Photophysis 2012/2 GR

­

Photophysis e-περιοδικό­για­την­Ελληνική­Φύση­

2012/2

ΖΑΡΑΛΗΣ ΧΡΗΣΤΟΣ portofolio ΜΑΡΤΗΣ ΣΤΟ ΔΕΛΤΑ ΑΓΡΙΟΛΟΥΛΟΥΔΑ ΤΟΥ ΣΙΝΙΑΤΣΙΚΟΥ ΓΥΜΝΟΒΡΑΓΧΙΑ οι γυμνοσαλίγκαροι της θάλασσας

Tethys fimbria Φωτογράφος: Δημήτρης Πουρσανίδης

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΖΑΡΑΛΗΣ ΧΡΗΣΤΟΣ

ΜΑΡΤΗ ΣΤΟ ΔΕΛΤΑ...

σελίδα 4

σελίδα 30

Portofolio

του Χρήστου Βλάχου

ΑΓΡΙΟΛΟΥΛΟΥΔΑ ΤΟΥ ΣΙΝΙΑΤΣΙΚΟΥ

ΓΥΜΝΟΒΡΑΓΧΙΑ

των Γιώργου Πουλή & Κατερίνας Γούλα σελίδα 58

του Δημήτρη Πουρσανίδη σελίδα 88

Photophysis ηλεκτρονική έκδοση για την Ελληνική Φύση και τη φωτογραφία φύσης Σύνταξη - επιμέλεια - layout: Αναστάσιος Σακούλης φιλοξενείται στην προσωπική ιστοσελίδα του Αναστάσιου Σακούλη

www.photophysis.gr 3

ΖΑΡΑΛΗΣ ΧΡΗΣΤΟΣ Portofolio

Γ Ο

εια σας. Η ενασχόλησή μου με τη μακροφωτογράφιση ξεκίνησε εδώ και τρία χρόνια. Λάτρης τις φύσης, δεν άργησα να καταλάβω οτι ο μικρόκοσμος με τραβούσε,αγόρασα ένα macro φακό και ξεκίνησα τη φωτογραφική μου περιπέτεια. πως όλοι οι μακροφωτογράφοι, ξεκίνησα απο την καταγραφή του είδους. Στην πορεία όμως διαπίστωσα οτι με ενδιέφερε περισσότερο το φώς και η επίδρασή του επάνω στην εικόνα,η επίδραση που έχει στο χρώμα του θέματος και στα χρώματα του περιβάλλοντός του. Αυτό με επηρέασε γενικότερα, σε αντίθεση με τους μακροφωτογράφους, με συνέπεια να αρχίσω να απομακρύνομαι απο το θέμα με σκοπό να καταγράψω, εκτός απο το είδος, και το φως που το περιλαμβάνει.

Ο

σκοπός της δουλειάς μου είναι να ταξιδέψει τον αναγνώστη-θεατή στη φύση. Αν τα καταφέρω τότε θα είμαι ικανοποιημένος. Καλό ταξίδι

4

Empusa fasciata Είναι ένα είδος μάντη, σχετικά ήρεμος στην παρουσία μου με φοβερά στησίματα στον φακό, απο τα πιο ωραία μοντέλα που έχω βρεί

8

Ischnura elegans Γνωστή και ώς λιβελλούλα, τα πιό εκφραστικά μάτια του μικρόκοσμου, μεγάλα, επιβλητικά όμορφα και γεμάτα περιέργεια!

9

Agapanthus sp.

Eνα μικρό έντομο που μπορούμε να συναντήσουμε παντού, χαρακτηριστικό του η μεγάλες κεραίες και η περιέργεια του

Ischnura elegans Ο κύκλος της ζωής σε όλο του το μεγαλείο. Χαρακτηριστικό σχήμα που σχηματίζεται κατα την διάρκεια της συνεύρεσής τους ειναι η ανθρώπινη καρδιά

Robberfly Ενας μεγάλος κυνηγός που συνήθως αναμένει ακίνητος στην άκρη κάποιου κλαδιού, παραμονεύοντας το επόμενο θύμα του

Κίτρινο-μπλέ σκαθάρι Μέσα στο φυσικό του περιβάλλον, προστατευόμενο απο τα χρώματα του, συνεχίζει αμέριμνο την πορεία του.

Maniola jurtina Μια μικρή και αρκετά κοινή πεταλούδα που την βρίσκουμε σχέδον παντού. Εδώ η πηγή φωτισμού βρίσκεται πίσω απο την πεταλούδα

Καβουροαράχνη Πάντοτε κάθεται υπομονετικά μέσα στο καταπράσινο περιβάλλον της, υπομονετικά, περιμένοντας το επόμενο γεύμα της

Aricia agestis Πρωινή λήψη μέσα στα στάχυα με απαλό φωτισμό

Coccinella septempunctata Η γνωστή πασχαλίτσα. Η φωτογραφία αυτή ειναι καθαρά ένα παιχνίδι αντίθεσης χρωμάτων!

Κάμπια πεταλούδα Papilionidae Μια μοναχική κυρία που βόλταρε αμέριμνα κάπου στο Κιλκίς. Ιδανικές για μακροφωτογράφιση λόγω των σχημάτων και χρωμάτων που έχουν.

Sympetrum vulgatum Η λήψη έγινε πολύ νωρίς το πρωί, μόλις είχε βγεί ο ήλιος. Ακόμα έχει πάνω του σταγονίδια απο την πρωινή πάχνη. Είναι η καλύτερη ωρα για φωτογραφίες, κυρίως λόγω της πολύ γλυκιάς απόχρωσης του φωτός που μπορούμε να βρούμε

Empusa fasciata Απο τις αγαπημένες μου φωτογραφίες. Τρομακτική και όμορφη

ΜΑΡΤΗ ΣΤΟ ΔΕΛΤΑ… κείμενο - φωτογραφίες του Χρήστου Βλάχου

Τ

ο Δέλτα του Έβρου σπάνια σ’ αφήνει παραπονεμένο. Είτε ο σκοπός σου είναι η παρατήρηση πουλιών, είτε η φωτογράφισή τους, φεύγεις χαμογελαστός. Πρέπει να προσέξεις όμως πότε θα το επισκεφτείς!

30

Κραυγαετοί δεν είχαν φτάσει… Οι Στικταετοί όμως ήταν εκεί! Τους συνάντησα σε τέσσερα διαφορετικά σημεία από τις Φέρες ως τον Απαλό. Η συνάντηση μαζί τους είναι πάντα ιδιαίτερη όσα καρέ κι αν έχεις πάρει από αυτό το καθαρόαιμο αρπακτικό

Α

ναμφισβήτητα η καλύτερη εποχή να επισκεφτεί κανείς το μεγάλο Δέλτα, είναι ο χειμώνας. Αλλιώς, οι ανοιξιάτικοι μήνες, όπως παντού άλλωστε. Επτά στις δέκα επισκέψεις μου έχουν γίνει χειμώνα. Πάντα είχα όμως την απορία, τι θα έβλεπα αν επισκεπτόμουν την περιοχή ανάμεσα στις δύο εποχές. Θα έβλεπα και χειμωνιάτικα και ανοιξιάτικα είδη? Ή θα είχαν φύγει τα χειμωνιάτικα, δεν θα είχαν έρθει τα ανοιξιάτικα και θα έκλαιγα τη μοίρα μου στο λιμάνι της Αλεξανδρούπολης, φωτογραφίζοντας γλάρους? Του Μιχάλη του Δρεττάκη, γνωστού “γλαρολόγου”, αυτό θα του άρεσε. Εμένα καθόλου! Ιδιαίτερα αυτή τη δύσκολη οικονομικά εποχή, που τα ταξίδια δεν γίνονται εύκολα… Η μόνη απάντηση σ’ αυτή μου την απορία ήταν η δοκιμή. Έτσι, ένα πρωινό στις αρχές-αρχές του Μάρτη, ταξίδεψα για το βορειοανατολικό παράδεισο της χώρας, με κρυφές ελπίδες.

Τ

ο να ταξιδέψεις αεροπορικώς για ένα Σαββατοκύριακο στον Έβρο, είναι μια μικρή οικονομική καταστροφή αφού τα εισιτήρια, η ενοικίαση αυτοκινήτου, η βενζίνη, η διαμονή, η διατροφή και τα λοιπά έξοδα μοιράζονται ανάμεσα σε δύο μέρες και το τελικό ποσό φαντάζει τραγικό… Η ελπίδα όμως να δεις να πετούν μαζί Στικταετοί (Aquila clanga), με Βασιλαετό (Aquila heliaca) και πιθανά κάποιο ανοιξιάτικο είδος (ονειρευόμουν Κραυγαετό-Aquila pomarina αφού τον έχω δει Μάρτη στη Δαδιά) και μάλιστα με φόντο χιλιάδες χήνες, φάνταζε αφοπλιστικά γοητευτική και μ’ έκανε να αγνοήσω τα έξοδα!

Η

πρώτη πρωινή πτήση με κατέβασε στο αεροδρόμιο της Αλεξανδρούπολης με το πρώτο φως. Και καθώς είχα φροντίσει να έχω μόνο χειραποσκευές και να έχω κάνει ήδη την κράτηση του αυτοκινήτου τηλεφωνικά, όπως και να ενημερώσω τον Φορέα για την παρουσία μου, το πρώτο κλικ έπεσε 30 λεπτά μετά την προσγείωση. Ήταν Γερακίνα (Buteo buteo) αλλά δε με χάλασε καθόλου αφού μου χάρισε πτήση.

Ο

γνωστός χωματόδρομος που οδηγούσε δίπλα από την πολύπαθη Δράνα με έφτασε χαμηλά, δίπλα στα κοπάδια από τις Ασπρομέτωπες χήνες (Anser albifrons). Ως συνήθως ήταν απόμακρες και φοβισμένες, προφανώς από τις εμπειρίες τους σε συναντήσεις με ανθρώπους. Παρ’ όλα αυτά ήταν αρκετές κι έτσι οι ευκαιρίες ήταν μπροστά μου. Όταν πρωτοβλέπεις τα κοπάδια τους, το μόνο που σε νοιάζει είναι να τις φωτογραφίσεις, να τις χαρείς. Μετά από αρκετές συναντήσεις μαζί τους όμως, ψάχνεις ανάμεσά τους για τις ακριβοθώρητες και ελάχιστες Νανόχηνες (Anser erythropus) αλλά και κάποιες Καστανόπαπιες (Tadorna ferruginea) ή ακόμα πιο σπάνιες χήνες για τη χώρα μας από το Βορρά. Στον ίδιο χώρο μάλιστα είχα την πληροφορία πως βρίσκονταν αρκετά άτομα Χαμωτίδας (Tetrax tetrax), είδος που ναι μεν είχα δει και φωτογραφίσει αλλά ποιός μπορεί να μη θέλει μια ακόμα συνάντηση μαζί του;

Δ

υο πρωινά έψαχνα Χαμωτίδες και Νανόχηνες, ματαίως… Σε όλο το Δέλτα… Δε συνάντησα επίσης παρά ελάχιστα ανοιξιάτικα είδη. Λιμόζες (Limosa limosa), Δασότρυγγες (Tringa ochropus) κι ένας ολόλευκος αλλά μοναχικός Μαχητής (Philomachus pugnax), μου υπενθύμισαν πως “άλλαι μεν βουλαί ανθρώπων, άλλα δε Θεός κελεύει”…

Μπορεί τις Χαμωτίδες να μην τις συνάντησα αλλά η Καστανόπαπια μου έκανε το χατίρι! Υπάρχουν χρονιές που εμφανίζονται αρκετές εκατοντάδες στην περιοχή και βοσκούν δίπλα με τις Ασπρομέτωπες. Αρκετά φιλύποπτη δεν επιτρέπει προσέγγιση μικρότερη των 100 μέτρων. Στη Λέσβο είναι πολύ πιο φιλικές!

Χ

αμωτίδες δεν είδα. Ούτε Νανόχηνες. Παρατήρησα λίγα παπιά… Είδα όμως εκατοντάδες Γερακίνες, τρία Νανογέρακα (Falco columbarius), επτά Στικταετούς, τρεις ενήλικες Θαλασσαετούς (Haliaeetus albicilla), Αγριόκυκνους (Cygnus cygnus), Νανόκυκνους (Cygnus columbianus), μία Καστανόπαπια, πολλούς Χειμωνόκιρκους (Circus cyaneus) και Καλαμόκιρκους (Circus aeruginosus), Καλημάνες (Vanellus vanellus) και αρκετούς Λεπτόραμφους (Larus genei) και Μαυροκέφαλους γλάρους (Larus melanocephalus) που είχαν πάρει τ’ αναπαραγωγικά τους χρώματα. Τα καλάμια ήταν γεμάτα με Καλαμοτσίχλονα (Emberiza schoeniclus) ανάμεσά τους και το reiseri!

Τ Δ

α δενδράκια γύρω από τα Λουτρά, είχαν τον Βαλκανικό δρυοκολάπτη (Dendrocopus syriacus), τα χωράφια Χαβαρόνια (Corvus frugilegus) και λίγο παραδίπλα, σε πλατάνια σφύριζαν οι Δενδροτσοπανάκοι (Sitta europaea) και οι παπαδίτσες. εν ξέρω τι ξέχασα… Αλλά αν το ξέχασα δεν θα ήταν κάτι σημαντικό. Αν και κάθε συνάντηση μ’ αυτά τα υπέροχα φτερωτά πλάσματα, κάθε είδους, είναι σημαντική και μοναδική! Η γνώμη μου πάντως είναι πως αν είναι να επισκεφτεί κανείς το Δέλτα, καλό είναι να το κάνει ή χειμώνα-χειμώνα ή άνοιξηάνοιξη!

Απόδειξη πως οι αρχές Μάρτη δεν είναι για ανοιξιάτικα είδη, ήταν οι πολλοί Χειμωνόκιρκοι που συνάντησα. Ως συνήθως οι αρσενικοί ήταν λιγότεροι και τα καρέ τους δυσκολότερα… Αυτή η θηλυκιά πέρασε ακριβώς από πάνω από το αυτοκίνητο, διασχίζοντας την Εθνική για Φέρες. Ευτυχώς δεν πέρασε πάνω από το αυτοκίνητο μου και η νταλίκα που με ακολουθούσε…

Οι Ασπρομέτωπες χήνες υπήρχαν σε ικανοποιητικούς αριθμούς, κυρίως στη Δράνα. Όπως πάντα, κρατούσαν την απόσταση ασφαλείας και δεν σ’ άφηναν να πλησιάσεις πιο κοντά από τα 50-60 μέτρα

Το κοινότερο αρπακτικό στο Δέλτα (μαζί ίσως με τη Γερακίνα), ήταν ο Καλαμόκιρκος. Το εντυπωσιακό μ’ αυτό το είδος ήταν πως υπήρχαν πολλά αρσενικά άτομα, όπως αυτός ο πολύ σκουρόχρωμος της φωτογραφίας

Γερακίνες εκατοντάδες! Όσες και οι ευκαιρίες να τις φωτογραφήσεις. Σε κλαδί, στο έδαφος, να τρέφεται, σε πτήσεις. Και σε πολλά χρωματάκια! Ανεβαίνοντας μόνο το ανατολικό ανάχωμα προς Φέρες, μέτρησα τριάντα οκτώ!

Από Κύκνους τα πράγματα ήταν καλά! Πολλοί στα Παλούκια, πολλοί στο είναι η καλύτερη ώρα να πάρει κανείς

ανατολικό ακόμα και στα παράλληλα κανάλια της Εθνικής. Νωρίς το πρωί ς πτήσεις γιατί μετακινούνται συνεχώς

Γερακίνες άπειρες όμως και παντού! Πολλές ευκαιρίες για πτήσεις ακόμα και για πιο δύσκολα καρέ όπως αυτό που τρέφεται από έναν ήδη σκοτωμένο κύκνο. Οι κύκνοι δύσκολα πέφτουν θύματα ακόμα και μεγαλύτερων αρπακτικών. Δίνουν άφθονη τροφή όμως όταν για κάποιο λόγο “αποδημούν” μόνιμα από ασθένεια ή αδυναμία

Το χειμώνα οι Καλημάνες ξεχειμωνιάζουν στο Δέλτα σε μεγάλους αριθμούς. Στις αρχές Μάρτη, ψάχνεις να τις βρεις…

Οι Λιμόζες ήταν από τα λίγα ανοιξιάτικα είδη που υπήρχαν στο Δέλτα στις αρχές του Μάρτη. Αρκετά τολμηρά παρυδάτια, δεν σηκώνονται εύκολα και σου δίνουν την ευκαιρία για κοντινότερα καρέ από άλλα είδη

Οι καλαμιές στο Δέλτα είναι γεμάτες κάθε Μάρτη με Καλαμοτσίχλονα, μεταξύ των οποίων και το υποείδος reiseri, που το ράμφος του είναι διπλάσιο σχεδόν σε όγκο από το κανονικό. Στη φωτό δεν είναι το reiseri…

Με το πρώτο φως, οι Αγριόκυκνοι πετούσαν από τα τούρκικα στα Παλούκια. Εκεί, προσγειώνονταν στη μέση της λιμνοθάλασσας, σε απαγορευτικές για φωτογραφία αποστάσεις. Στις πτήσεις όμως περνούσαν πάνω από το κεφάλι μου!

Τα κοπάδια με τις Ασπρομέτωπες μπορεί να κρύβουν ανάμεσά τους κάτι πιο …ενδιαφέρον. Όχι σ’ αυτή την περίπτωση όμως!

ΑΓΡΙΟΛΟΥΛΟΥΔΑ ΤΟΥ ΣΙΝΙΑΤΣΙΚΟΥ κείμενο των Γιώργου Πουλή & Κατερίνας Γούλα φωτογραφίες της Κατερίνας Γούλα

58

59

Τ

ο όρος Σινιάτσικο ή αλλιώς Άσκιο βρίσκεται στη Δυτική Μακεδονία. Αποτελεί τμήμα του ορεινού τόξου που ξεκινάει από το Βαρνούντα μέσα στην ΠΓΔΜ και συνεχίζει στην ελληνική επικράτεια προς Βίτσι – Σινιάτσικο – Βούρινο – Αντιχάσια. Στα νότια, η κοιλάδα που πλέον διασχίζει η Εγνατία Οδός, το χωρίζει από τον Βούρινο (ή Μπούρινο), ενώ στα βόρεια το πέρασμα της Κλεισούρας διαχωρίζει το βόρειο τμήμα του βουνού, το Μουρίκι, το οποίο συχνά λογίζεται και ως ξεχωριστή οντότητα, από το Βίτσι.

Α

ν και είναι σχετικά άγνωστο στο ευρύ κοινό, τοπικά κυριαρχεί στο ανάγλυφο της περιοχής. Με το υψόμετρό του να φτάνει στα 2111 μ., δεσπόζει πάνω από το οροπέδιο της Εορδαίας και την κοιλάδα του Αλιάκμονα. Το Σινιάτσικο βρίσκεται μακριά από άλλους μεγάλους ορεινούς όγκους. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να απολαμβάνει μια μεγαλοπρεπή θέα προς κάθε κατεύθυνση με μόνη ίσως παραφωνία τα μονίμως καπνίζοντα φουγάρα της ΔΕΗ στην Πτολεμαΐδα.

60

Tragopogon crocifolius

Ο

συνδυασμός της επιβλητικότητας του κώνου του και η ανεμπόδιστη θέα που προσφέρει ακόμα και από τα μεσαία υψόμετρα κερδίζουν αμέσως τον επισκέπτη. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε, το γεγονός ότι στην Πτολεμαΐδα, μια πόλη σχεδόν 30.000 κατοίκων, υπάρχουν δύο ορειβατικοί σύλλογοι (Ορειβατική Λέσχη Εορδαίας και Χιονοδρομικός Ορειβατικός Όμιλος Πτολεμαΐδας). Η πιο συνηθισμένη πεζοπορική διαδρομή που μπορεί να ακολουθήσει κανείς για να προσεγγίσει την κορυφή ξεκινάει από το οροπέδιο Τσιλιμίγκας, όπου βρίσκεται και το καταφύγιο του ΧΟΟΠ. Η διάρκεια της ανάβασης μέχρι την κορυφή είναι περίπου 2 ώρες, ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες.

62

Σ

το Σινιάτσικο οι άνεμοι δε βρίσκουν αντίσταση σε δενδρώδη βλάστηση, αλλά ούτε κάποιος άλλος ορεινός όγκος ελαττώνει τη δύναμή τους, επομένως τα πολλά μποφώρ είναι κανόνας σχεδόν σε κάθε ανάβαση. Η ανταμοιβή που περιμένει στην κορυφή είναι όμως κάτι παραπάνω από ικανοποιητική και η θέα πλουσιοπάροχη: Βούρινος, Βέρμιο, Πιέρια, Όλυμπος, Βίτσι, Βόιο, η ραχοκοκαλιά της Β. Πίνδου, αλλά και η λίμνη της Καστοριάς φαντάζουν σαν σε απόσταση αγγίγματος.

63

Ο

συνδυασμός κλιματεδαφικών συνθηκών και ανθρωπογενών επεμβάσεων έχουν αφήσει το βουνό εντελώς γυμνό από ξυλώδη βλάστηση πάνω από τα 1400 μ. Τα μεγάλα αλπικά λιβάδια που χουν πάρει τη θέση των αρχαίων δασών, πέρα από την υποστήριξη της κτηνοτροφικής δραστηριότητας χαρίζουν και ένα θαυμάσιο αισθητικό αποτέλεσμα. Μετά το λιώσιμο του χιονιού, αποτελούν τον καμβά, πάνω στον οποίο τα λουλούδια σχηματίζουν χιλιάδες πινελιές όλων των αποχρώσεων. Τα πρώτα αγριολούλουδα αρχίζουν να εμφανίζονται στο οροπέδιο Τσιλιμίγκας, προς το τέλος Μαρτίου. Τότε οι κρόκοι στρώνουν ένα κίτρινο χαλί και οι βιόλες στολίζουν με μωβ κρόσια τις άκρες του.

64

Crocus chrysanthus

Viola vourinensis Βιόλα ενδημική του Σινιάτσικου και του γειτονικού Βούρινου, από όπου πήρε και το όνομά της

Η

χλωρίδα του όρους, παρόλο που το Σινιάτσικο υπολείπεται σε βλάστηση, είναι ιδιαίτερα αξιόλογη, καθώς σε αυτή περιλαμβάνονται πολλά ενδημικά φυτικά είδη της Βαλκανικής χερσονήσου, αλλά και της Ελλάδας. Μοιράζεται χλωριδικά στοιχεία με τα βουνά που βρίσκονται τόσο ανατολικότερα του Σινιάτσικου, όπως π.χ. ο Όλυμπος, όσο και νοτιότερα αυτού, όπως ο Βούρινος.

67

Μ

ιλώντας με αριθμούς, σύμφωνα με τη Mountain Flora of Greece, υπάρχουν καταγεγραμμένες αναφορές για 148 φυτικά είδη για το βουνό. Ας σημειωθεί ότι στο σύγγραμμα αυτό περιέχονται πληροφορίες για είδη της ελληνικής χλωρίδας που απαντούν σε υψόμετρο συνήθως μεγαλύτερο των 1500 μ. Η χλωρίδα του Σινιάτσικου στην πραγματικότητα περιλαμβάνει πολλά περισσότερα φυτικά είδη. Από τα 148 αυτά είδη, τα 11 είναι ενδημικά της Ελλάδας και μάλιστα 5 στενά ενδημικά, καθώς εντοπίζονται στο Σινιάτσικο και μερικά άλλα βουνά, κυρίως της Β. Ελλάδας. Το Geranium thessalum, ένα είδος γερανιού είναι ο αδιαμφισβήτητος σταρ, καθώς αποτελεί αποκλειστικότητα του βουνού.

Geranium thessalum οπικό ενδημικό είδος που απαντά σε πετρώδεις θέσεις, πάνω από τα 1670 μ. Περιλαμβάνεται στο Βιβλίο Ερυθρών Δεδομένων των Σπάνιων και Απειλούμενων Φυτών της Ελλάδας και άλλους καταλόγους προστατευόμενων ειδών 68

Σ

ημαντικό είναι επίσης το γεγονός ότι περίπου το ¼ των ειδών που αναφέρονται για το Σινιάτσικο, δηλαδή 38 φυτικά είδη, είναι ενδημικά της Βαλκανικής χερσονήσου και άλλα 17 είναι υποβαλκανικά ενδημικά, καθώς εξαπλώνονται και λίγο πέρα από τη Βαλκανική χερσόνησο, προς την Ιταλία ή την Τουρκία. Στη φωτογραφία το Astragalus mayeri Βαλκανικό ενδημικό είδος που απαντά σε λίγα βουνά της Ελλάδας και της ΝΔ πρώην Γιουγκοσλαβίας.

7171

Σ

την σπουδαιότητα της χλωρίδας του βουνού συνηγορεί και ο μεγάλος αριθμός ειδών που προστατεύονται σε εθνικό, ευρωπαϊκό ή παγκόσμιο επίπεδο. Πιο συγκεκριμένα, 65 από τα φυτά που αναφέρονται για το Σινιάτσικο ανήκουν σε κάποιο κατάλογο προστατευόμενων ειδών, όπως το Βιβλίο Ερυθρών Δεδομένων των Σπάνιων και Απειλούμενων Φυτών της Ελλάδας, το Προεδρικό Διάταγμα 67/1981 «Περί προστασίας της αυτοφυούς Χλωρίδος και Άγριας Πανίδος», η Σύμβαση της Βέρνης (1979) για την προστασία της άγριας ζωής και του φυσικού περιβάλλοντος, η Συνθήκη για το Διεθνές Εμπόριο των Απειλούμενων με Εξαφάνιση Ειδών Άγριας Πανίδας και Χλωρίδας (CITES), κ.ά.

Oxytropis purpurea Σπάνιο βαλκανικό είδος που προστατεύεται από το Προεδρικό Διάταγμα 67/81 και συμπεριλαμβάνεται σε διάφορους καταλόγους σημαντικών φυτών. Φύεται στα βουνά Σινιάτσικο, Όλυμπος και Βούτσι της Ελλάδας, καθώς και στην Αλβανία 72

Σ

υνολικά 79 φυτά του Σινιάτσικου από τα 186 που αναφέρονται στη Mountain Flora, δηλαδή περίπου το 42%, θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως ιδιαίτερης χλωριδικής σημασίας, αφού η εξάπλωσή τους είναι περιορισμένη (ενδημικά) ή προστατεύονται ως σπάνια και απειλούμενα

Dactylorhiza pindica Βαλκανική ορχιδέα, προστατεύεται από τη Συνθήκη CITES 75

Cynoglottis barrelieri subsp. serpentinicola Προστατεύεται από το ΠΔ 67/81 και συμπεριλαμβάνεται σε διάφορους καταλόγους σημαντικών ειδών 76

Dianthus integer subsp. minutiflorus Βαλκανικό είδος (Ελλάδα, Αλβανία, Ν. πρώην Γιουγκοσλαβία) που περιλαμβάνεται στα Άλλα Σημαντικά Είδη Φυτών του Δικτύου «ΦΥΣΗ 2000»

Cerastium rectum Ενδημικό της Βαλκανικής χερσονήσου, εμφανίζεται σε λίγα μόνο βουνά της Βόρειας Ελλάδας. Περιλαμβάνεται στα Άλλα Σημαντικά Είδη Φυτών του δικτύου «ΦΥΣΗ 2000» 78

Fritillaria montana Η φριτιλλάρια αυτή εξαπλώνεται σε πολλές χώρες της Ευρώπης, αλλά στην Ελλάδα εντοπίζεται μόνο στο Βορρά. Περιλαμβάνεται στο Παράρτημα Ι της Σύμβασης της Βέρνης για την Προστασία της Άγριας Ζωής και του Φυσικού Περιβάλλοντος 79

Rhinanthus minor Είδος που εξαπλώνεται σε όλη την Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική, αλλά σπάνιο για την Ελλάδα, απομονωμένο σε λίγα βουνά του Βορρά. Περιλαμβάνεται στα Άλλα Σημαντικά Είδη Φυτών του δικτύου «ΦΥΣΗ 2000» 80

Tephroseris integrifolia ssp. aucheri Το υποείδος αυτό αναφέρεται ως ενδημικό της Βαλκανικής χερσονήσου και της Δυτικής Μ. Ασίας. Πρόκειται για ακόμα ένα φυτό της ορεινής ζώνης που απαντά σε βουνά της Βόρειας Ελλάδας 8181

Astragalus angustifolius 82

Thalictrum aquilegifolium

Marrubium thessalum Ενδημικό μιας μικρής περιοχής της Ελλάδας και της νότιας Αλβανίας, απαντά στα βουνά Σινιάτσικο, Βούρινος, Όλυμπος και Όσσα. Συμπεριλαμβάνεται στον Παγκόσμιο Κατάλογο ειδών που χρήζουν προστασίας του Ο.Η.Ε. και στα Άλλα Σημαντικά Είδη Φυτών του δικτύου «ΦΥΣΗ 2000» 84

Stachys plumosa Ακόμα ένα βαλκανικό ενδημικό είδος που εξαπλώνεται στη Βόρεια Ελλάδα, τη Νότια Πρώην Γιουγκοσλαβία και τη Δυτική Βουλγαρία. Συμπεριλαμβάνεται στα Άλλα Σημαντικά Είδη Φυτών του δικτύου «ΦΥΣΗ 2000» 85

Asphodeline taurica Ακριβοθώρητη στην Ελλάδα, αλλά με εξάπλωση που φτάνει μέχρι τον Καύκασο και τη Δυτική Συρία, η Asphodeline taurica εντοπίζεται σε λίγα βουνά του Βορρά. Συμπεριλαμβάνεται στον Παγκόσμιο Κατάλογο ειδών που χρήζουν προστασίας του Ο.Η.Ε. και στα Άλλα Σημαντικά Είδη Φυτών του δικτύου «ΦΥΣΗ 2000» 86

Scutellaria alpina Φυτό αποκλειστικά της αλπικής ζώνης, απαντά σε υψόμετρα μεγαλύτερα των 1800 μ. Νοτιοευρωπαϊκό είδος, που στην Ελλάδα εντοπίζεται στα ψηλά βουνά της ηπειρωτικής χώρας Για να θαυμάσετε και να μάθετε για φθτά της ελληνικής χλωρίδας, επισκεφτείτε την ιστοσελίδα του Γιώργου και της Κατερίνας “Plant Hunters” (http://planthunters.blogspot.com)

87

ΓΥΜΝΟΒΡΑΓΧΙΑ οι γυμνοσαλίγκαροι της θάλασσας κείμενο - φωτογραφίες του Δημήτρη Πουρσανίδη terra solutions (http://www.terrasolutions.eu)

88

Tethys fimbria

Hypselodoris picta

90

Ά Σ

σπρα, κίτρινα, κόκκινα, πορτοκαλιά, μπλε, μωβ, καφέ. Σχεδόν όλα τα χρώματα του ουράνιου τόξου υπάρχουν εκεί.

τις θάλασσες του κόσμου αλλά και στα ελληνικά νερά ζουν διάφορα πλάσματα με ποικίλα σχήματα, χρώματα και μεγέθη. Ανάμεσα σε αυτά υπάρχουν κάποια που δεν είναι εύκολο να τα δει ο άνθρωπος. Μιλάμε για τους γυμνοσαλίγκαρους της θάλασσας, τα επιστημονικώς αποκαλούμενα οπισθοβράγχια. Οργανισμοί που είναι, με βεβαιότητα, από τους πιο όμορφους, αλλά όχι τόσο γνωστούς στον πιο πολύ κόσμο. Αυτά τα μαλάκια έχουν ένα υποτυπώδες ή καθόλου όστρακο. Συχνά χαρακτηρίζονται και ελκύουν τους ανθρώπους απο τα φανταστικά χρωματικά σχέδια που έχουν και θεωρούνται, για τη μοναδική ομορφιά τους, ως οι «Πεταλούδες της Θάλασσας».

Έ

χουν μέγεθος και βάρος που ποικίλει, από λίγα χιλιοστά μέχρι 40 εκατοστά σε μήκος και μπορεί να φτάσουν το 1,5 κιλό σε βάρος. Ζουν σε όλες τις θάλασσες του κόσμου, απο τα ζεστά τροπικά νερά εως τα παγωμένα νερά της Ανταρκτικής, απο τους ανοιχτούς ωκεανούς μέχρι και τις λιμνοθάλασσες με τις ιδιαίτερες συνθήκες που επικρατούν εκεί.

91

Scyllaea pelagica

92

Σ Τ

υχνά ξεφεύγουν απο τα μάτια ενός μη παρατηρητικού δύτη, αλλά μόλις μάθει κάτι για αυτά τα πανέμορφα ζώα, κάνει τα πάντα για να τα αντικρίσει στη θάλασσα και να τα θαυμάσει στον δικό τους κόσμο.

α οπισθοβράγχια (πίσω + βράγχια, ο έχων τα βράγχια πίσω) ανήκουν στο φύλο των Μαλάκιων. Εκεί ανήκουν τα Δίθυρα, δηλαδή τα μύδια, στρείδια, γυαλιστερές, τα κυδώνια και ότι άλλο έχει 2 θυρίδες, τα Γαστερόποδα, αυτά που με μία λέξη τα λέμε «κοχύλια», δηλαδή τις μπουρούδες, τις πορφύρες, τα κάθε λογής χοχλιδάκια της θάλασσας αλλά και τα άλλα πολύ γνωστά για τη γευστική τους αξία, τα Κεφαλόποδα, δηλαδή τα χταπόδια, τα καλαμάρια και οι σουπιές. + μικρότερες και άλλες λιγότερο γνωστές ομάδες

Τ

α ζώα αυτά πήραν αυτό το όνομα λόγω του ότι η «κατασκευή» που έχουν για να αναπνέουν, τα βράγχια τους δηλαδή, είναι γυμνά – εκτεθειμένα στην κοινή θέα. Δεν είναι άλλα απο την «ουρίτσα» που πολλά έχουν ευδιάκριτή ή σε άλλες περιπτώσεις μοιάζουν με μικρές κεραίες που προεξέχουν απο το σώμα τους, τα λεγόμενα «κέρατα». Σε κάποια άλλα βρίσκονται πάλι κάτω απο την κάλυψη μίας κατασκευής που μοιάζει με κινεζικό καπελάκι και προεξέχουν σαν κρόσσια απο κουρτίνα. Σε όλες τις περιπτώσεις δύσκολα θα τα καταλάβεις και απλά θα τα θεωρήσεις ως ουρίτσα ή ότι άλλο η φαντασία του κάθε ανθρώπου βάλει.

Ο

αριθμός των ειδών, σε παγκόσμιο επίπεδο, είναι πολύ μεγάλος, τα περισσότερα απο αυτά ζουν στον πυθμένα της θάλασσας, είτε μέσα είτε πάνω σε αυτό, είτε στην άμμο είτε στα βράχια. Αρκετά σπάνια είδη δεν ακολουθούν τους παραπάνω κανόνες της φύσης και είτε θάβονται μέσα στην άμμο ψάχνοντας για την λεία τους είτε κολυμπούν σαν χαριτωμένοι χορευτές στα επιφανειακά νερά των θαλασσών ή ακόμα προσκολλώνται πάνω σε αντικείμενα – προϊόντα του ανθρώπου - και να ταξιδεύουν με αυτά παρασυρόμενα απο τα ρεύματα της θάλασσας.

Α

ρκετά οπισθοβράγχια έχουν τα δικά τους μικροενδιαιτήματα, τα οποία έχουν δημιουργήσει λόγω συμβιωτικών – τροφικών σχέσεων.

93

Χ

αρακτηριστικό παράδειγμα είναι το είδος Discodoris atromaculata, που έχει το χαρακτηριστικό όνομα «Αγελαδίτσα της θάλασσας», λόγω του χαρακτηριστικού ασπρόμαυρου χρώματος που έχει, όπως οι αγελάδες. Το όνομα του το χρωστά στην Δωρίδα (Disco: απο το δισκοειδές σχήμα του ζώου + Δωρίς = Discodoris), κόρη του Ωκεανού και της Τηθύος που γέννησαν τις 50 νύμφες της θάλασσας, τις Νηρηίδες. Όσο για το atromaculata, αυτό βγαίνει απο τις λατινικές λέξεις ater = μαύρος + maculata = στικτός.

Α Έ

υτό ζει πάνω στο σφουγγάρι Petrosia ficiformis, το οποίο και αποτελεί κατά πολύ μεγάλο ποσοστό την πηγή της τροφής του. Μετακινείται συνήθως όταν τελειώσει η τροφή του και αρχίσει να αναζητεί άλλο σφουγγάρι.

να άλλο είδος, η Tylodina perversa, η οποία έχει ένα πολύ έντονο κίτρινο χρώμα και μοιάζει πολύ με πεταλίδα, ζει πάνω στο σφουγγάρι του είδους Aplysina aerophoba, το οποίο επίσης έχει ένα έντονο κίτρινο χρώμα. Με τον τρόπο αυτό καταφέρνει απο τη μία να εξασφαλίζει τόσο την τροφή που του είναι απαραίτητη για την επιβίωση του όσο και τη σιγουριά της κάλυψης που παρέχει το κοινό χρώμα γυμνοβραγχίου – σφουγγαριού απο πιθανούς θηρευτές.

Κ Γ

ενικότερα, τα γυμνοβράγχια είναι ζώα σαρκοφάγα, τρέφονται δηλαδή με ζώα ή με τα προϊόντα τους. Μπορούν να ξεχωρίσουν τη λεία τους απο τα χημικά ερεθίσματα που λαμβάνουν μέσω κάποιων κατασκευών που μοιάζουν με κεραίες, τα λεγόμενα «ρινοφόρα» και συχνά η δίαιτά τους είναι πολύ συγκεκριμένη, μπορεί να αποτελείται αποκλειστικά απο ένα είδος. Μπορούμε να χωρίσουμε τα γυμνοβράγχια σε τρεις γενικές κατηγορίες. Αυτά που τρέφονται αποκλειστικά στις επιφάνειες των σφουγγαριών, αυτά που τρέφονται με ασκίδια και βρυόζωα και αυτά που έχουν επιλέξει ως τροφή τους τα κνιδόζωα (π.χ. θαλάσσιες ανεμώνες).

94

Chromodoris sp

άποια άλλα είδη όπως η Flabellina affinis και η Cratena peregrina, δύο πολύ κοινά είδη των ελληνικών βυθών, κυρίως των βραχωδών, περνάνε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους πάνω σε αποικίες των υδρόζωων του γένους Eudendrium, που μοιάζουν με μικρά δενδράκια στο βυθό της θάλασσας.

Tethys fimbria

Ω

ς ενεργοί θηρευτές, τα γυμνοβράγχια βρίσκονται στην κορυφή αρκετών τροφικών αλυσίδων και καθώς είναι και μετακινούμενοι οργανισμοί συνδέονται με πολύ στενές τροφικές σχέσεις με αρκετά μεγάλο αριθμό ειδών. Η παρουσία τους μας επιτρέπει να κατανοήσουμε τη σταθερότητα και την εξέλιξη μίας ειδικής κοινότητας αλλά η εξαφάνιση τους μπορεί να σημάνει και κάποια περιβαλλοντική αλλαγή. Για παράδειγμα, τα γυμνοβράγχια είναι «καλοί δείκτες» για την οικολογική εξέλιξη των «τεχνητών υφάλων», διότι η τροφική αλυσίδα περιλαμβάνει αποικίες από υδρόζωα και βρυόζωα, τα οποία είναι πολύ σημαντικά και ευαίσθητα σε κοινότητες «υποστρωμάτων».

Έ Ό

να απο τα σπουδαιότερα χαρακτηριστικά σε αυτή την ομάδα των οπισθοβραγχίων είναι η πλούσια ποικιλότητα σε πανέμορφα και φανταχτερά χρώματα αλλά και χρωματικά μοντέλα που έχουν.

μως, αυτή η χρωματική «ποικιλότητα» που έχουν έρχεται σε αντίθεση με έναν βασικό κανόνα της φύσης, ο οποίος λεει πως όλοι οι οργανισμοίέχουν την ανάγκη να κρύβουν, να καμουφλάρουν εαυτούς τόσο για να μπορούν να ξεφύγουν απο τους πιθανούς θηρευτές τους όσο και πετύχουν να περάσουν απαρατήρητοι απο την δικιά τους υποψήφια λεία.

Τ

α χρώματα που έχουν είναι αρκετά για να δηλώσουν το πόσο επικίνδυνα είναι για τον πιθανό θηρευτή, πόσο άσχημη γεύση έχουν αν κάποιος τολμήσει να τα δοκιμάσει. Απο την άλλη πλευρά, μόνο απο τον άνθρωπο τελικά, δεν έχουν καταφέρει να περάσουν απαρατήρητα τόσο για αυτά τα φανταστικά χρώματα όσο και για τα μεγέθη – σχήματα που έχουν. Έτσι, σε κάθε βουτιά που πραγματοποιεί ένας δύτης, όταν καταφέρει να δει – εντοπίσει ένα, κάθεται αρκετές στιγμές να τα θαυμάσει.

97

Σ

ε πολλές περιπτώσεις, τα οπισθοβράγχια χρησιμοποιούν την τροφή τους ως άμυνα. Αυτά που τρέφονται πάνω σε σφουγγάρια, μεταβολίζουν τις ουσίες που λαμβάνουν και δημιουργούν κάποιες νέες δύσγευστες ή δηλητηριώδεις χημικές ουσίες, τις οποίες αποθηκεύουν σε συγκεκριμένα σημεία πάνω στην πλάτη τους. Μόλις ο υποψήφιος θηρευτής πάει να δοκιμάσει, αμέσως γεύεται αυτές τις ουσίες με αποτέλεσμα να εγκαταλείπει άμεσα την προσπάθεια του να φαει το γυμνοβράγχιο.

Κ Μ

άποια άλλα πάλι, τρεφόμενα πάνω σε κνιδόζωα ή σε υδρόζωα, χρησιμοποιούν τις αμυντικές κατασκευές που έχουν τα θηράματα τους, ως δικά τους όπλα. Παράδειγμα, το γυμνοβράγχιο Flabellina affinis, τρέφεται με αποικίες απο υδρόζωα, τα οποία έχουν μηχανισμούς άμυνας (κνιδοκύστες). ε διάφορούς μηχανισμούς καταφέρνει και αποθηκεύει τις κνιδοκύστες απο τα υδρόζωα σε συγκεκριμένα όργανα (στις άκρες των κεράτων και στην επιδερμίδα). Όταν δεχθούν επίθεση, απελευθερώνουν τα κέρατα που έχουν αυτές τις δηλητηριώδεις κύστες και έτσι αποτρέπουν τον επίδοξο θηρευτή.

Α Β

έβαια, κάποια είδη καταλήγουν να γίνου τροφή για κάποια άλλα ζώα διότι είτε δεν έχουν καταφέρει να αναπτύξουν καλά τους μηχανισμούς άμυνας είτε ή κάλυψη που έχουν δεν επαρκεί για να μη γίνουν αντιληπτά απο τους πιθανούς θηρευτές είτε τέλος διότι οι θηρευτές τους έχουν καταφέρει να ξεπεράσουν τα εμπόδια των αμυντικών μηχανισμών που έχουν τα γυμνοβράγχια και καταφέρνουν να τα φάνε.

Π

άνω απο 6000 είδη έχουν καταγραφεί έως σήμερα στον κόσμο, ενώ στην Μεσόγειο έχουν καταγραφεί περίπου 600 είδη οπισθοβραγχίων. Στις Ελληνικές θάλασσες έχουν καταγραφεί πάνω απο 160 είδη εως σήμερα και συνέχεια οι επιστήμονες βρίσκουν νέα είδη για τα ελληνικά νερά.

98

Thuridilla hopei

λλά είδη πάλι, έχουν στην επιδερμίδα τους μικροσκοπικά αγκαθάκια και έτσι μετατρέπουν εαυτούς μερικώς άγευστα και δύσκολα να φαγωθούν.

100

Θ

α τα βρούμε να έρπουν πάνω σε βραχώδεις βυθούς, πάνω σε διάφορα φύκια, σε σφουγγάρια αλλά και πάνω στην άμμο καθώς θα μετακινούνται. Πολλά είδη (πάνω απο 25%)είναι ενδημικά της Μεσογείου, δηλαδή ζουν μόνο στη Μεσόγειο ενώ υπάρχει και ένας σημαντικός αριθμός ειδών τα οποία έχουν εισέλθει στη Μεσόγειο μέσω της διώρυγας του Σουέζ, μετά τη διάνοιξή της το 1869. Είναι οι λεγόμενοι «λεσσεψιανοί» μετανάστες, που με την πάροδο των ετών και με τις ερχόμενες κλιματικές αλλαγές θα αυξάνονται σε αριθμό και σε συχνότητα εισόδου στην Μεσόγειο.

Τ

ο καλοκαίρι έρχεται, πάρτε μια μάσκα και ένα ζευγάρι πέδιλα και αρχίστε την αναζήτηση αυτών των πανέμορφων ζώων. Θα χρειαστεί να ψάξετε καλά αλλά μόλις τα βρείτε θα έχετε μπροστά σας μερικές απο τις πιο περίεργες αλλά και συνάμα πιο όμορφες υπάρξεις των θαλασσών.

Hypselodoris picta

Ο

ι θάλασσες περιέχουν πολλές εκπλήξεις για όσους ψάχνουν. Μη διστάζετε και μη φοβάστε. Αφεθείτε σε αυτή, πάντα όμως με σεβασμό, και αυτή θα σας ανταμείψει για τον κόπο που θα κάμετε.

101

Hypselodoris picta

102

103

Umbraculum mediterraneum

Aplysia fasciata

Aplysia depilans

Aplysia dactylomela

Dendrodoris grandiflora

Platydoris argo

Berthella ocellata

Berthella ocellata

Αβγά οπισθοβράγχιων

Umbraculum mediterraneum

Umbraculum mediterraneum

Spurilla neapolitana

Platydoris argo

Scyllaea pelagica

Tylodina_perversa