zens

tijdschrift voor zingeving en spiritualiteit

persoonlijk

de zin van het leven volgens Jan Marijnissen bewustwording

hoe Unilever een spiritueel bedrijf werd vergeten verdriet

Het verlies van een broer of zus

11

#

jaargang 9 november 2006 prijs â‚Ź 4,95

beweging THEMA

hoeveel sneller kunnen we nog?

voorwoord

AD

De makers van zens VlnR: Ad van der Neut, Monique de boer, Jocelyn de kwant, tein., Chippie, Marjolein Wolf, john winkel en ben kuiken beeld christiaan krop

Weer een nieuw tijdschrift over zingeving en spiritualiteit? Ja en nee. Zens is slechts ten dele nieuw. Zens komt namelijk voort uit Jonas, een tijdschrift dat 25 jaar geleden opgericht werd voor en door antroposofen. In de antroposofie staat de ontwikkeling van de mens centraal, met als doel om de persoon die je in potentie bent zoveel mogelijk tot zijn recht te laten komen. De insteek van Zens is niet wezenlijk anders. Ook Zens wil de ontdekkingstocht naar een rijker geestelijk leven en naar authenticiteit stimuleren. Alleen wordt de weg ernaartoe wat ons betreft breder. Want we leven in een tijd waarin vele verschillende levensbeschouwelijke opvattingen naast elkaar bestaan. Zens wil u helpen bij het maken van een bewuste keuze. Door u wegwijs te maken in de vele spirituele stromingen.

Door inzicht te bieden in persoonlijke groei en voorbeelden te geven van de wordingsgeschiedenis van inspirerende mensen. Door u te prikkelen om u in te zetten voor een betere samenleving. Zens is kortom een blad voor mensen met idealen die niet alleen dromen of klagen, maar ook doen. Voor mensen die bewust leven, die geestelijk willen groeien, die openstaan voor de mening en gevoelens van anderen. Daarbij past ook een nieuwe vormgeving en een nieuwe naam. Zens drukt naar ons gevoel beter uit waar wij voor staan, voor de nieuwe weg die wij gekozen hebben. Als wij het goed doen, valt er iedere maand een moment van bezinning, een adempauze op uw deurmat. Of we daarin slagen, hangt mede af van uw inbreng: laat ons weten wat u van Zens vindt. Mail uw reacties naar redactie@zens.nu. Wij wensen u veel Zens toe.

De makers van Zens

3

inhoud

3 10

6 10

Voorwoord Bewogen wereld 6 De idealist Column

13

‘ik probeer de wereld een beetje leuker te maken’

Eef is een beetje melancholisch

14

interview jan Marijnissen

‘Je moet altijd bereid zijn een offer te brengen’ In de geest van Rudolf Steiner

De antroposofie leeft 18

14

& handen 24Hart Glasblazer Gilbert Hockers

28

spiritualiteit

Unilever zoekt bezieling

34

psyche

Het verlies van broer of zus Thema

Beweging 39

54 Jong & oud

Reiki-meester en leerling

60 ‘Door de dingen

aandacht

43

met te doen, werken we

efficiënter, zijn we creatiever en plegen we minder een aanslag op onze

De wijsheid van water Cursus

64

39

Macrobiotisch koken

66 Uit, film en trips

ETEN

76

70

De Kemphaan in Almere shop Abonneren 79

nu met aantrekkelijke korting

gezondheid’

Pleidooi voor slow

Lichaam & geest 56 Lezen

Column

82

81

Maritgen maakt ruzie met Bill Gates Colofon volgende keer 83

‘Het maakt me kwaad dat sommige mensen zo arm zijn’

45

18

bewogen

wereld

De nieuwste rage heet Couchsurfen: via internet wereldwijd logeerafspraken maken met andere ‘couchsurfers’ uit nu al meer dan tweehonderd landen. Bespaart je een duur hotel... Toch is het meer dan een ‘gastvrijheidclub’.

Een van de oprichters: “Door onze huizen en harten open te stellen voor mensen uit andere culturen creëren we een betere en veiliger wereld.” Deelname is gratis, het feit dat je je als gastheer/-vrouw inschrijft op de sites verplicht je tot niets. Jij beslist wie je eventueel als gast in je huis opneemt. Er zijn nu al meer dan 200.000 ‘ couchsurfers, van Nepal tot de VS. Maar de bedoeling is dat het er tenminste één miljoen worden.

breipen als actiemiddel Een enorme, lange rivier van... wol. Daarmee wil de internationale schoonwaterorganisatie WaterAid de wereldpolitiek wijzen op het schrijnende gebrek aan schoon drinkwater en sanitaire voorzieningen waarmee miljarden mensen in ontwikkelingslanden dagelijks kampen. In plaats van een handtekening zetten op een petitie vraagt de organisatie sympathisanten om een van blauwe wol gebreid lapje van 15 bij 15 cm. Al die lapjes worden aan elkaar vastgemaakt tot een gigantische, symbolische rivier. Inzenden is mogelijk tot maart 2007. www.wateraid.org/campaigns, www.iknit.org.uk

’Natuur moet ruimte

hebben om zichzelf te zijn, een boom moet recht maar ook krom kunnen groeien’ Frans van der Hoff, oprichter Max Havelaar-koffie in de Volkskrant

www.couchsurfing.com en www.hospitalityclub.org

Dierenlevens redden De 720.000 vegetariërs die Nederland telt sparen jaarlijks het leven van ongeveer 11miljoen dieren uit.

Bron Nederlandse Vegetariërsbond

van a(ap) tot z(onnebloem) Stichting Aap, Cliniclowns of toch maar De Zonnebloem? ’t Valt niet mee om een keuze te maken in het woud van goede doelen! De Nationale Goede Doelen Test helpt. Met de – objectieve - test geeft u eerst aan welke criteria u belangrijk vindt. Zoals op welk gebied het ‘goede doel’ werkzaam is, ver weg of dichtbij, hoeveel overheadkosten mogen in rekening worden gebracht etc. Zo selecteert de test welk goed doel het beste bij u past.

Bovendien kunt u ook nog meten hoe goed de geselecteerde organisatie presteert. www.nationalegoededoelentest.nl

couchsurfen voor een betere wereld respect , vrijheid en optimisme

Respectvol en zorgzaam met elkaar omgaan, leven in vrijheid, verantwoordelijkheid nemen, optimistisch zijn en ondernemend.

Dat zijn de kernwaarden van Nederland anno 2021. Tenminste volgens 1000 mensen ‘uit alle lagen van de bevolking’ die recent hebben meegewerkt aan een initiatief van de organisatie Visie21. Daarbij bleek dat vooral de jeugd het gesomber in Nederland zat is. Waarom zouden we eigenlijk wachten tot 2021? www.visie21.nl

7

bewogen wereld

Irene

Nederland 11.15 en 11.20 uur gaan op donderdag 16 november in Nederland de benen danst Tussen massaal van de vloer. Tenminste als het aan het Nederlands Instituut voor Sport en Bewegen (NSIB) ligt. Met deze actie wil het NSIB het belang van sport en bewegen onder de aandacht brengen. Het maakt onderdeel uit van de landelijke overheidscampagne FLASH! die Nederlanders moet aanzetten minstens vijf keer per week een half uur intensief te bewegen. Op het nummer What a feeling dat om 11.15 uur te horen zal zijn op Radio 3 FM wordt iedereen uitgenodigd om met vrienden, bekenden, collega’s of buren vijf minuten helemaal los te gaan. De organisatie hoopt dit jaar het Guiness book of records te halen. Dat lukt als er 200.000 mensen meedoen. Wel even aanmelden op www.heelnederlanddanst.nl, anders telt uw dansje niet mee.

vliegend Voedsel

Een gezin van vier personen dat een week lang per vliegtuig geïmporteerde voeding eet, veroorzaakt 1.100 kilo CO2-uitstoot. Ter vergelijking: de gemiddelde CO2-uitstoot per Nederlander is 11.800 kilo per jaar.

Volgens het Kyoto-verdrag mogen we in Nederland maximaal 10.600 kilo per jaar uitstoten. Het wereldgemiddelde is 4.000 kilo per aardbewoner.

Bronnen Lhump, studentennetwerk voor duurzame ontwikkeling en Nederlandse Duurzame Toerisme Site

Prijs de vrijwilliger

Op 13 november wordt op de landelijke vrijwilligersdag van de terminale zorg de ‘Prijs de vrijwilliger’-prijs uitgereikt. Met deze tweejaarlijkse prijs wil de stichting ‘Prijs de vrijwilliger’ aandacht vragen voor het werk van vrijwilligers. ‘Vrijwilligers zijn met hun onbaatzuchtige inzet het bindmiddel van de samenleving’, aldus initiatiefnemer Pieter Sluis. ‘We willen met deze prijs nadrukkelijk geen individuele helden creëren, maar een hele doelgroep in het licht plaatsen.’ In Nederland zijn 7.000 vrijwilligers werkzaam in de terminale zorg. ‘Als stichting signaleren wij dat deze groep vrijwilligers erin slaagt om zorgvuldig en betekenisvol met de dood om te gaan’. Naast de symbolische uitreiking van een bronzen beeld, brengt de stichting het boekje ‘Doodgewoon helpen’ uit. Het boekje, dat met vijf persoonlijke verhalen en acht zwart-wit foto’s het verhaal van de terminale zorg vertelt, is vanaf 20 november verkrijgbaar in de boekhandel.

Moors

November kort 3 en 4 nov. make a difference day Twee dagen staat Nederland in het teken van vrijwilligerswerk. Je kunt zelf een taak op je nemen, maar ook een klus indienen. neem contact op met de vrijwilligerscentrale in je woonplaats. www.makeadifferenceday.nl

bekend betrokken

+

DE LAATSTE JAREN ZETTEN Steeds MEER bekende Nederlanders zich in VOOR een goed doel. Wie zijn ze en wat betekent het voor hen?

Welk goed doel? Het Rode Kruis Waarom? ‘Het is een doel dicht bij huis. Het Rode Kruis doet ontzettend goed werk in het buitenland, maar vaak wordt vergeten dat het Rode Kruis ook heel druk is in eigen land. Van het doorprikken van blaren bij wandeltochten tot het organiseren van structurele hulp voor chronisch zieken en gehandicapten. Het Rode Kruis wil voorkomen dat gehandicapten jongeren vereenzamen, door bijvoorbeeld aangepaste vakanties te organiseren. Het sociale aspect, iets voor je medemens doen, daar kan ik me in vinden.’

4 nov. landelijke natuurwerkdag Zagen, snoeien, knotten. Op ruim 260 locaties kunnen vandaag de handen uit de mouwen gestoken worden. Meld je aan via de opvallend heldere website www.natuurwerkdag. of bel 0900 777 0900.

20 nov. zin en onzin van microkrediet Cursusavond over de rol van kleine kredieten in de strijd tegen armoede in ontwikkelingslanden. Women only! Mama Cash Eerste Helmerstraat 17-3. Tijd: 18:0021:00u. Kosten: € 75, incl. maaltijd. Aanmelden bij Sandra Koning, tel: 020-6893634. of mail: s.koning@mamacash.nl.

Iedereen straks aan de biobrandstof

Wat is jouw taak? ‘Ik zorg voor de bekendheid. Door mijn aanwezigheid bij speciale collecteweken bereiken we eerder de pers. Ook bezoek ik af en toe de vakantiehotels voor chronisch zieken en ouderen en de Mappa Mondo huizen, waar chronisch zieke jongeren verblijven.’

Heeft het Rode Kruiswerk je veranderd? ‘Ik ga gemakkelijker met gehandicapten om. Ik vind het minder gek om rietjes in iemands mond te doen of hapjes te voeren. Een goed gesprek kan gewoon gevoerd worden. Dat is iets wat ik geleerd heb. Schat je gezelschap goed in. Doe niet kinderachtig alleen om het feit dat iemand in een rolstoel zit. Verder denk ik er meer over na hoe het is om ouder of hulpbehoefend te zijn.

Daar ben je eigenlijk nooit echt mee bezig, tot het zover is. En dan ben je blij dat er mensen zijn die zich ook om jou bekommeren.’

25 nov. niet-winkeldag Internationale actiedag tegen overconsumptie georganiseerd door Omslag, werkplaats voor duurzame ontwikkeling. bel (040) 291 02 95 waar je ruilkramen, mobiele weggeefwinkels of straattheater kunt vinden of verzin zelf een leuke actie. www.koopniets.nl

Ook uw auto rijdt straks op biobrandstof. Van ‘Europa’ moet over vier jaar al 5,75 procent van alle brandstof van auto’s uit biobrandstoffen, zoals biodiesel of ethanol, bestaan. En dat percentage gaat in de jaren daarna alleen nog maar steeds verder stijgen. Dat heeft niet alleen te maken met de slinkende olievoorraden, maar ook met de uitstoot van broeikasgassen (CO2). Die is bij bio minder of zelfs nihil.

Biobrandstof heeft als ‘bron’ o.a. hout(resten), suikerriet, koolzaad, soja, afval van landbouwproducten en plantaardige oliën, zoals palmolie. Vorig jaar werden er per dag al wereldwijd 670.000 vaten (van 159 liter) geproduceerd. Dat lijkt erg veel, maar het vervangt nog maar 1 procent van de wereldbehoefte aan olie...

In Brazilië wordt al 40 procent van alle ‘autobenzine’ gemaakt van suikerriet.

Zelf genoeg grondstoffen voor biobrandstof verbouwen om alle ‘gewone’ diesel en benzine te vervangen lukt in Nederland niet. Daarvoor zijn we te klein (en hebben we te veel auto’s). Ga maar na: om één auto een jaar te laten rijden is een voetbalveld met koolzaad nodig. De schone olie of de benodigde grondstoffen daarvoor importeren dan maar? Hier heffen Milieudefensie en Greenpeace een waarschuwend vingertje. In ontwikkelingslanden op grote schaal verbouwen van grondstoffen voor ‘milieuvriendelijke brandstof’ zou ten koste kunnen gaan van de voedselproductie ter plaatse en/of leiden tot het kappen van tropische bossen voor de aanleg van palmolieplantages. En dan zijn we nog verder van huis. www.milieudefensie.nl, www.greenpeace.nl

9

maatschappij

Deze maand worden de tien finalisten bekend gemaakt van de tweede Inspiratie voor Integratie-award. Initiatiefneemster is de Turks-Nederlandse Yes¸im Candan, die met dit project strijdt voor een betere beeldvorming rond mensen met een andere culturele achtergrond.

Tekst Jocelyn de Kwant beeld sannah de zwart

de idealist

M

“Mijn ouders zijn Turks, maar ik ben hier geboren.

Vooral sinds de moord op Theo van Gogh vind ik de beeldvorming van mensen met een tweede cultuur, de ‘allochtonen’ zoals ze steevast genoemd worden, heel slecht. Zo veel vooroordelen, zo veel negativiteit. Als er iemand met een andere culturele achtergrond in het nieuws is, heeft diegene óf wat verkeerds gedaan óf hij is zielig. En in plaats van daar iets aan proberen te veranderen, blijven veel allochtonen in een slachtofferrol zitten.

“Ik vond het tijd voor een positief geluid, om iets te organiseren wat voor meer wederzijds begrip tussen culturen zou zorgen en een impuls zou kunnen geven aan een positievere beeldvorming.

Eerst heb ik het woord bicultureel geïntroduceerd, als vervanging voor het woord allochtoon. Ik vind het feit dat ik zowel een Turkse als een Nederlandse cultuur heb, een verrijking.‘Bicultureel’ dekt veel meer de lading van hoe ik me voel. Daarnaast heb ik vanuit mijn werk voor trainingscentrum De Baak het initiatief genomen voor het ‘Inspiratie voor Integratie’-project (IVI). Een project waarbij elk jaar een onderscheiding, een award, wordt uitgereikt aan iemand die iets positiefs bijdraagt aan de multiculturele samenleving. In mijn eerste opzet was het de bedoeY e s¸ i m Ca n d a n (31) ling dat alleen hoogopgeleide Turken is werkzaam bij trainingscentrum De Baak. Ze is mee konden dingen, maar dat heb getrouwd en woont in Amsterdam. Maart volgend ik bijgesteld. Iedereen kan meedoen, jaar zal de tweede uitreiking plaatsvinden van ook een Nederlander die zich verrijkt de ‘Inspiratie voor Integratie’-award, waar zij de voelt door een andere cultuur en initiatiefneemster van is. Tien genomineerden daar wat positiefs mee doet. krijgen een begeleidingstraject aangeboden en de “Het leek me zo mooi als er krachwinnaar ontvangt 10.000 euro of een wereldreis, tige rolmodellen uit voort zouden beschikbaar gesteld door sponsors. www.debaak.nl/ivi vloeien, waar biculturele jonge-

‘Al die culturen in Nederland, dat is heel waardevol’

ren met een lagere opleiding naar op kunnen kijken.

Daardoor verandert ook het eigen beeld over kansen en positie. Ik heb contact gezocht met vijf allochtone netwerkorganisaties om mensen te vinden die ervoor in aanmerking zouden kunnen komen. Dat deze vijf organisaties uiteindelijk hebben samengewerkt voor dit evenement was op zich al winst: het was de eerst keer dat ze hun krachten bundelden.

“De winnaar van vorig jaar is een Turkse jongen die voor de ING werkt en samen met een Surinaams meisje en een Marokkaanse jongen langs VMBO scholen gaat, om jongeren te motiveren hun opleiding af te maken.

Het winnen van de IVI-award heeft voor hem een samenwerking met het ministerie voor Sociale Zaken opgeleverd, waardoor hij dit project verder kan uitbereiden. Ook een aantal van de andere finalisten is gespot door instanties of bedrijven en kregen ondersteuning voor hun werk. Ook al was het vorig jaar nog vrij klein, het gaf mij een heel goed gevoel om op deze manier iets aan de positieve beeldvorming van en voor bicultureel te kunnen doen. Ik heb ontzettend veel leuke reacties gehad. ‘Eindelijk eens een positief geluid,’ zeggen mensen. Alle beetjes helpen en dit soort dingen creëert toch een sneeuwbaleffect. Daarnaast was het een succes omdat het de eerste keer was dat alle biculturele netwerkorganisaties in Nederland samenwerkten.

“Wat ik zou willen is dat de spanningen in dit land wat minder werden. En dat kan door ons te concentreren op positieve dingen. Al die verschillende culturen in Nederland, dat is juist heel waardevol. Diversiteit is goed voor creativiteit, voor het verbreden van je blikveld. We zitten op een schatkist, we moeten hem alleen nog maar leren te gebruiken. Ik zie het bijna als mijn persoonlijke missie om die boodschap uit te dragen. Nederland is een multicultureel land en wordt alleen maar multicultureler. Mijn motto is: ‘it takes two to tango’, Als je samen in een samenleving leeft, moet er meer interactie komen. Het moet van twee kanten komen.”

11

column

November. Alleen het woord al. Als ik het met aandacht proef, word ik onweerstaanbaar aangeraakt door melancholie. Niet heftig of opdringerig; meer als een tikje op mijn schouder, een lichte aarzeling in doen en denken, een nauwelijks hoorbare zucht. November ademt vergankelijkheid. De nadagen van de herfst staan in het teken van afscheid nemen, noden tot inkeer en bezinning. Soms zijn de ochtenden grijs en nevelig. Het landschap is verstild, lijkt in zichzelf gekeerd, beneveld door nachtelijke dauw. Vanuit hoge bomen vallen geruisloze dikke druppels, om beneden in de aarde op te gaan, ieder met zijn eigen toon. Soms een Eef Arnolds heeft een passie voor de natuur en haar bewoners. Hij doffe tik dichtbij, meestal ver weg als een zacht geruis. De druppels verklanken de was als ecoloog verbonden aan de Universiteit Wageningen, maar is herfst, een rustig, afwisselend achtergrondritme, dat versnelt en heftig wordt als nu gepensioneerd. Eef woont samen met Marianne en hond Splinter een windvlaag de boomkruinen beroert. Afgedankte bladeren dwarrelen omlaag, in een Drents boerderijtje, omgeven door een natuurgebied dat hij sommige heen en weer gewiegd door de ijle lucht, andere dansend tussen de takken zelf heeft ontwikkeld op voormalige landbouwgrond. door. Morgen worden ze wellicht hardhandig van de bomen gerukt door vlagen westenwind. Ooit waren die bladeren fris en groen, blijde dragers van leven, groei en bloei. Nu knisperen ze bruin en dor onder de voet, bereid om op te gaan in de anonimiteit van humus en grond.

De zomer lijkt alweer zo lang geleden, de lente een verloren droom. Bundels gele paddestoelen ontspruiten als bizarre boeketten aan het vermolmde hout. Ze verspreiden een subtiele geur van afbraak en bederf, van vochtige, in zich zelf gekeerde aarde. Het zijn welkome lichtpuntjes in het bos, dat duister is in deze korte dagen van weifelend licht. In de late zonnestralen zit een afgevlogen, gehavende atalanta te kleumen op een paar rotte appels in de boomgaard voordat de kou definitief invalt en het jolige leven met zich meeneemt. Van verre klinkt omfloerst hoorngeschal. Hoog over het dromerige avondland trekt een formatie kraanvogels, herauten die de komst van de winter aankondigen. Het is

illustratie monique wijbrands

AD

eef

een beetje melancholisch

de tijd van het grote, onbestemde verlangen. Verlangen om mee te vliegen met de wilde ganzen op hun tocht naar het zuiden, naar onbekende verten, het avontuur tegemoet.

Verlangen om te verdwalen in eindeloze bossen waar kleurige bomen

zich opmaken om terug te keren tot hun essentie: naakte, stoere silhouetten vol verborgen leven. De kronkelige paden leiden er naar

verborgen schoonheid en, misschien, naar onontdekte geheimen. Ergens leeft

het vermoeden van plotseling inzicht, de hoop op een wonder. Om de volgende bocht in het

eindeloze pad kan het antwoord liggen op vragen die niet eens werden gesteld. November nodigt uit om te mijmeren over voorbije dagen en jaren. De vergulde bladeren van de beuken reflecteren het lage zonlicht, roepen nog ĂŠĂŠn keer herinneringen op aan de voorbije zomer toen de hitte overweldigend was en de strakblauwe lucht ongenaakbaar.

Avond aan avond zaten we buiten in de lome lucht, een glas wijn binnen handbereik. Er komen vast nieuwe zomers maar die zullen nooit hetzelfde zijn. De lucht zal anders ruiken, de wijn zal anders smaken.

Onze gedachten en gevoelens zullen nieuw zijn, vers als het hier en nu. Even maar.

Want alles is vergankelijk.

13

DE ZIN VAN HET LEVEN volgens

interview

De dood van zijn vader heeft diepe sporen nagelaten in het leven van Jan Marijnissen. Hij was elf, het gezin Marijnissen een onberispelijk middenstandsgezin in de Goudmijnstraat in Oss. Na de dood van vader Guille Marijnissen raakte moeder Marie Kemps overspannen. “Mijn twee zussen waren aan het puberen, mijn mongoloïde broer was net uit huis geplaatst. Een oom opperde dat het wellicht beter was voor de thuissituatie dat ik naar een kostschool zou gaan. Zo kwam ik eerst twee jaar terecht op het gymnasium van de Carmelieten in Oldenzaal en daarna nog een jaar bij de Norbertijnen in Heeswijk.”

Hoe heeft die periode u gevormd?

“De kostscholen hebben mij wel schade berokkend. Ik was elf en dan word je wel erg op jezelf terug geworpen.

Het was iedere dag weer een struggle for life om nog iets van levensvreugde te kunnen vinden. Het was overleven, de tijd uitzingen. Ook werden daar de eerste twijfels over het geloof gezaaid. Dat beeld van die almachtige god die zo oneindig goed zou zijn riep in die periode bij mij veel vragen op. Mijn moeder zei dan altijd aan de keukentafel: ‘Jan, god laat zich niet bewijzen. Daarom is het ook een geloof.’

“Ik geloof nu niet meer, ik noem mijzelf nu maar bescheiden ‘agnost’. Toch begrijp ik wel dat mensen uit het geloof veel steun halen. Daar heb ik ook heel veel respect voor.

Bovendien zijn er ook in de geschiedenis van het christendom zeer veel inspirerende figuren geweest. Neem Jezus Christus zelf. Dat is toch een ongelooflijk intrigerende figuur. Net als Johannes de Doper. De Bijbel is voor veel mensen een grote bron van inspiratie. Veel christenen noemen het boek ‘het woord van god’, voor mij is het veel meer een verslaggeving van de wordingsgeschiedenis van onze normen en waarden. Ik denk dat de Bijbel voor de wording van onze Westerse cultuur van groot belang is geweest en nog steeds is.”

beeld dat ik had van studenten was toch vooral dat van mensen die party’s organiseerden en zogenaamd links zijn in een dure spijkerbroek. Daar haalde ik mijn neus voor op. Ik werkte liever in de fabriek en las daarnaast wat ik zelf interessant vond.

“Het is misschien een heel katholiek begrip, maar ik geloof in opofferingsgezindheid. Het is niet zo dat je je doelen moet nastreven door te lijden, maar je moet het lijden ook niet op voorhand uitsluiten. Bij alles wat je doet, moet je bereid zijn een offer te brengen. Zoals bij de wilde staking bij tapijtfabriek Bergos die ik in 1973 organiseerde. Het personeel won de staking, maar daags erna zijn er wel enkele mensen ontslagen om een voorbeeld te stellen. Als je iets wilt bereiken, moet je de bereidheid hebben offers te brengen. Hetzelfde geldt voor studenten. Als je een studie wilt gaan doen, zul je

‘Het is misschien een heel katholiek begrip, maar ik geloof in opofferingsgezindheid’

Jan Marijnissen

Sinds 1989 is hij het gezicht van de Socialistische Partij.

Wat drijft de voormalige fabrieksarbeider en selfmade politicus? ‘Ik probeer de wereld een beetje leuker te maken voor iedereen.’ Tekst Alexander Nijeboer beeld Ellen Grootes

Op jonge leeftijd koos u voor de politiek. U kalkte leuzen op muren, verspreide opruiende folders en u was op 23-jarige leeftijd het jongste gemeenteraadslid van Nederland. Was uw politiek activisme in zekere zin ook niet gewoon recalcitrantie?

“Ja zeker. Ik had een ontzettende hekel aan gratuit opereren. Daarom ben ik ook nooit gaan studeren. Het

je zaken moeten ontzeggen. Die opofferingsgezindheid miste ik in de studentenwereld. Ik heb geen seconde overwogen om te gaan studeren.

“Mijn zussen zaten op de kweekschool, ik las al hun boekjes over psychologie. Daarna ben ik mij in Freud gaan verdiepen en keek ik als jongen van zeventien jaar naar een educatieve televisieserie over de ontwikkeling van jonge kinderen. Daar was ik helemaal door geobsedeerd. Hoe denken mensen? Hoe verwerken mensen of jonge kinderen indrukken. Ik vond dat fascinerend.”

»

15

interview ‘Ik heb geleerd me te concentreren op oplosbare problemen en maak me niet druk over zaken waar ik toch niets aan kan veranderen’ Waarom koos u voor de politiek?

“Dat was de tijdgeest. De tijd was doordrenkt van engagement. Wie niet geëngageerd was, was per definitie oppervlakkig. Ik vind dat trouwens nog steeds. Ik mijd om die reden ook verjaardagspartijen en recepties. Vroeger ging ik daar nog wel eens uit beleefdheid naartoe, maar nu niet meer. Tijdens een borrel het zoveelste debatje over de hypotheekrenteaftrek. Het is smalltalk en daar kan ik niet tegen.

“Mijn politieke activiteiten bestonden in het begin uit het verspreiden van pamfletten met de leer van de DuitsAmerikaanse filosoof Herbert Marcuse. Zijn leer was een symbiose van Freud en Marx. Hij was in de jaren zestig enorm populair. Dat was ons engagement. Maar het ging ook van dik hout: we nagelden leraren die zich hadden misdragen aan de schandpaal en als het leger in de stad kwam werven, demonstreerden wij bij het wervingspunt.”

U moet toen al het gevoel hebben gehad dat u iets te vertellen hebt.

Waar kwam bij u zo jong al dat zelfvertrouwen vandaan?

“Ik weet het niet. Op een gegeven moment kom je er gewoon achter dat je de dingen soms beter ziet dan een ander in je omgeving. Dat je risico’s eerder ziet en dat je mensen kunt behoeden voor grote fouten. Ik kan redelijk goed analyseren hoe een probleem in elkaar steekt.

Dat is een heel bruikbaar instrument gebleken.

“Eigenlijk was ik toen nog niet zo nadrukkelijk met politiek bezig. Ik organiseerde vooral veel buitenparlementaire activiteiten. We kwamen met onze acties op voor huurders en fabrieksarbeiders. Dat ging zo goed dat mensen zeiden dat ik in de gemeenteraad moest gaan zitten. Zo hebben mensen ons de politiek ingepraat. De SP kwam toen met drie zetels in de gemeenteraad en is sindsdien niet meer uit de raad van Oss verdwenen.”

Ondanks dat u niet gestudeerd heeft, staat u bekend als een belezen man. Ook reist u veel. In uw boek Waar historie huishoudt maakt u bijvoorbeeld een rondgang langs historische plekken. Wat fascineert u aan die plekken?

“Op het moment dat je op zo’n plek bent en je verdiept je in de geschiedenis, komt deze tot leven. Dan probeer ik me in te beelden wat de gebeurtenissen die daar plaats hebben gevonden voor mensen hebben betekend. Dat vind ik heel leerzaam.

“Zelf heb ik geen enkele oorlog meegemaakt. Ik weet niet wat een hongerwinter is of hoe de verschrikkingen werkelijk zijn daar aan het front, maar ik vind wel dat een mens de plicht heeft om erover na te denken wat dergelijke gebeurtenissen voor mensen betekenen. Behalve dat je de films moet zien en de boeken moet lezen die erover zijn gemaakt, heeft het bezoeken van bijvoorbeeld een concentratiekamp als Buchenwald een functie. Je kunt je nog pregnanter inbeelden wat daar moet zijn gebeurd. Als je daar doorheen loopt, is het gemakkelijker om je een beeld van de verschrikkingen uit de geschiedenis voor te stellen.

Zo heb ik ook de plek bezocht waar Theo van Gogh werd vermoord.

“Ik ben erg gevoelig voor plekken en sfeer. Daarom reis ik ook veel. Reizen is voor mij niet alleen het fysiek op een plaats aanwezig zijn. Het lezen van een goed boek vind ik ook een reis. Het van meerdere kanten naar de werkelijkheid kijken, vind ik ‘reizen’. Ik probeer een empathische levenshouding te ontwikkelen. Het ‘reizen’ stelt mij in staat om kennis te vergaren, zonder dat ik per se al die ervaringen zelf hoef op te doen. Reizen is voor mij net als lezen een instrument om wijzer te worden.”

U zei eens: ieder mens is een politicus. Wat bedoelt u daarmee?

“De homo universalis is voor ons het ideaalbeeld, vandaar ook de titel van ons verkiezingsprogramma ‘Heel de mens’.

De mens produceert en consumeert, onderwijst en wordt onderwezen, kijkt naar kunst en maakt kunst, zich laat besturen en bestuurt zelf ook. Zo vind ik dat iedereen een politicus is.

“Ieder mens heeft een latent gevoel voor schoonheid. Dat is wat ons drijft. Dat kan betekenen dat we orde scheppen waar chaos heerst, maar ook dat we oog hebben voor de ogenschijnlijke chaos van de natuur.”

Als ieder mens oog voor schoonheid zou hebben, waarom kijken we dan naar een programma als De Gouden Kooi ?

“Zo’n programma heeft inderdaad helemaal niets met schoonheid te maken. Ik vond de eerste aflevering van Big Brother al afzichtelijk, maar veel mensen waren toch nieuwsgierig, vonden het fenomeen interessant. Dan kun je ook niet in termen als ‘schoonheid’ en ‘kunst’ spreken. Er doet zich iets voor – iets geks, iets raars – en daar kijken mensen dan naar.

“Gisteravond reed ik na een debat terug naar huis en kwam ik in een file terecht. Op de andere rijbaan bleek een ongeval te hebben plaatsgevonden. Aan mijn kant van de snelweg was een kijkfile ontstaan. Hoe verklaar je dat? Mensen willen dat zien. ‘Dat had ik ook kunnen zijn,’ denken ze dan. Dat is nieuwsgierigheid – geen sensatiezucht.

“Het is onzin om ervan uit te gaan dat een mens op zoek is naar sensatie. Mensen zitten echt niet zo in elkaar dat ze op ongelukken zitten te wachten. Als mensen naar ongelukken kijken, dan doen ze dat uit empathie: hoe zou het zo gekomen zijn? Wat zou er met die mensen zijn gebeurd?”

“Niet dat ze altijd blij was met wat ik deed. Die tapijtfabriek waar ik die staking organiseerde, stond bij ons in de straat.

We hadden de nachtdienst platgelegd. Toen ik om half vijf ’s ochtends thuiskwam, was mijn moeder al op. Moest ik haar vertellen dat ik met een aantal anderen het bedrijf tegenover haar woning had platgelegd. In haar naaste omgeving werd dat totaal niet geapprecieerd, maar zij haalde er haar schouders over op.”

Waarop is de jonge, activistische Marijnissen trots als hij naar de huidige, door de wol geverfde politicus kijkt?

“Die 23-jarige kon natuurlijk nooit weten hoe hij zich zou ontwikkelen. Ik heb nooit ook maar een seconde

‘Ieder mens heeft een latent gevoel voor schoonheid. Dat is wat ons drijft’

Waar komt dat bijna onvoorwaardelijk positieve mensbeeld vandaan?

“Dat is de invloed van mijn moeder geweest. Zij was echt voorbeeldig op dat terrein. Haar leven heeft in het teken gestaan van anderen. Nooit wees zij iemand de deur. Het was bij ons thuis dan ook de zoete inval. Haar liefde voor mensen – en haar kinderen in het bijzonder – was onvoorwaardelijk. Na de dood van mijn vader is ze onmiddellijk gaan werken om de studie van haar dochters mogelijk te maken.

“Maar ze liet ons toch ook onze gang gaan. Dat was voor haar niet altijd makkelijk, zeker niet toen ik politiek actief werd. Als ik zie met welke flexibiliteit zij de cultuurschok van de jaren zestig heeft verwerkt en altijd inzag dat het wel goed zou komen, iets waarvan wij als kinderen helemaal niet zo overtuigd waren, dan getuigt dat van grootsheid. Alleen echte pedagogen begrijpen dat een kind een bepaalde periode in zijn leven zichzelf en de wereld moet ontdekken en daarvoor ruimte nodig heeft.

gedacht dat ik in de Tweede Kamer terecht zou komen.

Ik heb nooit aan mijn persoonlijke carrière gedacht.

Misschien is dat wel de beste manier om carrière te maken. Vaak stellen mensen zich doelen. Maar als het dan niet lukt, dan slaat de teleurstelling toe. Je moet voorkomen dat je gefrustreerd raakt. Dat betekent dat je je ambities niet te hoog moet stellen. Een tweede punt is dat de wereld vol problemen zit. Het is de kunst om onderscheid te maken tussen problemen waar je iets aan kunt doen en problemen waar je niets aan kunt doen. Als je die kunst beheerst, dan kun je onoplosbare problemen accepteren als feitelijk geJan Marijnissen geven. Ik heb geleerd me te concenLijsttrekker Socialistische Partij (SP) Geboren treren op oplosbare problemen en Oss, 8 oktober 1952 Politiek oprichter SP in maak me niet druk over zaken waar 1972 Carrière fabrieksarbeider in ijsfabriek, ik toch niets aan kan veranderen. worstenmaker, lasser, gemeenteraadslid (1975), Zo probeer ik de wereld een beetje lijsttrekker SP Tweede Kamerverkiezingen sinds leuker te maken voor iedereen. Daar 1989 Boeken 8, waaronder Waar historie huis hij, die 23-jarige, denk ik wel ishoudt en Nieuw optimisme (beide 2005) trots op.”

17

In de geest van Steiner

D

De antroposofie als beweging is op sterven na dood, maar de ideeën van Rudolf Steiner zijn nog altijd springlevend. Op scholen, in de landbouw, in de gezondheidszorg: overal is het antroposofische gedachtegoed doorgedrongen. ‘Iedereen maakt zijn eigen antroposofie’.

“De antroposofie bloeit,” schreef HP/De Tijd in 1991.

“Twintig jaar geleden vormden antroposofen nog een wereldvreemd groepje volgelingen van een Oostenrijks denker, een beetje sektarisch maar niemand een strobreed in de weg leggend. Sindsdien is er veel veranderd.” Trouw schreef in hetzelfde jaar: “Het gaat goed met de antroposofie in ons land: er komen steeds meer antroposofische artsen, scholen, boerderijen, klinieken, winkels en bedrijven, en er is zelfs een antroposofische bank.”

Anno 2006 is de situatie grondig veranderd. Niet alleen Jonas Magazine, maar ook de Triodos-bank noemt zich niet

‘In het begin was iedereen op Christophorus antroposoof’ meer antroposofisch, want ze wil ook aantrekkelijk zijn voor niet-antroposofen. Een expliciete antroposofische stellingname is ‘niet meer van deze tijd’, stelt men. Vanaf de oprichting van de Triodos Bank vermeldde artikel 6 lid 2 van de statuten: ‘Bij het vervullen van hun taak streven leden van de directie er naar te werken vanuit de door Rudolf Steiner geïnitieerde geesteswetenschap, de antroposofie.’ In 1999 is dit artikel geschrapt. Het woord antroposofie in een statuut

Tekst Koert van der Velde illustratie monique wijbrands

maakt inspiratie tot ‘iets doods waar mensen op afketsen’, verklaarde bestuurder Peter Blom.

Kloosterlingen

Na de jaren van de gesignaleerde groei en bloei van de Nederlandse antroposofie zien we dat de identiteit van oorspronkelijk antroposofische organisaties steeds vager wordt. “In het begin was iedereen op Christophorus antroposoof,” vertelde Ellen Gunster van deze instelling voor verstandelijk gehandicapten, ter gelegenheid van het vijftigjarig jubileum in 2003. “Alle medewerkers woonden intern. Er waren geen salarissen, maar er was een regeling zoals ook kloosterlingen die hebben. Iedereen zette zich in van ‘s ochtends vroeg tot ‘s avonds laat. Deze manier van leven is langzamerhand verdwenen, en sinds 1996 hebben we allemaal een regulier salaris en gewone werktijden. We zijn van een idealistische club een professionele organisatie geworden. Veel begeleiders zijn tegenwoordig ook geen antroposoof - dat kon eenvoudig niet anders - en de meesten van hen zijn nauwelijks op de hoogte van het antroposofische gedachtegoed. We willen dit ook niet verplichten, het moet uit vrije wil voortkomen, anders werkt het niet.”

Of de houding van vrijheid blijheid wel werkt, betwijfelden ze bij de Demeter, de organisatie voor de op Steiners ideeën geënte biologisch dynamische landbouw. Er is

»

19

IN DE GEEST VAN STEINER

spiritualiteit

tegenwoordig zoveel op de markt wat op de een of andere wijze ‘biologisch’ is, dat biodynamische landbouw volgens haar alleen zou overleven door de eigen identiteit juist veel sterker uit te werken. “Biologisch dynamische landbouw moet meer een eigen gezicht krijgen en daarom

Iets dergelijks zie je op Vrije scholen. Het daar geboden onderwijs heeft de laatste vijftien jaar een groot aantal ouders en kinderen getrokken. Het kind en zijn ontwikkeling tot ‘heel mens’ staat er centraal. Dat is weliswaar vaag, maar ook aantrekkelijk in een tijd waarin vooral prestaties en kennis gelden.

Maar met antroposofie heeft deze et geloof in steiner vinden ze abstract groep verder weinig affiniteit, en zich antroposoof noemen komt en sektarisch e willen authenticiteit al helemaal niet in hun hoofd op.

En zo is het ook met de leraren. heeft het BD-keurmerk Demeter sinds een jaar of vier Met de instroom van steeds meer niet-antroposofische de regels flink aangescherpt,” zegt Rienk ter Braake leraren wordt de identiteit steeds vager. Marcel Seelen, van Demeter. Of dit wel een succesvolle strategie is, is leraar Nederlands aan de Geert Groote Vrije School de vraag. Veel boeren wilden er niet in mee gaan en het in Amsterdam, vertelt: “Toen ik 18 jaar geleden op de aantal aangesloten bedrijven is dramatisch gezakt, van Vrije School begon, hielden belezen, in graniet gehou250 naar 130. wen antroposofen die wisten hoe het moest, nog voordrachten over ‘de Vrije School en de pedagogiek’. Wij Keurslijf jonge leraren hadden daar ontzag voor. Tegenwoordig Geen van beide alternatieven is aantrekkelijk: het lijkt begeleid ik zelf jonge leraren en ik merk dat ze totaal er op dat antroposofie of in vrijgeen behoefte hebben aan dat soort weten. De traditioWat is antroposofie? heid verwatert of in een keursnele antwoorden uit het systeem van Steiner zeggen hen Antroposofie is de mens- en wereldbeschouwing lijf wegkwijnt. Met de acceptaniks, ze willen er totaal niet aan.” die is ontwikkeld door Rudolf Steiner (1861-1925). tie van de leer van Steiner gaat het Seelen vertelt hoe de jonge niet-antroposofische leraar Steiner was een visionair. Hij stelde dat er ook een dus niet meer zo goed, maar dat tegen de antroposofie aankijkt. “Het geloof in Steiwetenschap mogelijk is van het bovenzintuiglijke. betekent niet dat het antroposoner vinden ze abstract en sektarisch. Ze willen authenTot 1909 was Steiner theosoof, maar toen die profische gedachtegoed haar relevanticiteit. Ze willen van mij niet horen wat Steiner heeft clameerde dat Krishnamurti de nieuwe incarnatie tie verliest. Integendeel. Zo zie je gezegd, maar wat dat bij mij doet. Ze zeggen: ‘ik wil in van Christus was, brak Steiner met deze bewetegelijkertijd met het afnemende jouw eigen woorden horen wat voor jou Vrije Schoolging. De kruisdood van Jezus was volgens hem de aantal antroposofische boeren ook pedagogiek is, alleen dan kan ik er misschien iets mee’. belangrijkste gebeurtenis in de ontwikkeling van een toenemende interesse voor Dat is een heel andere houding. Ze vertrouwen op hun de mensheid en dit kon niet herhaald worden. In elementen uit dezelfde antroposo- eigen gezond verstand. Van mij willen ze weten wat ik 1912 stichtte hij de Antroposofische Vereniging. fische landbouw, zegt Ter Braake. ze op het hart wil drukken. Vervolgens vragen ze zich De mens bestaat niet alleen uit vlees en bloed, Hij ziet een stijging van het aantal af: wat kan ik er mee en klopt het? Of het van Steiner maar heeft volgens Steiner naast een ik ook een boeren dat ‘iets aan bd-landkomt of van een ander, interesseert ze niet.” ether- en een astraallichaam. Evenals de mens bouw doet’ tot 400. De vrijheidToch hebben ze wel belangstelling voor levensbeschouis ook de wereld in ontwikkeling. Steiner onderblijheid-houding brengt dus ook welijke zaken. “Spiritualiteit is voor hen een vanzelfsprescheidt verschillende cultuurperioden waarin de boeren er toe om wat aan Steiner kende zaak: er moet meer zijn dan ze kunnen zien. Daar mens specifieke eigenschappen ontwikkelt. te gaan snuffelen. hebben ze zo hun eigen, bij elkaar ‘geshopte’ ideeën

‘H

.Z

’

over,’’ zegt Seelen. Vanuit een behoefte aan ‘iets’ kiezen ouders en leraren voor de Vrije School. Ook antroposofie zegt ze iets, want iets is beter dan niets. “Als iemand er vanuit antroposofisch perspectief over praat zijn ze heel geïnteresseerd. ‘Het is een mogelijkheid’, zeggen ze dan. ‘Interessant’. Maar de neiging erin te gaan geloven hebben ze niet. Lid van de Antroposofische Vereniging worden ze ‘absoluut niet’, want dat is meer dan een visvereniging, en ze willen zich niet verbinden met een organisatie die meer is dan voor de gezelligheid. Ze geven hun leven zelf wel vorm, zeggen ze, willen geen deel uit maken van een gesloten wereldbeeld.”

Antibiotica

Volgens Winkler is het aantal antroposofische artsen stabiel, net als het aantal patiënten. Onder studenten zie je wel een hernieuwde belangstelling voor antroposofische geneeskunde, die in de jaren zeventig een bloeitijd had, maar daarna wat uit de belangstelling raakte. “De reguliere opleiding is zakelijker, cleaner geworden, met minder ruimte voor niet-reguliere geneeswijzen. Als reactie daarop komt bij studenten tegenwoordig de vraag op ‘is er ook nog meer?’ Dit leidt tot een groeiende belangstelling voor geneeswijzen zoals antroposofische. Aan de verschillende universiteiten wordt nu een blok ‘complementaire geneeskunde’ gegeven en de waardering daarvoor is hoog. De instroom van studenten op de basisopleiding antroposofische geneeskunde stijgt licht. Werkgroepen die in de jaren zeventig bloeiden maar daarna in het slop raakten, worden weer opgestart.”

Maar de studenten zijn niet meer hetzelfde als toen.

“Twintig jaar geleden kozen de meeste studenten op de opleiding voor de antroposofie, en was er een kleine groep die zich afvroeg of er niet meer is en daarnaar op zoek was. Nu is het net andersom.” Het aantal studenten is echter klein - nog geen twintig per twee jaar.

Ook in de antroposofische gezondheidszorg is de ontwikkeling zichtbaar van een groeiend aantal mensen dat geïnteresseerd is in ‘een beetje antroposofie’. De meeste praktijken of ‘therapeutica’ zijn in de jaren zeventig opgezet. Ouders van kinderen op vrije scholen wensten ook antroposofische gezondheidszorg. “Tegenwoordig is de band met de antroposofie veel losser,” zegt Madeleen Winkler, voorzitter van de vereniging voor antroposofische artsen. “Een heel klein deel van de patiënten is nog echt antroposoof. Een ls je kind na drie antibioticakuren nog steeds lucht groot deel heeft een kind op weginfecties heeft ga je zoeken naar alternatieven een vrije school en komt dan ook bij een therapeuticum terecht. De twee werken als communicerende vaten.

Er zijn patiënten die uiteindelijk antroposoof worden,” Een ander groot deel van de patiënten is vooral geïntezegt Winkler. “Sommigen raken meer geïnteresseerd resseerd in het gebruik van natuurlijke middelen. Als je en gaan lezingen of werkgroepen bezoeken die aan de kind na drie antibioticakuren nog steeds luchtweginfecmeeste therapeutica gegeven worden. Sommigen worden ties krijgt, ga je zoeken naar alternatieven. Antroposouiteindelijk ook lid van de antroposofische vereniging.” fie spreekt hen dan aan omdat de mens er centraal staat, Maar dat aantal in verwaarloosbaar klein. en het leven gezien wordt als een ontwikkelingsweg.

Herr Doktor Belangstelling voor antroposofie komt vaak pas wanneer Binnen de Antroposofische Vereniging lijkt Steiner voor er raakvlakken zijn met het dagelijks leven. ‘Hoe gaan velen nog een onaantastbare grootheid. Zo begint in jullie om met de kanker die bij mij ontdekt is?’ bijvooreen recent nummer van het verenigingsorgaan Motief beeld.”

‘A

’

,

»

21

IN DE GEEST VAN STEINER

spiritualiteit

een journalist een vraag met: ‘maar Steiner heeft ook gezegd’, en smullen de leden van artikelen als ‘Het mysteriegeheim rond de geboorteplek van Rudolf Steiner (deel 1)’, alsof hij een soort kindje Jezus was. Het is gefundenes Fressen voor zogenaamde dHDhg-sofen, die zweren bij wat ‘der Herr Doktor hat gesagt’.

Toch zijn er ook in de vereniging veranderingen zichtbaar. Als katalysator ervoor heeft de ‘rascisme-kwestie’ van tien jaar geleden gewerkt. ‘Negers hebben dikke lippen en een sterk ritmegevoel,’ bleken kinderen op een Vrije School in Zutphen en elders in het land te leren.

Het waren wijsheden gebaseerd op de leer van Steiner, en Steiner was toen nog meer dan nu voor veel antroposofen heilig. Dus zeiden ze tegen de ongelovige buitenwereld precies de verkeerde dingen. Zo verklaarde Christof Wiechert, de vice-voorzitter van de Antroposofische Vereniging, in een radioprogramma van het Humanistisch Verbond over de rascisme-kwestie dat Ajax zijn voetbalsuccessen dankte aan het ‘vitaliteitsoverschot’ dat het zwarte ras een meerwaarde geeft.

In een poging de zaak snel en effectief uit de wereld te helpen, plaatste het bestuur van de Antroposofische Vereniging een advertentie in de dagbladen. “Voor zover bij Rudolf Steiner sprake is van rassenleer, nemen wij daar uitdrukkelijk afstand van,” stond daarin. Helemaal fout, vonden de hardliners binnen de vereniging, en ze eisten dat de verantwoordelijke koppen zouden rollen.

Een commissie sloeg een paar jaar aan het studeren en

te richten, maar die kwam tot opluchting van de moederorganisatie door intern geruzie niet van de grond.

De antroposofie is sinds deze racisme-affaire ‘veel opener’ geworden, zegt Ron Dunselman, de voorzitter van de Antroposofische Vereniging. “We zijn wakkerder geworden, meer geneigd bij alles wat Steiner heeft gezegd te vragen ‘wat vind ik er van?’ We hebben er vrijer door leren omgaan met de teksten van Steiner. De sfeer is lichter.” Dankzij deze lichtheid worden verenigings-congressen tegenwoordig ook door niet-antroposofen bezocht, zegt Dunselman.

Rekkelijken

Binnen de vereniging zijn de rekkelijken tegenwoordig in de meerderheid. Zij leggen de nadruk op de eigen vrijheid en verantwoordelijkheid om uit te maken welke uitspraken van Steiner waardevol zijn en welke niet.

“Iedereen maakt zijn eigen antroposofie,” zegt Hugo Verbrugh, emeritus hoofddocent filosofie aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam.

Toch is deze open houding niet tot de buitenwereld doorgedrongen. Dat is begrijpelijk, want in theorie is Steiner voor veel antroposofen dan wel niet meer heilig, echt relativeren is echter nog een paar haltes te ver. De voorstellingen van Steiner over de engelen, geesten en Atlantis zijn volgens Dunselman ‘geen geloof en ook geen leer’, maar het zijn ‘hypothesen die je moet toetsen aan je eigen leven’. “Je kunt ze in je gedachteleven opnemen, er van uit gaan. Als ik dan op een gegeven moment een engel zie, dan vraag ik me af of het teiner relativeren is voor veel hier misschien om een hallucinatie antroposofen nog een paar haltes te ver of een wensvoorstelling kan gaan.

Is dat niet het geval, dan is die engel geen geloof, maar waarneming, en dus een feit. concludeerde in 2000 dat Steiner géén rassenleer propaAntroposofie is de weg er naar toe.” geerde, maar wel zestien, thans als ‘ernstig discrimineHet idee dat ervaring het geloof boekstaaft en zo tot rend’ ervaren uitspraken heeft gedaan. Een groep jonge preciezen die zich best in het etiket ‘fundamentalistisch’ een subjectief gevoel van weten leidt, is typerend voor zei te kunnen vinden, probeerde een tegenvereniging op religieus geloof. En van zulk geloof neemt de main-

‘S

’

stream tegenwoordig aan dat het te bewijzen noch te weerleggen valt. De waarneming van een engel of het gevoel van zekerheid over reïncarnatie kan niet als bewijs dienen voor het bestaan ervan.

Deze reguliere visie is volgens Verbrugh niet te verzoenen ls met de kern van de leer van Steiner. “Mijn ene hersenhelft weet absoluut zeker dat Steiner gelijk heeft, de andere hersenhelft weet dat hele volksstammen niks geloven van wat Steiner allemaal zegt. Hoe bereik ik deze mensen - collega’s, vrienden, familie waarmee ik verder zeer goed overweg kan?”

Ook Verbrugh gebruikt liever niet het besmette woord ‘geloof’, “of het moet zijn in de zin van ‘weten op krediet’,” zegt hij.

Liever spreekt hij van ‘filosofie’. Verbrugh hoopt dat ooit het bestaan van reïncarnatie kan worden bewezen. “Het gaat mij er om te bewijzen dat Rudolf Steiner de essentie van het menszijn te pakken had. Die essentie is dat de mens vrij is, dat hij wordt wat hij denkt dat hij is, en dat ieder mens latent de vaardigheden heeft waardoor hij kennis kan verwerven van hogere werelden.” Deze vermogens waren volgens Verbrugh vroeger geheim, maar tegenwoordig zijn ze toegankelijk voor iedereen.

Het onderzoek hiernaar is wat hem betreft ‘een serieus wetenschapsterrein’. Op de universiteit kunnen zijn collega’s hem echter niet helemaal begrijpen, vertelt hij. “’Hugo’, zeggen ze, ‘je bent een intelligente man. Hoe kun je dan in godsnaam antroposoof zijn?’”

En zo blijft er een gapend gat tussen de naar weten zoekende gelovigen en de naar bruikbare authentieke maar subjectieve belevingen zoekende ietsisten die zich als het zo uit komt

‘A

ook aan Steiner laven. Misschien heb je in de toekomst steeds minder antroposofen, maar wel nog veel belangstelling voor antroposofie als gedachtegoed waaruit mensen interessante krenten pikken, maar de onverteerbare

ik Rudolf Steiner lees, bekruipt me soms de twijfel’ brokken laten liggen. Ook onder antroposofen zie je steeds meer een serieuze schifting op gang komen tussen waardevolle ideeën en kletspraat van Steiner. Onder leden van de Antroposofische Vereniging kom je tegenwoordig zelfs mensen tegen die zich helemaal geen antroposoof meer wensen te noemen.

Zij hebben Steiner werkelijk van zijn voetstuk gehaald en alleen zo kan hij nog inspireren.

En gerelativeerd worden.

Me er lezen “Als ik Rudolf Steiner lees, Op enkele encyclopedische naslagwerken na, is er bekruipt me soms de twijgeen recente literatuur van buitenstaanders waarfel,” zegt Seelen. “Dan in het gedachtegoed van Steiner systematisch denk ik: het is duimzuigewordt behandeld. Onlangs verscheen van de hand rij.” Zijn ideeën over het van antroposoof Henk van Oort het boekje Antropogezonken continent Atlansofie, een kennismaking (Christofoor, 2006, ISBN 90 6038 378 8, tis en de Akasha-kronie95 p, € 16,50). Van Oort schetst het leven van Steiner ken - onzichtbare maar en diens mens- en wereldbeeld. Voor buitenstaandoor helderzienden te ders interessant, maar tegelijkertijd ook onbedoeld raadplegen geschiedkungrappig vanwege de veronderstelde zekerheid van dige werken - heeft Seelen wat Steiner heeft gezegd. Atlantis was “een culgetoetst aan zijn realiteit. tuur waar men in staat was energie op te wek“Mij overviel grote huiver. ken uit visseneieren, een energie waarmee zelfs Vooral toen ik bedacht dat voertuigen konden worden voortbewogen,” weet het letterlijk is bedoeld.

Van Oort van Steiner. En de huidige cultuurperiode Deze ideeën heb ik dus terzal duren tot precies het jaar 3573. Het duurt nog zijde geschoven. Geheel in even, maar daarna zal de liefde regeren. de geest van Steiner.”

23

hart & handen

levend glas

G

Ze zijn er gelukkig nog: vakmensen die met hart en handen hun eeuwenoude ambacht uitoefenen. zens zoekt er elke maand een op.

Deze keer Gilbert Hockers, glasblazer uit Maarheeze.

Sinds de Romeinse tijd is de techniek van het glasblazen niet veranderd.

Tekst ellen winkel beeld erik christenhusz

Gilbert Hockers (44) studeerde informatica, maar een bijbaantje bij een sierglasblazer bracht hem op een heel ander pad. “Dat je zomaar uit een buisje glas een olielampje kon blazen, ik vond het een wonder.” Hij brak zijn studie af en deed bij Philips de opleiding glasinstrumentenmaker, waar hij de techniek leerde om laboratoriumglaswerk te blazen vanuit glazen buizen.

Maar hij ging pas ‘helemaal uit z’n dak’ toen hij een Belgische glaskunstenaar aan het werk zag. Die blies zijn objecten op de traditionele manier vanuit een bolletje vloeibaar glas. “Vanaf dat moment heb ik nooit meer vanuit glasbuizen gewerkt, alleen nog maar vanuit vloeibaar glas.

Heel mooi om zo te werken. En er is in tweeduizend jaar niets aan deze techniek veranderd.” De scharen, tangen en mallen in zijn werkplaats lijken inderdaad rechtstreeks uit een museum te komen.

wordt dan ook vaak gevraagd demonstraties te geven bij evenementen, bedrijven of bij een openluchtmuseum.

“Dat doe ik graag, het is leuk om bekendheid te geven aan het vak, want het is aan het uitsterven. De meeste mensen weten helemaal niet hoe het glasblazen werkt.

In Nederland zijn nog een stuk of vijf glasblazers zoals ik. Zelfs glasfabrieken redden het hier niet en vertrekken naar lagelonenlanden.”

Hockers werkt vooral in opdracht van bedrijven, die iets unieks willen. Zo maakte hij onlangs voor een bakker een grote kroonluchter met led-verlichting.

De laatste tijd groeit het aantal klanten dat de as van een overleden dierbare in een glazen kunstwerk wil laten verwerken. “Dat is veel mooier dan een urn.”

‘Het vak van glasblazer is aan het uitsterven’

Kroonluchter

De meeste glasblazers gebruiken een smeltoven die dagen nodig heeft om op temperatuur te komen. Hockers heeft echter zelf een oven gebouwd, die hij achter de auto kan hangen. Door de speciale constructie kan hij deze oven in anderhalf uur heet stoken. Dus kan hij, als enige in Nederland, op iedere willekeurige plek glasblazen. Hij

Rode gloed

Voordat Hockers kan gaan blazen laat hij een mengsel van zand, kalk en soda gedurende vier uur verglazen in de smeltoven op 1300 graden. Dan laat hij het vloeibare glas afkoelen tot de werktemperatuur van 1150 graden. Hij rolt het uiteinde van zijn blaaspijp door de

»

25

lichaam en geest

AD

massa, zodat er een bolletje aan blijft hangen. Na het uitvoeren van een combinatie van handelingen - blazen, draaien, knippen, slingeren, aftikken – ontstaat een vaas, lamp of ander object, dat Hockers in de afkoeloven (530 graden) plaatst. Het moet langzaam (in twintig uur) afkoelen, anders zou het barsten. Dan is het werk nog niet af. De plek waar het object aan de blaaspijp hing is niet glad en moet geslepen en gepolijst worden op een slijpschijf waar water overheen vloeit. “Dat hoort er nu eenmaal bij, maar eigenlijk vind ik daar niets aan. Het is koud en nat en daar hou ik helemaal niet van. Ik ben gewend om in de hitte van de oven te staan. Heerlijk, die warmte.”

“Het mooiste van dit werk is het scheppen, het creëren van een vorm uit die vloeibare massa. Ik vind de rode gloed in het glas zo mooi, het lijkt net alsof het glas leeft. Eigenlijk zou ik willen dat die gloed behouden bleef, maar als het glas uit de afkoeloven komt is het magische moment voorbij. Het glas leeft niet meer.”

‘Ik vind de rode gloed in het glas zo mooi’

27

spiritualiteit

zakenman

met een missie

Het bedrijfsleven kan en moet een zinvolle bijdrage leveren aan de samenleving. Dit is de vaste overtuiging van Tex Gunning, de hoogste baas van Unilever Azië. Om zijn medewerkers hun missie in het leven te laten ontdekken, neemt Gunning ze mee op reis langs sloppenwijken en spirituele goeroes. ‘Tijdens zo’n reis krijgt de geest ruimte.’ Tekst jocelyn de kwant BEELD gerald gay

A

“Als jij als leider effectief wil zijn, moet je de spirituele wijsheid hebben en je moet willen handelen vanuit dienstbaarheid en goedheid. Het gaat niet om jou, het gaat om de gemeenschap. Goede leiders zijn mensen die daar iets aan willen bijdragen. Een zinvol bedrijf, een gemotiveerd bedrijf, een bedrijf met een hoge cohesie presteert beter dan een bedrijf dat alleen door cijfers, structuren en ego’s gedreven wordt. Het is zo simpel als het maar zijn kan. Het probleem is dat veel leiders dit nog nooit zo ervaren hebben.”

Aan het woord is Louis ‘Tex’ Gunning (56), een tengere man met felblauwe ogen en zachte trekken. Op zijn blote voeten en in een wijde vale trui heeft hij meer weg van een sociaal werker dan van de directeur van een multinational. Vanuit een grachtenpand in Den Haag, waar hij verblijft als hij in Nederland is, vertelt hij over zijn manier van werken, die steeds meer bekendheid - en navolging - krijgt.

tex gunning

Zijn persoonlijke ontdekkingstocht begint in 1995. Hij is op dat moment de baas van Van den Bergh, een onderdeel van Unilever Vleesgroep Nederland, gevestigd in Oss. Het bedrijf zit in de financiële problemen, met name door de vele productiefouten die er worden gemaakt. Het ziet ernaar uit dat Gunning, zoals hij al eerder heeft meegemaakt, het bedrijf zal moeten herstructureren, met gedwongen ontslagen als gevolg. Nadat hij vijf maanden aan het werk is, belandt hij een crisis. “Ik stond op een ochtend voor de spiegel en dacht: wil ik dit de rest van mijn leven blijven doen? Mensen ontslaan, herstructureren en kosten besparen?” Hij besluit dat hij af wil van het cijfergedreven denken en het kille rationalisme. Er moet een andere manier zijn om het bedrijf weer gezond te maken. Dit werkte niet. “Lange dagen, niet weten wie je collega’s zijn, alles voor de cijfers. Ik had plotseling een diepe behoefte om een werkomgeving te creëren die ik nog niet had meegemaakt. Een werkomgeving die fijn was.”

Afgekeurde producten

Gunning leest, net als velen in die tijd, A road less travelled van de schrijver Scott Peck. Een boek over het aanpakken van problemen op een manier dat je daar zelf van groeit, geestelijk en spiritueel. Gunning: “Ik heb hem opgebeld en verteld wat

ik wilde gaan doen met het bedrijf. Dat ik een community wilde bouwen, een bedrijfscultuur waar mensen zich thuis voelen, waar ze zich mee verbonden voelen.”

Met de hulp van Peck begint Gunning een hervormingsproces. Als een van de eerste acties wordt het voltallige personeel met bussen vervoerd naar een pakhuis. In plaats van een standaard bedrijfsuitje staat de medewerkers een verrassing te wachten. Het pakhuis staat tot de nok toe vol met pallets afgekeurde producten. Bij de kisten staan bordjes met daarop informatie over welke etenswaren erin zitten en wat de reden is dat ze onverkoopbaar zijn. Voor het oog van de medewerkers worden de etenswaren met vorkheftrucks buiten in een enorme kuil gestort. Voor het eerst wordt het verlies door de productiefouten niet uitgedrukt in cijfers, maar vóelen de werknemers wat er aan de hand is.

Gunning maakt intensieve trips met de leidinggevenden van het bedrijf, eerst naar de Ardennen, later naar Schotland en met als hoogtepunt een trektocht door de woestijn van Jordanië. Tijdens die reizen wordt gewerkt aan het bouwen van een hechte gemeenschap en aan persoonlijke (spirituele) groei. In de fabrieken worden medewerkers gestimuleerd om verantwoordelijkheid te nemen voor de productielijnen en met verbetervoorstellen te komen.

Gunnings nieuwe manier van werken werpt vruchten af: binnen enkele jaren verandert Unilever Vleesgroep Nederland van een kwakkelend bedrijf in een winstgevende en gezonde organisatie. Zónder ontslagen. Het is een van de meest succesvolle turnarounds in het bedrijfsleven tot nu toe.

‘Ik stond op een ochtend voor de spiegel en dacht: wil ik dit de rest van mijn leven blijven doen? Mensen ontslaan, herstructureren en kosten besparen? zijn in eerste instantie goede mensen. Volgens Gunning, die een rotsvast vertrouwen heeft in het goede in de mens, is ieder mens in oorsprong hetzelfde: we willen allemaal het gevoel hebben ergens bij te horen, we willen allen liefde geven en ontvangen, en iedereen heeft behoefte aan zingeving. Gunning: “Met die oorspronkelijke kwaliteiten wordt iedereen geboren, maar gaandeweg raken we ze kwijt. Vooral in de zakenwereld gebeurt dat: het rationele materialisme maakt van mensen harde mensen. Wat we bij Unilever proberen te bereiken, is dat iedereen die kwaliteiten weer terugvindt. Daarvoor moet je terug naar de oorsprong: ‘wie ben ik’ en ‘hoe ben ik’, de bekende spirituele termen. De tochten zijn een manier om dat te bereiken.”

»

Moeder Theresa

Dankzij dit succes wordt Gunning in 2000 aangesteld om Unilever te leiden in Oost-Azië en in 2002 wordt dat uitgebreid met foodsbedrijf in geheel Azië. In deze spiritueel rijke omgeving werkt hij zijn ideeën verder uit. Jaarlijks gaat Gunning met enkele honderden managers op pad, de zogenaamde Journeys to greatness, en maakt trektochten door India, China en Sri Lanka.

Gunnings overtuiging is dat goede prestaties worden verwezenlijkt door goede (niet good, maar great) leiders, en dat

in india spendeerden de bedrijfsleiders van unilever twee dagen bij de spirituele academie de brahma kumaris.

29

spiritualiteit

na een lange dag werken in het land tussen de plaatselijke bevolking, komen de managers bij elkaar om inzichten en ervaringen te delen.

Een vast onderdeel van de activiteiten is vrijwilligerswerk. De eerste drie dagen van de reis steken de 250 deelnemers, van de raad van bestuur tot local brand managers de handen uit de mouwen. Bij opvangtehuizen van moeder Theresa, bij ploeterende boertjes op het Chinese platteland, bij oudevandagentehuizen. Om een steentje bij te dragen, maar ook om te leren en inspiratie op te doen. In 2005 togen 250 Unilever managers uit 17 landen naar Sri Lanka om daar fysieke, maar vooral ook geestelijke hulp te geven aan getroffenen in het Tsunami-gebied. Gunning: “Het helpen van mensen in nood maakt je weer menselijk, het werpt je terug op jezelf.

De leiders die meegaan op zo’n trip - vaak sterke mensen met een groot ego - zien dat ze niet beter zijn dan anderen.

Zíj hadden daar ook onder die brug kunnen liggen. Maar of ik het nou kan benoemen of niet, dat is niet belangrijk: ik zíe gewoon het effect ervan, wat het met mensen doet.”

Gift

In de dagen daarna gaan ze langs goeroes, voeren ze intensieve praatsessies, bezoeken inspirerende mensen en gemeenschappen en trekken ze langs indrukwekkende natuurgebieden. Ze worden, zoals Gunning met een

als ik met een nieuwe groep zo’n trip maak, merk ik dat.

Mensen, vooral zakenmensen, willen graag in controle blijven van de situatie. Door zo’n reis haal je mensen uit hun vaste script – ik ben een zakenman, ik ben belangrijk, ik heb een drukke agenda. Je pelt die maskers van ze af.

En dan kan er pas echt verandering op gang komen.”

En zo gebeurt het dat tijdens een van de kampvuuravonden een van de leiders opstaat. Gunning: “Een Indische bedrijfsleider, we kennen hem allemaal van naam, maar weten niets van hem af. Hij leest een brief voor aan zijn moeder. Door de vermoeidheid, door de indrukwekkende natuur, door de sfeer die we met zijn allen gecreëerd hebben, krijgt hij de moed om op te staan. ‘Lieve moeder, ik schaam me dood dat ik niet meer het kind ben, dat jij hebt gemaakt. Ik heb dat kind onderweg totaal verloren. Dat ik in het bedrijfsleven ben gaan werken, en steeds verder ben weggezakt. Dat het niet meer gaat om de waarden, om de mensen, maar alleen maar om cijfers. Dat ik koud en hard ben geworden.’ Hij was meegesleurd met dat algemene verhaal van wat je van bedrijven kent. Dat mensen niet meer aan elkaar vragen: hoe gaat het met je.

Doordat hij dat deelde met de groep, kwamen er meer met hun verhaal. Dat was een wonder. Zoiets menselijks kwam er naar buiten.We konden hem nooit meer zien zonder die brief, onze relatie was voor eeuwig veranderd, ten goede.

Nu relateer ik met hem op een heel ander bewustzijnsniveau. Ik kijk nu naar deze man als mens.

Het is een van mijn beste vrienden geworden. We maken samen die ontdekkingstocht, we hebben samen dingen ontdekt van elkaar. Dat is heel bijzonder, dat is een gift.”

‘Mensen, vooral zakenmensen, willen graag in controle blijven van de situatie. Door zo´n reis haal je mensen uit hun vaste script – ik ben een zakenman, ik ben belangrijk, ik heb een drukke agenda. Je pelt die maskers van ze af’ glimlach zegt ‘lichamelijk en emotioneel door elkaar geschud’. “Mijn ervaring is dat iedereen vatbaar is voor het proces waar ik mijn bedrijfleiders doorheen voer. Elke keer

Verbondenheid

De bewustwording speelt zich af op individueel en op collectief niveau. Gunning staat erop dat de inzichten worden uitgesproken, dat ervaringen worden gedeeld, om het zo naar een hoger plan te kunnen trekken. Wat valt er te leren van de mensen die ze hebben ontmoet, wat drijft hen, wat is de rode draad? Waarbij Gunning hamert op een collectief gesprek, soms wel met 250 mensen tegelijk, om het collectieve bewustzijn te trainen. “Ik zeg altijd: None of us is as smart as all of us’. Laat de collectieve intelligentie werken.

Daarin zit naar mijn mening de sleutel tot het oplossen van grote problemen. Door naar elkaar te luisteren, je te concentreren op elkaars insteek, kom je tot inzichten die je zelf niet kunt creëren. Nooit.”

Het trainen van die collectieve intelligentie is een van de belangrijkste doelen van de trips. “Tijdens vergaderingen zit je vaak in een reactieve, individuele houding. Terwijl je met elkaar steeds hoger moet komen. Managers zijn vaak mensen met een enorm ego, ze denken dat ze het allemaal zelf wel kunnen. Maar dan kom je er niet, je hebt elkaar nodig.

Alle reizen die we tot nu toe gedaan hebben waren ongelooflijk. Aan het einde zijn we doodmoe, maar is er een stukje vreugde en verbondenheid voor in de plaats gekomen. Tijdens zo’n reis krijgt de ‘geest’ ruimte. Het denken en rationaliseren raakt op de achtergrond. Als je mensen terugbrengt naar hun essentie, naar hun spirit, kunnen ze niet tegenhouden dat ze de liefde gaan voelen, dat ze die liefde in elkaar gaan zien. Die bewustwording maakt van ons allemaal een beter mens.”

wordt er een spirituele spreker binnengehaald, maar ook zijn alle merken van het bedrijf aangepakt. Er werd gekeken of ze milieuvriendelijk geproduceerd worden en of er geen water verspild wordt. Ook stelden Gunning en zijn medewerkers zichzelf de vraag: verkopen we alleen een product of kunnen we nog meer doen? “Ons doel werd om met elk merk wat extra’s aan de maatschappij bij te dragen. Ik heb geleerd dat als mensen een ‘meaningfull mission’ hebben, er minder organisatie nodig is. Er is minder controle nodig. Want je creëert daarmee een groep van mensen die achter hun werk staat, die weten waarom ze elke ochtend naar kantoor komen.”

Dit resulteerde onder meer in de campagne ‘Life Without Fear’,, waarbij Unilevermedewerkers arme dorpen in India, Vietnam en Indonesië langsgaan om mensen voorlichting te geven over hygiëne en hoe belangrijk het wassen van je handen is. Want per jaar overlijden er alleen in India al 400.000 kinderen aan diarree. “Als je daarnaast zorgt voor een stukje zeep voor een lage prijs, ben je naast economisch, ook sociaal bezig.”

Ook de Dove-campagne ‘Echte schoonheid zit van binnen’, die strijdt tegen het extreem slanke - door de media opgelegde - schoonheidsideaal, is er één uit de koker van het nieuwe Unilever. Het leverde het bedrijf tonnen aan gratis publiciteit op, voor Gunning weer eens een bewijs dat economische voorspoed en sociale verantwoordelijkheid hand in hand kunnen gaan. Om de transformatie van Unilever te bezegelen, onthulde de multinational in 2005 een nieuw logo: een logo met symbolen die staan voor ‘een onderneming die verantwoordelijkheid wil nemen ten opzichte van de samenleving en het milieu.’

Hygiëne

Gunnings visie heeft het bedrijf voorgoed veranderd. Unilever is een bedrijf met een missie geworden. Medewerkers krijgen tijd vrij om te reflecteren, voor elke belangrijke boardmeeting

Ondervoeding

Maar de missie van Gunning gaat veel verder dan alleen van Unilever een florerend en verantwoord bedrijf te maken.

»

31

lichaam en geest

Sinds zijn benoeming tot directeur van Unilever Azië is hij bezig de oplossing van het ondervoedingsprobleem van kinderen in India tot een van de kerndoelen van het bedrijf te maken.

“Ik kon niet de illusie van zingeving creëren, terwijl ik diep in mijn hart wist dat er elke vijf seconden een kind sterft,” zei hij in een interview met het Amerikaanse maandblad What is Enlightenment? in mei 2005. Gunning nu: “Ik zette wat in beweging om de mensen in beweging te brengen, maar het zette mij ook in beweging. Wat deed ík eigenlijk met die gemeenschap die wij hadden gebouwd? Naarmate ik verder in dat proces kwam, realiseerde ik me dat ik het veel groter moest zien. Dat we allemaal deel uitmaken van één gemeenschap. En dat we dus allemaal, net als in een gezin, slechts zo gelukkig kunnen zijn als het ongeluk van het jongste kind. Dat je niet gelukkig kunt zijn als er twee miljoen mensen door slechte leefomstandigheden vervallen tot terrorisme of prostitutie.”

“Ik ben ooit begonnen met deze reis en heb gezien dat ik in staat ben de bedrijfscultuur te veranderen. Nu ben ik zo ver dat ik denk: ik kan misschien zelfs proberen om de wereld een beetje te verbeteren.

Door mijn bewuste gedrag en door het bewuste gedrag van het collectief, kunnen we echt dingen veranderen. We hebben nu in India het initiatief genomen om een aantal partijen bij elkaar te brengen: de regering van Indiaas grootste provincie Maharashta, alle NGO’s (niet-gouvernementele organisaties) en een stuk of zes bedrijven. Op kosten van Unilever hebben die organisaties twaalf weken bij elkaar in een kamer gezeten, met als doel om tot een oplossing te komen voor het hongerprobleem. Alle dertig aanwezigen hebben afzonderlijk dat doel al, maar ze hadden hier nog nooit met elkaar over gesproken. Door bij elkaar te komen, konden ze eindelijk effectief beginnen met het aanpakken van het probleem. Hetzelfde wat we geleerd hebben tijdens onze eigen trips, het bouwen aan een conversatie, het laten werken van de collectieve intelligentie, proberen we nu met deze groep mensen. En daar komen oplossingen uit, waar zij afzonderlijk van elkaar nooit aan toe waren gekomen.”

puinruimen in sri lanka na de tsunami.

Oprecht

“Wij, als bedrijfsleven, kunnen niet langer zeggen: de regering is verantwoordelijk. Die overtuiging leidt tot totale destructie. Je moet je als bedrijf realiseren dat, als je de miljoenen mensen negeert die van een dollar per dag moeten leven, als je de vervuiling van de natuur gewoon maar door laat gaan, dat zich dat uiteindelijk zal wreken.

Het bedrijfsleven heeft het geld, de mensen, de invloed, de producten, en de logistieke systemen om daadwerkelijk iets te kunnen veranderen.”

‘Ik ben ooit begonnen met deze reis en heb gezien dat ik in staat ben de bedrijfscultuur te veranderen.

Nu ben ik zo ver dat ik denk: ik kan misschien zelfs proberen om de wereld een beetje te verbeteren’

managers uit heel azie en australie komen bij elkaar tijdens de trips. in het begin zijn vooral de australische managers wat sceptisch over alle spirituele oefeningen. maar uiteindelijk wordt iedereen gegrepen door het proces.

Unilever is een heel erg groot bedrijf. Dat er zo’n bewust iemand in Azië aan het roer zit, stemt hoopvol. Al zijn er sceptici genoeg. Hoe oprecht zijn die goede bedoelingen? Gunning: “Dit werkt alleen als je met de juiste intentie handelt, als je meent wat je zegt. Als je goed handelt, zullen goede dingen je overkomen. Natuurlijk kom ik veel sceptici tegen, mensen die dit niet begrijpen. Tegelijkertijd zien mensen mij dit al tien jaar consequent doen, en ik kan ze de cijfers laten zien als bewijs dat het werkt. Het voelt goed en de resultaten zijn ook goed.

Dan zal er toch wel iets van kloppen? En wat mensen ook zeggen, en waar mensen me ook van zullen verdenken, het maakt niet uit. Zoals moeder Theresa zei: ‘Do it anyway’.”

33

psyche

Jaarlijks verliezen 300.000 mensen in ons land een broer of zus. Toch wordt er weinig over het onderwerp gesproken. Met haar boek ‘Broederziel alleen?’ verbreekt zingevingscoach en ervaringsdeskundige Minke Weggemans dit stilzwijgen. Marjolein Wolf, die zelf afgelopen zomer een broer verloor, sprak met haar over de transformerende kracht van dit ingrijpende verlies.

Vergeten verdriet met broer of zus sterft deel van je verleden

De dag waarop ik dat telefoontje kreeg van mijn oudste broer André zal ik nooit vergeten. Een tumor, uitzaaiingen in de lever, waarschijnlijk nog maar een paar maanden te leven, hij vertelde het allemaal tamelijk rustig. Mijn wereld schudde op zijn grondvesten. In shock stapte ik in de auto en reed naar mijn moeder. Het was 4 mei. Overal hingen vlaggen half stok. Nooit eerder in mijn leven was de dood zo dichtbij.

Minke Weggemans, die zelf vier broers en een zus heeft verloren, noemt het verlies van een broer of zus ‘het meest dichtbije verlies’ dat je kunt ervaren. Een broer of zus is iemand van ‘dezelfde makelij’, hetzelfde vlees en bloed. Je had het zelf kunnen zijn. “Het gezin waarin je bent opgegroeid is bovendien de oergrond van je bestaan,” voegt ze toe. “Je broer of zus is een van de weinige mensen die je al je hele leven kent. Je bent samen opgegroeid en hebt van alles met elkaar meegemaakt. Broers en zussen zijn een stukje van je identiteit, het zijn delen van jezelf. Er kunnen

in sommige gevallen nieuwe vrienden of partners komen, soms zelfs nieuwe kinderen. Maar als je eenmaal volwassen bent, komt er nooit meer een nieuwe broer of zus, dat is een definitief verlies. Met je ouders verlies je je verleden, met een kind verlies je je toekomst en met een partner verlies je het heden. Met een broer of zus verlies je alle drie tegelijk. Door al deze aspecten brengt de dood van een broer of zus een existentieel rouwproces op gang.”

Hoe zoiets voelt weet je eigenlijk alleen maar als je het meemaakt. In de weken die volgden op het bewuste telefoontje sleepte ik mezelf door de dagen heen. Ik sliep slecht en had nauwelijks eetlust. Het was alsof er geen basis meer was in mijn leven. Ik kon me niet voorstellen dat ik ooit nog gelukkig zou zijn. Als ik mensen vertelde dat mijn broer ongeneeslijk ziek was, vroegen ze vaak meteen naar zijn vrouw en zijn kinderen. Of ze zeiden: ‘Wat erg voor je moeder!’ “Het verdriet om het verlies van een broer of zus wordt nauwelijks erkend,” zegt Minke Weggemans.

»

35

vergeten verdriet

psyche

“De aandacht van de omgeving gaat in eerste instantie uit naar de partner en de kinderen van de overledene. En natuurlijk naar de ouders, als die nog leven. Dat zijn de hoofdrolspelers in het rouwproces. Ook broers en zussen zelf ervaren dat zo: zij zorgen voor het achtergebleven gezin of vangen hun ouders op. Ze vergeten hun eigen verdriet. Het is bijna alsof ze zelf geen recht hebben op rouw. De verwerking van het verlies van een broer of zus kan daardoor opzij geschoven worden en jarenlang in de ijskast staan.”

Breekbaar

Drie maanden na het telefoontje van mijn broer André stond ik naast zijn bed terwijl hij aan het sterven was. Ik zei hem hoe ontzettend veel ik van hem hield, iets wat ik geloof ik nog nooit eerder tegen hem gezegd had.

Hij vertelde dat hij trots op me was, zijn ‘kleine zusje’, dat hij mensen in zijn omgeving vaak over mij vertelde, iets waar ik werkelijk geen idee van had. De liefde tussen ons was bijna tastbaar, uitte zich niet alleen in woorden, maar ook in gebaren, het vasthouden van elkaars hand, het wegvegen van een traan op een wang.

“Als de dood zo dichtbij komt, ervaar je hoe breekbaar het leven is,” zegt Minke Weggemans. “Ik zie de dood als een ervaring die bedoeld is om ons wakker te schudden. Het laat ons zien hoe waanzinnig waardevol het leven is, mensen zijn. Juist de dood van een broer of zus, want we ervaren het vaak als vanzelfsprekend dat zij er zijn. We hebben geen moeite voor hen hoeven doen - zoals bij vrienden vaak wel het geval is – broers en zus-

hoe mijn moeder zijn ogen sloot, was ik alles behalve dankbaar. Er waren alleen maar onbeschrijflijk veel tranen en een groot gapend gat op de plek die hij in mijn leven had gehad. Minke Weggemans erkent dat de weg naar dankbaarheid er een is met hobbels en hindernissen.

Het rouwproces na de dood van een broer of zus gaat niet alleen gepaard met verdriet, maar ook met emoties als boosheid of schuldgevoelens (‘Waarom hij en niet ik?’). Lichamelijke klachten, depressiviteit, een gevoel van zinloosheid, het kan er allemaal bij horen. Het omarmen van deze gevoelens en gedachten, het voelen van de pijn van het verlies, is een onmisbare fase in het rouwproces. Je staat voor de taak om je aan te passen aan een leven zonder je broer of zus. Je moet je opnieuw leren openstellen voor het leven.

Bezinningsproces

Ieder mens zal het verlies van een broer of zus op zijn of haar eigen manier verwerken. In sommige gevallen zal het de broers en zussen die over zijn dichter bij elkaar brengen. Maar Minke Weggemans heeft zelf ook ervaren dat dat niet altijd het geval hoeft te zijn. “Als ik aan mijn eigen situatie denk, zie ik een kring voor me die oorspronkelijk uit tien personen bestond. Er zijn vijf lege plekken in de kring, waardoor de vijf mensen die er nog wel zijn verder uit elkaar zijn komen te staan. De overblijvers staan met hun gezicht naar buiten gekeerd, ze zijn gericht op hun eigen gezin, waar alles nog ‘heel’ is. Hun handen, die naar elkaar tasten, kunnen elkaar moeilijk vinden door de afstand en doordat de gezichten niet naar elkaar gekeerd zijn.”

Minke Weggemans noemt het rouwproces na de dood van een broer of zus liever een ‘bezinningsproces’. Je hebt een stukje van je eigen identiteit verloren, je moet je plek in het leven opnieuw vinden. Hoewel dat proces voor iedereen anders verloopt, denkt zij dat er een immens, universeel geschenk besloten ligt in het verliezen van een broer of zus. “Omdat het een existenti-

‘Rouwen om een broer of zus is je realiseren dat het niet de dood is die ons scheidt, maar de liefde die ons verbindt’ sen zijn ons door het leven in de schoot geworpen. Hun sterven toont ons dat niets vanzelfsprekend is en dat we dankbaar mogen zijn dat we ze hebben.”

Toen mijn broer zijn laatste adem uitblies en ik toekeek

eel verlies is, wordt er een diepe laag in jezelf aangesproken.

Broers en zussen zijn metaforen voor ‘samen’: samen opgroeien, dagelijkse dingen doen als eten en spelen, samen plezier hebben, samen ruzie maken. Samen mens-zijn.

Op existentieel niveau zijn we allemaal broers en zussen als mensen die leven in dezelfde tijd. We staan naast elkaar op een tijdslijn. We zijn met elkaar verantwoordelijk voor die lijn waarop we staan. Voor mij is daarom de vraag: hoe groot kan ik mijn hart maken om te voelen dat iedereen mijn broer of zus is? Hoe kan ik een prettige, trouwe, gelukkige zus zijn voor de mensen om mij heen? Het rouwproces is in die zin een uitnodiging om te leren liefhebben.

Rouwen om een broer of zus is je realiseren dat het niet de dood is die ons scheidt, maar de liefde die ons verbindt. Je bent niet alleen verbonden met je broers en zussen, maar met alle mensen om je heen.”

en vijf aan de rechterkant, aan de ene kant mijn overleden broers en zus en aan de andere kant de levende. Ze waren duidelijk van elkaar gescheiden. Terwijl ik over dit beeld aan het vertellen was, keek ik er nog eens naar. Opeens zag ik dat de wolkjes door elkaar heen waren gaan dansen. Ik kon niet meer zien wie dood was en wie levend. Het was een transformerende ervaring, waarbij ik voelde: wat maak ik me toch druk om wie er nog leeft en wie niet? We zijn er gewoon allemaal, alle tien! Sommigen van ons zijn er

‘Broers en zussen zijn metaforen voor ‘samen’: samen opgroeien, samen plezier hebben, samen ruzie maken’

Genieten

Het is nog maar twee maanden geleden dat mijn broer André is overleden. Ik mis hem ontzettend; daarnaast zijn er steeds meer momenten waarop ik intens geniet van het leven. Meer dan voorheen. Juist omdat ik me er meer van bewust ben dat alles wat wij meemaken tijdelijk is. Het gegeven dat we allemaal zullen sterven, relativeert dagelijkse ergernissen als files of aanvaringen met anderen. Ik voel ook meer kracht in mezelf, alsof ik volwassener ben geworden nu mijn grote, wijze broer er niet meer is om op terug te vallen. Tegelijkertijd is hij er nog steeds. Soms is het of ik opeens zijn stem hoor, die mij een wijze raad geeft.

“De dood beëindigt wel het leven van je broer, maar niet je relatie met hem,” zegt Minke Weggemans. “Zijn overlijden zet je aan om door de vorm heen te kijken en vanuit je hart contact te maken, op zielsniveau. Je ego wil liever dat hij er nog is als persoon, maar op het niveau van de ziel ben je nog steeds met hem verbonden. Zo herinner ik me een visualisatie tijdens een workshop. We moesten ons een symbolisch beeld voorstellen van het gezin waar we uit komen. Ik zag tien wolkjes voor me. Vijf aan de linkerkant

alleen in een andere vorm, al weet ik niet precies in welke vorm. Op het moment van die ervaring oversteeg ik het ego, want het ego is gehecht aan de vorm. Het gevoel komt regelmatig terug, op mijn goede ogenblikken. Dan krijg ik ineens een beeld of herinnering aan een broer of zus. Hele gewone dingen vaak. Mijn zus zei een keer toen iemand zijn mond bijna verbrandde aan de soep, met pretlichtjes in haar ogen: ‘Soep moet heet zijn.’ Als dat plotseling bij me opkomt, zit ze voor mijn gevoel bij me aan tafel. Daar kan ik helemaal van gaan stralen.

Weet je wat het is? Wij hechten zoveel waarde aan tijd: hoe lang iemand leeft, of hij themadagen oud of jong sterft, hoelang Minke Weggemans studeerde theologie en Sociaal Culiemand die ziek is nog te tureel en Maatschappelijk werk. Als bezinningscoach leven heeft. Maar eigenlijk is begeleidt ze mensen bij het verlies van een broer of zus. dat betekenisloos. We worden Ze komt uit een gezin met tien kinderen, van wie er vijf allemaal een keer geboren zijn overleden. Haar eigen ervaringen en die van vele en we gaan allemaal een keer andere broers en zussen inspireerden haar om het dood. Waar en wanneer, dat boek Broederziel alleen? (uitgeverij Kok) te schrijven. zegt niet zoveel. Ik wil het Weggemans organiseert themadagen en lezingen leven zien als een spirituele door het hele land over het verlies van een broer of zus. Op reis waarop we leren liefhebvrijdagavond 17 november geeft zij een lezing in Hilversum. ben. Alles wat we onderweg Op zaterdag 2 december begeleidt zij een workshop, ook in tegenkomen is daarvoor Hilversum. www.broederzielalleen.nl bedoeld.”

37

AD

beweging beweging thema

40

Essay Hoeveel sneller kunnen we nog?

Een pleidooi voor slow

45

J ongeren in beweging 3 twintigers over hun dromen en hoe ze die willen verwezenlijken

49

Gezond bewegen Sporten is ongezond. Het alternatief?

Bewegen met aandacht

39

thema

hoeveel sneller kunnen we nog?

Onze maatschappij is in de ban van beweging. Beweging is goed, beweging moet, stilstand is achteruitgang. Met TGV-snelheid razen we door het leven. Maar de ziel reist te paard. Hij kan ons tempo al lang niet meer bijhouden. Een pleidooi voor onthaasting. Tekst Ben Kuiken

Z

Zullen we voor de verandering eens beginnen met het goede nieuws: er is een begin van een kentering. Van een tegenbeweging tegen beweging. Die beweging – die dus tegen beweging is - noemt zichzelf de stichting Slowlife.

Zij is in 2003 opgericht door Maud van Gent en Ineke Setz. Zij zagen om zich heen allemaal mensen die opgebrand waren, uitgeblust, mensen die worstelen met de combinatie van werk en leven, die geleefd worden door hun carrière. Van Gent in de Volkskrant: “Je stapt na je studietijd op weg en je gaat maar door.

Een baan, een betere baan, een beter bedrijf, een hogere functie, maar ergens moet je toch aan de rem trekken om te kijken of je nog bezig bent met de idealen en de motivatie waarmee je ooit begon. En dat liefst voor je jezelf opgebrand en uitgeblust huilend op de bank tegenkomt.”

Dus begonnen ze Slowlife. De stichting wil mensen bewegen op tijd gas terug te nemen vóórdat zij opgebrand raken. Door informatie te verstrekken over loopbaanonderbreking, door het sabbatsverlof te prediken en door ‘slowlife-locaties’ te zoeken. Dat zijn plekken in met name Zuid-Europa waar je helemaal tot rust kunt komen. Zoals de boerderij van de Nederlandse Mirella en Ton aan de rivier de Lot in Frankrijk, waar je een paar weken kunt meehelpen tegen kost en inwoning. Maar gewoon genieten van het leven op het Franse platteland mag ook. Niets moet, alles mag.

En Slowlife is niet de enige tegenbeweging.

Ook de Slowfood -beweging is aan een duidelijke opmars bezig. Deze organisatie is in 1986 in Italië ontstaan uit verzet tegen de komst van een fastfood-restaurant op de Piazza di

Spagna in Rome. De Slowfood-beweging wil af van de massaproductie van voedsel en propageert traditionele en streekgebonden gerechten en bereidingswijzen. We moeten weer genieten van voedsel zonder ons zorgen te moeten maken over bestrijdingsmiddelen of dierenleed. De organisatie kent inmiddels naar eigen zeggen meer dan 80.000 aanhangers in honderd landen.

Stoommachine

Dat is dus het goede nieuws. Het slechte nieuws: de aanhangers van een Slow life zijn nog steeds in de minderheid. Het merendeel van de mensheid laat zich opzwepen door het moordende tempo van de moderne maatschappij. Die is namelijk in de ban van beweging en vooruitgang. Beweging is goed, beweging moet, stilstand is achteruitgang. De economie moet groeien, we moeten carrière maken, we moeten vooruit in het leven.

Ho, dat gaat te snel. Even gas terugnemen.

Want wat is er mis met beweging? Hoe kun je nou tegen beweging zijn? Dat zijn tegenbewegingen als Slowlife en Slowfood ook helemaal niet. Ze verzetten zich niet tegen beweging als zodanig, maar tegen het hoge tempo van bewegen in onze maatschappij. Dat zorgt ervoor dat mensen afhaken. Dat onze dieren ziek worden en de tomaten nergens naar smaken.

Ze pleiten niet voor stilstand, maar voor slow in plaats van fast.

Want dat tempo is in de afgelopen decennia schrikbarend toegenomen en er lijkt, ondanks de tegenbewegingen, geen houden meer aan.

De beweging kent namelijk zijn eigen dynamiek. Het is een steen die van een berg naar beneden rolt en steeds sneller en sneller gaat.

»

41

hoeveel sneller kunnen we nog?

thema

We hebben een monster ontketend dat we niet in de hand hebben. Sinds de uitvinding van de stoommachine zijn we de controle kwijtgeraakt over het tempo van de beweging.

Want hoe gaat dat: na de stoomtrein kwam de dieseltrein, kwam de elektrische trein, kwam de TGV, komt de zweeftrein… De machine bepaalt het tempo waarin we reizen, werken, leven, niet de mens.

De wal keert het schip. Het tempo is niet meer bij te houden, mensen haken af. De ziel reist te paard, laat Harry Mulisch zijn hoofdpersoon in Het stenen Boeken over ont haastin g bruidsbed zeggen wanneer De Canadese journalist Carl Honoré schreef een hij met het vliegtuig naar boek over de Slow-bewegingen die overal in de Dresden reist. Het duurt wereld opkomen, waaronder Slow-food, Slow-cities enkele dagen voordat de en zelfs Slow-sex. Carl Honoré, Slow, Lemniscaat ziel landt. Maar in het 2004, ISBN 9056376314. • Na zijn boek Het grote boek huidige tempo komt hij van de rust schreef Paul Wilson een vervolg onder nooit meer aan, want de titel Het grote boek van de onthaasting. Volgens ondertussen is het lichaam de auteur is rust een voorwaarde voor succesvol al weer verder gevlogen. functioneren. Paul Wilson, Het grote boek van de Op de werkvloer is elke onthaasting, Archipel 2001, ISBN 9029556439. • In inefficiëntie weggesneden, Lof der luiheid houdt Tom Hodgkinson een hartszodat werknemers acht tochtelijk pleidooi voor de kunst van het nietsdoen. uur per dag productief ‘Het merendeel van de wereldproblemen lijkt van kunnen zijn. Hier bepaalt mensen te komen die het te druk hebben,’ citeert de computer het tempo Hodgkinson Evelyn Waugh. Tom Hodgkinson, Lof waarin we werken. Het der luiheid, De Bezige Bij 2004, ISBN 9023416384 • is een voortdurende race ‘De motor van een raceauto is na 250 kilometer tegen de klok die we totaal versleten, maar met een diesel haal je honderdonmogelijk kunnen winduizenden kilometers.’ Met deze vergelijking nen. De meesten van ons roepen Peter Axt en Michaela Axt-Gadermann de slagen er maar niet in om lezer van hun boek Lof der luiheid op het rustiger alle e-mails te lezen en te aan te doen. Peter Axt en Michaela Axt-Gaderbeantwoorden, laat staan mann, Lof der luiheid, handboek voor onthaasting, het werk waarvoor we zijn Panta Rhei, 2002, ISBN 90 76771 27 8 aangenomen op tijd af te

krijgen. Het leidt tot overmatige stress en uiteindelijk ziekteverzuim. Ook op wereldschaal is deze dynamiek onontkoombaar. Een land dat mee wil komen in de vaart der volkeren - en welk land wil dat nou niet? - moet zijn economie hervormen naar kapitalistisch model en moet zijn bevolking aanzetten tot maximale inspanning. Ook ons land is in de ban van deze retoriek. Pleitte minister Margreet de Boer in de jaren negentig nog voor ‘onthaasting’, inmiddels roept het kabinet Balkenende de Nederlandse bevolking op harder en langer te werken om mee te kunnen komen in de wereldwijde concurrentieslag met vooral India en China.

wachten vervelend. Met andere woorden: pas op het moment dat beweging heilig wordt verklaard, wordt stilstand een probleem.

De file en de wachtlijst horen net zo goed bij de moderne maatschappij als de mantra van de beweging. Er bestaat dus ook geen andere oplossing voor het fileprobleem of de wachtlijst dan onthaasting. Want uitbreiding van de capaciteit stimuleert de vraag en biedt dus slechts even soelaas.

De wal keert het schip. Het tempo is niet meer bij te houden, mensen haken af. De ziel reist te paard, schreef Harry Mulisch in Het stenen bruidsbed, en komt dus nooit meer aan, want ons lichaam is alweer verder gevlogen.

Aandacht File

‘Zonder transport staat alles stil’. Met deze slogan raakte de transportsector onze maatschappij in de kern van haar bestaan. Want er wordt wat afgesleept met goederen. Bloemen uit Holland, kalveren uit Ierland, sinaasappels uit Marokko, fietsen en textiel uit China, olie uit het Midden-Oosten… Zonder transport staat alles stil, dat wil zeggen: dan komt de economie tot stilstand.

Nu wil de ironie dat we nogal vaak stil staan met zijn allen. Af en toe lijkt de file nationaal probleem nummer een. Jaarlijks kost de file ons 2,2 miljard euro, zo becijferde diezelfde transportsector. Maar ook als we niet in de auto zitten, ‘staan’ we vaak stil. In de rij bij de pinautomaat, telefonisch bij de klantenservice van een of andere dienstverlener, op een wachtlijst voor een medische ingreep…

Er zijn nog tien wachtenden voor u.

Beweging en wachten zijn twee kanten van dezelfde medaille. Alleen als je haast hebt, is

het geestelijk welzijn – minder stress, minder burnout enzovoort – maar ook op het materiële vlak. ‘Door te onthaasten kun je efficiënter

Laten we dit verhaal ook positief eindigen.

Dat einde begint bij de Canadese journalist Carl Honoré. Een succesvol journalist, die schreef voor prestigieuze bladen als The Economist en The Observer. Een druk baasje, zeker toen zijn vrouw beviel van een zoontje.

Maar gelukkig wist Carl zijn tijd uiterst efficiënt in te delen. In een boekwinkel zag hij iets heel handigs: een reeks voorleesboekjes onder de titel ‘Eén-minuutverhaaltjes voor het slapengaan.’ Op het moment dat hij het wilde kopen, kreeg hij een heldere ingeving.

‘Plots besefte ik dat mijn haast zodanig uit de hand gelopen was dat ik zelfs de dierbare momenten met mijn zoon op het einde van de dag wou versnellen,’ zo blikt hij terug in een interview met de Vlaamse site Liberales.be.

Honoré schreef een boek onder de titel Slow.

Hij waarschuwt daarin voor de gevolgen van de snelheidscultus en laat de voordelen zien van onthaasting. Die voordelen liggen volgens Honoré niet alleen op het vlak van

worden en bijgevolg meer materiële welvaart genieten.’ Door de dingen met aandacht te doen, werken we efficiënter, zijn we creatiever en plegen we minder een aanslag op onze gezondheid. Uiteindelijk is Slow de redding voor onze welvaart, meent Honoré.

Overigens pleit Honoré Me e r i nformatie op internet of de Slowbeweging er • Een paar maanden tot rust komen op een helemaal niet voor om boerderij in Frankrijk? Of een verwenweek in alles ‘langzaam’ te doen.

Italië? Slowlife verzamelde tientallen verblijHonoré op Liberales: fadressen waar u helemaal tot rust komt. Ook ‘In tegenstelling tot de op de site: informatie hoe u uw loopbaan tinaam gaat het er niet jdelijk kunt onderbreken of een andere wending om de hele wereld af te kunt geven. www.slowlife.nl • De Nederlandse remmen tot een slakSlowfood-organisatie zet zich onder meer in kengang, maar wel om voor het behoud van traditionele, regionale proalles in het juiste tempo ducten die dreigen te verdwijnen. Ook organisete doen: nu eens snel, ert zij evenementen en excursies over voeding. dan weer langzaam, soms www.slowfood.nl • Tips voor cursussen, boeken daar tussenin. Traag zijn en artikelen over onthaasting zijn te vinden op betekent de tijd nemen onthaasten.startpagina.nl. om het beste uit het leven te halen, je nooit R e a g e ren haasten voor de lol.’

Bent u blij, boos of verdrietig over dit artikel?

Bewegen met aandacht Mail het de redactie van Zens: redactie@zens.nu dus.

43

thema

AD

jong in beweging De tijd van de grote bewegingen lijkt voorbij. Maar dat wil niet zeggen dat de jongeren van nu niet meer in actie komen tegen onrecht en misstanden in de wereld.

Alleen doen zij het op hun eigen manier. Drie twintigers over hun dromen en wat zij eraan doen om die te verwezenlijken.

Tekst mirre bots Tekst ellen grootes

De laatste keer dat het Museumplein volstond met demonstranten is weliswaar nog niet zo lang geleden. In oktober 2004, toen de vakbonden en de linkse partijen te hoop liepen tegen de plannen van het kabinet met het prepensioen en de sociale zekerheid. Maar dat was vooral een demonstratie van een oudere generatie die vecht voor behoud van opgebouwde rechten.

Jongeren zijn niet meer te porren voor actie, wordt gezegd. De tijd van de grote maatschappelijke bewegingen, zoals we die kennen van de jaren zeventig en tachtig, lijkt definitief voorbij. Toen ging men nog massaal de straat op om te protesteren tegen de komst van kernwapens, voor betaalbare woningen en tegen de

onderdrukking van vrouwen. Maar waar zijn de protesten nu? Het is toch echt niet zo dat er minder onrecht in de wereld is dan pakweg dertig jaar geleden. Jongeren voeren tegenwoordig actie

op hun eigen manier, zo blijkt. Kleinschaliger, positiever en zonder al te grote woorden.

Want waar hebben al die grote bewegingen ons gebracht? Niet bij de beloofde betere wereld. Nee, jongeren

van nu beschouwen zichzelf als realistischer.

Ze zoeken haalbare doelen. Maar ze dromen nog steeds van een betere wereld. Gelukkig maar.

Âť

45

jong in beweging

thema

‘Het liefst zou ik een politieke jongerenpartij oprichten’ ‘Het maakt me kwaad dat sommige mensen zo arm zijn.’

“Dat jongeren niet met het milieu bezig zouden zijn, is gewoon niet waar. Al lijkt dat op het eerste gezicht soms wel zo. Veel middelbare scholieren bijvoorbeeld maken zich erg druk over het broeikaseffect en de klimaatsveranderingen. Maar ze voelen zich vaak machteloos. Maak je ze bewust en zet je ze gezamenlijk tot actie aan dan zie je ze steeds enthousiaster worden. Dat doen wij bijvoorbeeld in ons project The Bet, waarin een klas of school een weddenschap aangaat met de directie of de gemeente dat het hen lukt om in twee maanden tijd acht procent CO2 te besparen. Vooral het gezamenlijke spreekt hen erg aan. In je eentje milieubewust zijn is niks aan.

En daarmee kom je er ook niet. Voor een duurzame wereld heb je heel progressieve ideeën én mensen nodig. Jongeren hebben beide in zich. Volwassenen zijn hun idealisme vaak kwijtgeraakt en zijn te veel met hun eigen hachje bezig. En de politiek is veel te kortzichtig voor deze lange-termijnproblematiek. Eigenlijk zouden we als jongeren een politieke partij moeten oprichten, dan zouden we veel beter een vuist kunnen maken. Juist op dit gebeid. Zelf ben ik

Nicole Keller/26

( B e ta a l d e k r a c h t b i j C r o s s Your Borders, een ondeRwijsproject over ontwikkelingsvraagstukken voor middelbare s c h o l e n . ) www.crossyourborders.nl

“Al van jongs af aan kan ik heel moeilijk tegen onrechtvaardigheid.

Ik heb dat altijd gehad. Het maakt me kwaad dat sommige mensen zo arm zijn, zowel hier als in de Derde Wereld, of dat hele bevolkingsgroepen gediscrimineerd worden. Als ik als kind met mijn ouders op vakantie was en er kwam in een restaurant iemand langs om sleutelhangers te verkopen, wilde ik die per se kopen. Zo ging me dat aan het hart.

In mijn middelbare schooltijd heb ik me daar wel van losgemaakt: ik gooide geschiedenis, aardrijkskunde en maatschappijleer uit mijn vakkenpakket, het moest allemaal bèta zijn, want ik wilde arts worden. Maar nu werk ik vijftig, zestig uur per week

voor Cross Your Borders, een onderwijspro-

ject dat ik drie jaar geleden met een aantal

jongeren heb opgezet. Wij willen dat jongeren meer betrokken zijn bij de wereld, dat ze zich meer inzetten voor

een rechtvaardiger wereld. Het leek ons het beste om met middelbare scholieren te beginnen. Zij zijn zich nog aan het vormen. Bovendien hebben veel van hen de

neiging om zich met hun mp3-speler en internet terug te trekken op hun eigen kamer. In een heel klein en benauwd wereldje. We zijn met een plan van twee A4’tjes naar middelbare scholen gegaan om een interactief onderwijsproject over ontwikkelingsvraagstukken aan te bieden. Zodat jongeren weten wat er speelt. Zodat zij zich bijvoorbeeld kunnen voorstellen wat kindsoldaten zijn of hoe jongeren van hun leeftijd elders in de wereld leven. Wij wilden hen op een aansprekende manier bewust maken van het onrecht in de wereld en ze ook nog enthousiast maken om hiertegen in actie te komen.

‘Oké’, zeiden die eerste twee scholen, ‘ga het maar doen.’ En het werkte. Iedereen was enthousiast.

We hebben toen keihard gewerkt om een professionele stichting van de grond te krijgen en daar steeds meer scholen in en om Nijmegen voor te winnen. Dat is gelukt: meer dan drieduizend jongeren hebben ons project gedaan. Nu gaan we de rest van Nederland veroveren. Ik ben sinds 2005 een van de betaalde krachten. Ik krijg geen topsalaris, maar daar gaat het mij niet om. Mijn hart zit erin.

Een vriend zei laatst: ‘Je lijkt wel een moderne hippie’. ‘Ja’, zei ik, ‘maar ik lig niet met een jointje in het gras, ik pak liever aan’.”

bij JMA (Jongeren Milieu Actief) actief geworden, eerst

als lid, later in het bestuur, omdat ik vind dat we

ontzettend stom bezig zijn met het milieu.

Neem bijvoorbeeld dat gesleep over de hele wereld met voeding en voedingsstoffen. We halen bijvoorbeeld soja uit de tropen en geven het aan de koeien hier. Hebben ze daar een tekort aan voeding en wij een overschot aan

mest. Dat is toch van de zotte! Naast mijn werk

voor JMA studeer ik biologie. Ook vanwege mijn betrokken-

K i m o va n D i j k / 2 1 ( B e s t u u r s l i d va n J o n g e r e n M i l i e u A c t i e f ) www.jma.org

heid bij de natuur en het milieu. Vreemd is ook dat we helemaal niet duurzaam denken. Vorige week nog moest ik voor mijn studie een week naar Zwitserland. We hadden daarvoor de trein geboekt.

Komt er iemand die zegt: ‘met Easy Jet is het véél goedkoper’. Maar niet als je alle kosten zou doorberekenen! In een duurzame wereld zou dat wel moeten gebeuren. Misschien zouden mensen dan ook meer de werkelijke waarde van dingen gaan inzien en niet meer voor een koopje heel de wereld afreizen.”

»

47

jong in beweging

‘Ik vier mijn weekenden bij Gered Gereedschap’ “Ik heb een drukke baan. Ik werk vijf dagen per week als milieu- en kwaliteitscoördinator bij Ikea. Toch probeer ik

me op z’n minst vier uur per week in te zetten

voor de Stichting Gered Gereedschap.

Wij zamelen gereedschap in dat hier

op de afvalhoop zou belanden, knappen dat op en versturen het naar ontwikkelingsprojecten in de

Derde Wereld. In die landen kunnen ze dat gereedschap nog goed gebruiken.

sporten is voor

de dommen Minder eten, meer bewegen, zo luidt het antwoord van de gezondheidsgoeroes tegen de uitdijende Nederlandse lijven. ‘Fout’, roept bioloog Midas Dekkers, ‘sporten is heel ongezond’. Maar wat dan? Op zoek naar de gezonde beweging. Tekst Mariëtte Sinninghe Damsté Illustraties Monique Wijbrands

Scholen kunnen er hun leerlingen les mee

geven en die kunnen er vervolgens een eigen bestaan mee opbouwen. Op mijn reizen, onder andere in Ecuador

Saskia Immerzeel /26

( V r i j w i l l i g e r G e r e d G e r e e d s c h a p, een stichting die gebruikt gereeds c h a p i n z a m e lt, o p k n a p t e n n a a r de Derde Wereld stuurt.)

www.geredgereedschap.nl

en Indonesië, viel me op hoe weinig kansen veel mensen hebben en hoe leergierig ze tegelijkertijd zijn. Ze willen graag weten hoe wij in het westen de dingen aanpakken. Dat sommige mensen door middel van de projecten van Gered Gereedschap de mogelijkheid krijgen om hun levensomstandigheden te verbeteren, spreekt me zeer aan. Bovendien vang je meer vliegen in één klap: gereedschap wordt gerecycled én het wordt vaak opgeknapt door mensen die elders moeilijk aan de bak komen en zo kunnen reïntegreren.

Ik wil graag mijn steentje bijdragen en anderen helpen die het minder goed hebben dan ik. Mijn interesse is daar altijd naar uit gegaan. Eerst wilde ik culturele antropologie studeren, maar om nou veldonderzoek te doen of in het land zelf te gaan helpen, dat ligt me niet echt. Ik ben geen hulpverlener. Ik ben goed in analyseren en coördineren en mijn Engels is behoorlijk goed, dus doe ik de projectadministratie voor één land. In mijn geval: Oeganda. Ik handel alle aanvragen af die binnenkomen, beoordeel ze, geef advies en voer alle correspondentie erover.

Ik doe dat graag en met veel plezier. Ik zeg altijd: mijn weekend vier ik hier bij Gered Gereedschap. Er heerst een ontspannen sfeer en het is er gezellig. Een bijkomend voordeel is dat het hoofdkantoor bij mij om de hoek is.”

49

thema

Het begint een nationale sport te worden: fitness. Overal schieten de sportscholen als paddestoelen uit de grond. Bedrijven toveren hun kelder om tot een waar fitnessparadijs. Sommige bedrijven verplichten hun werknemers zelfs om een uur per dag in de toestellen te hangen. Deze nieuwe nationale obsessie komt natuurlijk niet uit de lucht vallen. Nederland dijt uit en het antwoord van gezondheidsgoeroes hierop luidt steevast: minder eten, meer bewegen.

Maar een gestresste manager die na acht uur zittend werk opeens vijftien kilo van de bank drukt, is dat niet hartstikke ongezond?

“Jazeker,” zegt bioloog Midas Dekkers in een interview met een Belgische krant. “Dat je begint te zweten, te hijgen, dat zijn allemaal signalen van het lichaam dat zegt: ben je gek geworden, geest? De dieren weten beter. Die doen niet aan sport en zijn toch zo fris als een hoentje.”

In zijn nieuwste boek Lichamelijke Oefening bekritiseert Dekkers de hoge status die sport inneemt in onze westelijke samenleving. Hij verwijst daarbij naar het dierenrijk waar niet wordt gesport maar waar ook geen klachten als RSI voorkomen. Hij schrijft: ‘Sport heet gezond te zijn.

Daar hebben de mensen oren naar. Nu gezondheid geen

klachten heeft, kan fitness geen kwaad. Het is juist wetenschappelijk aangetoond dat het lichaam bij tweemaal per week cardio fitness (intensief trainen tegen een lichte weerstand zoals joggen op een loopband, fietsen of steppen) bepaalde stoffen aanmaakt die zorgen voor een lekker gevoel. Mensen praten vaak over een bepaalde ontlading en er verandert ook daadwerkelijk wat in de hersenen.

Deze verandering treedt bijvoorbeeld niet op als je ontspannen een boek leest.”

Jager

Wegerif verwijst echter maar weinig mensen door naar de sportschool want ideaal vindt ze, net als Midas, intensief trainen niet. Wegerif: “De mens is van oorsprong een jager.

Die is de hele dag in beweging in de buitenlucht en eet als ontbijt, lunch en diner zijn caloriearme vangst. Wij zitten de hele dag achter een bureau en vullen onze winkelwagen in de supermarkt. We krijgen teveel calorieën binnen terwijl we naar verhouding te weinig verbranden. Dit leidt tot welvaartsziekten als diabetes en overgewicht op steeds jongere leeftijd. Het zou handig zijn als onze verbranding zich aan deze maatschappelijke ontwikkeling had aangepast, maar helaas, dat is niet gebeurd. We kunnen er echt niet omheen om onze leefgewoonten aan te passen om gezond te blijven.

Eén of meer keer per week pieken in een sportschool is volgens mij niet de oplossing.”

Wegerif is het met Midas eens dat sporten ook een negatief effect kan hebben op de geest: “Mensen vergelijken zichzelf altijd met anderen. Dus ook in de sportschool.

Onder mannen krijg je dan van die opgepompte types en vrouwen komen op het spreekuur met vragen over plastische chirurgie.”

Als we naar Midas Dekkers en Bregje Wegerif luisteren moeten we dus massaal weer het veld in om op konijnen schieten. Iets wat menig dierenorganisatie niet zal toejuichen. Volgens Wegerif is daar een makkelijk alternatief op te vinden: “Ik adviseer mensen een half uur per dag rustig te lopen of te fietsen. Op deze manier boots je je natuurlijke ritme na.”

‘Dat je begint te zweten, te hijgen, dat zijn allemaal signalen van het lichaam dat zegt: ben je gek geworden, geest?’ toestand meer is maar een doel, kun je er iets aan doen: het heft in eigen handen nemen, de handen uit de mouwen.

Sport past in een maatschappij waarin elk probleem wordt aangepakt door iets te ondernemen. (…) Sport is niet alleen slecht voor het lichaam, maar ook voor de geest.’ “Welnee”, sust huisarts Bregje Wegerif (34). “Zolang iemand geen

Bewegingskunst

In het Westen is sporten de voornaamste lichamelijke oefening die we kennen. De doelen die deze oefening nastreeft zijn vooral van fysieke aard: het verbeteren van de doorbloeding van de aderen, de conditie, de kracht en een strakke buik en billen. In andere culturen kent lichamelijke oefening ook een mentale of spirituele component. Zoals tai chi. Dit is een mix van vechtkunst, meditatie en gymnastiek. De Chinezen geloven heilig dat deze bewegingskunst bescherming biedt tegen al het kwade. Met de vechttechnieken kunnen ze zichzelf verdedigen in nood. De meditatie beschermt hen tegen kwade gedachten. En de gymnastiek bevordert hun gezondheid.

Tjeerd Verbeek (38) werkte eind jaren negentig als webdesigner toen hij last kreeg van RSI. Hij ging intensief tai chi beoefenen. Nu geeft hij fulltime les in de bewegingskunst. Verbeek: “In China en India is het een traditie om je bewust te zijn van je lichaam en je daarin te oefenen.

Door de verschillende houdingen die je bij tai chi aanneemt beweeg je alle gewrichten, met name de heup, schouders en rug. Hierdoor blijft de circulatie op gang. Doordat je de bewegingen langzaam uitvoert heb je meer tijd om te voelen wat je doet, te ontspannen en zo beter in contact te komen met je lichaam. Als je lichaam ontspant, ontspant ook de geest. Zo kun je via je lichaam de boel tussen je oren aanraken. Tai chi is een continue wisselwerking tussen lichaam en geest.”

Ook de uit Brazilië overgewaaide vechtsport capoeira doet een beroep op zowel lichaam als geest. Deze krijgsdans uit de tijd van de slavernij in Brazilië is een totaalervaring van muziek, zang, dans en vechttechnieken.

Het spel wordt gespeeld met een groep van zes tot zestien personen waarvan er twee muziek maken. Een niet ingewijde toeschouwer ziet een vloeiende dans met veel acrobatische toeren, karatetrappen en schijnbewegingen waarmee de spelers elkaar aantrekken en afstoten.

De 48-jarige Claudio Lemos (alias Mestre Samara kwam

twintig jaar geleden naar Nederland en nam de Braziliaanse bewegingskunst mee. Hij ziet veel overeenkomsten tussen deze vechtdans en de vechtkunsten uit het Oosten zoals tai chi en karate. “Capoeira is net als de meeste andere vechtkunsten een middel om een doel te bereiken. Ons streven is een stabiele geest in een gezond lichaam.”

Boosheid

Toch lijkt de expressieve manier waarop capoeira deze doelen nastreeft heel anders dan een tai chi of yoga-beoefenaar dat doet, totaal in zichzelf gekeerd. Lemos denkt dat je juist door het uiten van je emoties leert om ze te beheersen: “In capoeira kun je je emoties niet verstoppen.

De muzikanten sturen de energieën. Als ze zien dat jij je boosheid niet durft te tonen, geven ze je de klanken die

‘We hebben geen aandacht meer voor wat er in ons lichaam gebeurt en herkennen zo de stresssignalen niet’ je nodig hebt om de emotie in je los te maken. Hierdoor onderzoek je je eigen grenzen. Je ziet hoe je tegenspeler reageert, misschien gaat hij de confrontatie met je aan of ontwijkt hij je juist. De dans die ontstaat brengt je naar het moment. Daar ligt de kracht. Alles wat je doet is dan geen reactie maar een uiting van de volle kracht die je vindt in het moment.”

Volgens Verbeek leiden alle beweeg- en vechtkunsten uiteindelijk naar binnen en is de culturele omgeving dat wat het pad anders maakt.

Tjeerd: “Of je nou de tango, capoeira of tai chi beoefent, het bewegen vanuit je centrum is universeel. Je voelt dat

»

51

thema

het beter gaat als je je lichaam voelt, als je je durft over te geven aan het moment. Als je geluk hebt, tref je een goede leraar die je dit snel leert ontdekken.”

Verlichting

Het je bewust zijn van de beweging of het met aandacht bewegen is een terugkerend thema in de oosterse bewegingskunsten. Het zou de geest stabieler maken en daardoor de beweging krachtiger. Ook menig yoga- of meditatiemeester zal beamen dat het ultieme doel, de verlichting (en alle andere positieve effecten voor lichaam en geest op het pad daarnaar toe), alleen te bereiken is door de beweging in je lichaam, de ademhaling, aandachtig te observeren en alle andere bewegingen die via je lichaam plaatsvinden met aandacht uit te voeren. Maar eenvoudig is anders. Een geest die gewend is om snel te leven en te denken vindt het allesbehalve prettig om de aandacht bij de beweging te houden.

Bij wijze van experiment startte in 1979 de Amerikaanse microbioloog Jon Kabat-Zinn een training om uitbehandelde patiënten te leren hun aandacht te richten in het moment, in de beweging zelf. Hij hoopte dat de aandacht van de patiënten zou verschuiven van het piekeren in het hoofd naar de beweging in het lichaam. Als fervent beoefenaar van yoga en Vipassanameditatie had hij aan den lijve ondervonden dat deze techniek werkt om je meer in het hier en nu te brengen.

Inmiddels hebben wereldwijd zeer veel mensen baat gehad bij zijn mindfulness based stress reduction training.

Als gevolg van dit succes is er zelfs een wetenschappelijke onderbouwde, vernieuwende stroInternet ming binnen de geestelijke gezondAandachttraining www.aandachttraining.nl heidszorg ‘mindfullness’ genaamd.

Vipassana meditatie www.simsara.nl Ingrid van den Hout (41) is psychoYoga en meditatie www.yoga-meditatie.org motorisch therapeute bij het AmsterCapoeira met Mestre Samara www.senzala.nl dams Medisch Centrum De Meren Tai chi met Tjeerd Verbeek www.tai-chi.nl en behandelt sinds 1999 mensen met

de aandachttraining van Kabat-Zinn. “Met eenvoudige oefeningen als loop- en zitmeditatie, lichaamsscan en yoga leren we mensen meer in het hier en nu te leven.

De meesten van ons doen dat niet. We piekeren en leven of in het verleden of in de toekomst. We hebben geen aandacht meer voor wat er ons lichaam gebeurt en herkennen zo de stresssignalen niet. Stress leidt uiteindelijk tot ziekte. Door weer met aandacht te bewegen, verbetert de kwaliteit van het leven enorm. En niet alleen bij mensen met lichamelijke of geestelijke problemen; ook bij gezonde mensen.”

Gereedschap

Alhoewel Van den Hout met meditatie- en yogatechnieken werkt, kiest zij ervoor om dat niet te benoemen: “Ik vertel wel waar de aandachttraining op gebaseerd is maar we hebben het bewust over ‘zitten in aandacht’ en ‘lopen met aandacht’. Op het moment dat je over meditatie, yoga of het boeddhisme begint, stuit je bij veel mensen op weerstand. Nu houden we de drempel laag.”

Staat het leven met aandacht niet haaks op het behandelen van depressie met cardio fitness zoals in het AMC ook wordt gedaan? Van den Hout: “Het is een andere benadering van hetzelfde probleem. Aandachttraining past niet bij iedereen dus moet je als behandelaar verschillende ‘gereedschappen’ aanreiken. Persoonlijk vind ik bijvoorbeeld hardlopen een fantastische manier om te aarden. Wanneer een inspannende activiteit veel aandacht vraagt, heb je minder ruimte om te piekeren.

Daardoor werkt het stressverminderend.”

Huisarts Wegerif: “Mensen vergeten dat het in het leven gaat om gezond en gelukkig zijn. En een gezond lichaam draagt nou eenmaal bij aan geluk.” Als we de bewegingsdeskundigen mogen geloven is een half uurtje wandelen, stretchen of met aandacht afwassen per dag meer dan genoeg om die gezonde staat te bereiken.

Zelfs Midas Dekkers zal daar niet veel tegenin kunnen brengen. Een kat of hond rekt zich immers ook meerdere malen per dag met volle aandacht uit.

Tips voor meer beweging in je leven

Door tai chi leraar Tjeerd Verbeek

1 Ga op de grond zitten als je TV kijkt en wissel verschillende houdingen af; kleermakerszit, op je knieën en je benen languit gestrekt voor je. Het is oké als je niet lang in eén houding kan zitten maar blijf rechtop zitten!

2 Neem de trap in plaats van de lift of roltrap.

3 Neem wat vaker de fiets of benenwagen in plaats van de auto.

4 Wissel rechts en links af bij het doen van (huishoudelijke) klussen. Denk aan het zemen van de ramen of een muur witten met je andere arm.

5 Imiteer de bewegingen van je huisdier, kinderen of kleinkinderen.

Tips voor meer aandacht bij bewegen

1 Zet je wekker vijf minuten eerder. Leg een hand op je buik en de andere op je borst. Adem rustig door en probeer naar de hand op je buik toe te ademen.

2 Als je je van A naar B verplaatst, neem dan een omweg via een groene route. In plaats van jezelf gehaast te bewegen probeer je te genieten van de omgeving.

3 Richt je aandacht tijdens het (hard)lopen op je voeten.

Voel hoe ze de grond raken en weer verlaten.

4 Kies één bezigheid die je iedere dag langzaam en met volle aandacht doet. Denk aan de afwas, planten water geven, aankleden, tandenpoetsen, het snijden van groente etc. Wees je bewust van iedere kleine beweging die je maakt.

5 Voor een intensieve training of wedstrijd richt je je aandacht volledig op je lichaam door je hele lichaam te scannen op spanningen. Begin bij je tenen en eindig bij je hoofd. Doe dit liggend of staand. Zodra je ergens spanning voelt richt je je aandacht erop en adem je naar de plek toe.

Midas Dekkers, Lichamelijke Oefening Uitgeverij Contact 2006, ISBN 9025427332.

53

jong & oud Wat leert jong van oud en oud van jong?

Dit keer Ton Driessen, Reiki-leraar, en Angela Daemen, zijn leerling.

‘Als ik een ineengedoken vrouwtje door de supermarkt zie dwalen, geef ik haar een grote smile. Daar beurt ze van op.’

Tekst Jorn Hövels beeld sannah de zwart

Waarom zijn jullie met Reiki begonnen?

Hoe reageerde jullie omgeving?

T o n “Ik was ongelukkig en in mijn werk als buschauffeur

T o n “Toen ik met Reiki begon, woonde ik in Amsterdam en daar kan alles. Maar ik merkte wel dat sommige collega’s van me wegliepen. Waarschijnlijk omdat ik niet meer alleen over Ajax wilde praten, of over dure auto’s. Het leven kreeg inhoud en dat wilde ik delen.”

verveelde ik me te pletter. Op een dag werd het me allemaal teveel. Dus parkeerde ik de bus pardoes in de berm, midden in de spits. Zo kon het niet langer, ik moest op zoek naar iets anders. Ondanks mijn ‘niet lullen maar poetsen’ mentaliteit, stond ik open voor alles wat op mijn pad kwam. Toevallig was dat een Reiki-informatieavond. Het was gezellig en ik bleef.”

“Wij spraken thuis nooit over gevoel, maar Reiki maakte allerlei emoties in me los en die moest ik kwijt. Op een

Angela

A n g e l a “Ik stapte er ook blind in.

Mijn man en ik hadden een mooi huis en twee leuke kinderen, maar er miste iets. We konden onze vinger er niet op leggen. Op een goede ochtend schoot spontaan het woord ‘REIKI’ door mijn hoofd. Ik had er nog nooit van gehoord, voor mij was het slechts een klank. Maar ik geloof niet in toeval, dus plukte ik lukraak de eerste de beste Reikischool van het internet. Dat heeft mijn leven veranderd.”

gegeven moment stond het gezinsleven volledig op zijn kop.

Mijn man wilde toen zelfs dat ik met Reiki zou stoppen, maar ik voelde dat het goed was. En het ging ook steeds beter met mij en de kinderen. Nu doet mijn man ook aan Reiki.”

Wat heeft Reiki jullie opgeleverd?

Raken jullie in het dagelijks leven ook mensen aan?

‘Is het niet arrogant om tegen onbekende mensen te zeggen: ‘Het gaat niet goed met jou’?’

Toen Ton Driessen nog buschauffeur was, reed hij dagelijks op lijn vijftien door Amsterdam. Na werktijd hield hij er een ruig leven op na, met veel drank en vrouwen. Tot hij in 1984 met Reiki in aanraking kwam, een Japanse manier van handoplegging waarbij je universele levenskracht doorgeeft aan anderen en jezelf. Van Reiki werd hij rustig en kreeg hij inzicht.

Inmiddels is Ton Reikimaster en geeft hij cursussen aan mensen die ook Reikileraar willen worden. Een van zijn leerlingen is de drieëndertigjarige Angela Daemen: “Ton is erg direct. Toen ik me voor zijn Reikicursus wilde opgeven, zei hij: ‘Wat bezielt jou? Reiki is geen workshop, maar een levensweg. Dus ga naar huis en denk er nog eens twee keer over na.’”

Vier vragen aan een jonge hond en een oude rot over Reiki.

jong geleerd

Angela “Voordat ik met Reiki begon, zat ik vast in het

bekende patroon van de huisvrouw: ik zorgde voor de kinderen, stond altijd op tijd op en maakte me geregeld druk over onbelangrijke zaken. Nu ik met Reiki bezig ben, doe ik ook wat ik wil: ik vraag mijn man wel eens om een massage, bezoek af en toe de kroeg en ga nooit meer naar verjaardagen omdat anderen dat van me verwachten. Weet je nog Ton? Jij zei het zo vaak: ‘Angela, wat wil je zelf? En waarom doe je dat dan niet?’”

T o n “Ik zeg dat omdat veel mensen gevangen zitten in de

verwachtingen die de maatschappij of anderen van hen hebben. Dat is niet nodig. Mensen moeten zich meer realiseren dat ze een krachtige, autonome persoonlijkheid hebben. Reiki opende mijn ogen; al na mijn eerste behandeling was het alsof ik jarenlang oogkleppen had gedragen en ik naar een grote, lichte villa verhuisde. Ik ervaarde meer ruimte.”

T o n “Vaak, want Nederland heeft behoefte aan warmte. Nederlanders beginnen zo langzamerhand een beetje op Japanners te lijken. En die lopen nou ook niet bepaald over van intimiteit.

Een buiging, daar blijft het meestal bij. Wat ik doe bij mensen die pijn hebben, of verdriet: ik pak ze vast, kijk hen indringend aan en zeg alleen maar: ‘En…?’ Dat stukje persoonlijke aandacht is genoeg om de pijn te verzachten, of een slecht humeur te laten verdwijnen.”

A n g e l a “Ton, doe je dat echt? Ik doe dat alleen met mensen waarvan ik hou. Is het niet arrogant om tegen onbekende mensen te zeggen: ‘Het gaat niet goed met jou’?

T o n “Nee, mensen maken te weinig contact. Als ik een ineengedoken vrouwtje door de supermarkt zie dwalen, geef ik haar een grote smile. Daar beurt ze van op.” www.reiki.nl

55

lichaam en geest adem in, adem uit

wakkere hersenen

Door de neus ademen is gezonder dan door de mond. De neus filtert schadelijke stoffen en bevochtigt en verwarmt de ingeademde lucht. De Airmax is een hulpmiddeltje om de neusvleugels verder open te zetten, zodat de ademhaling verbetert. Handig tijdens het sporten of bij verkoudheid of hooikoorts. De Airmax schijnt ook goed te werken tegen snurken. Je ziet het roze of blauwe klemmetje wel zitten, maar wie daar geen probleem mee heeft zal zich lekker voelen bij de verhoogde zuurstofinname.

Wie moeite heeft om in slaap te komen, lijdt mogelijk aan te actieve hersenen. Uit onderzoek aan de Vrije Universiteit Brussel blijkt dat de hersenen van mensen met een slaapstoornis ’s nachts actiever zijn dan die van gezonde slapers. De onderzoekers testten de hersenactiviteit van de deelnemers met een elektro-encefalogram (EEG). De wetenschappers zijn optimistisch over het aangetoonde probleem. Volgens hen is het heel goed mogelijk om mensen met slaapstoornissen te leren hun hersenen te ‘kalmeren’. Bron: Belga

Airmax, € 9,95 www.airmax.nu

kuren met je hond Verwennerij voor honden en hun baasjes: dat wil het nieuwe wellnesscenter in Noordwijk bieden.

Terwijl baas of bazin een schoonheidsbehandeling krijgt, ondergaat de hond een volledige vachtverzorging. Krijgt de hondeneigenaar een manicure, dan worden tegelijkertijd de nageltjes van de viervoeter geknipt. En als de baas een ontspannende massage ontvangt, staat er voor de hond een gespecialiseerde hondenmasseur klaar.

Tussendoor kunnen hond en eigenaar quality time met elkaar doorbrengen in de Doggy Lounge, om tot slot samen uit te waaien op het Noordwijkse strand. Het wellnesscenter is een initiatief van het hondenvoermerk Cesar.

Een arrangement van een halve dag kost € 225,-. www.cesar.nl

it ’ s slowtime Haasten is uit, slowen steeds meer in.

De nieuwe website www.slowup.nl geeft allerlei tips voor een slowe levensstijl.

Op de site staat de kwaliteit van het moment centraal, de dingen die het leven bijzonder maken. Denk aan een lekkere maaltijd, een rustige wandeling, een avond met een goede vriendin of juist een uurtje alleen met een goed boek. De website geeft talloze tips om te slowen en bekende Nederlanders vertellen over hun favoriete slowmoment. www.slowup.nl en lees ook het artikel over Slowlife in deze Zens, pag. 40.

vegetarisch verzekerd Onderzoeken tonen aan dat vegetariërs doorgaans gezonder zijn dan vleeseters. Toch maakte dat tot nu toe geen verschil in de ziektekostenpremies. Zorgverzekeraars bieden wel speciale verzekeringen aan voor mensen met een verhoogd risico, zoals diabetes; speciale mogelijkheden voor mensen met een lager risico op ziektekosten zijn er echter niet. Reden voor de Nederlandse Vegetariërsbond en Wakker Dier om met de zorgverzekeraars te gaan onderhandelen over een Vegapolis. De initiatiefnemers menen dat vegetariërs recht hebben op een lagere premie en een dekking die toegesneden is op de wensen van vegetariërs. Hoe de dekking en de tarieven er precies uit gaan zien, hangt af van het aantal geïnteresseerden dat aansluiting overweegt bij de collectieve verzekering. www.vegapolis.nl

57

lichaam en geest

seizoens groente Elke maand gaat natuurvoedingsconsulent en voedingscoach Marja Vijn dieper in op een groente van het seizoen. meer informatie over marja vijn: www.voedingscoach.nl

Heeft u dat ook bij het groenteschap: schorseneren zien liggen, en direct de blik verder laten dwalen naar een ‘eetbare’ groente? De schorseneer nodigt niet echt uit. Toch wordt deze wortelgroente in steeds meer toprestaurants geserveerd, in een salade samen met sinaasappelpartjes, in de oven gegratineerd met kaas, of net als asperges met ham...

De schorseneer is een echte wintergroente. Verkrijgbaar van oktober tot maart. Meestal zien we alleen de eetbare wortel, vaak met een laagje aarde er nog aan. De bovengrondse plant is dan ineens heel verrassend: lange stengels met helder-gele bloemen, die een geur verspreiden die aan vanille doet denken. Het jonge blad kan overigens gebruikt worden in een salade; het heeft een witlof-achtige smaak. Net als peen is de schorseneer-wortel wat zoet van smaak.

Wortelgroentes ondersteunen ons met name in het zenuw-zintuigstelsel; ze helpen ons bij al ons denkwerk en bij het verwerken van de enorme hoeveelheid indrukken die we op een dag opdoen. Alleen om die reden al is het zinvol om elke dag een deel van onze groentes uit wortelgroentes te laten bestaan, en de schorseneer kan daar uitstekend in bijdragen.

Kies bij voorkeur schorseneren van gelijke dikte, dan zijn ze tegelijk gaar. Klaarmaken gaat het gemakkelijkst door ze te schillen met dunschiller of kaasschaaf (beetje kleverig, maar goed te doen) en 15 tot 20 minuten te laten koken. Doe een scheut melk, citroensap of azijn in het kookwater om verkleuring en aanslag te voorkomen. Na het koken verder verwerken, bijvoorbeeld in stukken van 3 tot 6 cm. stoven met boter en wat nootmuskaat, of met geraspte gemberwortel en sinaasappelsap. Bewaar schorseneren koel en vochtig, b.v. in een plastic zak in de groentela van de koelkast.

schorseneren

wie van de twee Kun je aan een appel zien of hij fair of unfair is verbouwd? Nee, daar zul je je in moeten verdiepen. Dat is de boodschap van de nieuwste campagne van Fairfood, een organisatie die strijdt tegen oneerlijke handel. De reclamefilmpjes van Fairfood zijn een parodie op een televisie belspel. De presentatrice vraagt de kijkers om van twee identieke vruchten de fairste aan te wijzen. Kijkers die het antwoord weten, kunnen Fairfood bellen en maken kans op een eerlijke wereld. Fairfood wil mensen aanzetten om producten te kopen die op een eerlijke manier zijn geproduceerd en verhandeld. Bij de beoordeling hiervan let de organisatie onder andere op arbeids- en milieuomstandigheden. www.fairfood.nl

genezende ziekenhuistuin Ziekenhuispatiënten die een wandelingetje willen maken, zijn vaak veroordeeld tot steriele witte gangen. Het Groningse Martini Ziekenhuis is van mening dat een natuurrijke omgeving de genezing bevordert. Daarom ontwikkelt het ziekenhuis voor de nieuwbouw die ze in 2007 betrekken een ‘healing garden’. In samenwerking met de Vereniging Natuurmonumenten wordt een binnentuin aangelegd met een verbinding naar een nabijgelegen natuurgebied. Ook komt er een wandelroute voor minder validen. Onderzoek van de Gezondheidsraad heeft aangetoond dat er een direct verband bestaat tussen natuur en gezondheid. De natuur werkt rustgevend en bevordert sociale contacten.

Patiënten voelen zich beter in een natuurrijke omgeving en herstellen hierdoor mogelijk sneller.

geloven tegen verslaving

frituren met kokosolie wat z i t e r i n ?

De schorseneer-wortel is rijk aan kalium, ijzer, fosfor en inuline, een onverteerbaar koolhydraat met een goede invloed op onze darmflora.Met dank aan www.odin.nl

Uit steeds meer hoeken komen er geluiden dat de gezondste manier om te frituren in kokosolie is. Hier een paar van de argumenten. • Kokosolie is rijk aan middellange vetzuurketens. Deze worden snel afgebroken en hebben weinig energie en enzymen nodig om opgenomen te worden. • Het bevat bestanddelen werkzaam tegen bacteriën, virussen en schimmels. • De vetten in kokosolie worden eerder als brandstof gebruikt dan als vet opgeslagen. Een goed merk is Aman Prana, te verkrijgen in de betere natuurvoedingswinkel.

Religie beschermt tegen verslavingen. Dat stelt Charles Kaplan, hoogleraar aan de Vrije Universiteit van Amsterdam, in het Nederlands Dagblad. “Drank leidt al te vaak tot redeloos geweld, en dat past niet in een geloofsgemeenschap.

Daarnaast verzachten religie en de kerk over het algemeen de pijn van het leven. Bij alle pijn en lijden geeft de kerk je toch hoop. Religie en kerk maken mensen gelukkiger.” Kaplan, ooit hoogleraar verslavingszorg aan de Erasmus Universtiteit in Amsterdam, haalt een onderzoek aan onder zwarte Amerikanen.

Die zijn volgens genetische tests gevoeliger voor alcoholisme. “Maar Afro-Amerikanen die bij de kerk betrokken zijn, hebben er minder last van. Dat komt doordat ze in een omgeving zitten van optimisme en hoop. Een warme sociale omgeving. Religie wordt een bescherming.

Ook tieners in deze omgeving drinken minder en roken minder.”

59

lezen

De laatste boeken over alles wat Zens bezighoudt. leesvoer over spiritualiteit, gezondheid,

psychologie,

filosofie

en

bewustwording. door Nelly de Zwaan. M.m.v.

Marjolein Wolf.

‘Sommige boeken moeten worden geproefd, andere opgeslokt, en slechts enkele moeten worden gekauwd en verteerd’ Francis Bacon Engels filosoof en staatsman (1561-1626)

Ayurveda

In gesprek met Boeddha

Aardig zijn

Moeders & dochters

In dit mooi uitgevoerde boekje maakt u kennis met Ayurveda, een geneeskunst die in India al meer dan vijfduizend jaar wordt gepraktiseerd. Alles in deze ‘leer van het leven’ (de letterlijke betekenis) is gebaseerd op evenwicht. Wie in balans is, is gezond.

De leer gaat uit van drie dosha’s ofwel basistypen: vata, pitta en kapha. De meeste mensen hebben kenmerken van twee of zelfs drie typen. En wie dacht maar één polsslag te hebben: Ayurveda onderscheidt er zeker acht! Maar dit boekje houdt het simpel. Een goede introductie. Donn Brennan,

De schrijver van Aarden is een Vietnamese boeddhistische monnik. De aarde betekent voor hem geborgenheid, stabiliteit en energie.

Daarom staat ‘het aarden’ centraal in zijn gedachtewereld. De korte meditaties in de vorm van gesprekjes met Boeddha zijn bedoeld voor religieuzen en leken. Daarnaast zijn er oefeningen,waarbijdeaardewordtaangeraakt.

Leken zullen geduld en doorzettingsvermogen nodig hebben om de diepte van de meditaties te peilen, maar gewoon lezen is alvast een begin. En dan Opnieuw Beginnen. Thich Nhat

Psychoanalytica Iki Freud zag in haar praktijk dat veel vrouwen zich schuldig voelen wanneer zij zich losmaken van hun moeder. In haar boek ontwart Freud complexe moeder-dochterrelaties. Maar opgroeien zonder moeder is ook geen sinecure. Hope Edelman voelde het gemis van haar overleden moeder extra toen ze zelf kinderen kreeg. Geen kans ervaringen uit te wisselen of raad te vragen. Ze deed onderzoek naar moeders zonder moeder en schreef een ware ‘surrogaatmoeder’: praktisch, intiem en met gevoel.

Hanh, Aarden – intieme gesprekken met Boeddha,

Aardig zijn loont, daarvan is professor Stefan Einhorn van het Karolinska Universiteitsziekenhuis in Stockholm overtuigd. Hij staaft zijn bewering met vele voorbeelden. “Echt aardig zijn betekent de moed hebben om te staan voor wat juist is en bezwaren te maken als iets fout of slecht is.” Geen valse glimlach dus en niet de weg van de minste weerstand kiezen. Het lijkt zo voor de hand liggend: van aardig zijn wordt de wereld een beetje beter en alle beetjes helpen. Maar de praktijk is minder eenvoudig. Daarom kunnen we de steun van Einhorns boek best gebruiken! Stefan Einhorn,

Ayurveda, Librero, 128 pag. € 4,95.

Uitgeverij Ten Have, 180 pag. € 14,90.

Aardig is een kunst!, Archipel, 192 pag. € 17,95.

man, Moeders zonder moeders, Forum, 414 pag. € 19,95.

Iki Freud, Electra – De moeizale relatie tussen dochter en moeder, Rainbow Pockets, 304 pag. € 7,90. Hope Edel-

De laatste tijd verschijnen er met enige regelmaat boeken van mensen die zijn opgegroeid in de omgeving van een goeroe.

Manija Brown was zeven jaar toen ze met haar ouders naar India ging. Ze gingen wonen in de leefgemeenschap van Meher Baba, die dan zelf al is overleden. Manija is een buitengewoon intelligent en opmerkzaam kind. Ze observeert de mandali (volgelingen) met verbazing. “De bewoners hadden een voorkeur voor roddelen, ruziemaken, het cultiveren van zonderling gedrag, het bedenken van vreemde theorieën, rare diëten en het ronddelen van spiritueel en geestelijk verrijkende boeken,” constateert ze droog. Zeven jaar blijft Manija in India, maar het went niet. “Eerlijk gezegd leek het naarmate ik er langer woonde, allemaal steeds bizarder. Ik had geen idee wat ik daar deed.” Wanneer haar ouders scheiden, volgt ze haar vader, terug naar Amerika. Ruim twintig jaar later – Manija noemt zich inmiddels Rachel - besluit ze haar Indiase ervaringen op papier te zetten. Ze wil proberen te begrijpen waarom haar ouders Baba, die bekend werd met zijn slogan ‘Don’t worry, be happy’, destijds volgden. In tegenstelling tot wat het voorgaande misschien suggereert, is dit boek beslist geen afrekening geworden. De gebeurtenissen waren vaak dramatisch, soms hilarisch en altijd ongewoon, maar niet allemaal ongelukkig. Een bijzonder debuut. Rachel Manija Brown, Alle vissen gaan op stok, Mouria, 318 pag. € 17,50.

Hippiejeugd

61

de wijsheid van water

AD lezen

We staan er zelden bij stil, maar water is de bron van ons bestaan. We hebben het niet alleen nodig om te drinken en te douchen. Water is onmisbaar bij het koken, we wassen onze kleding ermee, gebruiken het om planten te voeden en zoeken er verkoeling bij op warme dagen. En dan hebben we het nog alleen maar over het water buiten ons lichaam. Ook binnen ons lichaam speelt water een cruciale rol, want we bestaan er voor 70 procent uit. Volgens de Japanse onderzoeker Masaru Emoto gaat de functie van water nog verder: het kan ons de weg wijzen naar geluk en naar een betere samenleving. Zijn nieuwste boek ‘Het geheime leven van water’ beschrijft wat wij van water kunnen leren. Als iets ons laat zien dat het de verkeerde kant op gaat met onze planeet, dan is het wel water. Een groot deel van ons water is vervuild, met alle gevolgen van dien. “Misschien is de vervuiling van ons water niets anders dan de vervuiling van de menselijke ziel,” oppert Emoto. “De moderne maatschappij heeft haar eindpunt bereikt. Wat zal er nu van ons worden?” Na deze retorische vraag geeft hij aanwijzingen hoe we het tij kunnen keren. Hij grijpt terug op zijn jarenlange studie naar waterkristallen. Hierbij stelde hij watermonsters bloot aan woorden, gedachten, emoties en muziek. Vervolgens bevroor hij de watermonsters en maakte foto’s van de kristallen die ontstonden. Hij ontdekte dat positieve impulsen - zoals gebed of gevoelens van dankbaarheid - mooie, symmetrische kristalvormen opleverden. Negatieve prikkels – bijvoorbeeld boosheid of hardrockmuziek - veroorzaakten lelijke, chaotische vormen.

Over zijn bevindingen schreef hij al in de boeken ‘Water weet het antwoord’ en ‘De boodschap van water’ (beide verschenen in 2005).

In zijn nieuwe boek gaat hij verder op het onderwerp in. Hij geeft meer wetenswaardigheden over water, de invloed die het heeft gehad op het ontstaan van onze planeet en de allesbepalende rol die het heeft in de kringloop van het leven. Hij wijdt verschillende hoofdstukken aan de manier waarop wij onze houding ten opzichte van het leven een positieve wending kunnen geven met behulp van water. We kunnen ons afstemmen op de hado van geluk, waarbij hado de subtiele energie is die je overal in terugvindt. Daarnaast levert gebed een positieve bijdrage aan de manier waarop je in het leven staat. “Water draagt je gedachten en gebeden met zich mee. En omdat je zelf water bent, worden je gebeden, waar je ook bent, meegedragen naar de rest van de wereld.” Denken aan water doet wonderen, zegt Emoto. Als we de pure, natuurlijke stroom van water in gedachte nemen, voelen we hoe we als mens onze plek hebben in de levenscyclus. We maken deel uit van de stroom. “Leven is stromen. Als je een rivier afdamt, verdwijnt het leven eruit. En als de bloedsomloop ergens in ons leven gestremd raakt, betekent dit het einde van het leven.” Het boek is een pleidooi voor de bekende slogan ‘Go with the flow’. Maar de informatie wijzer worden? die Emoto erin geeft over water en waterkristallen, geeft dit oude advies Masaru Emoto geeft op 18 november een lezing een nieuwe dimensie. De vele persoonlijke anekdotes en ervaringen maken in Driebergen. Aanvang 20.00 uur. Entree € 39,het boek bovendien lekker leesbaar. www.hado.net of www.masaru-emoto.net Dr. Masaru Emoto Het geheime leven van water Ankh-Hermes, 212 pag. € 17,50.

tel (030) 6622 902 www.heartevents.nl

63

cursus

Cursussen, workshops, trainingen. Zens zoekt er elke maand een uit en doet er aan mee. deze keer: macrobiotisch najaarskoken bij het Kushi Instituut in Amsterdam.

“Er zullen wel stamppotten op het menu staan,” zegt mijn moeder als ze hoort dat ik speciale gerechten voor herfst en winter ga leren maken. Maar in de macrobiotische keuken, ontstaan in Japan, hebben ze een heel ander idee van wat je het beste kunt eten als de dagen korter en kouder worden.

“Verwarmende, versterkende gerechten met een zoete, ronde smaak,” zegt kookdocent Horriah Nelissen. Mmmm, chocolade en zoete toetjes? Vergeet het maar. De macrobiotiek gebruikt geen geraffineerde suikers, legt Horriah uit. In zoete gerechten gebruikt men groenten met een natuurlijke zoete smaak, zoals wortel, pompoen, kliswortel en pastinaak. Of Japanse smaakmakers als mirin (zoete azijn) of mochi. Horriah: “Deze producten zijn gemaakt van rijst of andere granen. Als je lang op een hapje rijst blijft kauwen, proef je de zoete smaak.

Granen bevatten complexe suikers die gelijkmatiger in je bloed worden opgenomen dan geraffineerde suikers. Daardoor veroorzaken ze geen extreme schommelingen in de bloedsuikerspiegel. Veel mensen hebben vandaag de dag last van dergelijke schommelingen, herkenbaar aan sterke wisselingen in humeur en energiepeil.”

Snijtechnieken en kookstijlen

Zo ook de vrouw van rond de vijftig die naast me zit in het kooklokaal. Ze heeft het vaak koud, vertelt ze, en is snel moe.

Ze heeft een poosje macrobiotisch gekookt. Toen voelde ze zich stukken beter. Maar ja, een druk leven, veel reizen. Houd het dan maar eens vol… Ze is hier om wat kookinspiratie op te doen, een stimulans om weer wat gezonder te eten.

Horriah, de oudste dochter van Adelbert Nelissen die jaren geleden het Kushi Instituut in Amsterdam oprichtte, ziet er uit als iemand die geen last heeft van ‘dipjes’. Met vastberaden hand snijdt zij groenten in hoog tempo in stukjes,

macrobiotisch koken

terwijl ze ondertussen vertelt over verschillende snijtechnieken (“Een ui smaakt zoeter als je met de nerf mee snijdt.”)

In de spiegel die boven de kooktafel hangt kunnen de vijftien aanwezigen zien hoe zij de ingrediënten vervolgens tot een gerecht omtovert. “We kennen in Nederland maar weinig kookstijlen,” zegt ze. “We koken kort of lang en soms bakken we wat. Maar er bestaat zoveel meer: stomen, blancheren, persen, pekelen… Elke kookstijl heeft een ander effect.” Vervolgens legt zij een kookstijl uit die ‘kimpira’ heet. Ze snijdt een winterwortel en een kliswortel in lucifertjes en kookt ze in een klein laagje water tot het water verdampt is. Deze kookstijl is verwarmend en versterkend, zegt Horriah. “We zijn in de loop der jaren steeds minder op vuur gaan koken. Het oude vertrouwde gasfornuis heeft plaatsgemaakt voor elektrisch koken en de magnetron. Dat is jammer, want vuur geeft letterlijk hitte aan het voedsel, waardoor het verwarmt en energie geeft.”

sesamzaad wordt de waterkers op smaak gebracht. Ik merk dat de macrobiotische keuken veel producten gebruikt die niet vanzelfsprekend in mijn keukenkasten staan. Ik informeer terloops of mijn buren al deze Japanse smaakmakers in huis hebben. De dame die voorheen macrobiotisch heeft

‘Als je telkens roert omdat je bang bent dat het eten aanbrandt, breng je een onrustige energie in het eten’

Uiensoep en pompoen

Op het menu staan uiensoep, soba, pompoen met tofu en geblancheerde waterkers. Laat je de uien lang koken, dan komt hun zoete smaak goed tot zijn recht. “Ze worden bovendien lekker zacht en romig,” licht Horriah toe. “Voeg je vervolgens mochi en witte miso toe, dan ontstaat een ontspannende soep, die eenzelfde soort bevrediging geeft als chocola.”

Horriah kiest ervoor de tofu te frituren. “Je lichaam heeft behoefte aan vettigheid. Zorg dus dat je genoeg gezonde vetten binnenkrijgt, anders krijg je behoefte een andere vette dingen, zoals koekjes, patat of chips. Na het frituren kook ik de tofu met de pompoen. Laat het rustig op laag vuur een poosje pruttelen. Ga je telkens roeren omdat je bang bent dat het aanbrandt, dan breng je een onrustige energie in het eten. Laat de groenten gewoon zichzelf zijn.”

Soba is een Japanse spaghetti gemaakt van boekweit. Het bevat volgens Horriah meer vezels dan de Italiaanse spaghetti en is toch licht van smaak. Het blancheren van de waterkers gebeurt op het laatst, omdat het snel gaat en de groente op die manier zo vers mogelijk blijft. Met mirin en

gegeten, heeft het meeste inderdaad in huis. Aan de andere kant van mij zit een jonge moeder die het geen probleem vindt de spullen aan te schaffen. “Een goede vriendin van mij eet macrobiotisch. Ik wil graag weten wat ik klaar kan maken als ik op haar kinderen pas.”

Proeven

Aan het eind van de les proeven we de gerechten. Het is even wennen aan sommige smaken. Ik vind de uiensoep bijvoorbeeld wat flauw en kan me niet voorstellen dat die mijn behoefte aan chocola weg zal nemen, zoals Horriah heeft beloofd. Maar het zal ook een kwestie van wennen zijn. De soba en de groenten en tofu smaken ronduit heerlijk! “Dit ga ik elke dag eten!” hoor ik iemand achter me enthousiast roepen. Die heeft vast niet helemaal begrepen dat variatie een belangrijk punt is in de macrobioHet Kushi Instituut heeft elke dinsdagtische keuken. De vrouw naast me is ook avond een thema-avond, voor iedereen toevol lof over de smaak van de gerechten. gankelijk. Deze maand op het programma: “Ik hebben weer wat ideeën opgedaan om 7 november: snelle eenpansgerechten; lekker en gezond te koken,”, zegt ze tevre14 en 21 november: de Japanse zenkeuken; den. “Maar dat zal er alleen van komen als 28 november: menuplanning en koken voor ik voor mezelf kook. Mijn vrienden hoef ik dit niet voor te zetten.” Ook mijn levensstijl singles. biedt weinig ruimte om uren in de keuken Kushi Instituut te staan. Maar een avondje op het Kushi Instituut inspireert wel. Je staat er weer eens adres Weteringschans 65, 1017 RX Amsterdam. bij stil wat je gewoonlijk allemaal in je mond Tel (020) 6257513. E-mail kushi@macrobiotics.nl. www.macrobiotics.nl stopt. En hoe dat anders kan.

65

UIT

lichaam en geest Waar kunnen we deze maand heen op cultureel gebied? Tip van de maand: de tiende voorstelling van theatergroep Kassys: iga- 50% beloning

en 50% straf. Met theater en film probeert de toneelgroep voorgeprogrammeerd menselijk handelen te ontrafelen. In Liga de gevolgen van de menselijke behoefte aan aandacht en bevestiging. Hoe snel ‘doen we alsof’ om maar sociaal wenselijk gedrag te kunnen vertonen?

Voedsel, zo essentieel in vele

Verrassend en interessant. Regie: Liesbeth Gritter. Van november 2006 tot februari 2007 door heel het land. Kijk voor de speellijst op

opzichten, blijkt telkens weer een meesterlijke metafoor voor allerlei menselijke gedragingen.

www.kassys.nl

Toorop en Klimt

Kwetsbaar goed

Opportunist

Friese fado

Tijdens zijn leven bracht Klimts werk vaak een storm van protest teweeg. De een protesteerde tegen zijn onderwerpkeuze, de ander beschuldigde hem van vormloosheid en de derde nam aanstoot aan zijn naakten. Maar bijna tachtig jaar na zijn dood wordt Klimt unaniem geroemd. Des te aardiger is het te ontdekken dat hij Jan Toorop als een groot voorbeeld beschouwde.

Als enige Nederlander exposeerde Toorop tweemaal in de Weense Secession en Klimt was diep onder de indruk van zijn ‘slaoliestijl’. Ook deelden ze een voorkeur voor het symbolisme. In Toorop in Wenen: inspiratie voor Klimt wordt de verwandschap aanschouwelijk gemaakt. T/m 7/1/07 in het

De Nederlandse Vereniging voor Kostuum, Kant, Mode en Streekdracht heeft op Hartelapjes allerlei unieke kledingsstukken en accessoires uit particuliere collecties bij elkaar gebracht. Het is misschien de enige gelegenheid ooit om ze te zien, want textiel is kwetsbaar en kan het beste donker bewaard worden. Maar voor deze keer mag de doopuitzet, in de eerste helft van de achttiende eeuw gemaakt, uit de kast. Of bewonder de haarkam uit 1912 waarop de komeet Halley te zien is. T/m

Platanov is een gefrustreerd mens. Hij is hoog opgeleid, maar schopt het niet verder dan dorpsonderwijzer. Zijn ergernis daarover vertaalt hij in lange tirades over domheid en burgerlijke idealen. Hij wint daarmee de vrouwen om zijn vinger, maar in feite is hij een opportunist die met zijn ongerichte energie anderen en uiteindelijk ook zichzelf ten gronde richt. Tjechov maakte van Platonov de belichaming van een verloren generatie. Ondanks de verborgen wanhoop is het stuk komisch en sprankelend van de energie. Elke voorstelling wordt ingeleid door de filosoof Awee Prins die een inspirerend betoog zal houden over het fenomeen verveling en parallellen trekt naar het heden. 25 en 26/11 Rotterdamse Schouw-

Dichteres Albertina Soepboer schreef de teksten voor deze voorstelling en componisten uit verschillende mediterrane landen verzorgden de muziek. Maar spil van De Maisfrou is Nynke Laverman, de Friese zangeres die zoveel zuiderlijk temperament in haar optreden stopt.

Ze heeft een heldere, sensuele stem en zingt de novemberkou zó uit de lucht! In Middelburg,

Gemeentemuseum, Stadhouderslaan 41, Den Haag. www.gemeentemuseum.nl.

28/1/07 in het Westfries

burg, 29 en 30/11 Stadsschouwburg Groningen.

In december en januari te zien in Groningen,

Museum, Rode

Breda, Eindhoven, Leeuwarden, Amsterdam,

Steen 1, Hoorn.

Arnhem, Maastricht, Den Haag en Utrecht.

www.wfm.nl.

www.rotheater.nl of ww.topstukken.nl.

Enschede, Alphen a/d Rijn, Austerlitz, Maastricht, Ede, Laren, Tiel, Rotterdam, Abcoude, Nuenen, Zoetermeer, Goirle en Bussum. Reserveer via de Nationale Theaterkassa, 0900-9203 (0,45 p.m.) dagelijks 8-22 uur www.ntk.nl.

De filmgeschiedenis heeft een aantal fraaie eetfilms voortgebracht: van grotesk culinair geweld in Marco Ferreri’s ‘La grande bouffe’ tot het liefdesverdriet van Tita die in ‘Como agua para chocolate’ haar beminde Pedro niet mag trouwen en daarom al haar gerechten kruidt met smart en tranen. Voedsel, zo essentieel in vele opzichten, blijkt telkens weer een meesterlijke metafoor voor allerlei menselijke gedragingen. Op het afgelopen International Film Festival Rotterdam ging de publieksprijs onverwacht maar overtuigend naar Eden, een film waarin de goddelijke kookkunsten van een corpulente chefkok een jonge vrouw en haar dochtertje in vervoering brengen. Met als resultaat een pure, betoverende liefdesgeschiedenis die zinnelijk is zonder dat de geliefden ooit elkaars lippen hoeven beroeren en waarin regisseur Michael Hofmann er in slaagt om, zonder overdreven kunstgrepen, een ogenschijnlijk heel normale wereld een subtiele sprookjesachtige sfeer te geven. De titelheldin Eden drijft samen met haar man Xaver een restaurant. Ze hebben een vijfjarig dochtertje, Leonie, dat het syndroom van down heeft. Als Leonie op een onbewaakt ogenblik in een fontein dreigt te vallen, wordt ze gered door Gregor, een imposante maar ook wat nors ogende chefkok. Gregor bakt een prachtige taart voor Leonies verjaardag, versierd met verrukkelijke chocoladetruffels. Gedreven door haar smaakpapillen zoekt Eden de kok op en smeekt hem haar wat te laten proeven uit de pannen die hij op het vuur heeft pruttelen. Dat is het begin van een intense vriendschap waarin Gregor zijn gevoel voor Eden vertaalt naar fantastische, oogstrelende gerechten en Eden zijn genegenheid beantwoordt door die gerechten met het grootst mogelijke genot te eten. Maar dan krijgt Edens man Xaver argwaan en breekt de hel los in hun culinaire paradijsje. (kvdw)

Eden

Regie: Michael Hofmann; Met: Josef Ostendorf, Charlotte Roche, Leonie Stepp e.a. Te zien vanaf donderdag 2 november.

film

67

trips

Soms moet een mens even opladen. Lekker naar buiten, een

korte vakantie of een ontspannen etentje. Maar als het even kan wel duurzaam en biologisch, natuurlijk. Journalist Jacinta Bokma geeft tips voor leuke adresjes, websites en workshops. Ook een tip? Mail het naar redactie@zens.nu.

voor lekkerbekken

hip multi - culti Ooit was het de kantine van de Sociale Dienst, nu een Nederlands-Marokkaans restaurant. Tegenstellingen worden vrolijk benadrukt in design (Hollandse tegeltjes in Marokkaanse loungehoek), eten en drinken (verse muntthee en bessenjenever) en bediening (multi-culti in Lonsdale kleding). Kantine Werklust Open wo t/m za vanaf 17.00 uur. Adres Oudenoord 275, Pijlsweerd, Utrecht, (030) 231 34 10 www.Kantine Werklust.nl

Bij reisorganisatie Cazebonne is álles bijzonder. Deze specialisten in wijn- en gastronomische reizen in Europa beschikken over een schat aan kleinschalige ‘geheime’ adresjes. Nieuw is het ervaringtegoed-boek, een prachtig vormgegeven boekje als verpakking voor een cadeauverwenreis op maat. Er is een biologisch kookarrangement in de Bourgogne. Of kies voor het fijnproeversarrangement in het zuiden van Frankrijk, waar je logeert op een wijndomein vlakbij Perpignan. Er is een geheel biologisch individueel programma samengesteld, zoals een bezoek aan een vijgenkwekerij en proeven bij een wijnboer die heerlijke zoete witte Muscat de Rivesaltes maakt. Of ga logeren bij de bioboer ten noorden van de Loire, in een nog onontdekt gebied. Leuk: de kathedraal van Tours ligt op slechts 35 km.

Het Loire-arrangement bestaat uit twee overnachtingen met biologisch ontbijt, diner én een massage met etherische olieën, € 165,- per persoon.

Meer informatie over deze en de andere arrangementen: (070) 352 41 89

‘Reizen eindigen in

www.cazebonne.nl

ontmoetingen tussen geliefden’ william shakespeare

duurzaam reizen Ze zijn geen reisorganisator en ze ontvangen ook geen commissie. Een garantie voor hun onafhankelijke advies op het gebied van duurzame vakanties en reizen die zich onderscheiden op het gebied van cultuur of natuur. Uit het hele aanbod van Nederlandse reisorganisaties selecteert Travelsense reizen naar alle bestemmingen ter wereld, inclusief korte trips in eigen land. www.travelsense.nl.

69

lichaam en geest

de kemphaan in flevoland

Elke maand bezoekt Zens een biologisch restaurant en geeft tips over bezienswaardigheden in de omgeving.

Deze maand bezoeken we restaurant De Kemphaan in Almere.

Een culinair dagje uit, met Zens-korting!

eten

Je hebt het gevoel ‘in the middle of nowhere’ te parkeren, maar links staat een groot modern gebouw midden in het landschap.

Hout, staal en immense glazen wanden nodigen uit dichterbij te komen. Landgoed De Kemphaan ligt als een soort schiereiland aan een water tussen tuinen, kassen en bos. Het start- én eindpunt voor een verrassende dag natuur, architectuur, biologisch shoppen en natuurlijk lekker eten.

daarna een kop koffie in de brasserie van De Kemphaan. Bij de metershoge ramen zit je vlak boven het water. Liefhebbers van bier kunnen een huisgebrouwen Kemphaanbiertje drinken. Bijzonder: de brouwerij ligt, door een glazen wand gescheiden, letterlijk ín het restaurant.

Kijken en proeven kan iedere eerste zaterdag van de maand, de hele dag. Het Almeers Biergilde (036)53 15 443.

De boerenmarkt iedere zaterdag van 9:30 tot 13:00

inkopen doen op de boerenmarkt

Een ideale start voor een culinair dagje is de overdekte boerenmarkt. Er zijn allerlei heerlijke producten uit de streek te koop. Drink

Tip Handig om u te oriënteren: in het centrale gebouw, waar ook de brasserie en het restaurant liggen, is een infopunt met informatie over het landgoed en de omgeving.

De Kemphaan Almere Keuken mediterraans, biologisch Chef-kok Lars Priessen Ligging landelijk, naast het bos Open di t/m vr vanaf 11:30, za vanaf 10.00, zo vanaf 11.00. Keuken open van 12.00 tot 21:30. Ma gesloten. Prijs 5 gangen-menu € 38,-, kindermenu € 15,- Interieur licht en ruim met een open keuken waar u de koks aan het werk kunt zien.

Muziek jazz en lounge, ‘s avonds vaak geen muziek. Reserveren gewenst Extra er zijn 3 lichte zalen voor vergaderingen en feesten.

Parkeerruimte ruim aanwezig, maar reken op een paar minuten looptijd naar het restaurant. Bus lijn 159, niet in het weekend. Kijk voor tijden op www.connexxion.nl

71

Eindstation - 5 gangen culinaire verwennerij

Zwerven over Landgoed de Kemphaan

Neem een kijkje bij de koeien in de biologische Stadsboerderij en loop daarna even de Landgoedwinkel binnen in het kassencomplex, voor potterie, planten en houten speelgoed. Achter het centrale gebouw begint een aantal wandel- en fietstochten.

Loop bijvoorbeeld het Landgoedpad van 3 km, of neem een kijkje bij de IVN-Bomentuin, waar alle struiken en bomen uit de streek te zien zijn.

Kom met de fiets Landgoed De Kemphaan is met het openbaar vervoer niet al te best bereikbaar, dus een fiets is handig én u maakt meteen een mooie tocht door het Waterlandse Bos. Fiets vanuit Almere Stad West of Centrum langs het kasteel via het Fongerspad en vervolgens over het Kerkuilenpad; dit is richting fietsknooppunt 36. Het mooie kronkelige Kerkuilenpad komt uit op de Waterlandseweg. Neem daar het fietstunneltje onder de weg door en u komt vanzelf op het landgoed uit. Een handige kaart met fietsroutes rond Almere en boswachterij Almeerderhout kunt u ook uitprinten. Klik op ‘fietsroutenetwerk’ op www.kemphaan.nl Fietsverhuur Komt u met het openbaar vervoer? Almere Rijwielshop, Busplein 16 (bij CS), Almere Stad, (036) 534 13 31. Open ma t/m za. Voor mensen die met de auto komen: Jan Wisse Tweewielers, Kruisstraat 39, Almere Haven, (036) 531 06 96. Open di t/m za.

De Stadsboerderij is iedere vr. en za. van 9:00 tot 17:00 geopend. Bel voor andere dagen eerst even of de boerin er is: (036) 538 42 62. De Landgoedwinkel is open op di. t/m za. van 10:00 tot 17:00, zo. van 12:00 tot 17:00.

Apenpraatje

Zeker niet overslaan: de apeneilanden op het landgoed. Opvangcentrum Stichting AAP verzorgt hier dieren die ernstig zijn mishandeld of verwaarloosd. Naast apen zijn er wasberen, stinkdieren en prai-

riehondjes. Zijn ze er na een tijdje weer helemaal bovenop, dan worden de dieren geplaatst in een reservaat of dierentuin. Bijzonder is dat je als bezoeker heel dicht bij de apen kunt komen, via de vlonders die naar de eilanden leiden. Leuk zijn de Apenpraatjes van de dierverzorgers, die van alles vertellen over de apen en hun werk met de dieren.

De apenpraatjes worden gehouden op woensdag om 14:00 en zaterdag en zondag om 12:00 en 14:00. Start bij het informatiebord. Adres Kemphaanweg 16, Almere Bezinningsroute

Wie wil kan de stilte opzoeken in het landgoedlabyrint. Volg het Landgoedpad die start bij het centrale gebouw. Direct al, na een bruggetje, loop je in een halve cirkel om het labyrint, dat zich het best laat vergelijken met een vloerlabyrint uit een middeleeuwse kathedraal. Men kroop of danste naar het binnenste, waar het Hemelse Jeruzalem lag. De lange weg zou ervoor zorgen dat de kerkgangers niet werden lastig gevallen door de duivel.

Aan omwegen zou die immers een broertje dood hebben.

Wie de dag is begonnen met een kop koffie in de brasserie, heeft ze ‘s ochtends vast al zien koken en opmaken: de jonge koks van biologisch restaurant De Kemphaan. Het restaurant heeft geen à la carte-kaart, hier laat je je verrassen en stel je je eigen 5-gangenmenu samen van de kaart. Uniek is dat vrijwel alle groente direct uit eigen kas komt.

En dat proef je. Alles smaakt even vers en intens.

Specialiteit zijn de gerechten met tomaat. Wij mochten in de kas maar liefst 12 tomaatsoorten proeven. Van Stichting Wakker Dier kreeg De Kemphaan vijf sterren. Een garantie dat alleen diervriendelijk vlees geserveerd wordt. Er is ook een speciale Chefs Table. De koks serveren aan deze tafel een speciaal zeven-gangendiner.

Zenslezers 10% korting!

Lezers van Zens krijgen in de maanden november en december 2006 10% korting op de menuprijs.

Onderstaand menu is een voorbeeld. Het 5-gangenmenu wisselt dagelijks. Voorgerecht carpaccio van gele courgette met anti-boise van landgoedtomaten, knoflook, ui, groene olijf en basilicum met fetakaas. Soep mosselcrème met knoflookroom. Tussengerecht zeebrasem met gamba, couscous met paprika, artisjok en bietenolie. Hoofdgerecht op eigen vet gebraden tamme eendenborst met aubergine, bospeen, pompoen, spiesje van aardappel en kalfsjus met gember en wortel. Of vegetarisch: Gepofte pompoen met truffelflan en tomatenolie. Kaasplankje plateau met regionale en internationale boerenkazen, appelstroop en notenbrood. Dessert hangop van boerenyoghurt met sorbet van rozenbottels, stroop van viooltjes en een korstdeeg-verveinestengel met olijfolie.

Spelregels U krijgt de korting op het diner door bij reservering op te geven dat u Zens-lezer bent. Op de drankjes wordt geen korting gegeven.

73

lichaam en geest

AD

AD 75

shop

1

lichaam en geest

Producten voor lichaam, huis en keuken zoals Zens ze graag ziet: gemaakt zonder milieu en mens geweld aan

te doen. Uitgezocht door Jurianne Matter. Een tip voor

deze rubriek? Mail het naar redactie@zens.nu

AD

oerlichtje Een boomvaren in Brazilië leverde het hout, de tijd versteende het en een slordige 64 miljoen jaar later staat dit wonder zomaar bij ons op tafel met een lichtje erin. Sfeer-

natuurlijke chips Emma Foods wil ons laten meegenieten van wat Moeder Aarde schenkt. En dat lukt ze aardig, want hun chips zijn heerlijk! Je proeft echt lekkere aardappels, goede zonnebloemolie, zeezout en als je wilt zwarte peper. Bovendien is alles 100% natuurlijk, dus zonder kunstmatige kleur-, geur-, en smaakstoffen. Emma Ambachtelijke chips, 150 gr. prijs

licht van On The Rocks, prijs € 20,00. www.ontherocks.nl (071) 3611243

cadeautijd Alvast voor Sinterklaas: beeldend kunstenaar Wouter Weerman maakt kleine spelletjes en goocheltrucjes van afvalhout, die er prachtig uitzien.

Denk aan een caleidoscoop of wonderbaarlijk bellenblaasmengsel, of goocheltrucs als een verdubbelaar of een kopersmelter. Speelgoed voor kleine prijsjes vanaf ongeveer € 3,-. tel (0222) 312556. Www.wouterweerman.nl

€ 2,29. www.emmafoods.nl

ambachtelijke cosmetica Natuurcosmeticabedrijf de Ambachtelijke heeft onder de naam ‘Harmonie’ een nieuw product op de markt gebracht. Gezichtsreiniger Face Wash Soft breng je aan met vochtige handen en spoel je af met water. De kruidenextracten en etherische oliën reinigen diep, bevorderen een natuurlijke doorbloeding van het huidweefsel en verstoren het biologisch evenwicht in de huid niet. En, zoals alle producten van de Ambachtelijke, ruikt ook deze Face Wash lekker kruidig, naar échte planten. Face Wash Soft 150ml € 6,95. Verkrijgbaar bij natuurvoedingswinkels en

Tropische stekels

Tafellamp uit de Filipijnen, helemaal handgemaakt van gebleekte kokosnotenbast.

Tafellamp, prijs € 159,- verkrijgbaar via www.coloursofnature.nl

reformzaken. www.deambachtelijke.nl of (0251) 67 11 44.

77

shop

2

Zoek niet langer! klank uit kathmandu In het westen worden klankschalen therapeutisch gebruikt vanwege de rustgevende en helende werking die de resonantie van de klank heeft. In Nepal doen ze dienst bij rituelen in de tempel én als doodgewone rijstkom.

Deze schalen worden met de hand geklopt in een klein familiebedrijf in Kathmandu. De WereldWijdshop betaalt er een fatsoenlijk loon voor en sluist de winst door naar de Stichting Do-It. Die zet daar op haar beurt projecten mee op waarin de allerarmsten zélf een goed inkomen kunnen verdienen.

Klankschaal v.a. € 59,- www.wereldwijdshop.nl Stichting Do-It (026) 38 15 663

Dropjes van Terrasana

Wij hebben de antwoorden voor u al gevonden

Wat is de zin van het leven?

Hoe word ik gelukkig?

Hoe kan ik een bijdrage leveren aan een betere samenleving?

Lekkere minidropjes uit puur zoethoutwortelextract in een handig klein doosje.

Minidropjes van Terrasana, doosje van 25 gram, € 1,50 p/st.

Verkrijgbaar bij de natuurvoedingswinkel.

ijsbloemen kunst op klompen Het zou zonde zijn om op deze prachtige kunstwerk-klompen de stal uit te mesten! Carolina Apolonia en Ada de Voogt ontwerpen en maken klompen die ze gedetailleerd beschilderen. Ze laten zich daarbij inspireren door de Japanse knipkunst, Molukse motieven, antiek kraalwerk en de Zeeuwse streekdracht. Kijk vooral ook op de website van Noraï Design om de complete serie te zien. Klompen van Noraï Design, prijzen v.a. € 150,-. Verkrijgbaar via www.nina-nora.com

Om in de stemming te komen voor de winter kun je alvast zélf de bloemen op je ramen plakken. Deze chique raamstickers van ontwerpster Haikje Verberk filteren het licht overdag en houden ’s avonds nieuwsgierige blikken buiten.

Raamsticker Ludwigia, prijs v.a. € 7,50. www.haikje.nl

Elke maand biedt Zens een keur aan antwoorden op deze levensvragen. In de vorm van persoonlijke interviews met bekende en minder bekende wereldburgers.

Met diepgravende analyses van psychologische processen. Met portretten van wereldverbeteraars. Met de laatste trends op het gebied van spiritualiteit en religie.

Wilt u ook verder kijken dan uw neus lang is en ons land breed is?

Doe uzelf een plezier en neem dan nu een abonnement op Zens.

Nu met een aantrekkelijke aanbieding (zie ommezijde)

ja,

maritgen

illustratie monique wijbrands

column

lasbril

Eerlijk gezegd voel ik me er als schrijver natuurlijk te goed voor – voor spellingcorrectie. Maar vooruit, ook ik maak wel eens een tikfout. Met enige tegenzin laat ik dan ook mijn levende weefsels digitaal doorkammen, ongeveer zoals mijn langharige zoon de borstel verdraagt. En ja hoor, er zitten soms vreemde bobbels in - die het correctieprogramma vakkundig plat slaat met het taalhamertje. Vaak had ik daar wat aan. Maar inmiddels bemoeit het programma zich ook met de inhoud. VoorMaritgen Matter is schrijfster, moeder en heen viel me dat nooit zo op, omdat ik alleen literaire teksten schreef. Nu ik ook voor freelance alchemiste. Maandelijks neemt zij spiritueel-maatschappelijke bladen schrijf, heeft het programma daar ineens een bodemmonsters uit de samenleving en zichzelf. mening over. Wat daarbij opvalt, is dat de correcties van levensbeschouwelijke aard zijn. Bij elke spiritueel getinte term of naam word ik onder een denkbeeldige verhoorlamp geplaatst en ondervraagd over de bedoeling. Zo stelde het programma bij mijn laatste artikel voor om de aartsengel Michaël te veranderen in eigeel. Eigeel? Ja, de kleur van de zon zat daar wel in, dacht ik nog welwillend.

En een ei was tenslotte een mooi beeld voor een goddelijke kiem. Ik liet Michaël toch maar staan, vertrouwend op het eigen oordeelsvermogen van de lezer. Iets verderop in de tekst echter moest Johannes veranderd worden in douanes. Douanes? Nou, ja, in zekere zin was Johannes de Doper natuurlijk wel een soort strenge zeef. Hij doopte

in aanraking mochten komen. Ja, een soort grensbewaker was Johannes wel. Toch vond ik dat ik hem moest laten staan, en klikte weer ‘Negeren’ aan. Toen stortte het correctieprogramma zich op Gabriël. Dat moest veranderd worden in lasbril. Op zich kon ik me

de mensen eerst met water, voor ze met het hemelse vuur van Christus

ik wil een abonnement op Zens

ik betaal het eerste jaar slechts s 39,95 in plaats van s 49,95. ik neem liever een halfjaarabonnement en betaal s 19,95 in plaats van s 24,75. ik machtig Zens het abonnementsgeld automatisch van mijn rekening af te schrijven. ik wacht met betalen op een acceptgirokaart (voor betaling met acceptgiro wordt s 2,- administratiekosten in rekening gebracht). * Deze aanbieding geldt alleen voor nieuwe abonnees die het afgelopen halfjaar geen abonnement op Jonas hadden • Het (half-)jaarabonnement geldt tot wederopzegging en alleen in Nederland. Tarieven buitenland op aanvraag. Knip de bon uit en stuur hem in een ongefrankeerde envelop naar: Zens Abonnementenservice, Antwoordnummer 10702, 5600 WB Eindhoven

V o o r n a a m

m / v _____________________________________________________________________________________________

_l__a__n__d_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________

achternaam _____________________________________________________________________________________________

_T__e__l___+____e__m ___a__i__l_________________________________________________________________________________________________________________________________________

__a__d__r___e__s____________________________________________________________________________________________________________________________________________________

bankrekening

__p__c____+____w__o___o__n__p__l__a__a__t__s________________________________________________________________________________________________________________________________

handtekening

wel iets voorstellen bij die lasbril – aartsengelen schijnen een verblindend licht te geven. Maar het

klonk toch een beetje raar. ‘Negeren’ dus maar weer. Nu werd het correctieprogramma boos. Bij de naam Hermes, toch de grote inwijder van de mensheid, kon ik kiezen tussen herpes en kermis - en dan hield hij zich nog in. En met Steiner had ik natuurlijk een tiener of een steiger bedoeld. Ik begon nu een systeem in de correcties te ontwaren.

Het taalhamertje sloeg niet alleen de spelfouten netjes plat. Ook alle gloeiende bergketens werden afgevlakt tot grauwe stoeptegels. Het zou de moeite lonen dit programma een volautomatische correctie te laten maken van bijvoorbeeld de bijbel, om eens te zien hoe het tegen deze hemelse materie aankijkt. Omdat softwareproducent Bill Gates zijn schepper is, noemen we het even de Bill Gates Vertaling. Een voorproefje: Abraham en zijn zoon Bijzaak.

Modes die het uitverkoren volk door de woestijn leidt. Salomo en de koningin van Schema. De profeet Liga. De toren van Babbel. De aartsengelen Lasbril en Rafel. Jezus wordt geboren in het stadje Bedgeheim, predikt aan het Meer van Alinea en wordt op de berg Taboe verheerlijkt. Ten slotte vindt de kruisiging plaats in Bogotá. Volgens het programma van Bill dan. De ontvangst in de media is uiteraard daverend. ‘Deze bijbelvertaling houdt het midden tussen een boulevardblad en ruitjespapier. Het zal de consument meteen aanspreken. Een knap staaltje bureaucratenpoëzie!’ jubelen de kunstkritieken. Het wordt natuurlijk meteen een bestseller. Softwaremultimiljardair Bill heeft dan ook een salaris plexus in zijn energielichaam - ook weer volgens zijn eigen correctieprogramma. Salaris plexus? Ja, dat is natuurlijk de rationele variant van de zonnevlecht. Geld versus zonnegoud. Er zit echt een systeem in, dat volgens mij teruggaat tot de Verlichting. Ik ga mijn lasbril vast opzetten.

81

colofon

volgend nummer Psyche waarom goede voornemens mislukken

Zens (voorheen Jonas) is een maandblad over zingeving, spiritualiteit, psyche, gezondheid en maatschappij. Het wil een positieve bijdrage leveren aan de kwaliteit van leven van individuele mensen en van de samenleving als geheel.

De redactie van Zens is onafhankelijk.

Zens

Postbus 1923, 1200 BX Hilversum T 035 621 25 45, F 035 621 62 38 E redactie@zens.nu, www.zens.nu Hoofdredactie

Ben Kuiken Art directie

Tein.

Eindredactie

Yoeke Nagel, Ad van der Neut

Abonnementen

Een jaarabonnement op Zens kost € 49,95, een halfjaarabonnement € 24,75.

Voor buitenlandse abonnementen gelden afwijkende tarieven.

Opgave abonnementen, adreswijzigingen en opzeggingen svp sturen naar:

THEMA Vrouwen gaan de wereld redden

Redactie

Monique de Boer Jocelyn de Kwant Marjolein Wolf Aan dit nummer werkten mee

Eef Arnolds Jacinta Bokma Mirre Bots Ellen Grootes Jorn Hövels Eugène Jacobs Christiaan Krop Jurianne Matter Maritgen Matter Alexander Nijeboer Nelson Silva Mariëtte Sinninghe Damsté Kim van der Werff Monique Wijbrands Ellen Winkel Koert van der Velde Nelly de Zwaan Sannah de Zwart Uitgever

John Winkel

Zens Abonnementenservice

Antwoordnummer 10702 5600 WB Eindhoven T 088 - 22 666 43 E info@mijntijdschrift.com

steen der wijzen

de zin van het leven

Het abonnement kan elk moment ingaan. Het wordt aangegaan per heel of halfjaar en wordt automatisch met dezelfde periode verlengd, tenzij het een maand voor afloop schriftelijk is opgezegd.

Adverteren

Informatie over adverteren in Zens (inclusief rubrieksadvertenties) kunt u verkrijgen bij: Bureau Sjoerdsma Bleijenbeekhof 5, 6845 GV Arnhem T 026 - 381 76 58, F 026 – 381 72 04 E info@bureau-sjoerdsma.nl Druk

Deltahage Grafische Dienstverlening, Den Haag Distributie: Betapress, Gilze ISSN 1873-5185 © Zens, Hilversum. Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Gezondheid De heilzame werking van

kruiden