ARCHIEFBEELDEN
GROOT-DIKSMUIDE DEELII
ARCHIEFBEELDEN
GROOT-DIKSMUIDE DEELII
SAMENGESTELD DOOR EDWIN VANDENBERGHE MET MEDEWERKING VAN STADSARCHIEF DIKSMUIDE
Eerste uitgave 2012 The History Press The Mill, Brimscombe Port, Stroud, Gloucestershire, gl5 2qg Verenigd Koninkrijk www.thehistorypress.co.uk www.uitgeverijtempus.be Š Edwin Vandenberghe, 2012 Alle rechten voorbehouden. Alle rechten op reproductie, vertaling en adaptatie, zelfs gedeeltelijk en onder gelijk welke vorm, zijn voorbehouden voor alle landen. The right of Edwin Vandenberghe to be identified as the Author of this work has been asserted in accordance with the Copyrights, Designs and Patents Act 1988. All rights reserved. No part of this book may be reprinted or reproduced or utilised in any form or by any electronic, mechanical or other means, now known or hereafter invented, including photocopying and recording, or in any information storage or retrieval system, without the permission in writing from the Publishers. British Library Cataloguing in Publication Data. A catalogue record for this book is available from the British Library. isbn 978 1 84588 662 2 nur 693
Inhoud ĂŠĂŠn
Inleiding
7
Diksmuide 1940-1945
9
Deelgemeenten ten westen van de IJzer
23
drie
Gemeenten ten oosten van de IJzer
71
vier
Mensen van bij ons
twee
115
Woord vooraf Het doet ons veel plezier om dit fraaie boek met beelden uit de periode 1899-1960 met een voorwoord te mogen openen. Heemkundige kringen, musea en archieven, allerhande verenigingen maar ook heel wat privépersonen die bewust met cultureel erfgoed omgaan, maken deel uit van het lokale cultureel-erfgoedveld. Cultureel erfgoed staat dicht bij de mensen. Daarom is het belangrijk dat we het koesteren, bewaren en ontsluiten. Eén van de beleidspijlers van de Stad Diksmuide is het creëren van een breder draagvlak voor de ontsluiting van ons cultureel erfgoed. Erfgoed wordt immers pas echt waardevol wanneer het leeft in een gemeenschap. Zo hebben we tal van beschermde monumenten, oorlogsmonumenten en uiteraard prachtige natuurgebieden en landschappen zoals de IJzer- en Handzamevallei, het weidegebied van Lampernisse en de Viconiakleiputten. Naast natuur, landschappen en gebouwen hechten we als stadsbestuur ook veel belang aan ons verleden. Zo zorgen we voor een goed beheer van ons archief, ons archeologischen kunstpatrimonium en het verzamelen en digitaliseren van historisch beeldmateriaal. Hiervoor werd eind 2009 de intergemeentelijke erfgoedvereniging ‘Hout- en Blooteland’ opgericht. Samen met enthousiaste vrijwilligers voegden we al honderden foto’s aan de beeldbank toe en konden we een pak filmmateriaal - onvervangbare tijdsdocumenten veilig stellen voor de toekomst. Bewustmaking en zorg voor het kostbare erfgoed houdt ook in dat we het publiek toegankelijk maken. Daarom investeren we in de digitalisering van archiefdocumenten, in de beeldbank en in het tentoonstellen van onze archeologische schatten, schilderijen en beelden. Dit boek, dat de rijke geschiedenis van onze stad en onze vijftien dorpen belicht, is daar ook een onderdeel van. We zijn dan ook met genoegen ingegaan op de vraag van auteur Edwin Vandenberghe om het boek Archiefbeelden Diksmuide als stadsbestuur te ondersteunen. We hopen hierdoor een breed publiek te bereiken van eigen inwoners en andere geïnteresseerden. Tegelijk willen we hiermee het belang van dergelijke initiatieven aantonen en creëren we een draagvlak om blijvend te investeren in het bewaren en het toegankelijk maken van erfgoed. We danken alvast alle medewerkers aan het boek en in het bijzonder de auteur voor het initiatief. Krijg je niet genoeg van Diksmuidse historische beelden? Ga dan zeker eens een kijkje nemen op de beeldbank www.westhoekverbeeldt.be. Laten we zorgvuldig omgaan met ons verleden. Het is onze verantwoordelijkheid dat onze recente geschiedenis ook voor de volgende generaties blijft leven. Veel kijkplezier! Lies Laridon Burgemeester 6
Peter Bossu Schepen voor Archiefbeleid
Inleiding De auteurs hadden tijdens de opmaak van het boek ‘Archiefbeelden Diksmuide deel 1’ een bepaalde strategie gevolgd. Dit alsof we een historische wandeling maakten in en rond de stad. We starten met de periode voor de Eerste Wereldoorlog, toen de stad er helemaal anders uitzag dan nu. Tijdens de oorlog werd Diksmuide namelijk in een ruïne herschapen. Het is zelfs zeer moeilijk om de getroffen woningen en straten op diverse prentkaarten – alleen door Duitsers gefotografeerd - te situeren. Na het einde van de oorlog namen ook Belgische fotografen foto’s in het rampgebied, en zij gaven gelukkig meer uitleg op hun postkaarten. Diksmuide startte na de oorlog met de heropbouw van de stadsdiensten, de woningen, scholen, stations, kerken, kapellen, .... Daarbij behield met het oude stratenplan. Sommige Diksmuidelingen hadden vlug ingezien dat er met de oorlogsruïnes geld te verdienen viel door het ontluikende fronttoerisme. Ze bouwden primitieve houten cafés en restaurants op de Grote Markt en omgeving. Op enkele panoramische foto's zijn de evolutie en de groei van de stad te zien. Om alle aspecten van de lokale Diksmuidse geschiedenis te belichten, hebben we een apart hoofdstuk voorzien met meer dan veertig unieke foto's over de Tweede Wereldoorlog. Het zijn allemaal foto's die door Duitsers werden genomen tussen 1940 en 1944. Bij Diksmuide denkt men meestal aan de Eerste Wereldoorlog, maar ook in de Tweede Oorlog zijn er door bombardementen veel slachtoffers gevallen. Na de bombardementen hebben honderden Duitse soldaten zich in Diksmuide geïnstalleerd en goed geamuseerd. Truppencommandant Majoor von Bier – die zijn naam niet gestolen had - had er zijn hoofdkwartier en moest instaan voor de verdediging van de 48 km lange kustlijn van de Franse kust tot Blankenberge. Een ander aspect dat we extra wilden belichten, zijn de deelgemeenten van Diksmuide. Die hadden het tijdens de Eerste Wereldoorlog allemaal zwaar te verduren. Van alle gemeenten zijn er specifieke foto's en prentkaarten. Tot slot is er ook een hoofdstuk over de mensen van bij ons. Teloorgegane feesten, processies, kermissen, stoeten, de vele organisaties en verdwenen gebouwen verdienen zeker een plaats in ons boek. Veel kijkplezier Edwin Vandenberghe Diksmuide 12.02.2012
7
BIBLIOGRAFIE BAUWENS Jacques, De Westhoek tussen de IJzer en Noordzee, Marc van de Wiele, Brugge, 1997 BUFFEL C. en VANDEKERCKHOVE A., Stuivekenskerke, Langemark, Vonksteen, 1964 DE BRUYNE Inge, We zullen ze krijgen. Brancardiers aan het IJzerfront 1914-1918 ,Davidsfonds, Leuven, 2007 DE GHEIN Rik en DE RIDDER Clem, Een halve eeuw Vlaams Idealisme. De IJzerbedevaarten in de archieven van de Standaard en haar lezers, Lannoo, 1997 DE MEYER Edgard, Beerst vroeger, Brugge, 1984 De oorlog van 1914 - Wat het Belgisch leger deed voor de verdediging van het land en de eerbiediging zijner onzijdigheid. Verslag van het Opperbevel van het Leger. Tijdperk van den 31° juli tot den 31° december, Chapelot, 1916 DEMOEN Herman, Het Diksmuidse van toen, Een verzameling beknopte historische gegevens, aangevuld met historische foto’s en prentbriefkaarten, Marc van de Wiele, Brugge, 1984 HOEDAERT Lennert, Het Europa der Volkeren op IJzerbedevaart. Een vlag dekt vele ladingen. Masterscriptie tot het behalen van de graad van Master in de Geschiedenis, UGent, 2010 La campagne de l’armée belge, d’après les documents officiels, 31/07/1914 - 01/01/1915, Paris, 1915 LEKEUX Martial, Le patelin de Notre-Dame (Oud-Stuyvekenskerke). Editions Les Amis du Patelin, 1927 MOONS Willy, Het taboe van Vlaanderen. 40 jaar na de aanslag, Standaard Uitgeverij, Antwerpen, 1986 Stafkaart Leke 1883 (Feuille XII Planchette n° 6) VAN OUTRYVE Robert, Diksmuide door de eeuwen heen, s.l., 1981 VANDENBUSSCHE Ludwig, Leke en zijn verleden, Zingem, 1978 Veertig IJzerbedevaarten. Uitgeverij Bedevaartsecretariaat Diksmuide WEEMAES, Kol. S.B.H. b.d. M., Van de IJzer tot Brussel, Marcinelle, Imprimerie Maison d’Edition, s.d. Foto’s, prentkaarten en stafkaarten uit de verzameling van Edwin Vandenberghe
DANKWOORD Walter Lynneel voor het leveren van nagedachtenissen. De Stichting Levende Molens voor het leveren van zichten van verdwenen molens en foto’s uit de private collectie van Dhr. Alfred Ronse (copyright). Nera Lecluyse (x Jozef Hoorelbeke), Michel en Nadine Deschoenmaeker–Hoorelbeke Gemain Decru, Elvira Dhulster, Albert Pil, Michel Depuydt, Lucien Holvoet, Marcel Terriere, Arsène Salenbien, Maurice Darras en Wilfried Merlevede voor informatie en geschonken foto’s. Stadsbestuur Diksmuide en in het bijzonder het Stadsarchief Diksmuide en zijn medewerkers voor hun medewerking: Chris Vandewalle, Stadsarchivaris en Jasper Verplancke, projectcoördinator intergemeentelijke samenwerking Hout- en Blooteland. Geen enkele foto in dit boek werd ontleend of afgedrukt uit andere uitgaven. DATA Tenzij anders vermeld verwijzen de data in de bijschriften naar de postdatum van de postkaarten en foto’s. De beelden dateren dus zeker van voor die datum. 8
één
Diksmuide 1940-1945
Op vrijdag 10 mei 1940 brak de oorlog uit. Reeds bij de start van de oorlog bleef Diksmuide niet gespaard van bombardementen. Op maandag 27 mei 1940 kwamen in drie golven Duitse Messerschmitts over die achtereenvolgens splinter- en brandbommen gooiden op de stad. Heel wat gebouwen binnen de Kiekenstraat, de Generaal Baron Jacquesstraat, de Kleine en Grote Dijk en de De Breyne Peellaertstraat werden getroffen, maar de IJzertoren bleef overeind. Tijdens de eerste oorlogsdagen waren alle scholen in Diksmuide dicht. Het St.-Aloysiuscollege deed dienst als hospitaal en opvangcentrum voor vluchtelingen. Ook de Paterskerk werd gebruikt als hospitaal en op de toren van het stadhuis werd een permanente wachtdienst ingericht. De St.Niklaaskerk had het zwaar te verduren. Op de foto is te zien hoe het dak, een van de zijbeuken en de glasramen volledig werden beschadigd. Foto genomen door een Duitse soldaat op maandag 3 juni 1940 na de derde aanval, nog geen maand na de inval van de Duitsers in België.
Op deze foto uit mei 1940 zijn de patisserie–boulangerie en de aanpalende woningen (links van hotelrestaurant de Polderbloem) in de Kiekenstraat volledig verdwenen. Op en rond de Grote Markt viel op 27 mei om 7u30 de eerste splinterbom, die er heel wat schade aanrichtte. De tweede lading bommen veroorzaakte niet alleen materiële schade maar zorgde ook voor veel menselijke verliezen. 10
Een zicht op de Weststraat (huidige Generaal Baron Jacquesstraat) op maandag 3 juni 1940. Het puin van de gebombardeerde woningen verspert de toegang tot de straat. Aan het stadhuis liggen tientallen zandzakjes om erger te voorkomen en een Duitse patrouille per fiets controleert een lege stad. In het begin van de oorlog vluchtten de meeste Diksmuidelingen waaronder ook burgemeester Julien Titeca, twee schepenen en vijf gemeenteraadsleden naar Frankrijk. Dhr. Paul Ketele werd als dienstdoend burgemeester aangesteld. In juni 1942 werd hij opgevolgd door Marcel Maeckelbergh. Na de bevrijding in september 1944 nam Jules Titeca terug het ambt van burgemeester waar.
Dezelfde Duitse amateurfotograaf nam op maandag 3 juni 1940 een foto van een Duitse radiowagen met luidspreker op het dak op de markt van Diksmuide. Let op de barricades van de huizen rechts (huis Focke) naast het stadhuis. 11
Ook een gedeelte van het stadhuis heeft onder de bombardementen geleden.Hier een zicht vanuit de Kiekenstraat naar het vernielde stadhuis in de Torenstraat (1940). Intussen waren de burgemeester en schepenen het land ontvlucht, zoals zeer veel Diksmuidelingen. Op woensdag 13 november 1940 werd een besluit uitgevaardigd door de Duitse overheid waardoor de burgemeesters en schepenen die op dinsdag 1 oktober 1940 niet waren teruggekeerd, automatisch ontslagen werden. Vanaf april 1941 verbood men ook de gemeenteraadszittingen. Daardoor kon de bezettende overheid zelf heel wat gemeentelijke functies toewijzen.
Panoramisch zicht vanop de IJzertoren. Ondanks de wapenstilstand op maandag 27 mei 1940, werd de Hoge Brug op dinsdag 28 mei 1940 gedynamiteerd door de Engelse troepen. De Duitsers moesten dus een noodbrug aanleggen. Zowel in de IJzerlaan, de Kasteelstraat als de IJzerdijk stappen honderden Duitse soldaten richting Noord-Frankrijk (Calais). Onderaan rechts zijn de ru誰nes van de stoommaalderij en de olieslagerij te zien. Die ru誰nes deden na de Eerste Wereldoorlog dienst als attractie voor oorlogstoeristen. 12
Terug een beeld van de Kasteelstraat en de houten noodbrug over de IJzer, aangelegd door de Duitsers.
Op dinsdag 28 mei 1940 - tijdens het terugtrekken van het Engels leger - werden de woning van Dhr. Clemens De Landtsheer (secretaris van het IJzerbedevaartcomitĂŠ) en het secretariaat van de IJzerbedevaart in brand gestoken. Dat zou gebeurd zijn omdat ze de noodbrug, die zich op de zolder van de woning van De Landtsheer bevond, wilden vernietigen. Daardoor werden het waardevolle archief en 280.000 m unieke filmdocumenten van De Landtsheer vernield. Na de oorlog werd De Landtsheer terug secretaris. Hij trad af op de bedevaart van 1961. Tijdens de periode van 20 augustus 1943 tot aan de bevrijding was hij oorlogsburgemeester van Kaaskerke, waarvoor hij na de oorlog een veroordeling opliep. 13
Op donderdag 30 mei 1940 werd de IJzertoren zwaar beschadigd door een Engelse bom. Daarmee wilden ze verhinderen dat de Duitsers vanuit de toren ‘Operatie Dynamo‘ (de naam voor de inscheping van de Britten in Duinkerke) zouden gadeslaan. Op de voorgrond de vernielde Hoge Brug die in 1941 werd vervangen door een houten noodbrug.
Aan de terrassen van het ‘Hotel de l’Europe‘ (het huidige café-restaurant ‘De Tapperij’ ) zijn de gevolgen van het opblazen van de vorige ijzeren brug over de IJzer nog duidelijk te ontwaren. Foto genomen door de fotografische dienst van het ministerie van Openbare Werken op donderdag 10 juli 1941. 14
Zo trots als een pauw staan twee Duitse soldaten in 1940 bij het Vredesmonument. Op de keerzijde van de foto staat ‘Inschriff am Flamenkreuz’.
Onmiddellijk na de capitulatie van België stelden de Duitsers de grenzen van het ‘Sperrgebiet’ vast. Bedoeling hiervan was de kustversterkingen in de rug te beschermen tegen een mogelijke invasie. Zolang Engeland niet veroverd was, bleef het Duitse leger alert en werd de bewegingsvrijheid van de burgers beperkt. Wie het Sperrgebiet wou verlaten, had daarvoor een speciale pas nodig, een ‘Schein’. Diksmuide viel net buiten dit gebied. Normaal viel Kaaskerke, waar de IJzertoren staat, binnen de bezettingszone. De Duitsers toonden echter hun sympathie voor het monument van de Vlaamse Beweging door de zone net achter de IJzertoren te plaatsen. Voorbij de brug van de IJzertoren begon het Sperrgebiet. 15
Zicht op de Halvemaanstraat in maart 1941. Een Duitse soldaat wilde waarschijnlijk de omgeving verkennen waar hij gekazerneerd was. De woningen nr. 1 en 2 links bestaan nog. Op de hoek met de Weststraat is er nu het Chinese restaurant ‘Shanghai’, rechts werden alle gebouwen afgebroken.
Achteraan de Halvemaanstraat (zie foto boven) ontdek je de Weststraat (Baron Generaal Jacquesstraat sedert 1924) met respectievelijk de huizen nrs. 78 en 80. Huisnummer 78 is nu ‘Het Polderhuis’ (herkenbaar aan de façade), de grote poorten zijn echter verdwenen en vervangen. Rechts daarvan, op huisnummer 80, vinden we vandaag ‘De Papyrus‘. Helaas zijn de teksten op de gebouwen onleesbaar. (maart 1941) 16
Ook de Stationsstraat werd gedeeltelijk verwoest. Verscheidene woningen met rechts het café ‘In de Reisduif’ moesten het ontgelden. Dit aan de straatzijde van de huidige Carrefourwinkel, die meerdere van die woningen opgeslorpt heeft voor zijn uitbreiding.
‘Am Denkmal in Dixmuide 25.11.1942‘. Duitsers lieten zich graag fotograferen voor monumenten van de Eerste Wereldoorlog. Hier zien we enkele Duitsers aan de Calvarieberg, een religieus gedenkteken voor de slachtoffers van deze oorlog. Het werd op 23 september 1928 ingewijd door de West-Vlaamse Bisschop Monseigneur Waffelaert, in aanwezigheid van kroonprins Leopold en prinses Astrid. Het succes van de IJzerbedevaarten lokte aan dit monument later tegenmanifestaties uit van vaderlandslievende organisaties, onder meer in 1946. 17
Veel woningen, scholen, en andere gebouwen werden opgevorderd als onderdak voor de Duitsers. Dat was ook het geval voor de Broederschool langs de Oostendestraat. Honderden Duitse militairen verbleven er in hun ‘Kazerne’.
18
‘Wochenmarkt in Dixmuiden‘. Ook tijdens de oorlog werd de wekelijkse maandagmarkt steeds in ere gehouden. Hier zijn Duitsers te zien op de maandagmarkt in oktober 1943. Op de achtergrond ‘Het Gouden Mandeke’ met rechts het stadhuis. De Diksmuidelingen lijken onverschillig te zijn tegenover de bezetter.
Dezelfde marktdag in oktober 1943, met links de ruïnes van de gebouwen op de hoek van de Weststraat en de Kiekenstraat. 19
‌
BENIEUWD NAAR DE REST VAN HET BOEK? Het is te koop in de plaatselijke boekenwinkel, supermarkt en krantenwinkel. U kunt het boek ook bestellen bij distributeur Agora (053 788700) of via het bestelformulier op www.uitgeverijtempus.be