Ἀθήνα 2020
.
.
.
Σόλων
Σειρά: Ποίηση Θεοδόσης Ἀγγ. Παπαδημητρόπουλος Σόλων: Πολιτικός Ἐπισκέπτης Σοφός ISBN: 978-618-84720-0-6 Σχεδίαση ἐξωφύλλου: Σπῦρος Γραμμένος
Ἐκδότης: Θεοδόσης Ἀγγ. Παπαδημητρόπουλος Ἁγίας Ζώνης 55 Ἀθήνα 112 56 τηλ.: 210 8662668 www.theodosispapadimitropoulos.gr info@theodosispapadimitropoulos.gr ῾Ιστολόγιο Διέλευση: http://dieleusi.map-in-box.gr Copyright ©: Θεοδόσης Ἀγγ. Παπαδημητρόπουλος, 2020 Ἀπαγορεύεται ἡ ἀναδημοσίευση, ἡ ἀναπαραγωγή, ὁλική, μερικὴ ἢ περιληπτική, ἡ μετάφραση ἢ ἡ ἀπόδοση κατὰ παράφραση ἢ διασκευὴ τοῦ περιεχομένου τοῦ βιβλίου μὲ ὁποιονδήποτε τρόπο, μηχανικό, ἠλεκτρονικό, φωτοτυπικό, ἠχογράφησης ἢ ἄλλο, χωρὶς προηγούμενη γραπτὴ ἄδεια τοῦ ἐκδότη-συγγραφέα καὶ λεπτομερῆ, δηλαδὴ πλήρη, παραπομπὴ στὴν ἔκδοση αὐτὴ καὶ τὸν ἐκδότη-συγγραφέα της, ὅπως σαφῶς περιγράφουν οἱ Νόμοι 2121/1993, 2557/1997 καὶ ὅλοι οἱ κανόνες τοῦ Διεθνοῦς Δικαίου ποὺ ἰσχύουν στὴν Ἑλλάδα.
Θεοδόσης Ἀγγ. Παπαδημητρόπουλος
Σόλων Πολιτικός Ἐπισκέπτης Σοφός
Ἀθήνα 2020
.
Σόλων, Τὸ ἐπίγραμμα τῆς Ἱστορίας
7
Τὸ ἐπίγραμμα τῆς Ἱστορίας
῏Ω Σόλων, Σόλων, Ἕλληνες ἀεὶ παῖδές ἐστε, γέρων δὲ Ἕλλην οὐκ ἔστιν. Πλάτωνος Τίμαιος 22b.
῏Ω ἄνθρωπε, ἄνθρωπε, πάντα παιδί μές στὸν Κόσμο θὰ στέκῃς: νήπιο θἆσαι στὸ νοῦ -γέρος πολύ στὸ κορμί. ῞Ολο ἡ ψυχὴ ξανανιώνει καὶ γνώση ποτέ δὲν κρατάει· λήθη τὴ μνήμη νικᾷ -ἔτσ᾽ ἡ ζωὴ προχωρᾶ. ῏Ω ἄνθρωπε, ἄνθρωπε, μὲ τὶς καινούργιες οἱ ἀρχαῖες εἰκόνες, ὅλες προβαίνουν μαζί ἴδια ὁπως ἔχουν ἀρχή. Λίγο ἑνα φῶς νὰ φανῇ μές στὸ διάβα τοῦ ἀπέραντου Χρόνου πιάνω νὰ δώσω ξανά στ᾽ ἄμορφο μέτρο -μορφή...
.
Πολιτικός ᾽Εμὸν μὲν οὖν ἔργον ἐστί – καὶ τῶν ἄλλων τῶν κηδομένων τῆς πόλεως – προαιρεῖσθαι τῶν λόγων μὴ τοὺς ἡδίστους ἀλλὰ τοὺς ὠφελιμωτάτους. Ἰσοκράτους Περὶ εἰρήνης ΛΘ΄
.
Σόλων, Ἀνασκαφικὸ εὕρημα
11
Ἀνασκαφικὸ εὕρημα
Βρῆκαν σχεδὸν ἀνέπαφη τὴ λίθινη ἐπιγραφὴ ἐκεῖ ποὺ σκάβανε ὅλη μέρα κάτω ἀπ᾽ τὸν ἥλιο, σὲ λόφο τῆς Σαλαμίνας. Τὴ μετέγραψαν μὲ πνεύματα, τόνους καὶ κενὰ ἀνάμεσα στὶς λέξεις: ἧσο μέσην κατὰ νῆα κυβερνητήριον ἔργον – ∪ ∪| – ∪ ∪| –∪ ∪| – –| –∪∪| – ∪ [μετρικὴ ἀνάλυση, ∪: βραχεῖα συλλαβή· –: μακρά] Ἕνας τυπικὸς δακτυλικὸς ἐξάμετρος στίχος. Πρῶτ᾽ ἀναγνώρισαν τὶς λέξεις -οἱ δυσκολώτερες πιά: ἧσο < ἧμαι (παράβαλε κάθημαι)· νῆα < ναῦς (= πλοῖο). Μιὰ ἀπόδοση στὴ σημερινὴ γλῶσσα βαστῶντας ὅ,τι ἀκόμα γίνεται ἄμεσα κατανοητό: Μέση νὰ κάτσῃς στοῦ πλοίου τὸ κυβερνητήριο τὸ ἔργο τί πρᾶγμα;.. Τὸ κυβερνητήριο τὸ ἔργο, τί νὰ τὸ κάμῃ; Ποιοῦ πλοίου; Εἶναι ὄντως πλοῖο; Μπορεῖ νὰ ὑπαινίσσεται ὁ συντάκτης τοῦ στίχου κάτι ἄλλο ἀπὸ τὸ προφανὲς κι ἀρκετὰ ξεκάθαρο τῆς εἰκόνας: τὸν καπετάνιο στὴ μέση τοῦ καραβιοῦ νὰ δίνῃ ὁδηγίες πρὸς τοὺς ναῦτες του -στὰ κουπιά, τὸ κατάρτι, τὸ πηδάλιο... Πιθανὸν πρόκειται γιὰ ποιητικὴ μεταφορὰ ποὺ παραπέμπει σὲ
12
Θεοδόσης Ἀγγ. Παπαδημητρόπουλος
κάτι βαθύτερο· ἄλλωστε, τὸ κείμενο εἶναι στιχηρό· ἡ Ἰλιὰς κ᾽ ἡ Ὀδύσσεια συνετέθησαν σὲ δακτύλους μὲ πολλὲς μεταφορές. Τραγουδάει ὁ Ἀλκαῖος στὸ μεταίχμιο 7ου -6ου αἰώνα π.Χ.: ᾽Ασυννέτημμι τῶν ἀνέμων στάσιν: Τὸ μὲν γὰρ ἔνθεν κῦμα κυλίνδεται, τὸ δ᾽ ἔνθεν, ἄμμες δ᾽ ὂν τὸ μέσσον νᾶϊ φορήμμεθα σὺν μελαίνᾳ… Δηλαδή: Τὴν ἐπανάσταση δέ νογάω τῶν ἀνέμων: Γιατι πέρα κάποτε κυλάει τὸ κῦμα, δῶθε ἀλλοτε, καὶ στὸ μέσο ἐμεῖς πέρα-δῶθε μὲ τὸ μαῦρο τὸ καράβι… Ἐδῶ, ὁ λυρικὸς ποιητὴς ἀναφέρεται στὰ «πάνω-κάτω» μές στὴ Λέσβο, ὡσότου βρῇ κάποιο ἀπάνεμο «λιμάνι» τὸ καράβι τὸ μαῦρο τῆς Πολιτείας ὁλάκερης. Μιλάει γιὰ στάση -στασιασμό -ἐπανάσταση! Οἱ ἄνεμοι, ὡς γνωστόν, δέν ἐπαναστατοῦν, ἄντε νὰ φυσήξουνε ἀνάκατα... Οἱ ἄ ν θ ρ ω π ο ι ἐπαναστατοῦν ἤ... ἔτσι θέλουν νὰ πιστεύουν... Ἄρα, τὸ καράβι ἴσως εἶναι μιὰ πόλις μὲ τοὺς πολῖτες της γιὰ πλήρωμα. Ἔπειτα, ποιός εἰν᾽ ὁ καπετάνιος;.. Στὴ Σαλαμῖνα ξέθαψαν τὴν ἐπιγραφὴ μὲ τὸ ἀρχαϊκὸ ἀλφάβητο ποὺ χρησιμοποιοῦσαν οἱ Ἀθηναῖοι πρὶν ἀπ᾽ τὸν 5ο αἰῶνα π.Χ. Ἐπομένως, δέ θἄτανε παράλογο νὰ ποῦν ὅτι αὐτὸς ὁ... κάποιος, ποὔπρεπε νὰ στρίψῃ τὸ πλοῖο, ἦταν ἀπ᾽ τὴν Ἀθήνα. Ἡ Σαλαμῖνα ἀπ᾽ τὴν ἐποχὴ κοντὰ τοῦ Σόλωνα ἦταν μέρος τῶν Ἀθηνῶν. «Ἀπ᾽ τὴν ἐποχὴ τοῦ Σ ό λ ω ν α», σκέφτονται καὶ ξανασκέφτονται. Πλησιάζουν τὸ ἀπρόσμενο τῆς σκέψης καὶ τῆς ἀποκάλυψης... Λίγα μένουν, γιὰ νὰ ἑρμηνεύσουν τὸ εὕρημα. Ἴσως, ἡ ἑρμηνεία νὰ μὴν ἐξηγήσῃ στ᾽ ἀλήθεια τίποτα -νἆναι μόνο ἕνα καλοραμμένο ὑφάδι ψεύδους -μιὰ πειστικὴ ψευδαίσθηση. Ἀλλ᾽ ἀκόμα κ᾽ ἔτσι θὰ σῴσουν τὰ φαινόμενα.
Σόλων, Ἀνασκαφικὸ εὕρημα
13
Συνεχίζουν ἀτάραχοι μὲ τὸ θάρρος (τὸ θράσος) ποὺ χαρακτηρίζει τὸν μεγαλοφυῆ (τὸν βλάκα): Πρέπει ὁ διατασσόμενος νὰ κάτσῃ στοῦ πλοίου τὴ μέση καὶ τὸ κυβερνητήριο τὸ ἔργο..κάτι τέλοσπάντων νὰ πράξῃ μὲ δαῦτο! Μὰ κι ὁ Σόλων τοῦ Ἐξηκεστίδου, ὅταν ξεκίνησε τὸ νομοθετικό του ἔργο, κάπως ἔτσι δὲ βρέθηκε στὸ μέσο τῆς πόλης: γνωστῶν, φίλων, ἐχθρῶν;.. Κι ὁ διατάκτης του – ποὺ τοῦ λέει: κάτσε – ποιός εἶναι; Πολύ «ποιητικά» τοῦ τὸ λέει -πολύ ἥξεις ἀφήξεις -πολύ δελφικά! Ἀναλαμπή!: Χ ρ η σ μ ῳ δ ε ῖ ὁ στίχος: Λάβε τὴ σωστὴ θέση καὶ τὸ ἔργο τῆς ἐξουσίας... προχώρει! Τοῦ ᾽στειλε μήνυμα τοῦ Πυθικοῦ τοῦ θεοῦ τὸ μαντεῖο! Κ᾽ ἐξουσία πά᾽ νὰ πῇ ἔτσι χοντρά-χοντρά: νόμοι, φόροι, ὅπλα φόροι, ὅπλα, νόμοι ὅπλα, νόμοι, φόροι φόροι, νόμοι, ὅπλα· μ᾽ ὅποια σειρὰ καὶ νὰ τὰ βάλῃς, τρεῖς ἔχεις λέξεις-ὄψεις-φάσεις τοῦ ἴδιου πράγματος: τοῦ κράτους. Γιὰ τύχη ἀγαθὴ δικιά τους καὶ τῆς ἑρμηνείας τους, ὁ ἀρχαῖος Πλούταρχος γράφει στὸ Βίο τοῦ Σόλωνος (ΙΔ΄ 4) πὼς χρησμός τοῦ ᾽ρθε ἀπ᾽ τοὺς Δελφούς -τὸν Ἀπόλλωνα: ἧσο μέσην κατὰ νῆα κυβερνητήριον ἔργον εὐθύνων· πολλοί τοι Ἀθηναίων ἐπίκουροι. Ἀναθάρρησε, μᾶλλον, ὁ Σόλων ἀκούγοντας τὴν προσταγὴ τοῦ θεοῦ (ἡ προσταγὴ τοῦ ἄλλου – ἐκείνου ἔξω ἀπὸ σένα – σὲ βγάζει συνήθως ἀπ᾽ τὴν ἀ μ η χ α ν ί α, γιὰ νὰ σὲ ρίξῃ
14
Θεοδόσης Ἀγγ. Παπαδημητρόπουλος
στὴν ἀ δ υ ν α μ ί α): Θἄχω βοηθούς -ἀνθρώπους στὸ ἔργο μου νὰ μὲ καταλάβουν! Ἔτσι στοχάστηκε τραγικά γιὰ κεῖνον, τραγικώτατα γιὰ τοὺς ἐπικούρους του. Κάτι θὰ ξέρῃ ὁ χρησμὸς γιὰ νὰ λέῃ, ἐπειδὴ ὁ θεὸς δέν ψεύδεται, καθὼς ὡμολογοῦσε, πρὶν τὸν στείλουνε στὸ θάνατο μὲ τὸ κώνειο, ὁ φ ι λ ό σ ο φ ο ς πιὰ Σωκράτης κάπου διακόσια χρόνια μετά. Πίστεψε λοιπόν, μὲ τὰ πολλά-πολλά, ὁ σ ο φ ὸ ς πὼς μία συνείδηση αὐτὸς θὰ φέρῃ ἰσορροπία ἀνάμεσα σὲ τόσες ἄλλες: θὰ σείσῃ, θ᾽ ἀποσείσῃ καὶ θὰ θεμελιώσῃ. Γιὰ γέλια καὶ γιὰ κλάματα: Παιδί,.. νήπιο κι ὁ σοφώτερος στὴν πίστη του! Ὁ Δράκων, πρὶν ἀπ᾽ αὐτόν, ἔγραψε τοὺς νόμους μ᾽ αἷμα κι ὄχι μελάνι. Ὅμως, ὁ Σόλων βεβαιώθηκε πὼς ἦρθε ἡ ὥρα τὸ αἷμα νὰ μή φαίνεται πιὰ στὰ «χαρτιά», ἄλλο ἂν ρέῃ πάντα στὴ βάση τοῦ νόμου (κάπως σὰν τῆς τραγῳδίας τὰ ἐγκλήματα ποὖναι κρυμμένα κ᾽ ἐξάγγελος τὰ φέρνει στὸ χορό -ἐδῶ ἀκόμα κ᾽ ἡ ἀγγελία περισσεύει -δέ μιλᾶμε γιὰ οἰκήια κακά). Ὁπότε μὲ τόλμη προχώρησε: Κάθισε στὴ μέση τοῦ πλοίου καὶ κυβέρνησε. Κάθισε στὴ μέση κ᾽ ἡμέρωσε τὴν πόλιν.
.
῏Ω ἄνθρωπε, ἄνθρωπε, πάντα παιδί μές στὸν Κόσμο θὰ στέκῃς: νήπιο θἆσαι στὸ νοῦ -γέρος πολύ στὸ κορμί. ῞Ολο ἡ ψυχὴ ξανανιώνει καὶ γνώση ποτέ δὲν κρατάει· λήθη τὴ μνήμη νικᾷ -ἔτσ᾽ ἡ ζωὴ προχωρᾶ. Ἀπὸ Τὸ ἐπίγραμμα τῆς Ἱστορίας, σελ. 7.