.
.
.
Μαρτῖνος Λούθηρος
᾽Εξώφυλλο: Μαρτῖνος Λούθηρος· σχεδίαση: Σπῦρος Γραμμένος/ Anagram design (βλ. καὶ σχέδιο, σελ. 8). ᾽Εκδότης: Θεοδόσης Ἀγγ. Παπαδημητρόπουλος Σειρά: Θέατρο ῾Αγίας Ζώνης 55, 112 56 Ἀθήνα τηλ.: 210 8662668 www.theodosispapadimitropoulos.gr info@theodosispapadimitropoulos.gr ῾Ιστολόγιο Διέλευση: http://dieleusi.map-in-box.gr Τίτλος πρωτοτύπου: Maria Tryti Vennerød, Martin Luther. Copyright © πρωτοτύπου: Maria Tryti Vennerød, 2017 Copyright © γιὰ τὴν ἑλληνικὴ ἔκδοση: Θεοδόσης Ἀγγ. Παπαδημητρόπουλος, 2019
ISBN: 978-618-84203-6-6
Ἀπαγορεύεται ἡ ἀναδημοσίευση, ἡ ἀναπαραγωγή, ὁλική, μερικὴ ἢ περιληπτική, ἡ μετάφραση ἢ ἡ ἀπόδοση κατὰ παράφραση ἢ διασκευὴ τοῦ περιεχομένου τοῦ βιβλίου μὲ ὁποιονδήποτε τρόπο, μηχανικό, ἠλεκτρονικό, φωτοτυπικό, ἠχογράφησης ἢ ἄλλο, χωρὶς προηγούμενη γραπτὴ ἄδεια τοῦ μεταφραστῆ-ἐκδότη καὶ λεπτομερῆ, δηλαδὴ πλήρη, παραπομπὴ στὴν ἔκδοση αὐτὴ καὶ τὸν ἐκδότη-μεταφραστή της, ὅπως σαφῶς περιγράφουν οἱ Νόμοι 2121/1993, 2557/1997 καὶ ὅλοι οἱ κανόνες τοῦ Διεθνοῦς Δικαίου ποὺ ἰσχύουν στὴν Ἑλλάδα. Τὰ ἀποκλειστικὰ θεατρικὰ καὶ ραδιοφωνικά δικαιώματα, καθὼς καὶ ἠχογράφησης καὶ ἀνάγνωσης, τῆς μετάφρασης, ἀνήκουν στὸν ἐκδότη-μεταφραστή, στὸν ὁποῖο μπορεῖ ν᾽ ἀπευθυνθῇ ἐνδιαφερόμενος παραγωγός, θίασος, ὀργανισμὸς ἢ καλλιτέχνης γιὰ τὴν παροχὴ γραπτῆς ἄδειας.
Maria Tryti Vennerød
Μαρτῖνος Λούθηρος Martin Luther
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ-ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΠΡΟΛΟΓΙΚΑ:
Θεοδόσης Ἀγγ. Παπαδημητρόπουλος
Ἀθήνα 2019
.
Μαρτῖνος Λούθηρος, Σημειώσεις τοῦ μεταφραστῆ
7
Σημειώσεις τοῦ μεταφραστῆ
Τὸ ἔργο πρωτομεταφράζεται στὴν Ἑλληνικὴ ἀπ᾿ τὰ Νορβηγικὰ καὶ πρωτοεκδίδεται διεθνῶς. Ἀκολουθήθηκε τὸ πρωτότυπο ἀπ᾿ τὸ ἠλεκτρονικὸ ἀρχεῖο τῆς συγγραφέως (Ἀπρίλιος 2017). Ἔγινε προσπάθεια ἡ ὅσο τὸ δυνατὸν πιστὴ μεταφορὰ τοῦ Νορβηγικοῦ κειμένου. Ὅπου κάτι μετεβλήθη γιὰ τὴν ἐξυπηρέτηση τοῦ ἑλληνικοῦ ἀναγνωστικοῦ καὶ θεατρικοῦ κοινοῦ, σημειώνεται κατάλληλα εἴτε μὲ φιλολογικὰ σημάδια, εἴτε μὲ σχετικὴ ὑποσημείωση. Ἀπέδωσα τὸ στίχο ἢ τὸν πεζὸ λόγο, λαμβάνοντας ὑπ᾿ ὄψει τὴ σκηνικὴ ἀνάγκη. Ἂν καὶ τὸ ἀρχικὸ κείμενο εἶναι σχεδὸν πλήρως ἄστικτο, τυπώνεται ἡ μετάφρασή του μὲ στίξη. Ἡ Νορβηγική, συνήθως, δέ διαχωρίζει μεταξὺ β΄ ἑνικοῦ καὶ πληθυντικοῦ τῆς εὐγενείας. Στὸ Α΄ μέρος τοῦ ἔργου ὑφίστανται ψήγματα ἑνὸς τέτοιου πληθυντικοῦ· ὅμως, μετέφρασα παντοῦ στὸ β΄ ἑνικό, ἀφήνοντας στὴν ἄκρη τὴν ἀστικὴ συνήθεια σ᾿ ἕνα μεταφυσικὰ φορτισμένο κείμενο. Οἱ ὑποσημειώσεις περιωρίστηκαν στ᾿ ἀπολύτως ἀναγκαῖα γιὰ τὴν εὔληπτη κατανόηση τοῦ ἔργου. T᾿ ἀποσπάσματα τῆς Καινῆς Διαθήκης ἀκολουθοῦν τὴν ἔκδοση: Novum Testamentum Graece, herausgegeben von Barbara Aland unter allen, Deutsche Bibelgesellschaft, Stuttgart, 28η ἔκδοση, 2012· τῆς Παλαιᾶς: Septuaginta, edidit Alfred Rahlfs, editio altera Robert Hanhart, Deutsche Bibelgesellschaft, Stuttgart 2006.
Μαρτῖνος Λούθηρος. Σχέδιο: Σπῦρος Γραμμένος/Anagram design.
Μαρτῖνος Λούθηρος, Σύντομο ἱστορικὸ σημείωμα
9
Σύντομο ἱστορικὸ σημείωμα
Ἤδη ἀπ᾿ τὸ 11ο καὶ 12ο αἰῶνα παρουσιάζονται στὴ Δυτικὴ Εὐρώπη νέες δομές -οἰκονομικὲς καὶ διοικητικές. Αὐτὲς οἱ ἐξελίξεις καὶ κατακτήσεις, τὶς ἑπόμενες ἑκατονταετίες, θὰ μετέλλασαν πλήρως τὴ φεουδαρχικὴ κατάσταση ὅπου τὸ δίπολο ἐξουσίας τοῦ Πατριάρχη τῆς Ρώμης – τοῦ πάπα – καὶ τοῦ Αὐτοκράτορα τοῦ Γερμανικοῦ Ἔθνους, ὥριζε ἐν πολλοῖς τὴ διεθνῆ πολιτικὴ σκηνή. Οἱ Ἰταλικὲς πόλεις-κράτη, ἐξαιτίας τοῦ ἐμπορίου καὶ τῆς ἄμεσης ἐπαφῆς τους μὲ τὴν καταρρέουσα, ἀλλὰ πολιτισμικὰ ἀκμαία ἀκόμα, χριστιανικὴ Ἀνατολή (ἰδίως μετὰ τὶς Σταυροφορίες), αὐτονομήθηκαν σιγά-σιγά. Κοντινῆς ὑφῆς φαινόμενα παρουσιάζονται καὶ στὶς πόλεις ποὺ συγκροτοῦσαν τὴ Χανσεατικὴ Ἕνωση στὴ Βόρεια Εὐρώπη. Τὸ 1450, ὁ Γουτεμβέργιος ἀρχίζει νὰ τυπώνῃ σελίδες βιβλίων στὸ πιεστήριό του -κομβικὴ ἐξέλιξη στὴ διακίνηση τῆς γνώσης καὶ τῶν ἰδεῶν κατὰ τὴ Νεώτερη Ἐποχή. Τὸ 1492 ξεκινάει κι ὁ Κολόμβος τὸ ταξίδι του γιὰ τὶς Ἰνδίες, ἀνακαλύπτοντας ὅμως τὴν Ἀμερική. Σ᾿ αὐτὸ τὸ κλίμα ἐπέκτασης τῶν ὁριζόντων προστίθεται ἡ ἐκ νέου ἐπαφὴ μὲ τὴν Ἀρχαιότητα· πρῶτα κατὰ τὴ Λατινική, ἔπειτα τὴν Ἑλληνικὴ Παράδοση. Τούτη ἡ σπουδὴ τῶν Ἀρχαίων κ᾿ ἡ συνακόλουθη ἐξεταστικὴ θεώρηση τοῦ Κόσμου – ὅ,τι πιὰ ὀνομάζεται Ἀναγέννηση κι Οὐμανισμός – δὲν ἄφησε ἴδια μήτε τὴ Ρωμαιοκαθολικὴ Ἐκκλησία. Ὁ πάπας κι ὁ δογματικὸς Ρωμαιοκαθολικισμὸς δέν ἐπιβάλλονταν πνευματικὰ στοὺς λογίους, τοὺς σκεπτόμενους καὶ τ᾿ ἀστικὰ στρώματα, ὅπως πρωτύτερα. Πρὶν ἀπ᾿ τὴ μορφὴ τοῦ Λούθηρου, δρᾷ καὶ μαρτυρεῖ στὶς φλόγες ὁ ἱερέας ριζοσπάστης Ἰωάννης Οὕσσιος (Jan Hus, 1370-415). Μεσολαβεῖ κ᾿ ἡ ἐξόχως ἀμφιλεγόμενη περίπτωση τοῦ Τζιρόλαμο
10
Maria Tryti Vennerød
Σαβοναρόλα (1452-98) στὴ Φλωρεντία, μὲ τὴν ἀντιπαπική του πολιτεία... Ὁ Μαρτῖνος Λούθηρος (Martin Luther) τοῦ Χὰνς Λοῦντερ καὶ τῆς Μαργκαρέτε Λίντεμανν, γεννήθηκε στὸ Ἄισλέμπεν τῆς Γερμανίας, κοντὰ στὴ Βαϊμάρη (10/11/1483)· στὸ ἴδιο μέρος κιόλας πέθανε (18/02/1546). Στὰ 63 χρόνια τῆς ζωῆς του, θὰ φανερωνόταν ἴσως ὡς ὁ καταλυτικώτερος ἀναμορφωτὴς τοῦ Χριστιανισμοῦ, μετὰ τὸν Παῦλο, τοὺς Ἕλληνες καὶ Λατίνους Πατέρες τῆς Ὕστερης Ἀρχαιότητας καὶ τοῦ Μεσαίωνα. Οἱ 95 θέσεις του, μιὰ πρωτοφανὴς ἀντίδραση κατά τῶν ἀτασθαλιῶν κ᾿ ὑπερβολῶν τῆς παπικῆς ἐξουσίας, ἀποδείχτηκαν τὸ ἔναυσμα γιὰ μιὰ νέα, βαθεία πρόσληψη τῆς χριστιανικῆς πίστης καὶ θέαση τοῦ Κόσμου· κύριοι ἄξονες: ἡ προσωπικὴ εὐθύνη, ἡ ἀδιαμεσολάβητη σχέση μὲ τὸ θεῖο κ᾿ ἡ ἐπιστροφὴ στὸ γράμμα τῆς πίστεως. Ὄργανο γιὰ τὴν προσέγγιση τῆς Βίβλου ὑπῆρξε ἡ μετάφρασή της ἀπ᾿ τὸ Λούθηρο στὴν τότε ὁμιλουμένη Γερμανική. Ἡ ἀπόδοση αὐτὴ ἐπηρέασε τὴ Γερμανικὴ γλῶσσα [ὅπως καὶ τὴ Νορβηγικὴ λογία γλώσσα (bokmål), μέσῳ τῆς Δανικῆς μετάφρασής της ποὺ βασίστηκε στὴν προσπάθεια τοῦ Λούθηρου], καθὼς καὶ τὴ σύγχρονη Φιλολογία, Κριτικὴ κ᾿ Ἑρμηνευτικὴ τῶν Κειμένων.
Μαρτῖνος Λούθηρος
.
Μαρτῖνος Λούθηρος, Ὅσοι ἐμφανίζονται
13
Ὅσοι ἐμφανίζονται
ΚΥΡΙΟΣ.¹ ΓΚΛΟΡΙΑ.² ΜΑΡΤΙΝΟΣ ΛΟΥΘΗΡΟΣ. ΘΕΟΣ. [Τὸ θεατρικὸ ἔργο πρωτοανέβηκε στὴν Tøyenkyrkja (ἐνορία τοῦ Τέιεν, Ὄσλο, 30/05/2017) τῆς Ἐκκλησίας τῆς Νορβηγίας.]
1. Στὸ πρωτότυπο: Kyrie < Kyrie eleison < Κύριε ἐλέησον. Στὰ Ἑλληνικά, ἡ σύντμηση στὴν κλητικὴ δέ θὰ λειτουργοῦσε. Γι᾿ αὐτό, ἐπιλέχθηκε ὁ τύπος στὴν ὀνομαστική. 2. Στὰ Λατινικά, τ᾿ ὄνομα τοῦ σκηνικοῦ προσώπου σημαίνει: Δόξα ⟨Κυρίου⟩.
.
Μαρτῖνος Λούθηρος, Μέρος πρῶτο: Μαρτῖνος
15
Μέρος πρῶτο: Μαρτῖνος
1. Εἴσοδος ΚΥΡΙΟΣ: ᾽Εδῶ – ἐσώτατα! – ποτέ δὲν ἤμουν. Τὄξερα ἐγὼ πὼς ὑπάρχει, μὰ ποτέ δὲ σκέφτηκα, ἐκεῖ, τί ἐχω νὰ κάνω... ᾽Εδῶ· τώρα εἰμαι ἐδῶ· ἐ δ ῶ στέκομαι. Χῶρος ἐκκλησίας, χῶρος τῆς καρδιᾶς. ῾Ο ἄμβωνας, τὸ ἐξομολογητήριο. Θάλαμος τῆς καρδιᾶς. ῾Ο βασικὸς τόνος.³
3. Δηλαδὴ συχνότητα 440 Hz· ὁ τόνος ποὺ χρησιμοποιεῖται, γιὰ νὰ κουρδιστοῦν τὰ ὄργανα μεταξύ τους στὴ Δυτικὴ Μουσική.
16
Maria Tryti Vennerød
῾Ο ἦχος τῆς κλήσης στὸ τηλέφωνο. Γειά.
2. Ἔναρξη ΓΚΛΟΡΙΑ: Κύριε, ἐσύ εἰσαι; ΚΥΡΙΟΣ: ῏Α, γειά σου Γκλόρια! ΓΚΛΟΡΙΑ: Καλωσῆρθες! ΚΥΡΙΟΣ: Δέ σ᾿ εἶδα... ΓΚΛΟΡΙΑ: Εὐτυχῶς ποὺ ἦρθες!.. ΚΥΡΙΟΣ: ῎Επρεπε νὰ δώσω μιὰν εὐκαιρία... ΓΚΛΟΡΙΑ: Πῶς τὰ πᾶς; ΚΥΡΙΟΣ: Εὐχαριστῶ -κάπως καλύτερα... ΓΚΛΟΡΙΑ: Σοῦ εἶμαι τόσο εὐγνώμων! ΚΥΡΙΟΣ: ᾽Εγώ πρεπει νὰ σ᾿ εὐχαριστήσω.
Μαρτῖνος Λούθηρος, Μέρος πρῶτο: Μαρτῖνος
ΓΚΛΟΡΙΑ: ᾽Εδῶ εἶσαι πάντα εὐπρόσδεκτος ἀκόμα κι ἂν δέν εἶσαι χριστιανός... Παύση.
ΓΚΛΟΡΙΑ: Θὰ βοηθήσῃς στό... στολισμό; ⟨Καὶ θὰ λάβῃς κάτι...⟩ ΚΥΡΙΟΣ: Δὲ θἆταν καὶ παρίεργο... ΓΚΛΟΡΙΑ: ΟΚ... Κρέμασε αὐτό, γύρω ἐκεῖ... ΚΥΡΙΟΣ: Μπορῶ ν᾿ ἀνάψω φῶς... ΓΚΛΟΡΙΑ: Θ᾿ ἄστραφτε -θἆταν ὑπέροχο! ΚΥΡΙΟΣ: Δῶσ᾿ μου τὸν ἀναπτῆρα. Παύση.
Ὁ ΚΥΡΙΟΣ ἀνάβει φῶς.
ΓΚΛΟΡΙΑ: Διάβασες λίγο; ΚΥΡΙΕ: ῍Αν διάβασα λίγο;
17
18
Maria Tryti Vennerød
ΓΚΛΟΡΙΑ: ῎Εχουμε μιλήσει γι᾿ αὐτό ποὔχεις μᾶλλον κάτι νὰ μοῦ πῇς... ΚΥΡΙΟΣ: Διάολε, τὸ ξέχασα! ΓΚΛΟΡΙΑ: ᾽Εφόσον κι ὁ ἱερέας εἶν᾿ ἄρρωστος..- κάπως γελοῖο, ὅταν τὸ θέμα σήμερα εἶν᾿ ὁ Μαρτῖνος Λούθηρος. Παύση.
ΚΥΡΙΟΣ: Ναί, μιλήσαμε γι᾿ αὐτό... ΓΚΛΟΡΙΑ: Θἆταν ὑπέροχα... ΚΥΡΙΟΣ: Ναί... ΓΚΛΟΡΙΑ: Ναί... Παύση.
ΚΥΡΙΟΣ: ᾽Αλλά... ΓΚΛΟΡΙΑ: Δέ χρειάζεται νὰ πιστεύῃς. ΚΥΡΙΟΣ: ῎Οχι;..
Μαρτῖνος Λούθηρος, Μέρος πρῶτο: Μαρτῖνος
ΓΚΛΟΡΙΑ: ῾Ο Λούθηρος εἶναι πρόσωπο ἱστορικὰ ἀμφιλεγόμενο· κ᾿ ἐσὺ εἶσαι ἱκανός στὸ λόγο. Παύση.
ΓΚΛΟΡΙΑ: ῍Αν μποροῦσες νὰ πῇς ἁπλᾶ κάτι. Λίγο νὰ ἐρευνοῦσες -νὰ διατύπωνες κάτι... ῾Ο Λούθηρος ἦταν πρόσωπο ἱστορικὰ ἀμφιλεγόμενο. Τὸ σημαντικώτερο ἤτανε οἱ θ έ σ ε ι ς του... ΚΥΡΙΟΣ: Οἱ θέσεις; ΓΚΛΟΡΙΑ: Οἰ θέσεις στῆς ἐκκλησιᾶς τὸν τοῖχο ἀπ᾿ ὅπου ξεκινήσαν ὅλα... ΚΥΡΙΟΣ: Ναί. ΓΚΛΟΡΙΑ: Θὰ πάρῃς χίλιες κορῶνες... ΚΥΡΙΟΣ: Χρειάζομαι τὰ χρήματα... ΓΚΛΟΡΙΑ: ᾽Αλήθεια; ΚΥΡΙΟΣ: Δὲν ἔχω τίποτα. ΓΚΛΟΡΙΑ: Τὄχω καταλάβει...
19
20
Maria Tryti Vennerød
ΚΥΡΙΟΣ: Τί τότε;.. ΓΚΛΟΡΙΑ: Τίποτα... Παύση.
ΓΚΛΟΡΙΑ: ῾Απλᾶ, εἶμαι τόσο χαρούμενη ποὺ ἦρθες... ΚΥΡΙΟΣ: Τὸ ἐννοεῖς; ΓΚΛΟΡΙΑ: Κ᾿ εὐγνώμων. ΚΥΡΙΟΣ: ΟΚ. ΓΚΛΟΡΙΑ: ᾽Αλήθεια! ΚΥΡΙΟΣ: Ναί, βέβαια... ΓΚΛΟΡΙΑ: Κ᾿ ἐσύ, Κύριε, φαίνεσαι ἐντάξει ἂν καὶ δέν εἶσαι χριστιανός!
.
Ὁ δὲ δίκαιος ἐκ πίστεως ζήσεται. Παύλου Πρὸς Ῥωμαίους Α΄ 17.