zens

voorwoord

AD

ben

gaan vrouwen de wereld redden?

illustratie monique wijbrands

De vrouw is bijna uitgeëmancipeerd. Echt waar, het stond in het jubileumnummer van Opzij van afgelopen oktober. Dat klinkt natuurlijk fantastisch, maar of we er ook echt blij mee moeten zijn, valt te betwijfelen. Ja, vrouwen werken meer dan dertig jaar geleden. Hoewel ze nog lang niet dezelfde kansen hebben als mannen en ook niet gelijk beloond worden voor hetzelfde werk, hebben vrouwen meer mogelijkheden om hun lot in eigen hand te nemen dan, zeg vijftig jaar geleden. Dat is winst. Mannen doen bovendien meer in het huishouden dan vijftig jaar geleden. Dat wil zeggen: ze zetten af en toe een bordje in de vaatwasser, maar verwachten daar dan wel weer een complimentje voor. Goed gedaan hoor, jochie. Maar is dat waar vrouwen nou al die jaren voor hebben gestreden? Om net als mannen veertig, vijftig of zelfs zestig uur per week te mogen werken? Om in dezelfde ratrace vermalen te worden tussen werk, gezin, een interessante partner te zijn en natuurlijk een uitgebreide vrienden- en familiekring te onderhouden? Om een beetje als mannen te worden. Laten we eerlijk zijn: mannen en vrouwen zijn niet gelijk. Vrouwen baren kinderen, om maar één, niet onbelangrijk verschil te noemen. Ze hebben daardoor een andere relatie met hun kinderen dan mannen. Die kunnen er niets aan doen dat zij zich af en toe een beetje overbodig voelen en daardoor anders bij de opvoeding betrokken zijn dan vrouwen. Zelf ben ik bijvoorbeeld meer gaan werken toen mijn oudste dochter werd geboren. Een financieel gezonde thuisbasis is tenslotte ook wat waard. Vrouwen zijn ook, althans de meesten van hen, authentieker. Ze zijn minder gericht op uiterlijk vertoon, op show dan mannen. Vrouwen zouden daarom ook wijzer moeten zijn dan mannen. Ze zouden zich niet mee moeten laten slepen in de consumptiedrift naar steeds meer en meer. Ze zouden ons moeten doen inzien dat er meer in het leven is dan drie keer per jaar op vakantie, een nog groter televisiescherm of een SUV voor de deur. Alleen maar om de buurman de ogen uit te steken. Wij mannen zijn de afgelopen eeuwen aan de macht geweest. We hebben er eerlijk gezegd een potje van gemaakt. De honger in Afrika, de milieucrisis, oorlogen, ongelijkheid, allemaal problemen

die volgens diverse wetenschappers oplosbaar zijn. Maar wij zijn er niet in geslaagd.

Misschien is het tijd dat vrouwen laten zien dat het ook anders kan. De hoogste tijd zou ik zeggen, want de wereld gaat ten onder als we op

dezelfde voet doorgaan. Dat klinkt misschien vreemd en verdacht uit de mond

van een man. Maar ik heb ook kinderen! Twee dochters. Dus mede namens hen is mijn antwoord een volmondig ja: vrouwen gaan de wereld redden!

Ben Kuiken Hoofdredacteur Zens

3

49

inhoud Voorwoord

6 post

rubriek

3

68

bewogen wereld 8

12 de idealist

column Eef doet niet mee met verkiezing mooiste plekje 15 2007 volgens de I Tjing

16

18De zin van het leven volgens Arthur Umbgrove

‘Mensen die geen passie kennen, zijn vaak zwaarmoedig’

Hart&handen Edelsmid Marit de

Koomen 24

28 maatschappij* Oma zit in een woongroep 34

36

2007 volgens de Tarotist gezondheid Gloeiende geuren

Filosofie* Wat is de zin van het leven?

18

40

47 Thema* Gaan vrouwen de wereld redden?

2007 volgens de astroloog 66

68 Foto Tederheid in beeld Inspiratie Psychiater Edel Maex over zijn

inspiratiebron: zenboeddhisme

76

‘Bij olifanten is het oudste vrouwtje onbetwist de baas’

82 2007 volgens de paragnost

jong & oud De astrologe en haar leerling 84

‘Het is tijd voor een andere, een meer vrouwelijke koers’

47

vrouwen

thema

86

58

Rubriek Lichaam en geest Lezen

92

96 Cursus Thaise Yoga Uit, film en trips 98 Eten en de route Herberg Het volle leven

in Appelscha102

109 shop

abonneren nu met aantrekkelijke korting

113 Maritgen worstelt met het asielvraagstuk

115

114

Colofon volgende keer

111

‘Vrouwelijke waarden kunnen zorgen voor het broodnodige evenwicht’

53

28

post droefheid

Hoewel de presentatie van Zens er prachtig en professioneel uit ziet, bekruipt mij toch een gevoel van droefheid. Dit heeft te maken met het loslaten van het wezen van wat de oorspronkelijke impuls van dit blad deed ontstaan. In het voorwoord van Zens wordt gesteld dat er een ‘bredere’ weg wordt ingeslagen. Dit betekent in mijn ogen een groot verlies. Ik vraag me dan ook sterk af of de redactie wel weet wat zij los laat. Kennen de betrokkenen de antroposofie? Antroposofie is alleen maar te kennen door haar aan te gaan, open te staan en te beleven.

Guido Smeding

durf

We hebben de nieuwe / de eerste Zens in huis en we willen jullie van harte feliciteren met deze uitgave. We zijn onder de indruk: vormgeving, prachtige foto’s, inspirerende artikelen, kortom een metamorfose van formaat. Dat wilden we jullie toch even laten weten, want het is toch altijd spannend hoe zoiets uitpakt. Dan is het toch leuk om te weten hoe het ontvangen wordt. Onze complimenten! Getuigt van durf en visie.

Paul Vissers en Marije Hennus

paternalisme

Zingeving, spiritualiteit, psyche, gezondheid en maatschappij is een breed uitgangspunt. Dat kan alle kanten op. Omdat ik graag breed wordt geïnformeerd, spreekt mij dat uiteraard wel aan. En het zijn ongeveer dezelfde thema’s die herkenbaar zijn uit de ‘oude Jonas’. Zens wil mij helpen bij, ik citeer uit het voorwoord, ‘het maken van een bewuste keuze.’ Van deze formulering kreeg ik echter behoorlijk kromme tenen. Daarin las ik namelijk een zekere mate van paternalisme. Welke ik trouwens niet in het eerste nummer heb gelezen. Dus waarschijnlijk is het slechts een ongelukkig geformuleerde zinsnede en zijn wij het helemaal met elkaar eens. Het interview met Marijnissen en het artikel over Unilever doen mij hopen en verwachten dat Zens het maatschappelijke element niet uit het oog is verloren, vanuit de wetenschap dat zingeving en spiritualiteit zijn uitwerking juist heeft in het maatschappelijke functioneren. Graag wil ik tot slot nog een opmerking maken over die Reiki-master Ton, uit de rubriek jong&oud. Deze Ton kwam als een griezel op mij over. Zijn leerlinge Angela spreekt hem terecht aan op de betrekking, ‘is het niet arrogant om…,’ maar Ton gaat in zijn reactie totaal voorbij aan de kern van haar vraag. Hij stelt de plaats die hij inneemt ten opzichte van anderen (de betrekking) op geen enkele wijze ter discussie. Dat vind ik een kwalijke zaak voor een Reiki-master. Laat hem niet ‘de (arrogante) goedheid’ hebben mij zomaar vast te pakken om me dringend aan te kijken, hoe verdrietig ik ook ben. Een dergelijke houding heeft met Reiki niets te maken. Voor interventies - en zeker aanraken - dien je toestemming van de ander te krijgen. Deze man lijkt zijn plaats niet te kennen. Mijns inziens gaat hier ‘de leerlinge’ de ‘master’ voorbij. Zo, dat wilde ik gewoon graag even kwijt.

Mirjam Haverkort

hoeveel sneller?

‘Hoeveel sneller kunnen we nog’, een heel herkenbaar stuk. Alles in tijd strak ingedeeld, vooral volpannen die dag. En heb je dan ook tijd ingepland voor ontspanning als de ZENS lezen. Dan betrap ik mij erop steeds weer op de klok te kijken, want ik moet zo naar het werk en ik moet nog douchen, eten, nog even dit artikeltje uitlezen.

Dan staat eronder of je blij wordt van het gelezen stuk en of je je reactie wilt geven.

Bij deze. Ja, ik werd blij van het stuk. De herkenbaarheid zet je even stil. Om dan verder te kunnen gaan met wat bewuster omgaan met je tijd. Zouden we ook weer te paard kunnen gaan reizen/leven zodat de ziel bijblijft? Ik hoop het van harte en ben bereid daar mijn best voor te doen, balans te zoeken en te vinden. Diana

antroposofie

Allereerst ben ik blij dat Jonas overgaat in een nieuw tijdschrift. Ik heb bijna alle oude Jonassen vanwege de pareltjes die her en der over verschillende onderwerpen zijn geschreven en ook vanwege de persoonlijke verhalen over bijzondere mensen. Zens is nu ‘breder’ dan de vroegere benadering vanuit de antroposofie. Dit lijkt me een te beperkte opvatting van Antroposofie. Antroposofie is voor iedereen die dit wil en heeft altijd al aan zingeving en spiritualiteit gewerkt in een zeer breed gebaar. Eerder dan de uitspraak ‘het is duimzuigerij’ (Marcel Seelen) verdient Steiner in alle relativiteit het voordeel van de twijfel. Ik ‘geloof’ ook niet alles, maar ik acht mezelf niet in staat vast te stellen waar precies Steiner aan duimzuigerij deed.

positiviteit

Fred van der Vleuten

Gefeliciteerd met de transformatie van Jonas naar Zens - het blad oogt fris, mooi vormgegeven. Voelt een beetje als kruising tussen Happinez en Ode; hoe meer bladen als deze op de markt, hoe meer positiviteit er wordt verspreid is mijn hoop.

Wat mij erg raakte is het interview met Tex Gunning, Zakenman met een missie.

Marret Kramer

prijs in België

Dikke proficiat, het nieuwe tijdschrfit is super goed. Héél inspirerende, boeiende artikelen.

En het geheel leest heel makkelijk, geen glanzende bladzijden, goed zo.Ik hoop wel dat de prijs voor de Belgische abonnees gelijk blijft aan de prijs voor de Nederlandse abonnees.

Willy Eykens.

groter korps Helaas moet ik het volgende onder uw aandacht brengen. Bij het lezen van het nieuwe tijdschrift, wat er overigens erg mooi uitziet, wil ik een kantekening plaatsen. Het lettertype is wat mij betreft te klein. Het is daardoor moeilijk te lezen, zeker bij avondlicht.

Ik hoop dat dat kan veranderen. Ik ben niet zo oud dat het aan mijn leeftijd ligt zodat ik niet goed meer kan zien. Ik heb een normaal werkzaam leven en lees daardoor erg veel.

Hopelijk nemen jullie mijn klacht serieus op.

Bij voorbaat dank, Mevr.L.Verbunt-Ploegmakers

zoek niet langer

Ik ben zeer onder de indruk van jullie tijdschrift maar iets zit me niet helemaal lekker. Op pagina 62 van nummer 11 staat bij ZOEK NIET LANGER iets wat me erg stoort. Ik ben nl. niet hoog opgeleid en zit ook niet boven modaal.

Ik sta echter wel bewust in het leven. Ik vind deze advertentie niet passen in dit mooie tijdschrift. Ik vind hem zelfs arrogant en discriminerend. Ik speel met de gedachten om me op jullie blad te abonneren maar door deze advertentie heb ik langer bedenktijd nodig.

Jeanette-Maleander Maquine

bewegen

Ik (vrouw, 44 jaar, adviseur bij een reintegratiebedrijf en bewegingsdocente, moeder van 2 pubers) ben erg enthousiast over Zens: het eerste nummer heb ik dit weekend in een adem uitgelezen. Met name het thema Bewegen, en dan het onderdeel Gezond bewegen, was reden voor mij, als bewegingsdocente, om het blad te kopen. Uiteindelijk spraken alle onderwerpen mij aan maar werd ik het meest blij van ‘Zakenman met een missie’ over Tex Gunning. Heerlijk leesbaar, in tegenstelling tot het blad Ode, dat we enige tijd geleden hebben opgezegd omdat we het als te moeilijk leesbaar ervoeren, overigens met veel respect voor de makers van het blad.

Sandra Boting

Naschrift van de redactie

Dank u allen voor de vele bemoedigende, enthousiaste, maar ook kritische reacties, waarvan we hier slechts een klein deel hebben kunnen plaatsen. Het sterkt ons in het gevoel dat we op de goede weg zijn, maar er ook nog lang niet zijn. Zo vonden veel lezers de letter te klein. In dit nummer hebben we hem daarom aanzienlijk groter gemaakt. Ook hebben we geprobeerd om de kaders beter leesbaar te maken door een steviger kleur voor de letters te kiezen. Het maken van een tijdschrift is een zoektocht. Het is op zo’n tocht fijn te merken dat er mensen zijn aan wie je de weg kunt vragen of die je uit zichzelf waarschuwen voor het verkeerde pad. Blijft u ons dus ook vooral bestoken met uw reacties, zodat wij een steeds mooiere en hopelijk inspirerende Zens kunnen maken.

Uw reacties kunt u mailen naar redactie@zens.nu of per post sturen naar Redactie Zens, Postbus 1923, 1200 BX Hilversum.

7

bewogen

wereld

Redactie Monique de Boer Bijdragen Eugène Jacobs

elk kind een laptop Alle kinderen – met name in arme landen – een eigen laptop. Dat is de ambitieuze doelstelling van de Amerikaanse organisatie One Laptop per Child, die wordt gesteund door de Verenigde Naties. Er zijn speciale 2B1-laptops ontwikkeld die slechts honderd dollar (€ 80) kosten maar toch alles kunnen (behalve grote hoeveelheden data opslaan). De laptop is uitgerust met een draadloze internetverbinding en heeft o.a. een opwindmechaniek waardoor hij ook zonder stroomaansluiting of batterij kan werken. De eerste schootcomputers moeten rond deze tijd worden geleverd.

Er zijn daarvoor al overeenkomsten gesloten met de regeringen van Argentinië, Brazilië, Nigeria, Libië en Thailand. www.wiki.laptop.org/go/The_Children’s_Machine

stop fout vlees!

In Nederland leven 450 miljoen landbouwdieren op elkaar gepropt in stallen en kooien, vaak zonder ooit daglicht te zien. Nederland is het dichtstbevolkte varkens- en kippenland ter wereld! Dat moet veranderen, vindt bijna driekwart van de Nederlanders; de intensieve veehouderij moet dier- en milieuvriendelijker worden. Dit is de uitkomst van een onderzoek van Milieudefensie en haar jongerenorganisatie Jongeren Milieu Actief (JMA). Ze hebben er gelijk ook maar een actie aan gekoppeld: een burgerinitiatief tegen ‘fout’ vlees. Als 40.000 burgers dit initiatief ondersteunen, is het parlement verplicht om het voorstel te behandelen. De nieuwe Tweede Kamer moet zich dan uitspreken over de toekomst van de veehouderij. Dat aantal moet te halen zijn… Teken het burgerinitiatief op www.stopfoutvlees.nl.

ecowonen dé nieuwe trend Ecologisch wonen wordt volgens sommige trendwatchers dé nieuwe woontrend. Duurzaamheid, authenticiteit en ecologisch verantwoord zijn daarbij de trefwoorden. In die trend past deze nieuwe, bolvormige en geluidloze windturbine.

Hij kan zo op het dak. Het rendement is hoog (10 à 15 procent van de stroom die een gemiddeld gezin jaarlijks verbruikt). Toch zal hij heel wat jaren moeten draaien voor de aanschafprijs van circa € 2900 is terugverdiend. Een rendabeler model staat inmiddels op stapel. Geen zin om zelf groene energie op te wekken? Kies dan voor elektriciteit (en gas) van Goede Doelen Energie. Een kersvers samenwerkingsverband van een aantal goede doelen en de ‘groene’ Nederlandse Energie Maatschappij (NL Energie). Een deel van de opbrengst van die energieleverancier wordt o.a. besteed aan De Zonnebloem, Internationale Kinderhulp Nederland, Dag van de Aarde en Vrienden van de Olifant. www.homeenergy.nl, www.goededoelenenergie.nl

vergeten ziektes Zwarte koorts, mijnworm, olifantsziekte…

Enge, zogenoemde ‘vergeten’ ziektes die in het Westen nauwelijks meer voorkomen. Maar in ontwikkelingslanden maken ze nog steeds miljoenen slachtoffers. Dit als gevolg van een gebrek aan schoon drinkwater, sanitaire voorzieningen en goede gezondheidszorg. Ook de farmaceutische industrie ‘vergeet’ die ziektes, omdat het niet langer de moeite loont (lees: winst oplevert) om er medicijnen voor te maken.

De patiënten zijn namelijk te arm om die te kunnen betalen. Dergelijke medicijnen zijn overigens niet alleen vanwege o.a. hoge patentrechten te duur. Ontwikkelingslanden werpen zelf ook barrières op door vaak hoge importtarieven te heffen. OneWorldHealth is een non-profit farmaceutische organisatie die zich het lot van de vergeten zieken heeft aangetrokken. Oprichtster dr. Victoria Hale is gespecialiseerd in medicijnproductie voor de allerarmsten.

Zij laat in India een goedkoop medicijn produceren tegen zwarte koorts, een (dodelijke) aandoening die jaarlijks ongeveer een half miljoen mensen treft. Westerse farmaceuten hadden de productie hiervan stopgezet. Dr. Hale wordt gesteund door Bill (Microsoft) Gates, die in de afgelopen jaren al meer dan zes miljard dollar (!) spendeerde aan o.a. de bestrijding van vergeten ziektes. www.who.org

9

bewogen werleld

Daphne Bunskoek dec’06/jan’07 kort

honger in getal Volgens de laatste meting van de FAO, de voedsel- en landbouworganisatie van de VN, hebben op dit moment wereldwijd 864 miljoen mensen een tekort aan voedsel. Ondanks de ambitieuze millenniumdoelstelling om in 2015 het hongerprobleem op aarde te halveren, is het aantal mensen met een voedseltekort toegenomen.

Weet wat je draagt

Verantwoorde garderobe aanschaffen? Kijk dan voor je echt gaat shoppen op www.kledingchecker.nl hoe milieu-bewust, sociaal en fair je favoriete winkels en merken zijn. max havelaar in de lift Voorlopig betreft het alleen nog maar hun nieuwe vanille-ijsje, maar ijsmakers Ben & Jerry’s willen dat een zo groot mogelijk deel van hun assortiment in Nederland het Fair Trade/Max Havelaarkeurmerk krijgt. In Engeland gingen Marks & Spencer, een van de grootste Britse voedings- en kledingverkopers, hen voor. Het gehele assortiment koffie en thee is nu ‘eerlijk’. In Nederland zijn nu al meer dan 350 producten met het Max Havelaar-keurmerk verkrijgbaar. Max Havelaar boekte in 2005 maar liefst 20 procent meer omzet dan in het jaar daarvoor (totaal 30 miljoen euro).

bekend betrokken

+

DE LAATSTE JAREN ZETTEN Steeds MEER bekende Nederlanders zich in VOOR een goed doel. Wie zijn ze en wat betekent het voor hen?

Welk goed doel? oneMen Waarom? “Ik ben erg gecharmeerd van oneMen’s statement: one Men can make a difference. Als we de wereld een beetje mooier en rechtvaardiger willen achterlaten dan we hem aantroffen, dan zijn we uiteindelijk allemaal verantwoordelijk. Vaak voel je je bij grote onderwerpen als kinderarbeid, dictatuur en discriminatie van vrouwen zo klein en machteloos, maar de pioniers van oneMen laten zien dat je als individu wel degelijk een verschil kunt maken.” wat doet oneMen? “oneMen helpt mensen in ontwikkelingslanden die in hun eentje of met een kleine groep strijden voor een betere wereld. oneMen noemt deze mensen pioniers. Zij zetten zich in op allerlei terreinen, zoals persvrijheid, gezondheidszorg, mensenrechten, aidsbestrijding, vrouwenrechten, scholing, jeugd opvang, et cetera. Maar de projecten zijn altijd kleinschalig!” wat kunnen mensen voor oneMen betekenen? “Naast geld, kun je bij oneMen ook je talenten doneren. Bijvoorbeeld kappers die gratis knippen of studenten die een modeshow houden. Met een beetje vrije tijd en je persoonlijke kwaliteiten kun je zelf ook zorgen voor een betere wereld.” welke pionier bewonder je? “Laatst heb ik de Ugandese Margaret Nakato ontmoet. Een fantastische vrouw. Ze zet zich in voor de economische zelfstandigheid van vrouwen in Uganda. Haar doorzettingsvermogen is enorm!” www.onemen.org

10 dec dag van de mensenrechten Landelijke actiedag Amnesty International. Thema dit jaar is: ‘make some noise against discrimination’. Veel muziek, benefietconcerten en andere protestgeluiden. Kijk voor lokale activiteiten op www.amnesty.nl, daar vind je ook een digitale protestmars.

17 dec vocaal gebaar tegen bio-industrie Publiekelijk protestlied van Theo Nijland op de Dam in Amsterdam tegen de slachting van miljoenen dieren voor de kerstdis en de erbarmelijke omstandigheden waarin deze dieren opgroeien. organisatie: Varkens in Nood. Aanvang: 13.00 uur.

21 dec Droomwinternacht Sfeervolle viering van de winterwende in het Koogerpark te Koog aan de Zaan. Met een compositie van Merlijn Twaalfhoven, de band Velatropa, een ritueel, poëzie, theater en verhalen. 19.30 - 21.30 uur. Deelname gratis. www.koogerpark.nl & (075) 621 76 65.

21 jan lezing Robert Hartzema In de lezing ‘Belemmerende patronen doorbreken’ gaat therapeut Robert Hartzema in op de wet van oorzaak en gevolg en waarom het zo belangrijk is daar inzicht in te krijgen. De Roos, PC Hooftstraat 183, Amsterdam, 14.00 – 17.00 uur. Kosten: € 12,50. Bespreken via karnak@xs4all.nl & (020) 609 01 50.

2007 jaar van de gelijke kansen Campagne van de Europese Unie om tolerantie en solidariteit in Europa te bevorderen. Ook deelnemen met een activiteit? De coördinatie in Nederland is in handen van Agentschap SZW in Zwolle, (038) 469 55 55.

wubbo’s wondervlieger Gaat de laddermolen, een uitvinding van Wubbo Ockels, in de toekomst het probleem van de slinkende energievoorraden oplossen? Volgens de berekeningen zouden vier laddermolens een elektriciteitscentrale kunnen vervangen. In 2008 wordt het eerste werkende model verwacht.

11

Elk nummer gaat Zens langs bij lezers die op een praktische manier invulling geven aan hun idealen.

Deze keer de drie generaties van woongroep De Nesse in Zevenhuizen.

Tekst Jocelyn de Kwant beeld sannah de zwart

de idealist

A

Acht jaar geleden besloten drie leden van een Rotterdamse woongroep dat ze wat meer buiten de stad wilden wonen. Riekje (74), Lenie (71) en Bram (64) vonden een oude boerderij in Zevenhuizen, met een stukje grond en een grote stal die na verbouwing kon dienen als extra woonruimte. Dat het weer een woongroep moest worden, was voor de drie overduidelijk. Niet alleen om idealistische redenen - ‘door het delen van apparaten worden natuurlijke hulpbronnen minder belast’ - ook om een praktische. Lenie: “Wij wilden een woonvorm waarbij

‘Verticale relaties dragen bij aan begrip voor elkaar’ we zo lang mogelijk zelfstandig zouden kunnen wonen.”

Op hun advertentie in de Volkskrant reageerden ‘verrassend veel’ jonge mensen. Lenie: “We dachten dat deze manier van wonen meer iets uit onze tijd was. Maar de generatie van Peter en Liesbeth is gewend in studentenhuizen te wonen, en vindt het blijkbaar prettig dat voort te zetten.”

Peter (38): “In een woonwijk zijn mensen vaak erg op zichzelf, dat is Ook in deze woongroep? niets voor mij. Hier heb je op een geWoongroep De Nesse zoekt een nieuwe medebemakkelijke manier aanspraak, buiten woner. Iemand die volop voor de woongroep kiest je werk om. En als het nodig is, kun en daar energie en tijd kan besteden. Voor meer je elkaar helpen.” Toen Liesbeth (38) informatie kijk op de website: www.woongroep.net afgelopen zomer ziek werd en vaak onder de rubriek woongroep zoekt bewoner naar het ziekenhuis moest, stond de staat de advertentie ‘boerderij in de Randsrest van het huis dan ook klaar voor tad’. Mailen kan ook naar: liesbeth@de-nesse.nl vader Peter en dochter Cornelia (5).

Op de foto (v.l.n.r.): Riekje, Lenie, Bram, Liesbeth, Peter ‘s Avonds eten de bewoners van De en Cornelia

de idealist

Nesse meestal samen, en passen ze indien nodig op elkaars kinderen. Het huis heeft een gemeenschappelijke as in de vorm van de gang, die doorloopt in de gezamelijke zitkamer en uiteindelijk in het oorspronkelijke woonhuis van de boerderij, waar Bram en Lenie wonen. De rest van de kamers – alle even groot en met keuken - grenzen aan de gang. Iedereen krijgt de ruimte, letterlijk en figuurlijk.

Volgens de bewoners is dat de reden dat het zo goed gaat.

In de jaren zeventig, toen het wonen in een groep populair was, zagen Bram en Lenie wat er fout kan gaan als de groepsleden te veel op elkaars lip zitten, zoals vaak het geval was in communes. In De Nesse wonen drie generaties.

Alle bewoners zien dat als een ‘enorme meerwaarde’. De leden van de middelste generatie waarderen wat zij en hun kinderen kunnen leren van de ouderen en hun levenservaring. De ouderen op hun beurt vinden dat samenleven met jonge kinderen hen ook jong en flexibel houdt. Bram: “Het zou heel goed zijn voor de samenhang in de maatschappij als meer mensen dit zouden doen. Gewoonlijk ga je vooral om met mensen uit je eigen leeftijdsgroep.

Verticale relaties dragen bij aan begrip voor elkaar.”

De milieuvriendelijke idealen van de ouderen krijgen veel bijval van de jongere generatie. Al het afval wordt gescheiden, tot en met de kurken. Een deel van het regenwater wordt opgevangen en gebruikt als spoelwater voor het toilet; water uit de zonneboiler dient voor het vullen van de vaatwasser, en op het dak staan zonnepanelen. Wat ook helpt: Peter werkt als beleidsmedewerker duurzaam en energiezuinig bouwen bij de gemeente Delft. Nieuwe technieken die hij in zijn functie tegenkomt, vind je terug in De Nesse. Peter: “Een aantal dingen kan ik hier uitproberen. Een woongroep is toch een soort samenleving in het klein.”

13

column

Ieder jaar komen er meer wedstrijden, verkiezingen en opiniepeilingen om uit te maken wie, dan wel wat, de grootste, mooiste of beste is. Je kunt nauwelijks een televisie aanzetten of er is wel een quiz voor de slimste jongetjes en meisjes uit de klas, de uitverkiezing van de grootste Nederlander of … Vul maar in, want het bestaat. Deze rage is uit de Verenigde Staten overgewaaid, waar competitie, hebzucht en roem de drijvende krachten zijn in de maatschappij. Een plaats in het Guinness book of records lijkt voor velen het meest belangwekkende levensdoel, al is het met zoiets onnozels als paalzitten. Laatst werden in mijn woonplaats Beilen de noordelijke kampioenschappen mobieltje werpen gehouden. Buitenissig, Eef Arnolds heeft een passie voor de natuur en haar bewoners. Hij was als ecoloog verbonden aan de Universiteit maar het kan ongetwijfeld gekker. In deze sfeer van wedijver wordt alweer een paar jaar, na Wageningen, maar is nu gepensioneerd. Eef woont samen een uitgebreide publiciteitscampagne, het mooiste plekje van Nederland gekozen. Dit jaar met Marianne en hond Splinter in een Drents boerderijtje. viel die eer te beurt aan het eiland Schiermonnikoog. Men beweert dat over smaak niet te twisten valt, maar er valt zeker te twisten over het begrip plekje. Schier is een schitterend eiland met natuurlijk de blondste duinen, breedste en witste stranden, groenste bossen en de fraaiste schelpenpaden (die tevens een record aantal lekke banden veroorzaken), omgeven door de wildst schuimende zee van Nederland. Maar alle gekheid op een stokje, ik kan met de beste wil van de wereld zo’n groot eiland geen plekje vinden. Een plekje heeft voor mij een beperkte omvang, zodat je het in één oogopslag kunt overzien. Een dorpsplein bijvoorbeeld, of mijn achtertuin, of subtie-

illustratie monique wijbrands

AD

eef

mooiste plekje

ler nog: het mooiste plekje in mijn tuin of van mijn geliefde. Maar Schiermonnikoog? Dan

kunnen we Nederland wel het mooiste plekje van Nederland noemen! Wat verwarring

oproept, want Nederland is behalve ons roemruchte vaderland ook een gehucht in de Kop van Overijssel. Dat kan dus een écht plekje zijn. Het een na mooiste plekje kreeg geen prijs, maar wel veel aandacht. Die tweede plaats was weggelegd voor het Varsenerveld bij Ommen, een tot dan toe zeer onbekend stukje Nederland. Ik

draag het terrein een warm hart toe omdat het de afgelopen jaren een metamorfose heeft ondergaan door de inzet van een groepje vrijwilligers. Er is gekapt, gegraven en geplagd dat het een lieve lust

is, met als gevolg dat tal van zeldzame planten en dieren zijn teruggekeerd of zich daar hebben gevestigd. Ik had de initiator van dit project graag de geldprijs gegund die verbonden is aan het allermooiste plekje, maar toch heb ik niet op dat terrein gestemd. Het Varsenerveld is voor de natuur wel zeer waardevol, maar de schoonheid straalt er nog niet van af. Daarvoor zijn de uitgegraven laagtes nog te vers en te kaal, de bosranden te abrupt en te rafelig, de kapvlaktes te veel stobbenvelden.

Kortom: het terrein vertoont zo veel tekenen van recent menselijk ingrijpen dat de harmonie die in het landschap met schoonheid gepaard gaat nog niet optimaal ontwikkeld is. U ziet, ook over smaak valt te twisten. U begrijpt inmiddels al dat ik helemaal niet heb gestemd. Zelfs niet op mijn eigen achtertuin, al mag die er zijn. Geld maakt niet altijd gelukkig of mooi. Ik las dat de pleitbezorger voor Schiermonnikoog van zijn prijs een vogelkijkhut laat bouwen. Prettig voor de wandelaar in weer en wind, maar het eiland zal er stellig niet mooier op worden!

15

2007 volgens…

“Over de wereldpolitiek in het algemeen: in 2007 zullen de Verenigde Staten met nog meer stuurloosheid te maken krijgen. Volgens de hexagrammen zal dat land in 2007 verder destabiliseren, ook door de ontwrichtende ver-

‘In april gaan de spanningen oplopen’ deeldheid tussen rijke en arme staten. De hexagrammen laten ook veel ondoorzichtigheid zien, wat betekent dat veel zich afspeelt in het verborgene. Het zou goed kunnen dat staten nu al in het geheim voorbereidingen treffen om zich af te splitsen. In dit jaar kan er iemand vanuit de senaat of het congres opstaan die openlijk over dit onderwerp begint, zodat er een bodem voor discussie ontstaat. De VS staan in ieder geval aan de vooravond van grote interne omwentelingen. En doordat het land zich gaat terugtrekken op zichzelf, veranderen de machtsverhoudingen in de I T jing wereld natuurlijk ook. China en RusDe basis van de Chinese I Tjing bestaat uit 64 land zien hun kans schoon om meer hexagrammen, zeslijnige figuren. Vragen aan op de voorgrond te gaan treden. de I Tjing worden beantwoord via interpretaties “Wat ons land betreft: in 2007 zal er van deze hexagrammen door I Tjing-experts.

Zij hebben zich de methode van uitleg via het nogal wat verwarring en onduidelijkbijbehorende Chinese Boek der veranderingen heid in Nederland zijn, zowel politiek eigengemaakt. als maatschappelijk. Mensen zoeken

René Goris I Tjing-expert naar antwoorden, willen weten waar ze aan toe zijn. Tegelijk zie ik dat leiderschap aan kracht wint, op individueel en politiek niveau. Dat betekent dat er meer politiek engagement zal komen vanuit de maatschappij. Mensen gaan van zich laten horen. Heerste tot nu toe vooral het maatschappelijke klimaat van ‘die politiek gaat toch zijn eigen gang, dus wij doen dat ook,’ nu is de tijd gekomen dat samenleving en overheid elkaar gaan ontmoeten. Op zich een prima beweging natuurlijk, maar het kan uitmonden in een conflictsituatie tussen burgers en politici. Veel mensen zijn de enorme controledwang van de overheid namelijk echt zat. Ze verenigen zich in groeperingen die nu nog ondergronds zijn, maar die in 2007 wel eens duidelijk zichtbaar kunnen worden door het genoemde element van versterkt leiderschap. Meer specifiek: in april gaan de spanningen oplopen, die eind die maand, of in mei, tot een explosie kunnen komen. Hoe weet ik niet, maar een plotselinge gebeurtenis zorgt voor onrust. In de zomer stabiliseert zich dit weer, maar het eind van het jaar toont weer volop dynamiek en verandering. Een roerig jaar dus!”

René Goris is verbonden aan het Yin Yang Centrum in Amsterdam. www.yinyangcentrum.com. Meer voorspellingen voor 2007 op pagina 34, 66 en 82. Tekst Beyke Goris.

beeld Mieke Kreunen

17

DE ZIN VAN HET LEVEN volgens

Arthur Umbgrove

Tekstdichter, zanger en cabaretier Arthur Umbgrove (1964) debuteerde afgelopen jaar met de bejubelde roman Midden op de weg, zo hard mogelijk. In dit grotendeels autobiografische boek beschrijft hij de levensgeschiedenis van zijn grootvader, een verzetsheld. In januari verschijnt van Umbgrove een nieuwe cd. ‘Het schrijven heeft mijn leven een doel gegeven.’ Tekst Alexander Nijeboer beeld sannah de zwart

interview

‘Ik ben gestopt met werken,’ schrijft Arthur Umbgrove in zijn debuutroman Midden op de weg, zo hard mogelijk.

‘Dat wil zeggen, ik had al niet zo veel werk, dus het maakt weinig uit. Ik ben namelijk artiest. Het gaat de ene maand beter dan de andere, maar bij de boekhouder waar ik vier maal per jaar zit om al mijn bonnetjes in te leveren, blijkt meestal dat als alle kosten eraf zijn, er niet zo gek veel voor mij overblijft.’Aan het woord is de kleinzoon van voormalig Philips-bestuurder Willem de Graaff. Ook in het echte leven is Arthur Umbgrove de kleinzoon van deze verzetsheld. Umbgrove: “Sinds mijn grootvader is overleden, hoef ik niet meer te werken. Ik heb wat geld geërfd. Een heleboel geld eigenlijk. Bakken met geld om precies te zijn. Via ingewikkelde constructies met vruchtgebruikrekeningen, die ik niet helemaal begrijp, maar wat ik wel begrijp is dat ik alles kan kopen wat ik wil: een helikopter, een tennisbaan, een tweede huis, een paard, aandelen, goud, een Hummer. Alles. Maar ik koop niks, want ik heb het niet verdiend.”

Grootvader De Graaff, werkzaam als jurist bij Philips, start kort na het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog met het verzamelen van informatie die waardevol kan zijn voor de geallieerde troepen. Al voor de oorlog had hij veel contacten in Duitsland. De contacten blijken in de oorlog nuttig te zijn om hem van reisdocumenten te voorzien. De papieren stellen hem in staat om tijdens de oorlogsjaren regelmatig naar het neutrale Zwitserland te reizen om geheime informatie van het verzet in Nederland toe te spelen aan vertegenwoordigers van de geallieerde legers. Na de oorlog vergaarde De Graaff een fortuin als bestuurder en aandeelhouder van Philips.

Zijn kinderen en kleinkinderen liet hij een fortuin en een compleet landgoed in Brabant na.

Heeft het schrijven van je debuutroman over je grootvader je veranderd?

“De manier waarop ik met hem omga, is veranderd. Ik heb het idee dat ik een schuld heb ingelost. Ik heb er zelfs over gedacht de boerderij in Brabant die ik van mijn grootvader erfde, te verkopen. Een paar jaar geleden zou dat nog ondenkbaar zijn geweest. “Het schuldgevoel zat er vooral in dat ik geld uitgaf dat ik niet zelf had verdiend.

De afgelopen jaren heb ik als artiest ook nauwelijks geld verdiend. Ik ben heel blij met wat ik doe, maar die leegte hing als een molensteen om mijn nek. Zeker als je daarmee in de schaduw staat van iemand in de familie die in het verleden het geld met met het schrijven van mijn roman bakken heeft binnengeheb ik een schuld ingelost haald. Door de erfenis heb ik nu een paar jaar aan het boek kunnen werken en voor het boek ook de reizen die hij destijds naar Zwitserland maakte, kunnen overdoen. Ik heb een deel van de erfenis gebruikt om zijn verhaal op te schrijven. Dat is het beste wat ik met het geld kon doen. Ik heb mijn schuld ingelost.”

‘

’

Wat heb je bij jezelf teruggevonden in je grootvader, de verzetsheld?

“Hij was een onafhankelijke en tegendraadse denker.

Zo was hij fel gekant tegen roken. Als hij een restaurant binnenkwam en hij zag iemand roken, dan sprak hij die persoon daarop aan. Hij zei toen al dat roken tot kanker leidde. Ook was hij in alles tegendraads, nooit bang voor zichzelf. Hij was heel bang, bijna overbezorgd dat zijn familie – zijn vrouw en kinderen – iets zou overkomen, maar voor zichzelf moet hij altijd hebben gedacht dat hem niets zou gebeuren.

»

19

interview

“Zelf ben ik een veel aangepaster mens. Ik trek me meer aan van mijn omgeving, maar blijf wel steeds zelf nadenken. Ik ben, denk ik, ook wel een onafhankelijke geest.

Verder heb ik niet veel eigenschappen van hem geërfd.

Ik vertrouw mijzelf helemaal niet onder dergelijke omstandigheden. Zou ik net zo heldhaftig of roekeloos durven zijn of zou ik juist met de vijand samenwerken? Ik weet het niet. Bovendien heb ik het veel makkelijker gehad dan hij. Mijn grootvader heeft een vrij traumatische jeugd gehad. Dat heeft hem getekend.”

Wat drijft je om een roman over je grootvader te schrijven?

“Ik wil graag alles vastleggen, ik kan er niet tegen als iets verloren gaat. Voor zover ik dat kan, wil ik alles opschrijven.

Ook in liedjes. Ik strijd ertegen dat iets tijdelijk is. Vriendschappen, relaties, momenten. Ik wil ze vastleggen, zodat ze er later nog steeds zijn. Bij mijn grootvader had ik dat ook in zeer sterke mate. Het is zo bijzonder wat hij als verzetsheld heeft gedaan. Hij heeft alles op het spel gezet om informatie naar de geallieerden te smokkelen. Dat verhaal mocht niet verloren gaan – moest worden opgeschreven. Maar het was ook mijn eigen ijdelheid. Ik wist: hier kan ik ook echt een mooi en spannend verhaal over schrijven.

‘ik

liggen. Zoals bij de neuroses van de kleinzoon in Midden op de weg. In aanleg zijn het mijn eigen neuroses. Zo gaat de kleinzoon het Oosterpark in omdat hij denkt dat zijn kinderen zijn gekidnapt door een terrorist. Dat speelt zich allemaal af vlak na de moord op Theo van Gogh. In die periode hingen er dagelijks politiehelikopters boven ons huis. Ook was het park regelmatig voor onderzoek afgesloten. De situatie kwam zo bedreigend over dat de gedachte me wel eens door het hoofd is geschoten: wat als mijn kinderen slachtoffer zouden worden van een terroristische actie? De ongerustheid van die kleinzoon is die van mijzelf, maar tegelijkertijd heb ik die voor de roman tot neurotische proporties uitvergroot. Zo werk ik in alles: ik blijf dicht bij huis en fantaseer er vervolgens op los. Echt iets nieuws verzinnen, daartoe acht ik mijzelf niet in staat.”

Je andere grootvader is de beroemde geoloog Jan Umbgrove. Nu je het onderzoek naar de verzetsheld hebt afgerond, ben je je gaan verdiepen in zijn werk. Waarom?

“Ik houd ervan om te leren. Dat is een van de belangrijkste redenen om mij te verdiepen in het leven van mijn grootvader. Zo kwam ik erachter dat het hele tijdsbesef dat wij hebben pas een paar honderd jaar bestaat. Het is eeuwenlang gebruikelijk geweest om te zeggen dat strijd ertegen dat iets tijdelijk is vriendschappen de aarde slechts een paar duizend jaar oud was. Als er dan al eens fossielen van relaties momenten k wil ze vastleggen vissen werden gevonden op een bergtop, dan werd dat verklaard door het “Bij de keuze van mijn onderwerpen blijf ik het liefst dicht Bijbelverhaal van Noach en de ark. Er is zelfs een bisschop bij huis. Ik heb mij wel eens voorgenomen iets te schrijven geweest, James Ussher, die aan de hand van het Oude Teswaarin alles is verzonnen. In de praktijk lukt me dat nooit. tament exact heeft uitgerekend op welke datum de aarde Elk liedje blijft, net als de roman, dicht bij mijzelf. Waarom moet zijn ontstaan. Dat was in 404 voor Christus, op de dat zo is, weet ik niet. “Fantaseren kan ik wél goed, maar avond van de 22e oktober, een zaterdag. Wetenschappers het startpunt moet altijd bij mij of mijn naaste omgeving die dat bestreden, liepen te ver voor de troepen uit.

,

.I

.

’

,

“Ik vind het interessant om te zien hoe er steeds weer theorieën over het ontstaan van de aarde een tijdje gangbaar zijn, waarna ze door de wetenschap worden ontkracht. Mijn grootvader plaatste al die theorieën over de ontstaansgeschiedenis in een historisch perspectief, in zijn boek The pulse of the earth. Het is nu zo’n 65 jaar oud, maar het is nog steeds fascinerend om te lezen hoe kennis steeds weer een schakeltje is op weg naar nieuwe inzichten.

Wat we over de geschiedenis van de mensheid en de aarde weten, is waarschijnlijk nog steeds minimaal.”

De Amerikaanse ex-presidentkandidaat Al Gore maakte de documentaire

An Inconvenient Truth over de opwarming van de aarde en het broeikaseffect. Hoe heb je deze film bekeken nu je het werk van je grootvader bestudeert?

“Het is heel verontrustend als je alle grafieken over de opwarming van de aarde van Al Gore zo ziet voorbijkomen, maar volgens mij gaf de film een eenzijdig beeld, nergens komen critici aan het woord. Bij mijn eigen zoektochten overheersen altijd de vragen, nooit de antwoorden. In Midden op de weg stel ik impliciet de vraag of die hele Tweede Wereldoorlog over een paar honderd jaar slechts een rimpeling in het water zal blijken te zijn. Het antwoord geef ik niet. Ik maak je deelgenoot van mijn twijfel.

Twijfel zegt vaak meer dan een glashelder antwoord.

“Juist nu ik het werk van mijn grootvader bestudeer, dringt de vraag zich op of wij aan de vooravond staan van een ecologische ramp, zoals Al Gore beweert. Mijn vader, die het werk van mijn grootvader beter kent dan ik, vindt dat onzin. In het perspectief van honderden miljoenen jaren wordt de aarde steeds iets warmer en dan weer kouder. Het neemt niet weg dat ik de zichtbare veranderingen en de snelheid waarmee ons klimaat verandert zorgelijk vind.”

Je hebt drie kinderen. Wat geef je hun mee aan levenswijsheid?

“Ik vind het belangrijk dat ze altijd zelf blijven nadenken en dat ze een passie voor iets ontwikkelen. Ik houd enorm van mensen die in hun leven iets twijfel zegt vaak meer dan voor elkaar willen een glashelder antwoord krijgen. Al is het maar dat ze zich volledig storten op het verzamelen van sigarenbandjes; een leven is zo veel rijker als je ergens volledig gepassioneerd door kunt raken.

Mensen die geen passie kennen, zijn vaak zwaarmoedig. Een passie trekt je door sombere tijden heen.

“Mijn passie voor het schrijven was in trieste tijden bijvoorbeeld een enorme troost. Vijf jaar geleden speelde ik mijn laatste avondvullende voorstelling in het theater en sindsdien heb ik aan mijn boek en mijn nieuwe cd gewerkt. Dat was een lange tijd, waarin je merkt dat eigenlijk niemand meer op Arthur Umbgrove zit te wachten. Ik had

‘

’

»

21

interview

AD

net zo goed in lethargie kunnen vervallen, maar dat deed ik niet. Het schrijven en het maken van liedjes gaf me iedere morgen toch weer een reden om op te staan. Dat is achteraf zo’n goed gevoel. Mijn passie heeft me door die betrekkelijk eenzame periode heen gesleept. Het schrijven heeft mijn leven een doel gegeven.”

Geloof je?

“Nee, maar ook als je in Nederland niet gelovig bent, kun je nauwelijks om het christendom heen. De kunst is ermee doorspekt, ons hele referentiekader is christelijk. Er is een natuurkundige die onderzoek deed naar energieën. Hij was op een onderzoek gestuit waarbij een grote groep mensen dezelfde kruiswoordpuzzel moesten oplossen.

Het ene deel van de groep deed dat voordat deze in de krant had gestaan, het andere deel nadat de krant al uren was verschenen. Uit dat onderzoek blijkt dat de tweede groep de puzzel makkelijker oploste dan de eerste. Dat leidde tot de these dat krantenlezers die de puzzel hebben gemaakt, zorgen voor een overdracht van ‘kennisenergie’.

Het verhaal over dat onderzoek fascineert me. Het geeft aan dat we heel beperkt zijn in wat we als mens weten en aan dimensies kunnen zien. In die zin geloof ik wel dat er meer is dan alleen dat wat we kunnen waarnemen.

“Bovendien: als het zo zou zijn dat het leven begint met de geboorte en eindigt met het sterven, dan zou ik dat een heel cynische wereld vinden. Dat zou betekenen dat elk leven in feite zinloos is. Voor mij zou het betekenen dat ik kan schrijven wat ik wil, maar dat er over honderd jaar er in ieder geval geen enkel spoor meer is van mijn bestaan. Ik weiger dat te geloven. Ik hoop dat uiteindelijk mijn kinderen en kleinkinderen mij in zich meedragen en dat er een boek of een cd van mijn hand is die er dan nog toe doet.”

Dat klinkt vrij egocentrisch.

“Ja, ik vrees dat makers zoals ik nu eenmaal altijd ijdele motieven hebben. Maar het motief mag dan voor een deel ijdel zijn, ik ben als maker wel geëngageerd. Ik pas dan misschien niet in de Hollandse domineestraditie, ik schreeuw wat ik van de wereld mensen die geen passie kennen vind niet van zijn vaak zwaarmoedig de kansel, zoals veel cabaretiers doen, maar voor de goede verstaander of lezer kijk ik in mijn liedteksten en in Midden op de weg wél heel kritisch en betrokken naar de maatschappij waarin wij leven.

“Het egocentrisme zit voor een deel ook in het feit dat ik pas in onderwerpen geïnteresseerd raak op het moment dat ik voor mijzelf weet of voel dat ik er iets mee kan maken. Het is niet voor niks dat ik nu opeens geïnteresseerd geraakt ben in het werk van mijn grootvader, de Arthur Umbgrove geoloog. Veertig jaar lang zei zijn Geboren Vught 1964 Beroep zanger, tekstdichwerk me nagenoeg niets. Pas nu – ter, cabaretier en schrijver Studie Nederlandse nu ik er zelf iets mee kan en ik ook Taal & Letterkunde, Universiteit van Amsterdam de connectie zie van zijn werk met Carrière winnaar Groninger Studenten Cabade actualiteit – is het werk van deze retfestival (1988), lid comedy-gezelschap Comegrootvader me gaan fascineren.” dytrain (1990-1994), nominaties voor Edison, 3FM

‘

’

,

Megahit en Anton Wachterprijs Voorstellingen Een tekkel met de stok (1994), Kettingen (1996), Twee straten verder (1998), 00 Helden (1999), TNDMMBVS (2006) CD’s Twee straten verder (1998), 100 Helden (2000) en Achterste brug (2002) Hits Contract (1998), Bernadette (1998), Zwart water (1998) Roman Midden op de weg, zo hard mogelijk (Contact 2006)

23

hart & handen

parels met karakter Ze zijn er gelukkig nog: vakmensen die met hart en handen hun eeuwenoude ambacht uitoefenen. zens zoekt er elke maand een op.

Deze keer Marit de Koomen, edelsmid in Amsterdam.

‘Ik heb liever een gekke smaragd dan een perfect geslepen diamant.’

Tekst ellen winkel beeld erik christenhusz

U

Uit de kluis haalt Marit de Koomen (47) een twintigtal platte doosjes te voorschijn, elk gevuld met glanzende edelstenen: parels in vele kleuren en vormen, maanstenen, rozenkwarts, smaragd, toermalijn, amethist, rhodoliet.

Ze laat de stenen door haar hand glijden. “Hier haal ik veel inspiratie vandaan. Als ik iets nieuws wil maken, duik ik even in onze verzameling, dan borrelen er altijd ideeën op.” Marit is al heel lang gek op edelstenen. “Dat heb ik van mijn oma. Die verzamelde ook stenen. Geen edelstenen, maar grove stenen en fossielen. Ze bezocht beurzen en dan ging ik graag mee. Oma zocht haar favoriete stenen, maar ik was niet weg te slaan bij de edelstenen.

Prachtig vond ik ze. Toen ik de opleiding voor goudsmid begon, kende ik alle soorten al bij naam.” knutselen

Marit hield als kind van knutselen en ook in haar beroep wilde ze iets met haar handen doen. Haar oom was edelsmid en dat vak sprak haar aan. “Ik heb nog overwogen om naar de kunstacademie te gaan, maar dat leek me toch te vaag. Daar moet je ook objecten ontwerpen. Ik wilde echt sieraden maken en koos dus voor de vakschool in Schoonhoven, waar je een hele goede technische basis krijgt. Eerst heb ik de opleiding voor goudsmid gedaan,

daarna die voor zilversmid.” Direct na de opleiding begonnen Marit en haar man Wouter de Gruijter voor zichzelf als zelfstandig edelsmeden. “We reisden met onze collectie het hele land af, exposeerden in galeries en leverden aan winkels. Op een gegeven moment had ik daar schoon genoeg van. Al die winkels die een groot deel van de marge kregen, terwijl ze het werk niet hadden gemaakt.

Ik dacht: waarom beginnen we niet zelf een winkel?”

Samen met twee andere edelsmeden openden Marit en Wouter elf jaar geleden hun winkel in hartje Amsterdam: BLGK, met alleen eigen werk. “Het is ontzettend leuk om een winkel te hebben. Je ziet wie je producten koopt.

Niemand koopt een sieraad voor zijn verdriet, dus zien we veel blije mensen. Omdat er altijd een edelsmid in de winkel staat, kunnen we goed inspelen op specifieke vragen.

Iemand wil bijvoorbeeld een bepaalde oorbel, maar dan met een andere steen.”

Barok

Dat de sieraden handgemaakt zijn, is duidelijk te zien. “Elke ring is weer net even anders. Mensen herkennen onze stijl,” vertelt Marit. We horen wel eens dat klanten elkaar in de trein aanspreken met ‘hé, jij hebt ook een ring van BLGK.’ En toch heeft het werk van ons alledrie (de vierde BLGK-

»

25

AD

edelsmid is later geëmigreerd, red.) een eigen karakter.

Marijke hamert alles. Ze is van oorsprong zilversmid en maakt robuust werk. Wouter houdt van strak. Hij werkt heel precies en kan ragfijne randjes maken. Eigenlijk is hij uurwerkmaker. En hoe zal ik mijn werk omschrijven?

Barok. Ik houd van dikke gouden randen – het liefst hoogkaraats goud - met veel parels en edelstenen. Maar geen diamanten, die vind ik niet mooi. Ik heb liever een gekke smaragd dan een mooi geslepen diamant. Die is te perfect.” In het atelier zijn vier werkplekken; werkplankjes omringd met stenen, stukjes goud, rollen zilverdraad en tangetjes. Ertussen staat een rek met heel veel soorten vijlen en langs de muur een nog langer rek met tientallen soorten hamers. “Wij maken alles zelf met de hand. De techniek is al eeuwen oud. Een blaasbalg gebruiken we niet meer en we hebben mooie gasbranders, maar verder doen we alles net als vroeger: zagen, vijlen, knippen, buigen en natuurlijk veel solderen. Veel sieraden worden tegenwoordig machinaal gemaakt. Het is zelfs mogelijk om via de computer driedimensionale mallen maken, maar dat doen wij allemaal niet.”

Eng

“Ik vind het heerlijk om mooie dingen te maken. De ontwerpen komen in mijn hoofd op. Het zit in mijn systeem. Wouter gaat tekent eert wat hij heeft bedacht, maar ik maak gewoon iets. Ik zie een steen liggen en krijg een idee. Soms ligt die dan een week naast mijn

werkplankje en opeens weet ik het: zo moet het worden.

“Er zijn natuurlijk ook mindere dagen, dagen dat niets lukt, dat een steen kapot gaat. Het is soms best eng om een heel dure steen te zetten, bijvoorbeeld een peridoot.

Je weet: één verkeerd klapje en de steen van tweehonderd euro ligt aan diggelen.

“Ik vind het werk nooit saai, maar het is wel leuk om af en toe een nieuwe impuls te krijgen. Zo zijn we enkele weken terug naar een edelstenenbeurs in Bangkok geweest. Kun je je voorstellen? Twee voetbalvelden vol kramen met edelstenen. Dat heeft heel veel nieuwe inspiratie opgeleverd.

En we hebben onze voorraad flink aangevuld. “Ik wil graag een keer in New York exposeren, dat is mijn volgende project. Verder hebben we geen grootse plannen, ik ben eigenlijk heel tevreden. Mensen vragen wel eens: ‘waarom openen jullie niet nog een winkel?,’ maar dan word je steeds meer een manager. Ik wil gewoon zelf sieraden maken. Het is heel bijzonder om iets te maken dat mensen koesteren.

Sieraden hebben vaak een emotionele waarde. Ze worden doorgegeven in de familie. Ik heb ook nog een ring van mijn oma. Het is leuk om te bedenken dat achterkleinkinderen van klanten onze sieraden over tweehonderd jaar nog zullen dragen.” BLGK, Hartenstraat 28, Amsterdam www.blgk.nl

‘Het is heel bijzonder om iets te maken dat mensen koesteren’

27

maatschappij

Oma zit in een

woon groep

De woongroep maakt een comeback. Niet onder voormalige hippies, maar in de ouderenzorg. Vooral dementerende ouderen hebben baat bij kleinschalige woonvormen. ‘Mmm, wat ruikt het hier lekker. Wat eten we vandaag?’

R

Tekst Marjolein Wolf Beeld Marcel de Cnock

Rond een grote tafel zitten vijf ouderen. De tafel is gezellig gedekt. Een mooi tafelkleed. Kaarsjes. Een glaasje wijn.

Uit de open keuken kringelt de geur van gebraden gehakt.

De ouderen praten wat met elkaar. “Waar is Tiny?” vraagt een van hen zich af. Nader onderzoek leert dat ‘Tiny’ – mevrouw Van Borselle – lekker zit te breien in haar eigen appartement. “Is het alweer etenstijd?” Het breiwerk verdwijnt in het mandje naast de stoel. “Ik vergeet zo vaak de tijd,” zucht mevrouw Van Borselle, terwijl ze naar de gemeenschappelijke huiskamer loopt. “Toen ik nog in mijn oude huis woonde, vergat ik soms om te eten. Of ik ging boodschappen doen terwijl het zondag was. Bleken de winkels dicht te zijn. Had ik niks in huis. Mijn kinderen vonden dat ik zo mager werd. Nou, dat was een beetje overdreven hoor! Maar ik moet zeggen, zo n grote instelling sinds ik hier het had iets onnatuurlijks woon, ben ik al zes kilo aangekomen. Weet je wat het is? Het is gezellig hè, om samen te eten. Voor je er erg in hebt, eet je meer dan je gewend bent.

Straks moet ik op mijn oude dag nog op mijn lijn gaan letten!”

Als ze huiskamer binnenkomt: “Mmm, wat ruikt het hier lekker. Wat eten we vandaag?” Een van de begeleiders zet

‘ ’

,

’

een grote pan stamppot andijvie op tafel. “Wij hebben een balletje gehakt erbij, mevrouw Van Borselle,” zegt ze. “Maar daar houdt u niet van hè? Daarom hebben we voor u een lekker speklapje meegenomen van de markt. Hebt u daar trek in?” Het is zomaar een dagelijks tafereel op de Platanenhof, een kleinschalige woonvoorziening voor dementerende ouderen in Alkmaar. Een jaar geleden woonden deze mensen nog in een instelling met lange gangen, waar grote ijzeren karren met strak gesteven lakens het beeld bepaalden. Ze sliepen er met z’n vieren of zessen op een zaaltje.

Hadden nauwelijks vertrouwde spulletjes om zich heen.

Hun eten kwam uit een centrale keuken en werd kant-enklaar voor hun neus gezet. Het ziekenhuismodel, zeg maar.

Na het eten geeft mevrouw Van Borselle graag een rondleiding door haar appartement. De muren zijn behangen met foto’s van kinderen, kleinkinderen en achterkleinkinderen.

Met een trotse glimlach: “Dit breimandje is nog van mijn moeder geweest.”

Dappermarkt

Kleinschalig wonen voor dementerende ouderen is een trend. Kleinschalige voorzieningen schieten overal in het land als paddenstoelen uit de grond. Met bijscholingen voor het personeel van zorginstellingen word geprobeerd de zorg beter af te stemmen op de nieuwe situatie.

»

29

maatschappij

“Kleinschalig wonen biedt meer ruimte aan de eigenheid van deze mensen,” zegt Wietske Stokvis, bestuurder van de Platanenhof. In de jaren negentig stond Stokvis aan de wieg van het kleinschalig wonen voor dementerende ouderen. Zij was in die tijd directeur van De Gooijer, een verzorgingshuis in de Amsterdamse Dapperbuurt. “We hadden het gevoel dat we iets niet goed deden met onze dementerende bewoners, maar we wisten niet zo goed wat. Zo’n grote instelling, het Kleinschalig had iets onnatuurlijks. Zeker voor De komende jaren zullen er in ons land steeds meer kleinschalige woonvormen voor mensen deze mensen, die toch al zo snel in de met dementie komen. Kenniscentrum Aedeswar raken, vooral als ze in hun omActiz heeft uitgerekend dat het aantal plaatsen geving niets meer herkennen. Toen zal toenemen van zo’n 4500 nu tot een kleine aan de overkant een pand leeg kwam, 11.000 in 2010. Tussen 2006 en 2030 groeit besloten we gewoon te proberen of het aantal dementerenden in Nederland van daar een zestal dementerenden kon193.000 naar 319.000. Kleine locaties (t/m den wonen. We hebben toen het pand 48 plaatsen) zullen tegen die tijd meer dan de verbouwd tot een soort woongroep. helft vormen van het aantal woonvoorzieninJe zag de mensen opbloeien. Ze zaten gen voor mensen met dementie. In 2010 is boniet langer op de zesde verdieping van vendien meer dan een derde deel van de plaateen grote voorziening, maar gewoon sen gerealiseerd in zeer kleine locaties (t/m 24 op de begane grond, waar buurtbeplaatsen). Meer informatie: kenniscentrum Aewoners voorbijliepen en zwaaiden. Ze des-Actiz www.kcwz.nl maakten weer hun dagelijkse loopje

naar de Dappermarkt, gewoon zoals ze hun hele leven hadden gedaan. Ze hadden een eigen kamer, waar vertrouwde spulletjes stonden. Tegelijkertijd kregen ze de begeleiding die ze nodig hadden, zodat ze – letterlijk en figuurlijk - de weg niet kwijt zouden raken. Het was pionieren en niet alles ging zoals we in gedachten hadden. We hoopten dat de familie van de bewoners meer zou inbrengen. Dat een dochter die tien jaar lang de ramen voor haar moeder had gelapt dat ook zou doen in de nieuwe woonsituatie. Dat de buurvrouw gewoon af en toe een pannetje soep zou brengen of ‘tante Bep’ zou komen ophalen voor een wandelingetje. Maar de familie had toch zoiets van: moeder of buurvrouw zit nu in een instelling en daar wordt door anderen voor haar gezorgd. Misschien kwam dat ook wel door de medewerkers. Die waren gewend de zorg uit handen te nemen en bleven dat ook in de nieuwe woonsituatie doen.”

Inmiddels is gebleken dat het kleinschalige wonen leidt tot een evenwichtiger relatie tussen de betrokken bewoners en medewerkers dan in grootschalige instellingen. Daar haalt de verzorgende de bewoner uit bed, de activiteitenbegeleider houdt hem bezig en is het de voedingsassistent die voor zijn eten zorgt. Bij het kleinschalige wonen heeft elke woning echter een vast team van begeleiders die de hele dag met de bewoners doorbrengen en alle taken uitvoeren.

Wietske Stokvis: “De begeleiders maken de bewoners dus in verschillende situaties mee. Ze leren iedere bewoner daardoor goed kennen en zien hem meer als mens, niet alleen als hulpbehoevende. Ze weten wat een bewoner nog zelf kan en doen een beroep op diens zelfstandigheid. Dat versterkt zijn gevoel van eigenwaarde.”

Daar geldt een vast dagritme: om tien uur moeten alle bewoners gewassen en aangekleed zijn, want dan begint het activiteitenprogramma; twee uur later is het tijd voor de warme hap, et cetera. Hier gelden dat soort regels en gewoonten niet. Wil iemand tot elf uur in zijn ochtendjas blijven lopen? Geen probleem! En willen de bewoners om zeven uur ‘s avonds warm eten? Prima!”

Ochtendjas

Zorginstelling Amstelring heeft sinds een jaar diverse kleinschalige woonvoorzieningen voor dementerende ouderen in Uithoorn en Amstelveen. In een van de woningen ligt kat Micky uitgestrekt op de bank van de gemeenschappelijke huiskamer. “Bewoners mogen hier huisdieren meenemen, mits hun medebewoners dat oké vinden natuurlijk,” zegt Mary Visser, hoofd van de woningen. “Het wonen hier lijkt zo veel mogelijk op een normale leefomgeving. De bewoners hebben niet alleen hun appartementen ingericht naar hun eigen smaak, ook in de gemeenschappelijke ruimtes staan meubels en spulletjes van hen. Alles is hier gericht op huiselijkheid en een zo normaal mogelijk leven, afgestemd op hun individuele behoeften. Bewoners mogen opstaan en naar bed gaan wanneer ze willen. Dat lijkt misschien vanzelfsprekend, maar bij grootschalige instellingen is dat meestal anders.

“Micky?” klinkt het vanuit een van de appartementen.

“Waar ben je?” Zoekend loopt een van de bewoners de huiskamer binnen. “Micky is hier, mevrouw Koning,” zegtMaryVisser.

“Oh, gelukkig, verstandelijke achteruitgang als hij maar niet vinden we al snel eng de voordeur uitloopt”. Maar de kans dat Micky door de voordeur het pand verlaat, is klein. De deur kan alleen worden geopend met een code en die kan Micky moeilijk onthouden. Net als de meeste bewoners trouwens. De tamelijk zwaar demente bewoners van de woning kunnen beter niet in hun eentje de deur uit omdat ze gemakkelijk verdwalen. Maar samen met een van de begeleiders boodschappen doen gaat prima, blijkt.

Een bewoner en een begeleidster komen binnen met de

‘

’

»

31

maatschappij

dagelijkse inkopen. “We gaan pannenkoeken bakken,” zegt de bewoner watertandend, terwijl de begeleidster de tafel dekt. Haar collega staat in de huiskamer te strijken, daarbij geholpen door een van de bewoners.

Overlast

De acht woningen van Amstelring liggen binnen deze zorginstelling. De zorginstelling is daarnaast ook bezig met een kleinschalige woonvoorziening in een woonwijk in Uithoorn. Aan het nieuwbouwproject wordt momenteel de laatste hand gelegd. In februari 2007 zullen de eerste dementerende ouderen er gaan wonen. Nog een stapje dichter bij een zo gewoon mogelijke leefomgeving voor dementerenden. Volgens hoofd Mary Visser is dit niet alleen belangrijk voor de bewoners zelf, het zal ook de beeldvorming van de omgeving over dementie in positieve zin beïnvloeden. Mary Visser: “Als kind woonde ik tegenover een instelling waar dementerende ouderen woonden. Mijn moeder zei altijd dat ik daar uit de buurt moest blijven. Ik was bang voor die mensen. En hoeveel mensen willen dementerenden nog steeds buiten hun gezichtsveld houden? Of denken dat ze overlast veroorzaken? Maar het zijn gewoon mensen, die ook recht hebben op een zo normaal mogelijk leven, net als ieder ander. Ze hebben alleen begeleiding nodig bij de dingen die ze zelf niet meer kunnen.”

Kleinschalig wonen in de wijk doorbreekt een taboe, zegt Visser. “Geestelijke achteruitgang, dat vinden we al snel eng. Je raakt de regie over je leven kwijt en daar moeten we niet aan denken. Maar contact met dementerende mensen kan juist heel waardevol zijn. Dan valt op dat deze mensen, ondanks hun ziekte en met hulp van familie en verzorgenden, een manier gevonden hebben om een zo prettig mogelijke oude dag te beleven.”

Vrouwelijk schoon

Op de Platanenhof in Alkmaar heeft het groepje ouderen zich na het eten door de woning verspreid.

Een van de begeleiders doet aan tafel een spelletje met twee bewoners. Twee dames kijken televisie. Meneer Prins, een van de weinige mannelijke bewoners, verlaat mopperend de huiskamer. “Die vrouwen willen alleen maar soaps kijken,” zegt hij verbolgen. “Gelukkig heb ik zelf een tv in mijn eigen kamer. Kan ik tenminste een normaal programma zien.” Op de gang loopt hij mevrouw Van Vleuten tegen het lijf. Ze loopt hard, ze schijnt haast te hebben. “Ik moet naar huis!” roept ze gejaagd. “Mijn moeder zit op me te wachten met het eten. Ze vraagt zich natuurlijk af waar ik blijf.

Ze is vast erg ongerust!” Een begeleider komt uit de huiskamer en leidt haar af met de vraag of ze zin heeft om mee te doen met het spelletje. “Soms reageren dementerende mensen misschien anders dan we gewend zijn,” zegt Mary Visser.

“Maar daar moet je ook een Meer informatie beetje de humor van inzien. In Het NIZW (Nederlands Instituut voor Zorg en Weleen van onze woningen woont zijn) heeft een centraal netwerk kleinschalig woeen mijnheer die nogal van nen voor mensen met dementie. Het is vooral bevrouwelijk schoon houdt. Hij doeld voor professionals uit de ouderenzorg. Via praat niet vaak, maar als er een dit netwerk is de documentaire ‘Thuis’ te koop vrouw binnenkomt, roept hij (€15,- voor korte versie en €30,- voor langere veraltijd: ‘Jáááááá!’ Ik heb dat een sie). Verder organiseert het netwerk door het hele keer aan mijn gezin verteld en land Grand Cafés waarin onderwerpen met besindsdien roepen mijn man en trekking tot kleinschalig wonen aan bod komen. kinderen regelmatig als ik thuis- www.centrumkleinschaligwonen.nl Op zoek naar een kom: ‘Jáááááá!’ Ik heb heel veel kleinschalige woonvoorziening bij u in de buurt? plezier in mijn werk. Echt, het Op www.wonenmetdementie.nl vindt u een overcontact met dementerende men- zicht van kleinschalige voorzieningen in Nedersen verrijkt mijn leven.” land.

33

2007 volgens…

“In 2007 gaat er veel gebeuren. De kaarten laten zien dat het een mooi, maar ook moeilijk jaar wordt. Internationaal wordt Irak een nog heter hangijzer. De VS kan de last rondom de Irakese situatie niet meer aan. Zelfs Bush kan dat niet

Dick Schoof tarotist “Wat voor ons land geldt, is ook van toepassing op grotere schaal. Voor de hele wereld ligt er groei en bewustwording in het verschiet. Hierbij is wel van belang dat we zowel onze eigen noden als die van de Derde Wereld erkennen.

Er zijn enorm veel ‘wereldlijders’: pas als zij erkend en geholpen worden, komt de aarde ook weer meer in evenwicht en kan er werkelijk ‘gegroeid’ worden. Deze omschakeling gaat niet binnen een jaar gebeuren, dat is een proces van vier à zes jaar, maar het wordt nu al wel op de rails gezet.

“Een grote omwenteling, misschien wel een bewustzijnssprong van de mensheid in 2012, waar velen het over hebben? Zelf ben ik iemand van ‘eerst zien, dan geloven,’ maar de kaarten wijzen inderdaad in deze richting. De tijd is nu nog niet rijp voor een echte doorbraak, hoewel er steeds meer signalen zijn. Maar vóór die tijd aanbreekt, liggen er nog een paar ‘ellendekaarten’, waar we niet omheen kunnen. Wat dat betreft is de toestand in het Midden-Oosten de grootste crisis en uitdaging die we hebben als wereldgemeenschap. Dat maakt volgend jaar ontzettend spannend: hoe zullen de ontwikkelingen rond Irak verlopen?”

‘ Voor de wereld ligt er groei en bewustwording in het verschiet’ meer ontkennen. Het vraagstuk zorgt voor enorme onderlinge strijd en verdeeldheid. Het huidige beleid moet doorbroken worden: de onderste steen moet boven, halve waarheden komen op tafel. Tegen het eind van het jaar kan er een oplossing komen, maar er blijft veel instabiliteit in dat land.

“Op persoonlijk niveau was er uiteraard al een tendens naar individualisering, maar deze krijgt een andere, positievere richting. Mensen willen meer uitgaan van hun eigen wijsheid en intuïtie. Ze vertrouwen op zichzelf, waardoor er ook ruimte komt voor speelsheid en fantasie. Nederlanders trekken meer hun Tarot eigen plan. Hierbij ligt wel oppervlakTarot is een kennissysteem dat is vastgelegd kigheid, chaos en betweterigheid op in kaartbeelden. Deze kaarten helpen om de de loer, dus daar moeten we voor oponbewuste, innerlijke wijsheid naar een bewust passen. Niet overal achteraan rennen, niveau te halen. Er is specifieke deskundigheid - en een integere houding - nodig om de beelmaar bij onszelf blijven en afwegen of den juist te interpreteren. we hier nu echt voor willen kiezen.

Dick Schoof is oprichter van het Centrum voor Tarot in Nijmegen www.centrumvoortarot.nl Meer voorspellingen voor 2007 op pagina 16, 56 en 82. Tekst Beyke Goris.

35

gezondheid

Gloeiende

GEUREN Maak opnieuw kennis met uw neus en ontdek de helende kracht van gebrande kruiden, harsen en geurende houtsoorten. Want houtskool en een handvol geurtjes is alles wat u nodig hebt.

En uw neus natuurlijk. Tekst Yoeke Nagel

“Door kruiden te branden, worden de werkzame stoffen sneller door het lichaam opgenomen dan wanneer we ze eten,” vertelt de Duitse kruidendeskundige Rosemarie Zanner. Zanner organiseert in haar thuisland regelmatig ‘rook-avonden’ om mensen weer te leren ruiken en om ze de geneeskundige kracht van kruiden op een verantwoorde manier te laten ervaren. “Het is dan heel wonderlijk om te merken hoe weinig ze nog durven luisteren naar hun neus.

Vaak is zelfs de vraag of ze een bepaalde geur prettig of onprettig vinden nauwelijks te beantwoorden voor hen. Dan willen ze eerst weten wat de geur is. ‘Kaneel? Oh ja, dat vind ik lekker.’ Ik laat de deelnemers een heel aantal verschillende geuren ruiken. Ook moeten ze een vragenlijst invullen. Een van de vragen is die naar de effecten van de geroken geuren.

De onderlinge verschillen zijn opvallend. Lavendel heet ‘rustgevend’ te zijn. Maar als je grootmoeder naar lavendel rook en je regelmatig een oorvijg verkocht, dan zul je juist onrustig worden van die lucht.” Toch zijn de lichamelijke effecten van de kruidenrook minder onderhevig aan subjectieve beleving, is de ervaring van Zanner. “Er vindt nu eenmaal een chemische reactie plaats op het moment dat de werkzame stoffen worden opgenomen in het lichaam. Daar moet je niet te licht over denken: het lijkt misschien een milde geneeswijze, maar je kunt met gebrande kruiden net zo veel schade aanrichten als met kruiden die je direct inneemt. Je moet wel weten wat je gebruikt, hoe je het gebruikt en in welke dosering.”

Grotten

“Het branden van kruiden is al zo oud als de weg naar Rome. Veel ouder eigenlijk nog, weten we dankzij door archeologen ontdekte sporen van geurige houtsoorten en kruiden bij oeroude vuurplekken in grotten. Of de dampen van die verbrande kruiden onderdeel waren van een religieus ritueel, weten we niet. Vóór de tijd van het schrift is dat

anders. In het oudst bekende literaire werk, het Babylonische Gilgamesh-epos van circa 2000 voor Christus, is al sprake van een ‘rookoffer’: ‘Ik, Utnapistim, de oermens die de mensheid, dieren- en plantenwereld van de overstroming redde, bracht een rookoffer op de top van de berg. Zeven (...) schalen zette ik neer en strooide er riet, cederhout en mirre in. De goden roken de zoete lucht...’ Ook de Egyptenaren en de Grieken gebruikten geuren om contact te maken met hun goden. De Egyptena- Ruik de ware ren plantten rond hun tempels vaak Van de Griekse liefdesgodin Aphrodite is in ‘wierookbomen’, zodat het kostbare klassieke geschriften vele malen beschreven geurige hars gemakkelijk kon worden dat zij het beste benaderd kan worden met geugebruikt tijdens religieuze rituelen. ren. Ze waren werkelijk niet achterlijk, die oude En in de tempel van de Oudgriekse Grieken, al heeft het tot het einde van de vocultusplaats Delphi werd de priesteres rige eeuw geduurd voordat het wetenschappedie als doorgeefluik van het orakel fun- lijke bewijs kwam voor wat de mensheid allang geerde, blootgesteld aan de dampen wist: de liefde van de mens gaat door de neus. van wierook, bilzekruid, laudanum en Om de juiste partner te vinden, kunnen we het andere roesverwekkers, om haar daar- beste onze neus achterna lopen. Vrouwen kiemee in de wereld tussen de werelden zen, ontdekte de Zwitserse bioloog Claus Wete brengen. Aan de andere kant van dekind, voor de man met de geur die het minst de aardbol gebruikten ook de Inca’s overeenkomt met die van henzelf. Feromonen, rookoffers om de aandacht van hun lokkende geurstoffen, blijken verwant aan het goden te trekken. Daarbij maakten ze pakket genetisch materiaal van de geurende graag gebruik van een geurige plant drager ervan. Een afwijkende geur getuigt van een afwijkend genenpakket en dat is gunstig waar de goden dol op waren: tabak.

En dan de Romeinen. In 94 voor om eventueel nageslacht van gezond geneChristus legden ze zelfs wettelijk vast tisch materiaal te voorzien. Vrouwen die de pil welke geuren moesten worden ge- gebruiken, blijken juist verlangend te reageren bruikt voor welke goden: Mercurius op een man die ruikt naar hun eigen ‘nestgeur’ bijvoorbeeld moest worden benaderd – net als zwangere vrouwen. Kennelijk is de bemet kaneel, Venus met saffraan of am- hoefte aan een gunstige mix genetisch materiber. Dezelfde Romeinen zijn ook ver- aal uit de lucht zodra het lichaam het signaal ‘tijdelijk niet beschikbaar’ afgeeft. antwoordelijk voor de invoering

»

37

gezondheid ‘De geuren die ons omringen zijn van grote invloed op ons gedrag, onze stemming en onze gezondheid’ van het branden van wierook en andere harsen tijdens de christelijke eredienst. In 313 werd het christendom door keizer Constantijn als godsdienst erkend. Vervolgens bevorderde Constantijn de uitbreiding van het christendom, maar onder zijn bewind deden ook allerlei heidense gebruiken, waaronder het branden van kaarsen en wierook, hun intrede.

Depressief

Wat gebeurt er eigenlijk in ons lichaam als we een geur ruiken? Evenals andere zoogdieren hebben we ongeveer duizend genen die te maken hebben met reuk. Helaas gebruiken we nog maar veertig procent van ons ruikvermogen. Dat is jammer, maar het is de prijs die we in de loop van miljoenen jaren hebben betaald voor het gaan zien van kleuren; dieren die kleuren zien, blijken in te leveren op hun reuk. Toch zijn de geuren die ons omringen van grote invloed op ons gedrag, onze stemming en onze gezondheid.

Wie bijvoorbeeld door een medisch probleem niets meer ruikt, verliest ook vaak alle seksuele interesse en wordt depressief. Een geur Reuktraining bereikt via de neus zonder omwegen Wie zelf een hernieuwde kennismaking met de neus wil arrangeren, kan een vuurvaste schaal ons limbische systeem, onze ‘gevoelsnemen met daarop zeven houtskoolblokjes. hersenen’. In een deel daarvan, de Steek ze buiten aan, want dat aansteken kan hippocampus of het ervaringsgeheunogal eens vonken en onaangenaam walmen. gen, liggen onze emotionele herinZodra de kooltjes gloeien, kan de geurtraining neringen opgeslagen. Ook worden beginnen. Strooi op deze blokjes een kruid, hars daar nieuwe ervaringen gekoppeld aan of houtsoort om te ruiken. Let daarbij op: • Is oude informatie. Dit is een onbewust de geur prettig of onprettig? • Zijn er bepaalde proces. Vandaar dat we wanneer de herinneringen verbonden aan deze geur? • Hoe neus ‘dennengeur’ signaleert opeens zou je de geur omschrijven? • Wat zou het voor overvallen kunnen worden door een geur kunnen zijn of waar lijkt het op? herinnering aan een eenzame kerst.

Geurmachines

Ylang-ylang

Geur spreekt niet alleen ons ervaringsgeheugen aan, maar beïnvloedt ook het hormonale en het zenuwstelsel. Probeer maar eens een broodje kaas te eten terwijl een boer in de omgeving gier uitrijdt; stank leidt tot kokhalzen. ‘Frisse lucht,’ bijvoorbeeld de geur van munt, citroen of eucalyptus, leidt tot een gevoel van ruimte.

Van dat soort mechanismen maakt de geurindustrie handig gebruik, via tamelijk extreme geurprikkels. Parfums werden ooit zorgvuldig samengesteld uit natuurlijke en vaak dure grondstoffen als rozenblaadjes of een drupje vocht uit de geslachtsklier van een muskusrat. Onze behoefte aan geurprikkels bleef, de prijs daarvan moest omlaag. En dus ontstond in de afgelopen eeuw een hele industrie van synthetische geuren. Het gebruik is wijdverbreid. In de metro van Parijs bijvoorbeeld, wordt kalmerende dennenlucht gepompt zodat reizigers zich minder opgesloten voelen in de onderaardse gangenstelsels. En in deze tijd van het jaar wakkeren grote warenhuizen de kooplust aan door het met geurmachines verspreiden van speculaas- en koffielucht. Écht werken doen die synthetische geuren echter niet.

Een zakje gedroogde lavendelbloemetjes in de kast houdt de motten weg, wat lavendel onder het hoofdkussen helpt tegen slapeloosheid. De ‘lavendellucht’ in wasverzachter is echter puur chemisch. Wie er gevoelig voor is, houdt er een stevige hoofdpijn aan over, of nare eczeemplekken.

Het effect van een nepgeur heeft dan ook vooral te maken met onbewuste conditionering: dennenlucht, buitenwandeling, ruimte. Het plaatje wordt opgeroepen uit het geheugen. Maar bij echte dennenlucht zouden ook de longen zich verwijden, om de heerlijke boslucht in te ademen – en die is in de Parijse metro echt niet beschikbaar.

Terug naar de echte geurstoffen. Verwerkt in zuivere amandelolie of andere geurloze olie worden de natuurlijke eigenschappen van geuren goed bewaard.

Natuurlijk zijn er ook synthetische ‘nep-olietjes’, maar wie kiest voor een biologische kwaliteit ‘etherische olie’ heeft al snel een geweldig hulpmiddel te pakken bij het ondersteunen van een bepaalde sfeer of voor het brengen van een vleugje gezondheid. Een zweempje ylang-ylang in de slaapkamer kan erotische activiteiten daar aangenaam beïnvloeden, een oliebrandertje met een drupje pepermunt in de studeerkamer verhoogt de concentratie en het denkvermogen.

Maar de zuiverste werking van kruiden, harsen en geurende houtsoorten brengt het oeroude ‘branden’: een gloeiend schijfje houtskool met daarop kruiden, houtsnippers of harskorrels die smeulend in heilzame rook opgaan. Alle werkzame stoffen komen zo onverdund vrij en kunnen bij inademing direct via de longen opgenomen worden in het bloed om alle delen van het lichaam, inclusief de hersenen, te bereiken.

Geuren en hun werking gemakkelijk verkrijgbare geuren op alfabet, met een aantal toepassingsmogelijkheden

Basilicum verkoudheid, vermoeidheid, migraine, bronchitis (niet gebruiken bij zwangerschap) Bijvoet eetlustopwekkend, zuiverend, longontsteking

Citroen koorts, keelpijn, angst, versterkend, galstenen

Citronella verkoudheid, griep, hoofdpijn, migraine, insecticide Dille indigestie, constipatie, maagzuur, nervositeit, hoofdpijn Eucalyptus keelpijn, hoest, voorhoofdsholteontsteking, antiseptisch Geranium keelpijn, diabetes, PMS, nierstenen

Jasmijn huidallergie, angst, lage rugpijn

Kaneel wratten, zweetvoeten, griep, reuma

Lavendel ontstekingen, huidallergie, kalmerend

“Ik heb de meeste zelf uitgeprobeerd,” zegt kruidendes-kundige Rosemarie Zanner. “En er zijn geuren die werkelijk een verrassend sterk effect hebben. Zelfs zo sterk dat je ze beter niet als ‘pure’ rooklucht kunt gebruiken, maar iets milder moet toepassen. Zo werkt brandnetelzaad in kleine hoeveelheden als oppepper voor de sombere geest, maar in hogere dosering als natuurlijke viagra. Als je dat brandt kan het snel te veel zijn. Een dergelijke geurstof kun je beter in een schepje honing nemen, dan is de werking minder sterk.”

Anijs indigestie, hoest, bronchitis, catarre Arnica hersenschudding, misselijkheid, bloeduitstortingen

Mimosa krampopheffend, longversterkend, whiplash

Nootmuskaat artritis, spierpijn, misselijkheid (niet gebruiken bij zwangerschap) Pepermunt ontstekingen, indigestie, opwekkend

Roos astma, witte vloed, impotentie, eczeem

Sandelhout acne, menstruatieklachten, impotentie

Teatree verkoudheid, griep, shock, wratten, acne Vanille kalmerend, spijsvertering Wierook huidproblemen, rimpels, angst, stress

Ylang ylang afrodisiacum, hartkloppingen Bron www.namaste.nl.

39

steen der wijzen

ZINvan het leven?

wat is de

Het is de moeder aller vragen: wat is de zin van het leven?

Waarom ben ik hier en waar leidt dit alles toe?

Toch hebben weinig filosofen zich eraan durven branden.

Misschien wel omdat er geen antwoord bestaat. tekst Ben Kuiken

‘De zin van het leven is het voortbestaan en de verspreiding van genen. Het biologische leven, dat wil zeggen de genen, vermenigvuldigt zich, strijdt met ander leven om de macht, woekert om te overleven.’

‘De filosofie kent maar één werkelijk serieus probleem,’ schrijft de Franse schrijver-filosoof Albert Camus (1913-1960) aan het begin van zijn essay De mythe van Sisyfus: ‘de zelfmoord. Het oordeel of het leven al dan niet waard is geleefd te worden, houdt het antwoord in op de belangrijkste vraag die de filosofie zich stelt. Al het andere, of de wereld drie dimensies heeft, de geest negen of twaalf categorieën, komt pas daarna. Het is maar spel: eerst moet de hoofdvraag beantwoord worden.’

Camus schreef het boekje tijdens de oorlogsjaren en dat verklaart ongetwijfeld het naargeestige van zijn vraag. Aan de andere kant: door de zelfmoord in te brengen, zet hij de kwestie wel op scherp. ‘Ik ken niemand die bereid was zijn leven te geven voor het ontologische bewijs van het bestaan van God. Galilei die een belangrijke wetenschappelijke waarheid had ontdekt, zwoer deze met het grootste gemak af zodra zijn leven erdoor in gevaar werd gebracht. En in zekere

zin had hij groot gelijk. Deze waarheid was niet waard ervoor op de brandstapel te komen. Of de aarde om de zon draait dan wel de zon om de aarde, maakt niets uit. Maar wel zie ik dat veel mensen sterven omdat zij het leven niet waard vinden geleefd te worden. Ik ben daarom van oordeel dat de vraag naar de zin van het leven de belangrijkste vraag is die kan worden gesteld.’

Worm

Het is in ieder geval voor ieder persoonlijk de belangrijkste vraag. Niet zozeer de algemene vraag: wat is dé zin van hét leven? Maar de persoonlijke vraag: wat is de zin van míjn leven? Is mijn leven voldoende waard om geleefd te worden? En als ik straks doodga, wat onvermijdelijk is, kan ik dan zeggen dat het zin heeft gehad dat ik heb geleefd? Wanneer kan ik eigenlijk zeggen dat mijn leven zin heeft gehad? Als ik kinderen op de wereld heb gezet, als ik een roman heb geschreven, als ik zoals Gandhi de leefomstandigheden

voor miljoenen mensen heb verbeterd? Heeft het leven van een worm zin? Of van een mug?

De vraag naar de zin van het leven is geen gemakkelijke. Die ene vraag roept honderden nieuwe vragen op en voor je het weet ben je verdwaald in een ondoordringbaar woud van vragen. Dat is waarschijnlijk ook de reden dat zo weinig filosofen zich hebben gewaagd aan de kwestie. Volgens de Oostenrijkse filosoof Ludwig Wittgenstein (1889-1951) is de vraag ‘wat is de zin van het leven?’ zelfs taalkundig onjuist. De vraag heeft namelijk alleen betekenis in dit leven en kan daardoor onmogelijk de zin van hetzelfde leven verklaren.

Dit heeft Camus er echter niet van weerhouden om zich die vraag toch te stellen. Maar hij was dan ook meer schrijver dan filosoof. In de literatuur zijn meer antwoorden te vinden op de vraag naar de zin van het leven dan in de filosofie. Dat komt misschien doordat de vraag zo veelomvattend is, zo groot, dat geen enkele zichzelf serieus nemende wetenschap of wetenschapper zich eraan waagt, uit angst voor gek versleten te worden. Stel er was een filosoof opgestaan en die had geroepen: ‘Eureka, ik heb het, ik weet wat de zin van het leven is.’ Dan had niemand hem meer serieus genomen, zeker zijn academische vakbroeders niet. Nee, laat die vraag maar lekker aan de kunstenaars over. Of aan de kerk.

Die laatste heeft daar meestal geen enkele moeite mee. ‘De zin van het leven is het hiernamaals,’ zegt de dominee. ‘Je moet in dit leven God eren en je naaste liefhebben als jezelf, zodat je in de toekomst, als je dood gaat, naar de hemel gaat.’ ‘Nee,’

zegt de boeddhist, ‘de zin van het leven is de leer van Boeddha volgen, zodat je uiteindelijk bevrijd wordt van het lijden op aarde en het nirwana bereikt.’ Zo kunnen we nog wel even doorgaan: religies spinnen garen bij de zoektocht van de mens naar de zin van het leven. Ze bieden troost in dit verder tamelijk troosteloze bestaan. Ze hebben allemaal hun antwoord al klaar, het ene nog mooier dan het andere. De vraag is alleen of we er veel mee opschieten.

Twijfel

Begrijp mij goed: ik heb niets tegen het geloof of gelovigen. Als mensen hoop, troost of zin uit hun geloof putten, dan kan ik alleen maar blij voor ze zijn. Maar de filosoof kan er geen genoegen mee nemen. Allereerst omdat het precies dat is: geloof. Je moet erin geloven om het te kunnen geloven, en de filosoof neemt niets zomaar voor waar aan. Sinds René Descartes (1596-1650) aan alles twijfelde voordat hij tot die ene zekerheid kwam, namelijk ‘ik denk (ik twijfel), dus ik ben,’ is de filosoof het aan zijn stand verplicht om de wereld om hem heen met grote argwaan te bekijken. Wij worden voortdurend door onze zintuigen en door waanbeelden om de tuin geleid, dus pas op wat je als zekerheid aanneemt. Daar komt nog eens bij dat ieder geloof zijn eigen waarheid verkondigt en ja, ze kunnen natuurlijk niet allemaal waar zijn.

Maar er is een groter probleem voor de filosoof met het antwoord van de meeste religies: het geeft geen zin aan het leven. Als de zin van het leven ligt in een toekomstig leven, wat is daar

de humanist

‘De zin van het leven is het welzijn van iedereen op aarde te verbeteren. Het geluk van het individu is verbonden met het geluk van de mensheid als geheel. Het is daarom in ons welbegrepen eigenbelang dat wij het welzijn van de mensheid bevorderen.’

»

41

steen der wijzen

AD

dan de zin van? Het moet bevrijdend zijn, als we de voorstelling van de hemel (of nirwana of walhalla) moeten geloven. Maar als je wordt bevrijd van dit leven, van dit aardse bestaan, dan kan dat toch niet tegelijkertijd zin geven aan datzelfde aardse bestaan? Met andere woorden: ook de moslim, de jood, de hindoe en de christen moeten nog steeds zin aan dit aardse leven geven. Je bent er niet met te verwijzen naar een ander leven dat hierna komt.

Camus zegt niet dat er geen hemel kan bestaan.

Hij zegt alleen dat hij het niet weet. ‘Ik weet niet of deze wereld een zin heeft die haar te boven gaat. Maar ik weet dat ik deze zin niet ken en vooralsnog onmogelijk kan kennen…

Wat niet in menselijke termen is gesteld kan ik niet begrijpen.’

Idioot

De twijfel aan het religieuze standpunt dat ‘de wereld een zin heeft die haar te boven gaat’ is zeventig jaar eerder op de spits gedreven door Friedrich Nietzsche (1844-1900). Deze Duitse filosoof voert in zijn boek Die fröhliche Wissenschaft een gek op die overdag met een lantaarn op de markt op zoek is naar God. Tot grote hilariteit uiteraard van het winkelende publiek. ‘Is hij kwijtgeraakt?, zegt de een. Is hij verdwaald als een kind?, zei de ander. Of houdt hij zich verborgen? Is hij bang voor ons? Is hij uitgevaren? Geëmigreerd? – zo riepen en lachten ze door elkaar. De idioot sprong tussen hen in en doorboorde hen met zijn blikken. Waar God heen is? riep hij, ik zal het jullie zeggen.

Wij hebben hem gedood - jullie en ik. Wij allen zijn moordenaars! Maar hoe hebben wij dit gedaan? Hoe konden wij de zee leegdrinken?

Wie gaf ons de spons om de hele horizon uit te wissen? Wat deden wij toen wij deze aarde van haar zon loskoppelden? Waarheen beweegt zij zich nu? Weg van alle zonnen? Vallen wij niet voortdurend? En achterwaarts, zijwaarts, voorwaarts, naar alle kanten? Is er nog een boven en een onder? Dwalen wij niet als door een oneindig niets?’

Met de metafoor van de dood van God beschrijft Nietzsche de crisis in het westerse denken. Tot ver in de achttiende eeuw gaf het geloof in een christelijke God zin aan het menselijk bestaan en bood het de mens een algemeen geldende moraal.

Natuurwetenschappers als Newton en Darwin hadden de wereld echter ontgoddelijkt, de Duitse filosoof Ludwig Feuerbach (1804-1872) had God zelfs een projectie van de mens genoemd.

Daardoor viel de zin van het leven, die tot dan toe door God was gegeven, weg en dwalen wij voortaan ‘als door een oneindig niets.’

De dood van God, die tevens het symbool is van het einde van een algemeen geldende moraal en van een absolute waarheid, was voor Nietzsche zowel een beangstigende als een hoopgevende gebeurtenis. Beangstigend omdat het de mensheid zou kunnen doen vervallen tot decadentie: waarom zouden we nog leven als het toch geen zin heeft, waarom nog willen kennen zonder waarheid? Nietzsche zag de verschijnselen hiervan al overal om zich heen. Maar het biedt de mens ook de mogelijk-

de positivist

‘De zin “de zin van het leven” is misbruik van de taal. “De zin van x” kan alleen betekenis hebben in dit leven, maar als x “leven” is, wordt de zin onzinnig.’

»

43

steen der wijzen

Deep Thought (de supercomputer uit de film The Hitchhiker’s Guide to the Galaxy na 7,5 miljoen jaar rekenen):‘42’

heid om nieuwe interpretaties van de wereld te geven. Om de wereld opnieuw zin te geven.

Die hoop heeft Nietzsche ook willen aangeven met zijn metafoor van de übermensch. Dat was niet een soort supermens - wat de nazi’s ervan maakten -, maar een mens die erin slaagt om na de dood van God aan het leven telkens opnieuw een heel eigen, nieuwe betekenis te geven. Het was het type scheppende kunstenaar à la Goethe, en niet de blonde, gespierde Germaanse oermens die vijftig jaar later Europa moest veroveren.

Toch heeft Nietzsche dit misbruik ook wel een beetje over zichzelf afgeroepen. Hij sprak vaak in raadsels en metaforen. Dat deed hij bewust, want het past niet bij zijn filosofie om een welomlijnd systeem op te bouwen. Nietzsche roept vooral vragen op, zet ons aan het denken over vanzelfsprekendheden die niet zo vanzelfsprekend blijken te zijn. Met zijn metafoor van de dood van God heeft hij in ieder geval hele generaties filosofen aan het denken gezet.

Onder hen Camus, maar ook Jean-Paul Sartre, Martin Heidegger, Michel Foucault en de ‘postmodernisten’ die in de jaren tachtig van de vorige eeuw furore maakten.

Dwangarbeid

Terug naar Camus en de Sisyfus uit de titel van zijn essay. Over de mythologische figuur Sisyfus doen verschillende verhalen de ronde.

Een daarvan vertelt dat hij de dood in de boeien sloeg waardoor niemand meer kon sterven. Het andere dat hij na zijn dood werd teruggestuurd

naar de levenden om ervoor te zorgen dat zijn vrouw hem fatsoenlijk zou begraven. Eenmaal terug op aarde weigerde hij echter terug te keren naar het dodenrijk. Hoe dan ook: Sisyfus had de goden behoorlijk boos gemaakt. Toen ze hem eenmaal in de kraag hadden gevat, werd hij veroordeeld tot eeuwige, zinloze dwangarbeid. Hij moest een steen een berg op rollen, maar telkens als hij bijna boven was, rolde de steen weer naar beneden en kon Sisyfus opnieuw beginnen.

Het menselijk bestaan lijkt op dat van Sisyfus, stelt Camus. Net als Sisyfus is de mens veroordeeld om zinloze ‘arbeid’ te verrichten. We rennen van hot naar her, zijn druk met ons werk, met kinderen krijgen en wat niet al. Maar waarom zijn we eigenlijk zo druk? Waar leidt het allemaal toe? Camus: ‘De dood die ons onherroepelijk wacht, openbaart de nutteloosheid van alles wat wij doen.’

Natuurlijk kunnen we Sisyfus vertellen dat zijn arbeid wel degelijk zin heeft. Dat hij een bijdrage levert aan een betere wereld. Of dat als hij maar volhardt, hij uiteindelijk de steen boven zal krijgen. Maar wij weten dat het niet zo is.

Zo wil Camus dat ook wij de zinloosheid van ons bestaan onder ogen zien. Sisyfus is niet per definitie ongelukkig. Sterker: hij is voor Camus een absurde held. Dat komt omdat hij zich bewust is van zijn lot en het accepteert. Daarmee eigent hij zich zijn lot toe en hebben zijn beulen het nakijken. Het is Sisyfus’ lot, het is zijn steen, het is zijn berg en zijn arbeid. ‘We moeten ons voorstellen dat Sisyfus gelukkig is.’

Dood

Over honderd jaar zijn we allemaal dood. Misschien dat de medische wetenschap onze tijd hier op aarde in de toekomst nog wat kan rekken, maar het is zeer onwaarschijnlijk dat we ooit de dood zullen overwinnen. Als het al wenselijk is. Want in het licht van de dood krijgt dit leven pas zin. Stel je voor dat je eeuwig zou leven, dan maakt het niet uit of je vandaag of morgen die studie begint, het weer goed maakt met je partner of waar we ook maar zo druk mee kunnen zijn. Je kunt, zoals Bill Murray in de film Groundhog day, alles nog eens rustig overdoen. En nog eens, en nog eens. Het maakt allemaal toch niets uit.

Niets doet er eigenlijk nog toe.

Als je er verder van uitgaat dat er geen van bovenaf opgelegde zin in dit leven zit, dan kun je twee dingen doen: of je kunt vervallen tot depressiviteit en zelfs zelfmoord. Of je kunt het accepteren en proberen je leven zelf zin te geven.

Dat is wat Nietzsche en Camus en vele filosofen na hen ons willen leren. In het grote geheel stelt mijn leven misschien allemaal niet zo heel veel voor, maar het is wel mijn leven en de zin die ik eraan geef. De grap is: dat maakt het leven ook interessant. Die zoektocht geeft het leven zin. Want stel je voor dat de zin al gegeven was, wat valt er dan nog te ontdekken? Precies.

Meer lezen

Albert Camus, De mythe van Sisyfus , De Bezige Bij, Amsterdam 1975.

Bart Voorsluis (red), Nietzsche en het Postmodernisme, Kok, Kampen 1992.

Friedrich Nietzsche, De vrolijke wetenschap, Arbeiderspers, Amsterdam 2005 Julian Baggini, Filosofie en de zin van het leven, Meulenhoff, Amsterdam 2005. illustratie monique wijbrands

45

thema

vrouwen thema

AD

48

Essay Gaan vrouwen de wereld redden?

Pleidooi voor een andere aanpak van de wereldproblemen

50

interview Gaan vrouwen de wereld redden?

We vroegen het aan Cisca Dresselhuys (pag 50), Susan Smit (pag 53), Hanneke Kamphuis (pag 54), Peter Delahay(pag 56), Adelheid Roosen(pag 57), Ton van der Kroon(pag 60), Klara Adalena(pag 63) en Klaas van Egmond (pag 64)

58

lezen Ondertussen bij de dieren Wat we kunnen leren van olifanten, bonobo’s en de clownvis

MEER INFORMATIE boeken en cursussen

65

47

thema

thema

vrouwen de wereld gaan

redden?

Klimaatveranderingen, geweldsconflicten, het armoedeen honger-probleem, de uitputting van de aarde...

De wereld raakt steeds verder uit balans.

Het is tijd voor een andere, een meer vrouwelijke koers.

Voor die koerswijziging zullen vooral vrouwen zelf moeten zorgen, betoogt freelance journaliste Mirre Bots.

Het hele leven bestaat uit polariteiten: dag en nacht, zon en maan, rust en activiteit, individualiteit en gemeenschapszin, mannelijk en vrouwelijk. Het een kan niet zonder het ander, de tegendelen houden elkaar in evenwicht en kunnen tot heelheid leiden. Althans als beide polen naast elkaar kunnen bestaan. Maar in de praktijk overheerst vaak een van beide polen ten koste van de andere.

In onze cultuur is het mannelijke al lange tijd overheersend aanwezig, waardoor het vrouwelijke in de schaduw wordt gedrukt. Onder het mannelijke versta ik: actie, daadkracht, lef, het éénpuntige, het op het eigen ik gericht zijn, het rationele en het denken in structuren en macht.

Het vrouwelijke staat meer intuïtief voelend in de wereld, is meer gericht op verbinding.

Verbinding met het innerlijk, het zielenleven, de natuur, de omgeving, de ander.

Vrouwen hebben over het algemeen een meer ondersteunende en spirituele houding naar het leven. Natuurlijk valt er altijd iets af te dingen op de omschrijving van de seksen: het is en blijft een onderwerp van discussie waar iedereen wel een mening over heeft. Bovendien bestaat niemand voor de volle honderd procent uit mannelijke of vrouwelijke kwaliteiten, er is altijd sprake van een mix. Vast staat echter dat mannen over het algemeen anders in de wereld staan dan vrouwen. Dat is alleen al terug te voeren op de biologische rolverdeling, waarbij de vrouw de kinderen baart en verzorgt en de man erop uitgaat om op voedsel te jagen.

Met het mannelijke element op zich is niets mis: het is een waardevolle kracht die bijvoorbeeld tot veel wetenschappelijke en technische vernieuwingen heeft geleid. Maar bij gebrek aan een volwaardig tegenwicht van het vrouwelijke is de mannelijke pool te ver doorgeschoten. De westerse samenleving is grotendeels ingericht volgens mannelijke waarden als economisch belang, technische vooruitgang en resultaatgerichtheid. Het heeft geleid tot logge bureaucratieën, machtige multinationals en politici die vooral moeten scoren. Maar ook tot overconsumptie, klimaatveranderingen, de bio-industrie met zijn totale respectloosheid voor dieren en een groeiend aantal mensen dat burn-out raakt van de ratrace. Voorspeld is dat depressie binnen tien jaar de meest voorkomende ziekte in het Westen wordt. Dat is het gevolg als alles steeds maar beter, sneller en efficiënter moet.

Meetbaar

In ons land is de sterke nadruk op efficiency, protocollen, structuren en regels een goed voorbeeld van de doorgeschoten mannelijke pool. Zelfs in de zorg en in het onderwijs, sectoren waar het contact met mensen centraal staat, wordt alles gevat in doelen, tijdseenheden en formats. Alles moet vooral meetbaar en planbaar zijn. Terwijl het juist als je met mensen werkt om de meer vrouwelijke kwaliteiten als aandacht, zorg, intuïtie, mededogen en gevoel gaat. Het hart wordt uit het werk gehaald, met alle gevolgen van dien. Want wie

»

‘Wanneer je iets gezegd wil hebben, vraag je het een man. Wanneer er iets gedaan moet worden, vraag je het een vrouw’ Margaret Thatcher

typisch m/v Wat is nu eigenlijk typisch mannelijk en wat typisch vrouwelijk? Een vraag die vaak discussie oproept. Trainer/psycholoog Sandra de Graaf schept duidelijkheid: “Het archetypische mannelijke in ons maakt duidelijke keuzes en gaat daar voor staan, is wilskrachtig en resultaatgericht, rationeel, avontuurlijk en bereid alleen te gaan. Mannelijk leiderschap is richtinggevend, sturend, solerend en resultaatgericht.

Het geeft een duidelijke visie en is doelgericht.

Het archetypische vrouwelijke is ontvankelijk, invoelend, verbindend, dragend, creatief en intuïtief. Vrouwelijk leiderschap is dragend, gericht op het verbinden van de leden van de groep, en geeft bedding aan zaadjes om te kunnen ontkiemen. Zij creëert mogelijkheden voor ontwikkeling en groei en brengt verborgen mogelijkheden aan het licht.”

49

thema

Cisca Dresselhuys hoofdredactrice Opzij

‘Westerse vrouwen zijn voor een groot deel in de mannelijke waarden meegegaan’

“Ik heb geen reden om aan te nemen dat vrouwen een betere menssoort zijn en dat onder hun leiding het paradijs zal aanbreken. Ik ben wel van mening dat vrouwen meer op plekken zouden moeten zitten waar belangrijke beslissingen worden genomen. Maar ook als dat het geval zou zijn, heb ik geen idee of het nog ‘goed komt’ met de wereld. Ik zou ook niet weten waarom speciaal vrouwen de wereld zouden moeten redden. Mensen komen naar mijn mening pas in actie als het in hun eigen belang is. Vrouwen hebben er belang bij om zich in te zetten voor hun eigen emancipatie. Ze moeten rechttrekken wat mannen de afgelopen tweeduizend jaar hebben laten scheefgroeien. Daar hebben ze hun handen vol aan. Als ze er dan ook nog het milieu en de rest van de wereld bij moeten hebben, dan worden ze wel erg zwaar belast! “Of vrouwen andere beslissingen nemen dan mannen als zij op belangrijke posities zitten? Ik heb eerlijk gezegd geen idee. Welke beslissingen vrouwen nemen als ze aan de macht zijn, weet je pas als ze er zitten. Ik herinner me een interview met emeritus hoogleraar psychologie Nico Frijda in Opzij. Hij zette uiteen dat macht zijn eigen wetten kent. Hij noemde Thatcher als voorbeeld – zij heeft net zo goed onschuldige jongens de oorlog in gestuurd. Vrouwen maken dus net zo goed oorlog als mannen. En kijk eens naar de Nederlandse politiek. Ik heb niet de indruk dat alle mannelijke politici allemaal verschrikkelijke en vrouwelijke politici allemaal fantastische beslissingen nemen. Ik denk dat het aantal verschrikkelijke en fantastische beslissingen verhoudingsgewijs goed verdeeld is onder de heren en de dames. De politiek is een bedrijf van compromissen sluiten en daar hebben vrouwen net zo goed mee te maken als mannen. Of het anders zou zijn als vrouwen in de meerderheid aan de macht zouden zijn? Dat weten we niet. Ze hebben in elk geval recht op plekken aan de top, zodat ze kunnen bewijzen wat ze waard zijn: goed, beter of even slecht. Persoonlijk vraag ik me of ze het zo anders zouden doen dan mannen. Ik ben wat dat betreft nogal calvinistisch, ik geloof dat alle mensen geneigd zijn tot het kwaad. Ik zie om me heen dat vrouwen soms ook krengen kunnen zijn, net als mannen. Er zijn mensen die mij ook een kreng vinden. Zo is het nu eenmaal.”

wil nog in de zorg of het onderwijs werken, als het persoonlijke contact ondergeschikt wordt gemaakt aan regelgeving en controle? Vervolgens worden er typisch mannelijke maatregelen genomen om het werk in deze sectoren aantrekkelijker te maken: nog meer regels en formele structuren en meer salaris. Natuurlijk is meer geld een teken van waardering, maar het is niet het enige wat telt. Veel mensen willen graag een zinvolle bijdrage leveren, hun hart en ziel in hun werk kunnen leggen.

Het roer moet om en het lijkt erop dat de tijd er rijp voor is. De visie dat een andere, meer vrouwelijke koers nodig is, wordt steeds meer gedeeld. Econoom en voormalig SER-voorzitter Herman Wijffels hamert erop dat het leiderschap van de 21e eeuw vraagt om meer vrouwelijke waarden. In het bedrijfsleven staan vrouwelijke kwaliteiten als bezieling en passie de laatste jaren sterk in de belangstelling, getuige de vele trainingen en managementboeken op dit gebied. Illustratief is het seminar ‘Organisatie zoekt vrouw’ dat op 17 januari 2007 gehouden wordt in Driebergen.

Wordt de 21e eeuw de eeuw van de vrouwelijke talenten? vragen de organisatoren zich af.

De bijeenkomst maakt deel uit van een serie over maatschappelijke ontwikkelingen en is een initiatief van managementcentrum De Baak en NVO2, de beroepsvereniging van human resource-medewerkers. De behoefte aan een meer vrouwelijke aanpak blijkt ook uit de toenemende aandacht voor maatschappelijk verantwoord ondernemen en sociaal

‘Vrouwen hebben hun handen vol aan hun eigen emancipatie’

tekst marjolein wolf beeld ellen grootes

‘Ik liep eens langs de Oostvaardersplassen met een boswachter.

We zagen een kudde van zo’n tweehonderd herten. Er was één duidelijke leider die zich op een gegeven moment in beweging zette, waarmee de hele kudde vluchtte. De boswachter vroeg me: Wie nam nou het initiatief?

De meeste mensen denken het mannetje.

In werkelijkheid zijn het een paar oudere, ervaren vrouwtjes in het midden van de kudde. Ze zijn onzichtbaar, maar het is wel leiderschap’ Julien Hoffmans Netwerk Vrouwelijke Organisatie Adviseurs

ondernemerschap en uit het grote aanbod aan opleidingen, cursussen, tijdschriften, boeken en retraites op het gebied van spiritualiteit, zingeving en religiositeit. Het zijn allemaal uitingen van behoefte aan verbinding: met het hogere, het geheel, de ziel, God. Blijkbaar voelen steeds meer mensen zich niet meer prettig bij een levensstijl waarin ze geleefd worden door een voortrazende maatschappij. Ze gaan op zoek naar de meer vrouwelijke kwaliteiten als rust, bezinning en aandacht voor het innerlijke leven.

Tegenwind

Wat de discussie over vrouwelijke waarden bemoeilijkt, is dat de vrouwelijke kwaliteiten minder rechtlijnig en minder zichtbaar zijn dan de mannelijke. Het zijn de wat zachtere en diffusere krachten, die door de louter rationeel denkenden in onze samenleving al snel als zweverig of te emotioneel worden afgedaan. Het vrouwelijke zal meer in het licht gezet moeten worden en dat zullen vooral de vrouwen zelf moeten doen. Al is waardering en aanmoediging van mannen hierbij meer dan welkom, want de tegenwind van de rationeel denkenden zal behoorlijk zijn. Westerse vrouwen zijn weliswaar geëmancipeerd en veel zelfbewuster geworden - en misschien is dat ook wel een voorwaarde om de volgende stap te kunnen zetten - maar uiteindelijk zijn ze toch voor een groot deel in de mannelijke waarden meegegaan. Geëmancipeerde vrouwen moeten vooral de arbeidsmarkt

»

51

thema ‘We zijn toe aan een volgende stap, waarin vrouwen durven gaan staan voor wat echt belangrijk voor hen is’ op, carrière maken en zich aanpassen aan de mannelijke mentaliteit om hogerop te komen.

Natuurlijk zijn een eigen inkomen en zelfstandigheid belangrijk, maar het is zo jammer dat het bijna altijd op mannelijke voorwaarden verworven wordt. Zoals Scarlett KwekkeboomJansse, zakenvrouw van het jaar 2001, het in een interview verwoordde: ‘Met hard en veel werken, een grenzeloos doorzettingsvermogen en een grote dosis zelfvertrouwen heb je geen last van die “mannencultuur”.’ Op deze manier blijft er weinig over van de vrouwelijke inbreng.

Gelukkig liet de zwarte zakenvrouw van het jaar 2005, Mavis Carrilho, al een ander geluid horen. Zij schreef haar succes uitdrukkelijk ook op het conto van de medewerkers en samenwerkingspartners van haar onderzoeks- en adviesbureau. Daarbij greep ze haar uitverkiezing aan om vijfentwintig beginnende ondernemers te ondersteunen bij het opzetten van hun bedrijf. Bij haar proef je de vrouwelijke aanpak wel. Deze zie je bijvoorbeeld ook terug bij de zo succesvolle microkredieten. In de meeste gevallen worden die aan vrouwen verstrekt, omdat zij meer dan mannen geneigd zijn de lokale gemeenschap bij hun project te betrekken. Familie en dorpsgenoten, allemaal doen ze mee, waardoor de gemeenschap als geheel sterker wordt. Het is misschien ook niet toevallig dat de bedenker van de microkredieten, Muhammad Yunus, hier onlangs de Nobelprijs voor heeft ontvangen, terwijl hij al midden jaren zeventig met zijn Grameen Bank

begon om leningen aan de allerarmsten te verstrekken. Toen vond men dat een belachelijk idee, nu krijgt de bedenker de Nobelprijs en is het concept door vrijwel alle grote banken overgenomen. Het toont aan dat de tijdgeest veranderd is en dat we meer openstaan voor een andere, meer duurzame aanpak van problemen.

Borstvoeding

De weerstand tegen het vrouwelijke element is echter groot, niet in de laatste plaats bij vrouwen zelf. Voor elke vrouw die openlijk op de bres gaat staan voor haar vrouwelijke waarden, staan er zeker twee op die dit zullen onderuithalen en afdoen als onzin of een typisch voorbeeld van zwakke knieën. Een blad als Opzij bijvoorbeeld blijft deeltijdbanen afschilderen als een gemiste kans voor vrouwen. Die moeten fulltime werken om zich van een goed pensioen te verzekeren, vindt Opzij. Alsof dat het enige is wat telt. Heel veel vrouwen in Nederland werken bewust parttime, omdat ze ook veel waarde hechten aan tijd, rust en aandacht voor de kinderen en hun eigen ontwikkeling. Verloskundige Beatrijs Smulders pleitte onlangs in het televisieprogramma Pauw & Witteman voor de mogelijkheid van een jaar doorbetaald zorgverlof. Smulders schreef een boek over het thema en is de motor achter de landelijke voorlichtingscampagne ‘Een sabbatical voor elke baby’. Dertig jaar ervaring heeft haar geleerd dat vrouwen gestrest en uitgeput

»

‘Neurologisch onderzoek heeft aangetoond dat elk embryo aanvankelijk een vrouwelijk brein heeft. Bij de mannetjes treedt er vervolgens een mutatie op door de aanmaak van testosteron.

Mannen zijn dus eigenlijk vrouwen met hormonen’ Henriëtte Bast, bijzonder hoogleraar Persoonlijke Financiële Planning in Tilburg

‘De wereld is een puinhoop geworden doordat de mannen te veel geld uitgeven aan oorlog en militair materieel. Hij zou er veel beter uitzien als vrouwen aan de macht zouden zijn.’

Ted Turner,

susan smit

auteur en literatuurrecensent “Gaan vrouwen de wereld redden? Niet in hun eentje, in elk geval. Om de simpele reden dat niet meer dan de helft van de wereldbevolking uit vrouwen bestaat. Wat ik wel geloof is dat vrouwelijke waarden, die aanwezig zijn in man en vrouw, de maatschappij in een broodnodig evenwicht kunnen brengen.

Eeuwenlang waren mannelijke waarden dominant en daaraan lijkt een einde te komen. Kijk naar het succes van vrouwenemancipatie in de westerse wereld.

Kijk naar de massale aandacht voor een Bijbelse figuur als Maria Magdalena.

Kijk naar de patriarchale godsdiensten die aan kracht verliezen en de zoektocht naar nieuwe manieren van zingeving.

“De extremistische terreur zie ik als de laatste stuiptrekking van oude systemen die aan het wankelen zijn geslagen. Het zijn de barensweeën van een nieuwe orde. Ik ben een hopeloze positivist: de wrijving die er is, zie ik als een teken van verandering.

Het is een tijd van totale chaos, absoluut. Maar er is chaos nodig om een nieuwe situatie te kunnen scheppen. Je kunt nu eenmaal niet rimpelloos van de ene orde in de andere glijden. We zijn als mensheid volwassen aan het worden. Om precies te zijn: we zitten nu in de puberteit. We zoeken grenzen op, experimenteren, avonturieren, slaan beurtelings de plank mis en de spijker op z’n kop.

En, zoals elke adolescent, hebben we er recht op om daarbij keihard op onze bek te gaan.

“Die nieuwe orde is overigens geen matriarchaat, wat mij betreft. Dan slaat de balans weer door naar één kant. Het zal een tijd moeten worden van evenwicht tussen man en vrouw, verstand en intuïtie, individualiteit en gemeenschapszin. Het hele universum steunt ons daarbij. Het stimuleert ons om onze eigen innerlijke wijsheid te volgen, onbenutte vermogens te ontdekken, onze intuïtie niet langer te negeren en verantwoordelijkheid te nemen voor onze persoonlijke keuzes. We voelen het verlangen om zélf te ervaren, in plaats van aan te nemen wat autoriteiten beweren. De belangrijkste omwenteling die plaats moet vinden om tot die nieuwe orde te komen is het eenheidsdenken.

Daarbij zien we onszelf niet langer als eilandjes, maar hebben we het gevoel dat alles met alles is verbonden.

‘Vrouwelijke waarden kunnen zorgen voor het broodnodige evenwicht’

oprichter van CNN

tekst marjolein wolf beeld ellen grootes

53

thema

Hanneke Kamphuis

We moeten toe naar samenwerking tussen beide polen, ieder in zijn eigen kracht

directeur Mama Cash

“Of vrouwen de wereld kunnen redden? Dat lijkt mij een grote ambitie!

Zeker als we het hebben over de grote wereldproblemen, zoals armoede, milieuvervuiling, klimaatverandering, geweld, aids en fundamentalisme.

Nee, deze problemen zullen vrouwen en mannen echt samen moeten aanpakken. Dat vrouwen dat beter zouden kunnen en ‘t liefst zonder mannen is een absurd idee. Er zijn ook veel mannen die zich inzetten voor een betere wereld. We moeten juist allianties met elkaar aangaan.

“Maar dat is één kant van het verhaal, de andere kant is dat vrouwen zeer goed in staat zijn om sociale veranderingen te bewerkstelligen. Mama Cash steunt niet voor niets al 23 jaar vrouwen en meisjes in hun strijd voor vrouwenrechten en een betere positie. We doen dat door te investeren in vrouwenprojecten over de hele wereld. Als het om vrouwenrechten gaat, zijn vrouwen uitstekend in staat om zelf hun problemen te definiëren en oplossingen te zoeken, zo is onze ervaring. Uit onderzoek blijkt dat vrouwen de sleutel tot verandering in handen hebben. Dat wordt ook bevestigd door bijvoorbeeld de Verenigde Naties en de Wereldbank. Als je investeert in vrouwen, investeer je tegelijkertijd ook in hun familie en de gemeenschap.

Geef je bijvoorbeeld één vrouw onderwijs of toegang tot de gezondheidszorg, dan heeft dat effect op haar kinderen en haar hele familie.

“Ik denk dat vrouwen van nature meer geneigd zijn tot netwerken en samenwerken. Zij zorgen niet alleen voor zichzelf, maar ook voor de ander en hun omgeving. Mannen zijn gemiddeld genomen meer op zichzelf gericht. Er lopen heel veel sterke, krachtige en moedige vrouwen op de wereld rond en die kunnen het tij keren, zo is meermalen gebleken. Zeker als het om vrouwenrechten gaat. Want vrouwen mogen op papier vaak dezelfde rechten als mannen hebben, in de praktijk komt daar in veel landen weinig van terecht. Op dat gebied moet er nog ongelooflijk veel werk worden verzet. Vrouwen verzetten dat werk op veel plaatsen ook. Maar of ze daarmee ook een voortrekkersrol kunnen vervullen om de hele wereld de goede kant op te krijgen, dat betwijfel ik. Ik denk dat gedreven vrouwen en mannen samen de kracht en potentie hebben die nodig is om de wereld te veranderen.”

‘Vrouwen hebben de sleutel tot verandering in handen’

tekst mirre botsbeeld ellen grootes

Speciaal voor Zens-lezers Lezing Vurige Vrouwen en Wijze Wijven Balans door vrouwelijke kracht Psychologe en beeldend kunstenaar Sandra de Graaf geeft cursussen en lezingen over vrouwelijk leiderschap. In de lezing Vurige Vrouwen en Wijze Wijven - Balans door vrouwelijke kracht werpt Sandra een licht op vrouwelijke kracht. Hoe boren we vrouwelijke energie aan en hoe brengen we een nieuwe balans in onszelf en in de wereld? De avond wordt een tocht door actualiteit, mythe, beeldvorming en onderzoek aan de hand van de karikaturen ‘lovely ladies, moederende meues en bazige bitches’. Lovely ladies verleiden anderen met hun uiterlijk, seksualiteit of kleine-meisjesgedrag.

Moederende meues vervormen vrouwelijke zorg tot een bemoeizuchtige claim en maken anderen afhankelijk van hun zorg. Bazige bitches oefenen macht uit over anderen door manipulatie en valsheid. Onder deze karikaturen schuilen mogelijkheden tot transformatie, als de innerlijk vrouwelijke kracht wordt aangeboord en ingezet.

Vrouwen worden vurige vrouwen die hun eigen passie en energie aanboren en doen oplaaien, en wijze wijven die naar hun innerlijke, leven gevende wijsheid luisteren en deze inzetten in de wereld. Datum 26 jan.’07 Plaats Kontakt der Kontinenten, Soesterberg Tijd 19.30 – 21.45 uur Prijs € 15,- www.zininbeeld.nl, info@zininbeeld.nl (0182) 50 78 76.

raken als ze na tien weken alweer aan de slag moeten, op hun werk moeten kolven, heen en weer rennen tussen thuis, werk en crèche. De borstvoeding lijdt eronder en vaak houden ze er dan maar mee op, terwijl borstvoeding juist zo waardevol is. ‘Een jaar lang je baby in alle rust kunnen zogen geeft je kind een goede basis: in gezondheid en hechting. En het doet ook de moeders goed, dat betaalt zich later altijd weer terug,’ besloot Smulders haar betoog.

Direct volgde een kritische reactie van een andere vrouw aan de discussietafel: ‘Hebben we daar nu de emancipatie voor gehad? Mannen kunnen toch ook flesjes geven?’

Estoy contigo

Mannen zo ver krijgen dat ze hun aandeel nemen in de zorg voor de kinderen was destijds inderdaad een belangrijke stap voorwaarts.

Maar nu zijn we toe aan een volgende stap, waarin vrouwen durven te staan voor wat echt belangrijk voor hen is. Dat ze durven uitkomen en opkomen voor hun vrouwelijke kwaliteiten, ook al gaat dat tegen de stroom in. Het is belangrijk dat ze elkaar daarin ondersteunen, stimuleren en inspireren en zich niet te snel laten ontmoedigen. In die zin is Irene van Lippe-Biesterfeldt voor veel vrouwen – zeker de wat oudere - een inspirerender voorbeeld dan Condoleeza Rice en Angela Merkel. In tegenstelling tot deze bewindsvrouwen, die hun hoge positie vooral bereikt hebben met een mannelijke aanpak, durft Irene van Lippe-Biesterfeldt voor haar

eigen waarheid en wijsheid te staan. Zij draagt vrouwelijke waarden uit als verbinding met de natuur en verbondenheid met vrouwen uit andere culturen. Ook de Chileense president Michelle Bachelet is een goed voorbeeld voor vrouwelijk leiderschap. Zij neemt het expliciet op voor vrouwen en staat bekend om haar groot inlevingsvermogen. Bachelet voerde haar verkiezingscampagne met de slogan Estoy contigo: Ik ben met jou. In haar kabinet zitten naast tien mannen ook tien vrouwen.

De indianen hadden vroeger naast een mannenraad ook een vrouwenraad. Als er een probleem werd gesignaleerd, bekeken de vrouwen de mogelijke consequenties voor de stam, de omgeving, de natuur en het nageslacht. Zij bepaalden wat het zwaarste woog en stelden de randvoorwaarden waarbinnen de mannen vervolgens een oplossing moesten bedenken. De mannen moesten dus doen waar zij goed in waren – en zijn: structureren, praktische oplossingen bedenken, nieuwe ontdekkingen doen. De vrouwen gaven echter de contouren aan. Om het leven leefbaar te houden en de gemeenschap te dienen. In het heden en in de toekomst. Daar moeten we mijns inziens naartoe: naar samenwerking tussen beide polen. Ieder in zijn eigen kracht.

Het vrouwelijke en het mannelijke zijn twee verschillende krachten die naast elkaar kunnen bestaan om tot meer heelheid te komen. In de mens zelf, maar ook in de samenleving en zelfs in de aarde als geheel.

55

Peter Delahay visionair, econoom en astroloog

“De ontwikkeling die we gaan, komt kort gezegd hierop neer: in de 20e eeuw waren mannen aan de macht, in de 21e eeuw komen vrouwen in hun kracht. Dat is absoluut noodzakelijk om de wereld te redden. Mannen zijn vooral specialisten. Stel dat iedereen een innerlijke talentdiamant van twintig vlakjes heeft. Dan zijn mannen er goed in om slechts één vlakje te slijpen. Maar in de 21e eeuw kom je er daarmee niet meer. De veranderingen gaan zo snel, de biotoop van de mens verandert zó stuiterend. Er is nu veel meer behoefte aan generalisten. Vrouwen zíjn dat, ze slijpen alle twintig vlakjes van de diamant. Bovendien zijn ze ook nog eens erg geïnteresseerd in hun eigen ontwikkeling.

“Het komt in deze en de toekomstige tijd op heel andere kwaliteiten aan: netwerken, wendbaarheid, passie, spontane creatie, innerlijke ontwikkeling.

Kwaliteiten die vrouwen van oudsher meer bezitten en hebben ontwikkeld.

Om in de beeldspraak te blijven: de heel grote vlotten die door de megafusies van de jaren tachtig ontstonden blijven goed op dreef bij windkracht 3, maar bij windkracht 10 breken ze. Vrouwen zijn er echter goed in om kleine vlotten te bouwen, waarop iedereen het beste van zichzelf kan geven, en die met kettingen met elkaar te verbinden, zodat ze elkaar versterken. Op het moment dat dat niet meer zo is, kunnen ze de kettingen ook weer losmaken en op hun eigen vlot verder gaan tot ze weer een nieuwe verbinding maken. In de IT-branche zie je dat verschijnsel trouwens ook.

Overal ontstaan kleine bedrijfjes die nieuwe systemen ontwikkelen en zelf hun creatieve dwarsverbanden leggen.

“Vrouwen zijn verantwoordelijk voor de ziel van de cultuur, maar dan moeten ze ook de moed hebben om die taak op zich te nemen. Dat houdt in: vooral hun vrouwelijke kant ontwikkelen en niet de mannen na-apen.

De kracht van vrouwen is spirituele ontwikkeling. Daarin kunnen zij een voortrekkersrol vervullen. In de 21e eeuw gaat het steeds meer om een spiritualiteit die van binnenuit komt, om de innerlijke God. Steeds meer mensen voelen zich een co-creator in het goddelijke plan en willen vanuit liefde creëren. En waar zijn vrouwen beter in dan in juist dat?”

‘Vrouwen zijn verantwoordelijk voor de ziel van de cultuur’

tekst mirre bots beeld ellen grootes

Adelheid Roosen theatermaker

“Of vrouwen de wereld gaan redden? Dan eerst de vraag: wil de wereld wel gered worden? De wereld maken wij, de mensen die er leven. Het is helemaal niet zo ingewikkeld om die wereld in een betere balans te krijgen - als we dat willen.

En daar wringt de schoen. We doen het niet, omdat we het persoonlijke belang boven het groepsbelang stellen. We zouden de honger wereldwijd binnen een jaar logistiek kunnen oplossen als we dat willen. “Onze aandacht ligt nu op geld verdienen, maar stel je voor dat we alle aandacht zouden geven aan vergeving, aan genadig zijn. Hoe anders zouden we dan met conflicten omgaan. We zouden veel meer leren om ons eigenbelang verregaand te onderzoeken en hoe deze in balans te brengen met het groepsbelang.

“Vrouwen hebben van oudsher een aantal kwaliteiten die voedend en koesterend zijn: voor zichzelf, maar ook voor anderen en de samenleving. Maar het zijn kwaliteiten die bijna onzichtbaar zijn. We hebben er niet eens een vocabulaire voor. Als we dat wel hebben, wordt het inferieur gemaakt. Vrouwen hebben bijvoorbeeld een heel sterke radar voor de innerlijke wereld. Het zijn echte zoekers op dat gebied. Maar dan wordt er gezegd: ‘Zit niet zo te zeuren!’

Neem bijvoorbeeld een emotie als huilen. Als we die zouden kunnen bewonderen als een krachtige en prachtige uiting ter verzachting van onze wonden - wat het natuurlijk is - dan zou dat zo veel uitzuiveren. Nu wordt huilen hooguit gezien als iets dat oplucht, maar vaak ook nog afgedaan als een domme en onhandige emotie.

“Het probleem is dat die radar voor de innerlijke ruimte niet in economische termen te beschrijven is. Hij is niet naar de beurs te brengen noch te vatten in een concept of managementprofiel, dus is hij ondergeschikt geraakt. Hij is nog niet gedefinieerd als een vitale kracht. Zolang wij collectief niet gaan zien dat die innerlijke radar van vrouwen een belangrijke kracht is, kracht is, is deze er ook niet. Voor mij is de emancipatie dan ook nog lang niet voltooid. Het is aan ons vrouwen nu de taak om helemaal vrouw te zijn, om vanuit innerlijke waarden onszelf neer te zetten en positie in te nemen. Dat is enorm noodzakelijk voor de wereld. Maar het kan pas echt goed worden aangepakt als de man tegen de vrouw zegt: geef mij de creatieve chaos van jouw oestrogeen om me te helpen mijn testosteron te kanaliseren.”

‘Voor mij is de emancipatie nog lang niet voltooid’

tekst mirre bots beeld ellen grootes

57

thema

Machtige vrouwen in de dierenwereld

A

Machtsverhoudingen bij dieren?

Als we niet uitkijken, denken we daarbij slechts aan gespierde stieren of hengsten die een riante harem van bereidwillige vrouwtjes domineren. Koning Leeuw heerst bovendien over het hele dierenrijk. Maar zijn het wel altijd de mannetjes die de broek aanhebben?

Als we goed kijken, zien we in de dierenwereld veel systemen waarin vrouwen aan de macht zijn. Vaak gaat het daarbij om vrouwelijke dominantie binnen een dierenechtpaar. Dat gaat er soms extreem aan toe. De vrouwelijke bidsprinkhaan bijvoorbeeld staat erom bekend dat zij tijdens de paring de neiging heeft haar veel kleinere mannetje op te peuzelen. De mannelijke hengelvis ondergaat een lot dat nog veel wonderlijker is. Hengelvissen, - in de animatiefilm Finding Nemo te zien als griezels met angstaanjagende tanden en een lichtgevend lantaarntje bovenop hun kop - leven eenzaam op grote diepte in de oceaan. De kans om tijdens hun leven een geschikte partner tegen te komen, is klein.

Een mannetje dat een vrouwelijke soortgenoot ontmoet, grijpt dan ook onmiddellijk zijn kans. Hij bijt zich letterlijk in zijn – gemiddeld tienmaal grotere - geliefde vast, vlakbij haar geslachtsdelen, en laat haar zijn verdere leven niet meer los. Langzaamaan vormt zijn bloedsomloop één geheel met die van het vrouwtje. Zijn lichaam degenereert, totdat het niets anders is dan een zakje met teelballen. Het vrouwtje kan wel acht van zulke aanhangsels hebben. Zodra ze eitjes afzet, scheiden de mannelijke ‘overblijfsels’ braaf hun zaad af, waarna de bevruchting buiten het lichaam plaatsvindt.

Bidsprinkhaan en hengelvis voeren de emancipatie wel heel

Tekst Nienke Beintemaa illustratie monique wijbrands

erg ver door. Zij reduceren het mannetje tot een pure zaadproducent. Bij sommige andere soorten pakken de vrouwtjes het anders aan. Zij laten de mannetjes juist al het werk opknappen. De rosse franjepoot, een kustvogel die verwant is aan onze kievit, heeft het goed bekeken. In tegenstelling tot vrijwel alle andere vogelsoorten is het hier het vrouwtje dat een prachtig gekleurd verenkleed heeft en ziet het mannetje er saai en grauw uit. Zodra het vrouwtje haar eieren heeft gelegd, gaat ze er vandoor en laat ze de zorg voor haar kroost volledig aan manlief over. Krijgt ze de kans, dan paart ze opnieuw met een ander mannetje en laat ook hem met een nest vol eieren achter.

Matriarch Idioot

Lang niet alle vrouwelijke dieren zijn zo geniepig. Bij sommige diersoorten komt de vrouwelijke machtspositie een hele groep ten goede. Het bekendste voorbeeld is wellicht de olifant. Aan het hoofd van een olifantenfamilie staat de matriarch, het oudste vrouwtje. Door haar jarenlange ervaring en fenomenale geheugen weet zij precies welke routes zij moet volgen om haar familie naar voedsel of water te leiden. Ook weet zij het beste hoe je leeuwen en hyena’s op afstand houdt.

“Die rangorde bij olifanten werkt anders dan bij veel andere

groepsdieren,” vertelt Cynthia Moss, die al meer dan twintig jaar onderzoek doet onder de olifanten in het Keniaanse Amboselipark. Over haar ervaringen schreef ze ondermeer het boek Elephant memories. Moss: “Bij veel soorten die in groepen leven, zoals paarden en runderen, is de leider aan de macht gekomen door te vechten. Hij moet zijn positie voortdurend blijven verdedigen, want anders stoot een rivaal hem van de troon. Bij olifanten is dat niet zo. Het oudste vrouwtje is onbetwist de baas. Zij heeft nu eenmaal de meeste kennis en ervaring - de mannetjes verlaten de groep zodra zij geslachtsrijp zijn. Sterft het oudste vrouwtje, dan neemt de volgende in leeftijd, vaak een zuster of een nicht, haar positie over. Van strijd is daarbij geen sprake.” “Olifanten zijn ongelooflijk sociale dieren,” vervolgt Moss. “Ze passen op elkaars jongen, verzorgen elkaar als ze ziek zijn, en vormen samen een front tegen roofdieren.” En als er al gevechten plaatsvinden, dan is dat buiten de groep, tussen mannetjes onderling. Zij leven alleen of in kleine groepjes vrijgezellen. Breekt de paartijd aan, dan maken de mannetjes onderling uit wie de baas is. De grootste en sterkste stier mag zich dan bij een familiegroep voegen om te paren met ontvankelijke vrouwtjes.

“Ook dat gaat er erg vreedzaam aan toe,” zegt Cynthia Moss. “De mannetjes worden zeer vriendelijk en gastvrij onthaald. Op hun beurt gaan zij teder om met de jonge dieren. Ook het paren gaat op basis van wederzijds vertrouwen. Er komt geen dwang aan te pas.” Hoe verklaart Moss al deze vrede en harmonie? “Olifanten leven in relatief kleine groepen. Bovendien krijgt een vrouwtje maar eens in de vier jaar een jong. Voor een mannetje is het dus niet slim om zich permanent als leider bij een groep te voegen. Per seizoen kan hij dan hooguit een of twee jongen verwekken. Trekt hij van groep naar groep, dan kunnen dat er wel twintig zijn – als hij tenminste dominant genoeg is.”

Geen hiërarchie

Een vergelijkbaar systeem zien we bij potvissen. Ook zij leven in familiegroepen die bestaan uit vrouwtjes en onvolwassen jongen. Eens per jaar, in de paartijd, krijgt de groep bezoek van een kolossaal mannetje, dat blijkbaar de strijd met zijn rivalen heeft gewonnen. “Je ziet dan hetzelfde vreedzame gedrag als bij olifanten,” vertelt Hal Whitehead, verbonden aan de Canadese Dalhousie University en vermaard potvisonderzoekster. “Tijdens de paartijd buitelt het potvismannetje, dat gemakkelijk zestig ton kan wegen, speels in het rond met zijn veel kleinere, jonge soortgenoten. Hij neemt ze zelfs plagend in zijn bek. Vervolgens paart hij met alle vrouwtjes in de groep. Dan verlaat hij ze weer, om de zomer door te brengen in Arctische of Antarctische wateren, terwijl de vrouwtjes en de jongen in de tropen blijven.” Er is echter één groot verschil met olifantenfamilies: bij potvissen ontbreekt een matriarch. Sterker nog, er is helemaal geen hiërarchie.

Ieder vrouwtje heeft dezelfde sociale positie. “Tenminste, voor zover we weten,” lacht Whitehead. “Potvissen zijn moeilijk te onderzoeken, dus het kan zijn dat we iets over het hoofd zien.

Maar niets wijst erop

‘Bij olifanten is het oudste vrouwtje onbetwist de baas.

Zij heeft nu eenmaal de meeste kennis en ervaring’

»

59

thema

Ton van der Kroon organisator voor workshops voor mannen

“We bevinden ons momenteel in een mondiale crisis, zowel politiek als ecologisch. Ik denk dat vrouwen meer de leiding moeten nemen om deze crisis op te lossen. Zij stellen andere prioriteiten dan mannen. Zij zijn meer gericht op verbinden en helen dan op strijd, op eenheid in plaats van op dualiteit. Zij houden zich meer bezig met praktische, aardse zaken: dat de kinderen rustig kunnen opgroeien, dat er eten is. Mannen zijn meer gericht op principes, op de logica.

Ik denk dat de logica ons niet meer kan redden op dit moment. Als je naar de politiek kijkt, dan zie je dat de logica oplossingen bedenkt die niet realistisch zijn.

Denk aan de oorlog in Irak, het ontwikkelen van de Joint Fight Striker – het zijn dingen waarvan veel mensen denken: waar gáát dit over? Het zijn zogenaamde oplossingen die losstaan van de werkelijkheid en de problemen alleen maar verergeren. Uiteindelijk gaat het erom dat we als mensheid overleven en ik heb het gevoel dat dat de aardse, praktische benadering van vrouwen vereist.

“Eeuwen geleden is al voorspeld dat vrouwen rond deze tijd de macht van de mannen zullen overnemen. In mijn nieuwe boek De zevende poort schrijf ik over een manuscript van Jean de Jerusalem uit 1099, waarin staat: ‘Wanneer er duizend jaar verstreken zijn na de eerste duizend jaar, zal de man niet langer de enige leenheer zijn, want de vrouw zal de scepter grijpen. Ze zal de grote heerseres van de toekomstige tijd zijn.’

Om je heen zie je het al gebeuren; steeds meer vrouwen nemen de macht van de mannen over. De afgelopen dertig jaar is er wat dat betreft ontzettend veel veranderd in onze samenleving. Vrouwen zijn economisch zelfstandiger geworden en maatschappelijk en politiek een steeds belangrijker rol gaan spelen. Alleen al dat Hillary Clinton als mogelijke president wordt genoemd, dat Condoleezza Rice minister van Buitenlandse Zaken is voor de VS. “En dit is slechts het begin. Want sommige vooraanstaande vrouwen zitten misschien nog vast in het mannelijke systeem. Ik denk ook dat veel vrouwen nog zoeken naar manieren waarop zij meer vanuit vrouwelijke waarden hun bijdrage kunnen leveren. Mannen kunnen overigens ook een belangrijke rol spelen bij het redden van de wereld. Maar dan moeten zij eerst leren om niet te vechten tegen van alles en nog wat, maar om te vechten voor wat er werkelijk nodig is.

Dat is een cruciaal verschil.”

‘De machtsgreep van vrouwen is eeuwen geleden al voorspeld’

tekst marjolein wolf beeld ellen grootes

dat één vrouwtje debaas is. Nu eens zwemt de een voorop, dan weer de ander. Ondertussen communiceren ze voortdurend met elkaar door middel van geluiden.” Nu is het in de weidse oceaan ook min of meer zinloos om te streven naar het alleenrecht over voedselbronnen. Whitehead: “Het is veel zinvoller om elkaar te helpen met het zoeken naar voedsel en het grootbrengen van jongen. Potvissen zouden dat laatste ook niet alleen afkunnen. Ze zoeken hun voedsel op de oceaanbodem en blijven daarbij vaak langer dan een halfuur onder water. De jonge potvissen kunnen die waterdruk op die diepte nog niet aan. Bovendien kunnen ze nog niet zo lang hun adem inhouden. Zij moeten dus aan de oppervlakte blijven. Zonder bescherming zouden ze snel een prooi zijn voor haaien of orca’s. Daarom passen de potvisvrouwtjes om de beurt op elkaars jongen. Ze zogen elkaars jongen zelfs. De soort heeft dus alle baat bij zijn vredelievende karakter.”

Seks

Hoe anders is het bij onze naaste verwanten, de chimpansees. Daar wordt om de haverklap stevig geknokt om voedsel, een slaapplaats of een partner. De sociale structuur is sterk hiërarchisch. Aan de top staat een fors gespierd mannetje, dat zijn positie voortdurend met geweld moet handhaven. Ook onder de vrouwtjes heerst een strakke pikorde. Gaat een ondergeschikt vrouwtje over de schreef, dan kan ze een flink pak slaag verwachten. ‘Chimpansees zijn daarin net mensen,’ schrijft primatoloog Frans de Waal in zijn boek Chimpanseepolitiek. ‘Ook mensen zijn eigenlijk voortdurend uit op macht, ook al willen we dat niet altijd toegeven.’De Waal onderzocht niet alleen chimpansees, maar later ook hun neefjes, de bonobo’s of dwergchimpansees. Hij deed daarbij een opmerkelijke ontdekking.

Bonobo’s lossen hun conflicten niet op met geweld, maar

met seks. Mannetjes met vrouwtjes, mannetjes onderling, vrouwtjes onderling, jongen onderling, jongen met volwassenen... het maakt niet uit. Aan het hoofd van een bonobogroep staat steevast een dominant vrouwtje.

Ondergeschikten bieden zichzelf seksueel aan en voilà, de band wordt verstevigd. Het seksleven van de bonobo was voor sommige mensen aanleiding om deze aap als hét voorbeeld van vredelievendheid beschouwen. Als we maar meer naar bonobo’s zouden kijken, zouden we veel problemen in onze menselijke samenleving kunnen oplossen, luidde hun redenering.

Make love, not war.

Bonobovrouwtjes vormen sterke onderlinge coalities en houden zo de mannetjes strak onder de duim

Medelijden

“Met die vredelievendheid valt het eigenlijk wel mee,” lacht gedragsonderzoekster Hilde Vervaecke. In het Antwerpse dierenpark Planckendael volgde zij jarenlang een bonobokolonie op de voet. Over haar bevindingen schreef ze het boek Bonobo’s - schalkse apen met menselijke trekjes. De apen zijn inderdaad ‘vrij seksueel ingesteld’, zegt de onderzoekster. Wat niet weg neemt dat ze ook flink met elkaar kunnen vechten. “Vooral de mannetjes krijgen er vaak van langs van de vrouwtjes. Die spannen dan samen tegen de mannetjes, en onderdrukken ze werkelijk. Ik had vaak gewoon medelijden met ze.”

»

61

thema

Klara Adalena

oprichtster Wilde Wijze Vrouw, een spiritueel centrum voor vrouwen Vervaecke denkt dat bonobogroepen – net zoals menselijke culturen – onderling grote verschillen vertonen. De groep van De Waal was wellicht meer vredelievend en meer op seks georiënteerd dan de Planckendaelse groep. “Dat neemt niet weg dat de sociale structuur heel intrigerend is,” meent Vervaecke. “Hoe kon die vrouwelijke dominantie bijvoorbeeld ontstaan, en waarom speelt seks daar zo’n belangrijke rol in?”

Onderzoekers zijn daar nog niet over uit, vertelt Vervaecke, maar ze hebben wel een vermoeden. “Bij chimpansees komt het nogal eens voor dat een mannetje een door een ander mannetje verwekte baby vermoordt. Dat doen ze om te zorgen dat de moeder weer vruchtbaar wordt, om haar vervolgens zelf te bevruchten. Zo vergroten ze hun eigen nakomelingschap, maar voor vrouwtjes is het natuurlijk nadelig.

Bij bonobo’s treedt die kindermoord niet op. Bonobovrouwtjes vormen sterke onderlinge coalities en houden zo de mannetjes strak onder de duim, terwijl die individueel toch groter en sterker zijn.” Bovendien paren bonobovrouwtjes voortdurend, tijdens hun hele cyclus, met allerlei mannetjes.

Een mannetje zal dus niet snel een baby vermoorden, want het kan zijn eigen kroost zijn.

Zijn bonobo’s dan als soort succesvoller dan chimpansees, waarbij de mannen aan de macht zijn? Vervaecke: “In de natuur kun je geen directe competitie meten, want de twee soorten komen niet in hetzelfde gebied voor. Wel zien we dat bonobojongen gemiddeld beter overleven dan die van chimpansees. Dat zou een maat kunnen zijn voor succes, maar daar is nog onvoldoende onderzoek naar gedaan.”

Hermafrodiet

Vrouwtjesbonobo’s kunnen de sterkere mannetjes alleen domineren door onderling slim samen te spannen; vrouwelijke gevlekte hyena’s hebben die coalities niet nodig om de baas te zijn. Zij zijn groter en forser gebouwd dan hun mannelijke

soortgenoten, en verjagen mannetjes daardoor gemakkelijk bij een prooi, simpelweg omdat ze sterker zijn. “Ook dit voorbeeld laat zien dat een vrouw aan het hoofd niet altijd een garantie is voor een vredelievend systeem,” concludeert olifantenonderzoekster Cynthia Moss. In sommige gevallen, zoals bij olifanten, is dat volgens haar wellicht wel het geval, maar of je dat aan het karakter van de dieren toe kunt schrijven, is de vraag. “Er spelen zoveel ecologische factoren een rol, dat je moeilijk kunt zeggen waarom een systeem werkt zoals het werkt, laat staan dat je er een waardeoordeel over kunt vellen. Je kunt sociale systemen nu eenmaal lastig met elkaar vergelijken. Ze zomaar op een andere soort projecteren heeft dus niet zoveel zin.”

Als we toch moeten kiezen, dan kunnen we wellicht opteren voor het systeem van de clownvis, de hoofdrolspeler in ‘Finding Nemo’. Clownvissen zijn hermafrodiet. De jongen worden geslachtsloos geboren en ontwikkelen zich geleidelijk aan tot mannetjes. Aan het hoofd van een familiegroep staat één vrouwtje, dat groter is dan de mannetjes. Overlijdt zij, dan neemt het sterkste mannetje uit de groep haar rol over. Hij verandert van geslacht en wordt het dominante vrouwtje. Wel zo overzichtelijk.

Meer lezen

Frans de Waal, Chimpanseepolitiek , herziene editie Contact 1999 Hilde Vervaecke, Bonobo’s - schalkse apen met menselijke trekjes, Davidsfonds 2000 Cynthia Moss, Elephant memories

‘Als we toch moeten kiezen, dan kunnen we wellicht opteren voor het systeem van de clownvis’

“Ik denk dat vrouwen de wereld kunnen redden door de priesteres in zichzelf te ontdekken. Onder priesteres versta ik een mens die in contact is met het goddelijke, met de weg van de ziel. Balkenende roept hard om normen en waarden. Maar daar zit het ‘m niet in. Dat is nog te veel denken vanuit een oude visie. De afgelopen millennia heeft het analytisch denken de overhand gekregen. Er is op zich niets mis met analytisch denken, het heeft ons veel gegeven. Dankzij het analytisch denken hebben wij een behoorlijke mate van luxe verworven. Maar het leven heeft nog een andere kant: verbinding. Verbinding heeft allerlei aspecten: verbinding met jezelf, met andere mensen, met de aarde en met de goddelijke bron. Wij hunkeren in deze tijd naar verbinding. Verbinding geeft een gevoel van heelheid, een gevoel dat wij momenteel missen en waar we naar verlangen. Een priesteres heeft het vermogen de verbinding met onszelf en de aarde te herstellen.

“In mijn opleiding tot priesteres leer ik vrouwen rituelen, de taal van de natuur te spreken, de extase op te zoeken, hun ziel te laten zingen. Je ziet dan dat vrouwen het sprankelende, de wijsheid en de magie in zichzelf terugvinden.

Dat ze weer echt gelukkig worden van binnenuit. Dan vermindert de hunkering naar zaken van buitenaf vanzelf. Daarmee wordt ook de consumptiedrang minder en de neiging om de aarde te plunderen. Dat is wat de wereld op dit moment naar mijn mening nodig heeft.

“Waarom juist vrouwen deze rol vervullen? We staan als mensheid voor een grote uitdaging, het terugvinden van de weg naar een blij en vervullend leven.

Ga je als groep een uitdaging aan, dan is het belangrijk dat je alle aanwezige kwaliteiten inzet.

De kwaliteiten van mannen hebben ons de afgelopen millennia veel geboden. Over het algemeen hebben vrouwen hun kwaliteiten echter niet volledig ontplooid. Er ligt een enorme onaangesproken potentie in vrouwen verborgen, die naar boven komt als zij zich weer met hun kern verbinden.

We staan aan het begin van het ontdekken van dit magisch potentieel. Ik ben er diep van overtuigd dat de krachten waar we over tien of twintig jaar over beschikken een veelvoud zullen zijn van wat we nu kennen. Mijn persoonlijke pad bestaat uit het vrijmaken van die magische krachten in vrouwen, en soms ook in mannen.”

‘Er ligt een magisch potentieel in vrouwen verborgen’

tekst marjolein wolf beeld ellen grootes

63

thema

Klaas van Egmond

bijzonder hoogleraar milieukunde en directeur van het Milieu- en Natuurplanbureau

“Als we naar een duurzame wereld willen – en dat is hard nodig wil de aarde ecologisch niet uit de bocht vliegen – dan zullen vrouwen zowel op macroals op microniveau een andere rol moeten krijgen, ook in ontwikkelingslanden. Het is cruciaal voor de bevolkingsomvang van die landen dat vrouwen daar in het maatschappelijke proces worden betrokken en onderwijs en werk krijgen. Op die manier krijgen ze minder kinderen, zo blijkt telkens weer.

Daardoor zou de wereldbevolking in het midden van deze eeuw net onder de tien miljard kunnen blijven, en vervolgens kunnen stabiliseren en afnemen.

“Vrouwen wegen de kwaliteit van het leven anders dan mannen. Zij vragen zich meer af: waar gaat het nu om, welke waarden zijn belangrijk? Zij zoeken naar de samenhang van de dingen, terwijl mannen veel gefragmenteerder denken. En juist die samenhang is van belang om tot een duurzame samenleving te komen. “Twee jaar geleden heeft het Milieu- en Natuurplanbureau de eerste Duurzaamheidsverkenning gedaan. Uit die enquête onder duizenden Nederlanders kwam duidelijk naar voren dat solidariteit voor vrouwen belangrijk is. Zij zitten sterk aan de sociale kant van het spectrum. Mannen zijn vaak voorstanders van een verdergaande individualisering. Opvallend was trouwens ook dat mannen meer luxe zoeken en technologie als oplossing zien. Zij zijn het ook die over het klimaatprobleem zeggen: ‘Oh, daar vinden we ook wel weer een oplossing voor,’ terwijl vrouwen daarover graag afspraken maken.

“Mannen zoeken oplossingen ook nogal eens via de vrije markt, ze denken verticaal en prefereren hiërarchische verhoudingen. Vrouwen houden meer van horizontale verhoudingen. Ze zijn ook veel spiritueler. Juist vanwege deze eigenschappen zouden vrouwen een voortrekkersrol kunnen vervullen om tot een duurzame en ecologisch bewuste manier van leven te komen. Als je dat zegt, is het gevaar echter dat mannen zich van deze taak ontslagen voelen. En dat is natuurlijk absoluut niet de bedoeling. De urgentie van de problemen op lange termijn is zo groot dat iederéén daarover moet nadenken. Ik vind het dan ook vreemd dat dit soort zaken in verkiezingstijd helemaal geen issue is. De balans tussen het masculiene en feminiene zou een hoge prioriteit moeten krijgen.”

‘Vrouwen wegen de kwaliteit van het leven anders dan mannen’

tekst mirre bots beeld ellen grootes

Boeken Wilt u meer weten over ons thema? op deze pagina vindt u boeken en cursussen/bijeenkomsten over vrouwen aan de macht.

Hanneke KortewegFrankhuisen Een vrouwelijke weg van bevrijding, Servire, 2006.

Psychologe Hanneke Korteweg beschrijft in dit boek de persoonlijke weg die zij is gegaan om in verbinding met haar diepste wensen te kunnen leven en liefhebben. Een weg die alle vrouwen kunnen gaan, stelt zij; iedere vrouw kan zich verbinden met haar diepste zelf, omdat zij intuïtief weet wat er op elk moment nodig is, voor zichzelf en haar omgeving.

Klara Adalena Leven in Geluk - De inwijdingsweg uit de oude godinnenculturen, AltamiraBecht, 2005.

Klara Adalena is oprichtster van Wilde Wijze Vrouw, spiritueel centrum voor vrouwen. In dit boek beschrijft zij hoe je de priesteres in jezelf kunt ontwikkelen. Onder een priesteres verstaat Adalena een mens die in harmonie leeft met het goddelijke en met de wereld die haar omringt.

Jean Shinoda Bolen

Susan Smit

cursussen en bijeenkomsten

Godinnen in elke vrouw en Godinnen in de ouder wordende vrouw, Lemniscaat, 1990/2002.

Bolen laat zien dat in iedere vrouw archetypen - in de Griekse mythologie vertegenwoordigt door godinnen als Hera en Artemis - werkzaam zijn. Elk archetype bezit bepaalde krachten en mogelijkheden, waartoe iedere vrouw in principe toegang heeft. Bij de ouder wordende vrouw gaan andere archetypen en kwaliteiten een rol spelen. Hierdoor kan zij uitgroeien tot een crone , zoals in de Keltische cultuur een oudere, wijze vrouw werd aangeduid.

Wijze vrouwen - Levenslessen over spiritualiteit, liefde, moed en magie, Arena, 2003.

Auteur Susan Smit in gesprek met bekende oudere vrouwen over hun levenservaringen en wijsheid. Geïnterviewden zijn o.a. koningin Noor van Jordanië, Isabel Allende en Irene van Lippe-Biesterfeld.

• Jaaropleiding De wijze vrouw. Bewust leven en leren werken met de krachten in en om je heen. www.vrouwholda.nl, (040) 256 67 93.

Jamie Sams De dertien oorspronkelijke clanmoeders, Altamira-Becht, 2006.

Spirituele levenslessen uit de inheems-Amerikaanse traditie die de weg wijzen naar onze vrouwelijke talenten en kwaliteiten . De dertien clanmoeders fungeren daarbij als gidsen.

Ieder vertolken ze een bepaald aspect van het vrouwelijke principe. Ze dragen prachtige namen als ‘Zij die de wijsheid bewaart’, ‘Zij die de waarheid weegt’ en ‘Zij die vooruitziet’. Een inspirerend boek, maar geschreven vanuit de Indiaanse traditie niet altijd gemakkelijk leesbaar.

Clarissa Pinkola Estes De ontembare vrouw als archetype in mythen en verhalen, Altamira-Becht, 1994. Een studie naar de psychologie van vrouwen, aan de hand van sprookjes en traditionele volksverhalen uit verschillende culturele tradities.

Jesse Goossens Vrouwen die de wereld veranderen Lemniscaat, 2004.

Wat beweegt vrouwen als Naomi Klein, Vandana Shiva, Anita Roddick en Susan George? Waarom zijn ze tot actie overgegaan zijn en hoe heeft deze beslissing hun leven beïnvloed?

Jesse Goossens portretteert tien sterke vrouwen die zich met hart en ziel inzetten voor een betere wereld.

• Opleiding tot priesteres; Godinnenreis; Vision Quest; Wilde Wijze Vrouw 50+ en meer trainingen en workshops. Ook voor therapie en coaching. (0252) 34 64 66 www.wildewijzevrouw.nl

• Wijzevrouwencirkel; ontmoetingsplaats waar vrouwen met elkaar in dialoog treden met als doel het vrouwelijke principe te ervaren. www.wijzevrouwencirkel.nl, (0313) 47 27 96.

• Psychologe en beeldend kunstenaar Sandra de Graaf geeft cursussen en lezingen over vrouwelijk leiderschap.

Zie ook de aanbieding voor Zenslezers op deze pagina’s. www.zininbeeld.nl (0182) 50 78 76 • ‘Organisatie zoekt vrouw’, interactieve bijeenkomst over de vraagstelling: wordt de 21e eeuw de eeuw van de vrouwelijke talenten? Diverse sprekers. Organisatie De Baak, NVO2, the project network, 17 januari 19.00 – 21.30 Landgoed De Horst in Driebergen. Kosten € 45 0343-556630 / m.mansier@debaak.nl

65

2007 volgens…

“Dit jaar staan de planeten in een stand waardoor er ruimte komt voor eenheidsdenken op het hoogste niveau, dus over ‘grootse’ thema’s zoals de aarde, het klimaat, de mens. De milieu- en energieproblematiek gaan in de po-

Adrie van der Ven astroloog bestaande situaties. Dat kan zich op diverse manieren uiten. Je kunt denken aan spontane consumentenboycots.

Of ouderen die de straat opgaan om normale en betaalbare zorg af te dwingen. Er lijkt een soort voorjaarsgevoel à la de jaren zestig te ontstaan, met veranderingsgezindheid als hoofdingrediënt.

“Politieke leiders die inspelen op deze nieuwe tijdgeest kunnen snel populair worden. Op of rond Koninginnedag culmineert de sfeer in iets met een revolutionair karakter, een massademonstratie of iets dergelijks. Het zal duidelijk zijn: bij een dergelijk klimaat van vrijheid en beweging hoort geen kabinet dat al te dwingende maatregelen oplegt, dat wordt niet geaccepteerd. December belooft een spetterend einde van het jaar te worden. Allerlei belangengroeperingen - ik noemde al consumenten, ouderen en - bundelen dan hun krachten en nemen stelling. De politiek zal niet meer om hen heen kunnen. “Dit jaar kent dus veel maatschappelijke beweging. Je kunt het beschouwen als een opmaat naar 2011 en 2012, waarin de sterren en planeten duidelijk een periode laten zien van grote mondiale verschuivingen van machtspatronen, tussen landen onderling en in landen zelf. De geboorte van een nieuwe wereldorde, noemen sommigen die tijd. Het jaar 2007 lijkt een soort aanloop te laten zien naar deze periode. Een klein voorproefje van hoe het straks in het groot zal gaan… dat belooft dus nog wat.” Tekst Beyke Goris

‘Er lijkt een soort voorjaarsgevoel te ontstaan’ litiek en maatschappij - eindelijk - de aandacht krijgen die ze verdienen. Een film als die van Al Gore over klimaatverandering komt dus op het goede moment: 2007 is hét jaar om mensen wakker te schudden over de toestand van de wereld.

“Het jaar heeft twee opvallende kenmerken: impulsiviteit en enthousiasme. Er manifesteert zich een nieuw elan, een behoefte om dingen anders te doen, het leven anders in te richten. De samenleving gaat zich keren tegen de vele wetten en beperkingen, tegen de bangmakerij, tegen het verkrampte leefklimaat. Het ‘regels om de regels’ wordt onderuit gehaald. De zelfbewustheid van mensen neemt ook toe. Er wordt bijvoorbeeld niet meer automatisch meegelopen met A strologie het consumentisme. Mensen worAstrologie is de leer van het verband tussen de den kritischer, gaan vragen stellen cyclische verschijnselen in ons zonnestelsel en over producten, dienstverlening of het leven op aarde, in het bijzonder de mens.

67

teder

We leven in een wereld waarin alleen slecht nieuws lijkt te tellen.

Waarin we worden overspoeld door beelden van onrecht, wreedheid en misstanden. Toch is dat maar ĂŠĂŠn kant van het verhaal.

Fotograaf Daniel Koning en filmer Bernd Wouthuysen vroegen 87 fotografen hun beeld te geven van de andere, de tedere kant van het bestaan. Het resultaat is een bijzonder fotoboek.

links Hans Aarsman Vuiltje Gent 2002 rechts Dirk Buwalda kerstengel Purmerend 1990

69

teder

links Erik Christenhusz Afkicken Groningen 2005 rechts Pieter van der Houwen Opvangkamp tsunamislachtoffers India 2005

71

teder

links Bertien van Manen Grooves’ Bar Shanghai, 1998 rechts carel van hees rotterdam 1999

73

teder

Tentoonstelling

links Laila Schoots Moskou 2000 rechts kick smeets bij station senen jakarta 2004

Daniel Koning en Bernd Wouthuysen, Teder Bas Lubberhuizen 120 pag. â‚Ź 24,90.

Naar aanleiding van het boek wordt er een tentoonstelling gehouden in Mercurius, Prins Hendrikkade 20-21, Amsterdam.

Openingstijden 10, 13, 14, 15, 16 en 17 december, 13.00 - 19.00 uur. Toegang gratis.

75

inspiratie

de diamant

op de vuilnisbelt

Inspiratie, een nieuwe serie interviews, waarin mensen vertellen over de invloed van hun spirituele inspiratiebron op hun leven en werk.

In deze eerste aflevering: Edel Maex (50), psychiater en zenbeoefenaar.

‘Meditatie heeft mijn werken met mensen enorm beïnvloed en veranderd.

Ik leerde dat ik contact moet maken met de mens die bij me zit en met het feit dat hij lijdt.’ Tekst Ronald Hermsen beeld Hapé Smeele

Wat was er in uw leven eerder, de psychologie of het boeddhisme? “Dat

is ongeveer hand in hand gegaan. Als puber was ik al geïnteresseerd in psychologie en spiritualiteit. Ik las erover en zocht mijn eigen weg. Ik raakte gefascineerd door Jung en dacht: ‘dat wil ik worden’. In hetzelfde jaar dat ik psychiater werd, ben ik ook met zenbeoefening begonnen. Dat kwam doordat een collega mij meenam naar een zentraining. Ik stelde enkele vragen aan de leraar en voor het eerst had ik het gevoel dat iemand werkelijk luisterde en waarachtige antwoorden gaf.

Dat is nu twintig jaar geleden, ik was toen dertig.”

Was de psychologie voor u niet genoeg? “Wanneer ik er nu naar kijk, vind ik het boeddhisme en de boeddhistische psychologie het meest omvattend. Al laat de boeddhistische psychologie zich niet goed vergelijken met onze westerse, om de eenvoudige reden dat de eerste meer dan tweeduizend jaar oud is en de tweede pas een goede honderd jaar. Onze psychologie staat nog in de kinderschoenen.

De boeddhistische psychologie bevat veel kennis die voor ons wetenschappelijke waarde heeft. Deze wordt thans getoetst en door onze wetenschap ingelijfd. Dat is een

recente ontwikkeling. De Mindfulness Based Stress Reduction-therapieën is hier een goed voorbeeld van. Deze worden momenteel toegepast bij stressvermindering.

“Stress is het verzamelwoord voor alles wat we niet willen.

Mindfulness, milde, open aandacht, leert mensen een middenkoers te varen tussen twee klippen. De ene is het negeren van wat er is, de andere je verliezen in wat er is, erin verstrikt raken. Wetenschappelijk onderzoek laat zien dat mindfulness je niet alleen leert omgaan met de moeilijke dingen van het leven, maar dat het ook depressie kan voorkomen. Stress en moeilijke gebeurtenissen kunnen heel gemakkelijk bij mensen die daar gevoelig voor zijn een depressie uitlokken, zeker bij mensen die al eerder depressief zijn geweest. Het idee achter het oefenen in mindfulness is: kunnen we mensen leren een slecht moment alleen maar een slecht moment te laten zijn, een slechte dag alleen maar een slechte dag, en niet het begin van een nieuwe depressie? Wanneer je dat kunt, terwijl je daarbij open en aandachtig blijft, blijkt dat zo’n dag weer als een wolk aan de hemel kan vertrekken. Niets duurt eeuwig, ook slechte dagen gaan voorbij.”

»

E d e l Ma e x

De Belg Edel Maex (1956) is psychiater in het Algemeen Ziekenhuis Middelheim te Antwerpen, waar hij ook trainingen geeft in Mindfulness Based Stress Reduction (MBSR) aan mensen met stress, burn-out of depressieve klachten. MBSR is een stressreductie training die uit oosterse meditatietechnieken werd ontwikkeld door de Amerikaan Jon Kabat-Zinn.

Edel Maex is tevens medeoprichter en bestuurslid van de School voor Comparatieve Filosofie in Antwerpen en zenbeoefenaar. Hij is de auteur van Een kleine inleiding in het boeddhisme (Lannoo, 2005) en Mindfulness – in de maalstroom van je leven (Lannoo, 2006).

77

inspiratie

‘Ik was gewend om naar iemands stoornis te kijken op afstand, om die te observeren.

Tot het tot me doordrong dat iedereen die bij mij komt dat doet omdat hij lijdt’ Waarom hebben zo veel mensen last van depressies? “Waarschijnlijk is

er nog nooit een cultuur geweest die zo rijk is als de onze. We hebben nog nooit zo massaal in luxe geleefd. Tegelijkertijd is depressie een van de belangrijkste ziekten van onze tijd.

Antidepressiva vormen een van de grootste kostenposten voor de ziektekostenverzekering. Eigenlijk illustreert dit een heel oud boeddhistisch inzicht, namelijk dat behoeftebevrediging niet permanent gelukkig maakt. Er komen veel mensen op de mindfulness-training af. Mensen hebben het nodig om te leren omgaan met de moeilijke dingen in hun leven. In een cultuur die ervan uitgaat dat alles oplosbaar is en dat het goed moet gaan, is daar kennelijk geen ruimte voor.”

Is de open aandacht waar u over spreekt er ook tijdens gesprekken met patiënten? “Mediteren is een bijzonder goede oefening in leren luisteren, omdat je daarin alles tegenkomt wat er in je leeft. Je leert om je daar niet voor af te sluiten, je er evenmin in te verliezen, maar er aandachtig bij te blijven. Wanneer een patiënt heel verdrietig, woedend of radeloos is, helpt deze vorm van aandacht mij om daar heel aandachtig bij te blijven. Ik mag het niet negeren of er voor weglopen, maar ik mag mij er Het boeddhisme evenmin in verliezen. Ik kan luisteren Grondlegger van het boeddhisme is Gautama naar iemands lijden, mededogen met Boeddha, die ongeveer 2500 jaar geleden leefde in Noord-India. Het boeddhisme breidde zich gehem hebben en ik kan daarbij op leidelijk over andere delen van Azië uit en speelde mijn stoel blijven zitten. Ik hoef, bij een centrale rol in de spirituele, culturele en sociale wijze van spreken, niet met hem uit ontwikkeling van de oosterse wereld. Tegenwoordig het raam te springen. Zitten op een telt het boeddhisme ongeveer 415 miljoen aanhankussen is hiervoor een heel goede gers, onder wie een snel groeiend aantal in de wesoefening. Is die open aandacht er terse wereld. ‘Boeddhisme’ is in de loop der tijden níét, dan zitten we alleen maar een een verzamelnaam geworden voor de vele tradities beetje naast elkaar. Dat kan gebeuren die gebaseerd zijn op de oorspronkelijke leringen wanneer ik er niet helemaal bij ben, van de Boeddha. omdat ik een slechte dag heb of in

beslag word genomen door andere zaken.

“Meditatie heeft mijn werken met mensen enorm beïnvloed en veranderd. Ik was gewend om naar iemands stoornis te kijken ‘op afstand’, om die stoornis te observeren. Tot het tot me doordrong dat iedereen die bij mij komt dat doet omdat hij lijdt. Ik leerde dat ik niet in de eerste plaats moet kijken naar de afwijking, naar de stoornis, maar dat ik contact moet maken met de mens die bij me zit en met het feit dat hij lijdt. Van daaruit kunnen we kijken of hieraan iets te doen is. Maar het begint altijd met die aandacht, met het contact maken. Dat was mij nooit geleerd. Het eerste antwoord op het lijden is mededogen. Veel lijden waarmee ik als psychiater wordt geconfronteerd, is veroorzaakt door een gebrek aan mededogen. Daarom is mededogen op zich vaak al helend. Het is inherent aan werkelijk contact.”

Is het lijden zelf niet de kwaal? “Nee. Lijden is een subjectieve be-

leving. Er is in de geneeskunde een belangrijk verschil tussen ziek zijn en een ziekte hebben. Ziek zijn is het gevoel dat er iets mis is, iemand voelt zich niet goed. Een ziekte hebben, wil zeggen dat wat iemand beschrijft, overeenkomt met wat er in een medisch boek staat. Er is in de geneeskunde relatief weinig aandacht voor het ziek zijn. Artsen hebben vaak problemen met patiënten die ziek zijn, maar die geen ziekte hebben die overeenkomt met een beschrijving in een boek.

Iemand valt veel beter te begrijpen en er valt veel beter contact met hem te leggen, wanneer je begrijpt dat zijn lijden hem bij je brengt. Of de andere kant van de medaille: zijn verlangen om niet te lijden.”

Ik kan me voorstellen dat sommige mensen twintig, dertig jaar mediteren en dit soort inzichten niet opdoen. Is een bepaalde basishouding noodzakelijk? “Er moet een bereidheid om te leren aanwezig zijn.

Wanneer je denkt dat je het allemaal al weet, leer je niet. Die

bereidheid, die openheid is op zich al mindfulness. Daarbij is het nuttig een leraar te hebben die je ervoor kan behoeden dat je in een valkuil strandt.

Wanneer iemand dertig jaar mediteert en niets heeft geleerd, dan is er waarschijnlijk nooit iemand geweest die hem door elkaar heeft geschud.

Je moet natuurlijk wel bereid zijn om dat toe te laten.”

De kern van Boeddha’s inzichten bestaat uit • de vier edele waarheden: de waarheid van lijden; de waarheid van de oorsprong van lijden; de waarheid van de beëindiging van lijden en de waarheid van het pad dat leidt tot beëindiging van lijden • het achtvoudige pad tot opheffing van het lijden: de juiste zienswijze; de juiste intentie of gedachten; het juiste spreken; het juiste handelen; het juiste levensonderhoud; de juiste inspanning; de juiste oplettendheid en de juiste concentratie.

Waar heeft een leraar u ooit bij geholpen?

“Wat mij nu te binnen schiet, gebeurde tijdens een sesshin bij de zenmeester Genpo Merzel Roshi. Ik vroeg me tijdens die sesshin af wat ik daar in godsnaam zat te doen. Ik zit hier mijn tijd te verliezen met moeilijke dingen en het doet pijn, dacht ik bij mezelf. Ik liep naar Genpo Roshi en zei: ‘Voortaan wil ik me alleen nog maar bezighouden met geld en met seks.’ Genpo Roshi keek naar mij en zei: Maybe that’s wisdom. Ik antwoordde: ‘Nee, dat heb ik allemaal al meegemaakt. Ik weet dat het niet helpt.’ Waarop hij antwoordde: ‘Als je het zelf allemaal al hebt ervaren, dan weet je ook dat het de weg niet is.’ Ik besefte dat hij mij niet verwierp omdat ik aan zaken zat te denken die allesbehalve heilig zijn. Dat kende hij zelf ook. Ik herinner me dat hij zei: ‘I struggled with that for more than thirty years.’

Ik heb me nog nooit zo begrepen gevoeld. Bij alles wat ik in zen heb ontdekt, was er het besef: eigenlijk heb ik dat altijd al geweten. Het weten was er altijd al, maar het lag tussen zo veel andere dingen verscholen. Ik kreeg de kans om dat ertussenuit te halen en, bij wijze van spreken, op te poetsen en in zijn glans te zien. Het is het oude beeld van de diamant op een vuilnisbelt. Hij is er altijd geweest, maar je moet hem wel weten te vinden en schoonmaken.”

»

79

inspiratie

‘Bij alles wat ik in zen heb ontdekt, was er het besef: eigenlijk heb ik dat altijd al geweten’ Uw boekje Een kleine inleiding in het boeddhisme gaat voor een deel over ethiek. U schrijft: ‘De ethische regels binnen het boeddhisme beschrijven grenzen waar je het best niet overheen gaat als je geen onheil voor jezelf en de ander wilt veroorzaken.’ Welke grenzen zijn dat? “Dat zijn de vijf leefregels: niet doden, niet stelen, geen seksueel misbruik, niet liegen en geen misbruik van bedwelmende middelen.”

Dat klinkt heel vanzelfsprekend. “Ja, maar toch zijn die regels geen algemeen goed. Ieder mens weet dat hij met bepaalde handelingen alleen maar onheil veroorzaakt, maar is dat voldoende reden om het niet te doen? Ik ben opgegroeid in een tijd waarin alles moest kunnen, waarin we ons losmaakten van, in mijn geval, het katholieke geloof met al zijn verboden. Die beleefden wij als volkomen zinloos, als een beperking van ons geluk. We rezen aliseerden ons niet dat morele regels Zen is een Japanse vorm van boeddhisme, die er niet zijn om ons minder gelukkig zijn oorsprong vindt in het Chinese Ch’an-boeddhisme. Zen werd in de jaren twintig van de vote maken, maar dat zij - in ieder geval rige eeuw in het Westen geïntroduceerd met de binnen het boeddhisme - dienen om Londense publicatie van het boek Essays in Zen grenzen aan te geven: pas op dat je Buddhism, door D. Teitaro Suzuki. Het keert terug hier niet overheen gaat, want dan naar de bron van het boeddhisme: de persoonlijke breng je niet alleen jezelf, maar ook verlichtingservaring, en snijdt dwars door elke anderen in de problemen.”

doctrine heen. De basis van zen is za-zen, het zitten in meditatie. Ook binnen zen zijn meerdere stromingen te herkennen. De twee grote stromingen zijn de Soto-school en de Rinzai-school. Zie voor een uitgebreide inleiding in het boeddhisme: www.boeddhaned.org. klik ‘vragen’ en download ‘inleiding’. Een site met vele links betreffende het boeddhisme is: www.boeddhisme.startpagina. nl. Hier vindt u ook een lijst met uitgevers op het gebied van het boeddhisme.

Hoe kun je met deze regels leven zonder dat het weer geboden worden? “Veronderstel dat bepaalde paddenstoelen giftig zijn en iemand zegt: ‘Niet van eten!’

Dat is een heel ander soort verbod dan: ‘Hier niet parkeren!’ Het laatste is een verordening die door een autoriteit wordt afgegeven. Wanneer iemand je vertelt dat je geen giftige

paddenstoelen moet eten, is dat geen verordening. Dan zeg je: ‘Bedankt dat je me erop attent maakt dat hij giftig is.’ Eigenlijk is die boodschap zo helder en duidelijk dat wanneer je erop attent wordt gemaakt, je die moeilijk kunt missen.”

Waarom is er dan zo veel lijden? “Omdat we zo weinig attent zijn.

We leven veelal als automaten en worden gedreven door wat het boeddhisme begeerte, afkeer, onwetendheid of verwarring noemt. Vanuit onwetendheid doen we de dingen vaak met de beste bedoelingen. Maar op zoek naar het geluk doen we juist van alles wat ons ongelukkiger maakt. Het zou beter zijn om te onderzoeken wat je drijfveer is. Is het begeerte, afkeer of verwarring? Is het mogelijk om daar vrij van te worden? Is er een alternatief? En wat gebeurt er wanneer ik handel vanuit iets anders dan begeerte, afkeer en verwarring?

“Een oorzaak van onwetendheid en verwarring is dat je je met bepaalde aspecten van de wereld identificeert. Maar die wereld is niet permanent. Alles valt weer uiteen en daarom is die identificatie moeilijk vol te houden: je bent niet meer wie je was, maar je wilt toch de oude blijven. Het kan zeer angstaanjagend en bedreigend zijn dat niets, ook jij niet, permanent is. Dat niets vaststaat en dat de identificatie met iets wat tijdelijk is, niet vol te houden is. Maar juist op het moment dat je deze identificatie loslaat krijg je de kans de bevrijding van het loslaten te ervaren. Dan ervaar je dat het je niet krampachtig vasthouden aan wie je denkt dat je bent, bevrijding is.”

Dan moet je je wel bewust zijn van de mogelijkheid om een begeerte niet te volgen. “Daar is meditatie een goed middel voor.

Wanneer je gaat zitten en je kijkt eerlijk en open naar wat er in je opkomt, zie je de begeerte, de afkeer, de verlangens en verwarring in je eigen geest. Je ziet het allemaal

gebeuren. Eigenlijk is meditatie een labora- Dit artikel is een ingekorte en bewerkte versie toriumsituatie. Het is een microscoop waar- van een interview uit Inspiratie - van zicht tot onder je al die eigenschappen van je geest in handelen., een bundel interviews van jourwerking ziet. Eerst leer je zien hoe je wordt nalist Ronald Hermsen met mensen die hun gedreven door begeerte, afkeer en verwar- inspiratie putten uit het boeddhistische gering. Je ziet hoe je geest voortdurend wordt dachtegoed en dit vorm geven in hun dagelijks afgeleid: in plaats van op je adem te letten, leven. Het boek is rijkelijk geïllustreerd met fozit je aan andere dingen te denken. Vervol- to’s (portretten en stillevens) van Hapé Smeele. gens ontdek je dat er ook iets anders is. Je Enkele daarvan zijn bij dit artikel afgebeeld. leert de mogelijkheid van bevrijding beetje Inspiratie - van zicht tot handelen verschijnt in bij beetje ontdekken. Je leert ontdekken dat de loop van 2007 bij uitgeverij Asoka. er ook iets diepers is wat je drijft en dat je niet helemaal wordt bepaald door begeerte, afkeer en verwarring. Dat is ook een van de grote verschillen tussen het boeddhisme en onze westerse psychologie. In onze westerse psychologie gaan we ervan uit dat we helemaal door lust en onlust, beloning en straf bepaald worden en wanneer we onze genoegens maximaliseren, is er geen probleem. Dat blijkt dus niet te werken, want we hebben nog nooit zo veel genoegens gehad, nog nooit zo veel onze behoeften bevredigd en het nog nooit zo gemakkelijk gehad. Tegelijkertijd blijven we het heel moeilijk hebben. Dus het gaat blijkbaar om iets anders. Het boeddhisme zegt: begeerte, afkeer en verwarring, beloning en straf zijn inderdaad heel bepalend voor ons gedrag, maar het is niet het enige. Die drijfveren maken ons gedrag weliswaar problematisch, maar er is een alternatief.

“Ik vraag mij af - en velen met mij – wanneer het idee dat beloning en straf niet de enige motivatie voor ons gedrag is, maar veel meer datgene wat eronder zit, de behoefte aan bevrijding, in onze psychologie gaat doordringen. Hoeveel honderden jaren dit gaat duren weet ik niet, maar ik ben er wel heel benieuwd naar.”

81

2007 volgens…

“Politiek gezien zie ik de nodige kwesties rond leiderschap in 2007. Wouter Bos en Marc Rutte moeten flink aan de slag om hun positie te houden en te versterken. Balkenende zal in de politiek blijven, hoewel ik niet weet of hij premier blijft.

Michiel van der Leek paragnost blijft hij actief in de politiek. De regering doet er goed aan zijn inzichten te waarderen en ze toe te passen.

“Europa zal in 2007 steeds meer te maken krijgen met de sociaal-economische gevolgen van vluchtelingen uit de Derde Wereld. De kosten zullen de pan uitrijzen.

Daarom zullen Europese landen heimelijk proberen om afstand te nemen van mensenrechten. Dit vraagstuk zal het nieuws behoorlijk gaan beheersen. Verder zal Europa te maken krijgen met een Rusland dat een sterkere rol zal opeisen dan voorheen. Russische eisen op het gebied van de wereldhandel en energie bijvoorbeeld: die zullen nu meer moeten worden ingewilligd door Europa, terwijl ze voorheen niet gehoord werden. Rusland ontpopt zich overigens als een beperkte democratie, niet als dictatuur, wat velen denken. “De VS en Engeland zullen Irak verlaten, maar niet helemaal. In het verborgene blijven die landen greep houden op de Irakese politiek. De oorlog tegen het terrorisme zal ook doorgaan, maar minder opzichtig dan voorheen, er zal veel achter gesloten deuren gaan. Al met al heeft 2007 het nodige voor ons in petto. Voor veel oplossingen zijn daadkracht een eerlijkheid nodig. Ik ben benieuwd welke leiders het aandurven!”

‘De sociale tweedeling zal voor grote problemen zorgen’ Maar het ‘zoet’ van zijn beleid zal voor het merendeel van de mensen nogal zuur blijken. De economie trekt aan, maar daar profiteert vooral het bedrijfsleven van. De middenmoot en de kleine man zullen er weinig van merken, ondanks de vele beloften hierover. De rijken verrijken verder, terwijl de armen het met een aalmoes moeten doen. Dit verergert de sociale tweedeling, en dat gaat grote maatschappelijke problemen geven. Bovendien is er sprake van toename van geweld en criminaliteit. Hiertegen zal de regering zware maatregelen nemen. Maar welke regering we ook krijgen, ze zal niet in staat zijn de rit uit D e paragnost te zitten. Daarvoor zijn bovenstaande Paragnosten of helderzienden kunnen buitenvraagstukken te nijpend. Overigens is zintuiglijke waarnemingen hebben, die gericht er één persoon in de Nederlandse polizijn op het verleden, heden of toekomst. Bij veel tiek die er in het bijzonder zal uitsprinparagnosten is deze ‘helderheid’ niet een continue staat van bewustzijn, maar treedt ze op in gen: minister Bot. Vanwege zijn grote flarden en fragmenten. internationale kennis en vakmanschap

Michiel van der Leek werkt als zelfstandig paragnost, fysiotherapeut en voedingsdeskundige. Meer voorspellingen voor 2007 op pagina 16, 34 en 66. Tekst Beyke Goris

83

jong & oud

Karen Hamaker is docent in de astrologie en heeft een astrologische boekhandel. Ooit stuurde haar drukker haar een lichting van haar eigen astrologische kwartaaltijdschrift. Ze ontving het pakket veel te laat en geheel beschadigd. De tijdschriften waren beland bij een soldatenkamp in Bosnië. Karens leerling Pluis, die in de boekhandel werkt: “Zoiets gebeurt alleen met een ‘Retrograde Mercurius.’”

Wat heeft een fout van de post met de planeet Mercurius te maken? Karen “Het

jong geleerd Wat leert jong van oud en oud van jong?

Dit keer vooraanstaand astrologe Karen Hamaker (54), samen met haar leerling Pluis Meijer (22). ‘Pluis is nu eenmaal een Kreeft, daar kun je geen Tweeling van maken.’

Tekst jorn hövels beeld Christiaan crop

is lastig om kort uit te leggen waarom planeten in relatie staan met ons dagelijks leven. Even kort door de bocht: de ‘Retrograde Mercurius’ is een twee keer per jaar terugkerende periode van drie weken, waarin het lijkt alsof Mercurius achteruitloopt in de dierenriem. Tijdens de ‘Retrograde Mercurius’ lopen sommige dingen vaker in de soep, zoals de administratie, post- en transportzaken.” pluis “Ik wilde me onlangs inschrijven op het woonadres van mijn vriend, daar heb ik maar even mee gewacht. Nu de ‘Retrograde Mercurius’ voorbij is, trek ik pas bij hem in.” Karen “Ik heb dit jaar niets achterwege gelaten.”

Pluis “Jawel, jij hebt de notaverzending van de nieuwe jaargang van ons tijdschrift uitgesteld.

Tijdens ‘Retrograle Mercurius’ hebben we alleen de enveloppen gevouwen, weet je nog?”

Karen “Tja, het waren honderden rekeningen. De kans dat er iets zou misgaan was erg groot.”

Passen jullie tekens van de dierenriem bij elkaar? Karen “Die tekens kunnen

niet passen, dat is een misvatting. Het gaat om een hele horoscoop en die zegt iets over het potentieel dat een mens in zich draagt.”

Pluis “Maar volgens mij passen we perfect. Karen, ik zal nu even heel direct tegen je zijn: ‘Je bent een tweede moeder voor me en een hele goede vriendin.’”

Karen “We kunnen erg goed met elkaar opschieten en onze combinatie van tekens geeft een grappige uitkomst. Ik als Boogschutter zit doorgaans vol ideeën die ik zo snel mogelijk gerealiseerd wil zien.

Soms voel ik me net een slavendrijver.”

Pluis “En ik als Kreeft doe alles op mijn eigen tijd, waardoor het soms lijkt alsof ik niets doe. Dan zit er bijvoorbeeld mail in mijn mailbox die ik niet direct beantwoord, omdat ik met andere dingen bezig ben. Tot grote verbazing van Karen.”

Karen “Aandringen is zinloos. Pluis is nu eenmaal een Kreeft, daar kun je geen Tweeling van maken.”

‘Ik wil doen wat Karen doet’ ‘Dat is toch het mooiste wat een docent kan horen!’

Jullie klinken een beetje als controlfreaks. Pluis “Nee, dat zijn we juist niet.

Als je langere tijd met astrologie bezig bent, begin je het leven te relativeren. Iedereen heeft het leven weliswaar in eigen hand, maar je realiseert je steeds beter dat alles zijn eigen tijd heeft. Als het vandaag niet lukt, dan lukt het morgen wel. Toen dat tot me doordrong, werd ik steeds losser; het leven werd minder zwaar.” Karen “Klopt, toen je hier voor het eerst binnenliep, zag ik een schuw meisje. Nu geef je een vette knipoog naar de wereld. Daar kan ik nog wat van leren.”

Pluis, wat wil je met je astrologische kennis gaan doen? Pluis “Ik wil doen wat Karen doet; lesgeven, lezingen geven, boeken schrijven, een astrologische boekhandel runnen.”

Karen “Dat is toch het mooiste wat een docent kan horen!”

Pluis “Hoelang ga jij nog door? Ik wil het best van je overnemen.”

Karen “Vind je lesgeven dan zo belangrijk?”

Pluis “Ja, want het gaat om een vergeten methode die ons leert dat alle mensen wezenlijk van elkaar verschillen. Dat lijkt een open deur, maar laat het eens goed tot je doordringen. Als iedereen dat werkelijk accepteert, zouden we driekwart van de wereldconflicten kwijt zijn. Mijn ideaal is dat astrologie weer op de universiteit wordt gedoceerd. www.karenhamakerzondag.nl

85

lichaam en geest

lichaam en geest

Redactie Jocelyn de kwant Bijdragen Marjolein Wolf

ik kies bewust?

dieetfrisdrank

Op steeds meer voedingsmiddelen zie je het ‘Ik kies bewust’Het klinkt echt Amerikaans en wij logo. Het werd geïntroduceerd door o.a. Unilever en Campina nuchtere Nederlanders hebben onom het consumenten makkelijker te maken voor gezonde progetwijfeld onze bedenkingen: een ducten te kiezen. Levensmiddelen met het logo bevatten minfrisdrank om af te vallen. Coca-Cola der vet, suiker en zout dan andere producten. De heeft in de VS een nieuwe drank op organisatie Natuur Diëtisten Nederland (NDN) de markt gebracht die calorieverplaatst er echter een kanttekeningen bij. Door branding in gang zet. Het brouwsel het lagere gehalte aan vet, suiker en zout hebheet Enviga en het bevat cafeïne, calcium en groenetheeben de producten minder smaak en zijn ze minder lang houdbaar. extracten, die ervoor moeten zorgen dat het metabolisme Fabrikanten lossen dit vaak op door de toevoeging van conserveerversnelt. Volgens de fabrikant verbrandt de nieuwe frismiddelen en geur- en smaakstoffen. Minder van de ene ongezonde stof leidt dus drank zestig tot honderd calorieën, maar daar moet u dan tot meer van de andere ongezonde stof. Bovendien: kiezen we wel zo bewust als wel drie blikjes Enviga voor drinken. we een pak vetarme koekjes van geraffineerde witte bloem naar binnen werken?

Advies NDN: kies liever biologische producten. En lees het etiket. Hoe meer E-nummers, hoe meer bewerkt en hoe minder gezonde voedingsstoffen.

De EU-ministers van Volksgezondheid beraden zich nu over een wetgeving die het gebruik van Je kunt op allerlei manieren aan je conditie werken. Een van de eenvoudigste en meest doeltreffende gezondheidsclaims op voedingsmiddelen aan is touwtje springen. Beetje uit de tijd? Niet als u deze oeroude vorm van lichaamsbeweging combanden moet leggen. www.natuurdiëtisten.nl. bineert met moderne technologie. Dat kan met het digitale springtouw. Aan de handvatten van het springtouw zitten metertjes die het aantal sprongen en de verbrande calorieën weergeven. Zo ziet u precies wat u heeft gedaan. € 8,95, www.gadgethouse.nl.

digitaal touwtje springen

niet té veel water!

Beoefent u een sport waarbij u veel en lang transpireert? Drink dan liever licht gezouten dranken in plaats van water. De combinatie van zoutverlies (door het transpireren) en waterinname kan namelijk hyponatremie veroorzaken, een laag natriumgehalte in het bloed. De eerste symptomen van hyponatremie zijn gezwollen handen, misselijkheid, duizeligheid en verwardheid. In extreme gevallen kan het natriumtekort zelfs tot de dood leiden. Hyponatremie komt vaak voor onder marathonlopers: door een overdaad aan bevoorradingsposten langs de route drinken veel lopers voortdurend water.

bloemige maaltijd Bloemen - de meeste althans - zijn mooi en ruiken lekker. En sommige hebben ook nog eens een aangename smaak. Wilt u bloemen in de keuken gebruiken, let dan wel goed op. Niet alle bloemen zijn geschikt voor consumptie. Net als bij paddenstoelen zijn sommige soorten zelfs giftig. En eet geen bloemen die langs de weg hebben gestaan. Welke bloemen eetbaar zijn leest u op de Vlaamse website www.gezondheid. be. Daar vindt u ook smaakomschrijvingen plus info over welke bloem bij welk gerecht past. Wist u bijvoorbeeld dat de bloemen van Oost-Indische kers peperachtig van smaak zijn en lekker zijn in salades? En dat in soep en rijstschotels de goudsbloem een prima alternatief is voor saffraan?

87

lichaam en geest

seizoens groente Elke maand gaat natuurvoedingsconsulent en voedingscoach Marja Vijn dieper in op een groente van het seizoen. meer informatie over marja vijn: www.voedingscoach.nu

De voor ons zo gewone boerenkool heeft iets heel bijzonders: hij werd al geteeld en gegeten door verre voorouders van ons, de Kelten. Rond 600 voor Christus veroverden ze de mediterrane landen. Toen begon ook de ontwikkeling van de wilde kool, die groeide aan de Europese kant van de Middellandse Zee. De Latijnse benaming voor de wilde kool, brassica oleracea, zou dan ook afstammen van bresic, het Keltische woord voor kool. De oorspronkelijke wilde kool had kleine blaadjes. Omdat alleen de bladeren werden gegeten, selecteerden de Keltische landbouwers voor volgende oogsten de zaden van de planten met de grootste bladeren. Dat leidde tot steeds grotere planten met steeds grotere bladeren. Zo ontstond rond 500 voor Christus de koolsoort die we nu kennen als boerenkool.

Boerenkool is daarmee de oudst geteelde kool. De jonge blaadjes uit het midden van de boerenkool zijn zoeter van smaak dan de buitenste blaadjes. De plant overleeft namelijk de winter door suikers te vormen uit zetmeel en dat is in de jongste blaadjes het sterkst te proeven.

Die suikerproductie vindt vooral bij koud weer plaats - vandaar dat boerenkool lekkerder is als ‘de vorst eroverheen is gegaan’. Wie zelf geen moestuin heeft, zou eigenlijk een keer hele boerenkoolbladeren moeten kopen om gevoel te krijgen voor deze prachtige plant. Je kunt dan ook hun ritmiek bewonderen: de nerven zitten allemaal op gelijke afstand van elkaar en de bladeren groeien regelmatig vanuit de stengel. De boerenkoolplant ‘ademt’ in de bladeren; via de bladeren wordt kooldioxide opgenomen en koolstof uitgestoten. Vanwege de ademhalingstechniek en de ritmiek van boerenkool ziet de antroposofie een parallel met ons eigen ‘middengebied’, ons hart en onze longen. Van bladgewassen zoals boerenkool wordt dan ook gezegd dat ze ondersteunend kunnen werken in dit gebied, bijvoorbeeld bij hartritmestoornissen en ademhalings- en luchtwegproblemen. Onze stamppot boerenkool is pas ontstaan na de 18e eeuw; aardappelen werden vóór die tijd namelijk nog niet gegeten. Maar waarom zouden wij ook niet eens wat anders proberen met boerenkool? Er zijn recepten van boerenkool uit de oven, boerenkool met gebakken aardappels of met spek en uien, met taugé en cashewnoten, zelfs van boerenkool met macaroni...

Mijn favoriet is boerenkool gebakken met ui en champignons, geserveerd in laagjes met aardappelpuree en versierd met walnoten. Wat balsamico-azijn eroverheen maakt het helemaal af.

Een heerlijk en supergezond wintergerecht!

boerenkool

wat z i t e r i n ?

Boerenkool is een rijke bron van vitamine C, calcium, ijzer, magnesium en vele andere mineralen.

Zwaarlijvigheid is niet alleen slecht voor hart- en bloedvaten. Ook de hersenen varen er niet wel bij, zo blijkt uit een onderzoek van de Universiteit van Toulouse. Ruim tweeduizend mensen tussen de 32 en 62 jaar werden gedurende een periode van vijf jaar getest op hun cognitieve functies. Testpersonen met een Lichaam Gewicht Index (LGI) van 20 of minder herinnerden zich gemiddeld 56 procent van de woorden in een woordenschatproef. Bij testpersonen met ernstig overgewicht - een LGI van 30 of meer – was dat percentage gemiddeld 44 procent. Aan het einde van testperiode hadden de dikste mensen ook het grootste cognitieve verlies; hun herinneringsaandeel daalde tot 37,5 procent. Bij testpersonen met een normaal gewicht bleef het percentage gelijk aan dat in de oorspronkelijke tests. De Franse onderzoekers zien de hormonen die door vetten worden afgescheiden als mogelijke veroorzakers van de verschillen. Deze hormonen zouden de hersencellen kunnen beschadigen. Een andere verklaring zou volgens de onderzoekers kunnen zijn dat overgewicht kan leiden tot verdikking van de bloedvaten in de hersenen.

dik en dom?

vies smaakje Veel voedingsmiddelen bevatten smaakversterkers. Volgens het Voedingscentrum en de Consumentenbond zijn deze stoffen niet schadelijk voor de gezondheid. De nieuwe website www. smaakversterkers.eu deelt die mening echter niet.

De samenstellers van de website wijzen op het gevaar van de smaakversterker MSG (monosodium glutamaat). Zij halen onderzoeken aan die onderstrepen dat je van MSG dik wordt. Mensen die overgevoelig zijn voor glutamaat kunnen bovendien klachten krijgen als huiduitslag, misselijkheid, hoofdpijn of een onregelmatige hartslag. MSG zit vooral in hartige voedingsmiddelen als snacks, kant-en-klaarmaaltijden, soepen en sauzen. Op het etiket is de smaakversterker herkenbaar aan de E-nummers E621 en E635.

bio=logisch De natuurvoedingsbranche heeft er een nieuwe winkelformule bij: Xummum. Xummum-winkels richten zich op mensen die openstaan voor biologische voeding, maar voor wie de stap naar de ‘echte’ natuurvoedingswinkel (nog) te groot is. De Natuurvoedings Winkel Organisatie neemt dit initiatief omdat veel potentiële klanten de gewone natuurwinkels te stoffig vinden. Bij de Xummum-winkels ligt het accent sterk op smaak en gemaksproducten, onder het motto ‘Heerlijk leven, Eerlijk eten’. Verder is er extra aandacht voor regionale producten. Als test is begin oktober de eerste Xummum geopend in Ermelo. Als de formule aanslaat komen er meer Xummum-winkels. www.xummum.nl

zelfmoord na borstvergroting Canadese en Amerikaanse onderzoekers hebben ontdekt dat vrouwen met een borstvergroting twee tot drie keer vaker een poging tot zelfmoord doen dan andere vrouwen.

De onderzoekers wijten het verband aan een gebrek aan zelfvertrouwen. Veel vrouwen die een borstvergroting ondergaan, zouden volgens hen meer gebaat zijn bij psychologische ondersteuning. De onderzoekers kwamen het verband bij toeval op het spoor toen ze zich verdiepten in de medische geschiedenis van 37.000 vrouwen. Ze waren op zoek naar een mogelijk verband tussen kanker en auto-immuunziekten en het hebben van borstimplantaten. Dat verband werd niet aangetoond.

89

homeopatische arts

dokter

AD

Een homeopathisch consult is soms net het oplossen van een cryp- alle puzzelstukjes van haar verhaal in elkaar vallen. “Het is altijd togram. Je kunt eindeloos zoeken naar het juiste woord, de opgave hetzelfde,” zegt ze, “vlak voordat de hoofdpijnaanval begint, voelt blijft maar rondmalen in je hoofd. Vaak is het dan een goed idee om mijn hoofd ijskoud aan alsof ik op een winterdag in de vrieskou de puzzel een dagje weg te leggen, de volgende dag zie je de op- heb gestaan.” Meteen zit ik op het puntje van mijn stoel. Ik voel lossing in één keer en kun je niet meer begrijpen waarom je die een dat we hier met een ‘paragraaf 153 symptoom’ te maken hebben, dag eerder niet zag. Het zoeken naar de verborgen clou kan voor zo genoemd naar het betreffende hoofdstuk in het Organon der geneeskunst van Samuel Haheen homeopathisch arts nogal nemann. Deze geniale arts ingewikkeld zijn. Het begin en grondlegger van de hovan het ochtendspreekuur Jan Bol (53) is van meopathie schreef al in 1810 een paar maanden geleden oorsprong huisarts. over de ‘meest opvallende, is daar een typisch voorbeeld Tijdens zijn carrière karakteristieke, merkwaardige van. Mijn eerste patiënte die ontdekte hij de hoen ongewone verschijnselen dag heeft weinig gemerkt van meopathie. Steeds die naar het juiste homeopahet homeopathische middel vaker vroegen zijn thische middel leiden’. Bijna dat ik haar een maand eerder patiënten over deze natuurlijke geneeswijze. Tij200 jaar later beschrijft mijn gaf tegen de steeds vaker opdens de opleiding tot homeopathisch arts raakpatiënte precies zo’n uniek tredende hoofdpijnaanvallen te hij steeds enthousiaster. Sinds 1993 is hij fullverschijnsel van haar migraine die, zegt ze, haar leven betime homeopathisch arts in Groningen. De helende dat me op het spoor brengt hoorlijk beginnen te vergalkracht van homeopathie is voor hem een dagelijkse van Menyanthes trifoliata, het len. Vorig jaar besloot ze als bron van inspiratie. Deze maand beschrijft hij hoe de waterdrieblad uit de gentiherintreder haar oude werk migraine van een paaanfamilie. De puzzel klopt. als salesmanager bij een teletient als sneeuw voor Planten uit de gentiaanfamilie combedrijf weer op te pakdezonverdween.En staan erom bekend dat menken. Haar leidinggevenden hij verwondert zich sen die moeite hebben met wilden haar graag terug hebwederom over de loslaten er baat bij kunnen ben; ze is ook echt goed in kracht van de natuur. hebben. En loslaten is precies haar werk, vindt ze zelf, maar waar deze patiënte moeite de combinatie van een drukke baan met het huishouden en het opvoeden van haar twee kinderen mee heeft, vooral met betrekking tot haar werk. Het middel blijkt valt tegen. Ze denkt dat haar hoofdpijnaanvallen hiermee te maken een schot in de roos, alsof het een schakelaar heeft omgezet in haar hebben. Toch mis ik nog die ene verborgen aanwijzing naar het lichaam. Mijn patiënte is de koning te rijk. Nu vier maanden later passende homeopathische middel.“Vertel nog eens wat meer over heeft ze geen hoofdpijnaanvallen meer en is ze vitaler dan ooit. de hoofdpijn,” zeg ik, “iets bijzonders wat ik nog niet weet.” Dan “En ik heb het middel maar twee keer hoeven innemen!” Homeis het ineens raak. Spontaan noemt ze een symptoom waardoor opathie is een prachtig vak.

91

lezen

De laatste boeken over alles wat Zens bezig-

houdt. leesvoer over spiritualiteit, gezond-

heid, psychologie, filosofie en bewustwording. door Nelly de Zwaan. M.m.v. jocelyn de kwant.

‘Stop nooit met twijfelen. wanneer je niet meer twijfelt, is ook je zoektocht gestopt’ paulo Coelho, de uitdaging agenda 2007

Tibetaans sterven

Filosofie beknopt

Wijze agenda

Wijs boek

Bardo Thödol ofwel Het Tibetaans dodenboek is het belangrijkste boek dat de Tibetaanse beschaving heeft voortgebracht. Het helpt stervenden hun laatste levensfase te aanvaarden en begeleidt overledenen naar hun volgende incarnatie, uiterlijk negenenveertig dagen later.

En: het biedt de achterblijvers houvast doordat de rituele teksten het rouwproces een positieve lading geven. Een spirituele stervensbegeleiding dus, vertaling door prof. Robert Thurman, de eerste westerling die tot Tibetaans-boeddhistische monnik werd gewijd. Het Tibetaans

Plato. Zijn naam kennen we natuurlijk allemaal, maar wat hield zijn ideeënleer ook alweer in? En hoe kwam JeanPaul Sartre tot zijn beroemde uitspraak: ‘De hel, dat zijn de anderen’? Over filosofische kwesties zijn dikke boeken verschenen, maar soms is het wel zo prettig als je de antwoorden snel kunt opzoeken in een overzichtelijk handboekje dat er nog mooi uitziet ook. Al was het alleen maar om erachter te komen dat filosofie letterlijk ‘liefde voor de wijsheid’ betekent. Dat is toch mooi? Hans Driessen, Klein

Wat gebeurt er als je dertig jaar lang mensen aanhoort over hun emoties, problemen en complexen? Dan leer je heel veel over de mens. Gordon Livingstone, psychiater van beroep, is zo iemand.

Hij merkte dat, hoe verschillend de verhalen die hij hoorde ook waren, er altijd bepaalde thema’s terugkwamen. Hij zag wat werkt in een leven, wat niet, waar we gelukkig van worden, in welke valkuilen we steeds maar weer trappen. Hij bundelde dit alles in een prettig leesbaar boekje. Gordon Livingston, Te vroeg oud, te laat

Cultureel Woordenboek van de filosofie, Anthos,

‘Stop nooit met twijfelen. Wanneer je niet meer twijfelt, is ook je zoektocht gestopt.’

Het is een van de vele wijsheden van schrijver Paulo Coelho die te vinden is in De Uitdaging, zijn agenda voor 2007.

Elke week is over vier pagina’s verdeeld, zodat er veel ruimte is voor afspraken, aantekeningen en overpeinzingen. Elke dag biedt nieuwe inspiratie, doormiddel van een spreuk of gedachte van de schrijver. Oké, nog ééntje dan: ‘Een schip is het veiligst wanneer het in de haven ligt, maar daarvoor zijn schepen niet gebouwd.’ Paulo Coelho, De uitdaging, agenda 2007,

dodenboek, Altamira-Becht, 350 pag. € 22,50.

158 pag. € 12,50.

De Arbeiderspers, 240 pag. € 14,95.

tum, 168 pag., € 17,95.

wijs. Dertig dingen die je nu zou moeten weten , Scrip-

De foto op de cover van het boek overtuigt niet helemaal, maar toch slaagde de Amerikaanse journaliste Norah Vincent er in anderhalf jaar als man te leven. Ze wilde achterhalen waarin de omgangscodes tussen mannen en vrouwen precies verschillen en daar vervolgens een boek over schrijven. Om zo veel mogelijk aspecten van het man-zijn te ervaren, ging ze naar een bowling- en een seksclub, versierde ze vrouwen, infiltreerde ze in een mannentherapiegroep en woonde ze tussen de monniken. Dat viel niet mee. In plaats van bevrijd, voelde Vincent zich gevangen. ‘Ik moest op alles besnoeien: mijn lach, mijn woordkeuze, mijn gebaren, mijn uitdrukkingen.’ Andere vrouwen ervoer ze als egocentrisch: ‘Ik moest uren aan een stuk luisteren naar ieder pietluttig detail over hun persoonlijke leven.’ Dat mannen zelden hun gevoelige kant mogen laten zien, frustreerde haar het meest. ‘Ik verviel in hardheid en verloochening totdat ik bijna versteend was.’

Uiteindelijk werd het ‘man-zijn’ zelfs een psychisch probleem voor haar. Vincents observaties zijn onthullend en boeiend beschreven. Maar of ze ervaart – zonder de bijbehorende hormonen – wat mannen écht voelen? Bovendien kwam ze met weinig gelukkige mannen in contact. Ten slotte: zou ze in Europa vergelijkbare ervaringen hebben gehad? Norah Vincent, Onder mannen, Balans, 302 pag. € 17,50.

Leven als man

93

AD

lezen

Zelden heeft de wereld een inspirerender en wijzer leider gekend als Nelson Mandela. ‘Onze kinderen en toekomstige generaties moeten leren begrijpen dat zijn daden, zijn volharding en zijn moed de koers van een hele natie hebben veranderd. Hij heeft onverschrokken de loop van de geschiedenis veranderd. Hij is het levende bewijs dat één persoon de macht heeft een positieve verandering in onze wereld tot stand te brengen.’ Het zijn de woorden van Mohammed Ali ofwel voormalig bokser Cassius Clay, een van Mandela’s vele internationale vrienden. Mandela werd politiek actief uit innerlijke noodzaak. Zowel in zijn werk als advocaat als in zijn persoonlijk leven werd hij dagelijks geconfronteerd met de armoede van de zwarte bevolking en de onrechtvaardigheid van het steeds verder aangescherpte racisme van het Zuid-Afrikaanse regime. Hij kón niet anders dan daartegen in opstand komen. Na talloze processen werd hij in 1964 tot levenslang veroordeeld wegens ‘hoogverraad’.

Mandela bracht zevenentwintig lange jaren door in een kleine cel op het beruchte Robbeneiland. Daar bleek de enorme geestkracht van Madiba, zoals zijn vrienden hem liefkozend noemden. Hij gaf zijn medegevangenen moed en bereidde zich voor op de toekomst. ‘Ik heb altijd geweten dat ik op een dag het gras weer onder mijn voeten zou voelen en als vrij man in de zonneschijn zou lopen,’ schreef hij later in zijn autobiografie De lange weg naar de vrijheid (Contact, 1994). Iedereen die op zondag 11 februari 1990 om vier uur ’s middags naar de televisie heeft gekeken, zal zich herinneren hoe Mandela ten slotte de gevangenis uitliep, hand in hand met zijn vrouw Winnie. De wereld keek ontroerd toe. Vanaf dat moment was hij publiek bezit. In gesprekken met wereldleiders bepleitte Mandela steevast de economische en politieke sancties tegen Zuid-Afrika te handhaven totdat de apartheid zou zijn afgeschaft. Privé ging het minder goed met hem. Zijn huwelijk met Winnie liep op de klippen, de band met zijn kinderen was broos. ‘Je bent de vader van ons hele volk, maar hebt nooit de tijd gehad mijn vader te zijn,’ verweet zijn dochter hem. In 1994 werd Mandela gekozen tot president. Voor het eerst huilde hij in het openbaar. ‘Volk van Zuid-Afrika,’ zei hij, ‘dit is een blijde nacht. Ik kijk ernaar uit om mij met u voor ons geliefde land in te zetten.’ Na één ambtstermijn gaf hij het estafettestokje door aan Thabo Mbeki. Zijn doel, het beëindigen van de apartheid, was bereikt. Daarna wilde hij wat meer van het leven gaan genieten, samen met Graça Machel, met wie Mandela op zijn tachtigste verjaardag trouwde. Dat betekent niet dat Mandela nu stilzit. Hij zet zich nog steeds in voor allerlei goede doelen. Mandela is een geautoriseerd portret, geredigeerd door mensen die de oud-president al tijdens zijn gevangenschap van nabij hebben meegemaakt. Dat neemt niet weg dat er ook wel eens een kritische noot wordt gekraakt. Mandela als rokkenjager; Mandela die onterecht een minister ontslaat (en hem later weer terughaalt); Mandela die Winnie de hand boven het hoofd houdt als ze overduidelijk fouten heeft gemaakt. Het maakt hem alleen maar menselijker. Mac Maharaj en Ahmed Kathrada (red.), Mandela - Het geautoriseerde portret, Terra Lannoo, 356 pag. € 39,95.

madiba

95

cursus Thaise yoga

Cursussen, workshops, trainingen. Zens zoekt er elke maand een uit en doet eraan mee. deze keer: yogamassage bij Thai Dee in Eindhoven. Tekst Marjolein Wolf

In Thai Dee, het centrum voor Thaise yogamassage in Eindhoven, zit ik met tien andere vrouwen op matjes in een kring. We doen een geleide meditatie om onze energie in de buik te centreren. “Yogamassage geef je vanuit je hara,” zegt docente Tirza Bottema. “Dat is het centrum in je buik, net onder je navel. Je bouwt de massage altijd op vanuit meditatieve rust. Daarom cursiste Veronique: is het niet alleen rustgevend om de massage te ontvangen, maar ook om deze te geven.” We gaan zowel het geven als het ondergaan van de massage ervaren. Het is de middag van de tweede dag van de opleiding tot basismasseur. ‘s Ochtends hebben we theorieles gehad over de oosterse lichaamsleer, waarbij meridianen en drukpunten zijn behandeld. Nu staat de praktijk centraal, met deze keer speciale aandacht voor de warming-up van de yogamassage. Deze uit Thailand afkomstige massagevorm combineert Chinese acupunctuur met invloeden uit de yoga. De yogamassage wordt ook wel met een knipoog ‘yoga voor luie mensen’ genoemd, omdat je de yogahoudingen niet zelf actief hoeft aan te nemen,

‘Hier leer ik vanuit mijn hart te masseren’

maar de masseur je er als het ware in legt. “Het effect van de strekkingen is daardoor groter,” zegt Tirza Bottema.

“Niet alleen onderga je de stretch vanuit ontspanning, ook stimuleert de masseur de meridianen, waardoor de energie beter doorstroomt.”

Palmdrukwandel

Een volledige Thaise yogamassage duurt anderhalf tot twee uur en begint met een warming-up. Het is belangrijk dat het lichaam ontspant en de spieren warm zijn voordat de masseur gaat strekken. Tirza Bottema demonstreert hoe je de aandacht van degene die je masseert uit het hoofd naar de onderste regionen van het lichaam brengt. Ze begint met de zogenoemde palmdrukwandel, een techniek waarbij ze wiegend met haar bovenlichaam met de handpalmen vanaf de voeten over de onderbenen wandelt. Ze duwt zachtjes op het enkelgewricht, strekt de tenen en draait alle teenkootjes los. “Veel energiebanen eindigen in de tenen,” verduidelijkt ze ondertussen. “Deze warming-up is daardoor tegelijkertijd een soort schaduwmassage, die de energiebanen activeert.” In tweetallen doen we keurig na wat Tirza ons laat zien. Mijn massagepartner trekt

zachtjes aan een van mijn benen. “Hierbij maak je ruimte in het hele lichaam,” vertelt Tirza. “Kijk maar, zelfs je hoofd beweegt.” Ik voel inderdaad van mijn kruin tot mijn tenen een aangenaam, stromend gevoel. Ik zou best de rest van de middag op dit matje willen blijven liggen, maar nu is het mijn beurt om te masseren. De gedemonstreerde handgrepen blijken niet zo eenvoudig te zijn als op het eerste gezicht lijkt. Ik tuur naar de map met de plaatjes die ik heb gekregen om te zien of ik de voet linksom of rechtsom vast moet pakken. Gelukkig loopt Tirza rond om vragen te beantwoorden en aanwijzingen te geven. “Voer de druk die je met je handpalmen geeft langzaam op. Zo voel je hoe ver je kunt gaan. Als je in één keer te veel druk geeft, loop je het risico dat de gemasseerde verkrampt en dat is natuurlijk niet de bedoeling.”

Hart

De warming-up van de Thaise yogamassage ontspant enorm. Of komt het door de cadans van de Indiase mantra’s, die zachtjes op de achtergrond klinken, dat ik me zo lekker loom begin te voelen? Hoe dan ook, er hangt een weldadige rust in de ruimte. “Het is niet alleen heerlijk om deze massage te ontvangen, maar ook ontspannend om haar te geven,” zegt deelneemster Sonja Tames (50). “Ik heb anderhalf jaar geleden een paar ruggenwervels gebroken.

Ik doe ook aan yoga, omdat dat goed is voor mijn rug. De yogamassage bevalt me het beste, omdat ik daarin mijn gevoel kan leggen.” Dat laatste trekt ook andere mensen met massage-ervaring aan, zo blijkt. Veronique van Gils (44) doet naast de yogamassage een shiatsu-cursus. “Die is veel theoretischer dan deze opleiding,” vertelt ze. “Hier leer ik meer vanuit mijn hart te masseren.Ik heb mijn eerste yogamassage in Turkije ondergaan en ik vond het helemaal geweldig. Ik wist meteen dat ik er iets mee wilde. Ik hoop straks een eigen praktijk te kunnen beginnen. Op dit

moment werk ik in de psychiatrie, maar daar kan ik niet echt vanuit mijn hart iets aan mensen geven. Het werk is te technisch en te gehaast.”

Heilig

Tirza Bottema geeft ondertussen een demonstratie van de volgende fase van de Thaise yogamassage. Zij is aan het ‘duimdrukwandelen’ over de onderbenen, waar onder andere de lever-, de milt- en de maagmeridiaan lopen. “Pas op dat je hierbij je duimen niet overstrekt,” waarschuwt ze. “Dat is slecht voor je duimgewricht en onthoud: je duimen zijn heilig bij yogamassage.” In tweetallen draait de ene helft van ons vervolgens cirkels met de handpalmen langs de zijkanten van de benen van de andere helft. Het is een aangename ervaring, iets meer activerend dan het eerste deel van de warming-up.

De uitgebreide strekkingen van de yogamassage staan voor de komende lesdagen op het programma. Monique van der Kooij (34) weet ongeveer wat nog volgt – zij heeft eerder een introductiecursus Thaise yogadocente Tirza massage gedaan. “Het is een heel natuurlijke manier van masseren,” vertelt ze, “waar ik voor mijn gevoel nauwelijks moeite voor hoef te doen. Doordat je masseert vanuit je middelpunt, werkt het geven van een massage als een meditatie. Over een jaar ben ik basismasseur en kan ik een preventieve, vitaliserende massage geven. Dan ga ik verder, om te leren hoe je de Thaise yogamassage kunt inzetten voor mensen met pijn of klachten. Ik hoop op den duur professioneel te kunnen werken met yogamassage. Op dit moment ben ik leidinggevende bij de sociale dienst in Rotterdam. Dat is heel iets anders, ja. Ik Thai Dee vind het fijn om daarnaast iets met Chamonixlaan 101, Eindhoven (040) 291 21 43 mijn handen te doen.” info@yogamassage.nl www.yogamassage.nl.

‘Je duimen zijn heilig bij yogamassage’

97

UIT

Nieuwe exposities, boeiende musea, inspirerend theater, wat is waar te doen?

Elke maand zoekt Nelly de Zwaan de leukste culturele uitjes bij elkaar. Kim van der Werff bezoekt elke maand een film.

de westerse voedselproductie heeft niets te maken met de pastorale romantiek die ons in reclames toestraalt tekst Kim van der Werff

Finse magie

Spelen achter prikkeldraad

Echt Nederland

Wervelende derwisjen

Akseli Gallen-Kallela (18651931) is de belangrijkste schilder die Finland tot op heden heeft voortgebracht.

Hier is hij weinig bekend, maar daar brengt de grote overzichtstentoonstelling Akseli Gallen-Kallela, De magie van Finland verandering in.

Topstukken zijn de schilderijen die het heldenepos De Kalevala als inspiratiebron hebben. Ze hebben een bijdrage geleverd aan de ontwikkeling van de Finse identiteit.

Creatieve therapie kan kinderen helpen hun oorlogservaringen te verwerken. Dat bleek al tijdens de Tweede Wereldoorlog, toen kinderen in concentratiekampen afleiding vonden door te tekenen, te schrijven of te knutselen.

In Nationaal Monument Kamp Vught is nu de tentoonstelling Spelen achter prikkeldraad te zien, over kinderen in kampen en ondergedoken kinderen in deze gruwelijke periode. Oud-kampbewoners en nabestaanden gaven de voorwerpen en foto’s in bruikleen. Samen vormen ze een indrukwekkende erfenis, die toch ook een glimlach oproept.

In Nederland is de armoede vaak verborgen.

Fotograaf Geert van Kesteren legde vast wat leven onder het bestaansminimum betekent.

Wie overkomt dat en hoe leven die mensen? vroeg Van Kesteren zich af. Voedselbanken, bijstandsmoeders, WAO’ers, maar ook de man die het gas komt afsluiten en de maatschappelijk werker bracht Van Kesteren in beeld. Het resultaat is de fototentoonstelling Schraal in Huis Marseille aan de Amsterdamse Keizersgracht. Het contrast tussen de beelden en de plek waar ze hangen kan bijna niet groter.

Vreemd idee misschien: in het theater gaan kijken naar ronddraaiende en biddende mannen. Maar het Ensemble Al-Kindî is gewend aan die aandacht tijdens het bidden.

Het gezelschap is in 1993 opgericht door de Fransman Julien Jâlal Eddine Weiss, een van de beste citerspelers ter wereld. De leden zijn Syriërs die behoren tot de soefi-orde van de Mawlawiyya. Door middel van muziek en dans proberen ze één te worden met Allah.

Al wervelend om hun middelpunt slepen ze de toeschouwers mee in een soort roes. Dat moet je een keer meemaken!

t/m 1/4/2007 in Nationaal Monument Kamp Vught,

t/m 25/2/2007 in Huis Marseille, Keizersgracht

13 en 14/1 2000 in Het Muziektheater, Amstel 3,

Lunettenlaan 600, Vught. di-vr 10-17 uur, za, zo en

401, Amsterdam. di-zo 11-18 uur, gesl. 25/12 en 1/1.

Amsterdam. (020) 625 54 55 www.uitburo.nl

feestdagen 12-17 uur; gesl. 25/12, 1/1, 10 t/m 31/1.

www.huismarseille.nl

t/m 15/4 2007 in het Groninger Mu-

www.nmkampvught.nl

seum, Museumeiland 1, Groningen. di-zo 10-17 uur. www.groningermuseum.nl

Het toeval wil dat er in een relatief kort tijdsbestek twee Oostenrijkse filmmakers zich hebben gebogen over de wijze waarop wij ons voedsel produceren. Het levert twee zeer uiteenlopende films op. Enige maanden geleden was We feed the world te zien. Voor deze film reisde Erwin Wagenhofer de hele wereld af om in kaart te brengen waartoe de doorgeslagen vrije-markteconomie en onze overconsumptie heeft geleid: tot onthutsende en veelal mens- en dieronterende situaties In zijn film laat Wagenhofer tal van betrokkenen en experts aan het woord. Dat gesproken woord ontbreekt geheel in Our daily bread van Nikolaus Geyrhalter. Het is een veel abstractere, filosofische film waarin de maker met het oog van een kunstzinnig chirurg de gruwelijke schoonheid van de geïndustrialiseerde voedselproductie heeft vastgelegd.

Commentaarloos toont hij hoe in brandschone fabrieken optimale productielijnen zijn gecreëerd om op een zo effectief mogelijke manier grote hoeveelheden kippen of varkens te slachten en te verpakken voor consumptie. Hoe werknemers zonder spoor van emotie piepende kuikentjes met handenvol op de lopende band gooien, om daarna in de kantine rustig een kop koffie te drinken en een boterham te eten.

Hoe koeien worden verdoofd, gedood en vervolgens leegbloeden. Hoe mannen voorzien van gasmaskers en hermetisch afgesloten kleding paprika’s met pesticiden besproeien en hoe dezelfde paprika’s later worden geoogst door een man met ontbloot bovenlijf. Geyrhalter laat er geen twijfel over bestaan: de westerse voedselproductie heeft niets te maken met de pastorale romantiek die ons nog wel eens in reclames en advertenties wil toestralen. Het knappe van zijn wonderlijk mooie, maar ook aangrijpende, vervreemdende en weerzinwekkende film is dat hij de kijker ruimte biedt om zelf conclusies te trekken. Geyrhalter toont, maar oordeelt niet. Althans niet direct. Zijn stijl is objectief en afstandelijk. De aaneenschakeling van methoden die velen zullen bestempelen als moderne barbarij resulteert echter in een beeld van een wereld waarin de mens, dier en natuur volledig van elkaar vervreemd zijn. Waarin klinische efficiency de plaats heeft ingenomen van compassie. Een film als ‘Our daily bread’ kan niemand onberoerd laten. Hopelijk hebben de inspanningen van Geyrhalter – en die van Erwin Wagenhofer – het effect dat er een breder collectief bewustzijn ontstaat. Regie Nikolaus Geyrhalter; Oostenrijk 2005. release donderdag 4 januari.

GRATIS KAARTJES Zens geeft 10 x 2 kaarten weg voor Our daily Bread! Stuur een kaartje met uw naam, adres en telefoonnummer o.v.v. ‘filmkaartjes’ naar Zens, postbus 1923, 1200 BX Hilversum.

Our daily Bread

film

99

trips

Soms moet een mens even opladen. Lekker naar buiten, een

korte vakantie of een ontspannen etentje. Maar als het even kan wel duurzaam en biologisch, natuurlijk. Journalist

Jacinta Bokma geeft tips voor leuke adresjes, websites en workshops. Ook een tip? Mail het naar redactie@zens.nu.

kraampjes in de kou

heldere nachten

In december is er op het Twentse landgoed Twickel een literaire en culinaire wintermarkt. Met poëzie en verhalenvertellers, kraampjes met kerst- en landgoedproducten, kinderspeelgoed, wol, aardewerk, tassen, manden, kaarsen en nog veel meer. Bijkomen kan in het Wintercafé. 8 en

De dagen tussen Kerst en Driekoningen (6 jan) worden van oudsher gezien als een bijzondere tijd in het jaar. Het is een tijd om je te bezinnen en te verbinden. Vroeger dacht men dat de hemel in deze tijd maximaal ‘openstond’, dat de geestelijke wereld dichterbij was dan anders. De dertien nachten rond nieuwjaar werden dan ook wel ‘heilig’ genoemd. Zeker is dat we deze periode meer heldere nachten hebben dan in de rest van het jaar. Tijdens de wintermaanden kunt u in het Planetarium van Artis onder de noemer ‘De Sterrenhemel vandaag’ elke dag alles horen en vooral zien (met behulp van een sterrenprojector) over de sterrenhemel van die nacht. ma t/m vrij, 16.00 uur

9 dec. 13.00-18.00 uur Twickelerlaan 6, Delden (074) 376 10 20.

de verlichting 14 december vanaf 19.00 uur vindt op het marktplein in Gouda weer de traditionele kaarsjesavond plaats. De stad wordt verlicht door duizenden kaarsvlammetjes en er zijn optredens van meerdere koren. info vvv gouda

Lezing over ‘de terugkeer van de godin’ en de vrouwelijke spiritualiteit. Centraal thema Hoe kunnen de geheimen van het goddelijk-vrouwelijke worden ontsluierd en ons de weg wijzen?

Door Bozidar Bonaciç en Lerca Legaç. 7 dec, 10.00-12.00 uur Stu-

(0900) 46 83 28 88.

(070) 354 01 18

diecentrum voor antroposofie, Riouwstraat 1, Den Haag. Reserveren

Aardeliefde Voordracht ‘Liefde voor de aarde’, door Jacques Meulman. Een filosofische lezing over geestelijke vrijheid, onze eigen ontwikkeling en over welke beelden kunnen helpen om deze thema’s beter te begrijpen. 20 dec 20.00 uur Fulcotheater,

Planetarium Artis, Plantage Kerklaan 38, Amsterdam (020) 523 34 52 & www.artis.nl.

zaal D, Overtoom 3, IJsselstein (030) 688 29 55.

winterwandeling Het landgoed van kasteel Groeneveld in Baarn is een heerlijk oord voor een winterwandeling. Na afloop is het ook goed toeven in het biologische restaurant, voor een huisgemaakte soep of uitgebreide high-tea. Op tweede kerstdag is er de rondleiding ‘Wilde kerstbomen’. De boswachter vertelt over gebruiken en tradities rondom bomen en het beheer van de (kerstbomen)bossen. 26 dec. 14.00-15.30 uur wandeling, met aansluitend koffie en gebak in het Grand Café en mogelijkheid tot bezoek aan het kasteel. € 8,50 p.p.

Kasteel Groeneveld, Groeneveld 2, Baarn. Reserveren (035) 54 80 994.

101

Yt combineert liefde voor de natuur met lekker koken

Een sober & stijlvol interieur

In de kampeerkeet slaap je bijna buiten!

het volle leven in friesland

Elke maand bezoekt Zens een biologisch restaurant en geeft tips voor een ontdekkingstocht in de omgeving. Deze keer een ‘geheim adresje’: herberg het volle leven in appelscha. Een culinair dagje of weekend uit, met zens-korting! Tekst Jacinta Bokma beeld ELLEN GROOTES

eten

en de route

Herberg Het Volle Leven in Appelscha leent zicht goed voor een paar dagen ‘er helemaal uit’.

Voor de meesten ligt Appelscha niet bepaald om de hoek, maar het is de reis naar Friesland meer dan waard. Kom wel op tijd voor het diner. Als nietsvermoedende stedelingen uit de Randstad arriveerden wij pas om half negen, terwijl je hier om zes uur aan tafel gaat. Wel zo fijn om echt de tijd te nemen en daarna bij het haardvuur een boek te lezen. Kok en eigenaar Yt van der Ploeg bereidt elke avond een ander heerlijk vegetarisch diner. Het begint met een klein spannend hapje van het huis en gaat daarna drie gangen door met prachtig opgemaakte culinaire schilderijtjes. Verfijnd en toch stoer, net als de natuur die Herberg Het Volle Leven omringt.

de heksehoeve

Begin de dag met een magisch kopje thee in De Heksehoeve van heks Margarita. In het aanpalende Heksenhuis worden kruidenmengsels, stenen en leuke souvenirs verkocht. Regelmatig zijn er speciale workshops, zoals een huisreinigingsworkshop en een workshop kruidenleer.

Tijdens de seizoensfeesten staan het beleven van de seizoenen en de veranderingen in de natuur centraal. Vanaf 1 april is ook het Heksenmuseum weer geopend. Ontdek en ervaar allerlei heksenrituelen, zoals wichelroede lopen, runen werpen en kruidenmiddeltjes maken.

5 jan; eerstvolgende kruidenworkshop 28 jan. De Heksehoeve, Drentseweg 46, Appelscha. Open di t/m zo, 10.00-18.00 uur. (0516) 43 33 65 www.heksehoeve.nl.

Winterseizoensfeest

»

keuken vegetarisch, bourgondisch, biologisch chef-kok yt van der ploeg ligging midden in de natuur, met bos en heide open restaurantkeuken wo t/m zo, 18.00-20.00 uur prijs dagelijks wisselend 3-gangen menu € 27 interieur sober, boerentafels, houtkachel muziek wereld en jazz reserveren minimaal 1 dag van tevoren logeren 7 tweepersoonskamers, 1 eenpersoonskamer, 1 luxe suite en een eenvoudige kampeerkeet; half pension p.p. vanaf € 55 (gedeeld sanitair) tot € 76 (in suite) extra 2 cursus/vergaderruimten parkeren achter het restaurant adres oude willem 5, appelscha, (0516) 43 00 91, www.hetvolleleven.com

103

eten en de route

historisch koken

Tuininkopen doen bij de bio-plantenkwekerij

Zenslezers 10% korting!

wilde planten

Lezers van Zens krijgen van december 2006 t/m maart 2007 10 procent korting op de menuprijs van Herberg Het Volle Leven (uitgezonderd feestdagen). Onderstaand menu is een voorbeeld. Het 3-gangenmenu wisselt dagelijks.

Naast Herberg Het Volle Leven ligt De Heliant, een biologische wildeplantenkwekerij. De tuinen zijn van half juni tot half augustus op hun mooist, maar wie niet wil wachten kan in het voorjaar planten bestellen per post. Voor heemplanten, bijzondere rozen en heesters is dit hét adres. Bekijk ook de catalogus op de website.

amuse gegrilde polenta met artisjok voorgerecht

carpaccio van bietjes met mierikswortelroom hoofdgerecht

canneloni met een bloemkool-emmentalercrème en gecarameliseerde ui-marsalasaus dessert

crème brûlée met bosbessen Spelregels: u krijgt de korting op het diner door bij reservering op te geven dat u Zens-lezer bent.

Op de drankjes wordt geen korting gegeven.

Oude Willem 2, Appelscha. Open do t/m za, 10.0017.00 uur (apr, mei, okt); do 14.00-17.00 uur (half jun -half aug); of na tel. afspraak. (0516) 43 32 92 www.deheliant.nl.

‘Het laboratorium’ van De Heksenhoeve

dennenbossen groeien op stuifzandheuvels uit vervlogen tijden. De Bosberg is zelfs het hoogste punt van Friesland. Liefhebbers zullen nu, in de winter, veel watervogels aantreffen.

Terwisscha 6a, Appelscha. Open t/m febr za en zo 10.00-17.00 uur, daarna ruimere openingstijden. Info activiteiten (0516) 46 40 20 & www.nationaal-

Historisch Kookmuseum De Vleer,

Vaart Zuidzijde 75, Appelscha.

open di t/m zo 11.00-17.00 uur. (0516) 43 11 45 & www.culinaircentrum-devleer.nl

Bezoekerscentrum van Staatsbosbeheer,

park-drents-friese-wold.nl

De Heliant,

boommarter

rust, rust, rust

Het Drents-Friese Wold is een uitgestrekt, oud en gevarieerd bosgebied en daardoor ideaal voor de in Nederland uiterst zeldzame boommarter. ‘s Nachts hebt u de meeste kans deze behendige, chocoladebruine bosbewoner te spotten, want dan maakt hij vaak kilometers lange struintochten op zoek naar voedsel.

Pal naast Herberg Het Volle Leven ligt het Drents-Friese Wold. Het is een van de grootste natuurgebieden in Nederland met bos, heide, vennen, beekdalgraslanden en stuifzand. Vooral de bossen van Berkenheuvel, het Dieverzand en de Bosberg zijn een aanrader. Deze oude

Oud keukengerei en een blik in grootmoeders keuken: op een culinair dagtripje mag Kookmuseum De Vleer niet ontbreken. En wie op zoek is naar oude recepturen en historische streekgerechten kan hier neuzen in duizenden kookboeken. Leuk: een deel van de verzameling is nu ook opvraagbaar via de website. Geregeld zijn er workshops, zoals ‘Inmaken en bewaren’, ‘Middeleeuws koken’ en ‘koken zoals de Vikingen - prehistorisch koken in potten op open vuur’. Op 25 en 26 december kunt u deelnemen aan workshops feestelijk koken.

Wilt u weten of er een boommarter of ander bijzonder beest is gezien? Op www.waarneming.nl staan de nieuwste waarnemingen van dieren in Nederland.

friese kunst

Het twee jaar geleden geopende Museum Belvédere in Heerenveen ziet eruit als een enorme kijkdoos voor kunst. In het mooie lichte gebouw, gelegen op landgoed Oranjewoud, hangen en staan vooral werken van Friese kunstenaars als Tames Oud, Gerrit Benner en Thijs Rinsema. Stijlverwanten als Theo van Doesburg, Kurt Schwitters en James Ensor zijn ook vertegenwoordigd. Nog t/m 19 januari: een expositie van krijttekeningen van Sjoerd Janzen (1955-2006), met indringende beelden van daklozen in New York.

Museum Belvédere,

Oranje Nassaulaan 12, Heerenveen, (0513) 64

49 99 & www.museumbelvedere.nl.

105

AD

AD

shop

1

Producten voor lichaam, huis en keuken zoals Zens ze

graag ziet: gemaakt zonder milieu en mens geweld aan

te doen. Uitgezocht door Jurianne Matter. Een tip voor

deze rubriek? Mail het naar redactie@zens.nu

AD

Specerijen thee een uitgebalanceerde

winterthee. zoet door gember en kardamom, pittig door de zwarte peper en verwarmend door kaneel

En, niet onbelangrijk: elk van deze biologisch geteelde specerijen heeft ook nog zijn eigen heilzame werking op het lichaam.

Yogi Tea Classic Cinamon Spice, € 2,80. www.nieuweband.nl

egyptisch graan Het oergraan Kamut werd duizenden jaren geleden in Egypte verbouwd en is nu herontdekt als tarwevervanger. Voor thuisbakkers die verder willen experimenteren en een uitkomst voor mensen met een tarwe-allergie. Kamut is in de loop van de geschiedenis nooit veredeld voor een hogere opbrengst en dat is de smaak en de voedingswaarde ten goede gekomen. Daarnaast wordt dit graan uitsluitend biologisch verbouwd. Het brood heeft een wat zoete nootachtige smaak, is lichtverteerbaar en geeft toch een vol gevoel. Kamutmeel is verkrijgbaar als bloem en als volkorenmeel, prijs per 400

lichtpuntje Het felgele zomerse St. Janskruid bezit eigenschappen die ons in de winter goed van pas komen. Het kruid werkt als een natuurlijk antidepressivum en extracten ervan kalmeren en verwarmen de nerveuze huid.

Masseer deze Bodyolie St. Janskruid van dr.

Hauschka in op een nog vochtige huid. De olie trekt dan goed in en de huid ontspant meteen. Dr. Hauschka Bodyolie St. Janskruid, € 15,95. Bij natuurvoedingswinkels en reformzaken. www.dr.hauschka.nl.

gram vanaf € 1,40. in de natuurvoedingswinkel.

mooi opscheppen

feestelijk slacouvert gemaakt van hout

Houten sla-couvert, € 5,50 euro www.coloursofnature.nl

109

shop

2 liefde geven In dit porceleinen hart van sieradenontwerpster Marije Geursen ontmoeten Arabische geometrische patronen en Hollandse knipkunst elkaar. Omdat volgens Marije het sieraad al ‘begint’ bij het moment van geven, krijgen haar ontwerpen een eigen titel en een mooie verpakking mee. Zowel geven als ontvangen wordt hiermee een feestje!

Porceleinen hanger ‘I give Love’, aan rood lint, € 59,-. www.marijegeursen.nl

dekensloffen Karin de Kok van World of Sem verbouwt vintage wollen winterdekens tot behaaglijke sloffen. Comfortabel, aaibaar en ook nog stevig want voorzien van een leren zool. Door hun herkomst hebben ze iets nostalgisch en is geen enkel paar hetzelfde.

vuurmeesters De lemen houtkachels van de Vuurmeesters zijn prachtig vormgegeven, opgebouwd uit natuurlijke materialen en uiterst zuinig te stoken. Met één mandje hout verwarm je een ruimte voor de rest van de dag. Omdat de hitte via kanalen van boven naar beneden door de kachel wordt geleid, geeft het eerst warmte af aan de leemstenen voordat het door de schoorsteen verdwijnt. De steenmassa heeft bovendien een hoge opslagcapaciteit waardoor het wel een etmaal lang behaaglijk blijft in de woonruimte. De stralingswarmte van een leemkachel is opvallend zacht, gelijkmatig en ontspannend. Een lemen houtkachel is een mooie warme ontmoetingsplek in het hart van je huis en een duurzame investering in de toekomst. Lemen houtkachels van de Vuurmeesters, v.a. € 4000,-. www.vuurmeesters.nl

Sloffen vanaf maat 22-23 tot 46-47. v.a. € 31,50. www.worldofsem.nl

lekker warm

rubberen kruik met stoere gebreide coltrui.

Present Time, € 11,95 www.presenttime.com

zens kijkt verder verdiept zich in spiritualiteit, zingeving en bewustwording. en is begaan met mens en natuur Elke maand in Zens

Interviews met inspirerende wereldburgers. Filosofische beschouwingen. Psychologische inzichten.

Interessante ontwikkelingen in de samenleving. Homeopatische gezondheidstips. Bijzondere wandelingen rondom biologische restaurants. En verder boeiende columns, kunst en cultuur.

Verrijk uw leven en neem nu een abonnement!

Of geef iemand Zens cadeau!

Nu met aantrekkelijke korting (zie ommezijde)

ik machtig Zens het abonnementsgeld automatisch van mijn rekening af te schrijven. ik wacht met betalen op een acceptgirokaart

(voor betaling met acceptgiro wordt s 2,- administratiekosten in rekening gebracht).

V oo r n a a m

m / v _______________________________________________________________________________________________________

___l__a__nd ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________

a ch t e r n a a m ______________________________________________________________________________________________________

___T__e__l__+ ____e__m__a__i_l_____________________________________________________________________________________________________________________________________

___a_d___r__e_s________________________________________________________________________________________________________________________________________________

b a nk r e k e n i ng

___pc _____+___woonp ___________l_a__a__t__s_____________________________________________________________________________________________________________________________

h a nd t e k e n i ng

* Deze aanbieding geldt alleen voor nieuwe abonnees die het afgelopen halfjaar geen abonnement op Jonas hadden • Het (half-)jaarabonnement geldt tot wederopzegging en alleen in Nederland. Tarieven buitenland op aanvraag. Knip de bon uit en stuur hem in een ongefrankeerde envelop naar: Zens Abonnementenservice, Antwoordnummer 10702, 5600 WB Eindhoven

ik geef een abonnement op Zens cadeau

ik geef een jaarabonnement (10 nummers) slechts s 39,95 in plaats van s 49,95. ik geef liever een halfjaarabonnement (5 nummers) en betaal s 19,95 in plaats van s 24,75.

ik machtig Zens het abonnementsgeld automatisch van mijn rekening af te schrijven. ik wacht met betalen op een acceptgirokaart

(voor betaling met acceptgiro wordt s 2,- administratiekosten in rekening gebracht).

V oo r n a a m

m / v _______________________________________________________________________________________________________

___l__a__nd ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________

a ch t e r n a a m ______________________________________________________________________________________________________

___T__e__l__+ ____e__m__a__i_l_____________________________________________________________________________________________________________________________________

___a_d___r__e_s________________________________________________________________________________________________________________________________________________

b a nk r e k e n i ng

___pc _____+___woonp ___________l_a__a__t__s_____________________________________________________________________________________________________________________________

h a nd t e k e n i ng

Het cadeau-abonnement is bestemd voor

_______________________________________________________________________________________________________

adres ________________________________________________________________________________________________________________________________________________

V oo r n a a m

m / v ______________________________________________________________________________________________________

pc + woonp l a a t s + l a nd ________________________________________________________________________________________________________________________________________________

a ch t e r n a a m ________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Tel + email ________________________________________________________________________________________________________________________________________________

* Deze aanbieding geldt alleen voor nieuwe abonnees die het afgelopen halfjaar geen abonnement op Jonas hadden • Het (half-)jaarabonnement geldt tot wederopzegging en alleen in Nederland.

Tarieven buitenland op aanvraag. Knip de bon uit en stuur hem in een ongefrankeerde envelop naar: Zens Abonnementenservice, Antwoordnummer 10702, 5600 WB Eindhoven

maritgen

ik betaal het eerste jaar (10 nummers) slechts s 39,95 in plaats van s 49,95. ik neem liever een halfjaarabonnement (5 nummers) en betaal s 19,95 in plaats van s 24,75.

ja,

column

ik wil een abonnement op Zens

illustratie monique wijbrands

ja,

immigrantje

Vanaf het terrasmuurtje houden ze ons in de gaten. Met schuine bedelogen beloeren ze de vis op onze borden - het kleine tuig. De oudste, een pikzwarte branieschopper, slaagt er niet in om op iets anders te lijken, ondanks zijn witte boordje. Dan verschijnt de moeder met soepele tred. Onverhoeds krijgen ze allebei een pets - en dan een muis, die gedeeld moet worden. Vervolgens moeten ze zich netjes wassen. Misschien komt er nog iets van ze terecht. Een paar dagen later wordt een broodmaMaritgen Matter is schrijfster, moeder en ger zusje onze keuken in geduwd. Op stokkenbeentjes bibbert ze naar binnen, nageblazen door haar freelance alchemiste. Maandelijks neemt zij twee grote broers. Moeder heeft haar ondervoede kind eigenhandig uit de koude, natte schuilplaats monsters uit de samenleving en zichzelf. gehaald, in de hoop dat wij er nog iets aan kunnen doen. Zij heeft haar handen vol aan die andere twee. Met een mengeling van aristocratie en getraumatiseerde ingekeerdheid neemt het grijsgestreepte kind plaats op de vloer. Roerloos houdt ze haar oogjes op de grond gericht. Per ongeluk klettert er een roestvrijstalen pan van het aanrecht – ze vertrekt geen spier. Om haar heen hangt een krachtige, onzichtbare ring van pure breekbaarheid. Ze doet me denken aan een arm doch deugdzaam Russisch meisje met een omslagdoek. En aan Lao Tse. Dan zie ik haar ineens twaalfhonderd kilometer noordwaarts op onze witte bank zitten – snorrend, de oogjes toegeknepen. Wat? Een half wild, buitenlands kattenkind meenemen naar Amsterdam? In de auto, twaalf uur lang schreeuwend in een kistje? “Mijn besluit staat al

vast,” meldt onze zevenjarige zoon plechtig, terwijl zijn eenmansfractie ons doordringend aankijkt –

peilend of zijn ouders nog wel een hart hebben. De hele resterende vakantieweek gonzen de kamer- en keukendebatten. Terwijl de Leven is Heilig Partij overal pamfletten strooit en demonstraties houdt, hamert mijn Verdonk-ik conse-

quent het asielvoorstel af. Ons huis is meer dan vol. Waar moet de kattenbak en wie gaat hem verschonen? Aanvraagster zal zich slecht kunnen aanpassen. Aanvraagster heeft plukhaar, is meditatief ingesteld en oriënteert zich niet actief op de omgeving. Gezonde aanvragers zijn ambitieus en extravert. Kortom,

de integratievooruitzichten zijn onvoldoende. Vergeefs stort de oppositie hete tranen op het Provençaalse tafelkleed. Op de allerlaatste avond kijkt ze me opeens recht aan – met trouwe, groene knijpoogjes. Mijn poezenkind, denk ik. Ze wrijft haar kopje tegen mijn hand. Verdonk verdampt. Welke kattenbak? Heb ik soms ooit problemen gehad met de luiers van mijn eigen kroost? Half vijf in de ochtend. Er komt een onbedaarlijk geschreeuw uit het groentekistje. De immigrante slaagt erin het deksel omhoog te duwen en zoonlief, die toch een knoert van een judobeker boven zijn bed heeft staan, kan haar niet tegenhouden. Even later rijden we weg - twee puntige oortjes in de binnenspiegel. Na zes haarspeldbochten klimt de mascotte bij haar redder op schoot. Slechts eenmaal bezoekt ze het gehate gevangeniskistje - als toilet. Thuis op driehoog. Onze wilde dochter neemt plaats op de houten vloer. Volkomen op haar gemak. De inburgering verloopt boven verwachting. Na een dag zit onze sauvage al keurig op de bak, eet uit HEMA-designschaaltjes en laat zich door zes handen tegelijk aaien. Ons huis heeft er een mobiel meditatiecentrumpje bij. Mijn Verdonk-ik heb ik opgegeven. Voor een cursus.

113

colofon

volgend nummer maatschappij wie is nog bereid tot een offer?

Zens is een maandblad over zingeving, spiritualiteit, psyche, gezondheid en maatschappij. Het wil een positieve bijdrage leveren aan de kwaliteit van leven van individuele mensen en van de samenleving als geheel.

De redactie van Zens is onafhankelijk.

Zens #2 verschijnt op 26 januari

Zens

Postbus 1923, 1200 BX Hilversum T 035 621 25 45, F 035 621 62 38 E redactie@zens.nu, www.zens.nu Hoofdredactie

Ben Kuiken

Art directie

Tein.

Eindredactie

Ad van der Neut Redactie

Monique de Boer Jocelyn de Kwant Marjolein Wolf Aan dit nummer werkten mee

Eef Arnolds Nienke Beintema Jacinta Bokma Mirre Bots Erik Christenhusz Beyke Goris Ellen Grootes Ronald Hermsen Jorn Hövels Eugène Jacobs Christiaan Krop Jurianne Matter Maritgen Matter Yoeke Nagel Alexander Nijeboer Nelson Silva Hapé Smeele Kim van der Werff Monique Wijbrands Ellen Winkel Nelly de Zwaan Sannah de Zwart Uitgever

John Winkel

Abonnementen

Een jaarabonnement op Zens kost € 49,95, een halfjaarabonnement € 24,75.

Voor buitenlandse abonnementen gelden afwijkende tarieven.

Opgave abonnementen, adreswijzigingen en opzeggingen svp sturen naar:

Thema Maak van uw leven een kunstwerk

Zens Abonnementenservice

Antwoordnummer 10702 5600 WB Eindhoven T 088 - 22 666 43 E info@mijntijdschrift.com

spiritualiteit

Zoeken

Het abonnement kan elk moment ingaan. Het wordt aangegaan per heel of halfjaar en wordt automatisch met dezelfde periode verlengd, tenzij het een maand voor afloop schriftelijk is opgezegd.

naar God

Adverteren

Informatie over adverteren in Zens (inclusief rubrieksadvertenties) kunt u verkrijgen bij: Bureau Sjoerdsma Bleijenbeekhof 5, 6845 GV Arnhem T 026 - 381 76 58, F 026 – 381 72 04 E info@bureau-sjoerdsma.nl Druk

Deltahage Grafische Dienstverlening, Den Haag Distributie: Betapress, Gilze ISSN 1873-5185 © Zens, Hilversum. Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

gezondheid sapvasten in zeeland

115