zens2

voorwoord van de redactie

AD

levenskunst

Je komt ze regelmatig tegen, de zonnige levensgenieters die zich erop hebben toegelegd van elke dag iets bijzonders te maken. Ze doorbreken je ochtendhumeur, nemen je routinematige gedrag op de hak en maken je aan het lachen. Ze schudden je weer even wakker: o ja, dat is waar ook, het leven is leuk! Iets moois van je leven maken is het thema van deze Zens. Dat kan (gelukkig) op veel manieren. Je kunt simpelweg genieten van alles wat er om je heen is. Je kunt je eigen verleden bestuderen en je levensloop beschrijven. Volgens biografiedeskundigen leer je daarmee jezelf kennen. Je vindt uit wat echt bij je past en kunt je verdere leven zo een nieuwe richting geven.

Je kunt het, zoals filosoof Joep Dohmen bepleit, direct zoeken in het hier en nu. Levenskunst is voor hem het ontwikkelen van een eigen levenshouding. Ga op zoek naar wat je nú ten diepste wilt. Praat erover met je vrienden. Wees stil, voel, mediteer en breng het dan in praktijk, is zijn boodschap. Het is de kunst om je binnen- en je buitenwereld telkens weer op elkaar af te stemmen.

Niet de gemakkelijkste weg, maar dat hoeft van hem ook niet. “Vervulling vinden doet soms pijn.”

De drie levenskunstenaars die in dit nummer aan het woord komen – zeg maar de echte praktijkmensen - staan het lichtzinnigst in het leven. “Don’t worry, be happy!” roept Simon Vinkenoog.

Begin met deze dichter op leeftijd een gesprek en de passie begint vanzelf te stromen. Zijn relaas is een ode aan het leven. “Neem het leven niet te serieus,” zegt ook theatermaker Hakim Traïdia, o.a. bekend van Sesamstraat. “Anders maak je het jezelf alleen maar moeilijk.” Hem gaat het om de reis die je aflegt, niet om het bereiken van een utopisch ideaal. En voor hem is fantasie daarbij het voermiddel. Humorvol en flexibel omgaan met wat het leven op je pad werpt kun je leren, stelt striptekenares Gerrie Hondius. Wat je precies doet is voor haar niet belangrijk. “Of je nou tekeningen maakt of soep. Als je verdomd lekkere soep maakt, kun je andere mensen ook heel gelukkig maken.” We hopen een inspirerend nummer te hebben gemaakt.

3

42kunstwerk ‘Probeer

een

van je

leven

52

inhoud februari

WORDEN wie je bent

3 Voorwoord

te maken’

6 actueel bewogen wereld 10 de idealist 13 column eef

thema

levens

kunst

14 De zin van het leven volgens mei li vos 20 Hart&handen klompenmaker 24 maatschappij offers brengen 28 gezondheid sapvasten 32 Spiritualiteit tony samara 36 Psyche geweldloos communiceren 42 Thema levenskunst 58 Jong & Oud voetreflexologe en leerling 60 gezondheid lichaam & geest 63 Seizoensgroente pastinaak 54 rubriek lezen 68 rubriek uit 69 rubriek film 70 Cursus wonderen 73 Column maritgen 74 gezondheid homeopathische arts 75 rubriek shop 78 Eten en de route deeg in utrecht 85 rubriek trips 88 Abonneren met aantrekkelijke korting 90 Colofon 91 Volgende maand

12 14

36 ‘Levenskunst is de intensiteit waarmee je dingen doet’ Simon Vinkenoog

‘als ik mediteer besef ik dat ik er mag zijn en dat mijn leven niet voor niets is’ Mei Li Vos

70

50

bewogen

rubriek bewogen wereld

wereld Redactie Monique de Boer Bijdragen marjolein wolf

het goede voorbeeld Ambtenaren gaan het goede voorbeeld geven: in 2010 zal 40% van hun voeding biologisch zijn.

Althans, op de werkvloer. De overheid heeft besloten dat hun catering zo veel mogelijk duurzaam moet zijn. Op dit moment is de catering van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Visserij in Den Haag al 60% biologisch. Bij de andere ministeries ligt dit percentage nog onder de 10%, maar dat gaat dus veranderen.

Met 400.000 overheidsdienaren vormt de nieuwe doelstelling een belangrijke stap in de goede richting.

verantwoord patatje

Verlaag je CO2-uitstoot Naast je persoonlijke voetafdruk kun je vanaf februari ook je klimaatvoetafdruk berekenen.

Ga naar www.klimaatvoetafdruk. en maak klimaatafspraken met jezelf om de CO2-uitstoot van je levensstijl te verlagen.

Een initiatief van De Kleine Aarde, centrum voor duurzame leefstijl in Boxtel.

groene woestijn Een positieve omslag in Afrika. In delen van Niger en andere Sahellanden groeien steeds meer bomen in het woestijngebied. Lokale boeren begonnen twintig jaar geleden de bomen in het gebied te beschermen, omdat ze de stofstormen tegenhouden. Ook speelde de dood van president Kountche van Niger in 1987 een rol.

Vanaf dat moment waren de bomen niet langer eigendom van de staat, maar van de boeren zelf. Door de bomen is het land vruchtbaarder geworden, waardoor het toekomstperspectief van de lokale bevolking sterk is verbeterd.

Een patatje eten wordt binnenkort goed voor het milieu. Afvalverwerker Greenmills wil frituurvet gaan omzetten in biodiesel. Plan is om een speciale raffinaderij hiervoor neer te zetten in Amsterdam. Naast de productie van biodiesel zal daar ook verwerking van groenafval plaatsvinden, waarmee het bedrijf in zijn eigen energiebehoefte voorziet.

Greenmills wil de nieuwe fabriek nl eind 2008 openen. De komende tijd worden ook mogelijkheden onderzocht om brandstof te winnen uit andere hulpbronnen. Zo doet de Rijksuniversiteit Groningen onderzoek naar brandstofwinning uit de tropische jatropha-struik. Acht promovendi kijken of het mogelijk is op grote schaal biodiesel te produceren met behulp van deze plant. De jatropha-noot groeit voornamelijk in landen als IndonesiĂŤ en India. Verder voeren onderzoekers in het Afrikaanse Malawi momenteel testen uit met een auto die op ethanol rijdt. Deze biobrandstof wordt gemaakt van suikerriet, een belangrijk landbouwproduct van het arme land.

positieve webenergie

Een opbeurend initiatief: de nieuwe website www.dankie.nl wil een platform bieden aan iedereen die en plein public een compliment wil geven. Oprichter Peter ter Haak wil met zijn initiatief een dosis positieve energie de ether in sturen. Cynisme en kritiek is in overvloed aanwezig in het dagelijks leven, vindt hij. Dankie.nl vormt volgens hem een optimistisch tegenwicht en is voor iedereen toegankelijk.

7

Sylvana Simons In navolging van Visa komt de Rabobank in samenwerking met het Wereld Natuur Fonds (WNF) nu ook met een groene creditcard voor haar leden. Als de consument met deze creditcard goederen aanschaft, gaat 0,25% van het aankoopbedrag naar duurzame energieprojecten in ontwikkelingslanden. Zo wordt bijvoorbeeld een biogasproject in de Vietnamese Mekongdelta ondersteund. Het percentage van 0,25% is volgens de Rabobank en het WNF voldoende om de nadelige broeikaseffecten van een aankoop teniet te doen. Dit getal komt voort uit een rekenmethode die beide partijen in samenwerking met het Milieu- en Natuurplanbureau hebben ontwikkeld. De Rabobank betaalt de bijdragen aan de energieprojecten uit eigen middelen en verwacht jaarlijks 1 tot 2 miljoen euro te investeren. Voor de consument zijn er geen extra kosten aan dit initiatief verbonden. Op de vraag of deze ‘klimaatkaart’ het consumeren niet juist aanwakkert door het weggenomen schuldgevoel, antwoordt Rabobankwoordvoerdster Franscé Verdeuzeldonk: “Dat zou kunnen, maar ik denk dat het wel meevalt.

Mensen kopen toch wel wat ze willen hebben.

Als ze op deze manier iets kunnen bijdragen aan een schoner milieu is dat mooi meegenomen. Alle beetjes helpen.” De groene creditcard is vanaf 8 maart verkrijgbaar.

klimaatneutraal kopen

milieu-onvriendelijke baby’s Een kind gebruikt in de luierperiode maar liefst 4500 wegwerpluiers. Dat betekent dat elke baby zo’n 100 kilo wegwerkluiers aan de vuilnisbelt toevoegt. Een goede reden om over te stappen op wasbare luiers. In Wageningen, Leiden en Barneveld krijgen ouders subsidie voor het gebruik van wasbare luiers.

rubriek bewogen wereld

Februari kort

bekend betrokken

+

DE LAATSTE JAREN ZETTEN Steeds MEER bekende Nederlanders zich in VOOR een goed doel. Wie zijn ze en wat betekent het voor hen?

Welk goed doel? Simavi Waarom? Al een tijdje knaagde er een gevoel aan me dat ik iets terug wilde doen voor de maatschappij.

Het ging goed met mij en mijn gezin. Ik had leuk werk, maar dat bleef vaak toch wat oppervlakkig. Ik wilde iets doen wat zoden aan de dijk zou zetten. Toen Simavi mij benaderde om hun ambassadeur te worden, voelde ik me vereerd en heb ik meteen ja gezegd.

Wat doet Simavi? Simavi is actief op het gebied van sanitatie, hygiëne, moeder- en kindzorg: de basisbehoeften van de mens, zeg maar. Concreet werft Simavi fondsen en ondersteunt het daarmee kleinschalige projecten in Azië en Afrika die de lokale bevolking zelf uitvoert.

Je bent voor Simavi naar Tanzania geweest, hoe was dat?

Omdat ik aan den lijve wilde ondervinden hoe het is om daar te leven, heb ik een kleine week gelogeerd bij een boerenfamilie in een hutje zonder elektriciteit, stromend water en riolering. Dat was heel indrukwekkend. Het is enigszins leefbaar, maar toch ontstaan er veel ziektes, met alle gevolgen van dien. Wat deed het met je?

Het is dichterbij gekomen. Wat zich aan de kant van de wereld afspeelt, de armoede, de epidemieën, raakt ons ook. Vroeger of later.

Het is zo naïef om te denken dat het ons niet aangaat. We moeten onze verantwoordelijkheid nemen. De mensen daar verdienen het.

Ze willen heel graag, ze werken hard, doen het hartstikke goed en met zo veel plezier! Waarom moeten we Simavi steunen? Elke 15 seconden sterft een kind als gevolg van diarree. Dat is reden genoeg lijkt mij. En het is niet nodig, diarree hoeft geen doodsoorzaak te zijn! www.simavi.nl

10 en 11 feb Himalaya Filmfestival Een boeiende selectie van kwaliteitsfilms en documentaires over de Himalayaregio, die een genuanceerd beeld geven van spirituele landen als Nepal, Tibet en Bhutan.

Tevens zijn er lezingen van deskundigen en filmmakers.

Rolstoeltoegankelijk. www.himalayafilmfestival.nl (020) 598 50 33 17 feb Het mystieke niets Lezing ‘Het mystieke niets als ontmoetingsplaats van de godsdiensten’ door Kees Waayman, hoogleraar spiritualiteit en mystiek aan de Radboud Universiteit te Nijmegen. Zen Centrum Amsterdam. www.zenamsterdam.nl (020) 627 80 56 19 feb Tibetaans Nieuwjaar Viering Tibetaans nieuwjaar van het Tibetaans- boeddhistisch centrum Karma Eusel Ling in Vorstenbosch.

Diverse rituelen, zang en wensgebeden. Na afloop Tibetaanse thee en koekjes. Iedereen is welkom. www.karmaeuselling.org (0413) 340 320

23-25 feb Informatieweekend Ecodorp ZEGG Bezoekers kunnen dit weekend kennismaken met het inmiddels vijftien jaar oude ecodorp ZEGG in het Duitse Belzig, vlak onder Berlijn. Op het complex leven tachtig mannen, vrouwen en kinderen samen die streven naar een duurzame, geweldloze, liefdevolle, creatieve en maatschappelijk betrokken levensstijl. www.zegg.de (0049) 338 415 95 10

groen!

25 feb Lezing Lakota Indianen De Nederlandse Mariska Wobbe vertelt samen met haar Indiaanse partner over de spirituele gebruiken van de Noord-Amerikaanse Lakota-Sioux indianen. Interreligieus Spiritueel Café Sittard. ctp@fontys.nl (0877) 87 68 22

Dagblad Trouw heeft sinds kort een nieuwe website met als titel ‘Groen!’ Op de site staat actuele informatie over de natuur en een natuurdagboek. Ook de Biogids van Biologica is erop te vinden, met een overzicht van alle biologische winkels en restaurants in Nederland. Een bezoekje waard. www.trouw.nl/groen

9

rubriek de idealist

Zens gaat langs bij lezers die op een praktische manier invulling geven aan hun idealen. Wij spraken deze maand Wikke Rikmenspoel (55). Zij bedacht ‘Huur-een-dochter’ en bracht hiermee twee idealen samen: Het verminderen van eenzaamheid onder ouderen en werk voor vrouwen van boven de vijftig.

Tekst Jocelyn de Kwant beeld marius bassie

de idealist

O

“Onderzoek toont aan dat hoe meer dochters je hebt, hoe langer je leeft. Het zijn vaak de dochters die erg betrokken zijn bij hun vader of moeder, en die mijn hulp inhuren. Ze doen veel voor hun moeder, maar hebben ook hun werk en/of hun eigen gezin. Ze gaan elke week langs, maar dan zijn er altijd nog zes dagen over waarop vader of moeder zit weg te kwijnen achter de gordijnen. Naarmate je ouder wordt, verlies je steeds meer familieleden en vrienden. Daar komt bij dat je fysieke mogelijkheden afnemen. Dan loert eenzaamheid om de hoek. En van eenzaamheid ga je dood. Mijn klanten dus niet. Die worden heel oud. Mijn oudste klant is momenteel 97 jaar. Ze woont op zichzelf, gaat nog naar concerten, heeft een ‘buiten’ in Drenthe. Ze kan alleen niet meer goed zien. Daarom leest een van mijn namaak-dochters haar twee keer per week voor.”

‘Mijn klanten worden heel oud’

“Mijn ideaal is tot leven gekomen toen ik mijn eigen ouders en twee tantes zag vereenzamen. Mijn ouders zijn gescheiden en zaten allebei in hun eentje op een flatje. Tante Lenie en tante Liesje woonden samen in een groot huis in Maastricht. Ze hadden met iedereen ruzie en begonnen samen steeds meer geïsoleerd te raken. Ik ging er geregeld heen, maar de afstand was te groot om vaker langs te gaan. Ik realiseerde me dat de leefomstandigheden van ouderen de afgelopen decennia erg zijn veranderd. Vroeger woonden zij vaak bij hun kinderen in huis.

Dochters hadden meer tijd. Dat is veranderd nu vrouwen vaak een baan hebben. Huur-een-dochter springt in het sociale gat dat daardoor is ontstaan. Voordeel van een namaak dochter is dat zij minder snel in oude patronen schiet of geïrriteerd raakt over bepaald gedrag van vader of moeder. En dat vader of moeder verhalen over vroeger kan vertellen zonder dat dochterlief meteen roept: ‘Dat heb je al hónderd keer verteld!’”

“Het mes snijdt aan twee kanten. Want ik ben dit bedrijf ook begonnen omdat ik vrouwen van boven de vijftig werk wilde bieden. In onze maatschappij ben je na je vijftigste zo’n beetje uitgerangeerd. Dat is toch krankzinnig? De meeste ouderen die bij mij klant zijn, willen juist graag iemand van boven de vijftig, want dat is de leeftijd van hun eigen kinderen. Naarmate je ouder bent, breng je bovendien meer levenservaring mee. Ik heb twee ‘dochters’ van boven de 65. AOW’ers die zich graag nog nuttig willen maken. Maar ik neem ook wel jongere vrouwen aan. Ik heb momenteel twee ‘kleindochters’, studentes van in de twintig. Zij vinden het fantastisch om dit werk te doen, ze genieten van de verhalen van de ouderen.”

“Toen ik drie jaar geleden met Huur-een-dochter van start ging, was het pionieren. Ik ben de eerste in Nederland, waarschijnlijk zelfs wereldwijd, die dit op deze manier doet. In het begin nam ik alle ouderen aan als klant, ook bijvoorbeeld demente ouderen, en ging ik vaak zelf naar de klant toe. Liep ik te wandelen achter de rolstoel met een diep dementerende vrouw, die de bloemen die ik voor haar plukte zat op te eten. Of ik rende achter de scootmobiel aan van een klant die een ‘dochter’ inhuurde om met het geval te leren omgaan. In de loop van de tijd is het werk steeds leuker geworden. Ik krijg steeds meer de aanvragen die ik voor ogen had toen ik hiermee begon. Voor een dochter die twee keer per week bij een moeder komt koken en eten bijvoorbeeld. Gezellig, met een kaarsje op tafel. Wat me zo aanspreekt aan dit werk is de eenvoud ervan. Als je iets leuks doet voor ouderen, dan valt dat bijna altijd in goede aarde. Ouderen hebben geen dubbele agenda, ze genieten vaak van kleine dingen.

Door de groei van Huur-een-dochter is mijn eigen rol verschoven naar de organisatorische kant van het werk. Ik ben de spin in het web die alles regelt en dochters aan ouders koppelt. Een goede match geeft mij enorme voldoening.”

Het huren van een dochter kost i 20 per uur. www.huur-een-dochter.nl (020) 625 87 95.

11

column eef

ontroerend is de

lente,

wanneer de eerste blaadjes zich weer ontplooien, zo teer en

lichtend groen dat je ze zou willen

beschermen tegen de

kille nachten

Vraag een willekeurige Nederlander wat hij onder natuur verstaat, en hij zal vrijwel altijd onze bossen noemen. Puriteinse natuurkenners gaan bij een dergelijk antwoord bedenkelijk kijken, want bosbouwers en natuurbeheerders kunnen ons haarfijn uitleggen dat in ons land bijna alle bossen zijn aangeplant. Populaire bosbomen als fijnspar, douglas, lariks en Amerikaanse eik zijn van oorsprong zelfs niet inheems. Exoten dus. De meest verbreide boom, de grove den, is een twijfelgeval, maar zou onder de huidige omstandigheden hooguit een ondergeschikte rol spelen in het Nederlandse bos. Bovendien zijn de meeste bossen indertijd helemaal niet geplant om de natuur een handje te helpen, maar Eef Arnolds heeft een passie voor de natuur en haar be- voor het produceren van hout. Sommige natuurbeheerders spreken dan ook smalend woners. Hij was als ecoloog verbonden aan de Universiteit over dennen- en sparrenakkers. Ze zouden die plantages het liefst allemaal opruimen om Wageningen, maar is nu gepensioneerd. Eef woont samen met échte natuur een kans te geven. Dat is één manier om naar het bos te kijken.

De gemiddelde natuurliefhebber en wandelaar maakt het niets uit of bossen oorspronkelijk Marianne en hond Splinter in een Drents boerderijtje. geplant zijn. Zij beleven het bos toch als pure natuur. Het ruikt er immers naar verterend blad en hars. Je kunt er genieten van serene stilte of het ruisen van de boomkruinen in de wind, soms van het zuchten en kraken van stammen tijdens een novemberstorm. Je kunt er duisternis ervaren onder de sparren, naast de intimiteit van een zonovergoten open plek waar het licht de bemoste bodem streelt. Hoe ontroerend is de lente, wanneer de eerste beukenblaadjes zich weer ontplooien, zo teer en lichtend groen dat je ze zou willen beschermen tegen de kille nachten. De heerlijke lente, wanneer het bos is gevuld met vogelzang. Hoe sprookjesachtig is de herfst wanneer het lover verschiet naar alle tinten tussen geel, rood en bruin en alom geheimzinnige paddenstoelen tevoorschijn komen. Soms dwingt een ontzagwekkende woudreus je bewondering af. Of een dikke gevallen stam die langzaam ligt te vermolmen, een monument om je aan je eigen sterfelijkheid te herinneren. Als je geluk hebt, sta je plotseling oog in oog met een ree, die je argeloos opneemt voordat hij met elegante sprongen in het kreupelhout verdwijnt.

Ook voor biologen is een bos meer dan een verzameling bomen. Veel meer. Want anders dan op jaarlijks geploegde akkers wordt de bodem er tientallen jaren ongemoeid gelaten. Er vormt zich een laag van verterend strooisel waaraan honderden soorten paddenstoelen zich te goed doen. Dood hout verzinkt langzaam in de bosbodem dankzij het werk van myriaden, insecten en schimmels. In de schaduw van de bomen groeien speciale varens en mossen. De bomen bieden nestgelegenheid aan vele soorten vogels, van spechten die een holte in oude stammen uithakken tot haviken die hun horst bij voorkeur bouwen in de scheefgegroeide top van een oude spar of lariks. Sommige vogels zijn zelfs aangewezen op die vermaledijde exoten, zoals de kuifmees en het goudhaantje.

Dat geldt ook voor honderden soorten insecten en paddenstoelen. Soorten die zich spontaan, zonder bemoeienis van de mens hebben gevestigd. Elk bos zit dus barstensvol spontaan leven, vol natuur.

Desondanks worden soms oude, statige bossen geveld om plaats te maken voor ‘nieuwe natuur’. Over dat dilemma zal ik het de volgende keer hebben.

illustratie monique wijbrands

Hoe

eef

bos natuurlijk?

DE ZIN VAN HET LEVEN volgens

mei li vos

Mei Li Vos (Eindhoven, 1970) wordt gezien als een veelbelovend politicus, schreef een boek over de arbeidsmarkt en richtte een eigen vakbond op, het AVV. De zin van het leven heeft voor haar veel te maken met het geloof, dat een belangrijke rol speelt in haar leven. ‘De wetenschap dat God er is, maakt me vaak heel vredig en rustig.’

Tekst Alexander Nijeboer beeld Ellen Grootes

H

Haar naam betekent ‘Mooi oog’. Mei Li Vos, mede-oprichter van de freelancers- en flexwerkersvakbond AVV en kandidaat-Tweede Kamerlid voor de PvdA, groeide op in een zeer gelovig gezin. Vader was van huis uit gereformeerd, haar half-Chinese moeder kwam uit de pinkstergemeente. Beide ouders waren zelfstandig ondernemer in de boeken- en uitgeefbranche. Dat maakte het gezin Vos kwetsbaar voor economische pieken en dalen. “Een periode lang waren we heel arm,” zegt Mei Li Vos hierover. Solidariteit, een belangrijke waarde voor haar partij, de PvdA, werd haar met de paplepel ingegoten. Met haar ouders woonde Vos tot haar zevende levensjaar in een Christelijke commune in Veldhoven waarin alles, behalve seks, met elkaar werd gedeeld. De commune ving ex-gedetineerden en verslaafden op. Zo verschoonde een voor moord veroordeelde ex-gevangene de luiers van de vrouw die in 2005 landelijke bekendheid verwierf door een vakbond voor freelancers en flexwerkers op te richten. In november vorig jaar deed Vos een gooi naar het Kamerlidmaatschap voor de PvdA. Hoewel ze veel publiciteit wist te trekken, haalde ze de Tweede Kamer net niet. De PvdA bleef steken op 33 zetels, terwijl Vos de 38e plek innam op de kandidatenlijst.

Maar als de PvdA gaat regeren, is de kans groot dat Mei Li Vos alsnog in de blauwe kuipstoeltjes van de Tweede Kamer plaatsneemt.

Wat heb je de afgelopen tijd gedaan? “Na de verkiezingsuitslag, die ik teleurstellend vond omdat het een heel conservatieve uitslag was, had ik ineens veel tijd voor mezelf. Het was even wennen om geen vol programma te hebben, niet gefocust te hoeven zijn. Maar het was goed om even te kunnen uitrusten en meer tijd en aandacht voor vrienden en familie te hebben. Verder ben ik weer terug bij de vakbond als woordvoerder en manusje van alles. MVA heet dat bij ons.”

Waarom koos je voor een politieke carrière? “Ik heb altijd maatschappelijke

verantwoordelijkheid willen dragen. Zo zit ik nu eenmaal in elkaar.

Als kind kon ik al eindeloos nadenken over hoe je de wereld socialer en milieuvriendelijker zou kunnen maken. Toen ik op mijn 21ste politicologie ging studeren, wist ik zeker dat ik ooit voor de politiek zou kiezen. Eigenlijk zou iedereen die maatschappelijk bewust is een tijdje actief moeten zijn in de politiek. Want kritiek leveren is makkelijk, maar zelf verantwoordelijkheid dragen is een stuk moeilijker.”

interview mei li vos

Men kent je als de gedreven vakbondsvrouw. Waar kwam het idee vandaan om het Alternatief Voor Vakbond op te richten?

‘Als ik mediteer besef ik dat ik er mag zijn en dat mijn leven niet voor niets is’

“Overal om mij heen zag ik een jonge generatie freelancers en flexwerkers die weinig of geen kans maakten op zekerheden als een contract voor onbepaalde tijd, een pensioen of een eigen huis.

Ik vond dat onrechtvaardig. Een vriend van me zei toen dat ik niet langs de zijlijn moest blijven staan als ik dat inderdaad zo erg vond, maar het op de politieke agenda moest proberen te krijgen. Zo ontstond het Alternatief Voor Vakbond. Nederland telt binnenkort bijna een miljoen freelancers en tien procent van de beroepsbevolking is flexwerker. Dat is een heel grote, kwetsbare groep. Ons economische systeem is sterk afhankelijk van deze flexibel inzetbare arbeidskrachten, maar de sociale zekerheid is totaal niet ingericht op deze groep. In Den Haag denken ze nog steeds in termen van ‘werknemers’ en ‘werkgevers’. Ze hebben het bijna nooit over ‘flexwerkers’, dat zegt genoeg.”

Waarom verbind jij je zo met het lot van freelancers? “Veel van mijn vrienden

zijn freelancers of flexwerkers. Zelf heb ik ook nog nooit een contract voor onbepaalde tijd gehad. Ik ben nooit lang bij een werkgever blijven hangen en vond dat ook helemaal niet erg. Elke keer als mijn contract afliep, had ik zo weer ander werk. Maar het is ook het lot van de meesten van mijn leeftijdsgenoten: na hooguit drie jaar vlieg je er bij een werkgever vaak weer uit, omdat hij je dan een contract voor onbepaalde tijd moet bieden. Toen ik ontslag nam bij het ministerie van Algemene Zaken om het AVV op te richten, keken mijn collega’s daarvan op. Iemand die de relatieve zekerheid van een baan op een ministerie opgaf voor een droom. Dat maakten ze daar niet vaak mee.”

»

15

interview mei li vos

AD

‘Als kind kwam ik, denk ik, gewoon aandacht te kort en anorexia was voor mij een manier om die aandacht op te eisen. Ik miste mijn moeder’

Waar komt dat idealisme vandaan?

“Zo-lang ik me kan herinneren, hebben mijn ouders altijd verschrikkelijk hard gewerkt. Behalve op zondag, dan zaten ze in de kerk. Ze waren heel kwetsbaar voor de grillen van de economie. Als het slecht ging met de economie, dan ging het automatisch slecht met ons gezin. We hebben vaak heel sober moeten eten omdat er geen geld was. Het steekt mij dan ook als critici beweren dat ik een sociaal-liberale egoïst ben, die geboren is met een gouden appel in haar mond. Ten eerste is het niet waar en ten tweede is het ‘op de vrouw’ spelen en daar houd ik niet van.”

Dertigers als jij en ik zijn opgegroeid in een tijd van groeiende welvaart en hebben nauwelijks tegenwind gehad. De meeste dertigers zijn carrièrejagers die voor hun 55ste ‘binnen’ willen zijn. Logisch dat ze jou met argusogen bekijken. “Ik ben in ieder geval géén yup en ik ben ook niet in

luxe grootgebracht. De kritiek op de generatie dertigers is ook onterecht. Ik zie om mij heen veel dertigers en ook veertigers trouwens, die genoegen moeten nemen met veel minder zekerheden dan de oudere generaties. De kans op zekerheid is structureel oneerlijk verdeeld. Natuurlijk zijn de problemen relatief. Ik dank God nog elke dag dat ik gezond ben en dat ik in Nederland ben geboren. Vergeleken met andere gebieden zijn wij hier in rijkdom en weelde opgegroeid.”

Hoe was het om op te groeien tussen vijf broers? “Geweldig! Ik heb een heel hechte band met mijn broers. Ik was hun kleine prinsesje.

Ik heb trouwens heel lang gedacht dat ik ook een jongetje was. Het heeft ervoor gezorgd dat ik gemakkelijk met mannen omga. Ik begrijp ze sneller, denk ik. En ik lijk ook wel een beetje op een man in mijn gedrag. Ik ben wat grover en platter dan de meeste vrouwen. Als ik na een drukke dag thuiskom,

wil ik de krant lezen en een borrel en geen gezeik aan mijn hoofd. En net als veel mannen heb ik er moeite mee om over gevoelens te praten. Ik ken overigens ook veel vrouwen die dat hebben.”

Je bent overtuigd Christen. Helpt je geloof je misstanden in de samenleving te begrijpen? “Ik geloof niet om misstanden af te wentelen op

God. Van God mag je geen instantoplossingen verwachten.

Ik denk net als ieder ander: waarom laten wij dit in godsnaam gebeuren? Het geeft mij dan wel veel troost dat veel mensen door God geïnspireerd zijn geraakt en zich belangeloos voor anderen inzetten, zoals bij het Leger des Heils.

Het geloof is altijd in mijn leven geweest. Zo ben ik opgevoed. Mijn vijf broers hebben het uiteindelijk achter zich gelaten omdat ze het nut er niet van inzagen, maar voor mij is het Wie is Mei li Vos? juist hartstikke logisch dat ik wél Dr. Mei li Vos is publiciste, voormalig vakbondsgeloof. Ik kan niet niet geloven. vrouw, auteur en kandidaat-kamerlid. in geval Voor mij betekent het geloof dat van regeringsdeelname van de PvdA zal ze alsnog ik af en toe een kruisje vastpak en toetreden als kamerlid voor de PvdA. Mei li Vos dan heel sterk voel dat ik er niet studeerde politicologie aan de Universiteit van alleen voorsta. Ik leef een hectisch Amsterdam.Zewerkteeerderalswetenschappelijk leven, werk me vaak helemaal het medewerker aan de Universiteit van Amsterdam schompes. De wetenschap dat (1992-2002), was adviseur informatisering en God er is, maakt me juist op dat organisatie van de overheid in de informatiesoort momenten heel vredig en samenleving (2000-2004), communicatiemederustig. Hoe onrustig, onzeker, werker bij het Ministerie van Algemene zaken ellendig en verdrietig ik af en toe (2004-2006), medewerker ministerie van Justitie ook kan zijn, iets in mij vertelt me (o.a. opsteller van de discussienota ‘De Gekozen dan dat het allemaal goed komt. Samenleving 2020’) (2005), medeoprichter en Ik mediteer en besef dat ik er ben, voorzitter van het AVV (Alternatief voor Vakbond) dat ik er mag zijn en dat mijn leven en is vanaf 2006 publiciste. In 2006 verscheen niet voor niks zal zijn. Sommige haar boek Het arbeidersparadijs.Werken in het mensen kunnen leven met de ge- begin van de 21e eeuw (Prometheus/ 2006), dachte dat er na dit leven iets Over de zoektocht naar eigentijdse sociale zeis. Ik niet. Het betekent voor kerheid in een grenzenloze en flexibele wereld.

»

17

interview mei li vos

AD

mij persoonlijk dat ik de talenten die ik heb gekregen, inzet om goed te doen. Ik leef niet alleen voor mijzelf, maar ook voor anderen. Ik kan pas blij zijn met mezelf als ik iemand anders blij heb gemaakt. Dat ethisch besef is belangrijk.

Het is mijn levensopdracht die uit mijn geloof voortkomt.

Voor mij is dat de zin van het leven.”

Bid je vaak? “Niet in de zin van knielen en een gebed aanheffen.

Ik praat in mijn hoofd met God. Over heel dagelijkse dingen: Waarom voel ik me nu zo ellendig? Wat moet ik doen? Die ‘gesprekken’ houden voor mij het midden tussen mediteren en bidden. Bidden is voor mij vooral het uitspreken van dankbaarheid. Dankbaarheid voor wie ik ben en wat ik doe.

Als ik die dankbaarheid niet zou voelen, zou ik me een heel naar mens voelen. Ik heb het gevoel dat de donkere kant van mijn persoonlijkheid dan zou overheersen. Ik heb een heel montere maar ook een sombere kant. Ik kan af en toe een chagrijnig secreet zijn. Ik heb niet het idee dat die somberheid te maken heeft met mijn jeugd of zo. Het is gewoon yin en yang, iedereen heeft die beide polen in zich.”

Je levensvisie is doordrenkt van het geloof. Waarom koos je voor de PvdA en niet voor het CDA of de ChristenUnie? “Ik vind dat je geloof en

politiek absoluut moet scheiden. Geloof is een persoonlijke overtuiging – een erg individuele beleving. In het publieke domein zou geloof geen rol moeten spelen. In de geschiedenis zijn voldoende voorbeelden waarbij geloof te zeer met politiek werd vermengd en dat liep nooit goed af. Voor mij zijn het twee gescheiden werelden.”

Wat vind je een verworvenheid van het ouder worden? “Het prettige van ouder worden en de dertig gepasseerd zijn, is dat je steeds meer door schade en schande wijs bent geworden. Ik weet nu hoe belangrijk het is om van mijn geliefde, mijn familie en vrienden te houden, tijd en aandacht voor hen te hebben en in hen te investeren. Tien jaar geleden had ik dat heel suf

‘Gelijke kansen voor iedereen om gevonden. Door mijn zich te kunnen periode als anorexiapaontwikkelen. tiënt weet ik hoe eenzaam Gelijke toegang tot en ellendig het voelt als liefwerk en financiële de voor jezelf en liefde voor zekerheden. anderen ontbreken. Ook zoiets Dat is mijn simpels als goed eten is heel belangdrijfveer’ rijk voor mij. Nu ik van anorexia ben genezen, wil ik nooit meer vieze dingen eten. Volle yoghurt is veel lekkerder dan magere, dus eet ik gewoon volle yoghurt. Ook eet ik tijdens de lunch geen broodjes meer met supermarktkaas. Die kaas smaakt vaak naar plastic. Ik wil lekker eten. Dat roep ik ook bij de PvdA: dat het een fantastische partij is, maar dat ze één ding niet kunnen: lekker eten.”

Anorexia heeft vaak een psychische oorzaak. Hoe zat dat bij jou? “Ik leed

aan een heftige vorm van puberteit. Mijn ouders moesten verschrikkelijk hard werken. Ik kwam, denk ik, gewoon aandacht te kort en anorexia was voor mij een manier om die aandacht op te eisen. Ik miste mijn moeder. Kwalijk neem ik het haar niet. Zij moest ook heel hard werken om in ons onderhoud te voorzien. Maar ze is het nu heel erg aan het goedmaken.

Ze had toen geen andere keuze. Als ik in haar schoenen had gestaan, had ik het waarschijnlijk niet anders gedaan.”

Wat heeft de ziekte je geleerd? “Het klinkt uit mijn mond vast stom, maar ik vind uiterlijk niet langer belangrijk. Uiterlijk vergaat. Als ik vroeger iets van vet of vlees aan mijn lijf zag, moest dat weg.

Nu heb ik vrede met mijn uiterlijk. Ik besef in ieder geval dat mensen je niet aardiger gaan vinden als je mooi of knap bent.”

Tot slot: mocht je alsnog de Tweede Kamer ingaan, waar ga je je dan sterk voor maken? “Gelijke kansen voor iedereen om zich te kunnen

ontwikkelen. Gelijke toegang tot werk en financiële zekerheden. Dat is mijn versie van het sociale gedachtegoed. Dat is mijn grootste drijfveer.”

19

rubriek hart & handen

Klompen van vers hout

H hart & handen

Ze zijn er gelukkig nog: vakmensen die met hart en handen hun eeuwen-oude ambacht uitoefenen. Zens zoekt er elke maand een op.

Deze keer Koos Vreeswijk, klompenmaker in Zoeterwoude. ‘Een goede pasvorm lukt pas na een zes of zeven jaar.’

Hij doet het al 58 jaar: klompen maken. Koos Vreeswijk, nu zeventig, stond al met zijn vader mee te hakken toen hij twaalf jaar oud was. “Ik moest niet, ik wilde het graag,” vertelt hij. “Mijn vader en opa maakten klompen en ook mijn zoon zet de familietraditie voort. Wij kunnen het nog, maar er zijn er niet veel meer voor wie dat geldt. Ze zijn op één, misschien twee handen te tellen.

Het vak klompenmaker gaat altijd over van vader op zoon, een school ervoor heb je niet.” Wat het vak mooi maakt? “Het is net als bij beeldhouwen. Je hebt niets, en je maakt er iets van. Maar op klompen moet je nog goed kunnen lopen ook. De buitenkant, dat lukt veel mensen nog wel. Maar de binnenkant: dat is de kunst van het vak. Om echt een goede pasvorm te kunnen maken, moet je eerst zes of zeven jaar met je vader meewerken.

Dan pas krijg je het in de vingers en kun je voor iedereen precies de goede klomp maken. Iemand met een lange, smalle voet kan niet op fabrieksklompen lopen, maar als je ze speciaal op maat maakt, kan iedereen erop lopen.

Een bredere klomp voor iemand met een brede voet, een

Tekst ellen winkel beeld erik christenhusz

hogere voor iemand met een hoge wreef. Ik maak ook klompen voor een man die ongelijke benen heeft, zijn ene been is twee centimeter langer. Met mijn klompen loopt hij weer recht. De linker- en de rechterklomp moeten natuurlijk goed bij elkaar passen. Je begint met het zoeken van twee blokken hout die praktisch gelijk zijn.

En dan maak je ze precies hetzelfde, maar dan gespiegeld. Dat is ook iets wat je pas na jaren oefenen kunt.”

Paalmes

Vreeswijk klost door de werkplaats. “Ja, ik loop altijd op klompen.” Er ligt een stapel gekloofde houtblokken, net haardhout, maar dan wat groter. Voor klompen wordt altijd wilg of populier gebruikt, vers hout van niet meer dan een jaar oud. Hij pakt een stuk en zet het op zijn hakblok. “Het is het makkelijkst om gewoon te beginnen en dan later op te meten welke maat het is geworden,” legt hij uit. “Maar bij een bestelling moet je een bepaalde maat maken. Dat is iets moeilijker, daar ben ik wat langer mee bezig.”

»

21

rubriek hart & handen

AD

Vreeswijks aandacht zit in het hout. Enkele rake klappen met zijn rechtshandige klompenmakersbijl geven het ruwe blok al snel de vorm van een grove klomp. Met een paalmes (een soort schaaf) maakt hij de klomp glad. Dan is de binnenkant aan de beurt. Hij klemt de klomp vast in een heel dikke stam, die voor dat doel in de werkplaats ligt. Dan pakt hij een lepelboor, een grote, lepelvormige beitel met een lange,T-vormigesteeldiehijmettweehandenkanvasthouden.

Met een krachtige, halfronde slag van beide armen schept hij grote krullen uit het hout. Zweet parelt op zijn voorhoofd. “Dit is het zwaarste deel van het werk.” Een hele serie lepelboren komt eraan te pas, elk met een net iets andere vorm: eerst de voorloper, dan het bodem-mes, het hielmes en ten slotte de haak om het gedeelte voor de tenen uit te steken. Het is prachtig oud gereedschap. “Het gaat gelukkig lang mee, want het is nauwelijks meer te krijgen.

Ambachtelijke smeden heb je bijna niet meer.”

36 jaar. Ik kom overal: beurzen, jaarmarkten en ook in bejaardenhuizen. Mooi om te doen, je ziet de mensen er helemaal van opleven, want het is iets van vroeger. Het is afwisselend werk, want je moet veel organiseren en je bent veel op pad. Het is leuk om veel mensen te ontmoeten. Ik ben vroeger vaak op stap geweest met Frau Antje, het kaasmeisje in klederdracht dat in Duitsland het symbool is voor Hollandse kaas. Samen bezochten we vele kaasbeurzen.”

Vreeswijk is zeventig.

Is het niet een keer genoeg geweest? “Ik doe het nu iets rustiger aan, maar ik doe het nog steeds graag. Als je niet van je werk houdt, gaat dat ten koste van jezelf, maar met plezier in je werk houd je het lang uit, lichamelijk en geestelijk.”

Of het na al die klompen niet saai wordt? “Nee, elk blok hout is anders, je moet er altijd met je hoofd bijblijven. Ik hoef er heus niet mee door te gaan, maar waarom zou ik stoppen? Ik ben lichamelijk en geestelijk fit en heb het altijd met veel plezier gedaan. Je kiest voor een beroep, je beheerst je vak en je staat er voor honderd procent achter. Wat is er nou mooier?”

‘Het is net als

bij beeldhouwen.

Je hebt niets, en je maakt er iets van’

Frau Antje

Tegenwoordig kan niemand meer leven van de verkoop van handgemaakte klompen. Vreeswijk: “Als ik een paar maak, ben ik zeven kwartier bezig. In de fabriek duurt dat een minuut of tien. Mijn vader heeft nog wel van de productie geleefd, maar ik ben een andere kant op gegaan. Ik koos voor demonstraties, dat doe ik nu

23

maatschappij offers

O nog van deze tijd?

offers

brengen

Zijn wij nog bereid om klaar te staan voor anderen? Of zijn we alleen nog maar met ons eigen leven bezig? Journalist Eugène Jacobs ging op zoek naar de offerbereidheid van nu.

Tekst Eugène Jacobs illustratie monique wijbrands

Zes op de tien

volwassenen zijn werkzaam als vrijwilliger of hulpverlener

Op de sportclub van mijn dochter ergeren ze zich groen en geel aan het gebrek aan medewerking van de meeste ouders. Dat die club überhaupt nog bestaat is praktisch geheel op het conto te schrijven van een handjevol actieve vrijwilligers. Altijd het eerste aanwezig, altijd het laatste weg. En daar tussenin bezig met al die dingen die pas hinderlijk gaan opvallen als ze niet meer door ‘iemand’ worden gedaan. Oproepen aan ouders om ook eens de handen uit de mouwen te steken, door bijvoorbeeld mee te helpen in de kantine of teams weg te brengen, zijn meestal gericht aan dovemansoren.

Het is een bekend verschijnsel en bevestigt het beeld dat veel Nederlanders hebben van een individualistische en egoïstische samenleving. In het uitgebreide ’21 minuten onderzoek’ op internet onder 170.000 landgenoten zegt 90 procent van de Nederlanders onze maatschappij te ervaren als individualistisch, brutaal en gericht op materieel succes. Een groot deel van hen toont zich dik tevreden over zijn eigen leven. Maar buiten de eigen voordeur ziet men zich kennelijk geconfronteerd met een wereld vol egoïsme, gebrek aan fatsoen en weinig sociale samenhang. Maar klopt dat sombere beeld eigenlijk wel?

Voedselbank

Neem alfahulp Yvonne, die mijn hoogbejaarde moeder twee keer in de week helpt met boodschappen en huishoudelijk werk. Tenminste: officiéél komt ze twee keer in de week. In de praktijk is dat wel vaker, maar dat weten ze ‘op kantoor’ niet. En dat mogen ze daar ook niet weten, anders wordt ze op het matje geroepen.

Naast haar reguliere bezoeken komt Yvonne een paar keer in de week zomaar even binnenwippen bij mijn moeder. Voor de gezelligheid. Ze weet dat wij kinderen ver weg wonen, altijd druk-druk-druk zijn en meestal maar een keer per week kunnen komen. “Och, ik fiets vaak door de straat waar jullie moeder woont,” zegt ze, “en dan zie ik haar voor het raam zitten...”

Welk motief zit achter die hulpvaardigheid? Waarom zijn mensen bereid tijd en energie te steken in ‘de ander’?

Als het gaat om een paar uurtjes per week helpen op de sportclub van je eigen kind, oké. Maar mensen helpen die je niet kent? En dan niet via de giro, maar je kostbare tijd voor ze over hebben. Dat kom toch wel dicht in de buurt van een offer brengen!

Een deel van het antwoord vind ik in het boek De Emotiemarkt van psychologe en communicatieadviseur Susanne Piët. Daarin stelt zij dat deze tijd gekenmerkt wordt door ‘het ongeluk van te veel geluk.’ Onze welvaart, onze ‘feestmaatschappij’, die garant leek te staan voor een instant geluksbeleving, levert steeds meer mensen een kater op.

Volgens het CBS was 43 procent van de volwassenen in 2004 als vrijwilliger actief bij maatschappelijke organisaties. Dat aantal is licht gedaald ten opzichte van 1997, toen was 45 procent actief. Deze afname werd echter gecompenseerd door een toename in de informele hulpverlening (van 31 procent in 1997 naar 35 procent in 2004).

Informele hulpverlening is buiten instanties en eigen huishouden om onbetaalde hulp bieden aan buren, familie, vrienden en bekenden. Daarmee bleef het totale aandeel volwassenen dat in een van beide vormen actief is gelijk: zes op de tien volwassenen zijn werkzaam als vrijwilliger of hulpverlener.

Een wereld vol egoïsme? Dat valt dus kennelijk nogal mee.

Honderdduizenden vrijwilligers werken zich toch maar belangeloos uit de naad voor een sportvereniging. Zitten dagen (en nachten) als stervensbegeleider aan het bed van een terminale patiënt. Doen zomer en winter boodschappen voor bejaarden of maken voedselpakketten klaar bij de diverse voedselbanken.

»

25

maatschappij offers

Wonen in een van de rijkste landen ter wereld is geen garantie gebleken voor een leven dat ook nog zoiets als zingeving te bieden heeft. En daar hebben we een grote behoefte aan, volgens Piët. We gaan daarom op zoek naar iets dat werkelijke betekenis aan ons leven kan toevoegen, het echte geluk. Dat vinden we weer in sociale verbanden, in authenticiteit, in ethisch handelen. Maar daar staat wel iets tegenover, want levensvervulling is noch te koop, noch een opeisbaar geboorterecht. Je zult er iets voor over moeten hebben. Volgens Piët zijn mensen omwille van het geluk weer bereid offers te brengen. Blijft de vraag wat dat geluk, het revenu van het offer, dan wel precies inhoudt.

Spiritueel

De actieve betrokkenheid bij de ziekte en het overlijden van haar ouders leerde Fieke Thijs (42) wat echt belangrijk is in het leven. “En dat is niet een leuke auto, of dat soort dingen,” zegt ze. “Dat ziekteproces confronteerde mij niet alleen voor het eerst écht met het thema dood, ik heb daardoor bovendien mijn zorgende kant ontdekt. Dat was wat je noemt een eye opener voor mij. Tot dan toe was voornamelijk mijn sterke, onafhankelijke, soms zelfs wat bazige kant aan bod gekomen. Dit proces met mijn ouders heeft me geleerd dat ik mijn energie ook op een andere manier kan inzetten. Meer mét en vóór mensen.”

Die ervaring maakte haar ook duidelijk hoe belangrijk het is de laatste fase van je leven in een vertrouwde omgeving te kunnen doorbrengen. Dat deed haar besluiten vrijwilligster te worden in de stervensbegeleiding.

Fieke werkt sinds december 2002 bij de Stichting Vrijwilligers Terminale Zorg in Den Bosch.

Met haar team won zij eind vorig jaar de vrijwilligersprijs van Stichting Prijs de Vrijwilliger.

Thijs: “Dit werk confronteert mij

‘Als we zouden leren met ons hart naar elkaar te kijken, dan hadden we heel weinig psychiaters nodig’

steeds weer met de vraag: waar gaat het nu eigenlijk om in het leven? Waar maak je je druk om? Daarom is dit vrijwilligerswerk eigenlijk zoveel zinniger dan mijn parttime baan. Het feit dat ik dit werk doe, heeft te maken met mezelf. Het geeft me veel bevrediging. Ik vind het gewoon fijn om iets voor een ander te doen, empathisch te zijn, liefde te geven. En ook: liefde te kunnen ontvangen.

In dat laatste ben ik heel wat minder goed.

Tijdens die intense momenten bij een stervende thuis heb ik wel eens het gevoel dat er meer is dan wat je ziet. Een soort uitwisseling van energie. Het is als een geheim dat je aanraakt... Ik ben me er in de afgelopen jaren overigens steeds meer bewust van geworden dat je dit soort contacten ook buiten het vrijwilligerswerk kunt hebben.

Soms zijn die heel vluchtig. Je kruist toevallig het pad van iemand, je kijkt elkaar aan en er is een blik van verstandhouding of een glimlach. Het zijn momenten die je een heel sterk hier-en-nu-gevoel geven. Dergelijke momenten waren er natuurlijk altijd al, maar ik zag ze niet. Of je dat nu spiritueel moet noemen weet ik niet, maar deze momenten maken het leven wel veel mooier.”

Liefde

Voor sommige mensen is het brengen van offers geen vrijwillige keuze. Het overkomt hen. Marina Beijk uit Zeist (57) bijvoorbeeld. Op 8-jarige leeftijd werd haar zoon Joël ernstig ziek. Hij kreeg dag en nacht epileptische aanvallen. Dat heeft er uiteindelijk in geresulteerd dat hij nu voor zijn dagelijkse verzorging voor honderd procent afhankelijk is van anderen. “Als zoiets je overkomt zit je als ouder in feite in een continu rouwproces,” zegt Beijk.

“Al je plannen en verwachtingen vallen in één klap weg.

Ik wilde klinische psychologie gaan studeren, de hulpverlening in. Dat ging niet door. Mijn man Daan besloot in zijn werk als automatiseringsdeskundige niet te kiezen voor een hogere functie. Hij wilde zijn zoon zoveel mogelijk kunnen bijstaan, bijvoorbeeld als Joël weer eens

met spoed naar de intensive care moest. Daarvoor moest hij acuut van zijn werk weggeroepen kunnen worden en dat ging niet in een hogere functie. Het kostte ook veel fysieke inspanning om steeds aanwezig te zijn voor onze andere drie kinderen.

Toch heb ik altijd geweten dat er iets was dat mij hielp. Ik noem het zelf de aanwezigheid van het Onbenoembare, of de Liefde. De ziekte van Joël heeft dat bewustzijn in mij geopend. Het is als het ware een veld dat mijn verdriet en vertwijfeling helpt dragen, daar vertrouw ik op. Dat veld van liefde stroomt door alles wat leeft, het is onze levensader. Het is een immense kracht die ons draagt en die wij verder kunnen uitdragen.

“Ik maak zelf actief deel uit van dat veld. Leed verlamt als we er niet mee leren omgaan, als we het passief ondergaan. Hoe uitzichtloos een situatie ook lijkt, je kunt er weer uitkomen door verbinding te maken met je eigen liefde. Dat weet ik uit ervaring en van die kennis heb ik nu mijn beroep gemaakt. Ik heb het eerste Nederlandse Troosthuis opgericht. Mensen die met een verlies worstelen krijgen daar met onze hulp weer zicht op de toekomst. Dus mijn wens om de hulpverlening in te gaan, heeft nu via het leven vorm gekregen. Als we leren met ons hart naar elkaar te kijken, dan zullen we van ieder mens weten wat die ander nodig heeft, daarvan ben ik overtuigd. Als we dat echt zouden doen, dan hadden we heel weinig psychiaters nodig.”

Geschenk

Van een ander niveau is het offer dat van je gevraagd wordt wanneer je je serieus op het pad van spirituele ontwikkeling begeeft. Jacqueline Berg (53), landelijk coördinator van de Spirituele Akademie Brahma Kumaris: “Het grootste offer dat je kunt brengen is het opgeven van je gehechtheid aan je onware zelf, het ego, om op die manier tot zelfrealisatie te komen. Met zijn gehechtheid aan status en bezit, het denken in termen van ‘ik’ en ‘de

ander’, richt het ego zo verschrikkelijk veel schade aan in je leven. Als je dat kunt laten sterven, word je als het ware opnieuw geboren. Dat is het geschenk dat je voor dat offer ontvangt. Bovendien draag je zo bij aan een wereld vol harmonie en vrede. Nelson Mandela heeft zijn wraakgevoelens en zijn haat geofferd. Hij heeft daarvoor een geweldig geschenk ontvangen, dat hij nu met de hele wereld kan delen: vergevingsgezindheid. In een relatie zou het opgeven van je gelijk een belangrijk offer kunnen zijn. Dat houdt namelijk ook in dat je je angst, je oordelen en je boosheid moet loslaten. Al die dingen die niets te maken hebben met liefde en waarheid, met integriteit.”

Brahma Kumaris wordt door vrouwen geleid en vraagt van degenen die zich ermee verbinden af te zien van het gebruik van tabak, alcohol, drugs en vlees en bovendien celibatair te leven. Offers brengen dus? “Vlees, alcohol en sigaretten had ik al eerder opgegeven. Ook het celibatair leven was voor mij geen offer,” zegt Berg. “Het betekende wel dat ik moest leren andere vormen van relaties aan te gaan, met andere uitingsvormen van liefde.

“Ik denk dat veel mensen geen offer kunnen brengen omdat ze niet weten waar dat toe leidt. Iets opgeven staat voor ‘niets overhouden’ of ‘in een diep gat vallen.’ Veel mensen zijn er daarom bang voor. Het lijkt je zekerheid aan te tasten. Zekerheid is de basis van deze hele maatschappij; voor alles is een verzekering, of een hulpgroep.

Je moet daarom vaak via een harde weg leren meer in f ormatie dat loslaten ook inhoudt: terugkrijgen. Want Susanne Piët De emotiemarkt - De toekomst dat is het mooie van een offer, je krijgt er altijd van de beleveniseconomie, Pearson Educaeen geschenk voor terug. Door het offer ont- tion, 2003. Meer info over Het Troosthuis, vang je waarnaar je op zoek was: authenticiteit, het project van Marina Beijk: www.indigo97. zelfrespect en een diepgaand inzicht in de zin com Meer info over Brahma Kumaris: van het bestaan. En dat is toch uiteindelijk wat www.bksa.org. Zie voor het 21 minutenonderwe allemaal willen?” zoek: www.21minuten.nl.

‘Het is net als

bij beeldhouwen.

Je hebt niets, en je maakt er iets van’

27

gezondheid sapvasten

‘Mijn hoofd tolt en mijn spieren schreeuwen het uit van de pijn.

De thee komt inmiddels mijn neus uit.

Ik wil naar huis en een lekker Donderdagochtend. Ik loop over een dijk door het vlakke ei met spek bakken’

D

Zeeuwse land. De wind waait recht in mijn gezicht. Ik laat de frisse lucht diep mijn longen instromen. In de verte hoor ik het gegak van ganzen en verder helemáál niets.

Ik voel me geweldig. Mijn lichaam doet een sprongetje in de lucht van energie, mijn geest is helder en scherp.

Het leven is fantastisch!

Hoe anders voelde ik mij vierentwintig uur geleden nog. Het was de derde dag van het vasten en mijn hoofd tolde, mijn geest had zich verschanst in een dikke laag watten en mijn spieren schreeuwden het uit van de pijn.

De kruidenthee kwam mijn neus inmiddels uit en ook de kleine glaasjes sap konden me niet langer bekoren.

Wat doe ik mezelf aan? En dat allemaal voor een artikel?

Ik wilde naar huis en een lekker ei met spek bakken.

In een moment van overmoed had ik mij ingeschreven voor een vastenweek bij kuuroord De Schouw in het Zeeuwse Noordgouwe. Iemand moest het toch doen?

Op de redactie hoorden we steeds meer geluiden dat vasten helemaal niet zo gezond was als vaak wordt beweerd. Het zou het evenwicht in de darmflora verstoren.

Het zou je spieren aantasten. Het zou het lichaam alleen maar aanzetten om met het gewicht te gaan jojoën.

Daar wilden we meer van weten. En wat is beter voor het verhaal dan om het ook maar meteen zelf te ondergaan? Wat had ik daar spijt van, die woensdagochtend.

op

water en sap

Hoofdpijn

Hoe gezond is sapvasten? En wat doet het met je geest als je enkele dagen niet eet? Zens nam de proef op de som bij een Zeeuws kuuroord en leefde vijf dagen op sap, water en kruidenthee, heel veel kruidenthee. Maar mét massages, sauna en meditatie, dat dan gelukkig weer wel.

Tekst Ben Kuiken

Het lichaam reageert heftig wanneer je langer dan een dag vast voedsel laat staan. Na een dag of twee gaat de stofwisseling omlaag en gaat het lichaam op zoek naar alternatieve bronnen om het systeem in stand te houden.

Dat vindt het vooral in vetreserves. Bij de moderne westerse mens zitten in die reserves ook veel gifstoffen opgeslagen en die kunnen allerlei vervelende lichamelijke reacties veroorzaken, zoals hoofdpijn, duizeligheid, hart-

kloppingen, een slechte adem en stinkende urine. Een vastenperiode gaat daarom meestal ook gepaard met een vastencrisis, een moment waarop je het allemaal niet meer ziet zitten. Het lichaam werkt dan op volle toeren om de afvalstoffen kwijt te raken, maar op dat moment denk je alleen maar: laat maar zitten, die stoffen.

Gelukkig doen de medewerkers van De Schouw er alles aan om je door die crises Soorten vasten heen te slepen. Met een dagelijkse massage, Vasten kan op veel verschillende maniemet een warme kruik op de hardwerkende ren, mede afhankelijk van het doel. Een lever, met een heerlijke leempakking, met goede manier om het lichaam gezond te een sauna en een bubbelbad, met yoga en houden is om één dag in de week te vasmeditatiesessies. En vooral ook met veel per- ten. De organen krijgen dan rust en kunsoonlijke en warme aandacht. Heerlijk om je nen de afvalstoffen die we binnenkrijgen zo een week lang in de watten te laten leg- makkelijker verwijderen. Een andere gen. Dat verzacht veel. effectieve manier om het lichaam schoon Die persoonlijke aandacht is ook om een te houden, is door alleen groente en fruit te andere reden belangrijk. Door te vasten ge- eten. Ook dan krijgt het lichaam de kans beurt er niet alleen van alles in je lichaam, om afvalstoffen, die vooral voorkomen in maar ook met je geest. Dat begint ermee dat dierlijk vet, af te breken. Een meerdaagse je je niet meer zo goed kunt concentreren. Je vastenkuur waarbij alleen water en thee wordt een beetje sloom. Het lichaam neemt wordt gedronken, moet worden afgeraden. de controle over. Je wordt vaak emotione- De vetreserves die moeten zorgen voor de ler, labieler, angsten krijgen soms vrij spel en brandstof worden namelijk ook omgezet in laten zich niet meer wegdrukken. Door niet moeilijk afbreekbare en potentieel schadete eten heb je bovendien zeeën van tijd om lijke ketonen. Wanneer de energiebehoefte na te denken over ‘het leven’. Ben ik wel niet wordt aangevuld met glucose uit sap, goed bezig? Zou ik niet wat aardiger moeten kan de lever deze ketonen niet goed verzijn voor mijn medemens? Wil ik de rest van werken en bestaat het risico op ketose, mijn leven zo doorgaan? Dat proces wordt een gevaarlijke verzuring van het bloed. nog eens versterkt door de constante aanra- Andere, mildere vormen van vasten zijn onder meer rijstvasten, rauwkostvasten, kingen tijdens massages en de gesprekBudwig-vasten of de Mayr-kuur. ken binnen de groep.

»

29

gezondheid sapvasten

Een aantal van de deelnemers belandt in een licht Opeens realiseren existentiële crisis. ze zich dat ze worden geleefd, door werk, door het eeuwige ‘moeten’ “Wij zijn vooral geïnteresseerd in wat er geestelijk met je gebeurt,” zegt natuurgeneeskundig therapeut Peter Schoutens. “Onze geest veroorzaakt stress omdat we dingen willen die niet kunnen. Als je geestelijk ergens vastloopt, uit zich dat meestal in lichamelijke klachten. Die komen tijdens een vastenperiode vaak naar boven, ze laten zich niet meer wegdrukken. Door daar aandacht aan te besteden, die klachten serieus te nemen, kun je ze bij de bron aanpakken. Je lost problemen op, je houdt grote schoonmaak.”

Tijdens de vastenweek wordt er gehuild, maar ook veel gelachen. Een aantal van de deelnemers belandt in een licht existentiële crisis. Opeens realiseren ze zich dat ze worden geleefd, door werk, door de zorg voor anderen, door het eeuwige ‘moeVasten bij De Schouw ten’. Twijfels daarover, die normaal niet Een vastenweek bij De Schouw in het de kans krijgen om aan de oppervlakte te Zeeuwse Noordgouwe begint doorgaans komen, barsten nu in volle hevigheid los. op zondagavond en eindigt op vrijdagZe kunnen zich niet langer verstoppen, ochtend. Ook is het mogelijk om een kuurbijvoorbeeld in de vorm van spanning in weekend te volgen, maar dat is voor een het lichaam. goede reiniging eigenlijk te kort. Bij een vastenweek raden medewerkers van De Schouw aan om thuis al te beginnen met afbouwen en na afloop langzaam weer op te bouwen. Een geheel verzorgde week inclusief verblijf kost 820 euro. Dat is inclusief onder meer drie massages, een leempakking, klisma’s, een dagelijkse leverpakking, tweemaal saunabezoek en twee keer een consult bij een natuurgeneeskundig therapeut. Extra behandelingen zijn tegen betaling mogelijk. Info www.kuuroorddeschouw.nl (0111) 40 10 34

Hernia

Tijdens het eerste van twee consulten bij Peter meet hij met een apparaat via de vingers en tenen de energiebanen in mijn lichaam op. Alles is in orde, totdat hij de vinger doormeet die de onderrug representeert. Dan slaat de meter uit: een blokkade.

Niet vreemd, want ik ben een halfjaar geleden geopereerd aan een hernia. Ook tijdens de massages komt die klacht weer terug, in de vorm van spanning in de benen. “Die

hernia komt ergens vandaan,” zegt de masseur, “en volgens mij weet je ook wel waar.” Dat weet ik inderdaad, hoewel het soms moeilijk is om toe te geven dat je het zelf veroorzaakt. Het is toch veel gemakkelijker om het onwillige lichaam de schuld te geven.

Daar kom ik tijdens deze week niet meer mee weg.

De spanningen die zich in het lijf hebben opgebouwd, komen nu naar buiten. De geest geeft het lichaam de ruimte, mede gestimuleerd door meditatiesessies, dans en lange wandelingen. Het lichaam gebruikt die ruimte onmiddellijk om de aandacht op te eisen.

Tijdens de tweede meting op de laatste dag van de vastenweek slaat de meter nog steeds uit, maar een stuk minder.

De week heeft mij en zeker ook mijn rug goed gedaan.

Mijn rug voelt een stuk minder gespannen, deels natuurlijk door de massages en de yoga. Maar toch ook doordat ik er geestelijk aandacht aan heb besteed. Doordat ik weer een beetje heb kunnen loslaten. Dat is vasten in zijn ultieme vorm: ballast achterlaten, dingen waar je geen behoefte meer aan hebt. Of dat nu fysieke ballast is, zoals afvalstoffen, of geestelijke ballast. Weg ermee!

Gezond

Maar dan de vraag waarvoor ik eigenlijk ben gekomen: is vasten eigenlijk wel gezond? Hoe zit het bijvoorbeeld met het gevaar dat je spieren afbreken? Peter moet een beetje lachen om de vraag. “Ons lichaam heeft zo veel reserves. Met name vet. Voordat die reserves zijn opgebruikt, moet je toch echt wel wat langer dan een week vasten.” Volgens Peter herstelt ook de darmflora weer razendsnel, mits je weer zorgvuldig opbouwt en niet meteen allerlei scherpe gerechten gaat eten. Dat langzaam opbouwen is ook om een andere reden van belang. Peter: “Als je je bloed zou laten controleren na een week vasten, zou je ontdekken dat het sterk vervuild is.

Het bloed is sterk verzuurd, door alle afvalstoffen die uit de vetreserves vrijkomen. Daarom is het zo belangrijk om nog een week rustig aan te doen en vooral groente en fruit te eten. Als je weer gewoon alles zou gaan eten, stopt het lichaam met ontgiften en loop je de kans dat je eczeem krijgt of gewrichtsklachten.” Daar gaat mijn gebakken eitje, hoewel ik daar aan het eind van deze vastenweek ook eigenlijk helemaal niet meer zo veel trek in heb. Ik voel me zo schoon, zo energiek, dat het juist prettig is om dat gevoel nog een tijdje vast te houden en mijn lichaam niet meteen opnieuw te vergiftigen met bijvoorbeeld dierlijk vet. Dan blijft mijn gewicht tenminste ook een beetje op zijn nieuwe peil. Dat goede gevoel gaat helaas ook snel weer weg. Voor ik het weet, zit ik weer in de hectiek van al- Meer informatie ledag, loop ik weer te rennen, eet ik snel en Een aardig boek over vasten is Sapvasten ongezond… Het is de prijs die we blijkbaar en ontgiften van S. Meyerowitz. Verschenen moeten betalen voor een welvarend leven. in Nederlandse vertaling in 2006 bij Panta Gelukkig dan dat er ook eilandjes van rust Rhei. Een Nederlands boek is dat van de bestaan waar je even op adem kunt komen, arts Hans van Waning, Alles over vasten, zoals De Schouw.

Ankh-Hermes 2004. Op internet is eveneens veel te vinden over vasten en het sinds Patty Brard hippe ‘detoxen’. Kijk bijvoorbeeld op darmreiniging.dotnetwebsite.com, www.detox.nl en www.kruidenvrouwtje.nl.

‘Ik voel me zo schoon , energiek, dát gevoel wil ik zo nog een tijdje vasthouden, ik wil mijn lichaam niet meteen opnieuw vergiftigen’

31

spiritualiteit tony samara

de praktische spiritualiteit van

tony

samara tekst Monique Vaessen beeld sannah de zwart

A

Als ik Tony Samara tijdens een lezing in Zutphen voor het eerst zie, ben ik lichtelijk teleurgesteld. Hij ziet er ouder en doorleefder uit dan op de flyer die mijn nieuwsgierigheid wekte - daarop staart een knappe jongeman mysterieus lachend in de verte. Ik ben naar zijn lezing The Inner Way to reawakening gekomen om te horen welke spirituele wijsheid zo’n betrekkelijk jonge - Samara is eenenveertig - goeroe kan hebben. Voor ons zit een tengere, mediterrane man met lang, donker haar en lichte, vriendelijke ogen. Hij vertelt onder meer over relaties, over de relatie met ons innerlijke Zelf, dat volgens hem bestaat uit een mannelijke en vrouwelijke kant. “Als die twee kwaliteiten, die diep in het DNA van onze cellen geworteld zijn, in harmonie zijn met elkaar, maken we makkelijker contact met het goddelijke aspect in onszelf.” Zijn tijdens de lezing aangestipte levensverhaal intrigeert mij zo, dat ik meer over deze man wil weten.

‘We

moeten ons herinneren wie we zijn’

ongewoon kind. Hij leest de gedachten van mensen en is helderziend.

Op de dure privéschool die hij bezoekt, ziet hij de aan de andere kant van het hek de armoede. “Door de spijlen heen gaf ik mijn zakgeld aan arme kinderen.” Als gevolg van aangeboren bloedarmoede is de kleine Tony vaak ziek. “Het verplicht in bed liggen gaf me de kans om over dingen na te denken. Het veranderde mijn perceptie van alles.” Leren doet hij liever buiten in de natuur dan op school. Als zevenjarige ziet hij hoe een groepje mensen een jonge kraai wil verdrinken. Snel fietst hij naar huis, pakt wat geld en koopt daarmee de kraai. “Ik hield het beest als huisdier. Dat was mijn eerste sjamanistische daad.”

Perplex

Helderziend

Als kind las hij andermans gedachten, als achttienjarige woonde hij in een zen klooster en tien jaar lang studeerde hij bij Zuid-Amerikaanse sjamanen. Een paar feiten uit het exotische levensverhaal van spiritueel leraar Tony Samara.Zijn boodschap is verrassend nuchter. ‘Spiritualiteit moet praktisch zijn.’

Op een prachtige herfstdag zoek ik Samara op in het bos bij Loenen, waar hij met zijn gezin een half jaar in een vakantiehuisje woont. In de knusse woonkamer vertelt hij zijn verhaal.

Zijn vrouw Sylvia serveert thee, terwijl hun jongste zoon Tavi (9 maanden) aan onze voeten rondscharrelt. Als ik vraag hoe ik zijn werk moet omschrijven, lacht Samara. “Ik probeer mensen de weg terug te wijzen naar hun eigen wijsheid, hun innerlijke goeroe. Mijn doel is dat we ons allemaal herinneren wie we zijn. Iedereen is geboren met een gevoel van innerlijke vrijheid. We zijn allemaal verlicht. Dat deel van onszelf zijn we alleen vergeten, omdat we verstrikt zijn geraakt in allerlei ‘programma’s van het ego’. Ik wil mensen inspireren tot een dieper bewustzijn van hun eigen spirituele ontwikkeling. Daarbij kunnen ze mij als een spiegel of referentiepunt gebruiken.”

Tony Samara werd geboren het Zuid-Engelse dorpje Hastings, als oudste kind van een Grieks-Egyptische vader en een Noorse moeder. Hij groeit op in Egyptische hoofdstad Cairo, waar zijn ouders werkzaam zijn als diplomaten. Samara is een

Na de scheiding van zijn ouders verhuist Samara met zijn moeder en twee broers naar Noorwegen. De inmiddels vijftienjarige zoon van twee atheïsten worstelt met vragen over de betekenis van het leven. Na een ontmoeting met boeddhistische lama’s begint hij thuis te mediteren en neemt hij meditatieles bij een zenmeester. “Een van mijn jongere broers kwam een keer mijn kamer binnen en zag me op een meditatiekussen zitten, omringd door brandende kaarsjes . Hij stond perplex.

Mijn ouders en broers begrepen totaal niet waar ik mee bezig was.” Een paar jaar later verhuist hij naar een zenboeddhistisch klooster in Californië. “In het klooster veranderde mijn leven. Ik begreep daar dat ik een spiritueel leven wilde leiden.

Voor het eerst voelde ik me ergens thuis.” In het begin valt het Samara zwaar om in lotushouding twintig uur achter elkaar te mediteren, maar na twee jaar gaat het strenge kloosterleven hem moeiteloos af. “Het klooster lag hoog in de bergen, de gemeenschap was geweldig en ik kwam dicht bij het inzicht wat spiritualiteit betekent. In een ‘staat van gelukzaligheid’ besluit hij het klooster te verlaten en naar New York te gaan.

»

33

spiritualiteit tony samara

‘Rust is een van de belangrijkste voorwaarden voor spiritualiteit’

AD

“Ik wilde zien of datgene wat ik geleerd had in de echte wereld past. Of ik in zo’n grote, hectische stad ook spiritueel bezig kon zijn. Dat bleek erg moeilijk. Ik raakte af en toe behoorlijk de weg kwijt. Wat me overeind hield was focussen op wat belangrijk was en de haast militaire discipline waarmee ik had leren mediteren.

Gered

Eenentwintig jaar oud krijgt Samara een studiebeurs om maritieme biologie te studeren in Australië. Na anderhalf jaar theorie over watersystemen wil hij de praktijk in. Samara reist naar het Braziliaanse Amazonegebied - ‘om het regenwoud te redden’.

Eenmaal in Brazilië raakt de ambitieuze natuurbeschermer echter binnen de kortste keren verzeild in een gemeenschap van sjamanen. Deze Ayahuasqueros nemen de leergierige Samara in hun midden op en leren hem alles over hun leefwijze. “Mijn eerste ervaring daarmee vond plaats vlak na aankomst,” vertelt hij.

“Toen we met een groepje in een kano de rivier afzakten, werd de voorste man gestoken door een zwerm bijen. Ik was ongerust en voelde een diep medelijden met de man. De rest begon tot mijn verbijstering te lachen. Later legden ze uit dat het energielichaam van de dodelijk gewonde man al genoeg angst leed. Lachen helpt het lichaam om de angst los te laten in plaats van deze te vergroten. Als iedereen zo negatief en egocentrisch had gereageerd als ik, zou die man zeker zijn gestorven.” Van de sjamanen leert Samara zijn lichaam te reinigen door dagenlang vasten. Ook krijgt hij les in het werken met patiënten via hun dromen en in het bereiden van medicinale plantenextracten. “Niet het regenwoud, maar ikzelf werd daar gered. Ik vond mijn contact met de natuur terug en daarmee een wezenlijk deel van mezelf.”

Na een jaar Brazilië reist Samara naar Peru, waar hij in de Andes negen jaar met lokale sjamanen werkt. Op een gegeven moment realiseert hij zich dat hij voldoende in de sjamanistische kennis is ingewijd om deze te kunnen uitdragen. Sindsdien verzorgt hij wereldwijd lezingen en retraites.

Wijsheid

“Sjamanen zien Moeder Aarde als een spirituele gids die toewerkt naar harmonie in alle aspecten van het leven,” vertelt de goeroe.

“De Ayahuasqueros beschouwen het regenwoud als een deel van henzelf. Alles is één. Alle informatie die we nodig hebben in het leven, is aanwezig in ons diepste wezen. Het volstaat simpelweg om jezelf te openen voor die innerlijke wijsheid.” Het alledaagse leven leent zich daar volgens Samara uitstekend voor. Spiritualiteit is niet alleen mediteren op een mooie plek, ver weg van de wereld. Het is ook de manier waarop je met je naasten omgaat, je collega’s en zeker je kinderen. Samara: “Vaak proberen we dat wat ontbreekt in ons eigen leven, te vervolmaken in onze kinderen - we reageren niet vanuit ons hart, maar vanuit ons ego. Een kind is echter geen bezit, maar een op zichzelf staand, uniek wezen. Sylvia en ik laten onze kinderen doen wat ze willen. Wel vragen we naar het waarom.

Waarom wil je in die boom klimmen? Als ze een goede reden hebben, mogen ze het doen.”

“Spiritualiteit moet praktisch zijn,” benadrukt Samara in zijn lezing. Met zachte stem legt hij uit dat hij daarom geen urenlang verhaal gaat afsteken, maar de aanwezigen iets wil laten ervaren.

Zijn whirling meditation is bedoeld om lichaam, geest en emoties tot rust te laten komen. “Rust is een van de belangrijkste voorwaarden voor spiritualiteit.” In kleermakerszit of lotushouding cirkelen we twintig minuten lang ons bovenlijf van voren naar achter terwijl we op de uitademing ‘Hooooo’ chanten. Van het rondcirkelen en het geluid van twintig stemmen die samenvallen en weer een voor een oplossen, raak ik bijna in trance.

“Misschien geef je gemakkelijker dan dat je ontvangt,” antwoordt Samara na de Boek & l ezin g meditatie op mijn vraag of het normaal Over zijn sjamanistische ervaringen is dat ik tijdens de oefening veel korter schreef Tony Samara het Franstalige boek in- dan uitademde. Ik bloos. Raak. Tony La sagesse du shaman. Retrouver sa Samara heeft de gave om dingen die je ei- connexionperdueavecl’univers,Dangles, genlijk al weet zó te brengen dat ze voor ISBN 2703306407, 2006. In juni geeft het eerst echt bij je binnenkomen. Een Samara een lezing in Amsterdam. beetje verlicht stap ik het duister in. www.samarafoundation.com (00351) 968 35 61 83

35

psyche geweldloze communicatie

8

A

Praten als in een

Analyseer wat er gebeurt in het conflict, word je bewust van je behoeftes en vervolg het gesprek daarmee; geweldloos communiceren in een notendop. Eind februari verschijnt het tweede boek van Justine Mol (49) over deze methode onder de titel De giraf en de jakhals in ons. Na Opgroeien in vertrouwen uit 2005 over opvoeden zonder straffen en belonen, is dit in korte tijd een publicatie over een onderwerp waar zij nog maar vrij kort mee bezig is. “In 1999 las ik het boek Geweldloze communicatie van Marshall Rosenberg en toen wist ik meteen dat dit het was waar ik al die voorgaande jaren naar op zoek was geweest. Dit was dé manier om in contact te komen met mensen. Al vanaf mijn jeugd wist ik dat onze manier van praten niet tot een echte ontmoeting leidt, omdat er veel niet wordt gezegd. Ik wilde naar de diepere lagen in onze communicatie, zodat ik ook zou kunnen zeggen waar het mij echt om ging. Vijfentwintig jaar was ik logopediste, dat ging over de goede uitspraak en het juiste stemgebruik, maar niet over de ontmoeting met de hele mens. Het eenvoudige model van Rosenberg gaf mij in één keer de mogelijkheid om mijn eenzaamheid te doorbreken.”

dans De verbindende kracht van geweldloze communicatie

Stappenplan

Het zijn kleine stapjes die je in Geweldloze Communicatie zet, maar ze dragen volgens trainer Justine Mol een revolutie in zich: ‘Je ontloopt de valkuil van uitzichtloze verwijten.’ Het vierstappenmodel van de grondlegger Marshall Rosenberg doet wereldwijd dienst als bezweerder van conflicten, zowel aan de keukentafel, op de werkvloer als op het wereldtoneel.

Tekst gerard mesman

Waarnemen, voelen, formuleren behoefte, verzoeken; dat zijn de vier stappen in Rosenbergs model van geweldloos communiceren. De term ‘geweldloos’ is wat zwaar beaamt Justine Mol, omdat het lijkt te verwijzen naar geweld in onze communicatie; ‘alsof ik je sla’. Daarom wordt het ook wel ‘openhartige’ of ‘mededogende communicatie’ genoemd, en wellicht is

Verbindende communicatie is als een dans voor twee in de vorm van een lemniscaat

‘verbindende communicatie’ nog een beter label. Maar de term is internationaal zo gevestigd dat hij in Nederland ook wordt gebruikt. Justine: “Die eerste stap bij Rosenberg, waarnemen, is al meteen raak. Hij vraagt je om goed waar te nemen: wat zie je, wat wordt er nu precies gezegd, wat gebeurt er nog meer. Door te letten op de feiten, blijf je vanzelf weg van oordelen en schep je ruimte om de situatie in je op te nemen. De volgende stap is voelen. Zo voel ik nu bijvoorbeeld irritatie, omdat ik heb afgesproken met mijn man dat hij de telefoon zou opnemen tijdens dit interview, en hij dat niet doet. Door mijn ervaring met geweldloze communicatie kan ik echter ook meteen de volgende stap zetten naar wat ik nodig heb; ik wil rust hebben, zodat ik dit gesprek geconcentreerd kan voeren.

Daarbij wil ik dus kunnen vertrouwen op onze afspraak over de telefoon.”

Postzegel

Rust en vertrouwen. Het is die bewustwording van je behoeftes die voor Justine centraal staan in geweldloze communicatie. In Opgroeien in vertrouwen somt ze een aantal van onze basisbehoeftes op: behoefte aan veiligheid, autonomie, authenticiteit, erkenning, respect, meeleven, gelijkwaardigheid en liefdevolle aandacht. Je bewust worden van je behoefte is een belangrijke stap, maar hoe herken ik die in het dagelijks leven? Ik moet denken aan iets wat mij pas overkwam. Ik sta in een

»

37

psyche geweldloze communicatie

‘De eerste stap

‘waarnemen’ is al meteen raak.

Wat zie je,

wat wordt er nu precies gezegd, wat gebeurt er nog meer.

Zo blijf je weg van

oordelen’

lange rij voor de postkantoorbalie, omdat de posterijen het postzegeltarief hebben verhoogd. Nu moet ik voor mijn overgebleven zegels van 39 cent nog een aanvulling van 5 cent hebben om te voldoen aan de nieuwe eisen. Volgens de vrouw van TNT hebben ze echter alleen velletje met tien zegels, wat betekent dat ik er dus vier over ga houden. Als ik dat voorleg, kijkt de postbeambte me streng aan en zegt afgemeten: Het model “Anders houden wij ze over.”

Rosenberg deelt onze communicatie op in vier stukIk voel dat ik kook van woede, ken: waarnemen, voelen, formuleren behoefte, verzoemaar waarom vraag ik me af, toch ken. In de eerste stap kijk je objectief naar wat er zich niet om 20 cent? Justine: “Nee, afspeelt of naar wat er wordt gezegd; objectief, dus zonder een oordeel te geven. De tweede fase is voelen natuurlijk gaat het niet om die wat dit in je teweegbrengt (irritatie, angst), waarna je paar centen, maar als je goed naar op de derde trede op basis van dat gevoel formuleert de situatie kijkt, zie je dat er een wat jij graag wilt. Als laatste verzoek je de ‘tegenparaantal behoeftes van jou als klant tij’ om verduidelijking, zodat je begrijpt waarom hij of niet worden vervuld. Allereerst zij zo gehandeld heeft óf je doet een verzoek om tot een krijg je geen erkenning voor jouw oplossing te komen zodat de irritatie, woede of angst positie en geeft deze mevrouw kan verdwijnen. Deze vierde stap vormt de opening door haar toon ook weinig blijk naar de ander en biedt de mogelijkheid samen op zoek van respect voor haar klant. Jouw te gaan naar een strategie om de behoeftes van beibehoefte aan een betrouwbare zaden te vervullen. Beiden, want degene die aanleiding kelijke dienstverlening wordt ook gaf voor het conflict of de onenigheid heeft natuurlijk niet vervuld, omdat het bedrijf ook een bedoeling met de ingezette actie of gedane jou met een probleem opzadelt uitspraak. De kern van het model is bewustwording en daar geen goede oplossing bij van je behoeftes. Als je dat duidelijk hebt, kun je gebiedt: namelijk gewoon net zo veel richt aan de slag zonder een wirwar aan emoties. zegels kopen als je nodig hebt.”

Behoeftes

Mijn verzoek voor zes losse zegels wordt uiteindelijk niet ingewilligd en de postbeambte en ik gaan in onmin uit elkaar. Eén ding is duidelijk: er is geen verbinding. Het formuleren van wat ik nodig heb, is de volgende stap in de geweldloze communicatie. Justine Mol: “Dat formuleren begint met bewustwording van die behoefte, wát heb je nodig. Bijvoorbeeld erkenning.

Daarna zoek je naar mogelijkheden, strategieën om dat alsnog te krijgen. Dan zijn we bij de vierde stap in het model van Rosenberg: het verzoek. Je formuleert het zo dat jouw verzoek een uitnodiging aan de ander is om de verbinding met jou aan te gaan en zo samen te zoeken naar de vervulling van beider behoefte. Wil ik bijvoorbeeld morgenavond naar de film met mijn partner, dan kan dat niet overeenkomen met zijn behoefte om rustig een boek te lezen. Nu kan ik natuurlijk gaan manipuleren en zeggen dat we drie weken geleden al hadden afgesproken een keer te gaan, dat het morgen zo goed uitkomt, enzovoort. Maar dan stap ik over zijn behoefte aan rust heen. Daar voelt hij zich dan niet lekker bij, dat irriteert, en weg is de mogelijkheid om mijn behoefte aan ‘samenzijn’ te vervullen. We kunnen ook zoeken naar alternatieven op basis van de behoefte aan ‘lekker samenzijn’ en wie weet wordt het dan wel eerst uit eten en dan thuis wat lezen.”

Dansen

Verbinding. Justine Mol noemt het een dans voor twee in de vorm van een lemniscaat, waarin je kijkt naar je eigen behoeftes en verlangens en naar die van je partner. Na een eerste ronde, waarin ieder aangeeft wat hij of zij wil, kijk je in de tweede lus naar de mogelijkheden om dat te bereiken. “Dat kan ook in je werk, in het bedrijfsleven. Het blijkt uit onderzoek dat ‘erkenning’ een onvervulde behoefte is bij veel werkenden.

Gehoord of gezien worden; ze zijn relatief makkelijk te verwezenlijken, maar wij leggen toch eerder de nadruk op wat nog niet is gebeurd, dan op wat wel is gedaan. Binnen het bedrijfsleven is al veel winst te halen bij het verbeteren van de sfeer door simpel te beginnen met ‘wat fijn dat dit al allemaal klaar is’.” Dat lijkt inderdaad gemakkelijk, maar onze cultuur en ons taalgebruik zijn daar helemaal niet op gericht. Het betekent bijna een draai van 180 graden.

Justine: “Mensen werken bijvoorbeeld graag met protocollen, zodat is vastgelegd wat er allemaal in welke volgorde moet gebeuren. Maar bekijk dat ook eens van de andere kant, want het drukt impliciet angst en wantrouwen uit, en dat werkt niet fijn. Voor een aantal bedrijven heb ik de leveringsvoorwaarden ‘ontwapend’ door afspraken te formuleren in plaats van voorwaarden. Opleggen wordt zo instemmen.”

Vergeven

Het zijn kleine stapjes. Ook bij internationale conflicten gaat het steeds om ogenschijnlijk te kleine vorderingen.

In het licht van de grote problemen lijken ze weinig zoden aan Ontstaan de dijk te zetten.Maar ze doen er Nonvoilent Communication (NVC) is in de Verenigde Staten ontwikkeld door de psycholoog Marshall Rosenberg (73). Hij groeide op wel degelijk toe, volgens Justine. in Detroit en kreeg daar te maken met geweld vanwege zijn joodse naam. Vanaf jonge leeftijd houdt de vraag hem bezig waarom het Met geweldloze communicatie ene slachtoffer met verbittering en represailles reageert op geweld en het andere niet. Het inspireert hem hoe de Nederlandse joodse kun je alleen maar kleine stappen Etty Hillesum in haar dagboek, geschreven tijdens de Tweede Wereldoorlog, oog blijft houden voor de mens achter de bezetter. Ook bij zetten; de olievlekwerking moet Gandhi vindt hij inspiratie en later bij de burgerrechtenbeweging in de VS onder leiding van Martin Luther King. Als psycholoog convoor de grote gevolgen zorgen. centreert Rosenberg zich op het taalgebruik van deze en andere rolmodellen en stelt hij vast dat zij in hun woorden zoeken naar verHet Center for Nonvoilent Com- binding met hun ‘tegenstander’, omdat zij niet (ver)oordelen. Dat geeft de ruimte om elkaar te blijven ontmoeten en te zoeken naar de munication (CNVC) van Rosen- wijze waarop ieder zijn behoeftes kan vervullen. Behoefte aan respect, behoefte aan erkenning, autonomie, gelijkwaardigheid, aanberg is ook actief in Israël en de dacht en bovenal de behoefte aan veiligheid: het zijn de basisbehoeftes van ieder mens op aarde. Uitgangspunt voor Rosenberg in zijn Palestijnse gebieden. Haast on- communicatiemodel is het vervullen van deze universele behoeftes voor alle ‘partijen’ in een conflict; dan hoef je niet meer te vechten. zichtbaar werken ze aan ‘andere’ In 1984 richt Rosenberg het Center for Nonvoilent Communication (CNVC) op, waarmee hij zijn gedachtegoed wil verspreiden, communicatie tussen partijen onder andere met behulp van wereldwijd inmiddels meer dan 200 gecertificeerde trainers, die in 2006 alleen al vele tienduizenden mensen de beginselen van NVC hebben bijgebracht. In Nederland werken drie officiële CNVC-trainers, waaronder Justine Mol. Justine die mijlenver van elkaar afstaan. geeft lezingen, workshops en trainingen. info www.comma2me.nl (0575) 522454.

Dat gebeurt nu vooralsnog op

»

39

psyche geweldloze communicatie

Mededogen

Geduld en kleine stappen gelden ook voor onze dagelijkse communicatie, want hoe vertaal je verwijten naar behoeftes? Hoe buig je ‘Waarom ben je nu al weer vergeten brood mee te brengen? Nu moet ik door dat pokkeweer de stad in’ om naar ‘Ik zie dat je geen brood hebt meegenomen. Wil je me vertellen hoe het komt dat er geen brood is?’ “Alsof je Chinees moet leren,” geeft Justine toe. “Eigenlijk moeten we een heel nieuwe taal gaan spreken en een andere houding aannemen. Dat kan een behoorlijke inspanning vragen. En niet alleen naar de ander toe, maar vooral ook naar binnen toe. Innerlijk betekent geweldloze communicatie leven vanuit mededogen, vanuit liefde, waarmee je jezelf en de ander onvoorwaardelijk accepteert. Een houding waarin je iedereen zijn of haar ontwikkeling gunt en dus aanvaardt hoe hij of zij nu is. En hen ondersteunt in dat proces. Ook - of liever gezegd juist - in intieme relaties; leg elkaar niet vast in een ideaalbeeld, maar laat dat beeld beweeglijk zijn. Erken en waardeer je partner en verwar liefde niet met ‘iemand nodig hebben die voor je zorgt’. Gun jezelf en de ander

de ruimte om te groeien door de verbinding te blijven zoeken.” Voor diegene die met geweldloze comunicatie aan de slag willen gaan, heeft Justine nog wel een geruststellende opmerking: “Je kunt er ook snel resultaat mee hebben, hoewel het een zekere inspanning vraagt. Deelnemers melden al tijdens de meerdaagse cursus hun successen, verbaasd over de betekenisvolle gevolgen die goed luisteren én formu- Jakhals en giraf leren kunnen hebben. In een gevlochten koffertje neemt Justine Mol op haar lezingen en Mooi is het verhaal over trainingen twee handpoppen mee: een jakhals en een giraf. De jakde vrouw die een cursus hals staat voor taalgebruik dat manipuleert en de giraf staat voor kwam volgen in de tijd de taal van de verbondenheid. Het blijkt een handig hulpmiddel om dat zij bezig was met een snel de intentie van de spreker te plaatsen en het gezegde te anascheiding. De wijze van lyseren. Waar de jakhals zegt: ‘Je hebt de deur alweer open laten communiceren met haar staan’, zegt de giraf: ‘De deur staat man veranderde zoda- open.’ De jakhals: ‘Ik voel me aangenig met behulp van de vallen’ is bij de giraf: ‘Ik voel me onaangereikte handvatten, gemakkelijk als jij dit zegt.’ En ‘Het dat er meer duidelijkheid wordt tijd dat we weer eens vrijen’ kwam over ieders be- van de jakhals drukt de giraf als hoeftes. En meer respect. volgt uit: ‘Ik heb behoefte aan intiDie scheiding is uitein- miteit.’ In haar nieuwe boek De giraf delijk niet doorgegaan.” en de jakhals in ons gaat Justine Mol

Chinees

uitgebreid in op het hoe en waarom van dit taalgebruik.

BON

AD

gemeenschapsniveau. Justine Mol: “Door de spiraal van geweld heerst er een enorme angst, en kost het afstemmen op elkaars behoefte aan erkenning en veiligheid heel veel tijd. Ook is het een lang proces om van het niveau van burgers op politiek niveau door te dringen. Dat vraagt veel geduld.”

In Zuid-Afrika heeft de commissie voor Waarheid en Verzoening gewerkt met het openbaar vergiffenis schenken aan de daders van Apartheid. In feite een erkenning door de slachtoffers van het mens-zijn van degenen die hun onrecht hebben aangedaan. Anders dan bij wraak houdt dit de verbinding tussen mensen in stand. “Een soortgelijk proces zijn de gesprekken nu op gemeenschapsniveau in Rwanda, na de diep ingrijpende moordpartijen van 1994.”

We moeten een heel nieuwe taal en een gaan spreken andere houding aannemen.

Bijna net zo lastig als het leren van

Korting voor Zens-lezers op De giraf en de jakhals in ons Bij inlevering van deze bon, krijgen lezers van Zens korting op dit nieuwe boek van Justine Mol. ISBN 9789066658288 Normale prijs € 13,90 Zens-LEZERS betalen € 11,50 actienr. 901-28318 De actie is geldig van 25/1 t/m 25/4.

41

thema levenskunst

Schotschrift

of schietgebed, liefdesgedicht of lied van protest: als het maar wordt meebeleefd, vleugels krijgt en verlossend wordt.

Als de doem eenmaal plaats maakt voor de moed, is al wat je doet een levende groet: Al wat beweegt zal in beweging blijven er op en of eronder een keuze is er niet niets dat beklijft en alles zal verdwijnen je leven een vuurwerk of niet.

thema

levenskunst 48

Wat is de kunst van het leven?

We zochten het antwoord bij drie kunstenaars.

Theatermaker Hakim Traïdia (pag. 44), dichter Simon Vinkenoog (pag. 50) en striptekenaar Gerrie Hondius (pag. 56) over hun passie en overtuiging.

50

Weg van de onverschilligheid Levenskunst is geen trucje en zeker geen pluk-dedag-mentaliteit volgens filosoof Joep Dohmen.

‘Kan ik vanuit mijn tenen ‘ja’ zeggen tegen mezelf en mijn keuzes en beperkingen? Daar gaat het om.’

58

Biografiewerk Je leven bestaat uit verschillende fases. Bij biografiewerk leer je die in kaart brengen en begrijpen. Je plaatst je leven in een ruimer perspectief en dat kan helpen er een nieuwe richting aan te geven. Een richting die écht bij je past.

Simon Vinkenoog

Een der eerste gedichten is, geschreven in de ad interim-functie van Dichter des Vaderlands (2004). www.simonvinkenoog.nl

43

thema levenskunst

hakim Traïdia

Televisiepresentator, theatermaker, schrijver, tekenaar, clown

De van oorsprong Algerijnse Hakim Traïdia is zo iemand die overal de zon laat stralen. De meesten kennen hem van zijn rol in Sesamstraat, maar Hakim is een creatieve duizendpoot. Dit jaar speelt hij in het door hemzelf geschreven Ali Baba, de musical. ‘Ergens blijf ik altijd een beetje kind.’

Tekst Ilona Verhoeven Beeld Ellen Grootes

“Het leven is saai en wij zijn de kunstenaars. Als je er niks van maakt, dan blijft het saai. De kunst is het leven. Het leven is ook kunst, als je er tenminste kunst van probeert te maken. Het leven heeft geen kleur, jij geeft kleur aan je leven. Leven aan je leven geven. Ik doe dat zelf zoals ik dat nu doe. Ergens blijf ik altijd een beetje kind. Als je kind bent, heb je fantasie, en fantasie is de redding, want de rest is onbekend, dat weet je niet. Je wordt geboren en je gaat dood en daartussen fantaseer je allerlei dingen. De een bedenkt Boeddha, de ander bedenkt God, nog een ander bedenkt weer iets anders; ik zeg niet dat ze niet bestaan, maar het gaat om de fantasie. Als ze daarin bestaan, dan zijn ze echt. Het verbeeldingsvermogen is wat telt.

Levenskunst is de manier waarop je in het leven staat, hoe je dingen bekijkt. Ik ken mensen die wonen in dezelfde straat. De een vindt die straat prachtig, geniet van een boom. Er zitten mensen onder, er spelen kinderen. Maar er zijn anderen die zien die boom nooit. En die zien nooit kinderen spelen. Terwijl ze op dezelfde plek leven. Het is net als met tekenen, als ik tegen verschillende mensen zeg ‘teken een boom’, dan tekenen ze allemaal hetzelfde, maar elk op hun eigen manier. De een tekent honderd takken, de ander vijf, weer een ander tekent alleen blaadjes. Maar het is een boom en het blijft een boom.”

Passie

“Kunst bestaat vaak uit lijden. De wereld ontstaat vaak uit pijn, denk ik. Ik denk dat als er niks meer over is en ik niemand meer om me heen heb, dat ik dan nog een pen pak en ga schrijven of tekenen. Veel kunstenaars zijn mensen die ontevreden zijn, altijd op zoek naar iets. Naar een utopisch iets. Maar ikzelf heb dat niet, het bereiken van het doel is niet het belangrijkste, het is de reis die je maakt. Ik teken, ik schilder, ik probeer muziek te maken. Theater is mijn passie: het spelen.

En dan is er nog de humor, misschien wel het meest essentiële voor de levenskunstenaar. Mensen die dat niet hebben, maken het moeilijk voor zichzelf. Je moet het leven niet te serieus nemen. En jezelf ook niet.

Je bent kwetsbaar als je te serieus bent. Daarom zijn politici bang voor cabaretiers, die leggen zwakke plekken bloot. Ik ben niet altijd vrolijk, maar meestal wel.

Ik kan zo omschakelen, naar buiten toe ben ik over het algemeen vrolijk, dat is wat anderen van mij zien.

Het is vergelijkbaar met een rol die ik moet spelen, dan doe ik dat ook zo. Het is net als met kleren aantrekken. Je wordt wakker en je denkt: dit doe ik aan. En kleren kunnen je ook maken. Als je mooie kleren aan hebt, voel je je al beter. Maar soms voel je je in je oude kleren ook prima. Zo makkelijk is het, voor mezelf doe ik dat in ieder geval wel, ik vind: glimlachen kan altijd.

Ze moeten mij niet droevig zien, dat wil ik niet. Geen tranen. Dat vinden mensen niet bij mij passen. Maar ik ben een melancholieke man, ik ben net zo droevig als vrolijk. Misschien is dat de tragiek van de clown?”

Kijk voor speeldata van ‘Ali Baba, de musical ‘ op www.hakim.nl.

‘Het

Hakim Traïdia

verbeeldingsvermogen is wat telt’

levens

kunst

45

thema levenskunst

Uw nieuwe boek dat in maart uitkomt gaat ‘Tegen de onverschilligheid. Pleidooi voor een moderne levenskunst’ heten. Waarom verbindt u onverschilligheid met levenskunst? “Mij gaat het op de eerste plaats om de

‘Levenskunst is jezelf uitvinden’

onverschilligheid tegenover jezelf. Veel mensen ervaren hun leven als laf, lauw of middelmatig. Hun leven heeft geen samenhang, geen diepgang. Juist de oppervlakkigheid en de eendimensionale oriëntatie op een leuk en aangenaam leven vind ik een gemiste kans. Ik pleit voor een nieuwe ‘cultuur van het zelf’ en laat zien hoe je jezelf weer in bezit kunt nemen.

De nieuwe publieke moraal die wel kans van slagen heeft, is er een van zelfzorg. Daarin spelen vrijheid, authenticiteit, tijd, vriendschap en geluk als zelfvervulling de hoofdrol. Mijn boek levert een filosofie voor vandaag.”

keuzes zijn voorgeprogrammeerd door je ouders, je omgeving, door de cultuur waarin je leeft. Het is een hardnekkig misverstand dat authenticiteit zou verwijzen naar een onveranderlijke innerlijke kern (‘je wezen’) die je zou moeten opdelven. Er is geen kant-en-klaar ‘zelf’ diep van binnen. Het gaat er niet om jezelf te vinden, maar om jezelf uít te vinden. Vanuit je leven nú begint een proces van vallen en opstaan.

Welke stappen brengen je dichterbij wat je echt wilt, welke niet? Het leven is een experiment.”

‘ Een zorgzame houding tegenover gaat jezelf zorgen vóór voor

In 2002 verscheen uw eerste boek over levenskunst. Sindsdien publiceerde u vele artikelen. Hoe kwam u tot het specialisme levenskunst? “Ik ben opgegroeid in de jaren zestig. Dat was

filosoof joep

dohmen

Savoir vivre, weten hoe te leven.Volgens filosoof Joep Dohmen is dat geen trucje of een methode. Het is ook geen ‘pluk de dag’-mentaliteit. Dohmen pleit voor het ontwikkelen van een eigen levenshouding. Een proces van vallen en opstaan: ‘Het leven is een experiment.’

Tekst Nanda van Bodegraven beeld merlijn doomernik

een prachtige tijd. Vrijheid was een groot goed. We bevrijdden ons van alles, van strakke familieverbanden, van allerlei regels en autoriteiten. De vrijheid kon ons niet ver genoeg gaan.

De bomen zouden tot in de hemel groeien. Meer welvaart en meer vrije tijd, alles leek mogelijk. Maar juist door die ‘totale’ vrijheid bekroop mij de vraag die Gerard Reve zo kernachtig verwoord heeft: ‘Voorwaarts! Maar waarheen?’ Wat wilden wij dan eigenlijk? Die vraag confronteerde mij verschrikkelijk.

Er was geen richting, geen samenhang. Dat was een pijnlijke ontdekking.”

U ontdekte de levenskunst. Maar wat is dat volgens u? “Levenskunst zie

ik vooral als een zorgzame houding tegenover jezelf. Door die zorg ontwikkelt je praktische wijsheid en daarmee kun je richting geven aan je leven. De basis van die zelfzorg is het onderzoek naar wie je geworden bent en wat je ten diepste wilt. Wat is mijn authentieke zelf? Hoe ben ik trouw aan mezelf? Allerlei

anderen’

En word je dan gelukkig? “Niet op de manier waarop de media ons gelukkig willen laten zijn, die een oplossing hebben voor ieder ongenoegen: amusement als we ons vervelen, comfort als we ons fysiek onprettig voelen, porno als we sex willen. Van de wieg tot het graf in Wie is Joep Dohmen? een makkelijk en veilig leven. De Joep Dohmen (57) studeerde in 1983 af in de huidige geluksindustrie is een ramp! filosofie in Utrecht en Leuven. In 1994 promoMaar wel, geluk als zelfvervulling. veerde hij op Nietzsche over de menselijke naIk zie geluk als iets waar (soms) pijn tuur. Vanaf ‘92 was hij betrokken bij de opbij hoort. Misschien ontdek je bij- richting van Filosofie Magazine. Vanaf ‘98 is voorbeeld dat je relatie een lege huls hij Universitair Docent aan de Universiteit van is geworden. Als je dat beseft, moet Humanistiek. In 2002 publiceerde hij ‘Over leje misschien de pijnlijke conclusie venskunst. De grote filosofen over het goede trekken om ermee te stoppen. Van- leven.’ Dit boek werd een bestseller. Vanaf die uit het ideaal van authenticiteit. Van tijd is hij hier in brede maatschappelijke kring wat je ten diepste wilt. Als je trouw mee bezig. Zijn nieuwste boek ‘Tegen de onverschilligheid. Pleidooi voor een moderne levensbent aan een lege vorm, ben je niet kunst’ verschijnt in maart dit jaar bij Ambo. trouw aan jezelf.”

»

47

thema levenskunst

‘Levenskunst

Is dat niet toch juist vrijheid ten top? Relaties die je kunt verbreken als je dat wilt?

“Vrijheid, autonomie betekent niet wat je vaak hoort: onafhankelijkheid. Onze vrijheid is juist altijd beperkt. Inmenging, afhankelijkheid, kwetsbaarheid horen bij ons leven. Het gaat erom of de inmenging je verder brengt of niet. De verkeerde afhankelijkheid weigeren, de juiste afhankelijkheid zoeken. Past deze afhankelijkheid bij wat ik ten diepste wil. Dat is de goede vraag.

Het ideaal van trouw zijn aan jezelf kan je ook vertellen dat je je relatie moet behouden of juist dat je binding aangaat, of een bepaalde taak op je moet nemen. Bijvoorbeeld dat je ingrijpt als je iets ziet waar je niet mee kunt leven. Als je geweld ziet of onrecht. Dan neem je je persoonlijke verantwoordelijkheid. Maar alleen als het van binnenuit komt. Jan Marijnissen roept op tot zorg voor de ander. Prachtig, maar het moet wel van binnenuit komen. Zelfzorg gaat vóór de zorg voor de ander, anders deugt het niet! Het moet gaan om verplichting waar je werkelijk achter staat. Verantwoordelijkheid als echte keuze en niet iets wat ons opgedrongen wordt via spotjes van postbus 51. Dat betekent telkens weer de confrontatie aangaan over wat er uiteindelijk volgens jou gedaan moet worden. Authenticiteit is de competentie om ‘binnen’ en ‘buiten’ telkens weer zo goed mogelijk op elkaar af te stemmen. Dat is pas levenskunst.”

‘Nelson Mandela is een levenskunstenaar: een heel sterke

persoonlijkheid,

iemand die zowel publiek als privé integriteit zijn heeft bewaard’

Maar ja, hoe weet je wat je ten diepste wilt? “Tja, dat is

moeilijk. Daar is geen kant-en-klaar-methode voor, geen formule: ‘Als je dit en dit doet, dan weet je het.’ Maar er valt wel iets over te zeggen. Introspectie, de weg naar binnen, om je

innerlijke rangorde van waarden te raadplegen, is een belangrijk hulpmiddel. Voor de een is mediteren en stil worden daarbij een goed middel. Voor de ander zullen emoties en gevoelssignalen een belangrijke rol spelen. Voor weer een ander het lezen van boeken of het praten met een therapeut. Maar dan komt de weg naar buiten aan de orde, want je kunt je vergissen in jezelf. Het is niet alleen een innerlijke zoektocht.

Verder ken ik een grote rol aan vriendschap toe. Vrienden kunnen je confronteren, afremmen, je herinneren aan momenten en uitspraken die je zelf vergeten was. Misschien kennen je vrienden je op een bepaalde manier beter dan jezelf. Maar uiteindelijk ben je zelf natuurlijk de beslisser. Ze kunnen je alleen een spiegel voorhouden, maar wel een zeer heldere spiegel. Een vriend die je goed kent, is dus heel waardevol. Daarom pleit ik in mijn nieuwe boek voor een nieuwe vriendschapscultuur.”

Misschien is een vriendenhuwelijk de relatievorm van de toekomst? “Ha ha,

die term onthoud ik. Ja, misschien wel. Daar zou ik erg vóór zijn! Een prachtige levensvorm tussen het gewone huwelijk en het individualisme.”

En wanneer ben je volleerd levenskunstenaar? “Je bent nooit volleerd, maar wel een heel eind als je een eigen houding gevonden hebt.

Het leven is niet statisch, alles verandert steeds. Je moet blijven denken, oefenen, praten met mensen die betekenisvol zijn voor jou, en dan maar proberen. Misschien wilde je dat prachtige boek gaan schrijven tijdens je sabbatical. Dan kom je erachter dat je het niet kunt, omdat je er veel te eenzaam van wordt.

Dat het veel beter is voor jou om op je werk een goede collega te zijn of een goed professional in je organisatie. Dat weet je niet van tevoren, het is een zoektocht. Dit open onderzoek is moeilijk, maar levert wel veel op. Je verdiept, je wordt integer, en dan bedoel ik integriteit op de oude manier: integritas, heelheid. Kan ik ten diepste vrede hebben met mezelf? Kan ik vanuit mijn tenen ‘ja’ zeggen tegen mezelf en mijn keuzes en beperkingen? Daar gaat het om.”

Kunt u nog een mooi voorbeeld geven van een levenskunstenaar die u geïnspireerd heeft? “Levens-

zit van binnen, het gaat niet om uiterlijk succes, geld of roem’

kunst zit van binnen. Het gaat niet om uiterlijk succes, geld, roem, bekendheid in de media. Het gaat om het bezitten van een eigen levenshouding. Nelson Mandela is een heel sterke persoonlijkheid, iemand die zowel publiek als privé zijn integriteit heeft bewaard.

Maar de grootste levenskunstenaars zijn ongetwijfeld anoniem! Ik hou erg van films en boeken waarin mensen proberen om zo’n houding te ontwikkelen. Bijvoorbeeld Karakter van Bordewijk, waarin een jongen probeert om zich los te rukken uit de wurgende greep van zijn vader en moeder. Daar is ook een prachtige film van gemaakt. Het lukt hem om op eigen benen te staan, en verdomd, aan het eind komt hij zichzelf toch weer tegen als een eenzaam, liefdeloos man, die niet afhankelijk durft te zijn. Dan moet hij weer een beetje opnieuw beginnen en anderen toelaten.”

Tot slot: wat vindt u zelf moeilijke momenten van levenskunst?

“Die zijn er genoeg. Ik heb een goed zelfbeeld en aardig wat discipline. Maar de richting blijft moeilijk. Mijn werk staat een gelukkig privéleven vaak in de weg. Timing blijft lastig: ik doe soms dingen te laat, te kort, te lang. Ik ben opvliegend en heb last van Winnen! woedebuien. Ik moet blijven oefenen Maak kans op een gratis exemplaar van om kalm te blijven. Het is een proces. Joep Dohmens nieuwe boek: Tegen de Het is nooit af. Camus zei al: ‘Het is onverschilligheid. Pleidooi voor een moderne levenskunst. Stuur voor 1 maart moeilijk te worden wie je bent.’”

Wilt u reageren op de visie van Joep Dohmen, mail dan: redactie@zens.nu of schrijf naar: Redactie Zens, postbus 1923, 1200 BX Hilversum.

een kaartje met naam en adres plus de vermelding ‘Joep Dohmen’ naar Zens postbus 1923, 1200 BX Hilversum. De drie winnaars krijgen het boek in maart thuisgestuurd.

Welke stappen horen bij het proces van levenskunst?

Levenskunst betekent volgens het concept van filosoof Joep Dohmen dat je een eigen levenshouding ontwikkelt. Die komt niet uit de lucht vallen. Je wordt er niet mee geboren en je krijgt haar ook niet cadeau. Dohmen onderscheidt de volgende stappen die je bij deze ontwikkeling kunnen helpen: Ken jezelf Een goed zelfbeeld is les 1 van de levenskunst. Iemand die zichzelf slecht of niet kent, is niet in staat tot een goed leven. Een goed zelfbeeld vereist bezinning. Je moet jezelf eerst afvragen wie je nu bent, waar je staat in je concrete leven.

Ontwikkel daadkracht Alleen zelfkennis maakt nog niet slagvaardig. Herhaling, oefening en gewoontevorming bevorderen je praktische wijsheid. Je moet leren handelen. Je mag misschien wel weten dat je op moet houden met roken maar dan kún je het nog niet! Oefening baart levenskunst. Discipline hoort daarbij.

Maak verschil De richting van je handelen is van groot belang. Elk mens heeft allerlei verlangens. Welke verlangens wil ik echt en welke helemaal niet? Wat vind ik werkelijk van belang? Wat zijn mijn voornaamste waarden? Leef ik er ook werkelijk naar? Bepaal je rangorde van waarden.

Kies het juiste ogenblik De tijd speelt een grote rol! Het getuigt van zelfinzicht als je ontdekt wat voor jou nú aan de orde is. De kwestie is dus: zoek het juiste moment. Ook moet je op tijd weten te stoppen. Je kunt niet alles tegelijk en moet daarom keuzes maken. Vooral dat vinden veel mensen moeilijk en gaan dan veel dingen haastig doen. Rust, beperking en aandacht openen juist de mogelijkheid tot intens met iets bezig zijn.

Let op de context Ten slotte speelt je maatschappelijke situatie mee.

Je leeft als man of als vrouw, als blanke of als kleurling, als autochtoon of allochtoon, gezond of ziek. Levenskunst voltrekt zich nooit in een vacuüm, maar altijd in de concrete praktijk van alledag: (samen)wonen, werken, leren, kinderen opvoeden, veel of weinig bezittingen beheren, vrije tijd besteden. De context stelt grenzen aan jouw verlangens.

49

thema levenskunst

‘Levenskunst is de waarmee je dingen doet’

intensiteit

simon

vinkenoog

Simon Vinkenoog

levens

kunst

Een echte levenskunstenaar oude stijl, zoals ze in de jaren zestig opkwamen, is toch wel Simon Vinkenoog. En als er iemand kunst maaktvanhetleven,danishetweleendichter.

Zijn motto? Niet verwonderlijk: ‘Don’t worry, be happy’.

Tekst Ilona Verhoeven Beeld Ellen Grootes

“Het hele register tussen Himmelhoch jauchzend en Zum Tode betrübt, dat is het leven. Blij dat je leeft, want je voelt je vrij; dat is de kunst. Elke weg is een bevrijdingsweg door het leven. Dat je je vrijmaakt van alles wat je in de weg zit. En dat zijn niet alleen je eigen conditioneringen, maar dat is vaak de invloed van je omgeving en hoe je opgroeit en wat je ermee doet. Of je in staat bent door alle relatieve dingen heen de absolute waarheden te ontdekken. En die zijn er. Liefde bijvoorbeeld, maar dat moet je ook ontdekken. Dat is niet iets wat je komt aangewaaien, tenzij je het van huis uit meekrijgt. En ik moet zeggen, dat is met mijn vrouw Edith het geval.

It’s all in the mind. Je kunt volmaakt honderd procent veranderen in hoe je tegen dingen aankijkt. En dat is te gek. Ik leefde bijvoorbeeld zonder God en opeens heb ik ervaringen waaruit in elk geval blijkt dat er... hoe dan ook: het is te groot om het met kleine letters of zelfs met een hoofdletter ‘iets’ te noemen. Het is wat ons doet ademhalen en waardoor we in beweging blijven. Waardoor liefde, en lichamelijke liefde en alles zo intens beleefd kan worden. Ik denk dat levenskunst de intensiteit is waarmee je dingen doet. Het liefst met een heilig vuur brandend.

Edith is academica van huis uit, ik ben een ‘superautodidact’, zoals Arjan Peters van de Volkskrant ooit zei. Wat ik weet, heb ik inderdaad uit boeken en op een andere manier geleerd. De hogeschool van het leven.

Ik ging op mijn twintigste naar een ander land, naar Parijs, en dan ben je verplicht om je andere dingen aan te meten. Het woord identiteit valt altijd, maar daar heb ik me nooit zorgen over gemaakt. Die verandert, die ontwikkelt zich, die groeit, die wast, die maakt vrienden, die verkeert in bepaalde cirkels, die zoekt. Ooit heeft iemand gezegd, ik dacht zelfs dat het Da Vinci was: ‘Ik ben een discipel van de ervaring.’ Het is heerlijk om te kunnen schrijven, maar je kunt pas echt schrijven als je de ervaring hebt om over te schrijven.

Iedereen is bezig met leven en overleven. En we hebben hier in Nederland wat gemakkelijker praten, want we wonen nog steeds in een van de meest vrije landen in de wereld. Levenskunst is alles wat gebeurt als kunst te kunnen zien. De kunst van het kijken, voelen, proeven, zien,

horen, ruiken. Het kunnen zien dat je als mens misschien zelf wel dat geschapen kunstwerk bent. De grote schrijver Aldous Huxley werd op zijn sterfbed gevraagd of hij een boodschap had voor de mensheid. Hij zei: ‘Laten we wat vriendelijker voor elkaar zijn.’ Dat zou een begin zijn van een revolutie. In plaats van het onverschillig langs elkaar heen leven en het bang zijn voor elkaar. Wat je dan krijgt, is dat je meer de nadruk legt op wat mensen bindt dan wat mensen scheidt.” alles is kunst

“Je moet je omringen met mooie dingen. Alles wat lelijk is, moet je uit je leven bannen. Niet meer leven als een robot. Fruit, natuur, mooie bloemen, mooie dingen. Zet je telefoon af als je echt alleen wilt zijn. Maak het zo mooi mogelijk. Dat is toch uplifting? Want alles is kunst. Leven is kunst. Eten maken is kunst. Je kunt alles tot kunst verheffen. Kunst is niet een geurtje of iets met een lijstje eromheen. Kunst is dichterlijk kunnen denken. Dingen opmerken. Kijk, zeg je opeens, allemaal rode auto’s.

Of kijk eens naar die wolkenlucht. Natuur is kunst. Natuur is de meester.

Ja, ik zie mezelf als levenskunstenaar, ik kan niet anders. Elke dag zet ik iets anders achter mijn naam op mijn website www.simonvinkenoog.nl, waar ik een dagboek bijhoud. De ene keer kan ik er ‘levenskunstenaar’ bij zetten, dan weer ‘vrijwilliger’ of ‘medereiziger’, ‘schrijver’, ‘dichter’.

Het is altijd et cetera, et cetera, want aan woorden komt een eind en op een gegeven moment neemt de stilte het over. Dan weet je alleen voor jezelf wie je bent. Ik ben aan onthechten toe. Ik ben 78, ik weet dat ik geen dertig jaar meer voor me heb. Maar ouderen worden lekker steeds ouder, hè?! Vroeger was iemand van mijn leeftijd een bejaard iemand, en tegenwoordig zie je mensen om je heen die dat gewoon ontkennen. Don’t WIE IS SIMON VINKENOOG? worry, be happy, dat is misschien wel het Simon Vinkenoog (18 juli 1928) is onbelangrijkste. Mensen zien toch liever der meer dichter en schrijver, en publiiemand met een glimlach op de lippen ceerde tientallen bundels en boeken. dan iemand met een mismoedig ge- In 2004 werd hij officieus gekozen tot zicht. Ja, dat is het. Zet dat ook maar Dichter des Vaderlands. Recent heeft boven het stuk: Don’t worry, be happy.” hij samen met Spinvis een de CD Ja! opgenomen waarbij hij gedichten voorleest onder muzikale begeleiding.

51

thema levenskunst

Worden

wie je bent

Wie zijn eigen verleden bestudeert, krijgt een krachtig instrument in handen om zijn verdere leven vorm te geven. Dat is de basis van biografiewerk. ‘Vaak lijkt een levensloop een opsomming van feiten, maar er is altijd een rode draad.’

Tekst Arianne Collee

Lidwien (48), moeder van vier kinderen, zocht al geruime tijd naar een manier waarop ze haar moederschap kon combineren met een betaalde baan die echt bij haar paste.

Op advies van een vriendin nam ze deel aan een biografiepracticum, waarin de deelnemers onder begeleiding van een biografiedeskundige elkaars levensloop onderzoeken.

Zo ontdekte Lidwien na jaren tobben ‘haar’ werk. “Een aantal kenmerkende feiten kwam telkens terug wanneer ik over mijn leven vertelde. Daardoor werd de rode draad zichtbaar. Mijn sfeergevoeligheid, de waarde die ik hecht aan een thuissfeer, aan een voedende omgeving, aan duurzaamheid en kwaliteit… Allemaal zaken die in mijn verleden op allerlei plekken en in allerlei situaties erg belangrijk waren. Hierdoor begreep ik dat deze ook in mijn toekomstige werk een rol moesten spelen.”

Nu, een jaar later, geeft Lidwien met haar pas gestarte bedrijf kleur- en interieuradviezen bij het inrichten van gastvrije en voedende ruimtes. “Eerder had ik al een opleiding gedaan voor kleurenconsulent, maar het lukte me niet om daar echt iets mee te ondernemen. Nu ik weet waar ik heen wil, kan ik mijn kracht bewust daarop richten.

Het is zó leuk om allerlei gebeurtenissen in mijn verleden te herkennen als puzzelstukjes in het geheel. Zo ben ik erg vaak verhuisd; elke keer opnieuw creëerde ik een veilige en prettige thuishaven. Ik was al aan het oefenen voor mijn huidige werk.”

levensloop

“Mensen komen meestal bij mij omdat hun verhaal op privé- of werkgebied ‘stokt’. In de discontinuïteit moeten ze opnieuw de continuïteit vinden,” zegt biografisch consulent Leo Beths (53). “Voor heel veel mensen gelden de grote ‘mythes’ van een geloofsovertuiging of een politieke kleur – je komt uit een rood nest, dus ben je rood en dus zo en zo – niet meer. Maar ze hebben nog wel hun individuele mythe, namelijk hun levensloop. Vaak lijkt een levensloop in eerste instantie een plat verhaal, een opsomming van feiten. Door biografieonderzoek ga je het wonder zien in jouw verhaal en daarmee wordt het jouw mythe. Ook in de schijnbaar meest onsamenhangende chaos is een rode draad te vinden. Het is mijn overtuiging dat met ons allemaal een opdracht is meegeschreven. En die ontdek je door het leven zelf.”

Biografiewerk is razend populair en kent een enorm aanbod aan cursussen en workshops. “Het past in deze tijd”, verklaart Leo Beths. “Door de individualisering worden we meer en meer gedwongen tot zelfsturing. Biografiewerk is daarvoor geschikt; het maakt zowel je mogelijkheden als je beperkingen zichtbaar. Vanuit wat je leert over jezelf kun je de omgeving opzoeken waarin je tot je recht komt. Het is geen zwelgen in zelfgenoegzaamheid: kijk mijn leven eens belangrijk zijn. Nee, als je jezelf hebt leren kennen, kun je de dingen gaan doen die bij je passen en beter

‘Kernkwaliteiten van mensen

worden veel te vaak pas op de begraafplaats genoemd’

53

thema levenskunst

De crisis in mijn leven was ontstaan omdat ik te ver van mijn echte

je bijdrage leveren aan de wereld.”

Het bezig zijn met het levensverhaal kent vele varianten, zowel in individueel als in groepsverband.

Zelf voert Leo Beths individuele gesprekken.

Mensen die bij hem aankloppen, krijgen ter voorbereiding een vragenlijst. Die vragen roepen van alles op. “We werken met dat wat beschikbaar is uit het verleden. ‘Wie stonden er over je wieg gebogen en wat ademden zij uit?’, is een van de vragen over de periode van nul tot zeven jaar. Zo lopen we per periode van zeven jaar het leven van de cliënt door. (Zie ook het kader ‘Levensfasen’, pag. 55). Uit die verhalen komen karakteristieken te voorschijn en die vormen samen zijn of haar ‘handtekening’. Vervolgens zie je in allerlei schijnbaar op zichzelf staande momenten uit dit leven een zelfde teneur: iemand die als kleuter in de zandbak zelf geen taartjes bakte, maar wel die van anderen braaf opat, blijkt als volwassene ook dienstbaar. Noem ik op grond daarvan ‘dienstbaarheid’ als karakteristiek, dan is de persoon in kwestie bijna altijd verrast. Die houding is zó vanzelfsprekend in dat leven, dat zij nooit als kenmerkend is ervaren - het water is het laatste wat een vis leert kennen. Kernkwaliteiten van mensen worden ook veel te vaak

biografische spoor

was geraakt’

pas op de begraafplaats genoemd.” Behalve als krachtig levenskunstinstrument is biografisch werk volgens Leo Beths ook waardevol door de – professionele – ontmoeting van mens tot mens: “Er is een maximale gelijkwaardigheid in de relatie. Ik ben wel degene die de agenda en het proces bewaakt, maar de ander is de deskundige over zijn eigen leven. Het is dus geen gesprek tussen wetende en onwetende; ik heb eerbied voor de ander en zijn geleefde leven. Samen heb je toegang tot de wereld van inspiratie, dankzij wezenlijke interesse. Waar twee of drie mensen in Zijn naam aanwezig zijn, is Christus in hun midden. Dat is wat ik ervaar in een goed biografiegesprek, ook met mensen die zeggen niets van het christendom te moeten hebben of daarmee onbekend te zijn. Die aanwezigheid laat mij vragen stellen die ik zelf nooit bedacht zou hebben. En dan zit je soms allebei met kippenvel. Zonder die ervaring zou ik dit werk niet kunnen doen.” perspectief

Tijdens een levenslooponderzoek leer je dus om je leven met enige afstand en in een ruimer perspectief zien. Dat maakt het gemakkelijker om gebeurtenissen en omstandigheden betekenis te geven. Niet alleen de prettige, ook de pijnlijke voorvallen en situaties. “Mijn levensloop wordt gekenmerkt door agressie en conflicten,” vertelt Mariëlle Vink (39), theatermaker en communicatie- en conflicttrainer.

“Mijn ouders maakten veel ruzie, zelf had ik later een nogal agressieve geliefde. Dankzij het biografieonderzoek kan ik

daar nu met een zekere mildheid op terugkijken. Ik weet en voel nu dat alle moeilijke dingen in mijn leven me gebracht hebben waar ik op dit moment ben. Ik zat bijvoorbeeld nog midden in die gewelddadige relatie toen mijn baas me vroeg of ik geen opleiding tot conflicttrainer wilde volgen.

Ik ontdek telkens weer nieuwe verbanden in mijn biografie: mijn zoon heeft bijvoorbeeld een spraakstoornis, daardoor heb ik me enorm verdiept in communicatie; als kind was ik erg gesloten en bang en bovendien dyslectisch, nu geef ik communicatietrainingen. “Dat je van ellendige gebeurtenissen kunt leren, is gemeengoed,” zegt Ingrid Busink, de biografiedeskundige die Mariëlle begeleidde. “Het is echter ook belangrijk om te zien welke rol en betekenis die gebeurtenissen Meer weten? hebben in jouw levensloop. Waarom Gudrun Burkhard, Je leven in de hand negroeide Mariëlle op in een conflic- men, Vrij Geestesleven, 2004. Matthias Wais tueuze omgeving? Wat ontwikkelde Biografische verkenningen, Christofoor, zij daardoor? Vanuit dat perspectief 1995. Jan Saal Sociale gezondheidszorg bezien is zij geen slachtoffer, maar in levensloop en gemeenschapsvorming. een mens in ontwikkeling.”

Centrum Sociale Gezondheidszorg. Te beMariëlle:“Dat mijn weg geleid heeft stellen via www.gezichtspunten.nl. Gabriël naar wie ik nu ben, geeft me meer Prinsenberg Biografisch leren en werken vertrouwen in de loop der dingen. - Het levensverhaal in kaart brengen, SWP, Ik vind het nog steeds pijnlijk 2005. Ernst Bohlmeijer, Lausanne Mies dat mijn zoontje niet is zoals an- en Gerben Westerhof De betekenis van dere kinderen en moeilijk contact levensverhalen Bohn Stafleu Van Loghum, maakt met speelkameraadjes. Toch 2005. Op de website van het Instituut voor denk ik steeds vaker: ook hij komt Biografiek in Zeist vind je een groot aantal er wel.” biografen: www.biografiek.nl.

Levensfasen Veel biografiedeskundigen werken in hun praktijk met het principe dat de levensloop zich volgens bepaalde wetmatigheden ontwikkelt in verschillende levensfasen. Vooral de indeling van de antroposoof Rudolf Steiner is populair. Biografiedeskundige Ingrid Busink: “Volgens deze indeling ontwikkelt een mensenleven zich in fasen van ongeveer zeven jaar. Je kunt een mensenleven echter ook globaal in vieren delen. Van 0 tot ongeveer 21 jaar staat je leven in het teken van ‘ontvangen’.

Tussen 21 en 42 jaar verwerk je en maak je je eigen wat je gekregen hebt. Na je 42e levensjaar ga je de wereld iets teruggeven. Vanaf je 63e komt het accent te liggen op het ‘loslaten en tot essenties komen’.

Vroege veertigers moeten dus een grote omslag maken; waar je eerst voor jezelf leefde en je eigen ontwikkeling voorop stond, gaat het er na je 42e om jouw bijdrage aan de wereld te leveren.”

Het verhaal van Businks cliënt Matthijs Steen(38) is een mooie illustratie van deze wetmatigheden. Matthijs startte met individuele biografische gesprekken, omdat zijn drang naar vrijheid botste met zijn situatie: een vrouw, een kind en een hypotheek. “Op een keer kwam ik thuis van een dag op en neer naar Duitsland met vrienden. Ik stond op de parkeerplaats voor ons huis en een wanhoopsgolf overviel me.

Ik wílde helemaal niet sluipend naar binnen om mijn zoon niet wakker te maken en dan braaf naar bed.” Voorheen moest alles altijd wijken voor de idealen van Matthijs, de eeuwige rebel. Nu was er ‘onverwacht’ een gezin op zijn bordje gekwakt. Tijdens de gesprekken ging Matthijs inzien dat zijn idealen – de rode draad in zijn leven – losgeweekt konden worden van ‘Matthijs de vrijbuiter’ en dat er een nieuwe Matthijs moest opstaan. Een man met idealen én verantwoordelijkheidsgevoel. “De crisis in mijn leven was ontstaan omdat ik te ver van mijn echte biografische spoor was geraakt, ik was te veel blijven hangen in ‘het vechten tegen’ en moest nu leren om te ‘vechten voor’. Ik dacht ten onrechte dat mijn geluk afhing van mijn vrijheid.”Belangrijk voor het oplossen van zijn situatie was voor Matthijs ook het lezen van een boek over de ontwikkelingsfasen. “Ik was tot tranen toe geroerd toen ik dat las. Hier stond precies wat ik meemaakte én wat me te doen stond. Wat een bevrijding dat het niet alleen aan mij lag!”

55

thema levenskunst

‘Flexibel en humorvol om gaan met wat het leven op

je pad werpt’

gerrie

Striptekenaar, beeldhouwer, podiumdichter, liedjesschrijver en radiomaker

hondius Gerrie Hondius, vooral bekend om haar strip Ansje Tweedehansje in Opzij, houdt ervan het leven ‘aan te kleden’. Voor haar staat levenskunst gelijk aan het talent om zorgeloos te blijven en te ondernemen.

Tekst Ilona Verhoeven Beeld marius bassie

“De wereld is, vind ik, er het meest bij gebaat als ik het leuk heb, daar word ik een aardig mens van. En daar zijn anderen weer bij gebaat. Daarom ben ik vastbesloten zo veel mogelijk dingen te doen die ik leuk vind. Het grappige is dat ik daar niet eens zo veel voor hoef te doen, want als het goed is, doe ik gewoon waar ik plezier aan beleef. Naast striptekenaar ben ik ook podiumdichter, beeldhouwer, liedjesschrijver en radiomaker. Ik presenteer op maandag het Haarlems shownieuws op de lokale zender. Kunst is een groot begrip, maar ik denk dat het scheppend bezig zijn een menselijke behoefte is die de een wat meer voelt dan de ander. Vormgeven hoort bij het leven. Het is fijn om het leven aan te kleden, bijvoorbeeld door je huis mooi in te richten of voor mijn part te bloemschikken.” blijmoedig

levens

kunst

“Levenskunst is vooral het talent om zorgeloos te blijven en dingen te ondernemen, ook als je er eigenlijk bang voor bent. En om flexibel en humorvol om te gaan met wat het leven op je pad werpt. Zulke dingen kun je leren en ontwikkelen. Het woord ‘blijmoedig’ komt in me op. Dat ik zo in het leven sta, komt in zekere zin door mijn vader. Hij heeft altijd geprobeerd me te leren dat het leven geen lolletje is. Zijn instelling is

ernstig en religieus. Toen ik tiener was, spaarde ik altijd mijn zakgeld op om elk jaar naar het Straatfestival in Vlissingen te kunnen gaan, dat vond ik geweldig. Na een paar jaar zei mijn vader: ‘Nu moet je maar eens niet naar dat festival gaan.’ Ik had toen zoiets van: ‘Hè wat?

Hoezo dan niet?’ En toen legde hij uit: ‘Zo is het leven niet.’ Dat is het moment geweest, ik was vijftien, dat ik het allemaal anders ging doen dan hij. Mijn idee was: ik snap het niet, en volgens mij is het ook niet waar dat je niet heel veel kunt doen waar je plezier aan beleeft.

Ik begon toen te vermoeden dat er juist heel veel moois mogelijk is in het leven. Dat je veel bijzonders kunt veroorzaken. Je hebt geen controle over je leven, maar je kunt wel veel sturen op wat voor gebied dan ook. Je kunt je eigen leven creëren. Dat begint inmiddels ook wel een gemeenplaats te worden, onder invloed van mensen als Oprah en Dr. Phil.

Een tijdje geleden zei ik het toevallig tegen een vriendin: ik ben een levenskunstenares. Het leek me altijd al wat om dat te zijn en ineens kwam ik erachter: ik bén het al.

Ik doe dingen waar ik voldoening uit haal, die ik echt leuk vind. En daarin wil ik ook anderen graag inspireren. Het zou mooi zijn dat als mensen zien hoe ik leef, ze denken: ik ga het ook zo doen. Het maakt daarvoor trouwens niet uit waar je mee bezig bent. Of je nou tekeningen maakt of soep. Als je verdomd lekkere soep maakt, kun je andere mensen ook heel gelukkig maken.

Als je wat je doet maar met liefde doet. Vind het leuk, heb lief en maak er iets moois van.”

Gerrie tekent o.a. voor het AD ‘De Dames Reiziger’ .

Ze is oprichter van de stichting Teken mijn verhaal , zie www.tekenmijnverhaal.nl, www.studiohondius.demon.nl

57

rubriek jong & oud

A

‘Fascinerend hè,

manon: joeke:

‘Ja, en als jij verandert, veranderen ook je voeten’

dat voeten van mensen allemaal

verschillend zijn’

jong &oud

Als Joeke een voetreflexbehandeling geeft, drukt ze met een ‘lopende vinger’ op de zenuwuiteinden van de voetzool. Joeke “Zo hef je blokkades op en stimuleer je de zelfgenezende energie van het lichaam. Deze behandelmethode heet voetreflexologie, omdat al onze lichaamsdelen en organen in onze voeten zijn ‘gereflecteerd’.”

Joeke Houwaard is sinds 1993 bezig met voetreflexologie. In haar praktijk zijn al honderden voeten door haar handen gegaan, ze is verbonden aan de beroepsopleiding voor voetreflexologie en ze geeft ook basiscursussen. Manon van Velzen ging afgelopen jaar bij haar in de leer. Manon “Joeke, weet je nog dat een van de cursisten zei dat ze altijd het gevoel had een zware last op haar schouders te dragen?”

Joeke “Klopt, aan haar voeten zagen we dat ze letterlijk last van haar schouders had. Het was een vrouw die geneigd was te veel verantwoordelijkheid voor anderen op zich te nemen.”

Wat leert jong van oud en oud van jong? Deze maand voetreflexoloog Joeke Houwaard (57) en haar leerling Manon van Velzen (36). Joeke: ‘Ik vind interactie met de klant heel belangrijk.’ Manon: ‘Ik denk wel dat je met psychologische gesprekken iets kapot kunt maken.’

Tekst jorn hövels beeld sannah de zwart

Zijn voetreflexologen tegelijkertijd psychotherapeut? Joeke “Veel fysieke klachten hebben een psychosomatische oorzaak. Met mijn psychosociale beroepsopleiding als basis, loopt dat element als een rode draad door de cursus. Maar alleen als een lesgroep ervoor openstaat. Zo niet, dan richten we ons in eerste instantie op het praktische aspect van de voetreflexologie.” Manon “Mijn groep was minder ontvankelijk voor diepe gesprekken.” Joeke “Klopt, het verschilt per groep en per individu. Ooit had ik een Indonesische man in mijn praktijk.

Toen ik hem op een dag eens voorzichtig naar zijn privéleven vroeg, zei hij: ‘Wat is dat toch met Nederlanders; ze willen altijd maar praten, praten, praten.’ Toen ik hem vroeg wat hij van mij verwachtte, zei hij: ‘Nou, ongeveer net zo’n massage als op mijn vakantie in Thailand.’ Daar kon ik niet aan voldoen; diepgaande gesprekken zijn niet verplicht, maar er moet tenminste enige interactie mogelijk zijn tussen mij en de klant. Ik geef de voorkeur aan een probleemgerichte aanpak.” Manon “Ik denk wel dat je met psychologische gesprekken ook meer kapot kunt maken dan je lief is.” Joeke “Klopt, alleen de uitspraak ‘het zit misschien tussen je oren’ kan al te veel zijn. Wie weet zadel je iemand op met een schuldgevoel.

Zo van: ‘Het ligt allemaal aan mezelf.’ Vermoed je onderliggende

psychosociale problematiek, dan moet je als therapeut voorzichtig te werk gaan en altijd de grenzen van je cliënten respecteren.”

Manon “Weet je wat gek is: soms schroom ik zelf de diepte in te gaan.” Joeke “Waarschijnlijk is dat zo omdat je alleen de basiscursus hebt gevolgd. Je hebt gezien hoeveel een reflexbehandeling kan losmaken, maar je beseft tegelijkertijd dat er therapeutische vaardigheden voor nodig zijn om daar op een goede manier mee om te kunnen gaan. En die beheers je niet na het volgen van een basiscursus. Ik vind het goed dat jij zo voorzichtig bent.”

Hoe reageerde jullie omgeving toen jullie met voetreflexologie begonnen?

Manon “De

meeste mensen reageerden positief. Maar er zijn ook vrienden en kennissen die er nu nog steeds niet voor openstaan.

Een van mijn vriendinnen die ik gratis wil behandelen, blijft maar afbellen. Tja, graag of niet.” Joeke “Mijn omgeving reageerde ook niet onverdeeld positief. Toen ik in 1993 met de opleiding begon, noemden mensen het zweverig. Maar inmiddels zijn er wel mooi twintig zorgverzekeraars die de behandeling vergoeden.”

Hebben jullie elkaars voeten wel eens bekeken? Manon “Ik zou die van jou

wel eens willen zien. Mijn eigen voeten vind ik best mooi. Er zit veel ruimte tussen mijn grote teen en mijn tweede teen. Dat zegt iets over mijn karakter: ik heb veel ideeën, maar het duurt even voordat die zich ook manifesteren in mijn dagelijks leven.”

Joeke “Zou goed kunnen. Volgens het boek Tenen lezen van de auteur Imre Somogyi staat de grote teen voor het idealiseren, voor de luchtkastelen en voor plannetjes. De tweede teen staat voor de praktische uitvoering daarvan.” Manon “Fascinerend hè, dat de voeten van mensen allemaal verschillend zijn en dat ze zich kennelijk afstemmen op je karakter.” Joeke “Ja, een eeltlaag kan ook ineens verdwijnen. Als je verandert, veranderen ook je voeten. Maar dat is een specifiek onderdeel van de voetreflexologie dat mensen vaak nog iets te ‘zweverig’ vinden. Er is natuurlijk ook nog geen bewijs, maar in de praktijk kom je soms opmerkelijke dingen tegen.”

59

lichaam en geest

Redactie Jocelyn de kwant Bijdragen Marjolein Wolf

niet langer rechtop

Rechtop zitten is belangrijk om rugklachten te voorkomen, hebben we jarenlang gedacht. Canadees onderzoek toont echter aan dat onderuithangen beter is. De conclusie is gebaseerd op een MRI-studie, die laat zien dat de druk op de tussenwervels in de wervelkolom minimaal is bij een zithoek van 135 graden tussen bovenbenen en bovenlichaam. Als je achterover leunt, dus. In de ideale S-vorm is de onderrug enigszins hol en de bovenrug een beetje gekromd. Astronauten nemen die houding automatisch aan als ze zonder zwaartekracht door de ruimte zweven. En het is ook de ideale slaaphouding. Voor de televisie en in de auto is het overigens goed mogelijk om zo’n houding aan te nemen. Maar achter een computer werken in een hoek van 135 graden is lastig. Door het achteroverleunen is het beeldscherm slecht te zien.

Overigens zit het venijn voornamelijk in het te lang in dezelfde houding zitten. Regelmatig een telefoontje of een loopje tussendoor kan rugklachten voorkomen.

alzheimer te lijf

genezen door lezen

Depressief, angstig of last van slapeloosheid? Een zelfhulpboek kan de klachten net zo goed verminderen als een therapeut. Dat zegt klinisch psycholoog Pim Cuijpers, die aan de VU onderzoek doet naar bibliotherapie, ofwel de effectiviteit van zelfhulpboeken. Bibliotherapie zit volgens de onderzoeker in de lift, zeker als de mogelijkheden van internet worden benut. Op internet kun je bijvoorbeeld vragenlijsten invullen en meteen de uitkomst lezen. Een prima alternatief voor mensen die niet naar een therapeut willen. Zelfhulp kent echter ook zijn beperkingen. Het werkt voornamelijk bij cognitieve gedragstherapie, zegt Cuijpers. Daarbij gaat het er niet om hoe je jeugd was of waar je problemen vandaan komen, maar om de vraag hoe je gedrag en gedachten van nu kunt veranderen. Het is voor een leek niet altijd makkelijk te bepalen of cognitieve gedragstherapie het juiste antwoord is op zijn problemen.

Nadeel van bibliotherapie is bovendien het ontbreken van een professionele diagnose.

Er is een nieuw natuurlijk middel tegen de ziekte van Alzheimer in de maak. Het voedingsconcern Numico heeft een medicijn ontwikkeld met vitaminen en natuurlijke ingrediënten. De ontwikkeling van het middel is bijzonder omdat deze aansluit bij de gedachte dat voeding de lichamelijke en geestelijke conditie van Alzheimerpatiënten kan verbeteren. Het verband tussen voeding en geest werd voorheen vooral ondersteund in de alternatieve geneeskunde. Het nieuwe medicijn wordt momenteel getest en zal binnenkort op de markt verschijnen. www.homeenergy.nl, www.goededoelenenergie.nl

lichtmeditatie Ze worden alweer langer, de dagen.

Maar ze zijn nog steeds (te) kort, wat licht betreft. Geen nood. Met de volgende meditatie creëer je licht in jezelf. Ga rustig zitten of liggen.

Zorg dat de ruimte lekker warm is en dat je je comfortabel voelt. Adem een paar keer rustig in en uit en neem even de tijd om je gedachten tot rust te laten komen. Stel nu een lege ruimte voor waarin je rondzweeft. Je bent gewichtsloos en kunt zonder moeite elke beweging maken die je wilt. Terwijl je zo ontspannen rondzweeft, zie je in de verte een klein lichtpuntje dat dichterbij komt. Langzaam begin je vage contouren te onderscheiden. Tot je ziet dat het licht de vorm heeft van een menselijk lichaam. Je ziet de omtrek van een mens, met vage randen en gevuld met wit licht. Laat het licht steeds dichterbij komen. Voel dan hoe het opgaat in je eigen lichaam.

Je ervaart de warmte ervan in je hele lijf. Stel je voor hoe de glans van het witte licht door de poriën van je huid naar buiten straalt. Blijf zolang zitten of liggen als goed voelt. Als je terugkeert in het hier en nu, neem je het licht mee!

61

seizoens een gezond weekend tips bij winterdips

Drie eenvoudige tips om de winterdip op natuurlijke wijze te lijf te gaan.

Drink thee van St. Janskruid Dit kruid heeft haar positieve werking bij neerslachtigheid bewezen.

Slik extra vitamine B met magnesium en vitamine D Deze vitamines kunnen de klachten van een winterdip verminderen.

In april kunt je meedoen aan de driedaagse cursus ‘Op reis in jezelf’. Tijdens dit weekend bundelen drie coaches hun krachten om op verschillende manieren te werken aan balans tussen lichaam en geest. De drie invalshoeken: voeding (voedingscoach Marja Vijn), beweging (bewegingscoach Maaike Middelweerd) en bewustzijn (Anastie Hofstede, omega-coach). Leer te luisteren naar wat je lichaam je vertelt, op een andere manier naar voeding te kijken en hoor over technieken en manieren om geconditioneerde gedachtestromen een andere richting te geven.

20, 21 en 22 april in Steenwijk. Prijs: € 295,-. Uitgebreide informatie over dit weekend is te vinden op de site van Marja Vijn: www.voedingscoach.nu (06) 10896114.

Let extra op suiker en vet Hoewel je in de winter misschien meer trek hebt in zoet en vet eten, dragen suikers en verkeerde vetten bij aan de winterblues.

zingeving in de psychologie

Angst voor de dood speelt een belangrijke rol bij gevoelens van superioriteit.

Proefpersonen die herinnerd worden aan hun sterfelijkheid, zijn negatiever over andere culturen en reageren positiever op extreme maatregelen om hun eigen cultuur te beschermen. Dat gegeven vormt de kern van de Terrormanagement theorie, die ervan uitgaat dat veel gedrag voortkomt uit de menselijke worsteling met de eigen sterfelijkheid. Het onderzoek is opzienbarend omdat de experimentele psychologie lange tijd wars was van existentiële vraagstukken. Thema’s omtrent de zin van het bestaan werden afgedaan als te vaag en te filosofisch. Een nieuwe stroming, de experimenteel-existentiële psychologie, besteedt wel aandacht aan de menselijke behoefte aan zingeving. Sander Koole, sociaal psycholoog aan de VU in Amsterdam, bracht onlangs een handboek uit over de experimenteel-existentiële psychologie waarin meer onderzoeken op dit gebied worden beschreven.

groente Elke maand gaat natuurvoedingsconsulent en voedingscoach Marja Vijn dieper in op een groente van het seizoen. meer informatie over marja vijn: www.voedingscoach.nu

De pastinaakwortel is een wintergroente bij uitstek: in een winterse, bevroren grond kan hij uitstekend gedijen.

In Nederland kijken we nog wat onwennig aan tegen deze witte peen; in Engeland is de pastinaak (‘parsnip’) veel populairder. Hij wordt toegepast in talloze winterse gerechten. Er wordt zelfs wijn, bier en marmelade van gemaakt! De pastinaak is wat zoeter dan de verwante oranje winterpeen. Ook kun je in de smaak iets anijsachtigs ontdekken. Al meer dan 2000 jaar geleden werd de pastinaak (pastinaca sativa) gegeten. De naam komt waarschijnlijk van het Latijnse ‘pastinare’, dat zoiets betekende als ‘de grond omspitten’. Juist pastinaak houdt van een losse zandgrond; daarin kan de wortel vrij groeien. Je kunt in de naam ook het woord ‘pastis’ herkennen, een anijsdrank. In het oude Rome werd de pastinaak ook wel als aphrodisicum gebruikt en in de Middeleeuwen deed het dienst als geneesmiddel bij kiespijn, gezwollen testikels en buikpijn. Ook nu nog wordt de pastinaak gebruikt in de geneeskunst: in de homeopathie wordt hij o.a. toegepast bij maagpijn. In de keuken werd pastinaak van oudsher gebruikt zoals wij aardappels gebruiken; het is heel lang een echte basisgroente geweest. Ook in kloostertuinen vond je hem vrijwel altijd terug.

Als je pastinaak koopt, bijvoorbeeld in de natuurvoedingswinkel of op de boerenmarkt, is het belangrijk dat de wortel nog stevig is. In een plastic zak met gaatjes kun je hem onder in de koelkast nog een tijd goed houden. Schillen bij de bereiding is niet echt noodzakelijk. De kooktijd is wat korter dan die van winterpeen. Met de smaak van pastinaak kun je bijzondere dingen doen. Om het zoete karakter te versterken, kun je hem, na kort koken, even bakken of roosteren. Ook zoute en hartige smaken ver- wat zit erin? sterken de zoete smaak. Een combinatie met zure smaken, bijvoorbeeld samen Veel vezels en mineralen, waaronder veel met sinaasappels, of een zure dressing, brengt de zoete smaak wat meer naar calcium. Rauwe pastinaak bevat bovendien de achtergrond. Pastinaak is goed te combineren met ui, peen en aardappel, je veel kalium en is daarom een goede groente kunt hem gebruiken in een quiche of er soep van maken. In een stamppot kun je bij hoge bloeddruk. De pastinaak bevat ook (een deel van) de aardappels vervangen door pastinaak. Ook als rauwkost is hij inuline, een zoete voedingsvezel met een lekker. Leuk idee als borrelhapje: gefrituurde pastinaak-chips! gunstig effect op de bloedsuikerspiegel en

Pastinaak

de darmflora. Dat maakt hem o.a. heel geschikt voor diabetici.

‘In het oude Rome werd de pastinaak ook wel als

aphrodisicum gebruikt’

63

lezen

De laatste boeken over alles wat Zens bezighoudt. leesvoer over spiritualiteit, gezondheid, psychologie, filosofie en bewustwording. door Nelly de Zwaan. M.m.v. jocelyn de kwant.

‘Je kunt niet veel bereiken zonder het diep gewortelde gevoel voor het

leven dat we liefde

noemen’

Dagsluitertjes

Intuïtie

Wegwijs in de zweefjungle

Aura’s

De meeste romans van de Braziliaanse schrijver Paulo Coelho hebben een filosofische ondertoon. In Als een rivier deelt hij gedachten en indrukken uit de periode tussen 1998 en 2005 met zijn lezers. In mooie afgeronde verhaaltjes van hoogstens enkele pagina’s lang schrijft hij over dingen die hij heeft beleefd, gezien of gelezen, en beschrijft hij herinneringen en invallen. Ook verzamelde Coelho sprookjes, mythes en oude wijsheden. Mooi om de dag mee af te sluiten.

Gebruik je intuïtie is zo helder geschreven dat je het in één ruk wilt uitlezen, maar het boek is bedoeld als trainingsprogramma voor een halfjaar. Aan het eind van elk van de zesentwintig hoofdstukken geeft psychologe Kathryn Harwig de lezer een opdracht voor die week. Ze beoogt ‘een methode aan te reiken waarin je logische en intuïtieve vermogens met elkaar leren samenwerken’. Concreet betekent dat onder meer: leren luisteren naar je lichaam, dromen interpreteren en proberen om anderen beter te begrijpen.

‘Ik zal niet de stommiteit begaan alles wat ik niet kan verklaren af te doen als bedrog.’ Dit citaat van Carl Jung siert de eerste pagina van De zweefmolen, een onderzoek naar de zin en onzin van alternatieve behandelingen. Susan Smit onderging alles zelf, van acupunctuur tot voetreflexologie. Ze geeft een sterrenwaardering, vertelt hoe je betrouwbare therapeuten van bedriegers kunt onderscheiden en laat ook sceptici aan het woord. Een nuttig en amusant pleidooi voor het gebruik van gezond verstand.

Beginners zullen een flinke kluif hebben aan dit boek, maar de vaardigheden die het belooft, zijn groot. Een voorbeeld hiervan is het ontwikkelen van het vermogen aura’s te zien of te voelen, spirituele zelfverdediging, het kunnen doorbreken van psychische banden en het opbouwen van gezondere relaties. Dankzij deze vermogens zul je je enerzijds energieker voelen en anderzijds meer innerlijke rust ervaren. Het hele boek is doortrokken van een diep religieus bewustzijn.

Paulo Coelho, Als een rivier

Kathryn Harwig, Gebruik je intuïtie

Susan Smit, De zweefmolen

Susan G. Shumsky, Praktisch handboek aura’s

De Arbeiderspers, 232 pag. € 15,95.

Ten Have, 190 pag. € 16,90.

Foreign Media Books, 350 pag. € 17,50.

Deltas, 286 pag. € 22,50.

Architect Frank Lloyd Wright

De afgelopen twintig jaar is er veel vooruitgang geboekt op het gebied van hersenonderzoek. De techniek maakt het mogelijk om te zien hoe gezonde hersenen reageren op dromen, emoties en beweging. Daarbij is gebleken dat onze hersenen zichzelf kunnen vernieuwen. ‘Die conclusie heeft verstrekkende gevolgen,’ schrijft Margriet Sitskoorn, hoofd van de afdeling Neurocognitie van het Universitair Medisch Centrum Utrecht. ‘Want je hersenen bepalen wie je bent.’ In Het maakbare brein legt ze uit hoe de hersenen gedragsveranderingen teweeg kunnen brengen en omgekeerd: hoe gedrag de hersenen beïnvloedt. Daardoor is het mogelijk - om maar iets simpels te noemen – de angst voor spinnen te overwinnen, maar ze geeft ook voorbeelden van spectaculaire veranderingen. Sitskoorn brengt haar bevindingen als een, zeer leesbare, ‘blijde boodschap’. De maakbare samenleving komt er opnieuw door in zicht. ‘We kunnen door verder onderzoek en goed gebruik van deze kennis de kwaliteit van het leven van velen verbeteren (...) Kennis over de maakbaarheid van de hersenen kan bijdragen aan de vormgeving van de maatschappij’, schrijft ze. Op de korte termijn is haar boek vooral nuttig voor individuele lezers. Maar luidde het spreekwoord niet: verbeter de wereld, begin bij jezelf? Margriet Sitskoorn, Het maakbare

gebruik je hersens

brein, Prometheus, 216 pag. € 17,95.

65

AD

lezen

Een goede leefruimte past als een jas: hij biedt bescherming en comfort, is praktisch, gemaakt van duurzame materialen en voelt aangenaam. Een goede architect heeft daarom lang nagedacht over alle aspecten van het leven en weet zijn ideeën zo te vertalen dat mensen zich prettig voelen in zijn gebouwen. Alle moderne architecten zijn schatplichtig aan de Amerikaan Frank Lloyd Wright (1869-1959). Hij was een van de vaders van de ‘organische architectuur’, een term die Wright hanteerde om aan te geven dat zijn gebouwen nooit ‘zomaar’ ontstonden. Ze moesten altijd in evenwicht zijn met hun functie en de plek waar zij stonden. Wright filosofeerde over de essentie van een gebouw en kwam tot de conclusie dat die niet lag in de muren of het dak maar in de ruimte. En vooral wat voor een gevoel de ruimte oproept. Voor architectonische begrippen destijds een vernieuwende visie. ‘Bij Unity Temple meende ik die visie te pakken te hebben,’ schreef hij later. Dit kerkgebouw in Oak Park (Illinois) uit 1905 was zijn tweede grote opdracht nadat hij in 1893 zijn eigen bureau was begonnen. ‘Daardoor ontstond een gevoel van vrijheid, dat een plek kreeg in de hedendaagse architectuur en dat we organische architectuur noemen.’ Wright’s privéleven was turbulent. Twee van zijn huwelijken eindigden in echtscheiding.

Taliesin, het huis dat hij voor zichzelf en zijn gezin bouwde in Wisconsin, brandde tot twee keer toe af. De eerste keer was de brand aangestoken. Wrights vriendin, haar twee kinderen en nog vier anderen kwamen om. Ook waren er problemen met de fiscus. Nadat hij Taliesin voor de derde keer had opgebouwd, legde de bank beslag op het huis. Elke keer wist de architect weer op te krabbelen. Hij liet de wereld een opleiding voor architecten na en ongeveer achthonderd indrukwekkende gebouwen. Fallingwater, een woonhuis in Pennsylvania, werd uitgeroepen tot belangrijkste werk aller tijden in de Amerikaanse architectuur. Maar wereldwijd is het Guggenheim Museum in New York Wrights bekendste bouwwerk. Het was ook zijn moeilijkste en meest tijdrovende werk. Helaas maakte hij de opening ervan niet meer mee. ‘Ik heb in mijn leven dingen gezien die weinig mensen zien. Ideeën waarvoor werd gevochten toen ik jong was en nog donker haar had, zijn nu geaccepteerd. Ik weet wat de prijs van succes is – niet aflatende toewijding, hard werken en een onuitputtelijke liefde voor de dingen die je wilt maken. Je kunt niet veel bereiken zonder het diep gewortelde gevoel voor het leven dat we liefde noemen,’ schreef Wright aan het eind van zijn bijna tweeënnegentig jaar omvattende leven. Dit boek van Margot Stipe, archivaris van de Frank Lloyd Wright Archives in Arizona, is geen gewone biografie. Het is alsof je Wrights privé-archief en fotoalbum mag doorbladeren. Een schatkamer in cassette met zijn levensverhaal en een toelichting op zijn werk. Op de bijgeleverde cd vertelt Wright over zijn opvattingen, er zijn kopieën van zijn brieven en werktekeningen, maar ook van zijn zelf getekende huwelijksaankondiging. Een inspiratiebron voor iedereen met interesse voor zijn of haar leefomgeving.

Een gevoel van vrijheid

Margot Stipe, Frank Lloyd Wright – Het interactieve portfolio, Terra Lannoo, 356 pag. € 39,95.

67

UIT

Een episch verhaal over liefde, misverstanden, oude tradities, toverkracht en wraak

Het Aboriginal Art Museum in Utrecht bestaat vijf jaar en dat wordt gevierd met de tentoonstelling Grootmeesters. Te zien zijn topstukken van o.a. Emily Kame Kngwarreye, de ‘grand old lady’ van de Aboriginal kunst. Emily schilderde haar dromen - over de emoe, de Mountain Devil hagedis en het bush-voedsel - en die dromen bepaalden haar identiteit. Intrigerend! t/m 11/3 in het Aboriginal Art Museum, Oude Gracht 176, Utrecht. www.aamu.nl.

Jan Mankes

Kijk naar mij!

Eerwraak

Het werk van Jan Mankes (1889-1920) ademt spiritualiteit. Zijn oeuvre is opmerkelijk evenwichtig en trefzeker.

In zijn portretten schemert meer levenservaring door dan bij zijn leeftijd paste en al zijn werk is doortrokken van een diepe liefde voor de natuur.

Het Mankes Perspectief belicht ook het (korte) leven en het karakter van deze bijzondere kunstenaar.

Na het succes van De gesluierde monologen, waarin Adelheid Roosen zich verdiepte in de ziel van de moslimvrouw, richt ze in IS.MAN haar aandacht op de man.

Haar werkwijze was hetzelfde: ze voerde gesprekken met islamitische mannen en verwerkte wat ze hoorde tot een theaterscript met een actueel thema: eerwraak.

Hoe komt een man tot een dergelijke daad en hoe kan hij daarmee leven? vroeg ze zich af. Roosen wil oprecht vooroordelen uit de weg ruimen en bruggen bouwen door middel van geëngageerd theater.

Assen; 27/5 t/m 16/9 Scheringa Museum

Tonen ze het karakter van de geportretteerde of van de maker? Zijn het abstracties, karikaturen of natuurgetrouwe afspiegelingen? Portretten boeien door hun ondoorgrondelijkheid. De Italiaanse renaissancekunstenaar Leon Battista Alberti (1404-1472) dichtte het portret zelfs goddelijke kracht toe, net als natuurvolken vaak doen. Op de tentoonstelling Kijk naar mij - 50 portretten uit de collectie De Heus-Zomer vormt het menselijk gezicht de verbindende factor tussen tekeningen, schilderijen, beelden en foto’s, en dat blijft zeer zeker verrassen.

voor Realisme Spanbroekerweg 162

t/m 3/3 Veluws Museum Nairac Langstraat 13,

Spanbroek;13/10 t/m 27/1 2008 Museum

Barneveld www.nairac.nl

10/2 t/m 13/5 Drents Museum Brink 1,

voor Moderne Kunst, Utrechtseweg 87,Arnhem www.janmankes.nl

Walden

Twee jaar lang leefde Henry David Thoreau (1817-1862) alleen in een hutje aan de oever van Walden Pond. Daar schreef hij Walden, een aanklacht tegen de consumptiemaatschappij. Theatermaakster Laura van Dolron liet zich voor Walden revisited uitdagen door deze maatschappijkritiek. Thoreau irriteert haar ‘omdat hem gelijk geven totaal in strijd is met het leven dat ik leid’ en ‘mensen die gelijk hebben maken mij gek...’ Dat belooft een interessant duel te worden. Doldron noemt het stand-up philosophy.

Tekst Henry D. Thoreau, Laura van Dolron.

Spel Laura van Dolron, Lizzy Timmer. 30 & 31/1 en 1/2 Theater Kikker Ganzenmarkt 14, Utrecht www.theaterkikker.nl; 2/2 Plaza Futura Leenderweg 65, Eindhoven, www.plazafutura.nl

Tekst en regie Adelheid Roosen. Acteurs Youssef Sjoerd Idilbi en Ya¸sar Üstüner Muzikant Brader Musiki Derwish dansers Tashin Sürücü, Oruç Sürücü, Achmad Pattisahusiwa. T/m 11/4 tournee door Nederland. www.bostheaterproducties.nl

David Gulpilil is Australiës bekendste Aboriginalacteur. Eind 2000 werd hij gecast voor een rol in Rolf de Heers film The Tracker. Bij die gelegenheid bezocht de van oorsprong Nederlandse regisseur Gulpihil het gebied van diens voorouders: het schitterende moerasgebied Ramingining, een van de noordelijkste punten van Australië. Uit het bezoek volgde de afspraak om in Ramingining samen een film te maken met en over Aboriginals. Het resultaat is Ten Canoes: een fascinerende, unieke en prachtige film, grotendeels gesproken in een van de Aboriginaltalen en volledig gespeeld door Aboriginalacteurs. De eerste beelden van de film laten geen twijfel bestaan over de verwevenheid van de Aboriginals met hun grond. We zien een slingerende rivier in een geheimzinnig moeraslandschap. In een trage, vloeiende camerabeweging wordt de schoonheid van Ramingining gevangen. In voice-over horen we de jager Minygululu vertellen over de passie van zijn jongere broer Dayindi voor een van Minygululu’s drie vrouwen. Omdat dat tegen oude Aboriginalwetten ingaat, besluit Minygululu zijn broer tijdens de ganzenjacht een les te leren, aan de hand van de oude geschiedenis van Ridjimiraril en diens jongere ongehuwde broer Yeeralparil. Ook Ridjimiraril heeft drie vrouwen en net als Dayindi heeft Yeeralparil zijn oog op de jongste en de mooiste laten vallen. Hoewel hij weet dat zij zijn broer toebehoort, probeert Yeeralparil toch steeds bij haar in de buurt te komen. In gestileerde beelden ontvouwt zich een episch verhaal over liefde, misverstanden, eeuwenoude tradities, toverkracht en wraak. Uiteindelijk wordt Ridjimirarils bestaan minder bedreigd door zijn verliefde broer dan door een eigen fout. Op zekere dag loopt zijn middelste vrouw Nowalingu weg. Maanden later wordt ze naar verluidt gesignaleerd bij een andere stam. Ridjimiraril neemt op een nogal ongelukkige manier wraak. Hij doodt een vreemdeling die achteraf niets te maken blijkt te hebben met de verdwijning van Nowalingu. De stam van de dode komt natuurlijk verhaal halen... Meer nog dan een film met en over Aboriginals, lijkt Ten Canoes een werkstuk dat regelrecht uit hun cultuur voorkomt. Daaruit spreekt het grote respect van de maker voor de oorspronkelijke bewoners van Australië.

Ten canoes

film

Regie Rolf de Heer en Peter Djigir; Australië 2006 Met o.a.

Crusoe Kurrdal, Jamie Gulpilil, Richard Birrinbirrin, Peter Minygululu, Frances Djulibing, David Gulpilil Release 1 februari 2007.

tekst Kim van der Werff

69

cursus wonderen

V

“Voel de liefde in je. In de liefde is alles één,” zegt Meena Stilma (31). We zitten in een kring op kussentjes. Onze schoenen uit en onze ogen dicht. Mediterend. Voor ons opengeslagen het donkerblauwe boek Een cursus in wonderen. Het bevat een ‘Tekstboek’, ‘Werkboek’ en een ‘Handboek voor leraren’. Het weegt bijna 2 kilo en telt ruim 1300 bladzijden. De auteurs? Het zouden er twee zijn, maar ze blijven liever onbekend. Ze zijn niet uit op een nieuwe spirituele beweging, het gaat hen om het verspreiden van de inhoud. Die zou hun zijn ingegeven door Jezus van Nazareth.

Elke bijeenkomst in het Amsterdamse yoga-instituut Sai Mithra begint met een meditatie. Daarna wordt er een les uit het werkboek en een hoofdstuk uit het handboek besproken en wisselt de groep ervaringen uit. Halverwege wordt er nogmaals gemediteerd. We richten ons op het eerste chakra, dat staat voor vertrouwen en innerlijke kracht. Lichaam en geest worden als het ware herenigd.

Een goede onderbreking, die maakt dat de materie niet vermoeiend en ongrijpbaar wordt. De sfeer in de groep is ontspannen, open en aandachtig.

een cursus in

wonderen Cursussen, workshops, trainingen. Zens zoekt er elke maand een uit en doet mee. Dit keer een ‘Cursus in wonderen’ in yogacentrum Sai Mithra in Amsterdam.

Tekst Eduard van Holst Pellekaan Beeld Marius Bassie

Beladen begrippen

De meeste deelnemers aan ‘Een cursus in wonderen’ voelden in eerste instantie weerstand toen ze met het boek in aanraking kwamen, vertellen ze. “Ik moest wennen aan het taalgebruik,” zegt Joost Meinhardt (35). Het gaat veel over God, de Heilige Geest en Jezus. Dergelijke termen zijn voor veel mensen beladen. “Ik heb een christelijke achtergrond zonder goede herinneringen. In het begin werd ik er woedend van,” zegt Mariëlle Beenen (49). “Totdat een leraar me aanraadde om elke keer als ik ‘God’ of ‘Jezus’ tegenkwam, ‘liefde’ te lezen. Ik heb gehuild om de schoonheid die ik toen las.” Stilma: “We gebruiken afwisselend ‘licht’, ‘bron’, ‘God’ en ‘liefde’. Het gaat in de eerste plaats om de ideeën en de bruikbaarheid ervan. De cursus

wordt net zo goed gebruikt door niet-christenen.”

Joost: “Die relativering is goed. Wat mij betreft is de cursus een van de wegen die leiden naar God. Er zijn er meer.”

Betekenisloze wereld

‘We richten ons op het eerste chakra, dat staat voor vertrouwen en innerlijke kracht.

Lichaam en geest worden als het ware herenigd’

Een cursus in wonderen is een spirituele leerweg.

Onder wonderen verstaat het boek onder andere het ‘ongedaan maken van angst’ en ‘het uiten van liefde’. Beleven we vanmiddag in die zin wonderen? Een beetje wel. We zijn allen van goede wil. Een groot deel van de cursus is theorie, maar de nadruk ligt op het toepassen en ervaren. Door die praktische gerichtheid onderscheidt de cursus zich van andere spirituele paden, vindt Mariëlle, die tien jaar geleden in het boek begon. Het lesboek telt 365 lessen. Je doet ze in het tempo en de volgorde die je het beste past. De lessen presenteren ideeën die, voor de minder doorgewinterde spirituele zoeker, revolutionair kunnen zijn. Essentieel is het uitgangspunt dat onze waarnemingen van de wereld vaak gekleurd en onwaar zijn. Deze middag bestuderen we les 11: ‘Mijn betekenisloze gedachten laten mij een betekenisloze wereld zien.’ Wat betekent dat?

In grote lijnen dat we veelal een ‘betekenisloos’ leven leiden gebaseerd op angst, illusie en interpretatie. We stellen ons ego centraal en zijn in de ban van tegenstellingen en conflicten.

Daar kunnen we van loskomen. Dat doe je door ‘je denken om te draaien’, zoals les 11 doet. Dat is een eerste stap naar de realisatie dat we feitelijk leven in de ware, wondervolle wereld van God die liefde is. Die waarheid, zegt de cursus, draagt iedereen in zich. Nu moeten we haar nog vinden.

»

71

cursus wonderen

Overgave

Er volgt een praktische oefening. We sluiten onze ogen en herhalen het zojuist ingebrachte idee een minuut lang voor onszelf. Daarna kijken we om ons heen, naar die ‘betekenisloze’ wereld. We vinden het moeilijk: “Je blijft alles betekenis geven,” zegt Mariëlle. “Je hoeft het niet eens te zijn met het idee,” zegt Meena. “Het enige wat er van je wordt gevraagd, is dat je de oefening echt doet. Door de praktische toepassing zul je merken dat het werkt.” Het idee lijkt de moeite waard. Maar als ik het echt wil toepassen, manifesteert zich de angst dat ik de controle verlies.

Loslaten is moeilijk, beaamt Mariëlle. Ze wordt in haar leven vaak gekweld door zware fysieke pijn. Al die diepe inzichten bestaan dan even niet meer. Er is dan alleen nog de pijn en de wil dat die verdwijnt. Niettemin is ze gelukkig met het boek dat haar, zegt ze, wel degelijk helpt bij het omgaan met de pijn. Ruimer gezien helpt de cursus haar vol vertrouwen in het leven te staan. Ze is ook blij met de bijeenkomsten: “Je schoont de boel weer even op.

Je herkent bij elkaar waar je mee bezig bent.”

Geen verafgoding

Een cursus in wonderen is niet erg geïnstitutionaliseerd. Het wordt voornamelijk in studiegroepen en onmoetingsbijeenkomsten beoefend. Samen met haar broer begon Stilma twee jaar E e n cu r sus i n w o n d e r e n geleden met de studiebijeenkomsten.

A Course in Miracles verscheen in 1975 voor het Als gevorderde studenten zien ze het als eerst in de VS. De Nederlandse vertaling stamt hun taak om anderen verder te helpen. uit 1999. Inmiddels zijn er wereldwijd anderhalf Sommigen komen elke keer, anderen miljoen exemplaren verkocht in zestien vertalinsoms maanden niet. “Er is geen goeroe gen. De cursus beoogt ‘slechts een manier aan waar je aan gaat hangen, geen verafte reiken waarmee sommige mensen in staat goding. De verantwoordelijkheid ligt zullen zijn hun eigen Innerlijke Leraar te vinden’. volledig bij jezelf – dat vind ik er prettig Het wil niet de grondslag vormen voor een nieuaan,” zegt Joost. We besluiten met een we cultus of sekte. Maar in de loop der jaren zijn ‘transformatieve’ meditatie. Meena laat er natuurlijk wel organisaties en nieuwe interons iemand voor de geest halen van pretaties gekomen. Verschillende studiegroepen wie we veel houden. Vanuit de hartgaan er verschillend mee om. De groep van Meestreek proberen we onze liefde naar die na gebruikt bijvoorbeeld ook meditatietechnieken persoon te laten stromen. Vervolgens uit de yogahoek. België telt twaalf studiegroepen, iemand die je haat of waar je op z’n Nederland ruim negentig. Veel praktische informinst een hekel aan hebt. Deze persoon matie is te vinden op www.miraclesincontact.nl. moet diezelfde liefde ontvangen. “Het Voor een heldere en toegankelijke introducgrappige is,” zegt Joost na afloop, “dat tie kun je kijken op www.het-wonder.nl. Een ik niet iemand kon oproepen aan wie ik meer persoonlijke interpretatie kun je vinden de pest heb. Dat was tien jaar geleden www.eencursusinwonderen.nl. Informatie over de echt anders.” besproken cursus zie: www.saimithra.nl

maritgen

illustratie monique wijbrands

In het dagelijks leven stellen we ons ego centraal en zijn we in de ban van tegenstellingen en conflicten.

Daar kunnen we van loskomen

column maritgen

ongeschoeid

Onze nieuwste winterse hang out is het ijsbaantje op het Museumplein. Als bewegende Brueghelplaatjes struikelen wij daar kleurrijk rond op onze ijzers - man en kind op coole ijshockey’s - en ik op mijn nostalgische, hagelwitte ‘nooit gebruikt nog in doos 10 euro’ internetkunstschaatsen. De eerste rondjes eindigen steevast in de strobalen. Zo vierenveertig als ik me voel op de kant, op het ijs ben ik het eerste uur een oud vrouwtje zonder looprek. Dan begint een zwierig gevoel van héééél vroeger terug te komen in mijn Maritgen Matter is schrijfster, moeder en geschrokken ledematen, die in eerste instantie elke vorm van voortbeweging uit pure freelance alchemiste. Maandelijks neemt zij overlevingsdrang blokkeren. Hoe dééd ik dat, als tienjarige? Terwijl het publiek meelemonsters uit de samenleving en zichzelf. vend klapt voor mijn potsierlijk elegant uitgevoerde valpartijen, probeer ik het gevoel van toen terug te halen. Met mijn zusje samen twee trappen tegelijk naar beneden springen, op een stapel matrassen.

Van de hoge schommel gelanceerd worden en over oma’s tuin scheren, gillend als zwaluwen – alles voor dat éne moment van loskomen van de zwaartekracht. Moed werd nog niet overschaduwd door de vreselijke mogelijkheden van de materie – want dat vlieggevoel was veel belangrijker dan die kapotte knie. En dan had je nog de felbegeerde genade van de ‘vliegdroom’ die je ’s nachts ten deel kon vallen. Het leek wel om een aangeboren verlangen naar vleugels te gaan - we waren eigenlijk meer ziel dan lichaam. Wie zei daar ook weer dat we weer moesten worden als de kinderen?

Onlangs ontmoette ik een Ongeschoeide Karmeliet. Een stadsmonnik. Buiten vroor het - en ik kon mijzelf niet weerhouden een tersluikse blik op zijn keurig gepoetste schoenen. Hij zag het en vertelde vriendelijk dat het ‘ongeschoeide’ hem tegenwoordig meer zat in een open, ongepantserde instelling - en niet zozeer in het aankweken van een middeleeuwse, letterlijke eeltlaag. We raakten in gesprek. Over de smaak van de innerlijke vrijheid. Over datgene wat een mens vleugels geeft. Je storten in het onbekende rijk van de geest, omdat het je roept met de stem van de liefde. En over de risico’s om bij gebrek aan een zwaar, ijzeren harnas geraakt of verwond te worden. Vallen. En weer opstaan, soms dus met een zere, innerlijke knie.

Ondertussen krabbel ik voort op het ijsbaantje, jagend op momenten dat ik ineens vertrouwen voel, harnas en zwaartekracht vergeet en het durf – de pirouette, of de achterwaartse draai. Het begint zowaar ergens op te lijken. Een stel Amerikanen suggereert hardop dat ik bij een schaatsvereniging moet zitten – waarop ik direct onderuitga, in het kader van de nederigheid. Het kunstschaatsen gaat zowaar steeds ongeschoeider. En ineens is het schaatsbaantje een mooi beeld van het Pad. Schitterend wit en verraderlijk glad voor de beginner. De eigen adem zichtbaar als leidende wolk in de woestijn - met de andere struikelaars broederlijk bijeen. Enkele ijsheiligen, ofwel onbegrijpelijk vergevorderden, als wervelende derwisjen onder ons. Met lichtjes omwingerd, warme chocolademelk onder handbereik. En heel in de verte: de belofte van een nieuwe lentesapstroom die mensenvoeten zwaluwvleugels geeft.

73

rubriek homeopathisch arts

dokter...

AD

zijn dat ze helderziende gaven ontwikkelen. Door hun warme Is het waar dat toeval niet bestaat? Voor een nuchtere, analytische geest die altijd een verklaring zoekt voor het onverklaarbare, is het enthousiasme, hulpvaardigheid en behoefte aan gezelschap maken antwoord niet moeilijk: natuurlijk bestaat toeval. Het open, sensi- ze snel vrienden en kunnen ze vlot opgaan in een nieuwe omgeving, tieve type neemt hier geen genoegen mee: die voelt immers regel- inclusief alle zichtbare en onzichtbare prikkels die zich daar bevinmatig dat achter schijnbaar toevallige gebeurtenissen een diepere den. Naast lichamelijke klachten kunnen zich ook angsten en fobiebetekenis schuilgaat. Of het komt door het ouder worden of door ën ontwikkelen. In dat opzicht vergelijk ik fosformensen vaak met mijn homeopathische werk, de laatste jaren lijk ik op te schuiven een schotelantenne: signalen uit de hele wereld moeten voldoende gebufferd en van elkaar gescheiin de richting van die tweede den worden om een goed beeld groep. Kort geleden pakte ik in Jan Bol (53) is van op te leveren. Als bij een fosforeen opwelling voor het eerst in oorsprong huisarts. type dit proces wordt verstoord, 30 jaar de elpee On the Border Tijdens zijn carrièraakt hij al gauw overprikkeld. van de Eagles uit de platenkast. re raakte hij bekend Dit lijdt tot uitputting, letterlijk De hoes toont een afbeelding met homeopathie opgebrand raken, er blijft geen van een roofvogel met een slang Steeds vaker vroeenergie over. Als met een hoin zijn klauwen, een verwijzing gen zijn patiënten over deze natuurlijke geneesmeopathische dosis Phosphorus naar de vlag van Mexico. Synhun schotelantenne weer goed chroon met de eerste tonen wijze.Tijdens de opleiding tot homeopathisch arts staat afgesteld, behoren ‘fosuit de speakers zag ik gefladraakte hij steeds enthousiaster. Sinds 1993 is hij fullfors’ tot de gezelligste, vrolijkste der voor het raam: een buizerd time homeopathisch arts in Groningen. Elke twee en meest meelevende mensen was net naast ons tuinhek (the maanden in Zens zijn overdenkingen en ervaringen. die we kennen. Nog even teborder?) op een merel afgedoNa als analytische geest jarenlang te hebben gerug naar mijn buizerdervaring. ken en keek triomfantelijk rond loofd dat toeval geDeze had ik in een periode dat met de prooi in zijn klauwen. woon bestaat, beer wat problemen waren om het Even later vloog hij ermee weg. gint hij toch meer vervoer voor de feestdagen van Ik hoor veel van dergelijke bijen meer te twijfelen. mijn verstandelijk gehandicapte zondere verhalen van mijn paWat doet die buizerd zus naar de familie goed te retiënten, ze zijn er vaak erg van daar nou elke keer? gelen. Toen ik onlangs aan een onder de indruk en meestal zegpatiënt het resultaat voorlas van gen ze dat dergelijke ervaringen hun leven verrijken. Sommige mensen zijn echter zo gevoelig een proef met een homeopathisch middel gemaakt van de staartvoor de sferen en emoties van hun omgeving dat ze dag en nacht pen van de roodstaartbuizerd, viel ineens alles op zijn plaats. De gebombardeerd worden met de onzichtbare prikkels van buitenaf. omschrijving van het gevoel dat na gebruik bij de proefpersonen Ze hebben echt last van hun open verbinding met de buitenwereld. bovenkwam, luidde: ‘het gevoel dat het verlangen naar spirituele Het homeopathische middel Phosphorus, gemaakt van het licht- vrijheid wordt beknot door dagelijkse zorgen en verantwoordelijkgevende element fosfor, is dan de eerst aangewezen remedie. Fos- heden.’ ‘Zoals de zorg voor een invalide familielid’, had een proefformensen zijn meevoelend, belangstellend en kunnen zo gevoelig persoon gezegd. Was die buizerd nou toeval, of...?

75

shop

Producten voor lichaam, huis

rubriek rubrieksnaam

en keuken zoals Zens ze graag ziet: gemaakt zonder milieu en mens geweld aan te doen. Uitgezocht door Jurianne Matter.

Een tip voor deze rubriek? Mail het naar redactie@zens.nu

zeepvrij

Sandelhoutolie heeft een sterk antibacteriële werking en werkt ook nog verzachtend voor ruwe handen. zeepvrije Liquid Hand Cleanser € 9,50. www.mountromance.nl.

mum’s fudge

Een Engelsman kocht eens een kilo fudge van haar, omdat deze hem zo deed denken aan de fudge van ‘mum’. Nanneke Vroomans bereidt haar producten met aandacht en alleen met verse, biologische ingrediënten en dat is dus te proeven. Vroomans bedrijf Op de thee catert afternoon teas in de tuinkamer van een Haags hofje, een boerderij, een boshuis of gewoon bij je thuis. Een aantal van haar lekkernijen is via haar website te bestellen. www.opdethee.nl.

een pondje gedachten

One Pound Notebooks: een heel pond papier voor elke krabbel, gedachte of schets die in je opkomt.

Vijftien schriftjes van gerecycled papier, simpel en mooi bijeengebonden met een zigzagsteek in verschillende kleuren garen. One Pound Notebooks € 11,90. www.geckobooks.nl.

juicy sisters Moest je er vroeger voor naar hun tent op het reizende theaterfestival de Parade, nu liggen de 100 procent biologische cocktails van de Juicy Sisters gewoon in de winkel! Juicy Sister is verkrijgbaar in vier smaken met zonnige namen als Sunshine (mango en appel met cranberry en agave) en Mexican Summer (ananas en banaan met cocos). Omdat zelfs de alcohol biologisch is en de fles van gerecycled glas, hebben ze er het EKO-keurmerk voor gekregen. Er gaan zeven tot acht van deze pure cocktails uit een literfles.

The Juicy Sisters cocktails, v.a. € 10,95. verkrijgbaar Bij natuurvoedingswinkels.

fris & Glad

Deze balsem verzacht na het scheren, voelt fris aan, maar prikt niet. Hij bevat kamille, etherische citrusolie en mirre.

Weleda After Shave Balsem, 100 ml € 9,95.

Onkruid vergaat niet Op zoek naar een alternatief voor ‘vuil’ katoen stuitte de firma Brennels op een ondergeschoven kindje: de brandnetel. Eeuwenlang was de plant grondstof voor kleding, tot hij begin vorige eeuw door het goedkope katoen uit de markt werd gedrukt. In tegenstelling tot de gangbare katoenteelt, gebeurt de brandnetelteelt zonder chemische bestrijdingsmiddelen. Ook wordt er veel minder water gebruikt. Op dit moment heeft Brennels in de Noordoostpolder honderd hectare brandnetels. Net genoeg voor een klein deel van hun nieuwe kledinglijn, die voorlopig wordt aangevuld met kleding van biologisch katoen. Het is een uitgebalanceerde collectie geworden: mooi vormgegeven kleding in warme, diepe kleuren. Brennels Winkel Gele Rijdersplein 28 Arnhem. www.brennels.nl

77

koken met de seizoenen: aardpeer en schorseneren

Modern met een klassieke twist

chefkok arnold meulenbelt

Keuken met de seizoenen mee, biologisch Chefkoks Arnold Meulenbelt en Marcus van Vliet Ligging midden in het Museumkwartier van Utrecht Open elke dag vanaf 17.30 uur Prijs maandelijks wisselend 3-gangen-menu € 29,50 Interieur modern met humor, Hollands design Muziek

jazz Reserveren gewenst Extra gratis parkeren in garage 150 meter verderop (wachtwoord van tevoren bij restaurant vragen)

Utrecht. Dat is toch Vinex in het kwadraat bij de Leidsche Rijn? Waar je met de auto altijd verdwaalt op die eindeloze Ring? Waar studenten goed toeven in bruine kroegen? Hoe veel rijker wordt dat beeld als je met de trein komt en Hoog Catharijne achter je laat. Na een paar minuten lopen verrijzen daar de Oude Gracht en kasteel Ouddaen. Het is het oudste pand van de stad. Middeleeuws, een voorbode van alle spannende smalle straatjes, verborgen hofjes en werfkelders die nog komen gaan. En alles zó dicht bij elkaar. Neem ons doel van deze dag: biologisch restaurant Deeg. Hartje stad, te midden van een schat aan musea. Ga mee op hoedenjacht, smul van de pure uitgesproken smaken van chefkok Arnold Meulenbelt, zoek de stilte in de oude hortus en snoep van een spirituele high tea.

trum Hoog Catharijne, meteen een stop bij Shakie’s. Heerlijke verse fruitsapjes en smoothies.

En ook nog eens bijna geheel biologisch.

Zenslezers 10% korting!

Lezers van Zens krijgen in de maanden februari en maart 10 % korting op de menuprijs. Onderstaand menu is een voorbeeld. Het menu wisselt maandelijks.

Workshop dans & meditatie

Loop vanaf het station richting het centrum de Steenweg in. Van hieruit torent de Domtoren al overal bovenuit. Op de Oudegracht, het eerste water rechts zit op nummer 288a de Angelshop.

Hét adres voor tweedehands heiligenbeelden. In de Spirituele Kunstkelder worden doorlopend exposities gehouden. Origineel zijn ook de inloopworkshops. Op woensdagmorgen bijvoorbeeld kun je dansen en mediteren van tien tot twaalf Aanmelden via tel. (030) 272 24 30 of (030) 601 83 41.

voorgerecht

Combinatie van kwartelrillette met kwaïoli, tartaar van gerookte zalmforel en aardappel, zuurkoolsalade met fruits de mer hoofdgerecht

Ganzenborst gevuld met abrikozen en een kardemom kaneeljus dessert

eten

& de route

Zens bezoekt iedere maand een biologisch restaurant en geeft tips over bezienswaardigheden in de omgeving.

Dit keer restaurant Deeg in Utrecht. Een bijzondere stadservaring, mét Zens-korting!

Tekst Jacinta Bokma beeld ELLEN GROOTES

Combinatie van zoete gerechten

De route

Massage en Spiritual High Tea

Het centrum van Utrecht is lastig bereikbaar per auto. Er zijn wel genoeg parkeergarages beschikbaar aan de rand. Wij namen de trein. Vanuit het station loop je in een paar minuten zó het oude stadshart in.

Ook in de Angelshop: thee, wat lekkers en vrijblijvend kennismaken met docenten op het gebied van onder meer Reiki, astrologie en holistic pulsing. Wie wil kan vooraf een Cranio Sacraal- of ontspannende massage ondergaan. Een concert met klankschalen is ook mogelijk. Elke eerste vrijdag van de maand van 15.00 tot 19.00 uur. Info: (030) 23 19 962 of info@angelshop.nl.

Verse bio-sapjes

Maak op het station dat over gaat in winkelcen-

U krijgt de korting op het diner door bij reservering op te geven dat u Zens-lezer bent. Op de drankjes wordt geen korting gegeven.

»

79

rubriek eten en de route

Bijbelse vrouwen

Tweedehands heiligenbeelden in de angelshop

Lunchcafé ZiZo

ZiZo is een leuk, vrolijk lunchcafé dat gerund wordt door verstandelijk gehandicapten.

De menukaart bestaat uit een vierkant met negen hokjes die je kunt aanwijzen. Allervriendelijkste bediening, lekkere taart en een ontspannen omgeving. Oudegracht 281-283, open op di t/m za van 10.00-17.30 uur.

Pelgrimsroute

Sinds de Middeleeuwen is de Utrechtse binnenstad met haar dertien kerken voor vele pelgrims het startpunt van een lange reis naar Santiago de Compostella. Niet voor niets wordt Utrecht ook wel de ‘kerkenstad’ genoemd. Een zelf samen te stellen, alternatieve pelgrimsroute is te lopen vanaf de Dom. Voor voetgangers staan er overal borden richting de Domtoren. De route kun je downloaden van internet: www.kerkenkijken.nl of vraag bij bezoekerscentrum RonDom op Domplein 9-10 de informatie. Open op ma en zo van 12.0017.00 uur, di t/m vr 11.00-17.00 uur en za 10.30-17.00 uur.

Kloostertuin

Neem bij de Dom ook even een kijkje bij het Pandhof. Het ligt verborgen achter de lange muur tussen de Domkerk en het Academiegebouw. Een idyllische siertuin met

siertuin bij het pandhof

authentieke elementen van de kloostertuin.

Er bloeien oude Middeleeuwse planten, zoals de violier en verfstofleverende en medicinale planten en keukenkruiden. Samen met het beeldje van de lezende kanunnik vormt het een prachtig geheel.

Hofjeswandeling

Utrecht heeft heel veel mooie hofjes, ook wel ‘kameren’ genoemd. De lage woningen rond een centrale tuin bestaan namelijk uit slechts één kamer met een keukentje, badkamer en zolder. Bij het cultuurhistorische informatiecentrum RonDom start een anderhalf uur durende wandeling langs deze karakteristieke huisjes. Routeboekje i1,15, adres: Domplein 9-10 (onder de Dom).

Hoedenwalhalla

Als u onder de domtoren bent doorgelopen slaat u rechtsaf, de Korte Nieuwstraat in.

Deze gaat over in de Lange Nieuwstraat.

Na driehonderd meter ligt restaurant Deeg aan uw rechterhand. Loop verder naar nummer 99. Hier is Gossip & Whispering, het hoedendomein van Tiny MeihuizenWijker. Minimuseum en winkel ineen, met bescheiden, extravagante en bijzondere exemplaren vanaf begin 20e eeuw tot he-

lunchcafÉ gerund door gehandicapten

den. Lange nieuwstraat 99, open op wo, do en vr van 13.00-17.00 uur.

Stilteplek

Steek schuin de weg over naar nummer 106, het Universiteitsmuseum. Dit is tevens de entree van de Oude Hortus, een heerlijke plek om even op adem te komen. In de Regiustuin zijn geneeskrachtige kruiden gerangschikt naar hun werking, er is een lommerrijke vijver en natuurlijk een schat aan bijzondere bomen en planten. Lange Nieuwstraat 106.

Rietveld Schröderhuis

Loop de straat uit. Bij de T-splitsing ligt het Centraal Museum, het oudste stedelijk museum in Nederland. De collectie is groot en interessant, met topstukken van Jan van Scorel tot Gerrit Rietveld. Van donderdag t/m zondag is het Centraal Museum vertrekpunt van de Rietveldtour, die voert langs het beroemde Rietveld Schröderhuis en een door hem ontworpen rijtjeshuis. Beide woonhuizen zijn teruggebracht in de oorspronkelijke stijl.

De tour omvat een busrit met introductiefilm en twee rondleidingen. Na afloop wordt u teruggebracht naar het Centraal Museum.

Rietveldtour i8,- bovenop de normale toegang van het Centraal Museum. Reserveren aanbevolen: (030) 236 23 10.

Loop na het bezoek aan het Centraal Museum weer terug naar de Hortus, neem de uitgang aan de Nieuwe Gracht en loop naar links. Na een klein wandelingetje ligt aan uw linkerhand in een voormalig klooster Museum Catharijneconvent. Volg hier het verhaal van het christendom in Nederland.

De nieuwe expositie ‘Bijbelse vrouwen in de kunst’ laat dappere, zedige, listige en verstandige vrouwen zien uit het Oude en het Nieuwe testament. Het Museumcafé heeft een mooi uitzicht op het oude convent en er kan ook geluncht worden. Hoofdingang: Lange Nieuwstraat 38.

Stilteplek

Steek schuin de weg over naar nummer 106, het Universiteitsmuseum. Dit is tevens de entree van de Oude Hortus, een heerlijke plek om even op adem te komen. In de Regiustuin zijn geneeskrachtige kruiden gerangschikt naar hun werking, er is een lommerrijke vijver en natuurlijk een schat aan bijzondere bomen en planten.

Lange Nieuwstraat 106.

Eindstation: avondvullend biologisch proeven

Er zijn dingen die je niet voorbij moet laten gaan. Stel, je bent een ‘sterke’ hobbykok, hebt vijftien jaar alles gekookt en geproefd wat los en vast zat. Je hebt honderden kookboeken tot je genomen als romans.

Bent alles ‘vergeten’ en weer gaan combineren. Ziedaar het motto van Arnold Meulenbelt: puur eten, simpel op het bord, met uitgesproken smaken. Alles uitproberen.

Proeven, proeven, proeven, dan komt het omslagpunt vanzelf. En leven met de seizoenen. Nóóit aardbeien in februari, maar wel schorseneren. En aardpeer, vergeten groenten ja, maar lékker. Dat bijna alles biologisch is, daar loopt hij niet mee te koop. Het staat in de kleine lettertjes op de menukaart. Hij kookte altijd al zo. En dan, ergens in 2004, krijgt hij de kans het lichte pand aan de Lange Nieuwstraat over te nemen. De inrichting wordt uitbesteed aan Strand NL, een hip eigenzinnig ontwerpbureau. Het werd modern met een klassieke twist. En louter Hóllands design. Prachtige stoelen van Bertjan Pot. En dan nog de naam: eigenlijk was D.E.E.G een werktitel, die simpelweg stond voor ‘Drink.En.Eet. Gelegenheid’. De puntjes zijn inmiddels vervallen. We bestuderen de niet al te lange menukaart. Leuk zijn de voorgerechten: je maakt een combinatie van drie uit zes kleine gerechten. Mijn tafelgenote en ik nemen ze allemaal, dan kunnen we lekker van elkaar proeven. Als hoofdgerecht kiezen we voor een visje, dorade met venkelragout en gemarineerde artisjokken. Een perfecte combinatie van zacht met romig en zuur met beet. Het toetje is weer een bord vol mondvermaak. Duindoornkwark met kaneel, zelfgemaakt bosvruchtenijs, chocoladeparfait die smelt op de tong, boterzachte caramel. Bij de koffie komt nog een stukje verdraaid lekkere boterkoek. Gebakken door zijn 19-jarige dochter. Puur. Zo ziet het eruit en zo proeft het. Restaurant Deeg, Lange Nieuwstraat 71, Utrecht, (030) 233 11 04, www.restaurantdeeg.nl.

81

AD

AD

trips

Soms moet een mens even opladen. Lekker naar buiten, een

vakantie of een weekendje weg. Maar als het even kan wel

duurzaam en biologisch, natuurlijk. Journalist Jacinta Bok-

ma geeft tips voor leuke adresjes, websites en workshops.

Ook een tip? Mail het naar redactie@zens.nu.

Reizen

met Zens

Bijzondere initiatieven over de hele werel

Wandelen & verteltheater Idee voor een vrije zondag:

peru

eerst uitwaaien in de Kennemer Duinen en ’s middags op verhaal komen bij een voorstelling in De Vertelschuur in Bloemendaal. De voorstellingen zijn bedoeld voor volwassenen. Op zondag 11 februari vertelt Eric Boreas over de fabels van Dario Fo. Op zondag 11 maart vertelt Manjo Joosten het verhaal van De Alchemist, het bekende boek van schrijver Paulo Coelho.

Kaarten € 8,- 15.00 uur bloemendaal ww.devertelschuur.nl

De kabbala is een weg naar innerlijke groei. Centraal bij deze benadering staat de kabbalistische levensboom, een oeroud, universeel grondplan dat terug te vinden is in de hele schepping. Langs de sferen van de levensboom – de wetmatigheden van het universum – kun je opklimmen naar de goddelijke bron. Kabbalist René Rodenburgh geeft introductiecursussen over de kabbala in Bilthoven. Op 24 en 25 februari legt hij in de cursus ‘Oerbeelden in de Levensboom’ een link naar de oerbeelden in onze psyche. Op 24 en 25 maart begeleidt hij een weekend met als thema ‘Leven in Vier Werelden’ en op 21 en 22 april ‘Reizen met de Zegewagen’. 10.00-17.00 uur, € 105,Centrum de Bronne, Bilthoven. www.kabbala-school.nl of (020) 662 66 17.

innerlijke reis

Deze prachtige foto maakte Zens-lezer Luc Janmaat uit Raamsdonksveer in de zomer van 2006 in Oostenrijk, bij het Mondmeer.

Ontdekte u ook een bijzondere plek tijdens uw vakantie of vond u tussen uw reiskiekjes een foto van verrassende schoonheid? Mail deze naar redactie@zens.nu of naar Zens, postbus 1923, 1200 BX Hilversum. Vermeld daarbij uw naam, adres en de locatie van de foto. Als wij de foto gaan plaatsen, krijgt u bericht én een Zens-geschenk.

Tien jaar geleden maakte Jolanda van den Berg (41) een reis door het Andesgebergte in Peru. Samen met haar vriend Titus bezocht ze de stad Cusco, voor toeristen hét startpunt van de ‘Inca Trail’, een vierdaagse wandeltocht naar de Incaruïnes Machu Picchu. Voor veel Peruaanse straatkinderen is deze stad slechts een overlevingsoord.

Jolanda van den Berg was aangedaan door de uitzichtloosheid van het leven van deze kinderen. Ze nam een beslissing. Terug in Nederland vroeg ze vrienden en familie donateur te worden en emigreerde naar Peru. Daar nam ze verwaarloosde straatjongetjes in huis om als gezin samen te leven. Uiteindelijk had ze twaalf Peruaanse ‘zoons’. Daarnaast kreeg ze zelf met Titus twee dochtertjes, Panay (5) en Toulouse (4). Zes jaar geleden richtte ze een aantal hotels op. Onlangs kwam daar Ninos Hacienda bij, een complex van vakantiehuizen met zwembad in het dorpje Huasao, niet ver van Cusco. Je kunt er paarden huren en met een gids tochten maken in de bergen. De volledige winst van het verblijf gaat naar eten en verzorging van 500 straatkinderen. Een tweepersoonskamer is 34 dollar per nacht. www.ninoshotel.com

85

AD

zens kijkt verder

Verdiept

zich in spiritualiteit zingeving en bewustwording, en is begaan met mens en natuur

Elke maand in Zens:

Interviews met inspirerende wereldburgers Filosofische beschouwingen Psychologische inzichten Wegen voor persoonlijke groei Homeopatische gezondheidstips Bijzondere wandelingen rondom biologische restaurants En verder boeiende columns, kunst en cultuur.

Verrijk uw leven en neem nu een abonnement!

Of geef een bijzonder iemand Zens cadeau.

Nu met aantrekkelijke korting (zie ommezijde)

Ja,

ik wil een abonnement op Zens ik machtig Zens het abonnementsgeld automatisch van mijn rekening af te schrijven. (alleen mogelijk in Nederland)

ik betaal het eerste jaar (10 nummers) slechts s 39,95 i.p.v. s 49,95(belgische abonnees betalen i.v.m verzendkosten s 44, * in plaats van s 52, ) ik neem een halfjaarabonnement (5 nummers) en betaal s 19,95 i.p.v. s 24,75 (belgische abonnees betalen i.v.m verzendkosten s 24, * i.p.v. s 28, ) 25

75

95

nieuwe rubriek

80

ik wacht met betalen op een acceptgirokaart

(voor betaling met acceptgiro wordt s 2,- administratiekosten in rekening gebracht).

V oornaam

m / v _______________________________________________________________________________________________________

___land _______________________________________________________________________________________________________________________________________________________

achternaam ______________________________________________________________________________________________________

___T__el ____+ ____email ____________________________________________________________________________________________________________________________________________

___adres _______________________________________________________________________________________________________________________________________________________

bankrekening

___pc _____+___w___oonplaats ____________________________________________________________________________________________________________________________________________

handtekening

* Deze aanbieding geldt alleen voor nieuwe abonnees die het afgelopen halfjaar geen abonnement op Zens/Jonas hadden. Het (half-) jaarabonnement geldt tot wederopzegging.

Voor Nederlandse abonnementen: Knip de bon uit en stuur hem in een ongefrankeerd envelop naar Zens abonnementenservice, Antwoordnummer 10702, 5600 WB Eindhoven.

Voor Belgische abonnementen kunt u de uitgeknipte bon in een gefrankeerde envelop sturen naar Zens Abonnementenservice, Postbus 1025, B-3500 Hasselt.

Ja,

Oproep

Voor de nieuwe rubriek ‘Parels’ is Zens op zoek naar tips van lezers voor lezers. Ben je iets bijzonders tegengekomen (boek, film, CD, restaurant, vakantieoord of iets anders) waarvan je denkt: dat zou IEDEREEN moeten beleven? Vertel het ons. Maak in een korte toelichting duidelijk wat je wilt delen met anderen en waarom je het zo mooi vindt. Het mag persoonlijk zijn, graag zelfs, maar het hoeft niet. Parels hoeven niet actueel te zijn, maar wel verkrijgbaar in Nederland en België. Stuur je mooiste parel op naar; Zens, postbus 1923 1200 BX Hilversum, of mail naar redactie@zens.nu. Wij geven de mooiste parels een plaatsje in ons blad en jij ontvangt van ons een mooi Zens geschenk.

ik geef een bijzondere vriend of vriendin een abonnement op Zens cadeau

ik geef een jaarabonnement (10 nrs.) en betaal s 39,95 i.p.v. s 49,95 (belgische abonnees betalen i.v.m verzendkosten s 44, * i.p.v. s 52, ) ik geef een halfjaarabonnement (5 nrs.) en betaal s 19,95 i.p.v s 24,75 (belgische abonnees betalen i.v.m verzendkosten s 24, * i.p.v. s 28, ) 25

75

95

80

ik machtig Zens het abonnementsgeld automatisch van mijn rekening af te schrijven. (alleen mogelijk in Nederland)

ik wacht met betalen op een acceptgirokaart

(voor betaling met acceptgiro wordt s 2,- administratiekosten in rekening gebracht).

V oornaam

m / v _______________________________________________________________________________________________________

___land _______________________________________________________________________________________________________________________________________________________

achternaam ______________________________________________________________________________________________________

___T__el ____+ ____email ____________________________________________________________________________________________________________________________________________

___adres _______________________________________________________________________________________________________________________________________________________

bankrekening

___pc _____+___w___oonplaats ____________________________________________________________________________________________________________________________________________

handtekening

Het cadeau-abonnement is bestemd voor:

_______________________________________________________________________________________________________

adres ________________________________________________________________________________________________________________________________________________

V oornaam

m / v ______________________________________________________________________________________________________

pc + w oonplaats + land ________________________________________________________________________________________________________________________________________________

achternaam ________________________________________________________________________________________________________________________________________________

T el + email ________________________________________________________________________________________________________________________________________________

* Deze aanbieding geldt alleen voor nieuwe abonnees die het afgelopen halfjaar geen abonnement op Zens/Jonas hadden. Het (half-) jaarabonnement geldt tot wederopzegging.

Voor Nederlandse abonnementen: Knip de bon uit en stuur hem in een ongefrankeerd envelop naar Zens abonnementenservice, Antwoordnummer 10702, 5600 WB Eindhoven.

Voor Belgische abonnementen kunt u de uitgeknipte bon in een gefrankeerde envelop sturen naar Zens Abonnementenservice, Postbus 1025, B-3500 Hasselt.

89

psyche

colofon

Hoe tolerant zijn we echt?

Zens is een maandblad over zingeving, spiritualiteit, psyche, gezondheid en maatschappij. Zens wil een positieve bijdrage leveren aan de kwaliteit van leven van individuele mensen en van de samenleving als geheel.

De redactie van Zens is onafhankelijk.

volgend nummer

Zens #3 verschijnt op 23 februari

Zens

Postbus 1923, 1200 BX Hilversum T 035 621 25 45, F 035 621 62 38 E redactie@zens.nu, www.zens.nu

maatschappij

Hoofdredactie

Ben Kuiken a.i.

Art directie

Tein.nl

Eindredactie

Ad van der Neut Redactie

Monique de Boer Jocelyn de Kwant Marjolein Wolf Aan dit nummer werkten mee

Eef Arnolds Nanda van Bodegraven Marius Bassie Jacinta Bokma Jan Bol Erik Christenhusz Arianne Collee Ellen Grootes Eduard van Holst Pellekaan Jorn Hövels Eugène Jacobs Jurianne Matter Maritgen Matter Gerard Mesman Alexander Nijeboer Nelson Silva Monique Vaessen Ilona Verhoeven Marja Vijn Kim van der Werff Monique Wijbrands Ellen Winkel Nelly de Zwaan Sannah de Zwart Uitgever

John Winkel

Abonnementen

Kosten jaarabonnement Nederland € 49,95, België € 52,75. Een halfjaarabonnement Nederland € 24,75, België € 28,80. Voor overige buitenlandse abonnementen: tarieven op aanvraag. Opgave Nederlandse abonnementen, adres wijzigingen en opzeggingen sturen naar:

African Parks bloedige strijd voor de natuur

Zens Abonnementenservice

Antwoordnummer 10702, 5600 WB Eindhoven T 088 - 22 666 43 voor belgië Postbus 1025, B-3500 Hasselt,T +31 (0)88 - 22 666 43

thema

verdieping

Het abonnement kan elk moment ingaan. Het wordt aangegaan per heel of halfjaar en wordt automatisch met dezelfde periode verlengd, tenzij het een maand voor afloop schriftelijk is opgezegd.

met cursussen & opleidingen gids

Adverteren

Informatie over adverteren in Zens (inclusief rubrieksadvertenties) kunt u verkrijgen bij: BUREAU SJOERDSMA

Blijenbeekhof 5, 6845 GV Arnhem, Nederland T +31 (0)26 – 381 7658, F +31 (0)26 – 3817204 Druk

Deltahage Grafische dienstverlening, Den Haag, Nederland Distributie Nederland: Betapress - Gilze Distributie België: AMP - Brussel ISSN 1873 – 5185 © Zens, Hilversum. Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

inspiratie

Moslim van Hollandse bodem: Abdulwahid van Bommel