WIEDZA W KIESZENI
SRG UHGDNFMÇ Jana Dobrogowskiego | Jerzego Wordliczka | 0DJGDOHQ\ .RFRW .ÛSVNLHM
WIEDZA W KIESZENI
SRG UHGDNFMÇ Jana Dobrogowskiego | Jerzego Wordliczka | 0DJGDOHQ\ .RFRW .ÛSVNLHM
Ból pod redakcją prof. dr. hab. n. med. Jana Dobrogowskiego, prof. dr. hab. n. med. Jerzego Wordliczka i dr n. med. Magdaleny Kocot-Kępskiej Copyright © by Termedia Wydawnictwa Medyczne, Poznań 2020 Wszystkie prawa zastrzeżone. Żaden z fragmentów książki nie może być publikowany w jakiejkolwiek formie bez wcześniejszej pisemnej zgody wydawcy. Dotyczy to także fotokopii i mikrofilmów oraz nagrywania, a także rozpowszechniania za pośrednictwem nośników elektronicznych.
Termedia Wydawnictwa Medyczne ul. Kleeberga 2 61-615 Poznań tel./faks +48 61 822 77 81 e-mail: termedia@termedia.pl http://www.termedia.pl
Termedia Wydawnictwa Medyczne Poznań 2020 Wydanie I
ISBN: 978-83-7988-291-5
Książka ukazała się dzięki wsparciu firmy
Wydawca dołożył wszelkich starań, aby cytowane w podręczniku nazwy leków, ich dawki oraz inne informacje były prawidłowe. Wydawca ani autorzy nie ponoszą odpowiedzialności za konsekwencje wykorzystania informacji zawartych w niniejszej publikacji. Każdy produkt, o którym mowa w książce, powinien być stosowany zgodnie z odpowiednimi informacjami podanymi przez producenta. Ostateczną odpowiedzialność ponosi lekarz prowadzący.
=ZS] ^\OÄżMS
1. Rodzaje i epidemiologia bĂłlu .....................................................
11
Magdalena Kocot-Kępska, Jan Dobrogowski
2. Mechanizmy powstawania i kontroli bĂłlu ..................................
17
Magdalena Kocot-Kępska, Jan Dobrogowski, Jerzy Wordliczek
3. Kliniczna ocena chorego z bĂłlem ...............................................
25
Anna Przeklasa-Muszyńska, Jan Dobrogowski, Magdalena Kocot-Kępska
4. Zasady leczenia bĂłlu ..................................................................
35
Magdalena Kocot-Kępska, Jan Dobrogowski, Anna Przeklasa-Muszyńska
5. Farmakoterapia bĂłlu .................................................................. 5.1. (UHSNL[`RP UPLVWPVPKV^L ^`RHa\QÂœJL KaPHĹĽHUPL WYaLJP^aHWHSUL .......................................................................
41 41
Jarosław Woroń, Jerzy Wordliczek, Małgorzata Malec-Milewska
(UHSNL[`RP UPLVWPVPKV^L WVaIH^PVUL KaPHĹĽHUPH WYaLJP^aHWHSULNV .................................................................
51
Jarosław Woroń
5.3. Analgetyki opioidowe ..................................................................
55
Magdalena Kocot-Kępska, Jarosław Woroń, Jan Dobrogowski
3LRP HKP\^HU[V^L P RVHUHSNL[`RP ^ SLJaLUP\ IĂ?S\ ......................
74
Anna Przeklasa-Muszyńska, Jan Dobrogowski
7YaLaZRĂ?YUL P WV^PLYaJOUPV^L WVKH^HUPL SLRĂ?^ ^ [LYHWPP IĂ?S\ ..
86
Małgorzata Malec-Milewska, Renata Zajączkowska, Joanna Jakowicka-Wordliczek, Jerzy Wordliczek
AHZHK` RVQHYaLUPH SLRĂ?^ ^ MHYTHRV[LYHWPP IĂ?S\ ......................... 100
5HQJa Z[ZaL PU[LYHRJQL SLR�^ Z[VZV^HU`JO ^ MHYTHRV[LYHWPP I�S\ ........................................................................................
Jarosław Woroń
104
Jarosław Woroń, Marcin Siwek
5HQJa Z[ZaL Iż K` ^ MHYTHRV[LYHWPP I�S\ ..................................... 122 Jarosław Woroń, Magdalena Kocot-Kępska, Jan Dobrogowski 3
AHZHK` Z[VZV^HUPH ZPSUPL KaPHťHQ J`JO VWPVPKÝ^ \ WHJQLU[Ý^ a IÝSLT WYaL^SLRť`T WVJOVKaLUPH UPLUV^V[^VYV^LNV ^LKť\N aHSLJLĠ 7VSZRPLNV ;V^HYa`Z[^H )HKHUPH )ÝS\ .................... 132 Magdalena Kocot-Kępska, Jarosław Woroń, Anna Przeklasa-Muszyńska, Jerzy Wordliczek, Małgorzata Malec-Milewska, Renata Zajączkowska, Marcin Janecki, Jan Dobrogowski
6. Niefarmakologiczne metody leczenia ......................................... 145 4L[VK` WZ`JOVSVNPJaUL ................................................................. 145 Anna Marków
4L[VK` PU[LY^LUJ`QUL ^ SLJaLUP\ IÝS\ ....................................... 150 Magdalena Kocot-Kępska, Jan Dobrogowski, Anna Przeklasa-Muszyńska
-PaQV[LYHWPH ^ SLJaLUP\ IÝS\ ......................................................... 158 Julita Istrati
5L\YVTVK\SHJQH ^ SLJaLUP\ IÝS\ ................................................ 172 Anna Przeklasa-Muszyńska, Jan Dobrogowski
2VTWSLTLU[HYUL P HS[LYUH[`^UL TL[VK` SLJaLUPH IÝS\ ............. 176 Magdalena Kocot-Kępska, Jan Dobrogowski
7. Leczenie bólu ostrego w praktyce lekarskiej .............................. 183 7VKZ[H^V^L aHZHK` SLJaLUPH ......................................................... 183 Renata Zajączkowska, Jerzy Wordliczek
)ÝS WVVWLYHJ`QU` .......................................................................... 187 Hanna Misiołek
)ÝS WV\YHaV^` .............................................................................. 197 Jerzy Wordliczek, Renata Zajączkowska, Małgorzata Malec-Milewska, Wojciech Serednicki
)ÝS WVVWHYaLUPV^` ....................................................................... 206 Jerzy Wordliczek, Jarosław Woroń
)ÝS RVSRV^` ................................................................................... 208 Renata Zajączkowska, Jerzy Wordliczek
ALZWÝť IVSLZULNV TPLZP JaRV^HUPH ............................................. 210 Agnieszka Sękowska
)ÝS VZ[Y` \ WHJQLU[Ý^ ^ WVKLZať`T ^PLR\ ................................. 213 Renata Zajączkowska, Jerzy Wordliczek
4
)Ă?S VZ[Y` \ WHJQLU[Ă?^ UH VKKaPHSL PU[LUZ`^ULQ [LYHWPP .............. 221
3LJaLUPL IĂ?S\ \ KaPLJP ................................................................... 228
Jerzy Wordliczek, Joanna Jakowicka-Wordliczek Krzysztof Kobylarz
3LJaLUPL I�S\ VZ[YLNV \ RVIPL[` JP ŔHYULQ ................................ 238 Agnieszka Sękowska
3LJaLUPL IĂ?S\ VZ[YLNV \ RVIPL[ RHYTPÂœJ`JO .............................. 250 Agnieszka SÄ™kowska
3LJaLUPL IĂ?S\ ^ ^`IYHU`JO aLZWVĹĽHJO IĂ?SV^`JO \ RVIPL[ ^ JPÂœĹ”` P RHYTPÂœJ`JO WPLYZPÂœ m PKPVWH[`JaUL IĂ?SL NĹĽV^` P IĂ?SL RYa`Ĺ”H ........................................................................
257
Agnieszka Sękowska
" :Y]^¤ZYaKXSO a XKTMd¤ŀMSOT ac]^¤Z_T McMR dO]ZYKMR bólowych .................................................................................... 261 *OVYVIH a^`YVKUPLUPV^H Z[H^�^ ................................................ 261 Julita Istrati
ALZWVĹĽ` IĂ?SV^L RVÄ Ja`U KVSU`JO ................................................ 269
ALZWVĹĽ` IĂ?SV^L RVÄ Ja`U NĂ?YU`JO ................................................ 277
Julita Istrati Julita Istrati
7HJQLU[ a I�SLT RYa`ŔH m WVZ[ WV^HUPL ^ VZ[Y`T P WYaL^SLRż`T Z[HUPL .............................................................
286
Magdalena Kocot-Kępska, Anna Przeklasa-Muszyńska, Jan Dobrogowski
3LJaLUPL IĂ?S\ \ WHJQLU[H a KUÂœ TVJaHUV^Âœ ............................... 294 Ewa Walewska, Maria Rell-Bakalarska
3LJaLUPL I�S\ ^ JOVYVIHJO YL\TH[`JaU`JO ................................ 298 Maria Rell-Bakalarska, Małgorzata Wieteska
)�SL NżV^` m WVZ[ WV^HUPL ^ VZ[Y`T P WYaL^SLRż`T Z[HUPL ...... 309 Anna Przeklasa-Muszyńska, Magdalena Kocot-Kępska, Jan Dobrogowski
)�SL [^HYa` .................................................................................... 316 Anna Przeklasa-Muszyńska, Jan Dobrogowski
)�S M\URJQVUHSU` m [Y\KUVijJP KPHNUVZ[`JaUL P SLJaUPJaL ............. 324 Magdalena Kocot-Kępska, Anna Przeklasa-Muszyńska, Jan Dobrogowski 5
)Ă?S \ JOVYLNV UH UV^V[^Ă?Y ...................................................... 332
ALZWĂ?ĹĽ ^PLSVVIQH^V^LNV IĂ?S\ TPLQZJV^LNV ............................ 352
Marcin Janecki Anna Przeklasa-Muszyńska, Jan Dobrogowski, Magdalena Kocot-Kępska
7HJQLU[ a IĂ?SLT UL\YVWH[`JaU`T m SLJaLUPL WPLY^ZaLNV i drugiego wyboru ..............................................................
359
Małgorzata Malec-Milewska, Renata Zajączkowska, Jarosław Woroń
7VZ[ WV^HUPL ^ VZ[YLQ MHaPL W�żWHijJH ....................................... 379 Małgorzata Malec-Milewska, Renata Zajączkowska, Jerzy Wordliczek
9. Leczenie bólu u pacjentów w szczególnych sytuacjach klinicznych .................................................................................. 387 -HYTHRV[LYHWPH I�S\ \ WHJQLU[�^ \aHSLŔUPVU`JO VK SLR�^ P Z\IZ[HUJQP WZ`JOVHR[`^U`JO ............................................... 387 Jarosław Woroń, Jerzy Wordliczek, Jan Dobrogowski
3LJaLUPL I�S\ WYaL^SLRżLNV \ WHJQLU[�^ ^ ^PLR\ WVKLZaż`T ... 391 Magdalena Kocot-Kępska, Anna Przeklasa-Muszyńska, Jan Dobrogowski
-HYTHRV[LYHWPH IĂ?S\ \ WHJQLU[Ă?^ a UPL^`KVSUVÄłJPÂœ ^Âœ[YVI` i nerek ...................................................................................
402
Jarosław Woroń, Renata Zajączkowska, Magdalena Kocot-Kępska, Małgorzata Malec-Milewska, Jerzy Wordliczek
3LJaLUPL I�S\ \ WHJQLU[�^ V[`ż`JO .............................................. 413 Anna Przeklasa-Muszyńska, Magdalena Kocot-Kępska, Jan Dobrogowski
5SONc USO\YaKß ZKMTOX^K NY ]ZOMTKVS]^cMdXOT ZY\KNXS VOMdOXSK bólu ............................................................................................ 419 Magdalena Kocot-Kępska, Jan Dobrogowski, Anna Przeklasa-Muszyńska
6
4HNKHSLUH 2VJV[ 2 WZRH 1HU +VIYVNV^ZRP (UUH 7YaLRSHZH 4\Za`ĠZRH
S\[LNV YVR\ :LQT 9aLJa`WVZWVSP[LQ 7VSZRPLQ WYa`Q ŧ UV^LSPaHJQ \Z[H^` V WYH^HJO WHJQLU[H P 9aLJaUPR\ 7YH^ 7HJQLU[H +V [LQ WVY` aHWPZ \Z[H^` N^HYHU[V^Hŧ WYH^V KV VWPLRP WHSPH[`^ULQ P ŧHNVKaLUPH IÝS\ [`SRV JOVY`T ^ Z[HUPL [LYTPUHSU`T > YHTHJO VILJULNV aHWPZ\! f2HŔK` WHJQLU[ TH WYH^V KV SLJaLUPH IÝS\ 7VKTPV[ \KaPLSHQ J` ij^PHKJaLĠ aKYV^V[U`JO QLZ[ aVIV^P aHU` WVKLQTV^Hì KaPHŧHUPH WVSLNHQ JL UH VRYLijSLUP\ Z[VWUPH UH[ ŔLUPH IÝS\ SLJaLUP\ IÝS\ VYHa TVUP[VYV^HUP\ ZR\[LJaUVijJP [LNV SLJaLUPHk 7YaLWPZ` Z[HUV^P WVKZ[H^ WYH^U N^HYHU[\Q J VWPLR WYaLJP^IÝSV^ ^Za`Z[RPT JOVY`T R[ÝY`T [V^HYa`Za` IÝS P JPLYWPLUPL UPLaHSLŔUPL VK YVKaHQ\ P Z[HKP\T JOVYVI` 7HJQLU[ JPLYWP J` a WV^VK\ IÝS\ aNVKUPL a aHWPZLT ^ \Z[H^PL WV^PUPLU V[Ya`THì WVTVJ VK SLRHYaH m UPL [`SRV ZWLJQHSPZ[` HSL RHŔKLNV WVZPHKHQ JLNV WYH^V ^`RVU`^HUPH aH^VK\ ^ 7VSZJL 3LJaLUPL WHJQLU[H a IÝSLT WV^PUUV VWPLYHì ZP UH! ª SLJaLUP\ WYa`Ja`UV^`T m \ WHJQLU[H a IÝSLT VZ[Y`T S\I WYaL^SLRŧ`T WV aLIYHUP\ ^`^PHK\ P IHKHUP\ WYaLKTPV[V^`T aH^ZaL UHSLŔ` WYÝIV^Hì YVaWVaUHì WYa`Ja`U IÝS\ P YVa^HŔ`ì TVŔSP^VijJP QLQ SLJaLUPH" WYa`RŧHKLT [HRPLNV SLJaLUPH JOVYLNV a IÝSLT VZ[Y`T QLZ[ \UPLY\JOVTPLUPL aŧHTHULQ RVĠJa`U` H ^ WYa`WHKR\ IÝS\ WYaL^SLRŧLNV HSSVWSHZ[`RH Z[H^\ ^ WYaLIPLN\ JOVYVI` a^`YVKUPLUPV^LQ Z[H^Ý^ *OA: " SLJaLUPL WYa`Ja`U` IÝS\ ^ VI\ Z`[\HJQHJO WVa^HSH UH aUHJaUL aTUPLQZaLUPL KVSLNSP^VijJP IÝSV^`JO" ª SLJaLUP\ VIQH^V^`T m SLJaLUPL [V WVSLNH UH Z[VZV^HUP\ MHYTHRV[LYHWPP P TL[VK UPLMHYTHRVSVNPJaU`JO ^ JLS\ aTUPLQZaLUPH UHZPSLUPH IÝS\ P WVWYH^` QHRVijJP Ŕ`JPH" WV^PUUV I`ì Z[VZV^HUL ŧ JaUPL a SLJaL UPLT WYa`Ja`UV^`T IÝS VZ[Y` P WYaL^SLRŧ` S\I aHTPHZ[ SLJaLUPH WYa`Ja`UV^LNV a^`RSL IÝS WYaL^SLRŧ` ^ Z`[\HJQP NK` WYa`Ja`UH QLZ[ UPLaUHUH UW °IYVTPHSNPH S\I UPLTVŔSP^H KV \Z\UP JPH UW IVSLZUH WVSPUL\YVWH[PH J\RYa`JV^H >`IÝY SLJaLUPH VIQH^V^LNV Z[VZV^HULNV ŧ JaUPL a WYa`Ja`UV^`T S\I aHTPHZ[ WYa`Ja`UV^LNV aHSLŔ` [HRŔL VK! 35
4. Zasady leczenia bólu
4
DK]KNc VOMdOXSK LéV_
4. Zasady leczenia bólu
ª KPHNUVZ[`RP YÝŔUPJV^LQ aLZWVŧ\ IÝSV^LNV ª VJLU` Z[VWUPH UHZPSLUPH JOVYVI` UW JOVYVIH UV^V[^VYV^H ª VJLU` Y`a`RH P RVYa`ijJP WYVWVUV^HULQ TL[VK` [LYHWL\[`JaULQ UW TL[VK` PU[LY^LUJ`QUL ZPSUL HUHSNL[`RP VWPVPKV^L > RHŔKLQ KPHNUVZ[`JL P [LYHWPP WHJQLU[H a IÝSLT PZ[V[UH QLZ[ ^ZWÝŧWYHJH PU[LYK`ZJ`WSPUHYUH VYHa VKWV^PLKUPH RVT\UPRHJQH a aLZWVŧLT [LYHWL\[`JaU`T WHJQLU[LT P QLNV VWPLR\UHTP 7VKZ[H^V^H aHZHKH VIQH^V^LNV SLJaLUPH IÝS\ [V Z[VZV^HUPL MHYTHRV[LYHWPP P TL[VK UPLMHYTHRVSVNPJaU`JO KVIYHU`JO PUK`^PK\HSUPL KSH KHULNV WHJQLU[H! ª MHYTHRV[LYHWPH m HUHSNL[`RP UPLVWPVPKV^L VWPVPK` RVHUHSNL[`RP ª TL[VK` PU[LY^LUJ`QUL HULZ[LaQVSVNPJaUL P JOPY\YNPJaUL ª °aQV[LYHWPH ª TL[VK` WZ`JOVSVNPJaUL ª TL[VK` HS[LYUH[`^UL P RVTWSLTLU[HYUL >`IÝY TL[VK` TL[VK VWPLYH ZP UH JOHYHR[LY`Z[`JL IÝS\ QLNV YVKaHQ\ L[PVSVNPP KVZ[ WUVijJP KHULQ TL[VK` SLJaUPJaLQ QLQ ZR\[LJaUVijJP P ILaWPLJaLĠZ[^PL VYHa PUK`^PK\HSU`JO WV[YaLIHJO WHJQLU[H > WYa`WHKR\ IÝS\ VZ[YLNV Ja` a^P aHULNV a JOVYVI UV^V[^VYV^ \ ^P RZaVijJP WHJQLU[Ý^ ZR\[LJaUH QLZ[ VKWV^PLKUPV KVIYHUH MHYTHRV[LYHWPH VWHY[H UH aHSLJLUPHJO LRZWLY[Ý^ aHNYHUPJaU`JO P RYHQV^`JO AH^ZaL UHSLŔ` YÝ^UPLŔ YVa^HŔ`ì Z[VZV^HUPL PUU`JO TL[VK UW [LJOUPR HUHSNLaQP YLNPVUHSULQ 5HSLŔ` WHTP [Hì ŔL IÝS VZ[Y` WV^PUPLU I`ì SLJaVU` Za`IRV P ZR\[LJaUPL < JOVYLNV a IÝSLT WYaL^SLRŧ`T aHSLJHUL QLZ[ ŧ JaUL Z[VZV^HUPL YÝŔU`JO TL[VK SLJaLUPH IÝS\ SLJaLUPL T\S[PTVKHSUL ^PLSVK`ZJ`WSPUHYUL 4P Ka`UHYVKV^L :[V^HYa`ZaLUPL )HKHUPH )ÝS\ HUN International Association for the Study of Pain m 0(:7 aHSLJH [LU ZWVZÝI SLJaLUPH 4H [V UH JLS\ WVWYH^ ZR\[LJaUVijJP SLJaLUPH IÝS\ \a`ZRHUPL ^P RZaLQ ZWYH^UVijJP P WVWYH^ QHRVijJP Ŕ`JPH WHJQLU[Ý^ UH^L[ WVTPTV \[Ya`T`^HUPH ZP KVaUHĠ IÝSV^`JO )HYKaV ^HŔUL ^ WYVJLZPL SLJaLUPH QLZ[ HR[`^UL ^ZWÝŧ\JaLZ[UPJ[^V WHJQLU[H P ^ZWÝŧVKWV^PLKaPHSUVijì aH ^`UPR [LYHWPP ANVKUPL a UV^VJaLZU RVUJLWJQ farmakoterapia IÝS\ WV^PUUH \^aNS KUPHì! ª UHZPSLUPL IÝS\ ª TLJOHUPaT WV^Z[H^HUPH IÝS\ ª PUK`^PK\HSPaHJQ SLJaLUPH
36
Nasilenie bólu :JOLTH[ SLJaLUPH ^ VWHYJP\ V UHZPSLUPL IÝS\ aVZ[Hŧ VWYHJV^HU` ^ YVR\ WYaLa IJ^PH[V^ 6YNHUPaHJQ AKYV^PH HUN World Health Organization m >/6 m QLZ[ [V [a^ [YÝQZ[VWUPV^H KYHIPUH HUHSNL[`JaUH Y`J IÝS \WVYJa`^` S\I Z[VWPLĠ 000 UHYHZ[HQ J`
IÝS V \TPHYRV^HU`T UH[ ŔLUP\ 59: m ! ]«KLc YZSYSN [YHTHKVS IÝS \WVYJa`^` S\I RVKLPUH KPO`KYVRVKLPUH lub UHYHZ[HQ J` niskie dawki silnych opioidów TVY°UH KV TN KVI S\I Z[VWPLĠ 0 VRZ`RVKVU KV TN KVI IÝS V UPL^PLSRPT ±NLP UH[ ŔLUP\ 59: m ! ±adiuwanty NLP WHYHJL[HTVS 537A TL[HTPaVS ±adiuwanty
IÝS V K\Ŕ`T UHZPSLUP\ 59: m ! silny opioid TVY°UH VRZ`RVKVU I\WYLUVY°UH TL[HKVU [HWLU[HKVS MLU[HU`S ±NLP ±adiuwanty
IÝS KVIYaL RVU[YVSV^HU`
Rycina 4.1. +YHIPUH HUHSNL[`JaUH IJ^PH[V^LQ 6YNHUPaHJQP AKYV^PH >/6 59: HUN numerical rating scale m ZRHSH U\TLY`JaUH" 537 m UPLVWPVPKV^L SLRP WYaLJP^IÝSV^L" 537A m UPLZ[LYVPKV^L SLRP WYaLJP^aHWHSUL
6ILJUPL KYHIPUH HUHSNL[`JaUH >/6 [YHR[V^HUH QLZ[ QHRV VNÝSUH WVTVJ ^ SLJaLUP\ IÝS\ VWHY[`T UH QLNV UHZPSLUP\ HSL UPL TVŔL aHZ[ WV^Hì PUK`^PK\HSULNV WSHU\ SLJaLUPH KSH KHULNV WHJQLU[H :JOLTH[ >/6 QLZ[ Z[VZV^HU` WV^ZaLJOUPL ^ [LYHWPP IÝS\ UV^V[^VYV^LNV P WVa^HSH ZR\[LJaUPL \ijTPLYaHì IÝS \ m JOVY`JO 4VŔL I`ì YÝ^UPLŔ Z[VZV^HU` \ JOVY`JO a ZPSU`T IÝSLT WVJOVKaLUPH UPLUV^V[^VYV^LNV HSL UHQ^P JLQ aHZ[YaLŔLĠ P VIH^ I\KaP ^Ý^JaHZ Z[VZV^HUPL ZPSU`JO HUHSNL[`RÝ^ VWPVPKV^`JO > YVR\ VWYHJV^HUL aVZ[Hŧ` RYHQV^L aHSLJLUPH LRZWLY[Ý^ KV[`Ja JL Z[VZV^HUPH ZPSUPL KaPHŧHQ J`JO VWPVPKÝ^ \ JOVYLNV a IÝSLT UPLUV^V[^VYV^`T 7VSZRPL ;V^HYa`Z[^V )HKHUPH )ÝS\ 7VSZRPL ;V^HYa`Z[^V 4LK`J`U` 7HSPH[`^ULQ 7VSZRPL ;V^HYa`Z[^V 4LK`J`U` 9VKaPUULQ AHSLJLUPH [L aVZ[Hŧ` KVRŧHKUPL VTÝ^PVUL ^ YVaKaPHSL AHZHK` Z[VZV^HUPH ZPSUPL KaPHŧHQ J`JO 37
4. Zasady leczenia bólu
Z[VWPLĠ 00
Przekazujemy do Państwa rąk pierwszą książkę z serii WIEDZA W KIESZENI. Założeniem autorów było stworzenie podręcznika prezentującego współczesne spojrzenie na medycynę bólu w zwięzłej i czytelnej formie, tak by ułatwić Państwu codzienną praktykę kliniczną. Publikacja zawiera aktualną i zgodną z zasadami medycyny opartej na faktach wiedzę na temat patomechanizmów bólu, możliwości wielokierunkowego leczenia pacjenta z bólem, a także normy postępowania w najczęściej występujących oraz trudnych sytuacjach klinicznych. Staraliśmy się przedstawić wiele problemów w formie algorytmów lub schematów, łatwych do zastosowania w praktyce. Autorzy to wielodyscyplinarny zespół ekspertów, co sprawia, że publikacja może być interesująca dla lekarzy różnych specjalności, także dla rezydentów i studentów medycyny. Zespół autorów
ISBN: 978-83-7988-291-5
W W W.T E R M E D I A . P L