Söï taäp hoïp cuûa ban chuû tröông taïp chí naøy, nhöõng ngöôøi khaùc nhau töø goác gaùc, ñôøi soáng, kinh nghieäm, cho ñeán caùch dieãn taû vaø ngoân ngöõ, khoâng phaûi laø söï hình thaønh cuûa moät tröôøng phaùi. Maø laø nhöõng loái ñi rôøi xa ñaøn cöøu.

TC THÔ 2

NGUYEÃN HOAØNG NAM

HOÂM NAY suoát ngaøy toâi nuoát nhieàu caø pheâ tænh ñöø giöït giöït tim moûi meät loïc coïc hôi thôû ngaén caøng ngaén hôn nöõa buïi beän ñaày loâng muõi maåu thuoác co quaép ñen ñuûi nghi nguùt haéc ín laøm khoùi nhang cho nhöõng xaùc cheát cuûa toâi chieàu baàm ñen laåy baåy lan vi truøng soát reùt giöït giöït

•

TC THÔ 2

buïi bay muø nhöng maét vaéng tanh coù ai muøa ñoâng nguyeân töû moãi ngaøy moät xaùc toâi cong queo cheát voâ ích vaø voâ nghóa cho möôïn laïi caùi aùo len aåm chua vaøng beät giaùn caén luûng loã môùi heù keõ mí giöït giöït laïi höøng saùng ñen baàm maåu thuoác bò duïi theâm maáy caùi vaãn khoâng chòu taét haún

HAÏNH PHUÙC Ñoå vôõ luoân coù saün töø ñaàu. Neân chuùng ta coøng tay vaøo nhau, hai keû khieáp nhöôïc möøng rôõ tìm ra côù laån troán caùi laïnh cuûa ñeâm saâu. Chuùng ta coøng tay vaøo nhau, caùi nghi thöùc moãi ngöôøi cuøng quaúng thaät maïnh thaät xa caùi baät löûa. Chuùng ta daùo daùc nhìn quanh bieát chaéc luùc naøo cuõng coù saün nhöõng ñoàng loaõ khaùc vaø voäi vaõ mæm cöôøi maõn nguyeän.

TC THÔ 2

•

Ñoã KH.

TRONG TUÙI VIEÄT KIEÀU CAÙI GÌ TOÂI CUÕNG COÙ Tuùi Vieät Kieàu, caùi gì toâi cuõng coù Ngaên thöù nhaát toâi ñeå tieàn nhoû Giaáy hai traêm ñeå cho aên maøy Ñaây... Nöõa... Ñaây... Ngaên thöù hai ñeå hình beân Taây Naøo dieäu kì vaên minh hieän ñaïi (Sang beân naøy ngoài cho deã thaáy) Laàu toâi ... Hoà bôi ... Nöôùc chaûy ngöôïc vaø ñeøn chaùy xuoâi Ngaên thöù ba toâi ñeå kæ nieäm (Nhöõng thöù naøy linh thieâng) Ngaên thöù ba toâi ñeå kinh nghieäm (Nhöõng thöù naøy raát hieám) Baây giôø thay ñoåi quaù Khoâng khaù Vieät nam laø vaäy... Vieät nam laø vaäy... Vieät nam laø phaûi vaäy Vieät nam khoâng coøn laø Vieät nam Ngaên thöù tö toâi ñeå tình caûm Hôõi nhöõng em haøng quaùn (Maáy aên maøy laøm ôn ñi choã khaùc Trôû veà ñoaïn ñaàu - caùc caâu boán, naêm, saùu - cho khuaát maét)

•

TC THÔ 2

Coi chöøng Mó Coi chöøng UÙc Coi chöøng Trieàu tieân Nhaät baûn Tuùi Vieät Kieàu toâi ñeå tình caûm Ngoài bia oâm ñaâm ra coàng keành Toâi khoâng tay quô (*) em voâ ñöôïc gaàn (Laøm caùch naøo cho toâi côûi quaàn) Coi chöøng Ñaøi loan Anh ñaây môùi ñích laø Vieät nam Trong tuùi Vieät Kieàu caùi gì toâi cuõng coù Caàn tôùi ñaâu toâi moùc ra tôùi ñoù

(*) Quaùn Tiger - Tay quô, ñieåm bia oâm cao caáp ôû S.G.

TC THÔ 2

•

MAXIME ALEXANDRE Dieãm Chaâu

axime Alexandre sinh ngaøy 24 - 1- 1899 taïi Wolfisheim gaàn Strasbourg. Laø con moät trong moät gia ñình Do Thaùi cö nguï ñaõ laâu ñôøi ôû Alsace, oâng thuoäc theá heä nhöõng ngöôøi baét ñaàu caép saùch ñeán tröôøng khi xöù naøy coøn ôû döôùi trieàu Guillaume II, vua nöôùc Phoå, hoaøng ñeá nöôùc Ñöùc. Tieáng meï ñeû vaø ngoân ngöõ vaên hoùa ñaàu tieân cuûa oâng laø tieáng Ñöùc. Nhöng khi oâng vöøa 15 tuoåi thì Alsace laïi thuoäc veà Phaùp. Cuoäc Theá chieán thöù Nhaát buøng noå. Alexandre rôøi Alsace qua Thuïy só. ÔÛ ñaây, duø ít tuoåi, oâng ñaõ coù dòp quen bieát moät soá vaên ngheä só ngöôøi Alsace nhö Reneù Schickeleù (1883 - 1940), Hans Arp (1886 - 1966) cuõng nhö caùc nhaø trí thöùc chuû tröông hoøa bình qui tuï quanh Romain Rolland. OÂng cuõng tieáp xuùc vôùi mhoùm Dada (Tristan Tzara, Hugo Ball). Trôû laïi Alsace sau ñình chieán vaø trôû thaønh moät sinh vieân Vaên khoa cuûa Strasbourg, thaønh phoá cuûa tuoåi thô nhöng cuõng laø moät thaønh phoá ñeàu ñeàu, buoàn teû vaø taàm thöôøng ñeán khoâng chòu noåi, oâng soáng traûi bi kòch cuûa theá heä bò hy sinh. Trong taâm traïng cuûa moät ngöôøi tuoåi true noåi loaïn, oâng ñaõ gaëp Aragon ôû Strasbourg vaøo naêm 1923 vaø quyeát ñònh theo nhaø vaên naøy tôùi Paris. Taïi Paris, nhaø thô tænh leû khaùm phaù ra theá giôùi cuûa nhöõng ngöôøi sieâu thöïc, moät theá heä caûm, nghó nhö mình. OÂng tham döï caùc hoaït ñoäng cuûa nhoùm sieâu thöïc; trong ñoù, theo Andreù Breton, oâng “ñaïi bieåu cho tyùp ngöôøi Rheùnan vaø laõng maïn”. Trong thôøi kyø ñaàu ôû Paris, Maxime Alexandre vaãn tieáp tuïc saùng taùc baèng tieáng Ñöùc. Naêm 1924, oâng xuaát baûn taäp thô vaên xuoâi Zeichen am Horizont, ñeà taëng Arthur Rimbaud. Nhöng daàn daø oâng taùch rôøi tröôøng laõng maïn vaø bieåu hieän Ñöùc ñeå quay veà vôùi tröôøng sieâu thöïc Phaùp. Kyõ thuaät vieát töï ñoäng cuûa tröôøng sieâu thöïc ñaõ giuùp oâng giaûi quyeát moät vaán ñeà gai goùc trong ñôøi (thay ñoåi ngoân ngöõ), töï giaûi thoaùt vaø tìm ra moät ngoân ngöõ thi ca môùi cho mình.

•

TC THÔ 2

Vaøo cuoái nhöõng naêm 20 sang ñaàu nhöõng naêm 30, Maxime Alexandre baét ñaàu cho xuaát baûn nhöõng taùc phaåm ñaàu tieân baèng tieáng Phaùp: Les desseins de la liberteù (1927), Mes respects (1931), Le Corsage (1931), Secrets (1932), Mythologie personnelle (1934), Le mal de nuit (1935), Sujet aø l’amour (1937), La loi immortelle (1939). Theo moät nhaø nghieân cöùu Phaùp, Bernard Bach, xeùt veà kyõ thuaät cuõng nhö chuû ñeà, caùc vaên baûn cuûa thôøi kyø naøy (ñöôïc in laïi vaøo nhöõng naêm 70) naèm trong phong traøo sieâu thöïc. Thay ñoåi cuoäc ñôøi, giaûi phoùng hoaøn toaøn con ngöôøi, nhöõng khaåu hieäu quen bieát cuûa caùc nhaø sieâu thöïc, cuõng laø nhöõng gì Maxime Alexandre ñang mieät maøi theo ñuoåi. Chuyeän daán thaân vaøo chính trò cuûa Maxime Alexandre ñaõ ñöôïc cuï theå hoùa baèng söï vieäc oâng laø nhaø sieâu thöïc ñaàu tieân ñaët vaán ñeà saùp laïi gaàn ñaûng coäng saûn. Khaùt voïng coâng baèng ñaõ ñöa oâng tôùi choã tham gia ñaûng trong moät thôøi gian. Nhöng nhöõng coá gaéng cuûa oâng ñaõ toû ra voâ hieäu. Trong Kyù öùc cuûa moät nhaø sieâu thöïc (1968), Maxime Alexandre vieát: ... ñeïp bieát bao chuû nghóa coäng saûn tröôùc khi coù ngöôøi coäng saûn (!) Naêm 1933, Maxime Alexandre rôøi nhoùm sieâu thöïc quy tuï quanh Andreù Breton, - coù ngöôøi cho laø vì vuï baát hoøa giöõa Breton vaø Aragon, nhöng oâng khoâng choái boû tröôøng phaùi naøy vaø tieáp tuïc theo ñuoåi moät loä trình sieâu thöïc khaù rieâng tö, ôû beân leà... Vaøo Ñeä Nhò Theá chieán, Maxime Alexandre trôû thaønh binh nhì trong quaân ñoäi Phaùp. Oâng bò quoác xaõ Ñöùc baét laøm tuø binh vaø giam giöõ ôû Baccarat trong mieàn röøng nuùi Vosges. Trong luùc caùo beänh naèm beänh vieän, tình côø oâng baét gaëp moät vieân ñaïi taù Ñöùc ñang ñoïc moät taùc phaåm cuûa ... chính oâng vaø do ñoù, ñaõ coù dòp xin ñoåi veà moät beänh vieän gaàn Dijon. Treân chuyeán taøu veà beänh vieän môùi, Maxime Alexandre ñaõ nhaûy ra khoûi xe löûa troán thoaùt vaø tieáp tuïc cuoäc ñôøi aån traùnh... Chuû tröông quoác xaõ vôùi nhöõng haäu quaû nguy haïi ñaõ khieán Maxime Alexandre yù thöùc theâm Do-thaùi-tính cuûa mình. OÂng tieáp tuïc tìm kieám vaø, nhö ñaõ töï phaân tích trong Nhaät kyù (1975), cho raèng coâng baèng hay coâng lyù laø then choát trong Do thaùi giaùo vaø baùc aùi hay tình yeâu chính laø neàn taûng cuûa Thieân chuùa giaùo. Muoán ñaåy xa hôn nöõa Do-thaùi-tính cuûa mình, taát nhieân oâng ñaõ choïn löïa tình yeâu... Naêm 1939 oâng gaëp baø Berthe, moät ngöôøi ñaõ coù chung nhieàu kyû nieäm vôùi oâng ôû queâ nhaø. Hai ngöôøi laäp gia ñình vaø sinh ñöôïc hai ngöôøi con laø Ariel vaø Sylvia. Coù leõ cuõng chính vì tình yeâu maø oâng ñaõ ñeå maõi tôùi sau khi thaân maãu qua ñôøi môùi trôû laïi ñaïo Thieân chuùa. Naêm 1949, thi haøo Phaùp Paul Claudel coù dòp trôû thaønh ngöôøi ñôõ ñaàu cho Maxime Alexandre. Theá tuy nhieân, cuoán Nhaät kyù in naêm 1975 cho thaáy, oâng vaãn tieáp tuïc tìm kieám. OÂng khoâng haøi loøng vôùi chính Paul Claudel, caøng khoâng theå hieåu noåi haønh ñoäng cuûa nhieàu ngöôøi ñoàng ñaïo. (Coäng ñoàng khoâng laøm

TC THÔ 2

•

oâng vui.) Vaø roát cuoäc caûm thaáy mình trôû thaønh moät keû hoaøn toaøn xa laï, ôû ngoaøi leà... OÂng tieáp tuïc saùng taùc thi ca baèng Phaùp vaên vaø chuaån bò cho in laïi nhöõng baøi thô ñaõ vieát trong giai ñoaïn tröôùc (nhaát laø nhöõng baøi trong La Peau et les Os, Gallimard, 1956) chung vôùi nhöõng baøi môùi trong caùc taäp: L’oiseau de papier (1972), Circonstances de la poeùsie (1976) vaø Portrait de l’auteur (1978). OÂng cuõng trôû laïi vôùi tieáng meï ñeû cuûa thôøi kyø ñaàu trong moät taäp thô nhoû vôùi caûm höùng ñöôïc coi nhö taân laõng maïn, taäp Durst und Quelle (Côn khaùt vaø Nguoàn suoái) in taïi Thuïy só naêm 1952. Sau moät cuoäc ñôøi luaân laïc, naêm 1967 Maxime Alexandre trôû veà Strasbourg ñeå ôû laïi haún taïi thaønh phoá naøy. Trong nhöõng naêm thaùng cuoái ñôøi ôû queâ nhaø Maxime Alexandre coù caùi nhìn thaät pheâ phaùn ñoái vôùi tình hình chung cuûa Alsace, nhöng oâng vaãn ñöôïc caùc nhaø thô treû cuûa xöù naøy raát kính troïng. Maxime Alexandre maát taïi Strasbourg ngaøy 12 - 91976 vaø ñöôïc choân caát taïi nghóa trang Rosheim gaàn Molsheim, veà höôùng nuùi Nöõ thaùnh Odile, nöõ thaùnh baûo hoä cho xöù Alsace, moät thieáu nöõ muø ñaõ trôû thaønh keû ban phaùt aùnh saùng, ngöôøi maø theo lôøi cuûa chính Maxime Alexandre, khoâng bao giôø ngöøng cuoán huùt toâi. Treân bia ñaù ñôn sô chæ ghi maáy haøng teân hoï, ngaøy sinh vaø ngaøy maát... * Maxime Alexandre ñeå laïi möôøi hai taäp thô vöøa baèng tieáng Phaùp vaø tieáng Ñöùc, möôøi hai taäp vaên xuoâi, keå caû taäp Kyù öùc cuûa moät nhaø sieâu thöïc vaø taäp Nhaät kyù (chöa in heát), vôû kòch Ngöôøi Do-thaùi lang thang vaø nhieàu baøi nghieân cöùu veà vaên chöông Ñöùc vaø caùc nhaø laõng maïn Ñöùc. Maxime Alexandre coøn laø ngöôøi dòch thô Holderlin vaø Hans Arp. Paul Valeùry, trong lôøi phaùt bieåu khi trao taëng moät giaûi thöôûng thi ca cho Maxime Alexandre ôû Paris, ñaõ goïi oâng laø (Nhaø thô) Virgil cuûa tröôøng sieâu thöïc. Louis Calaferte, nhaø vaên Phaùp hieän ñaïi (môùi maát trong naêm nay) trong thö gôûi baø Berthe Alexandre (thaùng 12-1992), cuõng cho bieát raèng mình khoâng phaûi chæ laø ngöôøi ngöôõng moä maø laø moät keû si tình Maxime Alexandre, moät nhaø thô ñích thöïc. Coù theå coi Maxime Alexandre nhö moät ngöôøi ñaõ phoái hôïp ñoâi neùt cuûa tröôøng sieâu thöïc vôùi khuynh höôùng laõng maïn Ñöùc. Chòu aûnh höôûng cuûa tröôøng sieâu thöïc, Maxime Alexandre raát chuù troïng tôùi söùc maïnh saùng taïo cuûa töôûng töôïng, khaùt voïng, caûm tính, söï huyeàn bí. Giaác mô, söï tìm kieám cuûa voâ thöùc trôû thaønh moät phöông tieän thaùm hieåm theá giôùi cuûa con ngöôøi toaøn dieän. OÂng cuõng raát chuù troïng tôùi tuoåi thô, ñöùa treû khoâng bao giôø cheát trong moïi ngöôøi vaø coá nhieân laø tôùi

•

TC THÔ 2

tình yeâu, neàn taûng cuûa moïi thi ca. Söï keát hôïp giöõa nöôùc vaø ngöôøi ñaøn baø laø moät neùt tieâu bieåu trong taùc phaåm cuûa oâng. AÛnh höôûng cuûa khuynh höôùng laõng maïn cuõng thaät hieån nhieân. Thieân nhieân, loøng yeâu meán töï do,.. gaàn nhö laø söôøn coät hay chính noäi dung cuûa taùc phaåm. Keát hôïp trong hai tröôøng phaùi aáy trong moät con ngöôøi, moät nhaø thô, phaûi chaêng coøn laø söï maàu nhieäm cuûa moät mieàn ñaát: Alsace, moät ngaõ tö, ngaõ tö cuûa caùc neàn vaên minh, cuûa caùc ngoân ngöõ, cuûa caùc toân giaùo... vaø noã löïc khoâng ngöøng cuûa moät con ngöôøi cuûa vuøng ñaát naøy nhaèm cheá ngöï, vöôït thoaùt soá phaàn laøm baèng nhöõng maâu thuaãn taøn baïo cuûa ñôøi mình ñeå ñi tôùi, ñi tôùi maõi.. DC Loä traán, 1-6-1994 Moät vì sao môùi moät boâng hoàng môùi goàm thô vaø thô xuoâi trích trong haàu heát caùc thi phaåm chính yeáu cuûa Maxime Alexandre. Trong khi dòch, toâi ñaõ coù dòp gaëp baø Maxime Alexandre, ñöôïc baø daønh cho nhieàu taøi lieäu hieám cuõng nhö giaûi thích moät soá ñieåm trong vaên baûn. Toâi cuõng ruùt ñöôïc moät soá kinh nghieäm höõu ích khi tham khaûo baûn dòch tieáng Ñöùc cuûa Kay Borowsky (Maxime Alexandre, Das Meer sang fern von uns, Henssel Verlag, Berlin, 1984).

TC THÔ 2

Phuï baûn Khaùnh Tröôøng

•

TC THÔ 2

MAXIME ALEXANDRE SINH RA Vuõ khuùc cuûa chim nhö moät nhòp ñieäu im lìm Chæ duï thaàm kín cuûa caùc nghóa trang Khi gioù vöôn daøi nhöõng caùnh tay maây Nhöõng maøy vaûy cuûa im laëng vaø nhöõng laù coû boûng chaùy Trong nhöõng khu röøng nôi rung leân tieáng voïng cuûa moät noãi ñau Haõy giuùp ñôõ chuùng ta hôõi buïi cuûa caùc thôøi ñaïi hôõi caùc vuõ ñieäu xoay voøng hôõi caùc vì sao Haõy ñoùn nhaän nhöõng gioït nöôùc maét chuùng ta hôõi caùc cöûa mieäng cuûa traùi ñaát

NGÔÏI CA Ñeå ngôïi ca hay hôn caû im laëng Ñeå ñöa lôøi noùi tôùi taän maây xanh Toâi ñaõ choïn tieáng meï ñeû Tuyeát vaø hoa traùi nho vaø naéng Tieáng ñaàu tieân cuûa baøi thô Tieáng thì thaàm ñaàu tieân khi thöùc daäy Tieáng cuûa con ngöôøi noùi moät mình vôùi chính baûn thaân Nhö theå y ñang laéng nghe ñaát nheï nhaøng bay boång

Dieãm Chaâu dòch

TC THÔ 2

•

JORGE-LUIS BORGES

DÖÏ TÖÔÛNG TÌNH YEÂU Ngay caû söï thaân maät cuûa vaàng traùn em trong treûo nhö moät ngaøy hoäi ngay caû söï rieâng tö cuûa thaân theå em, haõy coøn huyeàn bí vaø caâm nín, haõy coøn treû thô, ngay caû nhöõng lôøi em noùi hay nhöõng phuùt em im laëng, nhöõng chaëng ñöôøng ñôøi em, ñoái vôùi toâi, cuõng seõ khoâng phaûi laø moät aân hueä huyeàn bí cho baèng ñöôïc nhìn ngaém giaác nguû em haøm chöùa trong thao thöùc cuûa ñoâi tay toâi. Bôûi hieäu naêng hoùa giaûi cuûa giaác nguû em laïi trinh traéng laï luøng, yeân haøn vaø loäng laãy nhö moät nieàm haïnh phuùc maø kyù öùc ñaõ choïn löïa, em seõ cho toâi caùi reûo vieàn cuûa ñôøi em maø chính em em cuõng khoâng ñaït tôùi. Hoái haû trong yeân tònh toâi seõ nhaän ra baõi bieån cuoái cuøng aáy cuûa thaân theå em vaø coù leõ seõ ñöôïc thaáy em laàn ñaàu nhö Thöôïng ñeá seõ thaáy khi Thôøi gian hö aûo luïi taøn tan taùc, khoâng coøn tình yeâu, khoâng coøn toâi.

•

TC THÔ 2

KEÛ TOØNG PHAÏM Ngöôùi ta ñoùng ñinh toâi vaø toâi phaûi laø caây thaäp aùc vaø nhöõng chieác ñinh. Ngöôøi ta trao cheùn cho toâi vaø toâi phaûi laø ñoäc döôïc. Ngöôøi ta löøa doái toâi vaø toâi phaûi laø lôøi doái traù. Ngöôøi ta thieâu ñoát toâi vaø toâi phaûi laø hoûa nguïc. Toâi phaûi toû loøng toân kính vaø caûm taï töøng maûnh vuïn thôøi gian. Thuùc aên cuûa toâi laø baát cöù thöù gì. Söùc naëng chính xaùc cuûa vuõ truï, söï nhuïc nhaõ, nieàm vui. Toâi phaûi bieän minh cho nhöõng gì laøm toâi thöông toån. Coù ñaùng keå chi haïnh phuùc cuûa toâi hay noãi baát haïnh cuûa toâi. Toâi laø ngöôøi thi só.

Dieãm Chaâu dòch

TC THÔ 2

•

GIÔÙI THIEÄU THÔ JEAN RISTAT * Ñoã Kh.

“O

de pour haâter la venue du printemps” cuûa Jean Ristat ñöôïc laøm ra vaøo muøa ñoâng 1977-78 vaø ñaêng leân tôø La nouvelle Critique thaønh nhieàu kyø lieân tuïc. Laø taäp san cuûa Ñaûng daønh cho giôùi trí thöùc, La Nouvelle Critique luùc ñoù ñang goùp phaàn vaøo coâng cuoäc ñoåi môùi baét ñaàu töø Ñaïi hoäi thou 22 naêm 1977. Ñaïi hoäi naøy khöôùc töø chuyeân chính voâ saûn, ñöa ra khaåu hieäu “Xaõ Hoäi Chuû Nghóa döôùi hình thöùc Nhaân Baûn” vaø taäp trung vaøo töông lai chaáp chính baèng laù phieáu. Khoâng phaûi chæ rieâng ôû Phaùp maø cuøng luùc, ôû caû bôø Baéc cuûa Ñòa Trung Haûi, phong traøo ñöôïc goïi laø “AÂu coäng” (Eurocommunisme) ruïc ròch thaønh hình, vôùi caùc Ñaûng CS YÙ, Boà, Taây Ban Nha, Hy Laïp ñeàu tìm caùch ñöùng xa ra nhöõng giaùo ñieàu ñieån hình (luùc ñoù vaãn coøn) ñöôïc Lieân Xoâ chuû xöôùng. Veà maët lòch söû (ngoaøi kinh nghieäm Chi Leâ) ñaây laø laàn ñaàu phong traøo coâng nhaân gaàn guõi nhaát vôùi moät cô hoäi naém quyeàn baèng baàu cöû daân chuû vaø laù phieáu. Taïi Phaùp, lieân keát phe taû Xaõ Hoäi - Coäng Saûn vöøa ñoaït ña soá trong cuoäc baàu cöû toaøn quoác caáp thò xaõ (naêm 1977). Moïi ngöôøi ñeàu chôø ñôïi Phe Taû ñaéc thaéng trong cuoäc baàu cöû Quoác Hoäi saép tôùi vaøo muøa xuaân 1978. Möôøi naêm sau cuoäc bieán loaïn thaát baïi cuûa thanh nieân vaø thôï thuyeàn ôû Taây AÂu vaøo thaùng 5-1968, caùc ñaûng Coäng saûn “AÂu Coäng” ôû moät thôøi gian kyû luïc ñöôïc cöû tri tín nhieäm vôùi 35% soá phieáu ôû YÙ, 22% ôû Phaùp, 15% ôû Boà Ñaøo Nha, 12% ôû Taây Ban Nha. Ñoù laø boái caûnh chính trò cuûa baøi thô.

•

TC THÔ 2

“Ode...” dó nhieân (coøn) laø moät baøi thô tình. Khi ñöôøng phoá AÂu Chaâu naêm 1968 nhaát loaït daäy tieáng hoø laøm loaïn, pheát phaán maøu leân traät töï cuõ maøu xaùm, thì töï do luyeán aùi ñöôïc ñaët trong haøng ñaàu nhöõng ñoøi hoûi töï do veà xaõ hoäi. Töï do luyeán aùi, ñaõ töï do thì baát keå phaûi khaùc tính hay laø (ôû ñaây) ñoàng tính. Khi baøi thô naøy ra ñôøi, thì ôû Lieân Xoâ (vaø ôû nhieàu nôi chaúng dính daùng gì ñeán caùc ñoàng chí Ristat) ñoàng tính luyeán aùi vaãn ñöôïc khoa hoïc chính thöùc coi laø moät caên beänh taâm thaàn (cuøng haøng vôùi caên beänh choáng ñoái cheá ñoä chaúng haïn), caàn phaûi ñöôïc giaät ñieän cho chöøa trong nhöõng döôõng trí vieän. Veà hình thöùc, baøi thô moãi caâu möôøi hai laïi xuoáng haøng, baát keå ñang ôû ñaàu cuoái hay giöõa cuûa moät chöõ Phaùp voán laø moät ngoân ngöõ ña aâm. Baûn dòch tieáng Vieät duøng caâu saùu vaø caâu taùm (ngoaïi tröø nhöõng choã coù theå ñeám laàm) Theo nguyeân taùc, baøi thô khoâng coù daáu chaám phaåy. Caùc teân goïi, ñòa danh ñeàu khoâng vieát hoa. ÔÛ giöõa caâu, taùc giaû chæ duøng chöõ Hoa cho nhöõng chöõ “oâ” Phuï baûn laø moät taám aûnh do Ethan Russell chuïp ca só Mick Jagge cuûa ban nhaïc Rolling Stones coù Ristat daùn vaøo theâm haøng chöõ “Nhö laø chính gioïng cuûa Byron” “Ode...” ñöôïc nhaø Gallimard xuaát baûn vaøo cuøng naêm 1978 trong taäp NRF döôùi soá 24131.

TC THÔ 2

JEAN RISTAT ÑOAÛN KHUÙC ÑEÅ MUØA XUAÂN ÑEÁN VOÄI Cuõng coù luùc ñaát laïi mang Maøu cuûa trôøi ñeâm giaây löng vöøa môùi Caøi Hôõi taøn tro cuûa moät Ngaøy ñang heát tìm ñaâu ra con ngöôøi Vung kieám xaâu traêng thaønh chuoãi Haït dòu daøng laéc nheï nhö laø theo Nhòp thôû cuûa aùi tình cuûa Sôïi giaây xích baïc moät du thuyeàn cuûa Phuïc Sinh gioùng maïnh moät hoài Chuoâng giôø chaúng coøn yù nghóa toâi Lang thang thaû mình nhö ngöïa Hoang vaø laên treân soûi aåm EÂ ngöôøi aùo deät baèng coû gai nhöùc Nhoái coå moät con coùc ñeo Laøm voøng daï hoäi khi vôùi gioù tranh Taøi toâi chæ coù chöõ nghóa Ñeå laøm khieân nhaãn naïi toâi maøi nhö Laø kieám ñaây chöùng kieán ñeå Laøm tin Hôõi baäp beành troâi noåi Hôõi Ngöôøi yeâu coù gì ñaâu toâi Giöõ laïi chaúng caàn ñoøi em cöù vieäc Laáy ôû ngoaøi röøng ñang ñoán Nhöõng ngoïn caây toâi nghe coå thuï nghieâng Mình gaãy ngay vaøo luùc ngaû Saäp ngöôøi xuoáng coøn gaéng daäp ñöôïc caùi Maàm meàm maïi môùi vöøa troài Ai ñaâu daùm noùi gì thöông Haïi ai ñaâu daùm mong moûi coâng baèng Vaø baùc aùi nhöõng thaân haøo Nhaân só tröa chuû nhaät vaøo cuoái buoåi Tieäc vöøa nhaéc ñeán vöøa cöôøi.

Ñoã Kh. dòch

•

TC THÔ 2

DIEÃM CHAÂU

NHÖÕNG ÑOAØN TAØU Toâi khoâng sao hieåu ñöôïc taïi sao laïi coù nhöõng ñoaøn taøu daøi ñeán theá nhöõng ñoaøn taøu keùo suoát ñeâm thaâu nhöõng ñoaøn taøu ñi heát ñeâm naøy qua ñeâm khaùc nhöõng ñoaøn taøu di chuyeån töø muøa ñoâng sang muøa xuaân nhöõng ñoaøn taøu noái tieáp nhau chaïy voøng quanh traùi ñaát chaïy voøng quanh giaác nguû vaø maát nguû xuyeân qua tieáng chuoâng khuya xuyeân qua töøng gioït giôø ñeàu ñaën khoâng ai coøn muoán bieát nhòp ñieäu cuûa thôøi khaéc khi nhöõng ñoaøn taøu roøng raõ aáy ñi qua nhöõng ñoaøn taøu chaïy maõi trong tim nhö moät sôïi daây maûnh laàn nhöng khoâng ñöùt nhöõng ñoaøn taøu khoâng moät voøng baùnh khoâng moät tieáng coøi theùt trong ñeâm ngay caû khi traùi ñaát im.

TC THÔ 2

•

CHAÂN PHÖÔNG

NHAÄT TUÏNG taëng HH vaø DT heát muøa giao höôûng noát troøn ruû daáu laëng ñi thaêm moä vó caàm bieån gaøo goïi khaûn hôi tröôùc giaøn microâ caùt laáp giöõa hai luoáng thôøi gian baõo rôùt vöùt laïi khuùc ñuoâi rôm raùc hiu haét maáy ñöôøng daây thaàn kinh cuoái vaït ñoàng naéng nhaït passent les jours passent les saisons kính laõo nhaät trình

thuoác caûm

keïo ho

laät trang —————— haøng quaùn phoá chôï, ñeøn ñoû ñeøn vaøng, troâi daït ngoaøi moïi beán bôø, tôø giaáy muoân thuôû, thaùch thöùc vaø phieàn muoän

•

TC THÔ 2

döôùi saéc vaøng gaây meâ con ñöôøng nhoû naèm baát tænh moû ngaäm ñaày toùc baïc ngoãng nga laàn löôït thieân di ngaøy ñeâm xoâ ñoùng coång traêng nôi haäu tröôøng laù muïc muøa thu nhaäp boïn vôùi ñaùm voâ gia cö nôi goùc nghóa trang thaäp thoø giöõa môù bia moä ñöùa em muøa ñoâng reùt run taùi meùt laät trang, —————laät trang ñoäng taùc cuûa moïi ñoäng töø, doøng nöôùc chaûy troâi, ngoâi nhaø troáng môû hoaùc cöûa nuoát roài nhaû maây muø, coàn caøo noãi ñoùi khoâng ngoân ngöõ

TC THÔ 2

•

thay theá moïi maëc khaûi taûng ñaù ñen coät vaøo coå hieän taïi nghìn naêm tröôùc nghìn naêm sau thòt da laø taám lòch nhaøu nieàm aùm aûnh ngoï nguaäy ngoùn tay thöøa trong oå khoùa vaàng döông thoå huyeát tröôùc giaù veõ boû hoang maùy chöõ chìm trong giaác ñoâng mieân mieäng vaãn ngaäm tôø giaáy traéng laät trang ————————töøng lôùp moûng phaáp phôùi , tuyeát rôi treân baøn vieát, ñieän thoaïi, thuøng thö, caâu keä lôøi kinh laäp caäp giöõa keõ raêng thaàn gioù

•

TC THÔ 2

khoái baêng cuoái cuøng tan trong coå hoïng luõ töôïng coâng vieân ñoàng loaït khaïc ra tieáng quaï sau muøa thaát nghieäp daøi gaõ ruoài ñaàu tieân laïi lang thang kieám aên döôùi laøn luïa oùng baét ñaàu söï löôøng gaït deã chòu cuûa ngöïc vaø moâng caây giaø maõn aùn chung thaân xeáp haøng taém goäi döôùi côn möa aám

laät trang, ————————— laät trang ñoäng taùc cuûa moïi ñoäng töø, oùc tim ngaäp naéng thaùng tö, khôûi ñieåm voøng troøn laø tôø giaáy xeù ñoâi , moãi caùnh chim khai môû moät thi phaùp môùi

TC THÔ 2

•

LAÏI DÒCH TUØY VIEÂN THI THOAÏI Phan Khoâi

aùi höùng ôû ñaâu laï-luøng ñöa ñeán cho toâi, xui hoâm nay toâi laïi dòch Tuøyvieân Thi-thoaïi laàn nöõa. Vieäc naøy naêm ngoaùi toâi coù laøm qua trong Trung-Laäp moät laàn roài. Vieäc raát khoù! Roõ laø vieäc khoù! Khoù thì laøm maø laøm gì? Bôûi thaáy laø coù ích môùi laøm. Naêm ngoaùi toâi coù thöû dòch moät taéc Tuøy-vieân Thi-thoaïi, töôûng laø laøm moät vieäc maø coâng-caùn ñoå xuoáng soâng xuoáng bieån, khoâng ngôø cuõng coù aûnh höôûng ít nhieàu. Baáy giôø, coù vaøi oâng ñoïc qua maáy baøi dòch ra ñoù roài vieát thö cho toâi maø hoûi ñeán nguyeân-vaên. Moät vaøi oâng aáy ñeàu toû yù khen phuïc laém. Khoâng phaûi phuïc gì dòch-giaû laø toâi; nhöng phuïc nhöõng taùc-giaû cuûa maáy baøi aáy kheùo ñem caùi thieân-thuù maø taû vaøo vaän-vaên. Hoï noùi: trong thô noâm ta thaät ít khi coù ai taû ñöôïc ñeán nhö theá. Bôûi vaäy, hoï cho vieäc laøm cuûa toâi laø coù ích. Toâi cuõng thaáy choã ñoù. Quaû laø nhöõng thi-nhaân cuûa ta hay raäp theo cuõ quaù. Baøi naøo cuõng cöù nhöõng laø boùng aùc chinh chinh, gioù vaøng hiu-haét, canh khuya traèn-troïc. v.v... Chôù ít ai chòu khoù laáy caùi bieät-thuù, cuøng caùi chaân-tình cuûa mình maø taû ra cho maën-maø moät chuùt. Thô nhö vaäy thì baûo hay laøm sao ñöôïc? Phaøm thô hay, laø taû tình taû caûnh cuõng ñeàu phaûi cho chaân. Coù chaân môùi thaáy hay. Caùi naày, hoï cöù raäp theo nhöõng chöõ coù saün, nhöõng cuù-ñieäu taàm-thöôøng, thaønh ra nhieàu khi caùi caûnh hoï traûi qua khoâng coù nhö vaäy, caùi tình hoï oâm aáp khoâng coù nhö vaäy, maø hoï cuõng cöù noùi ra nhö vaäy, thì noù laáy gì maø hay ñöôïc chôù? Bôûi vaäy toâi ñoïc thô hoï maø baét sôï! Khoâng sôï gì, chæ sôï hoï phænh mình! Hoï noùi boùng aùc chinh chinh maø khoâng bieát hoài ñoù coù phaûi hoài maët trôøi xeá khoâng? Hoï noùi gioù vaøng hiu haét, chæ veà muøa Thu, nhöng hoaëc-giaû noù laø muøa Haï, muøa Ñoâng cuõng chöa bieát ñöôïc. Hoï noùi canh khuya traèn-troïc, nhöng toâi roøng nhöõng sôï luùc ñoù chính laø luùc hoï nguû khì! Nhö theá thì neân laøm sao cho coù moät môù thô taû tình taû caûnh cho that chaân ñeå ñem ra laøm khuoân laøm maãu thì coù leõ hay laém. Song ôû ñaâu cho coù

•

TC THÔ 2

baây giôø? Muoán coù, töôûng chæ phaûi ra coâng maø dòch thô Taây thô Taøu cho nhieàu môùi coù. * Toâi muoán dòch, laø muoán dòch nhöõng thô chuyeân taû taùnh-linh aáy kia. Song toâi ñaõ noùi roài, noù laø vieäc khoù quaù maø! Bôûi vaäy hoâm nay toâi phaûi laùnh naëng tìm nheï, dòch maáy baøi veà loái khaùc. Maáy baøi toâi seõ dòch ñaây laø thuoäc veà haïng söû-lieäu. Bôûi vaäy noù cuõng coù ích maø ích veà ñaèng khaùc. * Nhöõng toâi ngay con thaûo ñôøi xöa ñeàu laø nhôø moät chöõ tình maø laøm hoï neân ngay neân thaûo. (Ngöôøi maø ñaõ khoâng coù tình thì thoâi, coøn laøm ñöôïc gì?) OÂng Hoà Trung-Giaûn (ngöôøi ñôøi nhaø Toáng) daâng sôù haïch toäi Taàn-Coái (moät gian-thaàn luùc baáy giôø) roài bò ñaøy qua Laõnh-Nam. (Qua ôû Laõnh-Nam, oâng Hoà gaù nhaân-tình vôùi moät aû ñaøo teân laø Leâ-Tieán; naøng naày maù nuùng ñoàng tieàn neân cuõng coù teân ngoaøi laø Leâ-Oa.) Ñeán luùc ñöôïc tha veà, oâng Hoà baän-bòu cuøng naøng Leâ-Oa maø khoâng nôõ veà. Vieäc oâng Hoà ñoù cuõng gioáng vôùi vieäc Toâ-Voõ. Khi Toâ-Voõ bò caàm ôû Hung-noâ, cöôùi vôï Hung-noâ. Vì (xöa nay) nhöõng ngöôøi coù khí-tieát coâ cao, laøm theo yù mình, thì thöôøng khoâng hay giöõ vieäc nhoû-moïn. Khoång -töû coù noùi: “Xem ñieàu loãi thì bieát ngöôøi nhaân”, töùc laø nhöõng ngöôøi nhö theá. Vaäy maø thaày Chaâu-töû (Chaâu-hy ôû ñôøi nhaø Toáng, coù tieáng laø ñaïi-nho) laïi laøm baøi thô cheâ Hoà Trung-Giaûn raèng: Thaäp nieân phuø haûi nhaát thaân khinh, Qui ñoái Leâ Oa thuôïng höõu tình. Theá thöôïng voâ nhö nhaân duïc hieåm, Kyû nhaân ñaùo thöû ngoä bình sinh. (Toâi dòch ra noâm theo theå tuyeät cuù): Möôøi naêm vöôït bieån chieác thaân phao, Veà, ñoái naøng Leâ baän-bòu sao! Caùi duïc treân ñôøi nguy-hieåm nhaát, Hö thaân vì noù bieát laø bao. (Thaày Chaâu-töû cuõng ôû ñôøi aáy vaø thaày cuõng laøm quan taïi trieàu nhö oâng Hoà. Gaëp khi Taàn-Coái loäng quyeàn, thaày Chaâu-töû cuõng coù thaûo sôù tính daâng vua ñeå ñaøn-haïch; nhöng thaày coøn nghi ngôø gì ñoù neân chöa daâng. Thaày beøn baøy ra boùi thöû caùt hung theá naøo. Boùi gaëp queû xaáu roài thaày nín luoân

TC THÔ 2

•

khoâng daâng sôù. Treân ñaây laø moät söï thöïc coù cheùp trong nhieàu saùch buùt kyù cuûa ngöôøi ñôøi baáy giôø ñaùng tin.) (Bôûi vaäy) oâng Cao Thuû-thoân hoïa theo vaàn baøi thô thaày Chaâu-töû maø cheá laïi thaày aáy nhö vaày: Pheâ laân nhaát sôù töû sanh khinh, Vaïn töû ñaàu hoang thöôïng höõu tình. Baát hoïc Ñoän oâng boång thi thaûo, Cam taâm kim khaåu töï du sanh! (Baøi hoïa naày moùc ñeán ruoät oâng Chaâu-Hy, khoù chòu laém. Toâi nghó hoaøi maø dòch ra thô khoâng ñöôïc. Huoáng chi laïi coøn hoïa theo vaän treân thì dòch laïi caøng khoù hôn nöõa. Vaû, neáu dòch ra thô thì nhieàu chöõ khoâng taøi naøo laøm roõ nghóa ñöôïc. Vaäy toâi xin dòch ra taûn-vaên. AÁy laø söï cöïc chaúng ñaõ laém, chôù toâi coù muoán laøm lôû dôû nhö vaäy ñaâu.) (Dòch nghóa ñen: moät baøi sôù daâng leân, nhö rôø vaûy ngöôïc con roàng, coi söï cheát soáng laø nheï. Muoân phaàn cheát ñaøy ra choán cuøng hoang maø coøn coù tình. Khoâng theøm baét chöôùc Ñoän-oâng böng coû thi maø boùi, ñaønh loøng, khoùa kín mieäng maø aên troäm söï soáng.) (Rôø vaûy ngöôïc con roàng (pheâ long chi nghòch laân) laø noùi söï phaûn ñoái yù kieán nhaø vua, nguy hieåm laém.- Ñôøi xöa coù duøng coû thi maø boùi cuõng nhö boùi baèng voû ruøa.- Ñoän-oâng laø hieäu thaày Chaâu-töû.- Mình khoâng ñaùng soáng nöõa maø coá-lyø ñeå soáng, goïi laø aên troäm söï soáng: du sanh.) * Nhaãn laø moät taéc trong Tuøy-vieân Thi-thoaïi veà cuoán 3, tôø 20, phía sau (moãi tôø hai phía). Trong ñoù nhöõng chöõ naøo caâu naøo coù daáu ngoaëc laø do toâi laáy söï bieát cuûa mình maø theâm vaøo. Vì oâng Tuøy-vieân laøm saùch theo trình-ñoä nhöõng ngöôøi ñoïc saùch cuûa oâng, khoâng caàn noùi kyõ cuõng ñuû hieåu. Nhöng ñeán khi dòch ra, neáu ñeå y nhö vaäy, sôï ñoäc giaû khoâng quen thì khoâng hieåu, neân toâi phaûi theâm. Ñoïc ñoaïn ñoù ñuû thaáy caùi lyù-hoïc cuûa Toáng-nho chaúng qua laø vaäy vaäy! Chuyeän laø chuyeän laøm thô maø thaät laø moät caùi taøi lieäu toát ñeå pheâ-bình lyù-hoïc cuûa Toáng-nho. Trung-Laäp-baùo Saøigoøn 1931-1932

•

TC THÔ 2

TRIEÀU HOA ÑAÏI VAÏT NEÁN HOÀNG Chaùy toâi muoân vaït neán hoàng quanh co soâng nöôùc moät loøng yeâu em khi ngoài doã giaác nhau yeân töôûng nhö tình ñaõ khuaát chìm traêm nôi Chaùy toâi caây coû laâu roài hôõi ôi hiu quaïnh quanh thôøi laõng du soâng quen, nöôùc chaûy thieân thu thaân sau tieàn kieáp mòt muø nhôù ai Chaùy ñi theâm moät hình haøi bieát ñaâu hoa nôû. Treân ñoài meânh moâng ñeâm veà. Thaép ngoïn neán hoàng mai sau traêng coù soi loøng hai ta Chaùy luoân tình cuûa ngaøy qua ngoài thu daùng ngaén, ngôõ laø ñaâu nôi möa chi naëng haït theâm lôøi traàn gian ai ñaõ tuïng thôøi kinh queân Chaùy theâm. ÖØ chaùy theâm leân chaùy nhö quaïnh queõ tình duyeân maát coøn

TC THÔ 2

ÑAËNG TAÁN TÔÙI

CAÛM ÑEÀ LIEÂU TRAI TÖÏ CHÍ CUÛA BOÀ TUØNG LINH Khoaùc aùo hoï Tam Lö Raày chôi caâu chuyeän cuõ Ñaù ba sinh tænh giaác Roõ maët ôùi ai ngöôøi! Thaàn raén, ma traâu hôõi Ngaâm daøi côn nghieän thô OÂng Toâ nghe noùi laùo Ñôøi toû qua côn mô Khuaáy u minh töï thích Chi ñeå ngôø tô loâng Vung tay traøn luùc höùng Sôï traùch gì cuoàng ngoâng Baét chöôùc veõ ma quaùi Traûi maây laøm loái ñi Trôøi xanh thaønh nöôùc chaûy Ñaïi ñòa hieän löu ly Sao khoûi ngöôøi cöôøi côït Laáy khoâng laøm coù ö! Deã ö maø khoù ö! Moät traän ñuøa chöa ngôùt Mua vui nay chôït thaáy Xöa, moäng yù naøo em? Thaät nhö ta ôû ñaáy Ñaâu, haõy thöû gaàn xem!

•

TC THÔ 2

Giöõa trang, ai baûo coù Ngoaøi saùch, ai raèng khoâng Trôøi ñaát trong tia chôùp Löûa loøng, sen nôû tung “Kieám aên nhö caùi baùt” Buùt möïc theïn cho loøng Buoàng vaên côn gioù buïi Khuya khoaét ngoïn thô hoàng Chaúng tranh ai aùnh saùng Moãi moãi töï ngôøi soi Muoán cuøng oâng caát cheùn Moät hôùp caû trong ngoaøi.

TC THÔ 2

HUY TÖÔÛNG

TRÖA VAØ TÓNH VAÄT GAØ ÑAÁT,

taëng caùc con toâi, vaø toâi cuûa thuôû coøn beù con Tröa choùi tieáng gaø ñaát nung maét voâi ngöïc ñaù giaäy cuøng chaøm naâu...

KHUÙC AÁN TÖÔÏNG BEÂN HOÀ, Rôùm maàu Cheùn nguyeät vaøng xieâu Cuùc taàn, taét lieãu Gioù reâu, taét bôø...

VEÀ THAÊM LAÏI THAØNH NOÄI, Beân thaønh xieâu laïc thaâm u Tieáng chim chôùp raïch Veát thuø traän vong

•

TC THÔ 2

GA THOÂN, Gioù lau Coøi taøu yeám vaøng chieàu leân leänh boùng Song choaøng traän hoa...

TIN HOA, Chieàu heù cong maét laù raêm Tin Thô ngöôùc thaém ngöïc raèm hoen xanh.

TC THÔ 2

NGUYEÃN TOÂN NHAN

TÌM THÔ Leo leân taän nuùi tìm thô Maø vaãn khoâng xong vaàn ñieäu Trôøi thoi thoùp thôû nhö möa Ñaát phun khoùi söông traéng heáu Laïnh tanh nôi kia tieáng keáu AÂm u lau coû xoâ ñuøa Haét hiu ôû treân vaùch mieáu Nhöõng hoàn oan cuûa ai xöa Döôùi ñaùm xöông caønh, traêng vöøa Moïc im. Hoûi khoâng lôøi ñaùp Hiu hiu maáy ñaùm sao thöa Döôøng nhö cuõng vöøa muoán ngaùp

•

TC THÔ 2

NGUYEÃN TROÏNG TAÏO LÖU LAÏC laïc vaøo kinh keä u meâ chieàu taø laïc vaøo quyeàn chöùc kieáp naøo gôõ ra con ñöôøng thì xa chæ tay maïng nheän ta laïc ngoaøi ta ñi hoaøi khoâng ñeán moät baêng nhaïc seán öôùt chuøng chieàu möa coù moät gaõ thöøa laïc vaøo nhaêng nhoá ngaùc ngô giöõa phoá moät thaèng nhaø queâ nhôù thöông Moä Toå bieát bao giôø veà

TC THÔ 2

•

TAÛN MAÏN VEÀ HAØNH TRÌNH THI CA Voõ Taán Cöông

aønh trình thi ca laø cuoäc haønh höông treân trang giaáy cuûa caùc nhaø thô ñeå ñi tìm chaân lyù, ñeå ñeán vôùi caùi ñeïp. Neáu chuùng ta so saùnh thô ca nhö moät thöù toân giaùo thì coù theå goïi moãi nhaø thô laø moät giaùo chuû. Caùc giaùo chuû thô ca laø ngöôøi saùng taïo ra tín-ñoà-chöõ. Caùc giaùo chuû thô ca xôùi tung moïi traät töï xaõ hoäi, quy luaät ngoân ngöõ cuûa coäng ñoàng daân toäc ñeå cheá taùc ra moät traät töï vaø quy luaät môùi cuûa taâm hoàn vaø traùi tim. Nhö vaäy haønh trình thi ca giöõ vai troø gì trong haønh trình cuûa nhaân loaïi höôùng veà töông lai? Caùc nhaø thô hay caùc giaùo chuû thô ca ñöùng ôû ñaâu vaø giöõ nhieäm vuï gì giöõa doøng ngöôøi mieân man ñi tìm tình yeâu vaø haïnh phuùc? Thô ca ñang chòu aùp löïc naëng neà cuûa caùc phöông tieän thoâng tin kyõ thuaät vaø ñôøi soáng hieän taïi. Caøng ngaøy soá löôïng ngöôøi laøm thô caøng ñoâng vaø söï baát bình thöôøng veà soá löôïng ñaõ phaàn naøo khaúng ñònh thô ca ñang bò ñaïi chuùng hoùa, maát daàn tính chuyeân nghieäp cuûa noù. Söï khuûng khoaûng thöøa veà thoâng tin daãn ñeán vieäc caùc giaùc quan cuûa con ngöôøi bò teâ lieät, tình caûm vaø yù chí bò nhuït cuøn coäng vôùi vieäc chaát thô bò phaù huûy caû ôû thieân nhieân vaø trong taâm hoàn ñaõ laøm naûy sinh nhöõng baøi thô nhaït nheõo, voâ boå vaø nhöõng nhaø thô saùng taùc baèng traùi tim laïnh leõo, baêng giaù. Söï thöøa möùa cuûa thô tình vaø nhöõng baøi thô loån ngoån chaát hieän thöïc chæ chaïm ñeán beà maët cuûa ñôøi soáng ñaêng nhan nhaûn treân maët baùo vaø caùc taäp thô chæ goùp phaàn laøm xô cöùng theâm caûm xuùc ngöôøi ñoïc. Tai haïi hôn nöõa noù coøn laøm suy giaûm heä thoáng... mieãn-dòch-pheâ-bình (taïm goïi laø khaû naêng ñeà khaùng vôùi söï taàm thöôøng vaø nhaït nheõo trong ngheä thuaät). Moái quan heä cuûa nhaø thô vaø thô ca vôùi ngöôøi ñoïc ñang ñöôïc môû roäng veà bieân ñoä nhöng laïi bò ruùt ngaén veà chieàu saâu moät caùch thaûm haïi. Moïi ngaû ñöôøng ñeàu môû roäng chôø ñoùn böôùc chaân cuûa nhaø thô nhöng caùnh cöûa traùi tim ngöôøi ñoïc thì ñang kheùp chaët.

•

TC THÔ 2

Lieäu thi ca seõ ñi ñeán ñaâu ngoaøi phaïm vi caùc nhaø thô ñoïc vaø taùn tuïng laãn nhau? Chöøng naøo thô ca chöa ñuïng chaïm ñeán söï bí aån vaø voâ taän cuûa voâ thöùc thì noù vaãn chæ quaån quanh vôùi nhöõng traùch nhieäm xaõ hoäi chung chung vaø vaãn truøng khôùp vôùi chöùc naêng cuûa caùc ngaønh ngheä thuaät khaùc. Giaù trò cuûa nhaø thô khoâng chæ laø phaùt hieän ra veû ñeïp cuûa cuoäc ñôøi vaø söï vaät maø coøn ôû choã hoï laøm phong phuù theâm cho cuoäc ñôøi vaø söï vaät baèng caùch nhìn, baèng caûm xuùc rieâng bieät, ñoäc ñaùo cuûa mình. Gia taøi cuûa nhaø thô khoâng coù gì khaùc ngoaøi thôøi gian vaø söï coâ ñôn. Toâi khoâng tin coù moät nhaø thô taøi naêng laïi ñam meâ quyeàn löïc vaø söï sang giaøu. Nhaø thô ñích thöïc laø ngöôøi bieát khöôùc töø moïi quyeàn haønh, chöùc vuï cuûa xaõ hoäi ñeå choïn moät thöù quyeàn haønh saùng taïo, laø giaùo chuû cuûa nhöõng con chöõ - ñoù laø thöù quyeàn haønh voâ song vaø ñoäc toân... Quyeàn haønh cuûa nhaø thô laø laøm thanh loïc taâm hoàn mình vaø ngöôøi ñoïc baèng caùch cheá taùc ra moät thöù ngoân ngöõ ñoäc ñaùo chöù khoâng coù quyeàn laøm nhieãm ñoäc tö töôûng, vaø tình caûm cuûa mình vaø moïi ngöôøi baèng thöù ngoân ngöõ huõ nuùt, beänh hoaïn, caåu thaû... Nhaø thô coù theå vieát nhöõng caâu thô do caûm höùng boäc phaùt töø tieàm thöùc nhöng anh ta laïi phaûi soáng suoát ñôøi vôùi nhöõng caûm xuùc aáy neáu muoán noù soáng trong loøng ngöôøi ñoïc. Thô baát töû noãi buoàn vaø nieàm vui cuûa con ngöôøi laø nhö vaäy. Neàn thô ca cuûa chuùng ta khaù phong phuù veà soá löôïng maø laïi nhôït nhaït veà caù tính saùng taïo neân khi xuaát hieän treân thi ñaøn moät caây buùt vôùi gioïng ñieäu ngang taøng phaù bónh cuõng ñuû gaây neân söï chuù yù vaø luùng tuùng trong caùch ñaùnh giaù cuûa caùc nhaø pheâ bình. Coù caây buùt thô noåi tieáng chæ vì söï phaù phaùch vôùi ñaày raãy khaåu ngöõ, ngoân ngöõ væa heø hôn laø nhöõng suy ngaãm veà cuoäc ñôøi, theá söï vaø söï saùng taïo veà ngoân ngöõ. Söï nhieãu loaïn cuûa pheâ bình ñaõ laøm cho caùn caân giaù trò ñích thöïc cuûa thô ca bò choâng cheânh. Coù nhöõng nhaø pheâ bình ñeo voû göôm chaân lyù nhöng laïi ruùt löôõi göôm ñao phuû. Hoï taùn tuïng thöù thô ve vuoát caùi toâi thò daân lô laùo nhöng laïi thaúng tay vôùi nhöõng baøi thô ñuïng chaïm vôùi noãi ñau nhaân theá. Coù leõ ñaõ ñeán luùc chuùng ta caàn caûnh giaùc vôùi thoùi löu manh vaø caø khòa ñeå phaù bónh, thoaû maõn söï ích kyû... Möu caàu danh lôïi ruùt ngaén tuoåi thoï cuûa taùc phaåm vaø söï nghieäp nhaø thô moät caùch gheâ gôùm. Ñaõ coù bao nhieâu nhaø thô maø ñöùa con tinh thaàn vaø söï nghieäp cuûa hoï cheát ngoûm tröôùc caû ngöôøi sinh ra noù? Nhaø thô khoâng phaûi laø danh hieäu baát di baát dòch daønh cho nhöõng ngöôøi böôùc chaân vaøo lónh vöïc thô ca. Naøng thô khoù tính seõ saün saøng töø boû nhöõng ngöôøi khoâng thaéng ñöôïc söùc ì caûm xuùc, trí tueä. Söï pheá truaát cuûa ñoäc giaû duø xaûy ra aâm thaàm nhöng vaãn mang laïi hieäu quaû, ñoù laø vieäc hoï seõ loaïi ra kyù öùc nhöõng nhaø thô vaø nhöõng baøi thô khoâng coøn xöùng ñaùng ñeå nhôù. Thô Vieät Nam hieän ñaïi thaät quaù ít nhöõng nhaø thô maø sau khi cheát taùc phaåm cuûa hoï môùi ñöôïc phaùt hieän, coâng boá vôùi soá löôïng vaø chaát löôïng thaät ñaùng neå (thaät

TC THÔ 2

•

ra phaûi vieát raèng quaù hieám hoi). Keå caû söùc saùng taïo vaø söùc laøm vieäc laâu beàn cuõng vaäy. Chæ ñeám treân ñaàu ngoùn tay nhöõng nhaø thô daùm vöôït leân chính mình baát chaáp moïi raøo caûn cuûa ñôøi soáng vaø xaõ hoäi... Coù phaûi thô ca laø thöù cuûa caûi tinh thaàn sang troïng laøm saùng giaù taâm hoàn nhöng laïi gaây ra laém luïy phieàn vaø bi kòch cho nhöõng ngöôøi dính ñeán noù? Duø giaûi thích theá naøo ñi nöõa ñieàu cô baûn vaãn naèm ôû nhaân caùch vaø taøi naêng cuûa caùc nhaø thô. Ñieàu naøy khoâng moät ñieàu kieän xaõ hoäi naøo coù theå thay theá ñöôïc... Söï tha hoùa cuûa nhaø thô xaûy ra khi coù söï thoûa hieäp vôùi söï deã daõi, taàm thöôøng hay baát cöù thöù quyeàn löïc naøo duø chæ laø voâ hình lôûn vôûn treân ngoøi buùt. Khi nhaø thô choái boû quyeàn löïc cuûa mình ñoái vôùi con chöõ cuõng laø luùc moái quan heä giöõa nhaø thô vôùi baïn ñoïc vaø coäng ñoàng bò phaù vôõ. Choã ñöùng cuûa nhaø thô khoâng ôû ñaâu khaùc ngoaøi traùi tim cuûa ngöôøi ñoïc. Nhaø thô laø ngöôøi giöõ vai troø ñi tìm laïi nhöõng gì ñaõ maát ñeå laøm giaøu theâm kyù öùc, trí tueä cuûa con ngöôøi neân khi nhaø thô boû queân thieân chöùc cuûa mình laø hoï ñaõ thuû tieâu saùng taïo, töï ñaùnh maát chính mình. Söï nhieät tình vaø queân mình cuûa nhaø thô trong nhöõng hoaït ñoäng xaõ hoäi chæ boäc loä söùc saùng taïo cuûa nhaø thô ñaõ bò caïn kieät vaø may maén laém thì hoï cuõng chæ trôû thaønh nhaø chính khaùch loãi thôøi hoaëc nhaø ñaïo ñöùc nghieäp dö maø thoâi... Thô ca ñoùng vai troø thöùc tænh con ngöôøi nhöng vôùi boïn ngöôøi voâ long taâm thì thô ca baát löïc vaø khoâng phaûi vì theá maø thô ca thu heïp phaïm vi aûnh höôûng cuûa noù. Thô ca thaám vaøo töøng ngoõ ngaùch taâm hoàn, töøng teá baøo cuûa ñôøi soáng vôùi söï taùc ñoäng tinh vi, chaäm chaïp vaø khoù coù theå nhìn thaáy hoaëc ño löôøng ñöôïc. Theá giôùi caøng vaên minh con ngöôøi caøng laøm chuû vaø chieám lónh töï nhieân, theá maø xem ra con ngöôøi vaãn coøn baát löïc vôùi nhöõng haønh vi man rôï vaø maát nhaân tính cuûa moät boä phaän khoâng nhoû trong toång theå loaøi ngöôøi. Haønh trình thi ca ñang ñoàng haønh vôùi cuoäc haønh höông ñi tìm chaân lyù cuûa nhaân loaïi. Vai troø cuûa thi ca coù leõ chaúng coù gì khaùc ngoaøi vieäc thöùc tænh löông tri cuûa con ngöôøi. Muoán ñöôïc nhö vaäy moãi nhaø thô phaûi laø nôi hoäi tuï cuûa löông tri vaø nhöõng phaåm chaát cao quyù cuûa con ngöôøi hieän ñaïi.

•

TC THÔ 2

ÑAËNG ÑÌNH HÖNG

CHÔÏ Laàn naøy khoâng ngoài ôõ jöõa chôï, oàn. Anh lui vaøo moät quaùn khoâng nhìn thaáy, maø töø quaùn nhìn thaáy caùc doøng ñi - xe - ngöôøi - nhöõng caùi roå raù - môù rau - nhö theå moät foâng ñoäng.Thuù, cöïc thuù! coù luùc maûi ngaém vaø neám (neám laø ñích) anh queân khuaáy moät caùi cheùn treân tay. Neám caû moät caùi chôï khoâng faûi chuyeän deã. Faûi coù moät ñoäng cô cöïc maïnh: Theøm. Coù theøm môùi aên ñöôïc. Kieåu nhaø thô, ngöôøi ta aên taùi. aên taùi bình minh aên taùi buoåi chieàu aên (raøu raïu) caû maët trôøi1 kieåu ngöôøi thòt, ngöôøi ta aên maâng ñi anh maâng thöù baûy... jôø daâng maâng laïi muøa maâng maâng/ caàn Con soâng queân Con soâng leân queân heát ñôïi chôø Anh caûm thaáy baát löïc. Khoâng phaûi thieáu theøm. Ngöôïc laïi, theøm cöù choàm. Meânh moâng! Khoâng ñieàu khieån ñöôïc. Chôït - thu goïn laïi - moät theøm beù - beù da dieát: moät muøi höông toùc. Toùc caû thaûy

Lune atroce - soleil amer (Rimbaud)

TC THÔ 2

•

baûy loaïi: ngaén - daøi vai - toùc oùng chanh boà keát - toùc moà hoâi nöùc nôû (vuoát cho em) - toùc ñeâm nhoøe döôùi voøm ñeøn. Höông trôøi toùc - thôû toùc - jaät mình! höông ngöôøi. Nhöng, tìm toùc faûi con soâng queân. Anh ñi queân. Theá laø vaøo côn theå ngieäm. Coù ngöôøi baûo ñaây laø côn theå ngieäm soá 7. Thöïc ra, anh khoâng ñaët teân ñaùnh soá. Cöù choàng ñoáng leân nhau caùc côn khaùc nhau. Côn tröôùc chöa xong, tieáp ngay côn sau, keå caû caùc côn cuõ cuõng taáy leân cuøng döï. Bôûi theá, ai hoûi, anh chæ noùi: Theá, theá. Khoâng ñaùnh soá ñöôïc caùi theøm. Keå töø buoåi moät duùm nguyeân aâm aê aá ra ñi, chöa bao jôø anh thaáy föùc taïp hôn caùi côn theå ngieäm naøy - côn theøm. Theøm toång hôïp, ñoùng cuïc, ñem caét ra baèng caùi fích töï vò, khoâng ñöôïc. Laïi coøn laø moät lao ñoäng nhoïc meät caàn söï phoái hôïp cuûa toaøn boä nguõ quan, keå caû cô baép. Maø thuù vò, theøm ñi, theøm laïi. Moät cöïc theøm coù theå tôùi ba laàn. Coù khi haøng ngaøy2 . Ñieåm cao cuûa theøm coù khi chuïm laïi taát caû caùc thöù theøm: aên - nghe - nhìn - ngaém, chaúng haïn aên moät quaû chuoâng buoâng jôø... Coâng vieäc phöùc taïp. Anh laïi faûi ra chôï.

2 Côm

•

TC THÔ 2

TRAÀM PHUÏC KHAÉC

NGOÏT TRAÊNG ra ñi nhö côn gioâng treân baøn tay chôùp giaät oâm trôøi ñaát vaøo trong coâ ñöøng mong gheû laïnh gaõ chöa coøn chöa maát khi muøa möa trôû laïi coøn ñaùy chum ngoøn ngoït mieáng traêng non

NHOÙC bieån ñen ngoaøi söùc thôû soáng thô ngaây cheát dòu daøng ñeâm ñau ngoaøi söùc khoùc cho nhaït moät vì sao ngoaøi söùc keâu cöùu ai hay moät nghìn chai thaát laïc moät nhoùc moät nhoùc tì xöa cuûa chuùng ta

TC THÔ 2

LAÙ laëng leõ naøng leân ga coá nhaân maét ñoû maàu hoa ñau röôïu ñaù laãm chaãm chieàu con nhoû gheù chaân cöûa moä cuoàng thu traêm traän laù

TAÀU SÖÔNG toâi nhôù nhaát khuoân maët daám daún maàu toa naâu maùu ñoû theùt ghi naøng boùc baùnh môøi traêng sao laãn loän chuyeán taàu söông saåm sôùm - toâi ñi

NÍU bieån im laëng boïn mình khoâng nhôù noåi gioù chieàu cong vaø raâu toùc phi lao gaõ gaäp xuoáng queâ nhaø xin xaù toäi muoân baøn tay nhoû níu - ñeâm nhau

•

TC THÔ 2

Ñoã QUYEÂN

NAÉNG VAØ HOA

taëng chuùng mình nhaân ngaøy sinh thöù 39

1. Chuû nhaät. Ñaàu thu. Hieân cöûa. Giöõa chuøm naéng - ñoùa hoa thaûm coû taùi cong xô xaùc Ñaây chuùng mình: moät tia naéng - moät caùnh hoa. 2. Anh theo maõi ngaøn vaïn naêm aùnh saùng tìm roïi leân moät caùnh hoa em... Ñaát Meï moûi moøn khoâ kieät Xöù ngöôøi laïnh giaù hoang ñôn. Anh nhö ñaõ coù tröôùc ngaøy nhöõng thieân thaàn haï theá Vì sao ñaàu tieân aáp uû töï trong nhaân. Moät tia saùng anh ñuû aám Caùnh hoa em trô troïi choán nhaân traàn. Ba traêm ngaøn ki-loâ-meùt moät giaây (1) coøn chaäm: Maét Meï kheùp roài, chöa kòp thaáy em! OÂi, maét Meï - Vì sao thöù nhaát cuûa vuõ truï naøy cho nhöõng ñöùa con.

TC THÔ 2

3. Coù nhöõng ngaøy ñaûn sinh cuûa Thích Ca Maàu Ni, cuûa Baø-la-moân, cuûa Gieâ-xu... Cuûa caû nhöõng maïo xöng thaàn thaùnh... Coù nhöõng ngaøy hoaøng kim cuûa ñöùc tin Cuûa caû nhöõng tröôùc taùc... Coù nhöõng ngaøy nhö theá treân naéng, treân hoa. Ñeå theá gian coù khoå ñau - haïnh phuùc coù töû - sinh, thieän - aùc. Caàu xin Meï, ñöa chuùng mình tôùi moät vuõ truï naøo xa khaùc nôi chæ coù hoa vaø coù naéng vónh haèng. 4. Coù nhöõng khu röøng maây che toái laù caønh Laù chaàm chaäm ngaû maøu Caønh run run muoán ruïng... Ñöøng sôï! Khi anh vaø em laø naéng vaø hoa. 5. Coù nhöõng böùc hoïa chaët caùc gam maøu tróu naëng vaø coù nhöõng khuùc ca daøi hôn caû moät noãi buoàn. Maøu ngöôøi ñôøi pha roài seõ phai! Ñaøn ngöôøi tôùi hoài phaûi luïi! Mình coøn maõi bôûi chöng laø ñöôïc Meï sinh ra.

•

TC THÔ 2

6. Baàu trôøi trieäu trieäu thieân haø - Taám lòch lôùn - em khaéc daáu moät ngaøy Meï maát: Vì sao thöù nhaát ñaõ thaønh gioït nöôùc maét ñen! 7. Ñöøng ngaïi nghe em, daãu ngaøy mai caùi caäu vua Kim Chung Nhaát ñoù buùng chôi hoøn bi nguyeân töû veà phía coøn laïi cuûa loaøi ngöôøi, daãu ba thaùng vöøa roài caû moät nöûa trieäu nhaân maïng Tuùt-xi ñaõ nhoøa vaøo caùt buïi... Neáu nhö nhöõng tia naéng vaãn coøn (duø laø moät!) vaø duø chæ moät caùnh hoa coøn höông saéc Neáu nhö... 8. Anh seõ coù theå thoâng hieåu noåi nhöõng gì lyù leõ ôû ñôøi (2) keå töø mai... Coøn tia naéng trong ngöôøi Meï cho töø ngaøy aáy Khoâng bao giôø anh coù theå thaáu taän ngoaøi ñieàu hieån nhieân laø ñeå maõi tìm roïi moät caùnh hoa - Em...

chuù thích

(1) Toác ñoä cao nhaát maø khoa hoïc ñöôïc bieát (toác ñoä aùnh saùng trong chaân khoâng) (2) “Töù thaäp nhi baát hoaëc” (Khoång Töû)

TC THÔ 2

Phuï baûn Ñinh Cöôøng

•

TC THÔ 2

LUOÀNG GIOÙ MÔÙI TRONG THÔ Nguyeãn Phöông Minh

aát cöù luoàng gioù môùi naøo - trong baát cöù laõnh vöïc gì - cuõng ñeàu laø vaán ñeà khoù, vì caùi môùi luoân luoân laø caùi khoù löôïng giaù. Vì theá, cho neân baát cöù ai ñi vaøo ... caùi môùi cuõng ñeàu neân ñi moät caùch deø daët, nhö ngöôøi ñi nhöõng böôùc ngaàn ngaïi treân maët phieán baêng moûng chôùm ñoùng ñaàu Ñoâng. Chuùng toâi cuõng khoâng ra ngoaøi quy luaät ñoù, vaø chæ xin ñöôïc daùm nhìn vaán ñeà qua tinh thaàn ñem caùi bình taâm vaøo caùi nghieâm troïng, ñöa caùi tung taêng vaøo böôùc ñi ngaàn ngaïi cuûa söï khai phaù. Xin ñöôïc trôû ngöôïc thôøi gian vaø khôûi ñaàu ôû moác ñònh meänh 30/4/1975. Ngaøy ñoù, chuùng ta tuùa ra boán phöông trôøi ñeå ñi veà mieàn ñaát höùa. Khoâng moät ai höôùng daãn ta, khoâng moät Moát-Sôø thôøi ñaïi naøo cheû nöôùc ñaïi döông cho ta veà mieàn ñaát höùa, hoaëc chæ cho ta moät ñích ñeán, moät con ñöôøng ñi. Luùc ñoù, töông lai laø nhöõng chuoãi ngaøy chìm laãn vaøo ñaùm maây muø cuûa voâ ñònh. Keû sang Myõ, ngöôøi troâi daït vaøo bôø bieån caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ, ngöôøi sang AÂu Chaâu, keû traû giaù cho Töï Do baèng maïng soáng cuûa chính mình. Cuøng vôùi doøng ngöôøi ñoù, moät Coäng ñoàng Vieät Nam Haûi Ngoaïi vaø moät neàn Vaên hoïc Haûi ngoaïi hình thaønh. Tieán trình hình thaønh ñoù phaûn aùnh troïn veïn nhöõng côn co giaät veà khuûng khoaûng vaên hoùa cuûa caû moät coäng ñoàng ngöôøi loay hoay töï hoûi: Ta laø ai? Ta ñöùng ôû ñaâu? Ta muoán gì?, vaø Ta seõ laøm gì? Trong côn loay hoay ñoù, coù Nam Loäc thieát tha nhö noùi vôùi ngöôøi tình muoân thuûa, “Saøi Goøn ôi ta ñaõ maát ngöôøi trong cuoäc ñôøi.” Coù Du Töû Leâ, quaù khöù khoâng coù choã neo, ngaøy mai khoâng daùm giaùp maët: ta ñi, keå heát ñôøi roài soáng theâm trong noãi raõ rôøi maø thoâi moäng naøo ñuû doã ta vui tay chaân cuõng laï, tieáng cöôøi cuõng chua

TC THÔ 2

•

ta ñi, soáng noát ñôøi thöøa noùi naêng chi nöõa cuõng löøa doái thoâi Daêm Baøi Haùt Ru Ngöôøi Phieâu Baït, 1977 Coù Traàn Moäng Tuù, muøa Giaùng Sinh naêm 1977, bô vô giöõa ngaõ ... baåy cuûa cuoäc ñôøi: Coù phaûi ngöôøi laø traêng Daãn toâi veà ñöôøng cuõ Coù phaûi ngöôøi laø sao Soi ñôøi toâi löõ thöù Ñeâm Voâ Taän, 1977 Coù Ñan Queá, thaùng 2 naêm 1979, sau gaàn boán naêm ôû Myõ vaãn caûm thaáy maát huùt trong voâ cuøng: Moät maûnh hoàn coâi, moät maûnh trôøi Maëc cho thaân theá laïnh luøng troâi Phöông Trôøi Leõo Ñeõo, 1979 Coù Nguyeân Löông “nhìn laïi queâ höông” qua kyû nieäm chöùa ñaày vuõng nöôùc möa ñeâm. Coù Traàn Moäng Tuù, khaån thieát keâu goïi: Nhaân danh queâ höông toâi, nhaân danh daân toäc toâi Toâi thieát tha keâu goïi Hôõi nhöõng ngöôøi ñang rao giaûng Nhaân Quyeàn ôû phöông Taây Xin haõy veà phöông Ñoâng Ñoát duøm toâi ngoïn ñuoác Nhaân Quyeàn Nhaân Danh, 1979 Coù Hoaøng Khôûi Phong cuùi ñaàu chieâm nghieäm Gheành thaùc cuûa cha, nôi ngaøy xöa, coù ngöôøi, luùc bình thöôøng goø löng ñaïp xe ñaïp keõo keït ñi kieám aên, nhöng luùc xung traän, huøng traùng duøng taàm vong ñaùnh thöïc daân Taây. Coù Baéc Phong mô maõi ñöôïc soáng trong moät chieán khu ôû queâ nhaø. Coù Hoaøng Phuû Cöông ñeâm ru traøng AK. Khoâng khí sinh hoaït vaên ngheä luùc ñoù truï trong thôøi gian taâm lyù cuûa tröôùc naêm 1975, vaø phaûn aùnh caùi taùch bieät - toái thieåu veà maët tinh thaàn – cuûa chuùng ta ñoái vôùi xaõ hoäi Myõ. Haàu heát ñeàu nghó ñaây chæ laø moät cuoäc döøng chaân taïm. Vaø vì theá chuùng ta döïng neân moät caùi gì taïm bôï. Chuùng ta hoái haû doing laïi nhöõng sinh hoaït cuõ cuûa SaøiGoøn tröôùc naêm 75 - caû toát laãn xaáu - ñeå chaén phaàn naøo söï xaâm chieám cuûa caùi caûm giaùc maát huùt trong bao la, bô vô

•

TC THÔ 2

trong ñaùm ñoâng. Chuùng ta in laïi nhöõng saùch cuõ, chuùng ta haùt laïi nhöõng ca khuùc cuõ, chuùng ta coá troàng caùc loaïi rau cuûa queâ nhaø, chuùng ta naáu nhöõng moùn aên Vieät Nam, vaø roài caùi gì phaûi ñeán ñaõ ñeán, chuùng ta xuaát caûng sang Myõ caû leà loái sinh hoaït baùo chí cuõ laãn phong thaùi vaän ñoäng chính trò cuõ. Luùc ñoù, chuùng ta rôi vaøo caên beänh “coù nhieâu xaøi nhieâu, coù nhieâu xaøi hoaøi”. Ñieàu naøy phaûn aùnh khaù roõ qua vaên hoïc. Maõi ñeán luùc gaàn ñaây, chuùng ta vaãn chæ daùm “taùn” - nuùp döôùi daïng pheâ bình vaên hoïc, neáu coù theå goïi ñoù laø pheâ bình - veà nhöõng gì ñaõ ñöôïc ñaõi loïc, ñaõ ñöôïc coâng nhaän; nhö “taùn” veà nhöõng baøi thô thôøi tieàn chieán hoaëc dòch, cho vaøi lôøi “baøn” Mao Toân Cöông veà thô Ñöôøng. Chuùng ta vaãn chæ khai thaùc nhöõng ñeà taøi öôùc leä cuõ. Chuùng ta bieän luaän raèng thì laø vì cuoáng ruùn saùng taïo ñaõ bò caét ñöùt khoûi maïch söõa queâ höông neân chuùng ta ngheøo naøn trong saùng taïo. Trong gaàn 15 naêm, nhaïc tính thô haûi ngoaïi vaãn laø nhaïc tính caân ñoái cuûa thô Ñöôøng, eâm aû cuûa luïc baùt vaø reùo raét cuûa doøng thô tieàn chieán. Trong gaàn 15 naêm, ta truï trong thôøi gian taâm lyù cuûa tröôùc naêm 75 caû veà noäi dung laãn hình thöùc. Caùi coâ ñôn treân xa loä khoâng ñeøn xuyeân tieåu bang, caùi ñieân tieát bò giam haõm trong côn keït xe töôûng chöøng voâ taän treân xa loä 5 moãi baän ñi laøm, caùi vaãy vuøng kieám soáng vaø hoäi nhaäp xaõ hoäi Myõ, nhöõng ngöôøi Vieät Nam ... bò beänh taâm trí trong caùc döôõng trí vieän, nhöõng ñoàng baøo laây laát trong caùc traïi tò naïn; nhöõng ngöôøi Vieät khoâng nhaø ngay treân heø phoá Myõ, ...; taát caû caùc ñeà taøi raát thöïc treân ít thaáy trong thô, truyeän. Ít thaáy coù noã löïc phaù vôõ ranh giôùi raøng buoäc cuõ; ít thaáy caùi vaïm vôõ lao mình khaùm phaù caùi môùi. Chuùng ta ueå oaûi, vaø caùi gì tröôùc maét chuùng ta cuõng ñeàu “lình xình”. Chuùng ta trôû neân “sieâu thöïc”. Sieâu leân caùi Thöïc taïi ñeå bôi loäi “thoaûi maùi” trong ... caùi cuõ. Tuy nhieân, hình nhö coù luoàng gioù môùi xoùa tan ñi maøn ñeâm sieâu thöïc ñoù. ÔÛ trong vaø ngoaøi nöôùc, moät lôùp ngöôøi môùi khaúng ñònh quyeát taâm ñem ñôøi soáng, thöïc teá vaø leõ thaät trôû laïi vaên hoïc vaø chính trò. ÔÛ ngoaøi nöôùc, moät lôùp ngöôøi môùi noùi vôùi nhau, “khoâng theå cöù ngoài chôø cho ñeán khi quyù vò ñaøn anh ñoàng yù vôùi nhau; haõy cöù ñeå hoï ngoài yeân ôû moät xoù cuûa vuõ ñaøi lòch söû thaûo luaän veà nhöõng vaán ñeà cuõ trong cung caùch cuõ; haõy tieán leân baèng nhöõng böôùc vaïm vôõ, gaït phaêng taát caû nhöõng ñoå naùt treân maët baøn queâ höông vaø cuøng nhau saép xeáp laïi moät traät töï môùi cho ñaát nöôùc”. Trong nöôùc, coù Nguyeãn Thuïy Kha, Buøi Chí Vinh khaúng ñònh baèng saùng taùc cuûa mình - Toâi nhoå nöôùc boït vaøo nhöõng ñieàu löøa mò ... Toâi seõ laøm cho nhöõng nhaø baùc hoïc - thaáy mình coøn caän thò tröôùc töông lai (“Tuyeân Ngoân Thi”, trích trong taïp chí Thô, soá ra maét muøa Thu 1994). Coù TTS, moät thuyeàn nhaân ôû Hoàng Koâng bò cöôõng baùch hoài höông, ñaõ vieát thö ra cho thaân höõu ôû Myõ qua ngaû Trung Quoác, cheá ñoä naøy khoâng coøn lyù do gì ñeå toàn taïi, veà giaø neáu chöa ñaùnh ñoå ñöôïc cheá ñoä, toâi seõ ñeå laïi di chuùc cho con chaùu, thuùc chuùng laøm chuyeän ñoù. ÔÛ ngoaøi nöôùc, tieáng thô khoâng coøn thuï ñoäng ... leát theo chính trò

TC THÔ 2

•

nhö trong khoaûng thôøi gian töø 1975 cho ñeán 1990, maø ñaõ coù daáu hieäu cho thaáy coù söï ñoåi môùi, coù söï khai phaù ñaåy luøi bieân giôùi cuûa ngoân töø; moät söï khaùm phaù khoâng ñôn leû, laïc loõng, maø hình nhö thoaùt thai töø moät tröôøng phaùi ñang hình thaønh. Coù Du Töû Leâ, luoân baùm truï vaøo ñôøi soáng, laøm thô khoâng bieát meät, soáng troïn veïn vaø soáng thaät vôùi chính mình, vaø khoâng ngöøng laøm môùi ngoân ngöõ thô. Haønh trình thô Du Töû Leâ phaûn aùnh caùi nhòp cuûa doøng thô haûi ngoaïi, töø nhöõng böôùc ñi chaäm raõi vaø thoaûi maùi luùc ban ñaàu cuûa thô-taïo-nhòp trong doøng ... tieàn chieán (“Khi toâi cheát haõy ñöa toâi ra bieån”), cho ñeán caùi vuøng vaãy muoán vöôït thoaùt ra khoûi nhöõng raøng buoäc cuûa gaùnh naëng quaù khöù (“ÔÛ choã nhaân gian khoâng theå hieåu”), ñeå roài ñoå aøo ra bieån vôùi töï-do-tìm-thaáy: neân, chieàu leân: chia tay chim vaït caây caáu keát röøng nguyeân thuûy, naøng toâi teâ, meàm, xuoâi, saâu/hoang/ khuya/maây chuû ñoäng: qui haøng bieån/göông Bieån, Göông, Seattle Coù Kheá Ieâm, vôùi loái buoâng caâu baát chôït xoâ ñaåy aâm thanh chaïy theo nhöõng chieàu kích khoâng quy öôùc, vôùi loái thaû yù cuûa moät Samurai sau khi ñaõ truï taán caû moät buoåi chieàu boãng vung göôm ra chieâu saùt thuû: hình noäm (baèng rôm) dang tay ra ñöøng bao giôø hoûi han gì veà ñôøi soáng nheù neáu noùi khoâng seõ bieát theá naøo laø moài löûa caâm nhö thoùc Caâm Hoaëc: Töø thuôû tuoåi taùc nhö ñoàng naùt Söông khoùi xaây thaønh traêng moä bia Ta uoáng say khöôùt nöôùc quaãn baùch Theo gioù ra ngoaøi bieân giôùi kia Chaùi Xöa

•

TC THÔ 2

ÔÛ Du Töû Leâ vaø Kheá Ieâm, nhaïc cuûa Thô laø nhaïc cuûa Thô (vaø khoâng coøn laø nhaïc cuûa nhaïc), vaø tempo cuûa nhaïc trong thô khoâng ñeán töø yù ñoà taïo-vaàn-nhòp maø laø aâm vang cuûa cuoäc ñoái thoaïi giöõa nhaø thô vaø ñôøi soáng. Neáu thô cuûa Huy Caän vôùi tay anh em haõy töïa ñaàu, cho anh nghe naëng traùi saàu ruing rôi, ñi töï nhieân vaøo nhaïc-cuûa-nhaïc Phaïm Duy vôùi aâm thanh cuûa “traùi saàu” rôi loùc coùc trong voâ thöùc ngöôøi nghe; thì nhaïc tính trong thô Du Töû Leâ laø caùi phaûn aùnh cuûa nhaïc-ñôøi-soáng vôùi tempo phi-tuyeán-tính tôùi-lui-ñoät-bieán-baát-chôït, vôùi nhöõng chieàu kích khoâng-ñoaùn-ñònh-ñöôïc cuûa nhöõng gioït nöôùc baén ra töø nhöõng cuoän soùng boå vaøo gheành: vaø, chieàu cuø toâi: chìm, rôi ai vai/ Boà taùt/ tim: ngoài gheá sau vaø, meânh moâng. Meânh moâng, kia thaùp, chuoâng: chaûy giöõa toâi bôø, baõi lieân vaø, queân. queân. queân. queân. queân. con soâng töï deät luïa baêng giaù, gìn vaø im. im. im nghe chim khoaéng, ñau caùnh nhuoäm saâu mieàn hö, taâm Toâi/Chieàu/Soâng Saint Laurent chöa heà chaûy trong kyù öùc naøng, Du Töû Leâ Laø aâm thanh cuûa ñôøi soáng, laø nhöõng böôùc goõ treân neàn cuûa söï khaùm phaù; laø tieáng ñoäng cuûa lon bia thuoäc khoâng gian vaät lyù, ñònh moác cho thôøi gian taâm lyù. Vaø nhö moät phaûn hoài chuyeån giöõa hai khoâng gian: thôøi-giantìm-kieám-taâm-lyù caáu taïo caùi daøi hôi cho tieáng ñoäng cuûa khoâng gian vaät lyù. Laø caùi aâm thanh ñoäc laäp maø trí töôûng muoán nghe, laø hoài aâm cuûa caùi nhìn tröøng vaøo baët-voâ-aâm-tín: tu hôi bia ñaù chieán lon ra ngoaøi thoác thaùo noát nhaïc rôøi phaân kòch hoang pheá tìm kieám cöù môø mòt maõi roài cuõng coù ngaøy phaûi saùng toû veà thuôû khoán cuøng

TC THÔ 2

•

soáng ngaéc ngoaûi caàu bô caàu baát loùc coùc vaãn bieät voâ aâm tín Tìm Kieám, Kheá Ieâm Vaâng, coù caùi gì môùi trong thô. Môùi töø nhaïc-cuûa-thô, môùi töø caùch daøn traûi caáu truùc caùc maûnh cuûa ñôøi soáng, môùi töø caùi naâng chöõ nghiaõ bình thöôøng cuûa ñôøi soáng leân moät khoâng gian khaùc, môùi töø caùch môøi goïi ñoäc giaû giao duyeân vôùi nhaø thô qua ... thô. ÔÛ ñaây, thô khoâng coøn laø böõa aên baøy saün vôùi cheùn baïc ñiaõ vaøng baøy bieän theo cung caùch quyù phaùi xöa, vaø vaêng vaúng ñaèng sau laø caùc khuùc nhaïc coå ñieån; maø laø moät caáu-truùc-toaønveïn-khoâng-toaøn-veïn, vôùi nhöõng nhòp döøng ñeå ngöôøi ñoïc saùng-taïo-noái-tieáp noát nhaïc ñöùt ngang, vôùi nhöõng khôûi ñaàu baát ngôø, chieát maïch thô vaøo ñôøi soáng cuûa ngöôøi ñoïc: vaø, ngaøy cuø söông: bay leâ naéng thaâu pheá lieäu: em truyeàn nhieãm, thô vaø, maây cuø möa: troâi, ñi nhìn nhau cöûa nguïc a tì, baäc moâi Toâi/Chieàu/Soâng, Du Töû Leâ Vôùi nhöõng khoaûng troáng trong thô môøi goïi ngöôøi ñoïc phieâu boàng trong moät caûnh-giôùi-khoâng-nôi-baùm-víu: gaùc maùi con ñoø khoâng giaû duï vaäy aån duï lôøi ñöøng ñuøa bôõn vôùi kyù öùc noùng naûy ñaõ ñeán luùc phaûi choân soáng caû hôi thôû tí taùch gioït caø pheâ rôi Caø Pheâ, Kheá Ieâm

•

TC THÔ 2

ÔÛ trong nöôùc, coù Leâ Thu Thuûy, vuøng vaãy môû chieáu kích thöù tö cho boùng ñeâm khoâng loái thoaùt: Toâi nhoû tí nhö moät vì sao laïc Luõ giaùn boø laëng leõ ñeán sôø toâi Ñeâm Coù Nhaät Leä, xuoáng taán nhìn ñoái thuû moät caùch e ngaïi, doàn noäi löïc, cung tay roài töï hoûi coù neân xuaát chieâu: Toâi thích duøng nhöõng ñoäng töø maïnh, nhöõng hình dung töø treo ngöôïc chính toâi Nhöng toâi chöa thaáu hieåu Caùi gì maïnh, caùi gì ñaùng sôï treo ngöôïc con ngöôøi Naêm Toâi 23 tuoåi Vaâng, coù caùi gì môùi trong Thô. Trong khi doøng thô ôû trong nöôùc vaãn coøn ngöøng ôû söï taùc vaän cuï theå (opeùration concreøte - thuaät ngöõ cuûa Piaget) thì doøng thô haûi ngoaïi ñaõ caáu truùc hoùa ñôøi soáng baèng taùc vaän treân nhöõng taùc vaän cuï theå (opeùration sur les opeùrations concreøtes). Do tính raát vaên ngheä cuûa ... vaên ngheä, xin ñöøng kyø voïng moät tuyeân ngoân vaên ngheä seõ gioáng moät tuyeân ngoân chính trò. Ngaøy Rimbaud leân Paris, danh thieáp vaên ngheä cuûa anh laø baøi thô “Con Taøu Say”; tuyeân ngoân cuûa tröôøng phaùi tieåu thuyeát “sieâu thöïc” laø truyeän “Nazda” cuûa Andreù Breton; tuyeân ngoân cuûa tröôøng phaùi thô phi-phi-thöïc laø taäp thô “Laù Hoa Coàn” cuûa Buøi Giaùng. Coù caùi gì ñoù töø “coäi nguoàn loaõ theå” cho chuùng ta thaáy, tuyeân-ngoân-thô haûi ngoaïi ñaõ ñöôïc kyù maõ vaø chæ coøn chôø ñöôïc neùm ra. Gaàn 20 naêm qua, coù leõ ñaây laø laàn ñaàu tieân, tieáng thô khôûi xöôùng moät luoàng gioù môùi, khôi daäy caùi ñam meâ “laøm chuû ngoân töø töùc laøm chuû theá giôùi”; laàn ñaàu tieân Thô giöông cao ngoïn côø tieân phong khai phaù vaø ñoåi môùi ñích thöïc. Phaûi chaêng ñaây laø daáu hieäu toát?

TC THÔ 2

•

NGUYEÃN QUANG THIEÀU

NHÖÕNG NGÖÔØI ÑAØN BAØ GAÙNH NÖÔÙC SOÂNG Nhöõng ngoùn chaân xöông xaåu, moùng daøi vaø ñen toûa ra nhö moùng chaân gaø maùi Ñaõ naêm naêm, möôøi laêm naêm, ba möôi naêm vaø nöûa ñôøi toâi thaáy nhöõng ngöôøi ñaøn baø xuoáng gaùnh nöôùc soâng Nhöõng buùi toùc vôõ xoái xaû treân löng aùo meàm vaø öôùt Moät baøn tay hoï baùm vaøo moät ñaàu ñoøn gaùnh beù boûng chôi vôi Baøn tay kia baáu vaøo maây traéng Doøng soâng guïc maët vaøo bôø ñaát laàn ñi Nhöõng ngöôøi ñaøn oâng cuûa hoï mang caàn caâu vaø côn mô bieån ra khoûi nhaø luùc naøo khoâng bieát Nhöõng con caù thieâng quay maët khoùc Nhöõng chieác phao ngoâ cheát noåi Nhöõng ngöôøi ñaøn oâng giaän döõ vaø buoàn baõ vaø boû ñi Ñaõ naêm naêm, möôøi laêm naêm, ba möôi naêm vaø nöûa ñôøi toâi thaáy Sau nhöõng ngöôøi ñaøn baø gaùnh nöôùc soâng laø luõ treû côûi truoàng Chaïy theo meï vaø lôùn leân Con gaùi laïi ñaët ñoøn gaùnh leân vai vaø xuoáng beán Con trai laïi mang caàn caâu vaø côn mô bieån ra khoûi nhaø Vaø nhöõng con caù thieâng moät laàn nöõa laïi quay maët khoùc Tröôùc nhöõng löôõi caâu ngô ngaùc loä moài.

•

TC THÔ 2

NGUYEÃN ÑOÃ HOÀI ÖÙC CUÛA MOÄT NGAØY taùm giôø cuûa moät ngaøy toâi chæ coù moät nhieäm vuï khe kheõ baûo mình: “chaàm chaäm thoâi, nheø nheï thoâi” vaø ñoâi khi toâi laøm ñöôïc thaät toâi vaøo pharmacy mua vieân Alnalgin vaø toùt leân caân hoâm qua taêng moät hoâm nay giaûm moät ñaèng naøo chaû phaûi mua, ñôõ toán hai traêm aùnh naéng ñuoåi chuùng toâi ra khoûi voøm caây caùi ngoâi nhaø ñaày aån öùc moät ngaøy quaû boùng nhoaøi ra khoûi löôùi chuùng toâi say söa caõi nhau vaø luøi daàn vaøo boùng toái ñaèng naøo chaû theá ñaèng naøo chaû theá noùi chuyeän vôùi thaèng caâm coøn hôn khoâng noùi vôùi ai caû coù ai laøm ñaùm ma caây! ngoaøi ñöôøng Beethoven giaêng ñaày SG. 8.94

TC THÔ 2

•

THANH THAÛO

AÅN CÖ bong boùng moät chieác xe ruù ga caét ngang giaác mô nghòch aâm vui con raén muø buoåi sôùm chieàu chieàu töôùi nöôùc cho hoa nguoâi côn giaän moät mình ñi trong ñöôøng oáng laøm sao nguoâi nhöõng boâng hoa khoâng löøa doái nhöõng myõ töø gaùn cho chuùng löøa doái ta aån cö trong thaân theå mình nhö trong ngoâi chuøa nhoû ta laø oâng töø queùt doïn ngoâi chuøa cha meï cho ta nôi aáy xa cao maäp môø höông khoùi cha meï ta veà nhìn ñaày moät khoâng gian im laëng con seõ gieo vaøo khoâng gian aáy haït coû nôû xanh vì ngöôøi khaùc con seõ gieo khoâng gaët baûn ñoäc taáu ghi-ta baám treân doøng soâng heïp 1993

•

TC THÔ 2

BUØI CHÍ VINH

NGOÙ LAÏI TIEÀN NHAÂN Vôùi trí nhôù cuûa Leâ Quyù Ñoân caùi ñaàu ñoäi trôøi cuûa Cao Baù Quaùt laïi theâm Tuù Xöông chuùt muøi khinh baïc ta ñem thaân ta ñuøa giôõn vôùi coâng haàu Ta caám “beå xanh hoùa thaønh ruoäng daâu” cho ngöôøi coù muoái vaø cho taèm coù laù ta caám cöûa nhöõng nhaø thô ñon ñaû Nguyeãn Coâng Tröù laøm quan chæ thích ñöôïc vi thaàn Ta caám cöûa nhöõng nhaø thô keû caû Nguyeãn Khuyeán veà giaø tan heát moäng chaên daân “Tröôøng Giang nhö kieám laäp thanh thieân” ta thöông Chu Thaàn phaûi tuoát göôm laøm giaëc ta thöông maët trôøi bò choân xuoáng ñaát cho luõ huû nho nhaø Nguyeãn maëc hoaøng baøo ta thöông maët traêng gaëp phaûi thôøi nguyeät thöïc cho luõ nònh thaàn laám taám moïc nhö sao Ta thöông anh huøng ôû “phoá Haøng Naâu” giaû laøm phoãng saønh maët maøy lô laùo ta thöông “Ngoïa Long Cöông” giaû say beân cheùn röôïu khoâng daùm ngaâm thô sôï loä coát Roàng ta thöông baäc Tuù Taøi quaân töû möôïn aùo giang hoà ñuøa luõ Traïng tieåu nhaân

TC THÔ 2

Ta coù lôøi xin loãi Traàn Töû Ngang haø taát phaûi “Ñoäc saûng nhieân nhi theá haï” “Nieäm thieân ñòa chi du du...”, baïn nieäm moät mình thì phí quaù ta cheû ñaàu ta chia heát thaûy moïi ngöôøi theá gian naøy nhöõng keû bình thieân haï coù coøn gan, ñuû maät ñeå rong chôi coù gioáng Quaùt khaéc thô vaøo vaùch ñaù coù nhö Xöông nheùt chöõ xuoáng moâng ngoài vaø coù daùm nhö ta, ñoïc nhöõng lôøi khí phaùch roài ruû Hoà Xuaân Höông chôi côø töôùng tay ñoâi

•

TC THÔ 2

THÔ, CAÀN COÙ CAÙI NHÌN TOÂN TROÏNG Nguyeãn Troïng Taïo

reân nhieàu maët baùo töø Haø Noäi thaønh phoá gaàn ñaây ñaõ giôùi thieäu haøng loaït baøi “Trao Ñoåi Veà Thô Hoâm nay” cuûa khaù nhieàu nhaø thô, nhaø pheâ bình vaên hoïc vaø cuûa caû nhöõng ñoäc giaû yeâu thô laø lính , laø coâng nhaân, noâng daân v.v... Ngöôøi tham gia noã löïc nhaát laø nhaø thô Traàn Maïnh Haûo, anh vieát haøng loaït baøi pheâ bình pheâ phaùn taäp thô Söï Maát Nguû Cuûa Löûa cuûa Nguyeãn Quang Thieàu (Giaûi thöôûng Hoäi Nhaø vaên VN 1993) laø “thô Taây giaû caày”, taäp thô Boùng Chöõ cuûa Leâ Ñaït laø “thi phaùp uù ôù”, taäp thô OÂ Mai EM cuûa Ñaëng Ñình Höng laø “khoâng phaûi thô”, taäp thô Ngöôøi Ñi Tìm Maët cuûa Hoaøng Höng “voâ nghóa, kyø quaùi, dung tuïc”, “ñaùnh ñoá ngöôøi ñoïc”; anh leân aùn Phaïm Xuaân Nguyeân laø “Escoâca suùt boùng vaøo löôùi thô ñoäi nhaø”, daùm trao “laø côø maùu cuûa thô ca caùch maïng” cho neàn Ñeä nhaát coäng hoaø goàm Thanh Taâm Tuyeàn vaø nhoùm Saùng Taïo; vaø anh ñeà cao ñoùng goùp nhaèm caùch taân thô ca cuûa caû moät ñoäi nguõ ñoâng ñaûo caùc nhaø thô choáng Phaùp vaø choáng Myõ trong hai cuoäc khaùng chieán cuûa daân toäc. Moät soá ngöôøi ñaõ vieát baøi tranh luaän vôùi Traàn Maïnh Haûo. Nhaø baùo treû Phaïm Töôøng Vaân ñaõ laøm moät cuoäc phoûng vaán Traàn Maïnh Haûo (coù baêng ghi aâm), nhöng sau ñoù anh ñaõ ñieän cho Toång bieân taäp taïp chí Dieãn Ñaøn Vaên ngheä Vieät Nam ñeà nghò khoâng ñaêng baøi phoûng vaán ñoù, vôùi lyù do laø nhaø baùo ñaõ leùn ghi aâm, duø theo Phaïm Töôøng Vaân laø “anh Haûo coøn ñi mua cassette cho Vaân”. Toâi laø moät ngöôøi luoân luoân thaáy mình “yeám theá” tröôùc caùc cuoäc tranh luaän lôùn tieáng, cho neân chæ daùm ñöùng ngoaøi ñeå laøm quan saùt vieân, ñaëng ruùt ñöôïc ñoâi ñieàu boå ích cho nhaän thöùc veà thô vaø ñôøi soáng chung quanh mình. Vaø toâi thaáy trong tranh luaän thöôøng xaûy ra nhöõng baát ñoàng

TC THÔ 2

•

ngoân ngöõ. Khi ñaõ baát ñoàng ngoân ngöõ thì tranh luaän deã daãn tôùi baát hoøa. Vaø toâi chôït nhôù baøi thô Baát Hoaø cuûa Voâznheâxenxki nhö moät an uûi cho söï “yeám theá” cuûa mình: khoâng nhaát thieát phaûi thanh minh Ñöøng giaän em ôi, ta ñaâu laø ñoâi khi Giaûi thích laøm chi khi lyù trí khoâng theå hieåu Vaø taâm hoàn thì bieát heát caû roài, giaûi thích nöõa laøm chi Vì vaäy, tuy coù moät soá yù kieán khaùc bieät vôùi Traàn Maïnh Haûo, toâi vaãn khoâng thích tranh luaän cuøng anh. Moãi ngöôøi ñeàu coù quyeàn phaùt bieåu chính kieán cuûa mình, vaø Traàn Maïnh Haûo ñaõ noùi roõ chính kieán cuûa anh veà thô hoâm nay. Laø nhaø thô cuøng theá heä vôùi Traàn Maïnh Haûo, trong baøi vieát ngaén naøy, toâi chæ xin trình baøy vaøi suy nghó nhoû cuûa mình veà thô vaø pheâ bình thô, vôùi mong muoán moïi ngöôøi cuøng daønh cho thô caùi nhìn côûi môû vaø toân troïng. 1. Toâi coù anh baïn laøm ngheà baùc só, nhöng laïi meâ thô ñeán noãi anh nghó, thô môùi laø caùi nghieäp truyeàn kieáp cuûa mình. Quan nieäm thô cuûa anh tröôùc heát phaûi laø Thô-Caù-Nhaân-Coâng-Nhaân, nghóa laø thô phaûi goùp phaàn caûi taïo vaø xaây döïng Xaõ-Hoäi-Ngöôøi. Caùc quan ñieåm chính trò, xaõ hoäi trong thô anh quaù môùi meû, maïnh meõ vaø taùo baïo, ñaõ khieán cho nhaø pheâ bình Ích Xì, moät ñieån hình ngöôøi yeâu cheá ñoä ñeán cuoàng tín noåi giaän, ñaùnh moät baøi naëng chuøy treân baùo. Laïi gaëp thôøi baùo ñaõ ñaêng baøi ñaùnh thì khoâng coù ñaêng baøi ñôõ, theá laø anh baïn toâi phaûi mang aùn treo lô löûng. Nhöõng ngöôøi yeâu thô (cuõng cuoàng tín) vaø ñoàng nghieäp trong beänh vieän nghieãm nhieân coi anh nhö moät thaèng dôû hôi, phaûn ñoäng! Anh buoàn laém, ñònh boû buùt, nhöng khoán noãi caùi maùu thi só cöù soâi leân suøng suïc, anh laïi laøm thô. Ruùt kinh nghieäm laàn tröôùc bò ñaùnh vì Thô-Theá-Söï, laàn naøy anh laøm Thô-Tình-Vónh-Cöõu. Ñaõ goïi laø Thô-Tình-Vónh-Cöûu thì thôøi naøo maø chaúng caàn, vì noù laø nhu caàu töï thaân cuûa loaøi ngöôøi. Khoâng ngôø khi Thô-Tình-Vónh-Cöûu cuûa anh vöøa ñaêng leân baùo, laäp töùc anh bò nhaø pheâ bình thaân yeâu ngay töø trong nhaø laø Baø-Xaõ, ñuøng ñuøng noåi giaän ñaùnh cho moät traän toe tua. Chöa ñaõ, nhaø pheâ bình thaân yeâu Baø-Xaõ coøn môû caû moät chieán dòch truy tìm ñoái töôïng cuûa Thô-Tình-Vónh-Cöûu ñeå ñaùnh tieáp. May thay, baïn toâi laø moät ngöôøi ñaøn oâng ñöùng ñaén neân cuoäc truy tìm cuûa Baø Xaõ khoâng thaønh, nhöng baø ra leänh cho choàng “muoán gia ñình eâm aám thì phaûi tieät caùi noïc Thô-Tình-Vónh-Cöûu aáy ñi”. Vaâng leänh nhaø pheâ bình thaân yeâu, anh thoâi laøm thô ñöôïc maáy tuaàn lieàn. Nhöng caùi maùu thi só quaùi aùc noù khoâng chòu caïn trong anh. Nhö ñaõ noùi ôû treân, thô ñaõ laø caùi nghieäp truyeàn kieáp roài thì laøm sao ñoaïn tuyeät ñöôïc, laàn naøy thaän troïng

•

TC THÔ 2

hôn, anh quyeát laøm Thô-Ngheä-Thuaät-Chöõ. Chôi chöõ laø moät ngheä thuaät xöa nay khoái ngöôøi öa thích. Maø coøn troïng nöõa. Chaû theá maø ôû phöông Taây ngöôøi ta coøn noùi chaéc: “Chöõ baàu leân nhaø thô”? Theá laø coâng cuoäc CaùchTaân-Chöõ cuûa anh ñöôïc tieán haønh, vaø tao ñaøn Thô-Ngheä-Thuaät-Chöõ daàn daàn ñöoïc xaùc laäp, thu huùt khoâng ít ngöôøi meâ chöõ nghóa. Nhaø pheâ bình thaân yeâu Baø Xaõ voán chöõ nghóa môùi ôû trình ñoä xoùa muø neân khoâng can thieäp gì vaøo ñaáy ñöôïc. Coøn nhaø pheâ bình cuoàng tín Ích Xì thì cho qua loaïi thô naøy vì khoâng thaáy noù haøm chöùa moät quan ñieåm chính trò ñaùng ngôø naøo. Töôûng theá laø yeân, naøo ngôø phaùi Thô-Ngheä-Thuaät-Chöõ cuûa anh ñaõ voâ tình chaïm phaûi gout chaân A-sin cuûa phaùi Thô-Thaønh-Thaät-Khai-Baùo. theá laø thi ñaøn aàm ó caû leân. Phaùi Thô-Thaønh-Thaät-Khai-Baùo voán laâu nay ngöï trò thi ñaøn caûm thaáy bò xuùc phaïm naëng neà, lieàn tung ra maáy nhaø thô kieâm nhaø pheâ bình Buùa Taï, taû xung höõu ñoät. Anh baïn toâi phaùt hoaûng vì bieát raèng, nhöõng con chöõ thí nghieäm laøm sao choáng laïi noåi buaù rìu. Thoâi thì “quaân töû phoøng thaân”, moät laàn nöõa anh ñaønh dang dôû vôùi Naøng Thô. Nhöng laàn naøy thì anh ngaùn thaät, anh quyeát boû buùt ñeå laøm Baùc Só tö, moät ngheà cuõng löông thieän khoâng keùm gì thô, laïi coøn hôn caû thô laø kieám ñöôïc nhieàu tieàn ñeå nuoâi soáng caû nhaø. 2. Caâu chuyeän chæ coù theá, laïi ñöôïc keå baèng caùi gioïng tieáu baåm sinh laøm cho moïi ngöôøi ñeán... chaûy nöôùc maét. Toâi cöù ngaäm nguøi khi nghó veà thaân phaän Ngöôøi Thô Daán Thaân luoân bò ñe doïa töø moïi phía bôûi caùc kieåu pheâ bình cuoàng tín Ích Xì, thaân yeâu Baø Xaõ hay saùt phaït Buùa Taï. Ñaõ coù moät thôøi ñaèng ñaúng, thô ta ñaõ ñöôïc “tieâu chuan hoùa” treân moät phöông phaùp saùng taùc duy nhaát laø phöông phaùp XHCN, vôùi muïc ñích duy nhaát laø phuïc vuï ñaùm ñoâng quaàn chuùng coâng noâng binh. Vaên ngheä phoå caäp, ñaùp öùng nhu caàu daân trí thaáp laø caàn thieát, nhöng khoâng chæ coù phoå caäp. Söï nhaán maïnh moät nhu caàu ñaõ bò ngoä nhaän nhö moät söï ñoäc toân ñaõ kìm haõm söï phaùt trieån phong phuù vaø ña daïng cuûa caû moät neàn vaên ngheä moät thôøi. Hieän töôïng moät soá nhaø vaên trong nhoùm Nhaân Vaên - Giai Phaåm bò gaït boû suoát hôn ba chuïc naêm daøi ñaõ ñöôïc phuïc hoài trôû laïi laø moät baèng chöùng nhôõn tieàn. Phaûi noùi hoï cuõng laø nhöõng baäc taøi danh cuûa laøng vaên, hoï tieán haønh vaên chöông baèng chöõ chöù khoâng phaûi baèng nghò quyeát. May thay, thôøi aáu tró aáy ñaõ qua nhôø moät coâng cuoäc Ñoåi Môùi dieãn ra quyeát lieät treân toaøn ñaát nöôùc. Vaên ngheä noùi chung vaø thô noùi rieâng ñang môû ra moïi höôùng kieám tìm. Nhöõng taäp thô quan troïng cuûa Leâ Ñaït, Traàn Daàn, Ñaëng Ñình Höng, Hoaøng Caàm... Moät nhoùm thi taøi cuûa laøng thô caùch ñaây 40 naêm laïi töï tin taùi xuaát. Hoï töï tin vì hoï töï tìm cho mình loái tôùi Ñeàn Thô khaù rieâng bieät. Hoï khoâng ñi theo loái Haøn Maëc Töû, Xuaân Dieäu, Cheá Lan Vieân, Nguyeãn Bính hay Toá Höõu, baûn lónh thô cuûa hoï khoâng bò daøn ñoàng ca ñaùm ñoâng chi phoái, coøn hoï vaøo ñöôïc Ñeàn hay khoâng laïi laø chuyeän

TC THÔ 2

•

khaùc. Rieâng toâi, toâi toân troïng Baûn Caùch Daán Thaân cuûa hoï, toâi toân troïng ngoâi Ñeàn lung linh trong töôûng töôïng cuûa hoï. Vaø thôøi nay, ai ñoù muoán laøm moät EÂroâstrat - keû ñoát Ñeàn - keå cuõng khoù laém thay! Coâng baèng maø noùi, Boùng Chöõ cuûa Leâ Ñaït laø moät theå-nghieäm-chöõ, nhöõng con chöõ phaùt soùng hôi xa laï, nhöng cuõng khieán khoâng ít ngöôøi nhaän baét ñöôïc nhöõng rung ñoäng saâu thaúm cuûa nhaø thô; Beán Laï, OÂ Mai Em cuûa Ñaëng Ñình Höng, ngöôøi thích keû khoâng aâu cuõng laø leõ thöôøng, nhöng roõ raøng laø noù chaúng gioáng ai. Coång Tình cuûa Traàn Daàn laïi laø moät kieám tìm khaùc trong loaïi theå thô-tieåu-thuyeát maø khoâng phaûi ai chuû quan muùa buùt cuõng laøm ñöôïc... Vaø ñaëc bieät laø taäp thô Veà Kinh Baéc cuûa Hoaøng Caàm saép söûa ra maét troïn veïn laàn thöù nhaát, duø nhieàu ngöôøi ñaõ thuoäc loøng noù töø maáy chuïc naêm tröôùc, khi coøn laø baûn thaûo. Toâi xin ñöôïc môû ngoaëc veà taäp thô naøy moät chuùt: Veà Kinh Baéc Hoaøng Caàm vieát töø 1959 - 1962 sau vuï Nhaân Vaên, naêm 1982 Hoaøng höng muoán in cuoán naøy theo moät caùch naøo ñoù, theá laø caû hai oâng Hoaøng ñeàu laâm naïn. Phoøng giam soá 18 Hoûa Loø laø nôi thi só Hoaøng Caàm taù tuùc vöøa ñöôïc ñaäp phaù maø anh baïn nhieáp aûnh cuûa toâi ñaõ kòp thôøi ghi hình laïi ñöôïc, aâu cuõng noùi leân ít nhieàu vui möøng vaø chua xoùt. Naêm 1988 toâi ñònh in Veà Kinh Baéc ôû Hueá, taùc giaû raát möøng, nhöng chöa kòp in thì nhaän ñöôïc ñieän cuûa Hoaøng xin döøng laïi (döôùi böùc ñieän oâng kyù moät chöõ Hoaøng chöù khoâng daùm kyù Hoaøng Caàm). Taát caû caùc cöûa xuaát baûn ñeàu kheùp laïi tröôùc Veà Kinh Baéc. Vaø hoâm nay, cöûa ñaõ môû cho noù böôùc vaøo ngoâi Ñeàn thô ca ñaàm ñìa tính daân toäc cuûa chuùng ta. Söï thay ñoåi veà tö duy phaùn xeùt caùc giaù trò vaên chöông môû ra, laøm giaøu cho kho taøng vaên chöông cuûa moät daân toäc voán giaøu truyeàn thoáng nhaân vaên ngaøy caøng phong phuù, ña daïng. Vaø hieän ñaïi daàn leân. 3. Ñieàu noùi treân nhaéc chuùng ta nhôù veà moät theá heä thô daán thaân khaùc, ñoù laø lôùp Ngöôøi Thô lôùn leân vaø tröôûng thaønh trong chieán tranh taøn khoác ñaày bom ñaïn, chia ly vaø cheát choùc. Coù thô choáng Myõ, coù thô choáng Coäng, vaø coù caû thô tình yeâu löùa ñoâi vaø thieân nhieân ñaát nöôùc, vaø coù caû thô phaûn chieán. Neáu noùi thô ca laø söï phaûn chieáu lòch söû vaø khaùt voïng cuûa noù thì thô cuûa theá heä naøy ñaõ bao chöùa caû moät giai ñoaïn hoãn mang cuûa lòch söû vôùi taâm traïng khao khaùt yeân bình cuûa caû moät daân toäc suoát caû cuoäc chieán tranh daøi. Thô “Vieät Coäng” giaøu haøo khí huøng traùng, höøng höïc moät ngoïn löûa chieán ñaáu môùi, nhöng ñôn ñieäu veà phöông phaùp bieåu hieän. Thô “Saìgoøn” coù veû “phöùc taïp hôn nhöng nhìn chung söï kieám tìm vaãn rôi vaøo voøng luaån quaån trong caùi cuõ aåm moác söôùt möôùt. Ñieàu ñoù thaät deã nhaän thaáy sau khi cuoäc chieán tranh taøn khoác ñaõ chaám döùt, chuùng ta ñoïc laïi nhau döôùi con maét chaân taâm cuûa ngöôøi trong moät nöôùc nhaèm gom nhaët laïi nhöõng giaù trò thô ca coøn oùng aùnh döôùi tro than cuûa cuoäc chieán luïi taøn. Ñaõ laø nhöõng giaù trò thì ñeàu laø taøi saûn chung, caû daân toäc cuøng naâng

•

TC THÔ 2

niu gìn giöõ, khoâng neân phaân bieät con ñeû, con nuoâi, beân naøy, beân khaùc. Taát caû ñeàu laø con cuûa baø Meï Vieät ñau thöông vaø ñoä löôïng. Toâi raát ñau loøng sau khi chieán tranh chaám döùt ñeán vaøi chuïc naêm maø vaãn coù ngöôøi coøn phaân chia “Ta - Ñòch” trong thô ca cuûa moät gioáng noøi. Söï phaân tuyeán “quaân ta” - “quaân ñòch”, “ta thaéng ñòch thua” ngaøy nay that ngaây thô kieåu tö duy treû con vaãn thöôøng laøm. Nhöõng giaù trò thô ca chính thöïc do cheá ñoä naøy mang laïi, duø laø phía naøo, ñeàu goùp phaàn xoùa ñi nhöõng maëc caûm lòch söû moät thôøi. Hoâm nay chuùng ta nhaéc tôùi vó tuyeán 17 laø ñeå xaây laïi caàu Hieàn Löông to ñeïp vöõng chaéc hôn chöù ñaâu nhaèm khoeùt saâu thuø haän? Thô cuûa nhöõng ngöôøi tham chieán duø laø Thanh Thaûo, Höõu Thænh, Nguyeãn Baéc Sôn, Du Töû Leâ, Nguyeân Sa... thì cuõng chæ coøn laïi nhöõng gioït maùu thô nhaân baûn maø thoâi. Coù ngöôøi cho raèng theá heä thô naøy vaãn cöôøng-thi-löïc trong caùc theá heä thô cuøng coù maët hoâm nay, vì sau chieán tranh hoï bieát “aên traû böõa vaên hoùa”, chöù ít ngöôøi maéc chöùng beänh coâng thaàn, beänh só, xaáu hoå vì phaûi caép saùch vaøo caùc tröôøng ñaïi hoïc ñeå chuoác laáy aån öùc voâ hoïc. Cuõng ñuùng thoâi. Chình hoïc vaán ñaõ giuùp cho vaên hoùa vieát cuûa hoï ñöôïc naâng cao, khoâng bò tuït haäu tröôùc thôøi ñaïi. Nhöng moät theá heä khaùc treû hôn ñaõ xuaát hieän. Hoï lôùn leân vaø tröôûng thaønh trong hoøa bình, trong moät xaõ hoäi maø neàn kinh teá thò tröôøng lan traøn töø thaønh thò tôùi thoân queâ, trong moät thôøi ñaïi tin hoïc buøng noå. Hoï tieáp nhaän theá giôùi baèng con maét töôi non. Vaø bôûi vaäy, thô cuûa hoï “quaäy” hôn lôùp nhaø thô ñaøn anh nhieàu. Thô cuûa hoï ña keânh, ña heä laï luøng, khieán cho chieác TV ñen traéng ñoäc heä coå loã phaûi luùng tuùng khoâng sao baét heát ñöôïc. Nhöng hoï bieát, hoï chính laø theá heä chuaån bò cho nhöõng buøng noå thi ca vaøo ñaàu theá kyû tôùi. Tuy vaäy, hoï cuõng bieát ngay hoâm nay hoï chöa laø gì caû: “Thaø laøm laït buoäc coøn hôn - laøm keøo laøm coät tre non saäp nhaø”. 4. Moät ñieàu ñaùng löu yù trong thô hoâm nay laø hieän töôïng xuaát hieän thô sex, thô tình duïc. Chuùng ta nhôù laïi tröôùc ñaây vaøi chuïc naêm, thô tình (trai gaùi) bò caùc cöûa toøa soaïn Haø Noäi kheùp kín, ñeán noãi thi só cuûa tình yeâu Xuaân Dieäu coù luùc phaûi theà laø: “Caùi vieäc caàn laøm ôû choã kín ngöôøi ta laïi laøm giöõa ñöôøng, coøn caùi vieäc caàn taém döôùi aùnh saùng ngöôøi ta laïi nhoát noù vaøo choã toái taêm”. Tình hình baây giôø khaùc haún, chuùng ta khoâng chæ in thô tình ñeán laïm phaùt, maø coøn in caû thô sex, thô tình duïc. Moät soá ngöôøi ñoïc caûm giaùc buoàn noân, moät soá khaùc cho laø laønh maïnh, vaø moät soá khaùc nöõa voâ caûm. Theo toâi, sôû thích laø cuûa moãi ngöôøi, khoâng neân vì mình thích aên chay maø phæ baùng ngöôøi aên thòt caù kieåu “löôn daøi cheâ traïch ngaén ñuoâi”. Caâu chuyeän sex, tình duïc thôøi nay chaúng coù gì xa laï vôùi con ngöôøi qua ñuû caùc loaïi hình ngheä thuaät. ÔÛ phöông Ñoâng noåi tieáng gia giaùo, leã giaùo, vaäy maø truyeàn hình Ñaøi Loan vaãn coù rieâng moät chöông trình veà “chuyeän aáy”.

TC THÔ 2

•

Moät söï kieän lôùn ñoái vôùi vaên chöông Nhaät Baûn gaàn ñaây laø vieäc phaùt hieän ra taäp thô duïc tính Nhöõng Ñeâm Cuûa Koâmati hay laø Thôøi Gian Cuûa Ve saàu goàm 99 baøi noùi veà 99 ñeâm cuûa coâ gaùi xinh ñeïp Koâmati vôùi thi só Ruboâkoâ Soâ (980 - 1020): “Moät laàn nöõa, baèng moâi - Toâi chaïy doïc theo ñuøi”. Hoùa ra caû chuïc theá kyû qua, vaên minh Nhaät ñaõ queân mình cuõng coù moät thi taùc tuyeät vôøi mang tôùi cho ngöôøi ñoïc nhöõng xuùc caûm tinh teá, nhöõng nieàm vui xaùc thòt cuûa cuoäc ñôøi. Vaø ngay caû chuùng ta, baø chuùa thô Noâm hoï Hoà seõ coøn gì neáu ñuoåi ra khoûi thô baø nhöõng “Coät nhoå xong roài loã boû khoâng”, “Xin ñöøng ngoù ngoaùy loã troân toâi”, vaø Truyeän Kieàu cuûa thi haøo hoï Nguyeãn seõ coøn gì laø ñôøi thieáu vaéng nhöõng “nöôùc voû löïu, maùu maùu gaø” hoaëc “daày daày saún ñuùc moät toøa thieân nhieân”?...Khi sex, tình duïc naèm trong moät toång theå ngheä thuaät hoaøn chænh thì noù ñoàng nghóa vôùi caùi Ñeïp, ñoù laø Myõ Hoïc. Myõ Hoïc khoâng phaûi laø moät thuù baát bieán maø vaän ñoäng khoâng ngöøng. Muoán caûm nhaän ñöôïc thô hieän ñaïi caàn coù moät Myõ Hoïc ñoåi môùi. Tieác thay, khi tieáp xuùc vôùi thô sex, thô tình duïc vaãn coù ngöôøi nhìn noù döôùi con maét thaåm myõ boù heïp, ñaõ duøng ngoùn meïo “ñieäu hoå ly sôn” taùch töøng caâu thô ra khoûi toång theå ngheä thuaät ñeå ñaùnh ñoøn tuøng xeûo, ñaùnh ñoøn hoäi chôï. Toâi thaáy kieåu naøy coù gì thaät baát nhaãn. Nhaân ñaây, toâi xin keå moät chuyeän thuù vò naøy: Buoåi saùng nghe nhaø thô Vuõ Quaàn Phöông pheâ phaùn thô hoâm nay baát nhaõ nhö ngöôøi maëc quaàn ñuøi ñi ra ñöôøng, thì buoåi chieàu toâi coù dòp ñi ra bôø Hoà Göông vaø ai baát ngôø gaëp saùu coâ gaùi xinh ñeïp maëc quaàn sooïc jin ngoài treân ba chieác xe DREAM, ñeå loä caëp ñuøi traéng treûo khoûe maïnh, phoùng nhö bay treân ñöôøng. Toâi boãng thaáy Caùi Ñeïp maø theo toâi, Haø Noäi xöa chöa töøng coù. Vaäy thì maëc quaàn ñuøi cho ñeïp ñi ra ñöôøng thì coù gì laø baát nhaõ ñaâu? Chuùng ta caàn coù con maét nhìn nhaän caùi ñeïp côûi môû hôn nhieàu. 5. Hôn moät laàn, toâi nhôù veà thaùp Ep-phen, khi ñöôïc döïng leân baèng haøng nghìn caáu kieän saét theùp vaøo cuoái theá kyû XIX, bieát bao ngöôøi teân tuoåi kính troïng leân tieáng chöûi bôùi ñoøi thaùo dôõ. May thay, ngöôøi ta ñaõ khoâng nheï daï laøm theo nhöõng kieán nghò ñieân roà aáy, vaø, noù uy nghi böôùc vaøo theá kyû XX vôùi tö caùch laø moät kyø quan theá giôùi. Vôùi thô hoâm nay, bôûi noù laø moät ngheä thuaät phöùc taïp vaø tinh loïc, neân chuùng ta khoâng neân voäi vaõ ñoái xöû thoâ baïo vôùi noù, maø tröôùc heát, caàn coù moät caùi nhìn môû, caùi nhìn toân troïng. Naøng Thô ñaâu phaûi cuûa rieâng ai? Khi Naøng Thô bò ngöôøi naøy hoaëc ngöôøi khaùc ñoäc quyeàn chieám giöõ, thì caùc nhaø thô khaùc buoäc loøng phaûi giaûi ngheä. Baøi hoïc töø ngöôøi baùc só cuûa baïn toâi laø moät baøi hoïc cay ñaéng nhôõn tieàn. Nhöng khi bò cöôùp giaät veà thô, anh coøn coù ngheà baùc só ñeå lui veà, coøn caùc nhaø thô?...

•

TC THÔ 2

HOAØNG XUAÂN SÔN

COÕI BIEÄT Ñoäng ñình chim vôõ thang ma treøo leân caây nguyeät haùi ñaày söông xanh vin nhau töø coõi ñoaïn ñaønh xa em huyeãn xöù gaàn anh luïi taøn hieân muøa doã boùng lang thang ngoùn teâ vaøo noãi gheá baøn laïnh trô ñeâm thaâu daùng röôïu bô phôø queân roài cuõng nhôù ngaøy thô daïi laàm.

TC THÔ 2

LÖU HY LAÏC

ÔÛ PCT Nghe ñaâu, ôû. Gioù ngoïn caây Gioïng tu huù, ñöïng cheùp maây xanh môøi Ñeâm, maët sao tuùa noùi, cöôøi Cô mang. Laï, troøng bôøi bôøi chöùa chan Ñeo veà naëng theâm, ñoø ngang Hoa, maøu phaû loøng soâng laøn khoùi nöông Mai naøy, roài, ôi trôøi söông Ai thoà ngöïa baêng qua ñöôøng, tónh taâm Moät tay naûi kinh, höông traàm Choân löng doác ngoài mô taàm naõ nhau Chaân möôøi phöông. Moâi khua, chaøo Chæ baày quaï coøn treân saøo laëng im.

•

TC THÔ 2

TRAÀN NGOÏC TUAÁN

NHÔÙ NHÖÕNG MUØA THU CUÕ Em - muøa thu - hoa haäu cuûa boán muøa neân kieâu haõnh, theo anh laø coù lyù khoâng bieát em voâ tình hay coá yù? cöù heo may ñeå naêm thaùng anh vaøng ... Teát trung thu quaû böôûi troøn ñaàu troïc laên daøi trong hoaøi nieäm xa xaêm tieáng troáng muùa laân tôùi giôø vaãn roän Möa muøa thu ñaàm ñìa khoùc thöông chuù ve saàu cuoái haï thoâi vónh bieät tuoåi hoïc troø aùo traéng hoa phöôïng rôi nhö maùu ôû saân tröôøng Muøa thu anh ra ñi hoá bom khoan vaøo lôùp hoïc muøa thu Haø Noäi loã choã veát bom bi... Ñeâm muøa thu chia ly anh chæ muoán em noùi lôøi taøn nhaãn chieán tranh khoâng boùi ñöôïc ngaøy veà ñaâu muoán em trôû thaønh ngöôøi goùa phuï

TC THÔ 2

Chieán tranh ñaõ qua, muøa thu coøn ôû laïi nhöõng saéc vaøng vaãn ñan deät quanh anh em khoâng coøn laø thu thuôû tröôùc anh taät nguyeàn töø muøa thu em Anh lang thang treân phoá, luùc ñang say phaû hôi röôïu vaøo muøa thu noàng naëc muøa thu thaû hôi cay vaøo trong maét boùng nhöõng muøa thu xöa nhaït nhoøa Em - muøa thu - hoa haäu cuûa boán muøa neân kieâu haõnh, theo anh laø coù lyù nhöng xin ñöøng laøm gai ñaâm vaøo suy nghó laøm anh ñau, khi moãi baän em veà...

•

100

•

TC THÔ 2

TRAÀN MOÄNG TUÙ

BAØI THÔ CON GAÙI Coâ con gaùi böôùc vaøo tuoåi daäy thì Coù hoâm ñi hoïc veà coâ xaø vaøo meï coâ cao hôn meï meï beù hôn coâ coâ ngoài vaøo loøng naëng oâi laø naëng coâ cöôøi haïnh phuùc coâ noùi ñôn sô coâ oâm coå meï nuï cöôøi nhö mô Coù hoâm ñi hoïc veà coâ ñi thaúng vaøo buoàng ñoùng kín cöûa laïi meï goïi laøm ngô nhö chieác giaây ñaøn coâ vui coâ giaän coâ khoùc baát ngôø Coù hoâm coâ laøm thô coâ loay hoay caû buoåi coâ göûi baøi thô ñi daùn kín phong bì khoâng cho meï ñoïc

TC THÔ 2

Coù hoâm coâ noùi ñieän thoaïi meï baûo thoâi ñi coâ ñoøi noùi nöõa gioïng coâ nhö söõa ngoït, maùt xuaân thì Cuoái tuaàn coù hoâm xin meï cho con ñem baïn veà nhöõng coâ vöøa môùi lôùn möôùt nhö caønh hoa leâ caû ñeâm hoa leâ nôû ran ran tieáng thaàm thì Coù tuaàn xin ñi phoá khoâng muoán meï cuøng ñi caû moät baày con gaùi nhaûy nhöõng böôùc chim di daùn muõi vaøo cöûa tieäm tuùi chæ coù vaøi ñoàng chia nhau ly nöôùc ngoït goø maù au au hoàng Coù hoâm coâ noùi chuyeän vaøo ñaïi hoïc coâ seõ ñi thaät xa coù hoâm coâ mô laøm chuû moät chieác xe thaät ñeïp mô chia chung vôùi baïn moät caên nhaø Meï coâ thì moãi ngaøy noùi vôùi chính mình söûa soaïn saün ñi moät hoâm tìm thaáy trong giöõa nhöõng öôùc mô coâ coù moät truyeän tình

•

101

102

•

TC THÔ 2

LEÂ GIANG TRAÀN

ÑÖÙNG GIAÊNG TAY LAØM MOÄC

Em neùm vaøo toâi nhöõng roän raøng vaø se thaét nhöõng böøng saùng vaø aâm u nhö toâi laø doøng soâng chuyeân chôû phuø sa veà bieån roäng nhö toâi laø göông soi buoàn vui theo nhan saéc. Baèng höõu neùm vaøo toâi nhöõng raùc röôûi khoâng truùt vaøo ñaâu ñöôïc coù thöù laø phaân töôi nuoâi söï soáng xanh maøu coù thöù laø göôm ñao cöùa saâu vaøo xöông tuûy coù thöù laø maøu saéc cuûa löûa ñoû vaø nöôùc xanh. Gia ñình neùm vaøo toâi nhöõng kyø voïng vaø thaát voïng nhö muøa xuaân vaø muøa ñoâng coù khi toâi nôû hoa vaø coù khi toâi tuyeát traéng ai cuøng toâi ñi moät con ñöôøng? coù phaûi chieác boùng ñaèng sau vaø maët trôøi ñaèng tröôùc traêng treân ñaàu laø moät noãi rieâng.

TC THÔ 2

Queâ höông neùm vaøo toâi nhöõng caùnh hoàng vaø nhöõng ngoïn roi nhö kyû nieäm vaø töông lai nöûa yeâu thöông nöûa laïnh luøng nhö ñöùa con ngoaïi toäc vöøa gaàn guõi vöøa caùch xa. Toâi nhö chim eùn töôûng bay veà muøa xuaân hoùa ra chæ laø haûi aâu soáng laïc loaøi theo gioù bieån. Khoâng leõ maõi toâi ñöùng giaêng tay laøm moäc?

•

103

104

•

TC THÔ 2

PHAN NI TAÁN (N.D)

NUÏ XOÙT XA ôi ngöôøi em muoän phieàn bao laâu nay em nhö chim xa röøng vuùt bay möa rôi veà qua troâi em veà xa boû toâi ngoài trong gioù giaän hôøn roài thoâi khoâng ñôïi toâi xuoâi theo cuøng ngaøy thaùng treân ngoïn haét hiu ngaøy xa vaéng lôøi em ñôøi nhö coù buoàn theâm toâi hoùa thaân thaønh nuï xoùt xa coøn ñaây daáu xöa naèm nguû queân döôùi chaân tình yeâu ñaõ ñoát chaùy tan ñôøi toâi.

TC THÔ 2

•

105

Goùp YÙ

hô vaãn coøn coù maët giöõa ñôøi soáng maëc daàu khoâng coøn laø moät nhu caàu haøng ñaàu cuûa ngöôøi thöôûng ngoaïn, do nôi vaãn coøn nhöõng nhaø thô soáng thô vaø laøm thô. Moät caùch taän cuøng vaø voâ ñieàu kieän. Ñoù laø hieän traïng thô ôû ngoaøi nöôùc hieän giôø vôùi taïp chí Thô vöøa phaùt haønh soá ra maét. Taäp thô ñöôïc trình baøy tao nhaõ töø trang bìa tôùi nhöõng trang trong xöùng ñaùng ñöôïc goïi laø moät nhaõ taäp töø laâu môùi thaáy. Toâi ñoïc caån thaän vôùi taát caû loøng yeâu meán. Ngoaøi maáy taùc giaû ñaõ thaønh danh nhö Vuõ Hoaøng Chöông, Thanh Taâm Tuyeàn, Du Töû Leâ, phaàn lôùn nhöõng ngöôøi coù maët ñeàu laø nhöõng nhaø thô treû sau 1975, tieáng thô caát leân töø moät baøn vieát haûi ngoaïi. Noùi chung, ñoù laø taäp thô cuûa thô muoán ñi tôùi nhöõng chaân trôøi môùi. Muoán laøm môùi rung ñoäng, laøm môùi ngoân ngöõ, hoaøn toaøn. Cuõng laø ñöôïc. Thô phaûi coù tham voïng. Cuõng laø hay, thô phaûi laø moät thoaùt ly vôùi nhöõng thôøi thô tröôùc noù. Trong tình traïng heát söùc khoù khaên hieän giôø cho thi ca, Soå Tay chuùc taïp chí Thô thaønh coâng, chöøng nhö seõ phaùt haønh moãi naêm ba taäp. Nhaø vaên Mai Thaûo, Soå Tay Vaên

Hy voïng taïp chí Thô seõ trôû thaønh nôi hoäi tuï cho taát caû nhöõng gì ñi leân..., nhöõng doøng soâng lôùn (nhôù saém saün ít phao!) Noùi chung, nhôø Thô maø nhieàu doøng... quy tuï laïi ñöôïc nhö theá cuõng laø ñieàu raát ñaùng möøng vaø gaây theâm phaán khôûi. Raát mong ñöôïc bieát theâm caùc phaûn öùng cuûa caùc nhaø thô beân aáy döôùi bieán coá Muøa Thu 1994! DC (Phaùp) Laïi noùi veà taäp Thô maø anh em chuùng toâi beân naøy ñang baøn luaän nhieàu. Roõ raøng laø moät böôùc maïnh treân con ñöôøng tìm caùi thô... cho thô hieän nay. Taïp chí Thô toâi nghó laø loaïi con hieám, khoù nuoâi. Raát mong caùc anh beân ñoù nuoâi Thô soáng dai, soáng huøng. ÑQ (Ñöùc quoác)

106

•

TC THÔ 2

Töø moät nôi xa, toâi göûi ñeán taïp chí Thô lôøi chaøo kinh ngaïc - baøng hoaøng cuûa toâi khi nhaän ñöôïc taïp chí cuûa quyù anh chò. Laø moät keû lôõ daïi yeâu thô, vaø laøm thô, toâi thaáy söï ra ñôøi cuûa taïp chí Thô laø moät söï kieän cuoái theá kyû hai möôi. Toâi voâ cuøng mong moûi taïp chí Thô chôù cheát non. TNT (Tieäp Khaéc)

Taïp chí Thô in ñeïp vaø nhaõ nhaën. Mong tôø baùo seõ soáng laâu. Toâi chæ mong caùc baïn beø ôû ngoaøi coù ñieàu kieän hôn (caû veà vaät chaát vaø tinh thaàn) seõ ñöa thô ca VN ñeán moät beán bôø môùi ñích thöïc hôn. NTN (Vieät Nam)

Toâi ñoïc xong nhieàu baøi thaáy hay quaù, môùi meû, khai phoùng. Toâi raát thích nhöõng baøi tieåu luaän Suy Nghó Rôøi vaø Tính Truyeän Trong Thô... NT, trong Thi Ca, Maáy Ñieàu Taûn Maïn coù nhaéc laïi moät caâu cuûa TT maø toâi raát thích: “Chieác gheá trong tranh khoâng phaûi laø chieác gheá ñeå ngoài.” HHC (CA)