Het verhaal van de Tweede Wereldoorlog
Het verhaal van de Tweede Wereldoorlog
Chris McNab
Eerste uitgave 2012 The History Press The Mill · Brimscombe Port · Stroud · Gloucestershire · GL5 2QG Imprint België: Uitgeverij Tempus www.uitgeverijtempus.be Copyright © The History Press, 2012 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze publicatie mag worden gereproduceerd, opgeslagen in een retrievalsysteem of verstuurd in om het even welke vorm of op om het even welke manier (elektronisch, mechanisch, door te fotokopiëren, door op te nemen of op een andere wijze) zonder de voorafgaande schriftelijke toelating van de uitgever en de houder van het auteursrecht. Chris McNab heeft zijn moreel recht doen gelden om te worden geïdentificeerd als de auteur van dit werk. British Library Cataloguing in Publication Data Er is een catalogusdocument voor dit boek beschikbaar bij de British Library. ISBN 978-1-84588-675-2 Nederlandse vertaling: www.elanlanguages.com
Typografie en productie door The History Press Gedrukt in Indië
INHOUD Dankbetuiging 6 Inleiding 7 Polen en West-Europa, 1939-40
10
De Balkan en Noord-Afrika, 1940-43
26
Operatie Barbarossa, 1941-43
40
De oorlog in de Stille Oceaan, 1941-42
55
De Italiaanse veldtocht, 1943-45
69
De oorlog in de Atlantische Oceaan, 1940-43
75
De strategische luchtaanvallen op Duitsland, 1942-45
83
Overlord en het westelijk front, 1944-45
89
Het oostfront en de ondergang van Duitsland, 1943-45
100
De overwinning in de Stille Oceaan, 1943-45
110
Slot 124 Bijkomende lectuur
127
D AN K B E T U I G I N G
Ik zou mijn dank willen betuigen aan tal van mensen en organisaties die cruciaal waren bij het tot stand komen van dit boek. Mijn dank gaat onder meer uit naar Ted Nevill van Cody Images voor heel wat foto's van dit boek en naar Jo de Vries van The History Press die ondanks haar zware job mij ook aan een heleboel foto's hielp. Zoals steeds gaat mijn dank ook uit naar de leden van mijn gezin – Mia, Charlotte en Ruby – meer bepaald voor hun opbeurende aanwezigheid tijdens die lange dagen.
NB: de foto's met bronvermelding NARA zijn afkomstig uit de collecties van de National Archives and Records Administration.
6
INLEIDING
D
e Tweede Wereldoorlog is ongetwijfeld
➤
De Russische minister van Buitenlandse Zaken Vyacheslav Molotov ondertekent op 23 augustus 1939 het Duits-Russische nietaanvalspact. De Duitse minister van Buitenlandse Zaken Joachim von Ribbentrop en Jozef Stalin staan achter hem. (NARA)
de meest destructieve militaire gebeur-
tenis uit de geschiedenis van de mensheid. Tussen 1939 en 1945 werden er naar schatting 56 miljoen mensen gedood in een conflict dat qua schaal echt wereldomvattend was: het oorlogstoneel strekte zich uit van West-Europa tot het midden van de Stille Oceaan. Het omvatte afzonderlijke veldtochten die elk meer dan één miljoen gevochten tegen Duitsland en de oorlog levens kosten en schendingen van de men- in de Stille Oceaan tegen Japan. Zoals we senrechten die nooit eerder waren gezien. zullen zien, hadden beide conflicten andere Anders dan in de Eerste Wereldoorlog oorzaken. In Europa, waar alles begon, bestond de meerderheid van de doden en was de katalysator echter onbetwistbaar de gewonden uit burgers.
één man: Adolf Hitler. Hitler was de lei-
Voor de geallieerden – in hoofdzaak het der van de Nationalsozialistische Deutsche Britse rijk, de Verenigde Staten en de Sovjet- Arbeiterpartei (NSDAP; de nationaalsociaUnie – bestond de Tweede Wereldoorlog uit listische Duitse arbeiderspartij) of nazipartij, twee conflicten: het conflict dat in Europa, en kwam in de jaren 30 aan de macht Noord-Afrika en de Sovjet-Unie werd uit- dankzij een partijprogramma dat gebaseerd
7
8
was op wraak voor de Duitse nederlaag in de Eerste Wereldoorlog, antisemitisme
Opmerkelijk
en economische verjonging. Na de verkie-
Het vredesverdrag van Versailles, dat na de Eerste Wereldoorlog
zingen werd hij in 1933 tot rijkskanselier
werd afgesloten, begrensde de Duitse strijdmachten tot 100.000
benoemd, waarna hij zich als de onbetwiste
manschappen, verbood gewapende voertuigen, duikboten
Führer (leider) opwierp en van Duitsland
en gevechtsvliegtuigen, en beperkte de Duitse marine tot zes
een dictatuur met één partij maakte. Hitler
slagschepen, zes kruisers en twaalf destroyers.
wou het Duitse volk Lebensraum (leefruimte) geven, in eerste instantie via mili- en de bezetting van het grootste deel taire veroveringen. Daarom verwierp hij de van Tsjecho-Slowakije (1939), allebei verbeperkingen van het Verdrag van Versailles overingen zonder bloedvergieten die tot (de vredesvoorwaarden die aan Duitsland stand kwamen door een combinatie van waren opgelegd nadat het land in de Eerste sluwe diplomatie en regelrechte intimidadelven) en bouwde hij niet alleen de nati- landen protesteerden en dreigden met ooronale economie in ruime mate weer op, log, maar het bleef uiteindelijk allemaal bij maar ook het Duitse leger.
woorden. Vandaar dat Hitler in de herfst
Op het einde van de jaren 30 mani- van 1939 voldoende zelfvertrouwen had festeerde de Duitse expansiezucht zich voor zijn volgende stap: de militaire verovein de annexatie van Oostenrijk (1938) ring van Polen.
➤
Wereldoorlog het onderspit had moeten tie. Groot-Brittannië, Frankrijk en andere
Adolf Hitler krijgt een massale nazigroet in de Reichstag in maart 1938 na de Duitse annexatie van Oostenrijk. De 'Anschluss' was de eerste stap in de expansionistische plannen van Hitler. (NARA)
9
PO L E N E N W E S T-EU R OPA 1 9 3 9 -4 0
H
itlers
langetermijnambities
voor einde maken aan de ‘Poolse corridor’,
Lebensraum waren in het algemeen een strook Pools grondgebied dat naar de
gericht op het oosten en vooral dan op één Baltische kust leidde en Duitsland afscheidvan de buurlanden van Duitsland, Polen. de van zijn meest oostelijk gelegen staat, Hitler wou niet alleen Pools grondgebied Oost-Pruisen. Bovendien zou Polen de eervoor Duitse kolonisatie, hij wou ook een ste grote test zijn voor Hitlers Wehrmacht
➤ De Duitse 1e pantserdivisie met haar kleine Panzer I-tanks rijdt Polen binnen in 1939. Dergelijke tanks zouden tegen het einde van de veldtocht in Polen grotendeels verouderd zijn, aangezien ze niet genoeg bewapend waren en hun bepantsering niet doeltreffend genoeg was. (Cody Images)
10
met de term Blitzkrieg, werden op 1 sep-
de mooie stad die ik had gekend – verwoeste en
tember 1939 op de wereld losgelaten.
uitgebrande huizen, uitgehongerde en treurende
De invasie van Polen was een ongelijke
mensen.
strijd. Vijf Duitse legers, geordend in twee
– De Duitse officier Walter Schellenberg bij een bezoek
legergroepen, vielen Polen binnen vanuit
aan Warschau nadat de stad gebombardeerd was
het westen. De twee legergroepen voerden een gigantische tangbeweging uit,
➤
Ik was geschokt door wat er was geworden van
Op deze enigszins geënsceneerde foto steken Duitse bereden soldaten de Poolse grens over in september 1939. Hitlers officiële excuus om Polen binnen te vallen – er was een rechtvaardiging nodig – was het agressieve gedrag van Polen. (Cody Images)
(leger). Tijdens het interbellum hadden het leger en de Luftwaffe (de luchtmacht) baanbrekend werk verricht op het vlak van tactieken waarbij er gezamenlijk wapens werden ingezet. Er werd daarbij gebruikgemaakt van gepantserde speerpunten om door de zwakke punten in de vijandelijke verdediging te breken, terwijl vliegtuigen voor grondaanvallen (zoals de Ju 87 Stuka's als vliegende artillerie) dienstdeden om het pad te effenen. Die tactieken, die in de geschiedenisboeken worden omschreven
11
➤ Tijdens de Poolse veldtocht testten de Duitse strijdmachten nieuwe theorieën over gepantserde oorlogsvoering uit, onder meer snelle en diepe penetraties door tankeenheden zoals deze hier. (Cody Images)
waardoor volledige Poolse legers ten wes-
Opmerkelijk
ten van Warschau ingesloten raakten. De
Het Duits-Russische niet-aanvalspact werd
hoofdstad zelf vormde het doelwit van
ondertekend op 23 augustus 1939. De
vernietigende luchtaanvallen en de Duitse
betrokken partijen verbonden zich er openlijk
strijdmachten bereikten de buitenwijken op
toe de volgende tien jaar geen oorlog tegen
8 september. Het Poolse verzet werd niet
elkaar te voeren. In het geheim gaf het pact
zo gemakkelijk uitgeschakeld als tal van
echter ook aan de Sovjets de toelating om zich
De ouder-
meester te maken van de Baltische staten en
wetse Poolse luchtmacht hield op sommige
werd er overeengekomen dat Duitsland en de
plaatsen verrassend stand en het Poolse
USSR Polen onder elkaar zouden verdelen.
historici hebben geschreven.
leger vocht zo hard terug dat meer dan 35.000 Duitsers sneuvelden of gewond Het land werd verdeeld onder de overwinraakten. De Polen waren echter niet opge- naars. De Duitsers creëerden bovendien wassen tegen de moderne en snel opruk- een nieuw gebied, het Gouvernementkende Duitse divisies. Bovendien vielen Generaal, in letterlijke zin een slavenstaat, de Sovjets op 17 september Polen binnen die de voornaamste locatie zou worden vanuit het oosten. Jozef Stalin was immers voor Hitlers plannen om de Joodse bevolmet Hitler overeengekomen om het Poolse king van Europa uit te roeien. grondgebied onder hun twee te verdelen. Tegen het einde van de Poolse camBegin oktober was Polen volledig bezet. pagne was de omvang van de oorlog
12
13
➤ Hoewel de Wehrmacht een zeer gemechaniseerd leger was, steunden de strijdmachten – zoals blijkt uit deze foto waarop Duitse soldaten te zien zijn die in 1939 Polen binnentrekken – voor het grootste deel op voetvolk en paardenkracht. (Cody Images)
14
➤
Het Duitse leger marcheert triomfantelijk door Warschau na de Poolse nederlaag van 1939. De Poolse veldtocht zou er echter voor zorgen dat GrootBrittanniĂŤ en Frankrijk Duitsland de oorlog verklaarden. (NARA)
15
groter geworden. Op 3 september ver- zich leiden door oude haatgevoelens en klaarden Groot-Brittannië en Frankrijk de vielen op 30 november 1939 Finland binoorlog aan Duitsland, nadat Hitler geen nen. Het Sovjetleger deed dat van Finland gevolg had gegeven aan het ultimatum in het niet verzinken, maar de zogenaamde om zijn strijdmachten uit Polen terug te ‘Winteroorlog’ duurde toch nog tot in trekken. Nu Polen veroverd was, richtte maart 1940. De onverschrokken en tactisch Hitler zijn blik op het westen. Aangezien innovatieve Finnen brachten meer dan Hitler ambities koesterde ten aanzien van 200.000 Sovjetsoldaten om het leven alvode Sovjet-Unie kon hij zijn westelijke grens rens te capituleren. Finland werd gedwonniet onbeschermd laten. Duitsland kwam gen om grote gebieden aan de Sovjets op die manier opnieuw tegenover oude af te staan, onder meer de Karelische tegenstanders te staan.
landengte, maar Hitler had gemerkt dat de
De periode tussen oktober 1939 en april Sovjetstrijdmachten in het algemeen niet 1940 wordt gewoonlijk de 'schemeroorlog' veel waard waren als ze geconfronteerd genoemd, een periode waarin er betrekke- werden met goed opgeleide manschappen. lijk weinig gebeurde tussen de geallieerden in het westen en Duitsland. Er vonden wat DE CAMPAGNE IN HET WESTEN kleine luchtaanvallen en schermutselingen Er kwam definitief een einde aan de ‘scheop zee plaats, maar geen grote militaire meroorlog’ op 9 april 1940, toen Hitlers operaties. De Sovjets daarentegen lieten strijdmachten aan een reeks veldtochten
16
De Franse Maginotlinie werd in mei 1940 bemand door 400.000 Franse manschappen. Hoewel velen van hen dapper weerstand boden, werden ze steeds irrelevanter toen de Duitsers meer in het noorden door het Ardense woud trokken.
➤
Opmerkelijk
Een Duitse Panzer IV-tank verschuilt zich in het Ardense woud in BelgiĂŤ en staat op het punt Frankrijk binnen te rijden (mei 1940). Door via de Ardennen aan te vallen, lieten de Duitsers de Franse Maginotlinie links liggen. (Cody Images)
begonnen die tot verbazingwekkende resultaten leidden. Denemarken en Noorwegen waren de eerste doelwitten. Denemarken bezweek op de dag van de invasie, maar bij de slag om Noorwegen grepen de Britten en de Fransen in. Zo waren er aanvallen van de Royal Navy op Duitse schepen rond Narvik, waarbij er tien destroyers en verschillende andere schepen tot zinken werden gebracht. De strijd duurde voort tot begin juni, maar de terugtrekking van de
17
➤ Een gemechaniseerde
geallieerden uit Noorwegen in mei – voor-
colonne van Rommels 4e pantserleger rukt in 1940 op door Frankrijk, terwijl een verkenningsvliegtuig erover vliegt. De Duitse strijdmachten verrichtten baanbrekend werk op het vlak van gevechtscommunicatie tussen vliegtuigen en grondtroepen. (Cody Images)
namelijk het gevolg van gebeurtenissen die verderop worden beschreven – leidde tot de vervanging van de Britse premier Neville Chamberlain door een zekere Winston Churchill. Die laatste zou een vruchtbare invloed hebben op de richting die de oorlog zou uitgaan. Hoewel er in Noorwegen nog steeds werd gevochten, begon Hitler aan wat zijn beslissende veldtocht in het westen zou worden: de invasie van Frankrijk, België en Nederland. De Wehrmacht zou het er moeten opnemen tegen de Britse en Franse legers in een grotere strijd. Op papier waren de vijandige strijdmachten ongeveer even groot: 139 Duitse divisies tegenover 149 geallieerde divisies, waaronder negen van de British Expeditionary Force (BEF). Het Duitse leger
18
‌
BENIEUWD NAAR DE REST VAN HET BOEK? Het is te koop in de plaatselijke boekenwinkel, supermarkt en krantenwinkel. U kunt het boek ook bestellen bij distributeur Agora (053 788700) of via het bestelformulier op www.uitgeverijtempus.be
‌
BENIEUWD NAAR DE REST VAN HET BOEK? Het is te koop in de plaatselijke boekenwinkel, supermarkt en krantenwinkel. U kunt het boek ook bestellen bij distributeur Agora (053 788700) of via het bestelformulier op www.uitgeverijtempus.be