1
Ayvalık Çocuk Oyunları
Taylan Köken
2
Ayvalık Çocuk Oyunları
Taylan Köken
AYVALIK ÇOCUK OYUNLARI Ayvalık Görsel Arşiv çalışmalarımızda, özellikle belli bir yaşın üstündeki büyüklerimize ne zaman çocukluklarını sorsak, şöyle bir dururlar, düşünürler, dudaklarına muzip bir gülümseme gelir ve muhakkak anlatmaya başlamadan önce derin bir iç çekerler. Kadın veya erkek hepsinin oynadığı bir oyun vardır muhakkak ve hemen sıralayıverirler. Bir de çocukluk arkadaşlarını konuya hemen dâhil ederler. Çocuklukta, arkadaşlık saf ve temizdir. Küskünlükler ertesi gün sona erer. Çünkü sokağa çıkılmıştır, oyunlar oynanacaktır ve en önemli müttefik en samimi arkadaşımızdır. Ne de olsa birlikten kuvvet doğar… Bu yazımda belli bir zaman aralığına bağlı kalmadan oynanan çocuk oyunlarını aktarmaya çalışacağım. Aldım verdim, ben seni yendim… Geçen yazımızda belirtmiştik: Türkiye’de çocuklar için sokağa çıkmak özgür olmak demektir. Sosyal hayata atıldıkları bir mecradır sokak. Rekabeti, kayırmayı, gücü, zekâyı, eğlenceyi, mücadeleyi, takımdaşlığı ve arkadaşlığın ne olduğunu öğrenirler. Genellikle kızlar ve erkekler farklı oyunlar oynar.(*) Ama istisnasız tüm takım oyunları, Aldım, verdim, ben seni yendim tekerlemesiyle birbirine adım adım yaklaşan iki rakip liderin, oyuncu seçimiyle başlardı. Ayvalıklılarla yaptığımız söyleşilerde ve Türkiye genelinde oynanan çocuk oyunlarının tamamına yakınının Ayvalık sokaklarında da oynandığını tespit ettik. Mümkün olduğunca tüm oyunları anmaya, bazılarınınsa nasıl oynandığını izah ederek sizlere yeniden hatırlatmış olalım: Saklambaç: Ebe olan kişi belirli bir süre gözlerini kapatarak diğer kişilerin saklanmalarına izin verir. Saklanan kişiler bulunarak ilk gözlerin kapandığı yere dokunarak sobelenir. Yağ Satarım: Daire şeklinde çömelinir. Ebe çemberin dışından “Yağ satarım bal satarım ustam ölmüş ben satarım” diyerek elindeki mendili bir kişinin arkasına bırakır. Mendil fark edilmeden ebe bir tur atarak aynı yere gelirse o kişi oyun dışı kalır. İstop: Topla birden fazla kişi tarafından oynanır. Topu bir oyuncu havaya atar ve gruptan bir kişinin adını söyler. Adı söylenen kişi topu yakalarsa o başka kişinin ismini söyleyerek havaya atar. Top yakalanamaz yere düşerse gruptakiler oradan hızla uzaklaşır. Ebe topu tuttuğu an kaçanları vurmaya çalışır. Bilye (Misket) Oynamak: Çukur, Tumba, Kafa, Üçgen (Mors), Zehirli Kuyu, Karış, Dizmece gibi çeşitleri olan erkeklerin en çok zevk alarak oynadığı oyundur. Bu satırların yazarı çocukluğunda harçlığını misket oyunundan kazanırdı. Misketten kazandığını TommiksTeksas’lara ve Gırgır dergisine yatırırdı… Dokuz Kiremit(Taş): Dokuz kiremit veya taş üst üste konur. İki takım halinde oynanır. Belirli uzaklıktan topla kiremitler yıkılmaya çalışılır. Ayvalık’ta bu oyuna Dalila veya Dalya adı da verilmiştir. Kulaktan Kulağa (Telsiz Telefon): Kulaktan kulağa söylenen sözün en sondaki çocuk tarafından nasıl anlaşıldığını ortaya çıkarmaya çalışan bir oyundur. Çember Çevirmek: Yerdeki çemberi, elde tutulan demir bir çubukla yerde yuvarlamak. Çelik Çomak: İki kişi veya takım halinde oynanır. Küçük bir çomak, büyük bir çomakla yerden kaldırılıp vurularak uzaklara atılır. Uzağa atan kazanır. Sapan: Y şeklindeki çomağa bağlanan lastiğin gerdirilerek taşın hedefe atılmasıdır. Teneke Devirmek: Belirli uzaklıktan konserve tenekesini taşla veya sapanla devirmeye çalışmak.
3
Ayvalık Çocuk Oyunları
Taylan Köken
Uzun Eşek: İki takım halinde oynanır. Duvara dayanan kişini bacakları arasına biri kafasını koyarak eğilir, diğer arkadaşları da aynı şekilde yatarlar. Oluşan insan zinciri yıkmak için karşı takım mücadele eder. Birdir Bir: Bir kişi eğilir diğerleri ellerini koyarak üstünden atlar. Sek Sek: Daha çok kızların oynadığı, çizilen dörtgenlerin çizgilerine basmadan düz bir taşı sektirmek. İp Atlama: Daha çok kızların oynadığı iki taraftan tutulan ipin çevrilmesi sırasında içine giren kişi ipe değmeden zıplar. Yanık (Yakar Top): İki kişinin arasında kalanı topla vurmaya çalışmak. Kaleli Yakan Top da oyunun bir başka şeklidir. Hırsız Polis: Bir taraf hırsız diğer taraf polis olur. Kaçıp kovalamaca ile oynanır. Elim Sende: Ebenin etraftakileri koşarak yakalamasıyla oynanır, yakalanan ebe olur. El El Üstünde: Yüzü yere dönük çömelen ebenin sırtına eller konur, ebe ellerin sırasını bulmaya çalışır. Cincinati: Duvar dibine paralarını en çok yaklaştıranların kazandığı oyun. Üç Taş: Dört bitişik karede, iki kişi üçer taşı bir hizaya koymaya çalışır. Beş Taş: Genellikle kızların kapı önlerinde oynadığı bir oyun. Taşlar düz bir yere atılır. Taş havada iken baş ve orta parmakla oluşturulan kaleye, yerdeki taşları sokmaya çalışılır. Dokuz Taş: İç içe 3 kare çizilir. Kareler ortalarından birleştirilir. 24 köşeye iki kişi sırayla 9 taşını koymaya başlar. 3 taşını hizalayan karşıdan bir taşı atar. Birinin 2 taşı kalınca oyun biter. Tüftüf: Küçük huni biçimli kâğıtların veya bitki tohumlarının bir kamış vasıtasıyla üflenerek atılmasıyla oynanan oyundur. Pisi Pisi Otu Saplama: İlkbaharda görülen otu karşı tarafın yün kazağına en fazla sayıda saplama. Deve Güreşi: Denizde sırta alınan kişilerin birbirini düşürme mücadelesi. Uçurtma Uçurtmak: Çıtaların birleştirilmesiyle sekizgen formda, uzun kuyruklu ve gazeteden yapılan uçurtma. En yükseğe çıkaran en başarılıdır. Telden araba sürmek, Topaç çevirmek, Bisiklete binmek, Futbol, Voleybol, Basketbol, Kâğıttan kayıkları yüzdürmek, Dalgada kayma, Cesaret yarıştırmak, Suya atlamayüzme-dalma-yağlı direk yarışları, Su topu, Su atan tabanca ile su savaşı, Denizde uzağa taş atma-kaydırma, Çivi saplama, Hulohop, Kâğıttan uçak uçurmak, Anne saat kaç (Tilki), Gomen (Harp oyunu-Cunda), Apaçi savaşları, İp çekme, Çinçan, Körebe, Mendil kapmaca ve Çuval yarışları v.b. gibi. Ne olur anne beş dakka daha!.. Çocukken oyuna doyulmaz. Akşam ezanı okunmadan önce anneler tek tek çocukları eve çağırmaya başlar. Çocuklar annelerine seslenir: - Ya anne ya, oyunun en güzel yerindeyiz, ne olur beş dakka daha!.. O beş dakikalar bir türlü bitmez; sonunda anneden tumturaklı bir zılgıt yenince kan ter içinde evin yolu tutulurdu. Daha televizyonun çıkmadığı dönemlerde, akşam yemeğinin ardından komşu ziyaretleri yapılırdı. Büyükler misafir odasında muhabbeti koyulaştırırken, küçükler başka bir odada evde oynanan oyunlara başlardı. Şöyle ki: İsim, şehir: Kâğıtlara seçilen bir harfle başlayan isim, şehir, hayvan, bitki, eşya, devlet gibi önceden kararlaştırılan kelimelerden en fazla üreterek kazanılan oyun. Adam asmaca: İki kişi veya takım birisinin tuttuğu kelimenin harf tahmini ile bulunması. Amiral battı: Kareli defterde yerleştirilen gemilerin karşılıklı olarak atışla vurulmaya çalışılması. Gemi isimleri mayın, firkateyn, denizaltı, kruvazör ve uçak gemisidir.
4
Ayvalık Çocuk Oyunları
Taylan Köken
İp oyunu: 1 metrelik iki ucu bağlı ipi ellerinde şekil verdikten sonra rakibinin ipi yeni şekil vererek alması. Şekil veremeyen kaybederdi. Tik tak: Ayvalık’ta çivili futbol oyununa verilen isimdir. Bozuk para ile oynanırdı. Para maçı: Düz bir masada iki tarafın büyük bozuk para ile küçük(top) parayı kaleye sokmaya çalışması. Tuzluk: Kâğıttan yapılan bileşik 4 koni şeklindeki kâğıda yazılan sıfatların bulunması. Ve evde veya kapalı yerlerde oynanan diğer çocuk oyunları: Kızma birader, Fincan, Sessiz Sinema, Yılanda para yürütme, Gazoz kapağı çevirmek, Langırt, Pinpon, Traplen, İpe tırmanma, İskambil, Tavla(Kız tavlası), Dama(Japon daması), Satranç, Domino, Okey(çok sonraları), Yazı-tura, Yumurta tokuşturma, Tommiks /Teksas ve meşhur artist resimleri değiş tokuşu (artist, hayvan ve futbolcu resimleri, Tasolar) ve olmazsa olmaz ilk aile denemelerinin icra edildiği Evcilik oyunu… Oyun hayata hazırlıktır… Osmanlı Döneminde Ayvalık’ta Ortodoks Rum çocukları dinlerinden uzak olmasınlar, ibadet yerlerine yakın dursunlar diye basamaklara çizilen taş oyunlarını kilisenin girişinde oynarlardı. 13 Nisan Caddesi’ndeki Eski Tütün Deposu olarak bilinen Aya Triada Kilisesi’nin basamaklarında bu oyun izlerini görmek halen mümkün. Bir toplum çocuklarını oyunlarla eğitir, hayata hazırlar. Çocuk oyunlarla büyümelidir. İlk bilincimizi aldığımız yerdir oyunlar. Binalar ve teknolojiler arasında sıkışıp kalan çocukluk unutulmuş oyunlarını, sokaklarda özgürce oynayabilmeli. Bu özgürlüğü, ertesi güne kadar sona erdiren sadece şu haykırış olmalıdır: - Hadi evinize artık, birazdan babanız işten dönecek…
(*) Kızıma yazının taslağını okurken bana cinsiyetçi bir bakış açısıyla yazıyı kaleme aldığımı söyledi. Tespiti beni bir yandan gururlandırırken, oyunların halen cinsiyetçi bakış açısıyla oynandığı gerçeği de üzmüştür.
Taylan Köken
5
Ayvalık Çocuk Oyunları
Taylan Köken
Kızım ve arkadaşı Taylan Köken’i yoruyor…
Klasik Seksek Oyunu Çizimi
6
Ayvalık Çocuk Oyunları
Taylan Köken
Çocuk Olmak Kimileri İçin Oyun, Kimileri İçin Hayat Mücadelesi
Teneke Arabası Ol(a)mayanlar Plastik İle Oynardı
7
Ayvalık Çocuk Oyunları
Taylan Köken
İp Oyunu
Oyuncakların Plastik İle Yapılmaya Başlaması
8
Ayvalık Çocuk Oyunları
Taylan Köken
9
Ayvalık Çocuk Oyunları
Taylan Köken