Σειραί:ἈρχαῖαΚείμενα,Θέατρον
ΓεράσιμοςἈ.Μαρκαντωνᾶτος
Σοφοκλέους Ἀντιγόνη:Εἰσαγωγή-κείμενο-μετάφραση-σχόλια
ISBN:978-618-5572-21-1
Ἐξώφυλλον: ΚΟΡΗΚΟΡΟΝΘΑΠΤΕΙ
Ἐκδότης:ΘεοδόσηςἈγγ.Παπαδημητρόπουλος
ἈνθοῦσαΟἰχαλίας Μεσσηνία24002
τηλ.:2724023594 www.theodosispapadimitropoulos.gr info@theodosispapadimitropoulos.gr ῾Ιστολόγιον:http://www.dieleusi.gr
Copyright ©:ΘεοδόσηςἈγγ.Παπαδημητρόπουλος,2024(͵ΒΚΔ΄).
᾽Απαγορεύεταιἡἀναδημοσίευσις,ἡἀναπαραγωγή–ὁλική,μερικὴἢπεριληπτική–,ἡμετάφρασιςἢἡἀπόδοσιςκατὰπαράφρασινἢδιασκευὴντοῦ περιεχομένουτῆςβίβλουταύτηςκαθ᾽οἱονδήποτετρόπον–μηχανικόν,ἠλεκτρονικόν,φωτοτυπικόν,ἠχογραφήσεωςἢἄλλον–,ἄνευπροηγουμένηςγραπτῆςἀδείαςτοῦἐκδότουκαὶλεπτομεροῦς,δῆλαδὴπλήρους,παραπομπῆς εἰςταύτηντὴνἔκδοσινκαὶτὸνσυγγραφέααὐτῆς,ὡςσαφῶςπεριγράφουσινοἱΝόμοι2121/1993,2557/1997καὶἅπαντεςοἱκανόνεςτοῦΔιεθνοῦς ΔικαίουοἱἰσχύοντεςἐνἙλλάδι.Τὰἀποκλειστικὰθεατρικὰκαὶραδιοφωνικάτηλεοπτικά-κινηματογραφικὰδικαιώματα–ὅπωςἠχογραφήσεωςκαὶἀναγνώ-
Στὴμνήμητῶνγονέωνμου
Θεὸςμέγιστοςτοῖςφρονοῦσινοἱγονῆς.
TrGF,τόμ.Ι,52F5,Snell
ΤυφλὸςΟἰδίπουςὁκαθείςμαςπαίρνει
τὸμονοπάτιποὺτυφλὴκιαὐτὴ τοῦχάραξενἡΜοῖρα.Ποῦτὸνφέρνει τὸμονοπάτιποὺτυφλὰπατεῖ;
ΤυφλὸςΟἰδίπουςστὸραβδὶσκυφτὸς
βαδίζεικαὶβαδίζει,καὶζυγώνει.
Ποῦδὲνθεωρεῖ.Καλότυχοςαὐτὸς ποὺτὸνκρατεῖἀπ᾽τὸχέριμιὰἈντιγόνη.
Σύμβολα-Συντομογραφίες
/:ἀλλαγὴστίχου
:ἀναλυμένομακρό
→:ἀνάλυση/μεταλλαγή/ συνέχεια
:βραχύ
:βραχὺἢμακρό
]:εἰσαγωγὴλήμματος
:μακρό
:μακρὸἢβραχύ
⊞:νέολῆμμα
§:παράγραφος
ἀγγλ.:ἀγγλικ-ός/-ή/-ό
Ἀθήν.:Ἀθήναιος
αἰ.:αἰῶν-ας/-ες
Αἰλιαν.:Αἰλιανός Ποικ.ἱστορ.: Ποικίληἱστορία
αἰολ.:αἰολικ-ός/-ή/-ό
Αἰσχίν.:Αἰσχίνης
Αἰσχ.:Αἰσχύλος Ἀγαμ.: Ἀγαμέμνων
ἙπτὰἐπὶΘήβ.: Ἑπτὰ
ἐπὶΘήβας
Εὐμ.: Εὐμενίδες Πέρσ.: Πέρσαι Προμ.Δεσμ.: Προμηθεὺς Δεσμώτης
Χοηφ.: Χοηφόραι
αἰτ.:αἰτιατική
αἰτιολ.:αἰτιολογικ-ός/-ή/-ό Ἀλκ.:Ἀλκμᾶν
Ἀλκίφρ.:Ἀλκίφρων Ἐπιστ.: Ἐπιστολαί
ἀλληλοπ.:ἀλληλοπαθής/-ές
ἀναγκ.:ἀναγκαστικ-ός/-ή/-ό
ἀνατ.:ἀνατύπωση
ἀναφορ.:ἀναφορικ-ός/-ή/-ό
ἀντίθ.:ἀντίθεση/ἀντίθετ-ος/-η/-ο
ἀντικ.:ἀντικειμενικ-ός/-ή/-ό
ἀντικείμ.:ἀντικείμεν-ο/-α
ἀντίστ.:ἀντίστοιχα
ἀντιστρ.:ἀντιστροφή
Ἀντιφ.:Ἀντιφῶν
ἀντιχαρ.:ἀντιχαριστική ἀντων.:ἀντωνυμί-α/-ες
ἀόρ.:ἀόριστος
ἀπαρ.:ἀπαρέμφατ-ο/-α
ἀπόδ.:ἀπόδοση
ἀπόλ.:ἀπόλυτ-ος/-η/-ο
Ἀπολλ.:Ἀπολλώνιος
Ἀπολλόδ.:Ἀπολλόδωρος
ἀπορημ.:ἀπορηματικός/-ή/-ό ἀποσπ.:ἀποσπάσματα
ἀπόσπ.:ἀπόσπασμα ἀποτελ.:ἀποτελεσματικ-ός/-ή/-ό ἀπρόσ.:ἀπρόσωπ-ος/-η/-ο
ἄρθ.:ἄρθρο
ἀριθ.:ἀριθμός
Ἀριστ.:Ἀριστοτέλης
Ἠθ.Νικομ.: ἨθικὰΝικομάχεια
Πολιτ.: Πολιτικά
Ποιητ.: Ποιητική
Ῥητορ.: Ῥητορική
Ἀριστείδ.Κοϊντιλ.:Ἀριστείδης
Κοϊντιλιανός
Ἀριστοφ.:Ἀριστοφάνης
Βάτρ.: Βάτραχοι
Εἰρ.: Εἰρήνη
Θεσμοφ.: Θεσμοφοριάζουσαι
Λυσ.: Λυσιστράτη
Νεφ.: Νεφέλαι
Ὄρν.: Ὄρνιθες
Πλοῦτ.: Πλοῦτος
ἀρνητ.:ἀρνητικ-ός/-ή/-ό
Ἀρχίλ.:Ἀρχίλοχος
ἀρχ.:ἀρχ-αῖος/-αία/-αῖο
ἀρσεν.:ἀρσενικ-ός/-ή/-ό
ἀττ.:ἀττικ-ός/-ή/-ό
ἀφηρ.:ἀφηρημέν-ος/-η/-ο
Βακχυλ.:Βακχυλίδης
βλ.:βλέπε
βουλγ.:βουλγαρικ-ός/-ή/-ό
γαλλ.:γαλλικ-ός/-ή/-ό
γεν.:γενική
γέν.:γέν-ος/-ους
γνωμ.:γνωμικ-ός/-ή/-ό
δηλ.:δηλαδή
Δημοσθ.:Δημοσθένης
ΚατὰΜειδ.: ΚατὰΜειδίου
διαιρ.:διαιρετική
Διογ.Λαέρτ.:ΔιογένηςΛαέρτιος
Διον.Ἁλικ.:Διονύσιος
Ἁλικαρνασσεύς
διόρθ.:διόρθωση
Δίφ.:Δίφυλος
δοτ.:δοτική
δυνητ.:δυνητικ-ός/-ή-ό
δωρ.:δωρικ-ός/-ή/-ό
εἰδ.:εἰδικ-ός/-ή/-ό
Εἰσαγ.:Εἰσαγωγή ἔκδ.:ἔκδοση
ἐκδ.:ἐκδόσεις/ἐκδότ-ης/-ες
ἐκφρ.:ἐκφράσεις
ἔκφρ.:ἔκφρασ-η/-εις
ἑλλ.:ἑλληνικ-ός/-ή/ό
ἑν.:ἑνικός
ἔναρθ.:ἔναρθρ-ος/-η/-ο
ἐνεργ.:ἐνεργητικ-ός/-ή/-ό
ἐνν.:ἐννοεῖται/ἐννοούμεν-ος/-η/-ο
ἔνν.:ἔννοια
ἐξαρτ.:ἐξαρτᾶται
ἐπανέκδ.:ἐπανέκδοση
ἐπεξήγ.:ἐπεξήγηση
ἐπιδοτ.:ἐπιδοτικ-ός/-ή/-ό
ἐπίθ.:ἐπίθετ-ο/-α
ἐπικ.:ἐπικ-ός/-ή/-ό
ἐπιμ.:ἐπιμελητ-ής/-ές
ἐπιμερ.:ἐπιμεριστικ-ός/-ή/-ό
ἐπιρρ.:ἐπιρρηματικ-ός/-ή/-ό
ἐπίρρ.:ἐπίρρημα
ἑρμην.:ἑρμηνεύεται
ἐρώτ.:ἐρώτηση
ἐρωτημ.:ἐρωτηματικ-ός/-ή/-ό εὐθ.:εὐθ-ύς/-εῖα/-ύ
εὐκτ.:εὐκτική Εὐριπ.:Εὐριπίδης
Ἄλκ.: Ἄλκηστις
Ἀνδρ.: Ἀνδρομάχη
Βάκχ.: Βάκχαι
Ἑκ.: Ἑκάβη
Ἑλ.: Ἑλένη
Ἡρ.: Ἡρακλεῖδαι
Ἡρ.Μαιν.: Ἡρακλῆς Μαινόμενος
Ἱκέτ.: Ἱκέτιδες
Ἱππόλ.: Ἱππόλυτος
Ἰφιγ.ἐνΑὐλ.: Ἰφιγένεια
ἐνΑὐλίδι
Ἰφιγ.ἐνΤαύρ.: Ἰφιγένεια
ἐνΤαύροις
Μήδ.: Μήδεια
Ὀρ.: Ὀρέστης
Τρωάδ.: Τρωάδες
Φοίν.: Φοίνισσαι
ἠθ.:ἠθικ-ός/-ή/-ό
Ἡρόδοτ.:Ἡρόδοτος
Ἡσίοδ.:Ἡσίοδ.
Ἔργ.καὶἩμ.: Ἔργα καὶἩμέραι
Ἡσύχ.:Ἡσύχιος
Ἡφαιστ.:Ἡφαιστίων
Θέογν.:Θέογνης
Θεοκρ.:Θεόκριτος
θηλ.:θηλυκ-ός/-ή/-ό
Θουκ.:Θουκυδίδης
Ἰσοκρ.:Ἰσοκράτης
ἱστορ.:ἱστορικ-ός/-ή/-ό ἰων.:ἰωνικ-ός/-ή/-ό
κ.ἀ.:καὶἀλλοῦ
κ.ἄ.:καὶἄλλ-οι/-ες/-α
ΚατὰΜατθ.: ΚατὰΜατθαῖον
κατηγ.:κατηγορηματικ-ός/-ή/-ό/
κατηγορούμενο
κ.ἑξ.:καὶἑξῆς
κεφ.:κεφάλαι-ο/-α
κ.λπ.:καὶλοιπά
κρίσ.:κρίσεως
κτητ.:κτητική
κώδ.:κώδικ-ας/-ες
λ.:λέξ-η/-εις
λατ.:λατινικ-ός/-ή/-ό
Λεξ.Φωτ.:ΛεξικὸνΦωτίου
Λογγ.:Λογγῖνος
Λουκ.:Λουκιανός
ΠερὶὈρχ.: ΠερὶὈρχήσεως
Λυκοῦργ.:Λυκοῦργος ΚατὰΛεωκρ.: Κατὰ
Λεωκράτους
Λυσ.:Λυσίας
Ἐρατοσθ.: Κατὰ Ἐρατοσθένους
λ.χ.:λόγουχάρη
μεγαλοπρ.:μεγαλοπρεπείας
μέλλ.:μέλλων
μεταβ.:μεταβατικ-ός/-ή/-ό
μεταφ.:μεταφορικ-ός/-ή/-ό μετρ.:μετρικ-ός/-ή/-ό
μτφρ.:μετ-άφραση/-αφράσεις μτχ.:μετοχ-ή/-ές
μ.Χ.:μετὰΧριστόν Ξενοφ.:Ξενοφῶν
Ἑλλην.: Ἑλληνικά
Κυνηγ.: Κυνηγετικός
Κύρ.Ἀνάβ.: ΚύρουἈνάβασις
Οἰκον.: Οἰκονομικός
Ὅμ.:Ὅμηρος
Ἰλ.: Ἰλιάς
Ὀδ.: Ὀδύσσεια
Ὕμν.εἰςἈφρ.: Ὕμνος
εἰςἈφροδίτην
Ὕμν.εἰςΔήμ.: Ὕμνος εἰςΔήμητρα
Ὕμν.εἰςἙρμ.: ὝμνοςεἰςἙρμῆν
ὀνομ.:ὀνομαστική
ὅ.π.:ὅπουπαραπάνω
ὄργ.:ὄργανο
ὁριστ.:ὁριστική
οὐδ.:οὐδέτερος/-η/-ο παθητ.:παθητικ-ός/-ή/-ό παλ.:παλαι-ός/-ά/-ό Παλ.Ἀνθολ.: ΠαλατινὴἈνθολογία παράθ.:παράθεση
παρακείμ.:παρακείμενος παρατατ.:παρατατικός Παρισ.:Παρισινός Παυσ.:Παυσανίας πβ.:παράβαλε περίλ.:περίληψη περιοδ.:περιοδικ-ό/-ά περιφρ.:περιφραστικ-ός/-ή/-ό
πίν.:πίνακ-ας/-ες Πίνδ.:Πίνδαρος
Ἰσθ.: Ἰσθμιόνικος Ὀλυμπ.: Ὀλυμπιόνικος
Πυθ.: Πυθιόνικος πλάγ.:πλάγι-ος/-α/-ο Πλάτ.:Πλάτων
Γοργ.: Γοργίας
Θεαίτ.: Θεαίτητος
Κρατ.: Κρατύλος
Κριτ.: Κριτίας
Λάχ.: Λάχης
Λύσ.: Λύσις
Νόμ.: Νόμοι
Παρμεν.: Παρμενίδης
Πολιτ.: Πολιτεία
Πρωτ.: Πρωταγόρας
Συμπ.: Συμπόσιον
Τίμ.: Τίμαιος
Φαῖδ.: Φαῖδρος
πληθ.:πληθυντικός
Πλούτ.:Πλούταρχος
Νουμ.: Νουμᾶς
ΒίοιΔέκ.Ῥητ.: Βίοι
τῶνΔέκαῬητόρων
Συμπ.: Τῶνἑπτὰσοφῶν
συμπόσιον
ποιητ.:ποιητικ-ός/-ή/-ό
Πολυδ.:Πολυδεύκης
πρόθ.:πρόθεση
προληπτ.:προληπτικ-ός/-ή/-ό
προσδιορ.:προσδιορισμός
προστακτ.:προστακτική
προσωπ.:προσωποποίηση/
προσωπικ-ός/-ή/-ό
πρότ.:πρόταση
προτρεπτ.:προτρεπτικ-ός/-ή/-ό
π.χ.:παραδείγματοςχάρη
π.Χ.:πρὸΧριστοῦ
ρ.:ρῆμα/ρήματα
σ.:σελίδα
σημ.:σημ-είωση/-ειώσεις
σημασ.:σημασία
Σοφ.:Σοφοκλῆς
Αἴ.: Αἴας
Ἠλ.: Ἠλέκτρα
Θυέστ.: Θυέστης
Οἰδ.ἐπὶΚολ.: Οἰδ.ἐπὶΚολ.
Οἰδ.Τύρ.: ΟἰδίπουςΤύραννος
Τραχ.: Τραχίνιαι
Φιλ.: Φιλοκτήτης
σσ.:σελίδες
στ.:στίχ-ος/-οι στερ.:στερητικό
στρ.:στροφή
Στράβ.:Στράβων
Γεωγρ.: Γεωγραφικά συγγεν.:συγγενικ-ός/-ή/-ό συγκεκρ.:συγκεκριμένος/-η/-ο συγκρ.:συγκριτικ-ός/-ή/-ό συμπ.:συμπερασματικ-ός/-ή/-ό συνεκδοχ.:συνεκδοχή συντ.:συντακτικός/-ή/-ό
σύντ.:σύνταξη
συντάσσ.:συντάσσεται συνών.:συνώνυμ-ος/-η/-ο σύστ.:σύστοιχος/-η/-ο
σχολ.:σχολιαστής/σχολιασμός
σχόλ.:σχόλι-ο/-α τελ.:τελικός/-ή/-ό τόμ.:τόμ-ος/-οι
ὑπερθ.:ὑπερθετικ-ός/-ή-/-ό ὑποθ.:ὑποθετικ-ός/-ή/-ό Ὑπόθ.: Ὑπόθεση
ὑποκείμ.:ὑποκείμεν-ο/-α ὑπον.:ὑπονοούμενο ὑποτακτ.:ὑποτακτική χειρόγρ.:χειρόγραφ-ο/-α χρον.:χρονικ-ός/-ή/-ό χ.χ.:χωρὶςχρονολογία Ψαλμ.: Ψαλμοί
adloc.:adlocum appar.crit.:apparatuscriticus col.:column-a/-ae Argum.:Argumentum fab.:fabul-a/-ae frag.:fragment-um/-a gr.:graec-us/-a/-um Horat.:Horatius
Carm.: Carmina Sat.: Satirae Introd.:Introduction l.c.:lococitato
Lucan.:Lucanus
Lucr.:Lucritius
n.s./N.S.:newseries
Ovid.:Ovidius
Metamorph.: Metamorphoses
Quint.:Quintilianus
Inst.Orat.: InstitutoOratoria
Stat.:Statius
Th.: Thebais
Suppl.:Supplementum
Verg.:Vergilius
Aen.: Aeneis
Περιοδικά-Ἐκδόσεις
Αἰσθητικὴθεώρηση
Βερναρδάκη, Λεξ.ἑρμην.:Γ.Ν.
Βερναρδάκη, Λεξικὸνἑρμηνευτικὸντῶνἐνδοξοτάτων Ἑλλήνωνποιητῶν
καὶσυγγραφέων, Ἀθήνα(ἔκδ.1918)
ΕΕΦΣΠΑ: ἘπιστημονικὴἘπετηρὶς
τῆςΦιλοσοφικῆςΣχολῆς
τοῦΠανεπιστημίουἈθηνῶν
ἙλληνικὴΔημιουργία
Ἐποχές
ΛόγοςκαὶΠράξη
ΝεοελληνικὴΠαιδεία Παρνασσός
Πλάτων
Σεμινάριο
Φιλολογική
Φιλόλογος
A.Class.: ActaClassica
AA: AntikeundAbendland
Abh.Preuss.Ak.d.W.: AbhandlungenderPreussischen AkademiederWissenschaften
Aevum
AIV: Attidell’Istituto VenetodiScienze,
LettereedArti, Classediscienze moralielettere
AJPh: AmericanJournal ofPhilology
Arethusa
Argos Arion
ASNP: AnnalidellaScuola NormaleSuperiore diPisa,ClassediLettere eFilosofia
BICS: BulletinofInstitute ofClassicalStudies
Bucholz, Homer.Real.:Bucholz, DieHomerischenRealien, Leipzig1871-85.
CahiersduRhοne
CB: ClassicalBulletin
CJ: ClassicalJournal
CPCPh:CaliforniaPublications inClassicalPhilology
CPh: ClassicalPhilology
CQ: ClassicalQuarterly
CR: ClassicalReview
CW: ClassicalWorld
Dioniso
E.clás.: Estudiosclásicos
Emerita
Eranos
Euphrosyne
Filologiaecritica
Frag.Hist.: Fragmenta HistoricorumGraecorum
Gnomon
GRBS: Greek,Romanand ByzantineStudies
GreeceandRome
Gymnasium
Hermes
HSCPh: HarvardStudies inClassicalPhilology
Humanidades
ICS: IllinoisClassicalStudies
Inscr.Gr.: Inscriptiones Graecae
ISCPh: IowaStudies inClassicalPhilology
ISLL: IllinoisStudies inLanguageandLiterature
JCS: JournalofClassicalStudies
JHS: JournalofHellenicStudies
LaRevuenouvelle
Lex.Soph.: LexiconSophocleum, F.Ellendt-HGenthe, Berlin1872(ἀνατ.G.Olms, Hildesheim1958)
LCM: LiverpoolClassicalMonthly
LSJ:H.G.Liddell-R.Scott -H.S.Jones-R.McKenzie, AGreekEnglishLexicon, Oxford1996(9η ἔκδ.)
Lustrum
Maia
Meander
Metis
Mnemosyne
Mus.Helv.: MuseumHelveticum
NeueWegezurAntike
PACA: ProceedingsoftheAfrican ClassicalAssociations
PCA: Proceedings ofClassicalAssociation
PCPS: Proceedings oftheCambridge PhilologicalSociety
Phoenix
Phoibos
PP: Laparoladelpassato
PQ: PhilologicalQuarterly
Prometheus
Ramus
RE:Pauly-Wissowa, Realencycl.derclassischen Altertumswissenschaft
REG: RevuedesÉtudesGrecques
RFIC: RivistadiFilologia ediIstruzioneClassica
RhM: RheinischesMuseum
RPh: RevuedePhilologie
Saeculum
SIFC: StudiItaliani diFilologiaClassica
SO: SymbolaeOsloenses
St.LouisΜοnthly
TAPhA: Transactionsand ProceedingsoftheAmerican PhilologicalAssociation
TrGF: Tragicorum GraecorumFragmenta
UCPCPh:UniversityofCalifornia PublicationsinClassical Philology
WJA: WürzburgerJahrbücher fürdieAltertumswissenschaft,n.s.(1975-)
WS: WienerStudien
Εἰσαγωγή
Ι.Ἡχρονολόγησητῆςτραγωδίας
Γιὰτὴχρονολόγησητῆς Ἀντιγόνης οἱπερισσότεροικριτικοὶ καὶφιλόλογοιβασίζονταιστὴμαρτυρίαποὺπεριέχεταιστὴν πρώτη Ὑπόθεση τοῦδράματοςκαὶἀποδίδεταιστὸνγνωστὸ γραμματικὸἈριστοφάνητὸνΒυζάντιο: φασὶδὲτὸνΣοφοκλέα
ἠξιῶσθαιτῆςἐνΣάμῳστρατηγίας,εὐδοκιμήσανταἐντῇδιδασκαλίᾳτῆςἈντιγόνης.¹Ἔτσισύμφωναμὲτὸνσυγγραφέατῆς ὑπόθεσηςαὐτῆςὁΣοφοκλῆςχάρηστὴν
νὰἐκλεγῆστρατηγὸςμαζὶμὲτὸνΠερικλῆστὴνἐκστρατεία τῶνἈθηναίωνἐναντίοντῆςΣάμου.²Ἡχρονολογίαὅμωςτῆς τιμητικῆςαὐτῆςἐκλογῆςμᾶςεἶναιγνωστή·εἶναιἡἄνοιξητοῦ 441π.Χ.³καὶἀκριβέστεραὁμῆναςἈπρίλιος.Ἀπ᾽αὐτὸσυνάγεταιὅτιἡ
θὰπρέπεινὰδιδάχτηκεἢστοὺς δραματικοὺςἀγῶνεςτῶνΜεγάλων(ἐνἌστει)Διονυσίωνποὺ εἶχανπραγματοποιηθῆλίγεςἡμέρεςνωρίτερα(τέληΜαρτίου 441π.Χ.)ἤ–τὸπιθανότερο–στοὺςἀντίστοιχουςδραματικοὺςἀγῶνεςτοῦπροηγούμενουἔτους.Ὁποιητὴςἦταντότε 53περίπουετών.⁴
ΓιὰτὴστρατηγίατοῦΣοφοκλῆὑπάρχουνκαὶἄλλες
ἀξιόπιστεςμαρτυρίεςἐκτὸςἀπὸἐκείνητοῦγραμματικοῦἈριστοφάνηποὺμνημονεύθηκεπαραπάνω.ὉΧῖοςποιητὴςἼων ἀναφέρει⁵ὅτισυνάντησετὸνΣοφοκλῆστὴΧίο,ὅτανὁτελευταῖοςἦτανἕτοιμοςν᾽ἀναχωρήσειγιὰτὴΛέσβο.
¹Βλ.σ.186,I.ἈριστοφάνουςΓραμ.Ὑπόθ.16-7. ²ἩἐκστρατείακατὰτῆςΣάμουἐξελίχτηκεσὲπολιορκίαποὺκράτησεκάπου ἐννιὰμῆνες(441/440π.Χ.).Βλ.Ἰ.Παπασταύρου, Ἱστορ.τῆςἈρχ.Ἑλλ.,Ἀθῆναι 1972,σ.227.ὉΣοφοκλῆςμάλισταἀπὸτὴΣάμοταξίδευσεστὴΧίοκαὶΛέσβο ἐπιφορτισμένος,ὡςφαίνεται,μὲεἰδικὴἀποστολὴἀπὸτὸνΠερικλῆ.
³Βλ.Γ.Μαρκαντωνάτου,«ΑἱἐνἈθήναιςΔιονυσιακαὶἑορταὶκαὶΔραματικαὶπαραστάσεις», Παρνασσὸς 14(1972),σ.415. ⁴Πβ.A.Dain-P.Mazon, Sophocle Ι(ἔκδ.1967),σ.63. ⁵Πβ.Ἀθήν.XIII,σ.603E(Müller, Frag.Hist. ΙΙ.46).
Τὸταξίδιαὐτὸεἶχεσκοπό,καθὼςφαίνεται,νὰδιεκπεραιώσειεἰδικὴδιπλωματικὴἀποστολὴποὺἐμπιστεύθηκεὁΠερικλῆς στὸνμεγάλοδραματουργό.Ἐὰνλοιπὸνἡμαρτυρίααὐτὴτοῦ Ἴωναεἶναιαὐθεντική,δὲνὑπάρχειἀμφιβολίαὅτιὁΣοφοκλῆς ἀναγορεύθηκεστρατηγὸςμαζὶμὲτὸνΠερικλῆκαὶὅτιτοῦτο ἔγινετὸ440π.Χ.Ἐξάλλουἐκτὸςἀπὸτὸἀπόσπασμααὐτὸτοῦ ἼωναποὺδιέσωσεὁἈθήναιος,ὑπάρχεικαὶἡπληροφορίατοῦ Ἀνδροτίωνα⁶ποὺστὴν Ἀτθίδα του–γραμμένηγύρωστὰ280 π.Χ.–ἀπαριθμεῖτὰὀνόματατῶνδέκαστρατηγῶνποὺἔλαβαν μέροςστὴνἐκστρατείαἐναντίοντῆςΣάμου.Στὸνκατάλογοποὺ παρέχειὁἈνδροτίωνσυμπεριλαμβάνεταικαὶτὸὄνομα: ΣοφοκλῆςἐκΚολωνοῦ,ὁποιητής.Ἄλλεςτέλοςἀρχαῖεςμαρτυρίεςποὺ συνηγοροῦνγιὰτὴστρατηγίατοῦΣοφοκλῆκαὶτὴσύνδεσήτης μὲτὴδιδασκαλίατῆς
Στράβωνα,⁷καθὼςκαὶτοῦλεξικογράφουτῆςΣούδας.⁸
ΣτὴνἐπιφυλακτικὴστάσημερικῶνφιλολόγωνὅτιὁΣοφοκλῆςἐκλέχτηκεστρατηγὸςἐπειδὴ
,ἂνκαὶκατὰτὴγνώμητοῦΠερικλῆἤξερενὰσυνθέτειτραγωδίεςὄχιὅμωςκαὶνὰστρατηγεῖ,⁹θὰμποροῦσε κανεὶςν᾽ἀντιπαραθέσειτὸἀνάλογογεγονὸςμὲτὴνἐκλογὴτοῦ δραματογράφουΦρύνιχουποὺτιμήθηκεκαὶαὐτὸςμὲ στρατη-
γία γιὰπαρόμοιολόγο.¹⁰Κατὰτὸνἴδιολοιπὸντρόποἦταν δυνατὸν᾽ἀνατεθῆκαὶστὸνΣοφοκλῆτὸτιμητικὸἀξίωματοῦ στρατηγοῦγιὰτὴνἀπήχησηποὺεἶχεἡδιδασκαλίατῆς Ἀντιγό-
νης του,καὶἰδιαίτεραγιὰτὶςὑψηλὲςιδέες¹¹ποὺπεριέκλειε,καὶ γιὰτὸνπρόσθετολόγο,ὅτιὁΣοφοκλῆςἀποτελοῦσεἀνάμεσα στοὺςσυμπολῖτεςτουὑπόδειγμαἀρετῆςκαὶφιλοπατρίας.
Ὡςπρὸςτὶςἐσωτερικὲςἐνδείξειςποὺθὰμποροῦσενὰ ἐπικαλεστῆκανείς,γιὰνὰπροσδιορίσειτὴχρονολογίασυγγραφῆςτῆς Ἀντιγόνης,πρέπεινὰσημειωθῆὅτιαὐτὲςσυνηγοροῦν
⁶Πβ.σχόλ.στὸνἈριστείδ.Κοϊντιλ.ΙΙΙ,σ.485(Dindorf).
⁷Γεωγρ. XIV118,σ.638.
⁸Βλ.λ.: Μέλητος (Μέλισσος).
⁹Πβ.ἼωναποιητὴστὸνἈθήν.ΧΙΙΙ,σ.604E.
¹⁰Βλ.Αἰλιαν., Ποικ.ἱστορ. ΙΙΙ.8.
¹¹Ειδικότεραγιὰτὶςδημοκρατικὲςἰδέεςποὺὑπάρχουνσὲπολλοὺς
στὴνἄποψηπὼςτὸδρᾶματοῦτοεἶναιἀπὸτὰ«ἀρχαιότροπα» ἔργατῆςσοφόκλειαςδραματογραφίας,γιὰτοὺςἀκόλουθους λόγους:
1.Τὰμελικὰμέρη(χορικά)τῆς Ἀντιγόνης ξεπερνοῦνσυνολικὰ τὸἕνατρίτοτοῦὅλουδράματος,πρᾶγμαποὺδὲνπαρατηρεῖται στὶςἄλλεςἕξιτραγωδίεςτοῦΣοφοκλῆποὺδιασώθηκαν.
2.Πάνωστὴσκηνὴπαρουσιάζονταιτρεῖς ὑποκριτὲς ταυτο-
χρόνωςμόνοστὸΔεύτεροἘπεισόδιο(384κ.ἑξ.),ἂνκαὶστὴν
περίπτωσηαὐτὴμόνοδύοἀπὸαὐτοὺς διαλέγονται -μιὰκαὶὁ
ΦύλακαςπαραμένεισιωπηλὸςὅσοχρόνοἡἈντιγόνησυζητεῖ μὲτὸνΚρέοντα.ΤὸἴδιοἀργότερακαὶἡἈντιγόνηδὲνπαίρνει μέροςστὸδιάλογομεταξὺἸσμήνηςκαὶΚρέοντα(531κ.ἑξ.).
3.ΣτὴνΠάροδοσυναντοῦμεκανονικὰἀναπαιστικὰ συστήματαστίχων,πρᾶγμαποὺμαρτυρεῖἀρχαιότροπηδραματικὴτεχνική,ἐπίσηςκαὶτὸφαινόμενοτῶντελικῶνἀναπαίστωνστὸμέσοτοῦδράματος(πβ.929-43)τό–κατὰκανόνα –σὲπαλαιότερεςδραματικὲςσυνθέσεις,ὅπωςστὸἔργοτοῦ Αἰσχύλου.
4.Δὲνὑπάρχουνἀντιλαβές.¹²Ἐνῶδηλαδὴσὲὅλατὰ ἄλλαἔργατοῦΣοφοκλῆπολλὰἰαμβικὰτρίμετραδιανέμονται σὲδύοδιαλεγόμεναπρόσωπα,στὴν
ταιτὸεἶδοςαὐτὸτοῦγεμάτουδραματικὴἔντασηκαὶπάθος διαλόγου,ὅπωςἄλλωστετοῦτοσυμβαίνεικαὶστὶςτραγωδίες τοῦΑἰσχύλου.
5.ὉΧορὸςχρησιμοποιεῖἀναπαιστικὸρυθμὸγιὰν᾽ἀναγγείλειτὴνεἴσοδοτοῦΚρέοντα,τῆςἈντιγόνης,τῆςἸσμήνηςκαὶ τοῦΑἵμονα.ΣτὴνπερίπτωσητῆςἸσμήνης,οἱἀνάπαιστοιαὐτοὶδὲνἀποτελοῦνσυνέχειαστὸστάσιμο,ἀλλὰπαρουσιάζονται στὸμέσοτοῦἐπεισοδίου(526-30).
6.Στοὺςἰαμβικοὺςτριμέτρουςἡἀνάλυσητῶνμακρῶνσυλλαβὼν( → )εἶναιπολὺσπάνια,πράγμαὅμωςσυνηθισμένοστὰἄλλαδράματατοῦΣοφοκλῆ.
7.Κανέναςστίχοςστὴν Ἀντιγόνη
8.Δὲνσυναντοῦμετὸφαινόμενοτῆς ἐπισυναλοιφῆς¹³στὰδιαλογικὰτρίμετραἐκτὸςἀπὸμιὰπερίπτωσηστὸνστίχο1031,ἐνῶ στὰἄλλαἔργατοῦΣοφοκλῆἡἐπισυναλοιφὴεἶναιπολὺσυχνή.
Ἔτσικαὶοἱἐσωτερικὲςἐνδείξειςποὺπροαναφέρθηκαν¹⁴ἐπιβεβαιώνουνὅτιἡἈντιγόνηπρέπειβέβαιαν᾽ἀναχθῆσὲμιὰπρωιμότερηκάπωςδραματουργικὴπαραγωγὴτοῦΣοφοκλῆ,¹⁵χωρὶς φυσικὰνὰθεωρηθῆὡςἕναἀπὸτὰνεανικάτουἔργα.Αὐτὸβέβαια τὸτελευταῖο,ἂνκαὶἔχειὑποστηριχτῆἀπὸμερικούς,δὲνμπορεῖ μὲκανέναντρόπονὰθεωρηθῆἔγκυρο,γιὰτὸνπροφανῆλόγο,ὅτι ἡ Ἀντιγόνη δὲνἀποτελεῖκαθόλουἕνα«πρωτόλειο»,ἀλλὰἔργο
τόσοτέλειοκαὶἄρτιο,¹⁶ποὺδὲθὰμποροῦσενὰἦταντέτοιο,ἂν δὲνεἶχεβγεῖἀπὸτὴγραφίδατοῦμεγάλουτραγικοῦ,ὅταναὐτὸς εἶχεφτάσειπιὰστὸἀπόγειοτῆςδραματικῆςτέχνηςτου.¹⁷
¹³Κατὰτὸφαινόμενοτῆςἐπισυναλοιφῆςἔχουμεἔκθλιψηστὸτέλος τοῦστίχου.Πβ.σχόλ.στὸνἩφαιστ.IV.7,σ.29.
¹⁴Βλ.παραπάνωσσ.22κ.ἑξ.
¹⁵ὍπωςπολὺσωστὰπαρατηρεῖὁA.Lesky(GreekTragedy,ἀγγλ.ἔκδ. 2η,London1967,σ.103),ἀπὸτὰἔργατοῦΣοφοκλῆ,ποὺσήμερακατέχουμε,τόσοἡ Ἀντιγόνη
σὲκάποιαπρωιμότερηπερίοδοσυγγραφικῆςδραστηριότηταςτοῦμεγάλου δραματουργοῦ.
¹⁶Εἶναιπρόδηλοὅτιὁποιητὴςστὴνἡλικίατῶν53περίπουἐτῶνποὺσυνέθεσετὴν Ἀντιγόνη εἶχεφτάσειστὸνκολοφῶνατῆςκαλλιτεχνικῆςδημιουργίας
του.Οἱἐσωτερικὲςἄλλωστεἐνδείξειςποὺμνημονεύθηκανπαραπάνωθὰμποροῦσεκανεὶςνὰπεῖὅτιδείχνουνἁπλῶςμιὰ«νοσταλγικὴ»ἐπάνοδοτοῦ μεγάλουτραγικοῦσὲποιητικοὺςτρόπουςποὺεἶχεχρησιμοποιήσεισὲπρογενέστεραἔργατου.
¹⁷Ἐδῶθὰπρέπεινὰμνημονευθῆκαὶἡἀρχαίαἐκείνηεἴδηση(πβ.Cramer AnecdotaOxoniensium,IV,σ.315),σύμφωναμὲτὴνὁποίαἡ Ἀντιγόνη ἀνήκει στὰνόθαδράματατοῦΣοφοκλῆ,καὶσυγκεκριμέναὅτιεἶναιἔργοτοῦγιοῦ τουἸοφῶντα.Ἂνλάβουμεὑπόψημαςκαὶτὴνπληροφορίατοῦβιογράφου τοῦΣοφοκλῆ(ΒίοςΣοφ. 72-7)ὅτιδηλαδὴπέθανεδιαβάζονταςτὴν Ἀντιγόνη του,καθὼςκαὶἐκείνηποὺδίνειὁσχολιαστὴςτοῦἈριστοφάνη(Βάτρ.78)
ὅτιὁγιὸςτοῦποιητῆ,Ἰοφῶν,μετεῖχεσὲδραματικοὺςἀγῶνεςμὲἔργατοῦ πατέρατου,συνάγουμετὸσυμπέρασμαὅτιπιθανόταταὁΣοφοκλῆςστὰ βαθιάτουγεράματαἑτοιμαζόταννὰξαναδιδάξειτὴν Ἀντιγόνη,ἀλλὰ τὸνπρόλαβεὁθάνατοςκιἔτσιτὸδρᾶμαπροωθήθηκεγιὰπαρουσίασηστὸ ὄνοματοῦγιοῦτου.Πβ.Δ.Σεμιτέλου,Σοφοκλέους Ἀντιγόνη (ἀνατύπ.Ἀθήνα 1973),σ.86.
ConspectusSiglorumetNotarum
I.Sigla
L =Laurentianus32.9(1000A.D.),pp.49v-64
—Lprimaemanusscriptura
—L1 correctionesaprimamanuprofectae
—L2 scholiaantiquaaδιορθωτοῦmanuscripta
—L3 lectionesscholiorum
—L4 inlemmatascholiorum
—L5 correctionesascriptorecodicisAadditae
—L6 manusrecentiores
A =Parisinusgr.2712(saec.XIII/XIV),pp.152-65
P(Λ) =PalimpsestusLeidensisB.P.G.,60A(saec.Xex.) (vv.:1-698;753-803;912-63;1016-164; 1216-307)
R =Vaticanusgr.2291(saec.XVex.),pp.160-90v
—R1 lectioscholiorum
V =Venetusgr.468(saec.XIVex.),pp.93-103
E(Zf) =Parisinusgr.2884(saec.XVex.),pp.110v-142
Pap.Oxyrh.VI875(saec.IIex.) (vv.:242-6)
II.Notae
γρ.: γράφεται
A.D.: AnnoDomini
add.: addidit anon.: anonymi codd.: codices coll.: collato
coni.: coniecit
corr.: correctio
cp.: compare del.: delev-it/-erunt
edd.: editores
fr.: fragment-um/-a
gr.: graecus
inmarg.:inmargine
om.: omisit
p.: pagina
pp.: paginae
pr.: prius/primum
r: recto
rec.: duovelplurescodicumrecentiorum schol.: scholi-um/-a
sec.: secundamanus
secl.: seclusit
seq.: sequitur suppl.: supplev-it/-erunt
v: verso
v.: versus(sing.)
vv.: versus(plur.)
⟨⟩: editorissupplementum
[]: verbaquaeeditordelendacenset
s.l.: supralitteramalialittera–quaminterduopuncta ponimus–scriptaabipsolibrario
L,dramatispersonae,p.49v
I.—ἈριστοφάνουςΓραμματικοῦ
ἈντιγόνηπαρὰτὴνπρόσταξιντῆςπόλεωςθάψασατὸνΠολυνείκηνἐφωράθηκαὶεἰςμνημεῖονκατάγειονἐντεθεῖσαπαρὰτοῦΚρέοντος 5 ἀνῄρηται.Ἐφ᾽ᾗκαὶΑἵμωνδυσπαθήσαςδιὰτὸνεἰςαὐτὴνἔρωταξίφει ἑαυτὸνδιεχειρίσατο.ἘπὶδὲτῷτούτουθανάτῳκαὶἡμήτηρΕὐριδίκη ἑαυτὴνἀνεῖλε.
ΚεῖταιἡμυθοποιΐακαὶπαρὰΕὐριπίδηἐνἈντιγόνῃ·πλὴνἐκεῖ φωραθεῖσαμετὰτοῦΑἵμονοςδίδοταιπρὸςγάμουκοινωνίανκαὶτέκνον 10 τίκτειτὸνΜαίονα.
ἩμὲνσκηνὴτοῦδράματοςὑπόκειταιἐνΘήβαιςταῖςΒοιωτικαῖς. Ὁδὲχορὸςσυνέστηκενἐξἐπιχωρίωνγερόντων.ΠρολογίζειἡἈντιγόνη.ὙπόκειταιδὲτὰπράγματαἐπὶτῶνΚρέοντοςβασιλείων.Τὸ δὲκεφάλαιόνἐστιτάφοςΠολυνείκους,Ἀντιγόνηςἀναίρεσις,θάνατος 15 ΑἵμονοςκαὶμόροςΕὐριδίκηςτῆςΑἵμονοςμητρός.
ΦασὶδὲτὸνΣοφοκλέαἠξιῶσθαιτῆςἐνΣάμῳστρατηγίας,εὐδοκιμήσανταἐντῇδιδασκαλίᾳτῆςἈντιγόνης.Λέλεκταιδὲτὸδρᾶμα τοῦτοτριακοστὸνδεύτερον.
2ὑπόθεσις:nonhabetL5ἀνῃρέθηNauck6διεχειρίσατοL:διεχρήσατο Λ10ΜαίοναNauck(coll.Hom.iv.394)18τοῦτοom.L
τῆςἭραςὑπὸΛαοδάμαντοςτοῦἘτεοκλέους·Μίμνερμοςδέφησιτὴν μὲνἸσμήνηνπροσομιλοῦσανΘεοκλυμένῳὑπὸΤυδέωςκατὰἈθηνᾶς ἐγκέλευσιντελευτῆσαι.
Ταῦταμὲνοὖνἐστιτὰξένωςπερὶτῶνἡρωίδωνἱστορούμενα· ἡμέντοικοινὴδόξασπουδαίαςαὐτὰὑπείληφεκαὶφιλαδέλφουςδαι- 10 μονίως,ᾗκαὶοἱτῆςτραγῳδίαςποιηταὶἑπόμενοιτὰπερὶαὐτὰς διατέθεινται.Τὸδὲδρᾶματὴνὀνομασίανἔσχενἀπὸτῆςπαρεχούσης τὴνὑπόθεσινἈντιγόνης.ὙπόκειταιδὲἄταφοντὸσῶμαΠολυνείκους, καὶἈντιγόνηθάπτειναὐτὸπειρωμένηπαρὰτοῦΚρέοντοςκωλύεται· φωραθεῖσαδὲαὐτὴθάπτουσαἀπόλλυται,ΑἵμωντεὁΚρέοντοςἐρῶν 15 αὐτῆςκαὶἀφορήτωςἔχωνἐπὶτῇτοιαύτῃσυμφορᾷαὑτὸνδιαχειρίζεται·ἐφ᾽ᾧκαὶἡμήτηρΕὐρυδίκητελευτᾷτὸνβίονἀγχόνῃ.
ΔιαφέρειτῆςΕὐριπίδουἈντιγόνηςὅτιφωραθεῖσαἐκείνηδιὰτὸν Αἵμονοςἔρωταἐξεδόθηπρὸςγάμον·ἐνταῦθαδὲτοὐναντίον.
Καὶἡδιδασκαλίατοῦδράματόςἐστιτριακοστὸνδεύτερον. 20
6Λαομέδοντοςcodd.:ΛαοδάμαντοςBrunckΜίμνερμος:fr.21Bergk7 ἀπὸL:κατὰR16ἑαυτὸνR20vv.18-20nonhabetL.Habentscholia mutinensia
III.—ὙπόθεσιςἈντιγόνης
ἈποθανόνταΠολυνείκηἐντῷπρὸςτὸνἀδελφὸνμονομαχίῳΚρέων
ἄταφονἐκβαλὼνκηρύττειμηδένααὐτὸνθάπτειν,θάνατοντὴνζημίαν ἀπειλήσας.ΤοῦτονἈντιγόνηἠἀδελφὴθάπτεινπειρᾶται.Καὶδὴλαθοῦσατοὺςφύλακαςἐπιβάλλειχῶμα·οἷςἐπαπειλεῖθάνατονὁΚρέων, 5 εἰμὴτὸντοῦτοδράσανταἐξεύροιεν.Οὗτοιτὴνκόνιντὴνἐπιβεβλημένηνκαθαίροντεςοὐδὲνἧττονἐφρούρουν.ἘπελθοῦσαδὲἡἈντιγόνη καὶγυμνὸνεὑροῦσατὸννεκρὸνἀνοιμώξασαἑαυτὴνεἰσαγγέλλει.ΤαύτηνὑπὸτῶνφυλάκωνπαραδεδομένηνΚρέωνκαταδικάζεικαὶζῶσαν εἰςτύμβονκαθεῖρξεν.ἘπὶτούτοιςΑἵμων,ὁΚρέοντοςυἱός,ὃςἐμνᾶτο 10 αὐτήν,ἀγανακτήσαςἑαυτὸνπροσεπισφάζειτῇκόρῃἀπολομένῃἀγχόνῃ,Τειρεσίουταῦταπροθεσπίσαντος·ἐφ᾽ᾧλυπηθεῖσαΕὐρυδίκη,ἡ τοῦΚρέοντοςγαμετή,ἑαυτὴνἀποσφάζει.ΚαὶτέλοςθρηνεῖΚρέωντὸν τοῦπαιδὸςκαὶτῆςγαμετῆςθάνατον.
2ἐντῷ...μονομαχίῳL,R:ἐντῇ...μονομαχίᾳA3postζημίαντοῦ θάψαντοςadd.R13ἀποσφάζειL:κατασφάζειΑ
ΑΝΤΙΓΟΝΗ:
ὮκοινὸναὐτάδελφονἸσμήνηςκάρα, ἆρ᾽οἶσθ᾽ὅτιΖεὺςτῶνἀπ᾽Οἰδίπουκακῶν
ὁποῖονοὐχὶνῷνἔτιζώσαιντελεῖ;
οὐδὲνγὰροὔτ᾽ἀλγεινὸνοὔτ᾽ἄτηςἄτερ
5 οὔτ᾽αἰσχρὸνοὔτ᾽ἄτιμόνἐσθ᾽,ὁποῖονοὐ τῶνσῶντεκἀμῶνοὐκὄπωπ᾽ἐγὼκακῶν.
καὶνῦντίτοῦτ᾽αὖφασιπανδήμῳπόλει κήρυγμαθεῖναιτὸνστρατηγὸνἀρτίως; ἔχειςτικεἰσήκουσας;ἤσελανθάνει
10
15
πρὸςτοὺςφίλουςστείχοντατῶνἐχθρῶνκακά; ΙΣΜΗΝΗ:
ἐμοὶμὲνοὐδεὶςμῦθος,Ἀντιγόνη,φίλων οὔθ᾽ἡδὺςοὔτ᾽ἀλγεινὸςἵκετ᾽,ἐξὅτου δυοῖνἀδελφοῖνἐστερήθημενδύο, μιᾷθανόντοινἡμέρᾳδιπλῇχερί·
ἐπεὶδὲφροῦδόςἐστινἈργείωνστρατὸς
ἐννυκτὶτῇνῦν,οὐδὲνοἶδ᾽ὑπέρτερον, οὔτ᾽εὐτυχοῦσαμᾶλλονοὔτ᾽ἀτωμένη.
ΑΝΤΙΓΟΝΗ:
ᾔδηκαλῶς,καίσ᾽ἐκτὸςαὐλείωνπυλῶν τοῦδ᾽οὕνεκ᾽ἐξέπεμπον,ὡςμόνηκλύοις. ΙΣΜΗΝΗ:
20 τίδ᾽ἔστι;δηλοῖςγάρτικαλχαίνουσ᾽ἔπος.
ΑΝΤΙΓΟΝΗ:
οὐγὰρτάφουνῷντὼκασιγνήτωΚρέων τὸνμὲνπροτίσας,τὸνδ᾽ἀτιμάσαςἔχει; Ἐτεοκλέαμέν,ὡςλέγουσι,σὺνδίκῃ χρησθεὶςδικαίᾳκαὶνόμουκατὰχθονὸς 25 ἔκρυψετοῖςἔνερθενἔντιμοννεκροῖς, τὸνδ᾽ἀθλίωςθανόνταΠολυνείκουςνέκυν ἀστοῖσίφασινἐκκεκηρῦχθαιτὸμὴ
2ὅτιcodd.:ὅτιHermann4οὔτ᾽ἄτηςἄτερcodd.:οὐδ᾽ἄτηςἄτερanon.: οὔτ᾽ἄγηςἄτερKoraes:οὔτ᾽ἀτήρ᾽ἄπερSemitelos:aliialiter10τῶν ] τἀξconi.
Blaydes14θανόντωνcodd.:θανόντοινBlaydes15ἀργεῖοςL6 23-24σὺν δίκῃχρησθεὶςδικαίᾳcodd.:σὺνδίκῃχρῆσθαιδικαίωνH.Schütz,P.Mazon, A.Dain:συνδίκῳχρησθείςτεγαίᾳR.Marcus:σὺνδίκηςχρήσειδικαίᾳG.H. Müller,R.C.Jebb:ἔνδικονκρίναςδικαίῳSemitelos
ΑΝΤΙΓΟΝΗ: Ἰσμήνη,πολυαγαπημένημουἀδελφή,ξέρεις
τάχαἂνὑπάρχεικαμιὰἀπὸτὶςσυμφορές–ποὺμᾶςκληροδότησεὁΟἰδίπους–ποὺνὰμὴντὴνἐκτελεῖὁΔίας, ἐνῶἀκόμηοἱδυὸἐμεῖςεἴμαστεστὴζωή;Γιατὶτίποτεδὲν
ὑπάρχειοὔτελυπηρὸοὔτεὀλέθριοοὔτεἄπρεποοὔτε ἐπονείδιστο-ποὺνὰμὴνἔχωδεῖν᾽ἀνήκειστὰδικά [5]
σουκαὶστὰδικάμουβάσανα.Καὶτώρατίεἶναιπάλι
αὐτὴἡδιαταγὴποὺλένεὅτιἔβγαλεὁστρατηγὸςπρὶν
ἀπὸλίγοσὲὅλουςτοὺςπολῖτες;Ξέρειςτίποτεκιἔχεις ἀκούσει(κάτισχετικό);Ἢσοῦδιαφεύγειὅτιτοὺςἀγαπημένουςμαςἀπειλοῦνκακὰποὺἀνήκουν(ταιριάζουν) στοὺςἐχθρούς;
Σὲμένατοὐλάχιστον,Ἀντιγόνη,εἴδησηδὲνἔφτασεκαμιὰγι᾽ἀγαπημέναπρόσωπαοὔτεεὐχάριστηοὔτε δυσάρεστη,ἀφότουοἱδυὸἐμεῖςστερηθήκαμετὰδυὸ ἀδέλφιαμας,ποὺσκοτώθηκανμέσασὲμιὰμέραμὲἀμοιβαῖοφόνο·ἀπὸτότεὅμωςποὺτράπηκεσὲφυγή,τὴ νύχτααὐτή,τῶνἈργείωνὁστρατός,τίποτεπερισσό- [15] τεροδὲνξέρωοὔτεὅτιεἶμαιπιὸεὐτυχισμένηοὔτεπιὸ δυστυχισμένη.
ΑΝΤΙΓΟΝΗ: Ἤμουνσίγουρη,καὶγι᾽αὐτὸζήτησανὰσὲ φέρωἔξωἀπὸτὶςαὐλόπορτες,γιὰνὰτ᾽ἀκούσειςμόνη.
ΙΣΜΗΝΗ: Τίεἶναιλοιπόν;Γιατὶδείχνειςὅτικάποιαεἴδηση βασανίζειτὸννοῦσου.
[20]
ΑΝΤΙΓΟΝΗ: ΓιατίὁΚρέωνἀπὸτοὺςδύοἀδελφούςμας, ἐνῶτὸνἕναντὸνἔκρινεἄξιοταφῆς,τὸνἄλλοντὸνἔχει κρίνειἀνάξιο;ΤὸνΕτεοκλῆ,ἀφοῦτοῦφέρθηκεβέβαια, καθὼςλένε,μὲδίκαιηκρίσηκαὶσύμφωναμὲτὸννόμο, διέταξενὰτὸνθάψουνκάτωἀπὸτὴγῆὥστενὰεἶναι τιμημένοςμέσαστοὺςνεκρούς,ἀλλὰτὸννεκρὸτοῦΠο- [25] λυνείκηποὺσκοτώθηκεμὲτρόποἄθλιολένεπὼςστοὺς πολῖτεςἔχειδιακηρυχθῆ →
Ἡσκηνὴπαρουσιάζειἕνανἀνοιχτὸχῶροἐμπρὸςἀπὸτὸ βασιλικὸπαλάτιστὴΘήβα.Στὸβάθοςδιακρίνονταιοἱτρεῖς πύλεςτοῦπαλατιοῦ.Εἶναιβαθιὰχαράματα.Ἀπὸτὴδεξιὰπύλη μπαίνουνστὴσκηνὴοἱδυὸἀδελφές–ἈντιγόνηκαὶἸσμήνη–μὲπένθιμαφορέματακαὶκομμέναμαλλιά.
σ.190)1 ὦκοινὸν...κάρα·τὸἐπίθ. κοινὸν ἐδῶθεωρεῖταισυνώνυμομὲτὸ ὅμαιμον ἢ
καὶἀναφέρεταιστὴ γέννησηἀπὸτοὺςἴδιουςγονεῖς.Πβ. Οἰδ.ἐπὶΚολ. 535. ⊞ Τὸ αὐτάδελφον (πβ.τὰὁμηρικὰσυνώνυμα: αὐτοκασίγνητος, αὐτοκασιγνήτη)σημαίνει,ὅπωςπαρατηρεῖκαὶὁἀρχαῖοςσχολιαστὴς (adloc.): ὅτιἐκτῶναὐτῶνγεγόνασι.Καὶτὰδύοαὐτὰἐπίθετα μαζὶἀποδίδουνμὲἔμφασητὸνἀδελφικὸδεσμὸμεταξὺἈντιγόνηςκαὶἸσμήνης: ἀδελφήμου,Ἰσμήνη,ἀγαπημένημουἀδελφή. Ὁπωσδήποτεπρέπειν᾽ἀπορριφθῆἡἄποψημερικῶνσχολιαστῶνὅτιἐδῶπρόκειταιγιὰὕπαρξησυγγενικῆςκλίμακας.Πβ. R.C.Jebb, Antigone,adloc. ⊞ κάρα·ἡπερίφρασηαὐτήμὲ τὴγεν.τοῦὀνόματοςτοῦπροσώπουεἶναισυχνὴστοὺςτραγικούς(πβ. Οἰδ.Τύρ. 1235· Ἠλ. 1164κ.ἀ.)καὶἐκφράζειστοργή, ἐκτίμησηἢσεβασμό.Ἡἀπόδοσητοῦνοήματοςτοῦπρώτου στίχουτῆςἈντιγόνηςπροκαλεῖἀρκετὲςδυσχέρειες.ὉΡ.Mazon μεταφράζει: Tuesmonsang,masoeur,Ismène,machérie,adloc.
ὉH.D.F.Kitto(Sophocles, ThreeTragedies,Oxford1962,σ.3): Ismene,myownsister,dearIsmene.ὉC.M.Bowra(Sophoclean Tragedy,ὅ.π.,σ.82): Ismenemineownsister,onewithme. Ὁ E.Romagnioli(adloc.): Omiacompagna,omiasorellalsmene. ὉἸ.Γρυπάρης: ὦἀγαπημένηαὐτάδερφήμουἸσμήνη.ὉΔ. Σάρρος: Ἰσμήνημου,ἀδελφοῦλαμυριαγάπητη.Ἡἄποψητοῦ R.E.Willis(«ΑὐτάδελφοςintheAntigoneandtheEumenides», StudiesPresentedtoD.Μ.Robinson II, St.LouisΜοnthly 1951, σσ.553κ.ἑξ.)ὅτιτὸ αὐτάδελφον ἀναφέρεταιστὸνΠολυνείκη καὶσυνεπῶςσημαίνει:
πειστική.Βλ.ἐπίσηςτὰὅσαδιαφωτιστικὰἀναφέρειὁΓ.Ν. Βερναρδάκης(
στασητῆςἈντιγόνηςἀνακλᾶταιστὴφρασεολογίατης-καὶδὲν
ὑπάρχειλόγοςν᾽ἀμφιβάλλουμεγιὰτὴγνησιότητατοῦκειμένου.Ἡσυντ.σειρὰτῶνλέξεων: ἆρ᾽οἶσθα,ὅτι (ἐστί) τῶν ἀπ᾽Οἰδίπουκακῶν,ὁποῖονΖεὺςοὐχὶνῷνἔτιζώσαιντελεῖ;.Ὅτι πρέπεινὰνοηθῆμετὰτὸ ὅτι τὸ ἐστὶ συνηγορεῖκαὶὁἀρχ. σχολιαστής(adloc.): ἆρ᾽οἶσθαὅτιἐστί... Ἡσύγχυσηδημιουργεῖται,γιατὶἡλ. Ζεὺς ἔχειτεθῆστὴνἀρχὴγιὰἔμφασηκαὶἡλ. ὁποῖον δὲνἀκολουθεῖἀμέσωςὕστεραἀπὸτὸ ὅτι.Πβ.Θουκ.ΙΙΙ.
39.9. ⊞ Τὸ νῷν εἶναιδοτ.ἠθικὴἢἀντιχαρ.Μερικοὶθεωροῦν (πβ.M.A.Bayfield,adloc.)ὅτιτὸ ὁποῖον ἐπαναλαμβάνειἐντονότερατὸ ὅτι,καὶἄλλοιἐννοοῦντὴμτχ. ὂν κοντὰστὸ ὁποῖον (πβ.Βερναρδάκη). ⊞ τῶνἀπ᾽Οἰδίπουκακῶν ἀναφέρεταιστὴν
κληρονομικὴκατάρακαὶεἰδικότεραστὴνπατροκτονία,στὴναἱμομιξίακαὶαὐτοτύφλωσητοῦΟἰδίποδα,στὴναὐτοκτονίατῆς Ἰοκάστης,στὸνἀλληλοσκοτωμὸτῶνγιῶντοῦΟἰδίποδα,στὸ φοβερὸδιάταγματοῦΚρέοντακ.λπ.Γιὰτὴσύντ.αὐτὴπβ. Σοφ. Φιλ. 1088: λύπαςτᾶςἀπ᾽ἐμοῦ.Ἡφράσηεἶναιπροφανῶςβραχυλογικὴἀντί: τῶνκακῶντῶνἐμπεφυκότωννῷνἀπ᾽ Οἰδίποδοςἔτιζώσαιν (= ἐπιζώσαιν, λειπομέναιν)·ἐνν.ὅτι:οἱδύο ἀδελφὲςεἶναιμοιραῖονὰδοῦντὴνὁλοκλήρωσητῆςσυμφορᾶς ἐνόσωζοῦν. ⊞ Τὸ ἔτι φαίνεταιμᾶλλονπλεοναστικό,ὅπωςστὸν στίχο305τῶν Τραχ. ὉV.Coulon(«Observationscritiqueset exégétiquessurdiverspassagesdeSophocle», REG 52,1939,σσ.
1κ.ἑξ.)ἐπιχειρεῖνὰἐξομαλύνειτὴσυντ.ἀνωμαλίατοῦχωρίου παίρνονταςτὸ ὁποῖον ὡςἐρωτημ.,τὸ ὅτι ὡςεἰδ.(ὅτι)καὶτὸ τελεῖ ὡςμέλλ.·τὴσύνταξηαὐτὴφαίνεταιὅτιἀκολουθοῦνοἱ Dain-MazonστὸκείμενοκαὶτὴμετάφρασητῆςἔκδοσηςBudé(ad loc.).Ἂνκαὶἡσύνταξηαὐτὴδὲνεἶναιδυνατὴχωρὶςνὰὑποτεθῆκιἐδῶἕναεἶδοςσύμφυρσης,ὁπωσδήποτεἡἀπόδοση τοῦMazonδὲνἱκανοποιεῖοὔτεκαὶὡςπαράφραση.
σ.190)4 οὐδὲνγὰρ...ἄτερ
·ὁστίχοςαὐτὸςδημιουργεῖ σοβαρὰπροβλήματαστοὺςἐκδότεςκαὶἑρμηνευτὲςτοῦκειμένου. Κατὰτὴγνώμημουδὲνμπορεῖν᾽ἀμφισβητηθῆἡγνησιότητατοῦ χωρίουγιὰδύολόγους:(α΄)οἱἐπίμαχεςλέξεις ἄτηςἄτερ ἀναφέρονταιἀπὸτὸνΔίδυμο(30π.Χ.): Δίδυμόςφησινὅτιἐντούτοις τὸ ἄτηςἄτερ ἐναντίωςσυντέτακταιτοῖςσυμφραζομένοις
χρησιμοποιεῖ«παρασύρεται»κατὰκάποιοτρόποκαί,χωρὶς νὰλάβειὑπόψητουτὴνἄρνησηποὺπροηγεῖται,γράφει: ἄτης ἄτερ (= ἀτηρότατον).Ἔτσιἡφράσηαὐτὴσημαίνει: γεμᾶτο ἀπὸσυμφορά, ὀλέθριο καὶὄχι: χωρὶςσυμφορά,ὅπωςκατὰλέξη
θὰτὸἔπαιρνεκανείς. ⊞ ἄτη·ἡτύφλωσητοῦνοῦ·ἡπώρωση· ἡσύγχυσηφρενῶνποὺστέλνουνοἱθεοὶσὲκάποιονγιὰνὰ περιπέσεισὲ«ὕβρη»καὶνὰκαταστραφῆ. ⊞ ἄτερ +γεν.=
ἄνευ, χωρίς. ⊞ Οἱδιαδοχικὲςἀρνήσειςκαὶἡὅλησυντακτικὴ δομὴτῆςφράσηςἔχεισκοπὸνὰπαρουσιάσειμὲἔμφασητὰ δεινὰποὺχτύπησαντὶςδυὸἄμοιρεςἀδελφές.Οἱδιορθώσεις ποὺἔχουνπροταθῆἐδῶκατὰκαιροὺςεἶναιπολλὲςκαὶποικίλες·μερικὲςεἶναιπράγματιἀξιοσημείωτες:ὉΙ.Errandonea ὑποδεικνύει(Sófoclesysuteatro κ.λπ.,Ι-ΙΙ,Madrid1942)τὴν ἀντικατάστασητοῦ ἄτης μὲτὸ ἀκῆς.ὉPearsonστὸappar. crit.σημειώνει οὐδ᾽ ἀντὶτοῦ οὔτ᾽ (πβ.ἐπίσηςA.Desrousseaux, «ÉtudededeuxpassagesdeSophocle», REG 53,1940,σ.ix).
ὉΡ.Mazon(«NotessurSophocle», RPh 25,1951,σσ.7κ.ἑξ.)
μετατρέπειτὴφράσηἀπὸἀρνητικὴσὲθετικὴ: πᾶνὅσονάλγεινόνἐστικαὶοὐκἄτηςἄτερ.ΚατὰτὸνΜ.A.Bayfield(ὅ.π., adloc.)ἡἀνωμαλίαπροέρχεταιἀπὸτὴ συσσώρευση τῶνἀρνητικῶνμορίων,ὁπότετὸ οὒτ᾽ἄτηςἄτερ θὰπρέπεινὰγίνει οὔτ᾽οὐκἄτηςἄτερ.Πβ.ἐπίσηςA.Luppino,«Antigone4», RFIC 35,1957,σσ.167κ.ἑξ.·Δ.Σεμιτέλου Ἀντιγόνη,ὅ.π.,adloc., κ.ἄ.Ἀπὸτοὺςνεώτερουςἐκδ.ὁG.Müller(Sophokles, Antigone, 1967)υἱοθετεῖ: ἀτημελές σ.190)5 αἰσχρὸν...ἄτιμον·τὸ
ἔχειἠθικὴἔννοια, ἐνῶτὸ ἄτιμον ἀναφέρεταιστὶςταπεινώσειςποὺθὰὑφίστανται οἱδύοἀδελφὲςσὲδημόσιεςἐκδηλώσειςκ.λπ.Πβ. Οἰδ.Τύρ. 1489κ.ἑξ.Ἔτσιτὸαἰσχρὸνσυστοιχεῖκατὰκάποιοτρόπομὲτὸ ὑποκειμενικὸ ἀλγεινόν,ἐνῶτὸ ἄτιμον (ἀτιμία)μὲτὸ«ἐξωτερικὸ» ἄτη.Πβ. Οἰδ.Τύρ. 1283κ.ἑξ.Βλ.R.C.Jebb, Antigone,adloc. σ.190)6 τῶνσῶν...κακῶν·ἡγεν.εἶναιδιαιρετικὴκαὶ ἐξαρτᾶταιἀπὸτὴνἐνν.μτχ. ὄν (= οὐκὂνμέροςτῶνσῶντε κἀμῶνκακῶν).Ἄλλοιἐξαρτοῦντὴγεν. κακῶν
σ.190)7 καὶνῦν...πόλει
εἰδικὴπερίπτωσηὕστεραἀπὸμιὰγενικὴπαρατήρηση. ⊞ Τὸ
300 Σοφοκλέους
αὖ ἐκφέρεταισυχνὰμὲτὸἐρωτημ. τίς
στὴνἔννοιατοῦ: τίνέο;. Πβ. Οἰδ.ἐπὶΚολ. 357. ⊞ πανδήμῳπόλει·ὁλόκληροτὸσῶμα τῶνπολιτῶν(ποιητ.ἔκφρ.ἀντὶτοῦ: πάσητῇπόλει)·πβ. Αἴ.
844· Ἠλ. 982κ.ἀ.
σ.190)8
κήρυγμα...ἀρτίως;· κήρυγμαθεῖναι (= κηρῦξαι, προκηρῦξαι)·ὅπωςκαὶστὴνπερίπτωσητοῦ: νόμοντιθέναι,ἔτσι καὶστὸ κήρυγματιθέναι πρόκειταιγιὰἄρχοντα-νομοθέτη.Ἐνῶ τὰ νόμον, κήρυγματίθεσθαι ἀναφέρονταισὲθεσπίσματασυνελεύσεωνποὺὑπόκεινταισὲἔλεγχοἢσυμβιβάζονταιμὲἄλλα νομοθετήματα.Πβ.Αἰσχ. Εὐμ. 484,ἐνῶἈριστ. Πολιτ. IV.i.
9. ⊞ τὸνστρατηγόν·ὁΚρέωνὅμωςεἶναιἤδη βασιλεὺςχώρας (Ι55),ὕστεραἀπὸτὸνἀλληλοσκοτωμὸτῶνδύοἀδελφῶν.Ἡ Ἀντιγόνηἀποκαλεῖαὐτὸν στρατηγόν,μὲκάποιαἀπόχρωσηεἰρωνείας,ἐξαιτίαςτοῦμίσουςποὺτρέφειγι᾽αὐτὸνὕστεραἀπὸ τὸφοβερότουδιάταγμασχετικὰμὲτὴνταφὴτοῦΠολυνείκη. ἘξάλλουὁΚρέωνκατεῖχετὴστιγμὴαὐτὴκαὶτὸντίτλοτοῦ στρατηγοῦ,ἀφοῦμόλιςεἶχεἐπιστρέψειἀπὸτὴμάχημὲτοὺςἈργείουςεἰσβολεῖς.ΓιὰτὸνW.Ehrenberg(SophoclesandPericles, Oxford1954,σ.105)ὁτίτλοςαὐτὸςποὺχρησιμοποιεῖἐδῶἡ ἈντιγόνηγιὰτὸνΚρέονταἀποτελεῖ«αἰχμὴ»πρὸςτὸνΠερικλῆ. Ὁπωσδήποτεδὲνὑπάρχει,νομίζω,βάσηγιὰσύγκρισημεταξὺ ΚρέοντακαὶΠερικλῆ.
σ.190)9 ἔχειςτίκεἰσήκουσας;·πρωθύστερο.Τὸ ἔχεις ἐδῶ μὲτὴσημασίατοῦ cognitumhabes·πβ. Τραχ. 318(ἔχω = οἶδα·
ἔμαθον). ⊞ κεἰσήκουσας·ἁπλῶςἔχειςκάτιἀκούσει.Πβ. Αἴ.318. Βλ.καὶ Lex.Soph.,adloc.
σ.190)10
πρὸςτοὺς...κακά;·ἡἔνν.:ἡδιαταγὴποὺ
ἐκδόθηκενὰμείνουνἄταφοιοἱνεκροὶἈργεῖοι(=οἱἐχθροίμας), ἔχειἐπεκταθῆκαὶστὸνΠολυνείκη(=πρὸςτοὺςφίλους).Αὐτὸ συνάγεταιἰδιαίτεραἀπὸτοὺςστίχους1081κ.ἑξ.Ἄλλωστε τὶςὑπαινικτικὲςαὐτὲςφράσειςἀντιλαμβάνεταιἡἸσμήνη,ὅπως δείχνουνοἱστίχοιΙ1-4ποὺἀναφέρονταιστοὺς φίλους καὶ15-7 ποὺἀναφέρονταιστοὺς
Γιὰτὸνπληθ. τοὺςφίλους βλ.J.Humbert, Συντ.τῆςἀρχ.ἑλλ.γλώσσ.,Ἀθῆναι1957,σ.
17,παρατατ.Μερικοὶσχολιαστὲςθεωροῦνὅτιἡφράση τὰ τῶνἐχθρῶν ἀναφέρεταιστὸνΚρέοντακαὶἑρμην.: τὰκακὰποὺ προέρχονταιἀπὸτοὺςἐχθρούς,δηλ.τὸδιάταγματοῦΚρέοντα. ΠβJ.C.Kamerbeek, TheAntigone,Leiden1978,σ.39.
Ἀντιγόνη:Ἕναςσύντομοςἀπολογισμός(ἀπὸτὴνβ΄ἔκδοση)415
2.σὲὅλεςσχεδὸντὶςδημόσιεςκαὶδημοτικὲςβιβλιοθῆκεςτῆς χώραςμας·
3.σὲὅλασχεδὸντὰοἰκεῖασπουδαστήριακαὶτὶςβιβλιοθῆκες τῶνΠανεπιστημίωνμας·
4.στὸlnstituteofClassicalStudiesτοῦΠανεπιστημίουτοῦ Λονδίνου·
5.στὴνΒιβλιοθήκηBlegenτῆςἈμερικανικῆςἈρχαιολογικῆς Σχολῆς·
6.εἰδικότερατὸ Λεξικό μας Ἀρχαίων,ΒυζαντινῶνκαὶΛόγιων ΦράσεωντῆςΝέαςἙλληνικῆς ἔχειζητηθῆἀπὸὅλασχεδὸντὰ
τμήματα«ΚλασικώνΣπουδῶν»καὶἰδίωςτῶν«Νεοελληνικῶν Σπουδῶν»τῶνΠανεπιστημίωντοῦἐξωτερικοῦ,καθὼςκαὶἀπὸ πολλοὺςνεοελληνιστὲςἀπὸδιάφοραμέρητοῦκόσμου.¹⁰
Πέραὅμωςἀπὸτὴνἀναγνώρισητῆςἀξίαςκαὶχρησιμότητας τῶνβιβλίωναὐτῶν,ἀπὸτὸνστενότεροκύκλοτῶνὁμοτέχνων καὶὄχιμόνον,ἐκεῖνογιὰτὸὁποῖονιώθουμεἰδιαίτερηἱκανοποίησηεἶναιἡἀπήχησηποὺεἶχανκαὶἔχουντὰἔργααὐτὰ σὲεὐρύτεραστρώματατῆςκοινωνίαςμᾶς-ἰδίωςμέσωτῶν συναδέλφωντῆςΜέσηςἘκπαίδευσηςἀλλὰκαὶτῶνμαθητῶν ποὺσυνέβαλανσημαντικὰστὴνπροώθησήτουςτόσοστὶςβιβλιοθῆκεςτῶνσχολείωνὅσοκαὶστὶςβιβλιοθῆκεςἀμέτρητων ἑλληνικῶνοἰκογενειῶν.
Πάντως,ἂνἔστωκιἕναλιθαράκιβάλαμεκιἐμεῖς στὸ«ἐνδιαίτημα»ποὺστεγάζειτὴνἀγάπηκαὶτὴνἐκτίμησητοῦλαοῦμαςπρὸςτὴλογοτεχνίατῶνπροπατόρων του,αὐτὸκαὶμόνοθὰεἶναιγιὰμᾶςἡμεγαλύτερη ἀνταμοιβὴ-ὅλατ᾽ἄλλα
¹⁰Ἰδιαίτερακατὰτὴδιάρκειατῆς«ΔιεθνοῦςἜκθεσηςΒιβλίου»ποὺπραγματοποιεῖταιὡςγνωστὸνστὴΦρανκφούρτητῆςΓερμανίαςἡπροτίμησητοῦ λεξικοῦαὐτοῦἀπὸξένουςκλασικιστὲςκαὶνεοελληνιστὲςἀποτελεῖἀπόδειξη ὅτιπολλοὶἀπὸαὐτοὺςἐνδιαφέρονταιζωηρὰγιὰτὴσχέσητῆςἈρχαίας Ἑλληνικῆςγλώσσαςμὲτὴσύγχρονημορφήτης.
¹¹ἘπιθυμοῦμετέλοςνὰεὐχαριστήσουμεὁλόψυχακαὶἀπὸἐδῶτοὺςσυνοδοιπόρουςτῆςΜέσηςΠαιδείαςμαςγιὰτὴθερμὴὑποδοχὴποὺἐπιφύλαξαν στὰβιβλίαμαςκαὶσυνέβαλανκαθοριστικὰστὴδιάδοσήτουςἀνάμεσαστοὺς μαθητέςμας.Γι᾽αὐτοὺςτοὺςτελευταίουςἀξίζεινὰὑποβάλλεταιπράγματι κανεὶςσὲκάθεθυσία.
ΙΙ.ὉμῦθοςτῆςἈντιγόνηςστὴνἈρχαίακαὶΝεώτερη
ΙΙΙ.ἩδραματοποίησητοῦμύθουἀπὸτὸνΣοφοκλῆ
1.Τὰπροηγούμεναγεγονότα...............30
2.Hὑπόθεσητῆςτραγωδίας...............32
Πρόλογος(στίχοι1-99)..................32
Πάροδος(στίχοι100-61).................33
ἘπεισόδιοΠρῶτο(στίχοι162-331)...........34
ΣτάσιμοΠρῶτο(στίχοι332-83).............35
ἘπεισόδιοΔεύτερο(στίχοι384-581)...........36
ΣτάσιμοΔεύτερο(στίχοι582-630)............37
ἘπεισόδιοΤρίτο(στίχοι630-780)............37
ΣτάσιμοΤρίτο(στίχοι781-800).............38
ἘπεισόδιοΤέταρτο(στίχοι801-943)...........39
ΣτάσιμοΤέταρτο(στίχοι944-87)............40
ἘπεισόδιοΠέμπτο(στίχοι988-1114)..........40
Στάσιμοπέμπτο(στίχοι1115-52-ὑπόρχημα)......41
Ἔξοδος(στίχοι1155-353)................41 IV.Γύρωἀπὸτὴνἑρμηνείατῆςτραγωδίας
1.Πάροδος(στίχοι100-61)...............92
II.ΠρῶτοΣτάσιμο(στίχοι332-75)............93
ΙΙΙ.ΔεύτεροΣτάσιμο(στίχοι582-625)..........94
IV.ΤρίτοΣτάσιμο(στίχοι781-800)...........94
V.Κομμός(στίχοι806-882)................94
VI.ΤέταρτοΣτάσιμο(στίχοι944-87)..........95
VII.ΠέμπτοΣτάσιμο(στίχοι1115-52)..........95
VIII.Στίχοι1261-347...................95
VII.Γύρωἀπὸτὴ«δραματικὴτεχνικὴ»τοῦἔργου 96 Ι.Πρόλογος(στίχοι1-99).................96
ΙΙ.Πάροδος(στίχοι100-61)................104
III.ΠρῶτοἘπεισόδιο(στίχοι162-331)..........108
IV.ΠρῶτοΣτάσιμο(στίχοι332-383)..........115
V.ΔεύτεροἘπεισόδιο(στίχοι384-581).........120
VI.ΔεύτεροΣτάσιμο(στίχοι582-625)..........130
VII.ΤρίτοἘπεισόδιο(στίχοι626-780)..........134
VIII.ΤρίτοΣτάσιμο(στίχοι781-805)..........140
IX.ΤέταρτοἘπεισόδιο(στίχοι806-943).........143
X.ΤέταρτοΣτάσιμο(στίχοι944-87)...........149
XI.ΠέμπτοἘπεισόδιο(στίχοι988-1114)........153
XII.ΠέμπτοΣτάσιμο(ὑπόρχημα-στίχοι1115-54)...158
XIII.Ἔξοδος(στίχοι1155-353)..............161
Διάρθρωσητῆςτραγωδίας................166
VIII.Ἡπαράδοσητοῦκειμένου
I.—ἈριστοφάνουςΓραμματικοῦἈντιγόνηςὙπόθεσις...186
II.—ΣαλουστίουἈντιγόνηςὙπόθεσις...........186
III.—ὙπόθεσιςἈντιγόνης..................187
IV.—Τὰτοῦδράματοςπρόσωπα.............188
V.—Πιθανὴδιανομὴμεταξὺτῶν3ὑποκριτῶν......188
ΔεύτεροΣτάσιμο582-630
ΤρίτοἘπεισόδιο631-780
ΤρίτοΣτάσιμο781-805
ΤέταρτοἘπεισόδιο806-943
ΤέταρτοΣτάσιμο944-987
ΠέμπτοἘπεισόδιο988-1114
ΠέμπτοΣτάσιμο1115-1152(ὑπόρχημα)
Ἔξοδος1155-1353(κομμὸς1261-1346)
ΠρῶτοἘπεισόδιο162-331
ΔεύτεροἘπεισόδιο384-581
ΤέταρτοἘπεισόδιο806-943
ΤέταρτοΣτάσιμο944-987
ΠέμπτοἘπεισόδιο988-1114
ΠέμπτοΣτάσιμο1115-1152(ὑπόρχημα)
Ἔξοδος1155-1353(κομμὸς1261-1346)
Ἐπιλογικά
Ἐκλογὴβιβλιογραφίας
397
399 (α΄)Κριτικὲςἐκδόσεις...................399 (β΄)Ἑρμηνευτικὲςἐκδόσεις.................399 (γ΄)Ξενόγλωσσηβιβλιογραφία..............400 (δ΄)Ἑλληνόγλωσσηβιβλιογραφία.............407 Ἕναςσύντομοςἀπολογισμός(ἀπὸτὴνβ΄ἔκδοση)
410
ISBN: 978-618-5572-21-1
