Photophysis 2013/3 GR

­

Photophysis e-περιοδικό­για­την­Ελληνική­Φύση­

ΣΥΝΑΝΤΗΣΕ ΤΟΥΣ ΓΕΙΤΟΝΕΣ ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΘΩΜΑΪΔΗΣ portofolio ΟΙ ΧΟΡΕΥΤΕΣ ΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΧΛΩΡΙΔΑ & ΒΛΑΣΤΗΣΗ ΤΗΣ ΛΕΣΒΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΓΙΑ ΤΟ ΚΙΡΚΙΝΕΖΙ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑ ...ΚΟΝΤΡΑ ΣΤΟ ΦΩΣ

2013/3

Photophysis ηλεκτρονική έκδοση για την Ελληνική Φύση και τη φωτογραφία φύσης Σύνταξη - επιμέλεια - layout: Αναστάσιος Σακούλης φιλοξενείται στην προσωπική ιστοσελίδα του Αναστάσιου Σακούλη www.photophysis.gr

Σκουφοβουτηχτάρια Φωτογράφος:Τάσος Μπούνας

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΣΥΝΑΝΤΗΣΕ ΤΟΥΣ ΓΕΙΤΟΝΕΣ

ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΘΩΜΑΪΔΗΣ

του Δημήτρη Πουρσανίδη σελίδα 4

σελίδα 36

Portofolio

ΟΙ ΧΟΡΕΥΤΕΣ ΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ

ΧΛΩΡΙΔΑ & ΒΛΑΣΤΗΣΗ ΤΗΣ ΛΕΣΒΟΥ

των Τάσου Μπούνα & Δημήτρη Βαβύλη σελίδα 70

των Κατερίνας Γούλα & Γιάννη Μπαζού σελίδα 84

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΓΙΑ ΤΟ ΚΙΡΚΙΝΕΖΙ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑ

...ΚΟΝΤΡΑ ΣΤΟ ΦΩΣ

σελίδα 124

του Αναστάσιου Σακούλη σελίδα 134

ΣΥΝΑΝΤΗΣΕ ΤΟΥΣ ΓΕΙΤΟΝΕΣ κείμενο - φωτογραφίες του Δημήτρη Πουρσανίδη http://www.terrasolutions.eu

Αργά αργά, κατά τη διάρκεια της νύχτας θα βγουν για σεργιάνι και οι γυμνοσαλίγκαροι

5

Η Μεσογειακή σκολόπεντρα ή σαρανταποδαρούσα (Scolopendra cingulata)

Ω

ς φωτογράφοι άγριας φύσης, αναζητάμε πάντα το «τέλειο» αποτέλεσμα στη φωτογραφία. Τέλειο ως προς το θέμα, το βάθος πεδίου αλλά και το φόντο. Αναζητάμε θέματα εντυπωσιακά, μεγαλεπήβολα, χρωματιστά αλλά πολλές φορές αγνοούμε πως ακόμα και στο πεζοδρόμιο, στην αλάνα της γειτονιάς, στο εγκαταλελειμμένο σπίτι μέσα στην πόλη υπάρχει μια πολύ μεγάλη θεματολογία για να φωτογραφίσουμε. Πόσες φορές έχουμε παραπονεθεί με τον εαυτό μας πως δεν έχουμε χρόνο για να βγούμε για φωτογραφία; Ή ακόμα, πόσες φορές έχουμε προσπαθήσει να φωτογραφήσουμε ένα ζώο, ένα φυτό, αλλά το φόντο είναι «κακό» ή δε μας αρέσει; Οι γείτονές μας είναι γύρω μας και σίγουρα αξίζουν ένα φωτογραφικό κλικ.

Π

ριν από 4 χρόνια ξεκίνησε ένα διεθνές φωτογραφικό project με το όνομα Meet Your Neighbours TM (www.meetyourneighbours.com) που ως σκοπό έχει με τη χρήση της φωτογραφίας, με μια συγκεκριμένη τεχνική, την ανάδειξη των γειτόνων μας, τόσο του ζωικού αλλά και του φυτικού βασιλείου. Φωτογράφοι από όλον τον κόσμο καταγράφουν είδη του ζωικού και φυτικού βασιλείου τόσο σε αστικά/ανθρωπογενή περιβάλλοντα όσο και σε απομακρυσμένες περιοχές.

7

Η

τεχνική είναι απλή και δεν είναι μεγάλου κόστους. Με τη χρήση ενός λευκού πλαστικού ως φόντο και τη χρήση 2 φλας για τον φωτισμό του φυτού/ζώου αναδεικνύονται λεπτομέρειες που ούτε έχουμε φανταστεί. Βέβαια, απαράβατος κανόνας για τη φωτογράφηση αυτή είναι πως τα ζώα και τα φυτά φωτογραφίζονται στη θέση τους. Κανένα φυτό δεν κόβεται και κανένα ζώο δεν μεταφέρεται σε κλειστό χώρο /στούντιο για να φωτογραφηθεί. Όλα γίνονται εκεί που βρήκαμε τον γείτονά μας.

Μ

ε την εφαρμογή της τεχνικής αυτής έχουμε ξεκάθαρη εικόνα του ζώου /φυτού χωρίς να μπλέκεται το φόντο στο θέμα μας, ενώ επιπρόσθετα δημιουργείται υλικό πολύτιμο για διάφορες εκδόσεις. Έτοιμα θέματα σε λευκό φόντο (255, 255, 255) που μπορούν εύκολα να μετατραπούν σε επικοινωνιακό υλικό για την ανάδειξη της βιοποικιλότητας στην περιοχή που ο κάθε ένας διαμένει.

Κ

αι επειδή ο καιρός άρχισε να φθινοπωριάζει και όλοι μας θα αρχίσουμε να μειώνουμε τις επισκέψεις στο πεδίο, τόσο στη στεριά όσο και στη θάλασσα, ας ανακαλύψει ο κάθε ένας μας ένα χωράφι, ένα σπίτι, το πεζοδρόμιο του και ας αφιερώσει λίγο χρόνο σε αυτούς τους οργανισμούς που αναπτύσσονται και ζουν σε αυτά τα περιβάλλοντα.

8

Σαλιγκάρια του γένους Albinaria

Πάνω ένας ενήλικας δενδροβάτραχος (Hyla arborea). Αριστερά λεπτομέρειες απο τα δάχτυλα του δενδροβάτραχου

12

Πάνω η αρωματική θρύμπα (Satureja thymbra). Κάτω αριστερά τα άνθη του σταφιλίνακα ή αγριοκαρότου (Daucus carota) και κάτω δεξιά η αναγαλίδα (Anagalis arvensis), ένα μικρό λουλουδάκι που φυτρώνει στις άκρες των παρτεριών

Το κοινό σαμιαμίθι (Hemidactylus turcicus). Ζει αναμεσά μας και θεωρείται γούρι για το σπίτι. Λεπτομέρειες από την ουρά, τα πόδια και το κεφάλι

14

16

Μια πασχαλίτσα πάνω σε ένα στάχυ (δεξιά), ανθός και καρπός απο το Σπάρτο (Spartium junceum) (πάνω αριστερά) & λίγο προν ανθήσει ο σταφυλίνακας (Daucus carota)

Πάνω αριστερά έχουμε τo "πουκάμισο" του τζίτζικα. Στα δεξιά μια αράχνη του γένους Dysdera, ενώ κάτω μια αράχνη - λύκος (οικ. Lycosidae)

18

19

Η ανατολίτικη σφήκα (Vespa orientalis)

Η ταρέντολα (Tarentola mauritanica) είναι ένα απο τα 2 είδη σαμιαμιθιών που ζουν στην Ελλάδα. Στην κάτω φωτογραφία βλέπουμε ένα ενήλικο άτομο

Πάνω “ξεπροβάλλει” ένα πνευμονοφόρο σαλιγκάρι (Mastus sp.). Μόλις χειμωνίασει, ανάμεσα στα λαχανικά που προμηθευόμαστε, μπορεί να βρούμε διάφορους επισκέπτες. Εδώ στα δεξιά βλέπουμε τους κάτοικος ενός ... μαρουλιού!

Μετά την βροχή, τα σαλιγκάρια αρχίζουν το σεργιάνι. Κάτω αριστερά βλέπουμε ένα απο τα πιο κοινά σαλιγκάρια, τον Κρητικό χοχλιό (Helix aspersa), 25

Περπατώντας στην παραλία τον χειμώνα, μπορεί να ανακαλύψουμε μικρά αλλά ενδιαφέροντα πράγματα. Πάνω βλέπουμε την κάψα από ένα αυγό κάποιου καρχαρειοειδούς. Στα δεξιά βλέπουμε τον σκελετό ενός αχινού (Paracentrotus lividus)

28

Αριστερά ο ενδημικός σκαραβαίος της Κρήτης (Carabus banoni). Κάτω παρατηρούμε από κοντά ένα μυρμήγκι

30

Τα τζιτζίκια (Cicada sp.) μας κρατούν συντροφιά κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού

31

Μετά την βροχή, μικρά σκουληκάκια, όπως αυτό πανω, αρχίζουν να ξεπροβάλλουν μέσα από το βρεγμένο χώμα. Ο ρόλος τους είναι πολύ σπουδαίος για το έδαφος καθώς τρέφονται με χώμα, το καθαρίζουν και στη συνέχεια το αποβάλλουν εμπλουτισμένο με θρεπτικά συστατικά

32

Μόλις νιώσουν απειλή, τα μυριάποδα (πάνω) (εδώ του γένους Megaphyllum) κουλουριάζονται για να αμυνθούν. Αριστερά ένα χερσαίο ισόποδο (Porcellio laevis)

33

Το αλογάκι της Παναγίτσας, ο ευρωπαϊκός μάντης (Mantis religiosa)

ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΘΩΜΑΪΔΗΣ Portfolio www.lesvosnature.gr

36

Κορυδαλλός (Galerida cristata ) NIKON D800, 1/4000 s, f/8, ISO 2000, 500 mm

Πορφυροτσικνιάς ( Ardea purpurea) NIKON D800, 1/4000 s, f/8, ISO 2200, 500 mm

38

Γ

εννήθηκα στη Μυτιλήνη το 1969 και μεγάλωσα εδώ, είμαι παντρεμένος και έχω δύο

παιδιά. Από το 1987 έως το 1989 εργάστηκα στην Αθήνα ως προγραμματιστής Η/Υ

και αναλυτής συστημάτων. Η ζωή στην Αθήνα δεν ήταν αυτό που ζητούσα οπότε επέστρεψα στο νησί μου και ευτυχώς δεν μετάνιωσα.

Ξ

εκίνησα να ασχολούμαι με τη φωτογραφία το 1985 αλλά μπορώ να πω ότι ασχο-

λούμαι με τη φωτογραφία συστηματικά εδώ και 10 χρόνια όταν απέκτησα την πρώτη

ψηφιακή μηχανή μου και συνεχώς προσπαθώ να βελτιώνομαι πειραματιζόμενος με διάφορες τεχνικές αλλά και χρησιμοποιώντας διάφορα ήδη εξοπλισμού, αλλά και μαθαίνοντας από πιο έμπειρους.

Α

γαπημένα μου θέματα όλα αυτά που σχετίζονται με τη φύση, τοπία, έντομα, φυτά ,

πουλιά. Τη φωτογράφιση πουλιών την ξεκίνησα πρόσφατα (Νοέμβρη του 2012)

και με κέρδισε αμέσως και το Μάρτη του 2013 κατάφερα να πάρω τον πρώτο μου επαγγελματικό φακό 500mm.

Π

ιστεύω ότι το να ζω στο νησί της Λέσβου με τους τόσους πολλούς υγροτόπους,

που ως γνωστόν αποτελεί ένα από τα καλύτερα σημεία της Ευρώπης σχετικά με

τη παρατήρηση πουλιών, είναι πραγματική τύχη για μένα εφόσον επέλεξα αυτή την ενασχόληση.

39

Καστανόπαπια (Tadorna ferruginea) NIKON D800, 1/4000 s, f/8, ISO 1100, 500 mm

42

Καλαμόκιρκος (Circus aeruginosus) NIKON D800, 1/5000 s, f/8, ISO 2500, 500 mm

Ερωτευμένοι Καλαμοκανάδες (Himantopus himantopus) NIKON D800, 1/4000 s, f/8, ISO 2800, 500 mm

Κουκουβάγια (Athene noctua) NIKON D800, 1/4000 s, f/8, ISO 1400, 500 mm

47

Φιδαετός (Circaetus gallicus) NIKON D800, 1/4000 s, f/8, ISO 1100, 500 mm

49

Μελισσοφάγος (Merops apiaster) NIKON D800, 1/4000 s, f/8, ISO 800, 500 mm

Νεοσσός Αβοκέτας (Recurvirostra avosetta) NIKON D800, 1/4000 s, f/8, ISO 2200, 500 mm

53

54

Νεαρός Ασημόγλαρος της Μεσογείου (Larus michahellis) NIKON D800, 1/4000 s, f/8, ISO 2500, 500 mm

Νεαρός Καλαμοκανάς (Himantopus himantopus) NIKON D800, 1/4000 s, f/4, ISO 560, 500 mm

57

Καστανοκέφαλος γλάρος (Larus ridibundus) NIKON D800, 1/4000 s, f/4, ISO 1250, 500 mm

Λευκοτσικνιάς (Εgretta garzetta) NIKON D800, 1/1250 s, f/6.3, ISO 1400, 500 mm

Φοινικόπτερα (Phoenicopterus ruber) NIKON D800, 1/1250 s, f/4, ISO 220, 500 mm

64

Τσαλαπετεινός (Upupa epops) NIKON D800, 1/2500 s, f/8, ISO 4000, 500 mm

65

Ποταμοσφυριχτής (Charadrius dubius) NIKON D800, 1/250 s, f/4.5, ISO 220, 500 mm

66

67

Σπίνος (Fringilla coelebs) NIKON D800, 1/3200 s, f/8, ISO 2800, 500 mm

ΟΙ ΧΟΡΕΥΤΕΣ ΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ κείμενο - φωτογραφίες των Τάσου Μπούνα & Δημήτρη Βαβύλη www.wildmoments.gr

70

Πρωινό "φλερτ" κόντρα στον ήλιο που ανατέλλει

Το αρσενικό μεταφέρει υλικό φωλιάς σαν δώρο στο θηλυκό

Ξ

ημέρωμα στη Λίμνη των Ιωαννίνων… Μέσα Μαρτίου και η λίμνη αρχίζει να ξυπνάει μαζί με τους «κατοίκους» της. Ακούγονται κάποιοι κοασμοί βατράχων, το διαπεραστικό σφύριγμα της Φαλαρίδας, μια περαστική Καρακάξα. Ξαφνικά ακούγεται ένας δυνατός παφλασμός του νερού που κρατάει μερικά δευτερόλεπτα. Και ύστερα κι άλλος. Δεκάδες ζευγάρια Σκουφοβουτηχταριών επιδίδονται σε μια εντυπωσιακή αναπαραγωγική επίδειξη στην επιφάνεια της λίμνης. Μια συμπεριφορά που η αποτύπωση της με το φωτογραφικό φακό είναι άκρως ενδιαφέρουσα.

Τ

ο Σκουφοβουτηχτάρι (Podiceps cristatus) είναι ένα μικρό υδρόβιο πτηνό που τρέφεται κυρίως με μικρά ψάρια και συναντάται σε γλυκά ή υφάλμυρα νερά. Στην Ελλάδα είναι αρκετά κοινό είδος και μάλιστα βρίσκεται σε μεγάλες συγκεντρώσεις σε κάποιες λίμνες όπως της Καστοριάς και των Ιωαννίνων. Διάφορα είδη πουλιών εκτελούν επιδείξεις όταν πρόκειται να επιλέξουν το ταίρι τους αλλά μια από τις πιο εντυπωσιακές και εύκολες να παρατηρηθούν είναι αυτή των Σκουφοβουτηχταριών, γνωστή και σαν «Χορός των Πιγκουίνων»!

73

Η

επίδειξη αυτή θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως τελετουργικό, αφού τα πουλιά εκτελούν προκαθορισμένες κινήσεις πάντα με την ίδια ακρίβεια. Αρχικά, το αρσενικό πραγματοποιεί μερικές αναγνωριστικές κινήσεις γύρω από το θηλυκό, με κρωξίματα, μικρές πτήσεις και προσφορά «δώρων» με τη μορφή τροφής ή υλικών που θα χρησιμεύσουν στην κατασκευή της φωλιάς. Κάθε αντίπαλο αρσενικό που πλησιάζει διώχνεται από την περιοχή της επίδειξης με κατά μέτωπο επίθεση. Το κυρίως τελετουργικό ξεκινά με τα πουλιά να βλέπουν κατά πρόσωπο το ένα το άλλο. Αρχίζουν να τινάζουν τα κεφάλια τους δεξιά και αριστερά ενώ ταυτόχρονα τα στρίβουν προς τη ράχη τους σαν να εκτελούν καθαρισμό στο σώμα τους με αξιοσημείωτο συγχρονισμό. Στη συνέχεια και τα δυο πουλιά βυθίζονται κάτω από την επιφάνεια του νερού για λίγα δευτερόλεπτα. Όταν αναδύονται κολυμπάνε το ένα προς το άλλο κρατώντας συνήθως φυτικό υλικό ως ένδειξη προσφοράς. Όταν συναντηθούν, τα σώματα τους ανυψώνονται κάθετα στη επιφάνεια του νερού με τα κεφάλια σχεδόν να ακουμπάνε μεταξύ τους και μόνο τα πόδια κουνιούνται στην επιφάνεια ώστε να δίνουν την απαραίτητη άνωση. Αυτή η στάση των πουλιών κατακόρυφα εκτός νερού που τα κάνει να μοιάζουν με πιγκουίνους έχει δώσει το όνομα σε αυτόν τον εντυπωσιακό χορό.

Τέλειος συγχρονισμός!

75

Ό

πως κάθε φωτογραφικό θέμα έτσι και η φωτογράφιση αυτής της συμπεριφοράς έχει τις προκλήσεις της. Αρχικά, η παρατήρηση του «χορού» είναι μεγάλης σημασίας ώστε να επιλεχτούν οι στιγμές που θέλαμε να αποτυπώσουμε. Έτσι μετά από κάποιες ώρες παρατήρησης, ξέραμε τις κινήσεις και δραστηριότητα των ζευγαριών. Ένα άλλο πρόβλημα ήταν το σημείο λήψης των φωτογραφιών. Η όχθη της λί-

μνης είναι αρκετά πιο ψηλά από την επιφάνεια του νερού με αποτέλεσμα η γωνία λήψης να μην είναι καθόλου κολακευτική για τα πουλιά. Επίσης όσο αθόρυβοι και να ήμασταν, τα πουλιά θα μας έβλεπαν στην όχθη και θα ήταν καχύποπτα με αποτέλεσμα να μην έχουν φυσιολογική και απερίσπαστη συμπεριφορά όπως ήταν το ζητούμενο. Και τα δυο αυτά προβλήματα λύθηκαν με τη χρήση μιας πλωτής κρυψώνας.

Ένα σαστισμένο θηλυκό που βρέθηκε μεταξύ μιας μάχης των αρσενικών

“Περιπολία” γύρω από την επικράτεια

Μ

ια τέτοια κατασκευή μπορεί να είναι είτε του εμπορίου είτε κατασκευασμένη στο χέρι. Εμείς επιλέξαμε μια απλή ιδιοκατασκευή με 2 κομμάτια πολυουρεθάνης ενωμένα με μια ξύλινη πλάκα πάνω στην οποία βιδώνεται μια κεφαλή ώστε να υποστηρίξει την κάμερα. Οι πλωτές κρυψώνες είναι ένας πολύ αποτελεσματικός τρόπος φωτογράφησης σε υδάτινα οικοσυστήματα. Εκτός από το ότι εξασφαλίζει χαμηλή γωνία φωτογράφησης, τα πουλιά συνηθίζουν την ύπαρξη του εύκολα. Έτσι ο συνδυασμός της χρήσης της κρυψώνας με την επιλογή του κατάλληλου φωτισμού και φόντου μπορεί να δώσει μια φωτογραφική ματιά σε αυτή την εντυπωσιακή συμπεριφορά.

Ένα ασυνήθιστο γαμήλιο δώρο: Ένα κομμάτι πλαστικό που βρέθηκε μέσα στη λίμνη…

82

Κάντε κλικ στην εικόναγια να παρακολουθήσετε το video

ο "Χορός των πιγκουίνων" με φόντο τα Ιωάννινα

83

ΧΛΩΡΙΔΑ & ΒΛΑΣΤΗΣΗ ΤΗΣ ΛΕΣΒΟΥ κείμενο των Κατερίνα Γούλα & Γιάννη Μπαζού φωτογραφίες της Κατερίνας Γούλα http://plant-hunters.blogspot.gr/

84

85

Η

Λέσβος είναι το τρίτο σε μέγεθος ελληνικό νησί, με έκταση περίπου 1630 km2. Η παρουσία των δύο μεγάλων κόλπων, της Καλλονής και της Γέρας, αποτελεί κύριο χαρακτηριστικό της γεωμορφολογίας της. Ο Όλυμπος και ο Λεπέτυμνος με ύψος 968 μέτρα και τα δύο, είναι τα ψηλότερα από τα πολλά βουνά της. Στο νησί δεν υπάρχουν μεγάλοι ποταμοί παρά μόνο χείμαρροι, ιδιαίτερα ορμητικοί κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Υπάρχουν επίσης αξιόλογοι μόνιμοι υγρότοποι, κυρίως γύρω από τους δύο μεγάλους κόλπους

Τ

α ηφαιστειακά πετρώματα καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος της Λέσβου, ενώ σημαντική είναι η παρουσία των οφιολιθικών πετρωμάτων, τα οποία βρίσκονται κυρίως στο κεντρικό και νοτιοανατολικό τμήμα του νησιού. Τεταρτογενείς σχηματισμοί εντοπίζονται κυρίως στις λιγοστές πεδινές περιοχές. Η Λέσβος κατά το Πλειόκαινο και το Πλειστόκαινο αποτελούσε τμήμα της μικρασιατικής χέρσου και έγινε νησί κατά τη διάρκεια του Ολόκαινου.

86

Την άνοιξη τα ηφαιστειακά πετρώματα στο δυτικό τμήμα του νησιού κοκκινίζουν από το Sedum rubens

Λ

όγω του πλούτου, αλλά και της ιδιαιτερότητας της χλωρίδας της, η Λέσβος έγινε πόλος έλξης για πολλούς ερευνητές. Με βάση τα μέχρι σήμερα γνωστά στοιχεία, η χλωρίδα της Λέσβου αποτελείται από 1516 είδη και υποείδη αγγειωδών φυτών, τα οποία ανήκουν σε 597 γένη 119 οικογενειών. Οι πολυπληθέστερες σε αριθμό taxa οικογένειες είναι τα Leguminosae (Χεδρωπά) με 167 taxa, τα Gramineae (Αγρωστίδες) με 163 taxa και τα Compositae (Σύνθετα) με 155 taxa.

Α

πό την ανάλυση των βιομορφών προκύπτει ότι το μεγαλύτερο μέρος των φυτών της Λέσβου, περίπου το 49%, ανήκει στην κατηγορία των θεροφύτων, είναι δηλαδή ετήσια ποώδη φυτά. Η υπεροχή αυτή των θεροφύτων δικαιολογείται πλήρως από την έλλειψη πολύ υψηλών ορέων, τις θερμές και ξηρές βιοκλιματικές συνθήκες και κατά συνέπεια από τον έντονο μεσογειακό χαρακτήρα του κλίματος του νησιού.

Ό

σον αφορά στη χωρολογική ανάλυση της χλωρίδας της Λέσβου, τα αποτελέσματα ήταν αναμενόμενα, αφού περίπου το 58% των φυτών της ανήκει στην ομάδα των μεσογειακών γεωστοιχείων.

Ελαιώνας με Anemone pavonina

89

Ο

ενδημισμός της χλωρίδας της Λέσβου, συγκρινόμενος με αυτόν άλλων περιοχών της Ελλάδας, είναι μάλλον μικρός, αφού υπάρχουν μόνο 3 τοπικά ενδημικά (Alyssum lesbiacum, Alyssum xiphocarpum, Fritillaria theophrasti), 3 ενδημικά των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου, 1 ενδημικό των νησιών του Αιγαίου και 7 ελληνικά ενδημικά με ευρύτερη εξάπλωση. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν ακόμη κάποια είδη φυτών (π.χ. Haplophyllum megalanthum, Sideritis sipylea, Silene urvillei) που εξαπλώνονται στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου αλλά και σε περιοχές της Δ και ΝΔ κυρίως Τουρκίας, αποδεικνύοντας τη στενή φυτογεωγραφική σχέση της Λέσβου με τη Μικρά Ασία. Περισσότερα από 100 είδη και υποείδη φυτών της Λέσβου είναι σπάνια και περιλαμβάνονται σε καταλόγους απειλούμενων φυτών, ενώ κάποια από αυτά προστατεύονται από την ελληνική και τη διεθνή νομοθεσία.

Στην προηγούμενη σελίδα από αριστερά: Fritillaria theophrasti, η ενδημική φριτιλλάρια της Λέσβου που συμπεριλαμβάνεται στο Βιβλίο Ερυθρών Δεδομένων των Σπάνιων και Απειλούμενων Φυτών της Ελλάδας.

Alyssum lesbiacum, ακόμα ένα τοπικό ενδημικό της Λέσβου που προστατεύεται από το ΠΔ 67/81 του ελληνικού κράτους.

Crocus biflorus ssp. nubigena: ο μικρός αυτός κρόκος απαντά μόνο σε νησιά του Αιγαίου (Λέσβος, Ικαρία, Σάμος, Κάρπαθος) και τη δυτική Τουρκία, συνδέοντας φυτογεωγραφικά τις δύο περιοχές.

92

Π

ερνώντας στη βλάστηση της Λέσβου, στο δυτικό κυρίως μέρος του νησιού, σε περιοχές με έντονη βόσκηση, όπως και σε περιοχές που έχουν καεί πρόσφατα ως ενδιάμεσο στάδιο της φυσικής αναγέννησης των δασών, αλλά και σε περιοχές που καλλιεργούνταν παλαιότερα και τα τελευταία χρόνια έχουν εγκαταλειφθεί, εντοπίζονται φρύγανα. Ακόμη, διάσπαρτοι σε όλο το νησί απαντούν θαμνώνες αείφυλλων σκληρόφυλλων που χαρακτηρίζονται από την επικράτηση του πουρναριού (Quercus coccifera).

Χαρακτηριστικό της φρυγανικής βλάστησης της Λέσβου είναι η έντονη παρουσία ορχιδεών, όπως η Ophrys speculum

95

Σ

τα φρύγανα του δυτικού τμήματος του νησιού απαντά το σπάνιο Haplophyllum megalanthum. Η εξάπλωσή του περιλαμβάνει μόνο μια μικρή περιοχή της δυτικής Λέσβου και μια περιοχή της Μικράς Ασίας. Συμπεριλαμ-

96

βάνεται στο Βιβλίο Ερυθρών Δεδομένων των Σπάνιων και Απειλούμενων Φυτών της Ελλάδας και στον Κόκκινο Κατάλογο Απειλούμενων Ειδών της Παγκόσμιας Ένωσης Προστασίας της Φύσης (IUCN).

97

Τ

α δάση τραχείας πεύκης (Pinus brutia) καταλαμβάνουν τη μεγαλύτερη έκταση των δασών της Λέσβου, ενώ η σύνθεση του θαμνώδους υπωρόφου τους ποικίλει ανάλογα με το γεωλογικό υπόστρωμα αλλά και τις ανθρώπινες επιδράσεις. Τα δάση μαύρης πεύκης (Pinus nigra) καλύπτουν μικρή έκταση σε υψόμετρα συνήθως μεγαλύτερα των 700 μέτρων, αλλά η παρουσία τους έχει μεγάλη σημασία για τη βιοποικιλότητα στην περιοχή του Αιγαίου, καθώς πρόκειται για τύπο βλάστησης, που πολύ σπάνια συναντάται στα νησιά.

Tulipa undulatifolia, από τα ομορφότερα φυτά της Λέσβου, απαντά αποκλειστικά σε ένα τμήμα του δάσους τραχείας πεύκης, στο κεντρικό τμήμα του νησιού. Προστατεύεται από το ΠΔ 67/1981 και περιλαμβανόταν στο Βιβλίο Ερυθρών Δεδομένων των Σπάνιων και Απειλούμενων Φυτών της Ελλάδας που εκδόθηκε το 1995.

99

Η αινιγματική ορχιδέα Comperia comperiana είναι ένα από τα σπανιότερα είδη ορχιδεών της Ελλάδας. Tο φυτό αυτό προστατεύεται από το ΠΔ 67/81, τη συνθήκη CITES, αλλά και τη σύμβαση της Βέρνης, ενώ περιλαμβανόταν στο Βιβλίο Ερυθρών Δεδομένων του 1995. Φύεται και αυτή κυρίως σε δάσος τραχείας πεύκης.

Στο νοτιοανατολικό άκρο του νησιού, μέσα σε δάσος τραχείας πεύκης, μπορεί κανείς να συναντήσει μια ποικιλία της γνωστής ορχιδέας Limodorum abortivum, τη var. rubrum

Τ

α δάση καστανιάς (Castanea sativa) εντοπίζονται κυρίως στην περιοχή του ορεινού συγκροτήματος του Ολύμπου, ενώ μικρότερης έκτασης δάση καστανιάς σχηματίζονται στην περιοχή του Λεπέτυμνου και στη δυτική Λέσβο.

Μέσα στον καστανιώνα του Ολύμπου απαντά το δεύτερο είδος τουλίπας της Λέσβου, η Tulipa orphanidea, επίσης προστατευόμενη από το ΠΔ 67/1981

Ο καστανιώνας του Ολύμπου κρύβει ένα από τα πιο εντυπωσιακά φυτά της Λέσβου, την παιώνια (Paeonia mascula ssp. mascula)

Τ

α δάση φυλλοβόλων δρυών (Quercus spp.) σχηματίζονται κυρίως στο δυτικό τμήμα της Λέσβου και μπορεί να είναι αραιά ή να έχουν τη μορφή μικρών και πυκνών δασικών συστάδων. Πρόκειται για δασικά οικοσυστήματα υποβαθμισμένα σε μεγάλο βαθμό από την επίδραση της υλοτομίας, της υπερβολικής βόσκησης και των δασικών πυρκαγιών. Έτσι σε αρκετές θέσεις έχουν τη μορφή πολύ αραιών συστάδων.

Ένα από τα φυτά που φιλοξενούνται στα δάση φυλλοβόλων δρυών είναι ο φθινοπωρινός κρόκος Crocius pallasii ssp. pallasii

Σε ανοιχτά δάση δρυός και η ιδιαίτερα σπάνια ορχιδέα Ophrys lesbis, η οποία, εκτός της Λέσβου, βρίσκεται στη Σάμο και μια μικρή περιοχή των παραλίων της δυτικής Τουρκίας. Προστατεύεται από το ΠΔ 67/81 και τη συνθήκη CITES

Μ

εγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει ένας τύπος εξωδασικής βλάστησης, που σχηματίζεται σε ασβεστολιθικές κορυφές του ορεινού συγκροτήματος του Ολύμπου και εμφανίζει τα χαρακτηριστικά της βλάστησης της ανωδασικής ζώνης των υψηλών ορέων της ηπειρωτικής Ελλάδας. Η ύπαρξη αυτού του τύπου βλάστησης οφείλεται στη γεωμορφολογία των συγκεκριμένων περιοχών και όχι στο υψόμετρό τους και τις επικρατούσες κλιματικές συνθήκες.

Από τις ασβεστολιθικές κορυφές του Ολύμπου η Minuartia anatolica (κάτω) και το τσάι του βουνού Sideritis sipylea (δεξιά) που συμπεριλαμβάνεται στο Βιβλίο Ερυθρών Δεδομένων, λόγω της μείωσης των πληθυσμών του από υπερβολική συλλογή

Ό

σον αφορά την αζωνική βλάστηση, δηλαδή τη μη καθοριζόμενη από τις βιοκλιματικές συνθήκες, στη Λέσβο υπάρχουν έξι κύριοι τύποι: βραχοαλόφιλη βλάστηση στις βραχώδεις παράκτιες περιοχές, αμμονιτρόφιλη και αμμόφιλη βλάστηση, σε αρκετές περιπτώσεις υποβαθμισμένη λόγω της ανθρώπινης επίδρασης, στις παραλίες, αλοφυτική βλάστηση στους παράκτιους υγρότοπους γύρω από τους κόλπους της Καλλονής και της Γέρας, ελοφυτική βλάστηση διάφορων τύπων στους μόνιμους υγρότοπους γύρω από τους μεγάλους κόλπους, στις εκβολές των χειμάρρων, στη Μικρή Λίμνη, στη Χαραμίδα κ.α., παρόχθια δενδρώδης και θαμνώδης βλάστηση κατά μήκος των χειμάρρων σε διάφορα σημεία του νησιού.

Η σπάνια για την Ελλάδα Iris orientalis αποτελεί κομμάτι της ελοφυτικής βλάστησης, γύρω από τον κόλπο της Καλλονής. Προστατεύεται από το ΠΔ 67/81

Malcolmia flexuosa ssp. naxensis σε βραχώδεις παράκτιες περιοχές.

117

Τ

έλος ένας τύπος βλάστησης με ιδιαίτερο ενδιαφέρον για ολόκληρη την Ελλάδα, είναι οι θαμνώνες με Rhododendron luteum, που σχηματίζονται κυρίως στις όχθες χειμάρρων της Δ Λέσβου.

Ε

κεί βρίσκεται και το πτεριδόφυτο Osmunda regalis, φυτό σπάνιο και με σποραδικές εμφανίσεις στην Ελλάδα.

Μ

ιλώντας για τη βλάστηση της Λέσβου, δε θα πρέπει κανείς να παραλείψει τους εκτεταμένους ελαιώνες που καλύπτουν μεγάλο κομμάτι της λεσβιακής γης. Υπολογίζεται ότι στο νησί υπάρχουν περισσότερα από 10 εκατομμύρια ελαιόδεντρα. Ανάλογα με τις καλλιεργητικές πρακτικές, το οικοσύστημα των ελαιώνων μπορεί να αποτελέσει τόπο φιλοξενίας σημαντικών φυτών, όπως πολλών άγριων ορχιδέων.

Το φθινόπωρο το φυτό Sternbergia lutea δημιουργεί συχνά ένα κίτρινο χαλί στους ελαιώνες 120

Την άνοιξη το σκηνικό και τα χρώματα στους ελαιώνες αλλάζουν σχεδόν κάθε βδομάδα. Τέλη Μαρτίου με αρχές Απριλίου μπορεί κανείς να συναντήσει σε μεγάλους πληθυσμούς την ορχιδέα Orchis papilionacea

Φωτογράφος: Γ. Αλεξανδρής

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΓΙΑ ΤΟ ΚΙΡΚΙΝΕΖΙ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑ

125

Φωτογράφος: Ν. Κούτρας

Κ

αθώς τα Κιρκινέζια ετοιμάζονται για το ταξίδι τους προς την υποσαχάρια Αφρική, όπου θα περάσουν το χειμώνα τους, ολοκληρώνεται και η πρώτη περίοδος του προγράμματος LIFE – Φύση, που υλοποιείται για το είδος στην περιοχή του θεσσαλικού κάμπου.

Τ

ο Κιρκινέζι, ένα μικρόσωμο γεράκι, που έρχεται στην Ελλάδα κάθε άνοιξη για να φωλιάσει, είναι ένα από τα είδη ζώων, που αντιμετωπίζουν υψηλό κίνδυνο εξαφάνισης στο μέλλον εάν δεν υλοποιηθούν δράσεις για την προστασία τους. Ο θεσσαλικός κάμπος αποτελεί τη σημαντικότερη περιοχή για αυτό στην Ελλάδα, καθώς φιλοξενεί 3 στα 4 Κιρκινέζια που την επισκέπτονται. Το είδος δημιουργεί αποικίες και επιλέγει να φωλιάσει σε κτίσματα μέσα σε χωριά και πόλεις, που βρίσκονται κοντά σε καλλιεργούμενες εκτάσεις, στις οποίες τρέφεται.

Τ

ο πρόγραμμα έχει ως στόχο τη βελτίωση των συνθηκών για το Κιρκινέζι στον θεσσαλικό κάμπο, με στόχο την αύξηση του πληθυσμού του. Καθώς η ζωή του είναι άμεσα συνυφασμένη με τον άνθρωπο και οι αλλαγές στον τρόπο οικοδόμησης και καλλιέργειας έχουν αλλοιώσει την σχέση αυτή με το πέρασμα του χρόνου, το πρόγραμμα στοχεύει στην προώθηση ενός νέου μοντέλου συνύπαρξής του με τον άνθρωπο.

Τ

ην πρώτη χρονιά του προγράμματος η ερευνητική ομάδα εστίασε κύρια στην εκτίμηση της κατάστασης του πληθυσμού του είδους και των περιοχών που αυτό χρησιμοποιεί για να φωλιάσει και να τραφεί, ώστε να αποτελέσει τη βάση για το σχεδιασμό των δράσεων που θα υλοποιηθούν τα ερχόμενα χρόνια. Πραγματοποιήθηκε εκτενής απογραφή του πληθυσμού στις αποικίες Κιρκινεζιών και καταγραφή της διαθεσιμότητας θέσεων φωλιάσματος σε ορισμένες από αυτές, παρακολουθήθηκε η αναπαραγωγική επιτυχία σε επιλεγμένες φωλιές, ενώ οι καθημερινές μετακινήσεις ατόμων την αναπαραγωγική περίοδο καταγράφηκαν με ραδιοπομπούς και καταγραφείς δεδομένων. Στις περιοχές όπου το είδος τρέφεταιμελετήθηκε η αφθονία των μεγάλων εντόμων σε καλλιέργειες, καθώς και η τροφοληπτική προσπάθεια των Κιρκινεζιών.

127

128

Η

απογραφή του πληθυσμού, που πραγματοποιήθηκε σε 111 χωριά, έδειξε αύξηση του πληθυσμού στην περιοχή σε σχέση με παλαιότερες εκτιμήσεις. Αν και η μείωση των πλινθόκτιστων σπιτιών σε καλή κατάσταση έχει μάλλον περιορίσει τον αριθμό των διαθέσιμων θέσεων φωλιάσματος, το είδος φαίνεται να προτιμά τις αγροτικές αποθήκες με κεραμοσκεπή, με μεγάλο αριθμό πουλιών να φωλιάζουν σε αυτές. Οι εκτάσεις που βρίσκονται κοντά στις αποικίες και σε απόσταση μέχρι και 3.5 km χρησιμοποιούνται από τα πουλιά κατά την αναπαραγωγική περίοδο για αναζήτηση τροφής. Κατά συνέπεια οι οικισμοί και οι γύρω από αυτούς καλλιέργειες έχουν ιδιαίτερη σημασία κατά την περίοδο ανατροφής των νεοσσών του Κιρκινεζιού.

Ο

ι δράσεις διατήρησης του προγράμματος θα ξεκινήσουν άμεσα, ελπίζοντας ότι όταν επιστρέψουν τα Κιρκινέζια να αρχίσουν να συναντούν βελτιωμένες τις συνθήκες στο θεσσαλικό κάμπο! Οι δράσεις μεταξύ άλλων περιλαμβάνουν: (α) την τοποθέτηση τεχνητών φωλιών σε σκεπές κτιρίων, (β) την προώθηση φιλικών προς το είδος καλλιεργητικών πρακτικών και την υλοποίηση έργων βελτίωσης της δομής των αγροτικών οικοσυστημάτων και την εφαρμογή ενός αειφορικού σύστηματος βόσκησης στα ξηρικά λιβάδια των λοφωδών περιοχών και στα υγρολίβαδα της λίμνης Κάρλας για τη βελτίωση της κατάστασης των βιοτόπων όπου τρέφεται, (γ) την πραγματοποίηση επισκέψεων στους οικισμούς με αποικίες Κιρκινεζιών για την ενημέρωσης των ιδιοκτητών κτιρίων που φιλοξενούν φωλιές, (δ) την θέσπιση προγράμματος πιστοποίησης προϊόντων «φιλικών προς το Κιρκινέζι και τη βιοποικιλότητα» και την προώθηση του εναλλακτικού τουρισμού με επίκεντρο την προστασία του είδους.

Τ

ο πρόγραμμα LIFE για το Κιρκινέζι (LIFE11 NAT/GR/001011), υλοποιείται από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, τον Δήμο Ρήγα Φεραίου, τον Φορέα Διαχείρισης της Περιοχής Οικοανάπτυξης Κάρλας - Μαυροβουνίου - Κεφαλόβρυσου - Βελεστίνου, την Ορνιθολογική και την NCC ΕΠΕ, με την οικονομική υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Πληροφορίες για το πρόγραμμα www.life-kirkinezi.gr | https://www.facebook.com/LifeKirkinezi 129

130

131

132

133

...ΚΟΝΤΡΑ ΣΤΟ ΦΩΣ κείμενο - φωτογραφίες του Αναστάσιου Σακούλη

Τ

ο καλοκαίρι που μας πέρασε, στην επίσκεψή μου στον Γράμμο, ασχολήθηκα σχεδόν αποκλειστικά με τη φωτογράφιση πεταλούδων. Αυτό μου έδωσε την άνεση να πειραματιστώ λιγάκι.

Ο

ι πεταλούδες γενικά δίνουν όμορφες εικόνες όταν φωτογραφίζονται με οπίσθιο φωτισμό. Αυτό που κυρίως επιδίωξα να πετύχω ήταν να δώσω την αίσθηση ότι η πεταλούδα έχει ένα εσωτερικό φως (να μοιάζει αυτόφωτη), ενώ παράλληλα να αποτυπώνονται καλά όλες οι λεπτομέρειές της.

Η

πρόκληση βρίσκεται στην εκτίμηση της δύναμης της δέσμης του/των flash. Εάν είναι πολύ δυνατή για τις συνθήκες, δε θα έχουμε το “αυτόφωτο” αποτέλεσμα. Το αντίστροφο οδηγεί σε σκοτεινότερο φόντο, αλλά η πεταλούδα “ακτινοβολεί”. Η τελική επιλογή είναι και θέμα γούστου.

Σ

την πεταλούδα δεξιά (Lycaena dispar) έχουμε ένα αρκετά καλό (ως προς τον στόχο) αποτέλεσμα. Η πεταλούδα έχει αποτυπωθεί πολύ καλά, ενώ παράλληλα δίνει σε κάποιο βαθμό την αίσθηση ότι φωτίζονται τα φτερά εσωτερικά.

Ε

δώ, παρ’ όλο που οι συνθήξες έμοιαζαν αρχικά ιδανικές, καθώς υπήρχε ισχυρός οπίσθιος φωτισμός, δεν εκτιμήθηκε σωστά το γεγονός ότι υπήρχε αρκετό φως από αντανακλάσεις. Φυσικά, σημαντικό ρόλο έπαιξε και το γεγονός ότι τα φτερά της πεταλούδας (Polyommatus thersites) ήταν κλειστά. Όμως έχει δημιουργηθεί ένα φωτεινό στεφάνι περιμετρικά των φτερών, που τονίζει την εικόνα.

136

H

Brenthis daphne σ’ αυτή τη φωτογραφία δείχνει πολύ φωτεινή. Θυμίζει πολύ την πρώτη φωτογραφία, όπου οι λεπτομέρεις της πεταλούδας έχουν φωτιστεί ικανοποιητικά και ταυτόχρονα κερδίζουμε την αίσθηση του “αυτόφωτου”.

138

139

Ο

πολύ κοινός Ίκαρος (Polyommatus icarus) μου πόζαρε ιδανικά. ‘Εχουμε δυνατό οπίσθιο φωτισμό και η πεταλούδα έχει μισάνοιχτα τα φτερά, μ’ αποτέλεσμα οι ακτίνες του ήλιου να τα διαπερνούν και να φωτίζονται έντονα τα σχέδια.

141

142

Ε

δώ, έχουμε μια πιο “κλασσική” προσέγγιση, με υποφωτισμένο το φόντο και ελαφρώς σκιασμένη την πεταλούδα (χωρίς να χάνονται οι λεπτομέρειες). Το φως όμως διαπερνά τις φτερούγες και η πεταλούδα μοιάζει σαν “λαμπατέρ”.