Oudenaarde
&
Vroeger
Vandaag
Vr o e g e r e n v a n d a a g
Oudenaarde
John Velghe fotografen: Marcel Debisschop en Vincent Cockaert
John Velghe
Eerste uitgave 2011 The History Press The Mill, Brimscombe Port, Stroud, Gloucestershire, gl5 2qg Verenigd Koninkrijk www.thehistorypress.co.uk www.uitgeverijtempus.be Š John Velghe, 2011 Alle rechten voorbehouden. Alle rechten op reproductie, vertaling en adaptatie, zelfs gedeeltelijk en onder gelijk welke vorm, zijn voorbehouden voor alle landen. The right of John Velghe to be identified as the Author of this work has been asserted in accordance with the Copyrights, Designs and Patents Act 1988. All rights reserved. No part of this book may be reprinted or reproduced or utilised in any form or by any electronic, mechanical or other means, now known or hereafter invented, including photocopying and recording, or in any information storage or retrieval system, without the permission in writing from the Publishers. British Library Cataloguing in Publication Data. A catalogue record for this book is available from the British Library. isbn 978 1 84588 654 7 nur 693
2
Inhoud
Voorwoord
5
Geschiedenis
6
Dankwoord en bibliografie
7
Oudenaardse auteurs, kunstenaars, bekenden
8
Een Centrum
9
Twee Pamele
45
Drie Deelgemeenten
53
Vier Voor altijd verdwenen
61
Vijf Aan het werk
71
77
Zes Ontspanning
Zeven Transport
85
Acht A thing of beauty is a joy forever
89
Negen Nieuw
93
Plan Oudenaarde met per bladzijde genummerde te bezoeken plaatsen.
4
Voorwoord Dit is het tweede boek van de Engelse uitgeverij Tempus dat aan de stad Oudenaarde is gewijd.
Het vorige boek uit de reeks was getiteld “Archiefbeelden. Oudenaarde en deelgemeenten”, verscheen in 2006 en was van de hand van Hugo Rau en de auteur van dit boek. Zoals bij veel ondernemingen overtreft deze tweede worp ook hier de eersteling. De passie voor Oudenaarde komt erin naar voor. John Velghe toont zich een excellent chroniqueur van de recente stadsgeschiedenis. Zowel het stadsbeeld van het begin van de twintigste eeuw als de huidige aanblik van Oudenaarde en haar dertien deelgemeenten staan centraal. Het fotoboek legt op nooit eerder getoonde wijze de enorme veranderingen van het stadsbeeld in de binnenstad in de laatste decennia vast. Temidden van alle veranderingen bleven gelukkig een aantal herkenbare ijkpunten overeind die het karakter van Oudenaarde reeds eeuwenlang bepalen, zoals het stadhuis, de Sint-Walburgakerk, de Onze-Lieve-Vrouwkerk van Pamele en de vele pittoreske hoekjes die onze stad rijk is. Het leidt geen twijfel dat het Oudenaardse stadsbeeld ook in de nabije toekomst, ondermeer onder invloed van de maatschappelijke omstandigheden, nog heel wat veranderingen zal ondergaan. Zo maakte het huidige stadsbestuur van de heraanleg van de Scheldeboorden en de stedelijke ontwikkelingsprojecten Scheldekop en de Ham één van de speerpunten van haar beleid. Bij de uitvoering van deze projecten werd/wordt gewaakt over de kwaliteitsvolle architecturale invulling en de leefbaarheid van de stad. Zo worden verfrissende nieuwe pagina’s toegevoegd aan het eeuwenoude verhaal van Oudenaarde. Veel kijk- en leesplezier! Guy Hove, Schepen van Openbare Werken en Cultuur
Geschiedenis O
udenaarde, ook wel eens de parel van de Vlaamse Ardennen genoemd, is gesticht aan de linkeroever van de Schelde. Die rivier vormde de grens tussen het graafschap Vlaanderen en het Heilige Roomse Rijk van de Duitse keizers. Graaf Boudewijn IV van Vlaanderen liet ca. 1000 in Oudenaarde een burcht bouwen, als tegenhanger van de burcht van de Duitse keizer Otto II (ca. 974) te Ename aan de andere kant van de Schelde. Graaf van Vlaanderen Boudewijn IV veroverde en verwoestte het castrum Ename in 1034. In 1063 stichtte graaf Boudewijn V op de plaats van de voormalige Enaamse burcht een benedictijnerabdij. Er ontstonden twee stedelijke vestingen, Oudenaarde op de linker- en Pamele (ca.1100) op de rechteroever van de Schelde. Pas in 1593 werden ze definitief verenigd. Graaf Filips van de Elzas gaf Oudenaarde in 1189 haar eerste geschreven stadsrecht. Tijdens de veertiende eeuw hadden de Gentse oorlogen plaats. De crisis in de wolnijverheid betekende de definitieve doorbaak van de tapijtweverij die in 1441 haar eigen keure van St.-Barbara verwierf en in de eerste helft van de zestiende eeuw haar hoogtepunt bereikte. Tijdens de Bourgondische periode (1384-1482) was Oudenaarde herhaaldelijk de verblijfplaats van de Bourgondische hertogen. Tijdens de Spaanse periode (1515-1715) vaardigde Keizer Karel in 1520 een Eerste Plakkaat uit tegen het opkomende protestantisme. In 1555 volgde Filips II zijn vader Keizer Karel op en maakte hij duidelijk dat hoop op verzachting van de antiketterse maatregelen (tegen de protestanten) ijdel was. In 1522 zag Margaretha van Parma het levenslicht in Oudenaarde. Zij was de dochter van Keizer Karel en weversdochter Johanna van der Gheynst uit Nukerke. Margaretha van Parma regeerde van 1559 tot 1567 als landvoogdes der Nederlanden. In 1572 bezetten de Bosgeuzen onder leiding van Jacob Blommaert Oudenaarde gedurende 34 dagen. Tijdens het schrikbewind van hertog Alva (1567-1573) gestuurd door Filips II om orde op zaken te stellen, weken vele Oudenaardisten uit naar de Noordelijke Nederlanden. Het Oudenaardse bevolkingsaantal werd mede door een pestepedemie meer dan gehalveerd. Onder Albrecht en Isabella (1598-1633) herademde Oudenaarde na de woelige periode van de godsdienstoorlogen. Vele nieuwe gebouwen zoals het bisschopskwartier van het hospitaal werden opgetrokken. De veroveringspolitiek van de Fransen onder Lodewijk XIV leidde tot oorlogen. Oudenaarde ging 3 keer in Franse handen over : in 1658, van 1667 tot 1678 en in 1684 toen de helft van de gebouwen in puin lag. Lodewijk XIV gaf in 1670 aan ingenieur Vauban de opdracht de versterkingen van Oudenaarde aan te passen. Vauban bouwde ook de koninklijke fontein op de Markt. In 2008 herdacht Oudenaarde de veldslag van 11 juli 1708 die in Oudenaarde en omgeving (Eine, Heurne, Mullem, Ooike, Huise) plaats vond tijdens de Spaanse successieoorlog. De Fransen moesten tijdens de Slag bij Oudenaarde het onderspit delven tegen de Engelsen onder leiding van de hertog van Marlborough, de Hollanders en de Pruisen. Tijdens de Oostenrijkse periode onder het bewind van keizerin Maria-Theresia (1740-1780) kenden onze gewesten economische vooruitgang : het statige Vleeshuis (een markthal met een kunstacademie op de bovenverdieping) kwam tot stand. Wel sloot in 1772 het laatste tapijtatelier de deuren.
Tijdens een nieuwe Franse overheersing (1794-1815) werden alle kerkelijke goederen verbeurd verklaard. In Oudenaarde verdwenen het apostolinnen- en het kapucijnenklooster. Het minderbroederklooster, de abdij van Maagdendale en het zwartzustersklooster kregen een nieuwe bestemming als katoenspinnerij, kazerne en school. Onder het Verenigd Koninkrijk (1815-1830) bouwde Koning Willem I op de Edelareberg het Kezelfort (1822-1824) als onderdeel van de Wellingtonbarrière ter verdediging van de Scheldevallei tegen de Fransen. De periode na de Belgische onafhankelijkheid werd gekenmerkt door de industriële revolutie die in Oudenaarde tot uiting kwam door de aanleg van een spoorweglijn en de bouw van een spoorwegstation (1857), textielfabrieken en sociale woonprojecten.
Dankwoord Dit werk kwam tot stand met de gewaardeerde medewerking van Hugo Rau, Joris De Jaegher,
stadsarchivaris Pieter-Jan Lachaert, Georges Lecomte, Heemkring Westerring, Ann Weyts en Patrick De Jaegher en fotografen Marcel Debisschop en Vincent Cockaert. Fotograaf Marc Vanden Borre bezorgde uniek fotomateriaal.
Bibliografie - Oudenaarde in oude prentkaarten (1972) en Oudenaarde in oude prentkaarten deel 2 (1979), M.J.Tulleken en M.de Smet, Europese Bibliotheek, Zaltbommel NL. - Bouwen door de eeuwen heen. Inventaris van het cultuurbezit in België. Deel 15n1. Stad Oudenaarde. - De militaire geschiedenis van Oudenaarde tot 1900. Dokter J.-P.Deweer. - Productie van wandtapijten in de regio Oudenaarde. Een symbiose tussen stad- en platteland (15de tot 17de eeuw), Martine Vanwelden. - Bijdrage tot de geschiedenis van Mater, Pastoor Georges Van Hoolandt. - De handelingen van de Geschied- en Oudheidkundige Kring van Oudenaarde. - Terugblik op Oudenaarde, Karl Van Hoecke. - Joseph Remmlinger de Duitse fotograaf die heel Oudenaarde portretteerde, Marcel Van Lauwe - Bruin, de geschiedenis van het brouwen in en rond Oudenaarde sinds 1357, Charlotte Capelle
Oudenaardse kunstenaars en auteurs Matthijs de Castelein (1485-1550), rederijker. Hij schreef de eerste Nederlandstalige poëtica. Adriaan Brouwer (1605 of 1606-1638), genreschilder. Simon de Pape (eerste helft 17de eeuw), architect en kunstenaar Gentil Theodoor Antheunis (1840-1907), dichter en componist, schoonzoon van Hendrik Conscience. Reimond Stijns (1850-1905). Auteur. Hard Labeur (1904) is zijn bekendste werk. Nestor De Tière (1856-1920), Eins auteur van vooral toneelstukken. Edmond Vande Vyvere (1880-1950) is vooral bekend als landschapsschilder. Robert Herberigs (1886-1974), componist, schilder en schrijver. Jules Boulez (1889-1960), kunstschilder van de derde groep uit de Latemse School. Ernest Van den Driessche (1894-1985), kunstschilder (naïeve schilderkunst) uit OudenaardeEine. Norbert Rosseau (1907-1975), componist die lange tijd in Oudenaarde-Edelare heeft gewoond. André Tahon (1907-1985), beeldhouwer en kunstschilder uit Oudenaarde-Edelare. Jos Van Den Abeele (1912-1991), kunstschilder uit Oudenaarde-Edelare. Prof. dr. Marcel Hoebeke (1918-1990), auteur over taalkunde en over de geschiedenis van Oudenaarde. Dr. Jean-Pierre Deweer (1923), auteur van uitgaven over de militaire geschiedenis van Oudenaarde. Angele Dalschaert (1927), schrijfster van dichtbundels en proza uit Oudenaarde-Volkegem. Johan (Jotie) T'Hooft (1956-1977), Vlaams poète maudit.
Bekende Oudenaardisten Brigitta Callens was Miss België in 1999. Frank De Bleeckere, internationaal voetbalscheidsrechter. Mario De Clercq, geboren te Oudenaarde. Drievoudig wereldkampioen veldrijden. Baron Gaston de Gerlache de Gomery (1919-2006) leidde de Antarctica-expeditie, ereburgemeester Mullem. Els De Temmerman, journaliste en auteur van boeken over Afrika. André Dierickx, beroepswielrenner tussen 1968 en 1981. Bart Gijselinck (Bart Kaël), Vlaams zanger. Timothy Herman, Vlaams en Belgisch kampioen speerwerpen. Kenny De Ketele, Europees en Belgisch kampioen baanwielrennen. Charles August Liedts (1802-1878), liberaal politicus. Stijn Vandenbergh, beroepswielrenner. Brunhilde Verhenne, Miss Belgian Beauty in 2002. 8
1
Centrum De Brusselse bouwmeester Hendrik van Pede bouwde van 1526 tot 1537 het Oudenaardse
stadhuis, een parel van Brabantse laatgotiek, ter vervanging van het oude vervallen schepenhuis dat in 1525 door de Oudenaarde bevolking werd afgebroken. Enkel de dertiende-eeuwse Lakenhalle en een gedeelte van het oude schepenhuis bleven staan. In de volkszaal vallen de gotische schoorsteenmantel op, en de neogotische muurschilderingen met voorstellingen van ridderfiguren en wapenschilden van CastiliÍ en Aragon. Op de balkzolen van de zoldering zijn de wapenschilden van de voornaamste staten van Keizer Karel gebeeldhouwd. Op de tweede verdieping bevindt zich het museum en de zilvercollectie De Boever-Alligoridès. De edelsmeedkunst bloeide immers in Oudenaarde van de vijftiende tot de achttiende eeuw. De recentste restauratie van het stadhuis duurde van mei 1958 tot 1997 waarbij de Balegemse zandsteen vervangen werd door de hardere Massangissteen. In 2010 plaatste het stadsbestuur een lift.
De vroeggotische Lakenhalle uit het begin van de veer-
tiende eeuw heeft een plafond in de vorm van een omgekeerd vikingschip. Het gelijkvloers van de lakenhalle gebruikte men vroeger als opslagplaats. Op de bovenverdieping bevond zich de eigenlijke lakenhalle met kleine schuine venstertjes die ervoor zorgden dat de lakens geen schade leden door directe lichtinval. Nu worden er prachtige Oudenaardse wandtapijten (verdures) tentoongesteld. In de schepenzaal van het Oudenaardse stadhuis valt het prachtige tochtportaal van Pauwel Van Der Schelden onmiddellijk op. In de schepenzaal hangen diverse historische schilderijen, waaronder een panorama van Oudenaarde van I.D. Maire (1667), maar ook de vermaarde vijf zintuigen van Adriaan Brouwer.
10
Tegenwoordig
wordt de prachtige historische Oudenaardse Markt ontsierd door de vele geparkeerde auto's. Tot laat in de achttiende eeuw was de markt van Oudenaarde grotendeels onverhard, maar in 17731774 werd hij opgehoogd en gekasseid. Bij het begin van de vorige eeuw plantte het stadsbestuur bomen op de markt en werd er een kiosk gebouwd. De centraal opgerichte vijflantaarn tussen de fontein en de kiosk verplaatste het stadsbestuur naar het Liedtspark. In 1968-69 werd de markt heraangelegd. In 2010 liet het stadsbestuur een masterplan voor de heraanleg van een verkeersluwe markt opmaken. In de veertiende en vijftiende eeuw groeide het aantal brouwerijen. In die tijd was het aangeraden bier te drinken in plaats van water. Door de bereidingswijze bevatte bier geen ziektekiemen, in tegenstelling tot water dat vaak de oorzaak was van het verspreiden van epidemieĂŤn zoals cholera en pest. Tegenover het Oudenaardse stadhuis staan historische woningen die meestal onderkelderd zijn en een brouwerijgeschiedenis hebben. Zoals voormalig huis De Craeye in het nummer 26, vroeger een brouwerij met een kelder met kruisribgewelven (vermoedelijk uit de dertiende eeuw), dat in de tweede helft van de twintigste eeuw dancing Alcazar huisvestte. 11
L
odewijk XIV schonk Oudenaarde de koninklijke fontein die ingenieur Vauban oprichtte in 1676. De koninklijke fontein werd vanuit Edelare en Volkegem met water bevoorraad in buizen van hout en gebakken potaarde die later werden vervangen door loden buizen. Op de achtergrond het bekende hotel-restaurant La Pomme d'or, afspanning Den Gauden Appel uit de vijftiende eeuw, de Cercle Liberale, nu restaurant Harmonie en Hotel Restaurant De Zalm. 12
O
p de rechterkant van nummer 60 is het Nieuwstraatje, een overdekt voetgangersstraatje naar het hospitaal. Markt nummer 58-59 is als herberg en afspanning Den Oliphant vermeld op het einde van de vijftiende eeuw en later als Den Arend en Au Damier. In de tweede helft van de negentiende eeuw verhuisde Den Oliphant naar de Hoogstraat. Het nummer 53, herberg De Croone, met jaarstenen 1704 (MDCCIV) wordt reeds vermeld begin vijftiende eeuw en heeft een oude kelder met tongewelf. De twee huizen nummer 50 en 51 nabij de St.-Walburgastraat werden in 1921 op een nieuwe vooruitgeschoven rooilijn gebouwd in de bouwstijl van de aanpalende gevels.
13
De rij huisjes voor de kerk werden na de bombardementen van de Tweede Wereldoorlog in
1964 afgebroken. Enkel de twee huisjes van cafĂŠ De Carillon bleven staan. De afgebroken huisjes waren gebouwd op grond van het vroegere kerkhof dat voor de kerk was aangelegd. Het kerkhof verdween in 1784 door een decreet van Jozef II dat kerkhoven rond kerken verbood. In 1968 verdwenen het minderbroederklooster, de oude dekenij en de aanpalende huizen en werd het gat in de Markt gecreĂŤerd door de brede invalsweg met vier rijvakken en een verhoogde middenstrook van de Westerring door te trekken tot op de Kleine Markt.
14
De
St.-Walburgakerk bestaat uit twee verschillende gedeelten : het oude oostelijk koorgedeelte uit Doornikse kalksteen in vroeggotiek en de westertoren met de eerste travee uit witte zandsteen in Brabantse gotiek. Het westelijk gedeelte werd gebouwd vanaf 1423, maar de werken werden in 1534 onafgewerkt stopgezet. Tussen 1615 en 1627 liet architect Simon de Pape een peervormige houten spits op de toren plaatsen. De spits werd in 1804 vernield door een blikseminslag en niet meer heropgebouwd. In 1894 bracht het stadsbestuur de beiaard van het stadhuis over naar de St.-Walburgatoren. De zware beschadigingen aan de kerk op het einde van de Eerste Wereldoorlog werden hersteld. De huidige beiaard met 49 klokken werd ge誰nstalleerd in 1967. In de kerk kunnen beeldhouwwerk, houten en stenen polychromiebeeldjes, historische wandtapijten en schilderijen van onder meer Simon de Pape worden bezichtigd.
15
Foto van het begin van vorige eeuw. Bemerk de kiosk en de beplanting met bomen (ca.1900).
Het bankgebouw rechtover het stadhuis in neo-Lodewijk XVI-stijl (1922) kwam in de plaats van twee huizen, de voormalige herberg De Rode Leu uit de vijftiende eeuw, later de Gouden Leeuw en het huis De Pelikaen. De Franse schrijver Victor Hugo verbleef hier in 1861. Hij schreef er het volgende : in een gebouw als het stadhuis van Oudenaarde heeft elke steen zijn belang. Huis nummer 7 wordt in 1485 vermeld als De gulden Weerelt en heette einde negentiende eeuw de Katholieke Kring.
16
In 1968 verdween de oude dekenij en de aanpalende huizen en daardoor werd het veel besproken
gat in de Markt gecreëerd. Op de voorgrond het restaurant Margaretha’s in het Huis Margaretha van Parma met ingang via de Boudewijntoren, het resterend deel van een twaalfde-eeuwse patriciërswoning. De voorgevel van het Huis Margaretha van Parma dateert van de zestiende eeuw en het gebouw deed in de zeventiende eeuw dienst als armenschool. Na jaren van verwaarlozing werden de gebouwen grondig gerestaureerd.
17
H
et achttiende-eeuws portaal van het begijnhof met de barokke poort en in het fronton de beeltenis van de pestheilige, de Heilige Rochus. Tot 1967 bevond zich op de voorgevel van het begijnhof het oorlogsmonument van de OpgeĂŤisten van de Eerste Wereldoorlog. Dit oorlogsmonument van Edmond Van de Vijvere en G. Vander Meersch werd overgeplaatst naar het Tacambaroplein. In 1969-71 restauratie van de monumentale gevel van het begijnhof waarbij twee aan het begijnhof toebehorende woningen decoratief aangewend zijn.
18
‌
BENIEUWD NAAR DE REST VAN HET BOEK? Het is te koop in de plaatselijke boekenwinkel, supermarkt en krantenwinkel. U kunt het boek ook bestellen bij distributeur Agora (053 788700) of via het bestelformulier op www.uitgeverijtempus.be