Sterrenla nd
Ontdek de hemel Een zwoele zomeravond. Een koele rosé of ijsthee binnen handbereik. Relaxed onderuit op de tuinbank, het hotelbalkon of naast de tent. Boven schitteren de sterren. Hoe langer je kijkt, hoe meer je er ziet.
Jupiter
Tientallen, honderden, duizenden…Noorderland neemt u mee op ruimtereis naar de Melkweg, Perseïden en Poolster. Neem de Noorderland-sterrenkaart ter hand en ontdek de hemel. Productie: Sybylle Kroon. Hemelkaarten en teksten: Stichting De Koepel, Mat Drummen. Ruimtefoto’s en illustraties: Stichting De Koepel en Volkssterrenwacht Burgum. Met dank aan Hans Molema.
Eind juli
en begin augustus is het pas tussen elf en
twaalf uur ’s avonds goed donker. Bij helder weer zien we in het zuidoosten een zeer heldere ‘ster’. Hij staat vrij laag aan de hemel en is
De planeet Jupiter is de grootste planeet
verreweg het helderste lichtpunt aan de hemel. Maar dat is geen ster,
Hij is in juli en
het is de planeet Jupiter. De andere planeten zijn dan niet zichtbaar in
augustus 2008 goed
deze periode.
Zonsverduistering
van het zonnestelsel.
zichtbaar. Met een
Maansverduistering
verrekijker zijn ook
Zomerdriehoek Een eind boven Jupiter zien we een redelijk heldere ster. Dat is de ster
enkele van zijn maantjes te zien.
Altair. Het is de hoofdster van het sterrenbeeld Arend. Nog hoger en iets naar rechts, dichtbij het zenit (het punt recht boven ons hoofd)
Op het hoogtepunt
zien we de heldere ster Wega. Wega is de hoofdster van het
van de verduistering
sterrenbeeld Lier. Links van Wega staan een aantal sterren van het
van 1 augustus 2008
sterrenbeeld Zwaan. De helderste ster daarvan heet Deneb. Altair,
(rond 11.25 uur) is er
Wega en Deneb vormen samen de Zomerdriehoek. In de zomer-
aan de linkerkant een
maanden is die driehoek van heldere sterren altijd goed te zien.
flinke hap uit de zon.
Poolster
Op 16 augustus 2008
Richten we onze blik naar het noorden dan zien we halverwege de
om 23.10 uur is het
hemel het bekende ‘steelpannetje’, ofwel het sterrenbeeld de Grote
grootste deel van
Beer. De twee onderste sterren daarvan wijzen ons de weg naar de
de maan in de
Poolster. Veel mensen denken dat de Poolster de helderste ster is,
aardschaduw.
meteoren Foto ontbreekt
maar hij is helemaal niet zo helder. Wel is het een belangrijke ster want de Poolster wijst ons de richting van het noorden en het is de
11-12 en 12-13
spil waar de hele sterrenhemel ’s nachts om draait.
augustus mogen we
Melkweg
ten: heldere lichtflit-
De Melkweg is de naam voor het spiraalvormige sterrenstelsel waarin
sen tussen de sterren.
meteoren verwach-
HEMELAGENDA 1 augustus 2008, rond 11.25 uur: gedeeltelijke zonsverduistering ● 11-12-13 augustus 2008: vallende sterren
36
N o o rd e rland ZOMER 2 0 0 8
EXTRA: zie ook de twee overzichtelijke Noorderland sterrenkaarten achterin Meer hemelinformatie vindt u in sterrenkundige jaarboeken zoals de Sterrengids 2008 en op internet onder meer:
Bijschrift stervorming
www.dekoepel.nl en www.cosmographics.nl
Bijschrift stervorming Bijschrift ster vormingBijschrift
ons zonnestelsel – en dus ook de Aarde - zich bevindt. Vanaf de aarde
stervorming
is de Melkweg te zien als een lichtende band. Maar dan moet het wel goed donker zijn. In grote delen van Noorderland is deze band met miljarden sterren heel goed te zien.
Zonsverduistering Op 1 augustus 2008 is er ’s ochtends bij helder weer in Nederland een zonsverduistering te zien. In delen van Azië (Mongolië) wordt de zon totaal verduisterd. In Nederland wordt een klein deel van de zon door de maan bedekt; we zien de zon ‘met een hap eruit’. Dat is te zien tussen 10.35 en 12.20 uur. Maar pas op: rechtstreeks naar de zon kijken, is gevaarlijk voor de ogen. Gebruik bij voorkeur een eclipsbrilletje. Een gewone zonnebril biedt niet voldoende bescherming. Meer informatie over eclipsbrillen zie: www.eclipsbril.nl. Bijschrift Venus
Maansverduistering
Bijschrift
In de nacht van zaterdag en zondag 16-17 augustus is er in ons land
VenusBijschrift
een maansverduistering te zien. De maan komt dan in de schaduw
VenusBijschrift
van de aarde terecht. Ook die eclips is gedeeltelijk, maar driekwart van
VenusBijschrift
de maan wordt donker. Het hoogtepunt is om 23.10 uur.
VenusBijschrift VenusBijschrift
Meteoren
VenusBijschrift Venus
Van 11 tot en met 13 augustus is er een goede kans om 's nachts ‘vallende sterren’ te zien. Het zijn natuurlijk geen sterren die vallen, het zijn kleine steentjes uit de ruimte die verbranden in de dampkring van de aarde. De lichtflitsen waarmee dat gepaard gaat worden officieel ‘meteoren’ genoemd. Elke zomer trekt de aarde door deze Perseïden meteorenzwerm. De naam Perseïden is afgeleid van het sterrenbeeld Perseus dat rond middernacht aan de noordoostelijke sterrenhemel te vinden is.
Sterrenbeelden In de hemel staan 88 sterrenbeelden, waarvan 52 in Noord-Nederland
Bijschrift Orionnevel
te zien zijn. De twaalf sterrenbeelden die wij kennen van de horoscoop noemen we ook wel de dierenriem. De specifieke periode die aan de horoscoop gekoppeld is, heeft te maken met de stand van de zon ten opzichte van de aarde.
GOOGLE SKY Tegenwoordig kun je ruimtereizen van achter je computer. Zo bestaat er een screensaver waarbij je je tussen de sterren waant. Google Sky van Google Earth is voor de doorgewinterde astronoom kinderwerk. Maar voor de gewone sterveling biedt Google Sky een prachtig uitstapje in het universum en een hele gemakkelijke manier om de hemel te ontdekken. www.google.com/sky ● 16 augustus 2008, 23.10 uur: gedeeltelijke maansverduistering
Alvast noteren: 2009 is het jaar van de astrologie!
Z O M E R 2008 N o o rd e rland
37
38
N o o rd e rland ZOMER 2 0 0 8
Sterrenla nd Planetarium Franeker Het Eise Eisinga Planetarium in Franeker is het oudste werkende planetarium ter wereld. Dit nauwkeurig bewegend model van het zonnestelsel werd tussen 1774 en 1781 gebouwd. Tot op de dag van vandaag toont het Planetarium de actuele stand van de planeten. De planeten van het Planetarium bewegen namelijk in dezelfde tijd rond de zon als de echte planeten. Het uurwerk beweegt door middel van een indrukwekkend raderwerk van houten hoepels en schijven, met tienduizend handgesmede spijkers als tanden. Een slingerklok en negen gewichten drijven dit geheel aan. Het Eise Eisinga Planetarium is tevens een museum met een uitgebreide verzameling historische astronomische instrumenten. In maart 2008 is het geheel vernieuwde Planetarium geopend. Eise Eisinga Planetarium Eise Eisingastraat 3 Franeker Tel. (0517) 393070 www.planetarium.friesland.nl
Sterrenwachten In Noorderland is een aantal sterrenwachten waar je door grote sterrenkijkers – telescopen - de hemel kunt ontdekken. Daar zijn ook volkssterrenwachten onder, die als doel hebben astronomie voor iedereen toegankelijk en begrijpelijk te maken. Ook worden er waarneemcursussen gegeven en op speciale avonden worden de kijkers ook opgesteld om sterren te gaan kijken. In de VolkssterrenWat een Bijschrift woonkamer Franeker
wacht van Burgum staan twee grote kijkers, een daarvan kan 2,5 miljoen lichtjaren ver worden gekeken. En het Planetron in Dwingeloo beschikt over de grootste professionele optische telescoop van Nederland. Het blijft een bijzonder evaring, als je voor het eerst de ringen van Saturnus in het echt ziet! Streekmuseum/Volkssterrenwacht Burgum Menno van Coehoornweg 9, Burgum. Tel. (0511) 465544 www.streekmuseum-volkssterrenwachtburgum.nl Open: di t/m za 13.00 – 17.00 uur, vr 19.00 – 21.00 uur Entree: ? 2,50 (? 1,50 tot 13 jaar)
Natuurgetrouwe kleurenweergave van Saturnus, samengesteld uit een reeks van foto's gemaakt door de ruimtesonde Cassini-Huygens.
P l a n e t ron Cinedome Drift 11b, Dwingeloo. Tel. (0521) 593535. www.planetron.nl Open: afhankelijk van de periode, zie website Entree: ? 7,50 (? 5,50 tot 13 jaar)
Bijschrift over de planeten Bijschrift over de planeten Bijschrift over de planeten Bijschrift over de planeten Bijschrift over de planeten Bijschrift over de planeten Bijschrift over de planeten
EXTRA: Noorderland sterrenkaarten achterin Z O M E R 2008 N o o rd e rland
39