Omada filopappou kritiki techni no6 aica hellas by Theodoros Zafeiropoulos

ΚΡΙΤΙΚΉ+ΤΈΧΝΗ

Νο.

ΣΎΓΧΡΟΝΗ ΤΈΧΝΗ kai ΑΡΧΕΊΟ ΑΡΧΕΙΑΚΈΣ ΣΥΛΛΟΓΈΣ, ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΈΣ ΠΡΑΚΤΙΚΈΣ, ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΊ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ

ΧΑΡΙΣ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΥ

ISSN 1791-0447

AICA HELLAS © AICA Hellas

ΣΎΓΧΡΟΝΗ ΤΈΧΝΗ kai ΑΡΧΕΊΟ

AΘΗΝΑ 2015

ΚΡΙΤΙΚΉ+ΤΈΧΝΗ

Νο.

ΣΎΓΧΡΟΝΗ ΤΈΧΝΗ kai ΑΡΧΕΊΟ ΑΡΧΕΙΑΚΈΣ ΣΥΛΛΟΓΈΣ, ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΈΣ ΠΡΑΚΤΙΚΈΣ, ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΊ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ

ΧΑΡΙΣ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΥ

AICA HELLAS

Β. ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΈΣ ΠΡΑΚΤΙΚΈΣ

περιεχομενα

ΣΥΡΑΓΏ ΤΣΙΆΡΑ

Σκιαγραφώντας το παρόν από τα ίχνη του παρελθόντος Αρχείο και μνήμη στη σύγχρονη τέχνη – 121 –

ΝΆΓΙΑ ΓΙΑΚΟΥΜΆΚΗ

Από το Γραμματοκιβώτιο στο Κουτί του Μουσείου: Aspen Magazine 1965-1971 – 143 –

ΕΜΜΑΝΟΥΉΛ ΜΑΥΡΟΜΜΆΤΗΣ Πρόλογος –9–

ΕΙΡΉΝΗ ΓΡΗΓΟΡΙΆΔΟΥ

ΧΆΡΙΣ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΎΛΟΥ

Ο κάθετος χρόνος του αρχείου: η αρχαιολογική προσέγγιση των Bernd και Hilla Becher – 159 –

Εισαγωγή – 15 –

ΟΜΆΔΑ ΦΙΛΟΠΆΠΠΟΥ

Α. ΑΡΧΕΙΑΚΈΣ ΣΥΛΛΟΓΈΣ

Για το αρχείο Ιόλα – 175 –

ΛΊΝΑ ΤΣΙΚΟΥΤΑ-ΔΕΪΜΕΖΗ

Μικρή περιήγηση στα αρχεία, τις δωρεές και τα κληροδοτήματα της Εθνικής Πινακοθήκης – 25 –

ΤΊΝΑ ΠΑΝΔΉ & ΒΑΓΓΈΛΗΣ ΒΛΆΧΟΣ

Η στιγμή της επιλογής Αποσπάσματα από μια συζήτηση – 189 –

ΤΖΟΎΛΙΑ ΔΗΜΑΚΟΠΟΎΛΟΥ & ΧΆΡΙΣ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΎΛΟΥ

Όψεις του Αρχείου της Σύγχρονης Ελληνικής Τέχνης Μία συζήτηση για το Ινστιτούτο Σύγχρονης Ελληνικής Τέχνης και τα εικαστικά αρχεία – 41 –

ΣΩΤΉΡΗΣ ΜΠΑΧΤΣΕΤΖΉΣ & ΘΕΌΔΩΡΟΣ ΖΑΦΕΙΡΌΠΟΥΛΟΣ

Το α- του αρχείου: Μια διαφορετική προσέγγιση διείσδυσης στο αρχείο – 203 –

ΜΠΕΤΊΝΑ ΠΑΝΑΓΙΩΤΆΡΑ & ΣΤΕΡΙΑΝΉ ΤΣΙΝΤΖΙΛΏΝΗ

ΜΑΡΊΑ ΤΣΑΝΤΣΆΝΟΓΛΟΥ

Η μνήμη και το αρχείο επί σκηνής – 217 –

Το Αρχείο Κωστάκη ως βασικό συμπληρωματικό υλικό για την καλύτερη κατανόηση και την επιστημονική προσέγγιση της συλλογής Ρωσικής Πρωτοπορίας – 55 –

Γ. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΊ ΔΗΜΉΤΡΗΣ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΆΟΥ

ΧΡΙΣΤΌΦΟΡΟΣ ΜΑΡΊΝΟΣ & ΣΤΑΜΆΤΗΣ ΣΧΙΖΆΚΗΣ

Οι φωνές της Ιστορίας Μια συζήτηση σχετικά με το πρόγραμμα Προφορικές Ιστορίες του ΕΜΣΤ – 69 –

Είκοσι δύο θέσεις για την αναταραχή αρχείου – 229 –

ΝΑΤΑΛΊΑ ΜΠΟΎΡΑ

Αρχείο και γυναικεία καλλιτεχνική δραστηριότητα στον 20ό αιώνα: γενικές παρατηρήσεις για την ελληνική περίπτωση και κάποια παραδείγματα – 241 –

ΓΛΑΎΚΗ ΓΚΌΤΣΗ

Αρχεία Νεοελληνικής Αρχιτεκτονικής Μουσείου Μπενάκη Μια χρονική αναδρομή και μία συζήτηση – 83 –

ΑΓΓΕΛΙΚΉ ΑΥΓΗΤΊΔΟΥ

ΓΙΆΝΝΗΣ ΣΤΑΘΆΤΟΣ

Είναι περίπλοκο: Σημειώσεις πάνω στη σχέση αρχείου και performance art – 253 –

Φωτογραφία και αρχεία τέχνης – 97 –

ΦΑΊΗ ΤΖΑΝΕΤΟΥΛΆΚΟΥ

ΧΆΡΙΣ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΎΛΟΥ

Η αρχή του Νέου μέσα από το αρχείο Σπητέρη Περιδιαβαίνοντας το ψηφιοποιημένο αρχείο του Τώνη Σπητέρη στον ιστότοπο του Τελλόγλειου Ιδρύματος http://www.teloglion.gr/el – 265 –

Ο καλλιτέχνης ως «αρχειοθέτης» Σκέψεις σχετικά με το αρχείο της Διοχάντης – 111 –

ΟΜ Α Δ Α ΦΙ Λ ΟΠ Α Π Π ΟΥ

ΓΙΑ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΙΟΛΑ Α Π Ό Σ Π Α Σ Μ Α Σ Υ Ζ Ή Τ Η Σ Η Σ Μ ΕΤ Α ΞΎ Τ ΩΝ « Μ ΕΛ Ώ Ν » Τ Η Σ ΟΜ Ά Δ Α Σ ΦΙ Λ ΟΠ Ά Π Π ΟΥ ΘEΟΔ ΩΡOY Ζ Α ΦΕΙ ΡΌ Π ΟΥ Λ ΟΥ , Μ Α Ν Ώ Λ Η ΟΙ Κ ΟΝ Ό Μ ΟΥ , Ν Ί Κ ΟΥ Π Α Π Α Δ Ό Π ΟΥ Λ ΟΥ , Α ΓΓΕΛ Ι Κ Ή Σ Σ Β ΟΡΏ Ν ΟΥ , Ά ΓΓΕΛ ΟΥ Σ Κ ΟΎ ΡΤ Η Κ Α Ι Κ Ώ Σ Τ Α Χ ΡΙ Σ Τ Ό Π ΟΥ Λ ΟΥ

– 196 –

– 197 –

Α.Σ.: Αφορμή για το Αλέξανδρος Ιόλας Project στάθηκε μια παραίνεση της Μαίρης Ζυγούρη, το φθινόπωρο του 2008, να πάμε στη βίλα του Ιόλα στην Αγία Παρασκευή, για να δούμε την πιθανότητα δημιουργίας ενός νέου έργου της ομάδας. Κ.Χ.: Μέχρι τότε κάναμε κάποια έργα με σκοπό την ενεργοποίηση συγκεκριμένων χώρων, όπως ένα παλιό ξενοδοχείο στην Πορταριά Πηλίου, το παλιό νταμάρι στο λόφο Φιλοπάππου κ.λπ. Κάπως έτσι βρεθήκαμε και στη βίλα Ιόλα. Αρχικά αντιμετωπίσαμε τον Ιόλα ως νεότεροι καλλιτέχνες που προσπαθούν να θέσουν αναστοχαστικά ερωτήματα σχετικά με το παρελθόν της ελληνικής τέχνης, χωρίς όμως να έχουμε γνωρίσει τον Ιόλα και χωρίς να έχουμε δράσει την εποχή που εκείνος ζούσε. Ν.Π.: Αν θυμάμαι καλά, το πρώτο πράγμα που μας είχε ενθουσιάσει, ήταν το κουφάρι της ίδια της βίλας. Εκεί πηγαίναμε και ξαναπηγαίναμε. Η βίλα μας έδωσε την αφορμή ν’ αρχίσουμε να ψάχνουμε τα υπόλοιπα πράγματα. Θ.Ζ.: Νομίζω ότι ξεκίνησε με μια λαγνεία για το ερείπιο. Μέσα από αυτό αρχίσαμε να διεισδύουμε στην προσωπικότητα του ιδιοκτήτη, στο ποιος τελικά ήταν ο Ιόλας. Τότε βρεθήκαμε σε ένα σταυροδρόμι, όπου συναντιόταν το ενδιαφέρον για το ερείπιο και η αναγκαιότητα να ερευνήσουμε την προσωπικότητά του, ως μια εμβληματική φιγούρα, με πολλές σκοτεινές και απόκρυφες πτυχές, με πολύ έντονο βίο, που στιγμάτισε γενιές καλλιτεχνών, σημασιοδότησε την είσοδο της σύγχρονης τέχνης και της θεώρησής της στην Ελλάδα, διατηρώντας όλη αυτήν την αίγλη της αριστοκρατικής ζωής και το μύθο του Έλληνα πάτρονα της τέχνης. Όλα αυτά τα γεγονότα συνηγόρησαν στο να αρχίσουμε να ξεδιπλώνουμε μια σειρά από συμβάντα, τα οποία μπερδεύονταν με τη βίλα, την οποία –όπως είπες– επισκεπτόμασταν συνεχώς. Μέσα από τη ζωντανή εμπειρία της βίλας αρχίσαμε να φανταζόμαστε κάποιες πιθανές εκδοχές αναπαραστάσεων. Τούτες οι αναπαραστάσεις μας οδήγησαν αρχικά στο ενδεχόμενο να κάνουμε κάποιες εκθέσεις, ένα πρότζεκτ, να εμπνευστούμε και να διεισδύσουμε καλλιτεχνικά σε αυτό το περιβάλλον ανοίγοντας ένα διάλογο μαζί του. Έτσι, όλα αυτά κατέληξαν σε μια άλλου είδους πράξη, σε μια συλλογή τεκμηρίων, που σχημάτιζαν ένα είδος αρχείου, το οποίο με τη σειρά του έμοιαζε να αυτονομείται και να παρουσιάζει ένα σώμα δουλειάς, που αφορούσε πια περισσότερο την ομάδα. Α.Σ: Ναι, αλήθεια είναι ότι η έρευνα του αρχείου ξεκίνησε αρκετά μετά. Ν.Π.: Πρώτα ήταν το κτήριο και ξανά αυτό, πράγμα που μας απασχόλησε περίπου ένα εξάμηνο. Βλέποντας τη βίλα ερειπωμένη, βλέποντας μέσα στο κτήριο διαλυμένα έργα καλλιτεχνών, όλα αυτά τα περιοδικά, τ’ απομεινάρια... από – 198 –

– 199 –

εκείνο το σημείο αρχίσαμε να αναζητούμε άλλα ενδεχόμενα. Αυτά που είδαμε

να αναδεικνύουμε τις διαφωνίες, συγκροτώντας μια νέα δημόσια σφαίρα. Σε

εκεί έγιναν κάτι σαν οδηγός. Λειτουργήσαμε στην αρχή με βάση τα τεκμήρια

αυτήν επενεργούν διαφορετικά υποκείμενα με διαφορετικές απόψεις, που δεν

που βρήκαμε εκεί μέσα.

αποβλέπουν απαραίτητα σε μια συναίνεση, σε μία συμφωνία και επομένως, σε οριστικές αποτιμήσεις. Τα πράγματα πρέπει να μένουν ανοιχτά. Κάτι, ας πού-

Α.Σ.: Ίσως ήταν και η αδυναμία μας να κάνουμε ένα έργο ή κάτι άλλο μέσα στο

με, που από την αρχή φοβηθήκαμε ήταν η «αγιογράφηση» του Ιόλα. Μάλλον

οίκημα. Ίσως, δηλαδή, να μας απέτρεψε το ίδιο το κτήριο από κάτι τέτοιο.

δεν θέλουμε να καταλήξουμε σε μία εικόνα του, αλλά σε πολλές διαφορετικές,

Ν.Π.: Και η ιδιαίτερη συνθήκη του κτηρίου, το ότι ήταν πρακτικά επικίνδυνο να

ίσως και αλληλοαναιρούμενες εκτιμήσεις του.

κάνουμε κάτι εκεί.

Α.Σκ.: Ο Ιόλας ήταν η αφορμή για να δούμε μια ολόκληρη εποχή. Μπαίνοντας

Α.Σ.: Εντωμεταξύ, ένας πυκνός κήπος έκρυβε το κτήριο. Ίσως και αυτό συντε-

στη βίλα, στην κατάσταση που ήταν, παρακινηθήκαμε στη νεκροψία μιας επο-

λούσε σε μια μυθολογία, δημιουργούσε ένα μυστήριο για το τι γίνεται εκεί

χής ολόκληρης. Από τη στιγμή που μπαίνει κανείς μέσα, αυτομάτως το ίδιο το

μέσα. Είχε, βέβαια, ήδη γίνει κέντρο διερχομένων…

κτήριο, τα ίδια τα πράγματα, τον αναγκάζουν να τα προφυλάξει, να δει τι είναι, να τα ξεφυλλίσει...

Θ.Ζ.: Όλο αυτό συνέβαινε γύρω από μια σειρά αντιθέσεων σε σχέση με ένα «μνημείο» υπό κατάρρευση. Ένα μνημείο σε πολλά επίπεδα. Και, νομίζω, πως

Ν.Π.: Θέλω να προσθέσω πως όλα αυτά που λέμε προέκυψαν μετά. Βασικό στη

όλο αυτό το μυστήριο ήταν που μας ερέθισε να αρχίσουμε να αναρωτιόμαστε

διαδικασία που ακολουθήσαμε ήταν να δούμε τη βιογραφία του, την οποία

«τι γίνεται εδώ πέρα;».

αφού την ψάξαμε, αρχίσαμε να αισθανόμαστε κενά· και αρχίζοντας να συζη-

Κ.Χ.: Όλοι, όταν πήγαμε για πρώτη φορά στη βίλα, καταλάβαμε ότι η περίπτωση

τάμε με κόσμο, λέγοντας ότι θέλαμε να κάνουμε κάτι στη βίλα κ.λπ., ανακαλύ-

Ιόλα είναι κάτι το οποίο έχει πάρα πολλές προεκτάσεις, οι οποίες, έχουν να

πταμε σταδιακά κι άλλα κενά. Αυτά τα κενά μας οδήγησαν στο να ψάξουμε όλα

κάνουν με κάποια ζητήματα. Έχουν να κάνουν με τον ίδιο το συλλέκτη, με

αυτά που είπατε πριν.

την κατάσταση της βίλας μετά το θάνατό του, με το πώς την αντιμετωπίζουν

Θ.Ζ.: Δηλαδή τα εργαλεία μας ήταν το κτήριο, τα κενά της αφήγησης του βιβλίου

οι περίοικοι, με τις σχέσεις γειτονίας με τον Ιόλα άλλοτε, με το πώς το καλλι-

και η ερώτηση ποιος εντέλει ήταν ο Ιόλας.

τεχνικό πεδίο αντιλαμβανόταν τον Ιόλα και πώς τον αντιλαμβάνεται σήμερα, σε μια εποχή που η ιδέα του πάτρονα ή του μαικήνα των τεχνών έχει αλλάξει

Κ.Χ.: Γενικότερα, αρχίσαμε να συλλέγουμε υλικό, να βλέπουμε τι έχουμε σχε-

ουσιαστικά, ίσως μάλιστα δεν υφίσταται, τουλάχιστον σ’ αυτή τη μορφή. Γρή-

τικά με τον Ιόλα. Είχαμε βρει κάποιους πεταμένους καταλόγους, ψάχναμε άρ-

γορα καταλάβαμε ότι ο Ιόλας αποτελεί ένα καλό παράδειγμα, με αφορμή το

θρα εφημερίδων και περιοδικών, σε σχέση με τον Ιόλα, τη βίλα κ.λπ. Κάπου

οποίο μπορούμε να ανοίξουμε μια γενικότερη συζήτηση. Μπορούμε, για πα-

εκεί καταλάβαμε ότι μάλλον αυτό το πράγμα θα μπορούσε να λειτουργήσει

ράδειγμα, να ανοίξουμε τη συζήτηση για τις δεκαετίες του 1960, του 1970 και

σαν ένας κόμβος, σαν ένα σημείο στο οποίο συγκεντρώνονται διαφορετικές

του 1980 στην Ελλάδα και να δούμε αυτήν την περίοδο ακόμη και έξω από τον

τέτοιες αφηγήσεις και στοιχεία για τον Ιόλα και κάπως έτσι οδηγηθήκαμε στο

Ιόλα. Αργότερα, διοργανώσαμε στο Beton7 μια συζήτηση για τη δεκαετία του

αρχείο. Ένα αρχείο το οποίο μπορεί να επεκταθεί και να συμπληρωθεί απ’ όλες

1980, για την οποία ο Ιόλας στάθηκε απλά η αφορμή1. Σε αυτό το πλαίσιο, αρχί-

αυτές τις αφηγήσεις και τις διαφορετικές αποτιμήσεις του.

σαμε να συζητάμε με πολλούς ανθρώπους, να συναντάμε, μεταξύ άλλων, τους

Α.Σ.: Δηλαδή η συλλογή του αρχείου ξεκίνησε πριν από την απόφαση να συστα-

περίοικους της βίλας, θέλοντας να ανοίξουμε περισσότερο το project. Να το

θεί το αρχείο στην ουσία, αυτό λες;

ανοίξουμε σύμφωνα με την ίδια τη λογική λειτουργίας της ομάδας, της οποίας τα μέλη συχνά διαφωνούν μεταξύ τους. Ο καθένας από εμάς έβλεπε την περί-

Κ.Χ.: Εκεί οδηγηθήκαμε, δηλαδή στην ιδέα του αρχείου, το οποίο θα μπορούσε

πτωση Ιόλα με εντελώς διαφορετικά μάτια, δεν μπορούσαμε να συμφωνήσουμε

να δώσει μορφή στο project�� , να είναι η ομπρέλα του project�� , η ομπρέλα συγκέ-

σε μία αποτίμησή του. Αυτήν την αδυναμία λήψης μιας συλλογικής θέσης, κάτι

ντρωσης αυτών των πραγμάτων.

σύνηθες στην ομάδα, αποφασίσαμε να τη βάλουμε στο κέντρο. Πέρα από την

Α.Σ.: Να πούμε όμως και τι συνιστά το αρχείο Ιόλα, από τι αποτελείται;

τάση να ενεργοποιούμε κάποιους χώρους, έχουμε και αυτήν του ανοίγματος ενός διαλόγου, δηλαδή το να πολλαπλασιάζουμε, να επεκτείνουμε και τελικά

Κ.Χ.: Από ο,τιδήποτε έχει να κάνει με τη ζωή του, έγγραφα, καταλόγους, άρ-

– 200 –

– 201 –

θρα εφημερίδων και περιοδικών, αφηγήσεις-συνεντεύξεις ανθρώπων που τον

Θ.Ζ.: Δηλαδή, Ν., πιστεύεις ότι το σημαντικότερο κομμάτι του δικού μας αρχείου

γνώρισαν ή συνεργάστηκαν μαζί του, ο,τιδήποτε σχετικό με την κατάσταση

είναι οι ετυμηγορίες που εισπράξαμε από τους ανθρώπους που πλαισίωναν

και την ιστορία της βίλας, φωτογραφίες, κατόψεις, τα πρακτικά του δήμου της

τον Ιόλα.

Αγίας Παρασκευής για την απαλλοτρίωσή της, κείμενα, ακόμα και κάποια πρό-

Α.Σ.: Για μένα δεν είναι το κύριο μέρος του αρχείου αυτό. Είναι ένα μέρος του.

σφατα, εικαστικά έργα και projects ή ό, τι άλλο.

Α.Σκ.: Πέρα από τις συνεντεύξεις, θυμάμαι όταν απλώσαμε τα πράγματα στο

Θ.Ζ.: Η προέλευση των τεκμηρίων ποια ήταν; Υπολείμματα που βρεθήκανε στη

πάτωμα του Beton7, υπήρχαν άνθρωποι οι οποίοι ήταν μιας αριστερής κουλ-

βίλα, μετά από μια υποτυπώδη «αρχαιολογική ανασκαφή», θα έλεγα εγώ ευ-

τούρας, που βρίσκανε από το Αντί μέχρι φιλοσοφικά βιβλία που διάβαζε ο Ιό-

θαρσώς, υλικό που μας έδωσαν άνθρωποι σε προσωπικές συνεντεύξεις, μια

λας. Όμως εκείνο που τους συγκλόνισε ήταν αυτό: ότι ήταν ένας άνθρωπος

έρευνα τεκμηρίων τα οποία είχαν δημοσιευτεί στον τύπο, έρευνα σε άλλα αρ-

εστέτ ο οποίος είχε μια κουλτούρα πάρα πολύ ανοιχτή. Δεν ήταν αυτό που λέμε

χεία.

ένας άνθρωπος της δεξιάς που τον ενδιέφερε μόνο το έργο τέχνης, ήταν ένας

Α.Σ.: Νομίζω πως είναι σημαντικό να ειπωθεί ότι δεν θεωρούμε τα υπολείμμα-

άνθρωπος που ψαχνόταν, που διάβαζε, που ο,τιδήποτε έπιανε στο χέρι του το

τα, από τα προσωπικά του αντικείμενα και τα περιοδικά ή ο,τιδήποτε άλλο

έφτανε σε μια τελειότητα.

βρήκαμε στη βίλα, μέρος του αρχείου, αλλά ένα καλλιτεχνικό έργο το οποίο

Κ.Χ.: Ξέρεις, έχω μια αντίρρηση σ’ αυτό που λες, πως αυτό πηγαίνει προς μια

περιλαμβάνεται στο αρχείο ως έργο. Δεν ταξινομήσαμε, δηλαδή, τα αντικεί-

αποτίμηση.

μενα, δεν τα βάλαμε σε βιτρίνες και προθήκες, από εκεί τα ρούχα, από εκεί τα

Α.Σ.: Γιατί; Το αρχείο δεν οδηγεί αναγκαστικά και σε μια αποτίμηση;

παπούτσια κ.λπ.

Κ.Χ.: Όχι ακριβώς. Δεν επιδιώκουμε μιαν αποτίμηση. Βασιζόμαστε στο ότι είμα-

Κ.Χ.: Βασική στη συζήτηση για το αρχείο Ιόλα υπήρξε εξαρχής η ερώτηση «τι εί-

στε μια γενιά που δεν έζησε τον Ιόλα. Κι εδώ υπάρχει μια τομή: λέμε ότι αυτό

ναι ένα αρχείο;». Οπότε το αρχείο Ιόλα το οποίο προτείνουμε είναι ακριβώς και

είναι ένας σωρός πραγμάτων, ο οποίος ορίζει μια προηγούμενη συνθήκη που

το περιεχόμενό του αλλά και οι μορφές που μπορεί να πάρει στο μέλλον. Οφεί-

έχει τελειώσει. Δεν λέμε καλώς ή κακώς. Λέμε ότι εμείς επάνω σ’ αυτό το σωρό

λει ταυτόχρονα να αναδεικνύει τη δική μας διερώτηση για το τι τελικά είναι

πηγαίνουμε και ξαναβλέπουμε τα πράγματα χωρίς το βίωμα, κάνουμε δηλαδή

το αρχείο. Είναι δηλαδή ένα αρχείο, το οποίο ενδεχομένως θα αλλάζει συνεχώς

μια διαδικασία αντίθετη από αυτή που οδηγεί σ’ ένα σωρό.

μορφή, θα αλλάζει συνεχώς περιεχόμενο, θα αλλάζει συνεχώς η δομή του.

Θ.Ζ.: Κι αυτή η αποσυσώρρευση γίνεται δημιουργικά, όχι μεθοδολογικά όπως

Ν.Π.: Γιατί θα αλλάζει μορφή;

θα έκανε ένας βιογράφος ή ένας αποτιμητής της προσωπικότητας του Ιόλα.

Θ.Ζ.: Θα αλλάζει μορφή γιατί ο τρόπος παρουσιάσής του ή τρόπος παράθεσής

Κ.Χ.: Ακόμη, δεν κρίνουμε τι είναι και τι δεν είναι σημαντικό από τα στοιχεία

του είναι τόσο ανοιχτός και υπόκειται στη δική μας αισθητική διάθεση, ανα-

που συγκεντρώσαμε για τον Ιόλα. Ο σωρός είναι ταυτόχρονα μια συμπαράθε-

λόγως με την εκάστοτε πρόσκληση ή κάθε παρουσίασή του που ίσως μας προ-

ση πραγμάτων σημαντικών και ασήμαντων. Στο Beton7 έγινε, νομίζω, ξεκά-

κύψει.

θαρο το πώς προσεγγίζουμε τον Ιόλα. Το αρχείο έχει να κάνει με τρία σημεία:

Ν.Π.: Νομίζω ότι δεν είναι τόσο αυτό όσο οι συνεντεύξεις που πήραμε. Γιατί συ-

πρώτον, ανοίγουμε μια συζήτηση για τον Ιόλα· δεύτερον, προστίθενται στο

ζητώντας με ανθρώπους που τον έζησαν –μιας κι εμείς δεν έχουμε ζήσει τίποτε

project διάφορα έργα, δικά μας και άλλων. Και αυτά συνθέτουν το αρχείο.

από εκείνη την εποχή– ανακαλύπτουμε πτυχές που δεν ξέρουμε. Προσωπικά

Θ.Ζ.: Είναι επίσης σημαντικό αυτό που είπες. Ότι ανοίγουμε ξανά τη συζήτηση

μέσα από τις συνεντεύξεις έμαθα ουσιαστικά πράγματα.

σημαίνει ότι ανοίγουμε ξανά το πεδίο. Ανοίγει το πεδίο της γενιάς του 1970,

Α.Σκ.: Μα η δημιουργία ενός αρχείου έτσι ξεκινάει: ψάχνεις και βρίσκεις πράγ-

του 1980, ανοίγει το πεδίο της ερώτησης έναντι του μαικήνα της τέχνης, το

ματα, δεν τα ξέρεις.

πεδίο του Ιόλα ως περσόνα, όλο αυτό το πεδίο που έως ένα σημείο στιγμάτισε τη δική μας γενιά.

Κ.Χ.: Εγώ απλά λέω πως, όπως μπαίνει το ερώτημα «τι είναι ο Ιόλας», μπαίνει κι ένα ερώτημα «τι είναι ένα αρχείο».

Κ.Χ.: Πάνω σ’ αυτό που λες, θέλω να σημειώσω πως αναφορικά με τις αφηγήσεις – 202 –

– 203 –

Άποψη από την έκθεση της Ομάδας Φιλοπάππου Σε μια στροφή συναντήσαμε τον Ιόλα που πραγματοποιήθηκε στο Beton7 (24.10-19.11.2011).

Η Ομάδα Φιλοπάππου στη βίλα του Αλέξανδρου Ιόλα.

– 204 –

– 205 –

που εμπεριέχονται στο αρχείο έχουμε γνώση ότι αυτός ο οποίος μιλάει για τον

μαζί αυτό που θεωρητικά είναι σημαντικό μ’ αυτό που –πάλι θεωρητικά– είναι

Ιόλα, μιλάει αφ’ εαυτού και μεταφέρει την πραγματικότητά του ή αυτό που

ασήμαντο. Δηλαδή το ασήμαντο εκεί μέσα έχει μια άλλη δυναμική γιατί πή-

βλέπει ως μια πραγματικότητα.

ραμε μια πραγματικότητα του χώρου, όλα αυτά τα στοιχεία που βρίσκονταν κάτω στο πάτωμα, και τα μεταφέραμε σ’ έναν άλλο χώρο. Δεν ξεχωρίσαμε τα

Α.Σ.: Μιας και μιλάμε για μικρά αρχεία, θα ήθελα να μιλήσουμε για το αρχείο

«σκουπίδια» σε σημαντικά και ασήμαντα.

Ιόλα σε σχέση με άλλα αρχεία.

Θ.Ζ.: Άρα εκείνο που συγκροτεί το αρχείο Ιόλα –και είναι η προσωπική μου

Θ.Ζ.: Λειτουργήσαμε ως διαχειριστές αντικειμένων και υλικού, δηλαδή όπως

άποψη– είναι η στρατηγική της σημασιοδότησης.

περίπου διαχειρίζεται ένας καλλιτέχνης ένα found object. Λειτουργήσαμε μέχρι στιγμής ως καλλιτέχνες γιατί δεν θέσαμε καμία διάταξη για το αρχείο. Η

Α.Σκ.: Γι’ αυτό και δεν μπορούσε κανείς να ξεφυλλίσει π.χ. τις εφημερίδες, γιατί

διάταξη είναι πολύ βασικό συγκροτησιακό ζήτημα ενός αρχείου, το πώς θα

είναι εν εξελίξει το έργο. Και πιστεύω ότι το αρχείο θα συμπληρωθεί σιγά σιγά.

είναι, ποια θα είναι η έκτασή του, ποια τα παρακλάδια του, ποια θα είναι η

Θ.Ζ.: Με αφορμή αυτό που λες θέλω να επανέλθω και να πω ότι οι συνεντεύξεις

δομή του, ποια η σύστασή του, τι θα περιλαμβάνει. Είναι ζητήματα σοβαρά που

που κάναμε δεν ήταν στοχευμένες, δεν ήταν συνεντεύξεις ανθρωπολογικής,

τίθενται όταν ξεκινάει κάποιος να φτιάχνει ένα αρχείο. Το Beton7, παραδείγ-

μετα-αποικιοκρατικής μεθοδολογίας. Δεν προσπαθήσαμε να πετύχουμε ένα

ματος χάριν, ήταν το κέλυφος, το οποίο έπρεπε να υποδεχτεί τα συγκεκριμένα

συγκεκριμένο αποτέλεσμα. Απλά ακούσαμε τους ανθρώπους αυτούς… Η δε-

αντικείμενα. Αν την έκθεση την κάναμε στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης

οντολογία της εικαστικής πρακτικής που εφαρμόσαμε στο θέμα του αρχείου

Τέχνης θα ήταν διαφορετική η παράθεση.

Ιόλα –για να κλείσουμε το θέμα της σχέσης του αρχείου μας με άλλα αρχεία–

Κ.Χ.: Βέβαια αυτό κάναμε σε ένα βαθμό και στο Beton7. Aπό τη μια αφήσαμε το

είναι κατά περίπτωση να τοποθετήσουμε τα αντικείμενα που έχουμε αυτή τη

σωρό και από την άλλη βάλαμε προθήκες.

στιγμή, τα τεκμήρια, τις συνεντεύξεις, τις αφηγήσεις, με όποια δομή θέλουμε.

Θ.Ζ.: Χρησιμοποιήσαμε διάφορα στησίματα.

Είναι ένα αρχείο χωρίς αρχή και τέλος, χωρίς κεντρική κατεύθυνση.

Α.Σκ.: Προσπαθήσαμε να αναδείξουμε αυτή τη διαφορά: από τη μια ήταν η μετα-

Κ.Χ.: Μέσω του αρχείου προσπαθούμε να δημιουργήσουμε έναν δημόσιο χώρο,

φορά του χώρου και από την άλλη το «εργαστήριο».

που συγκροτείται στη βάση αντιπαραθέσεων, πράγμα το οποίο επιδιώκουν

Θ.Ζ.: Όπως πολύ εύστοχα μας είπε ο Ντένης Ζαχαρόπουλος, το ένα ήταν «ωμό»

ότι ο Ιόλας αποτελεί απλώς την αφορμή, δεν είναι ο λόγος. Είναι αφορμή για

συχνά τέτοια «καλλιτεχνικά» αρχεία. Γιατί αυτό που θέλουμε να πούμε είναι

και το άλλο «μαγειρεμένο». Το «μαγειρεμένο» ήταν το υλικό με διαμεσολά-

τη συγκρότηση μιας δημόσιας σφαίρας, στην οποία επενεργούν διαφορετικά

βηση, των εφημερίδων κ.λπ., ενώ το άλλο δεν ήταν ούτε αρχείο, ούτε γλυπτό,

υποκείμενα για διαφορετικούς λόγους. Εκεί στην πραγματικότητα, θέτοντας

ούτε εγκατάσταση, ήταν μια ωμή κατάθεση.

συνεχώς το ερώτημα «τι είναι ένα αρχείο», πηγαίνουμε ενάντια σε αυτό που

Α.Σ.: Όμως και το «ωμό» αρχείο εμπεριείχε μια διαμεσολάβηση, αυτή τη φορά

ήδη είναι ένα αρχείο. Και λέμε ότι η ίδια η ιδέα του αρχείου πρέπει να επεκτα-

«καλλιτεχνική».

θεί, να γίνει ακόμη δημοκρατικότερη.

Κ.Χ.: Ναι, γιατί ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε το αρχείο είναι «καλλιτεχνι-

Α.Σ.: Ναι, αλλά ο αρχειοθέτης δεν πρέπει να μην έχει ηθική στάση απέναντι στα

κός». Δεν είναι αυτός του αρχειοθέτη, του επιστήμονα, του ιστορικού. Ο τρό-

πράγματα;

πος που βλέπουμε τα πράγματα είναι καλλιτεχνικός.

Κ.Χ.: Είμαστε μια συλλογικότητα, όχι ένας άνθρωπος. Ως συλλογικότητα δεν

Α.Σ.: Γεγονός είναι ότι στο Beton7 οι άνθρωποι μπορούσαν να πιάσουν με τα

κρίνουμε τα πράγματα με τον ίδιο τρόπο. Οπότε η ίδια η συλλογικότητα, η

χέρια τους τα αντικείμενα, το οποίο νομίζω ότι δεν συμβαίνει σε παρουσιάσεις

ίδια η ομάδα –κι αυτό είναι μέσα στη λογική ύπαρξης μιας ομάδας– σκοπεύ-

αρχείων, το να μπορείς δηλαδή να πηγαίνεις να ψαχουλεύεις ή να πατάς επάνω

ει να ονομάσει αυτήν τη συνθήκη ως μια κανονική συνθήκη, μια περιεκτική

στα αντικείμενα.

συνθήκη.

Κ.Χ.: Θα επαναλάβω ότι δεν θεωρήσαμε ποτέ ότι υπήρχε κάποιο αντικείμενο

Μ.Ο.: Θα θέσω εδώ μια ερώτηση: Αν έρθει κάποιος αύριο και φέρει ένα έργο

πολύ σημαντικό και κάποιο ασήμαντο. Αντίθετα προσπαθήσαμε να βάλουμε

που έχει κάνει για τον Ιόλα, το οποίο ενδεχομένως δεν είναι αξιόλογο, η ομάδα

– 206 –

– 207 –

Σημειώσεις

Φιλοπάππου θα το εντάξει σε αυτό το καλλιτεχνικό αρχείο ή θα το αξιολογήσει

πρώτα;

1. Η συζήτηση πραγματοποιήθηκε την Κυριακή 13 Νοεμβρίου 2011 με συντονιστή τον Θεόφιλο Τραμπούλη. Εντάχθηκε σε ένα ευρύτερο πρόγραμμα συζητήσεων με αφορμή την περίπτωση

Θ.Ζ.: Δεν πιστεύουμε σ’ εναν ολοκληρωτισμό που έχει το αρχείο ως «αρχή». Δη-

Ιόλα, στο πλαίσιο της έκθεσης της ομάδας που πραγματοποιήθηκε στον ίδιο χώρο με τίτλο Σε μια

λαδή εμείς έχουμε ένα αρχείο που δεν έχει γενεαλογία. Ξεκινάμε από μια επί-

στροφή συναντήσαμε τον Ιόλα (24.10-19.11.2011), όπου παρουσιάστηκαν μια εικαστική εγκατά-

σκεψη στη βίλα κι από κει ξετυλίγονται όλα.

σταση, ένα μέρος του υπό διαμόρφωση Αρχείου Ιόλα, καθώς και διάφορα άλλα τεκμήρια από την μέχρι τότε δράση της Ομάδας Φιλοπάππου σε σχέση με το Αλέξανδρος Ιόλας Project.

Α.Σ.: Στην ουσία ξεκινάμε από το τέλος.

2. http://omadafilopappou.info/iolas.htm

Θ.Ζ.: Ακριβώς! Και ξετυλίγουμε το κουβάρι, το οποίο όμως δεν πιστεύουμε πως είναι όλος ο μίτος της Αριάδνης. M.O.: Ποια είναι η επόμενη ημέρα του όλου εγχειρήματος; Θ.Ζ.: Είμαστε ακόμη σε εγρήγορση, αναζητώντας συνέργειες με ανθρώπους που πλαισίωσαν τον Ιόλα. Υπάρχει το ενδεχόμενο να ξαναπαρουσιάσουμε όλο αυτό το πράγμα, που με νέες συνθήκες θα είναι διαφορετικό. Πιστεύω ότι η μορφή του αρχείου υπόκειται στο κάλεσμα και τις ανάγκες της εκάστοτε παρουσίασης. Α.Σ.: Καταρχάς υπάρχει ένα αίτημα εγκατάστασης του αρχείου. Πρέπει να βρεθεί μια –προσωρινή έστω– στέγη για το αρχείο Ιόλα. Θ.Ζ.: Το αρχείο αναζητεί στέγαση όσον αφορά στα αντικείμενα. Αλλά σε ό, τι αφορά την τεκμηρίωση, δυστυχώς ακόμα, μόνο ένα πολύ μικρό μέρος του είναι ανεβασμένο στο internet, στον ιστότοπο της ομάδας2. Κ.Χ.: Μην αστειευόμαστε, αλλά αυτό που έχουμε στα χέρια μας αυτή τη στιγμή είναι ελάχιστο. Ουσιαστικά δεν έχουμε τίποτε σημαντικό. Και δεν θα μπορούσαμε να έχουμε. Η συζήτηση, ωστόσο, άνοιξε. Τα δικαιώματα όμως του αρχείου αυτού δεν θα τα έχει ποτέ κανένας, τα δικαιώματα είναι ελεύθερα. Ούτε εμείς έχουμε τα δικαιώματα για να τα παραχωρήσουμε κάπου. Σκοπός είναι τ�� o�� αρχείο Ιόλα να παραμένει αέναα ανοιχτό.

ΦΕΒΡΟΥΆΡΙΟΣ 2014

– 208 –

– 209 –

ΣΎΓΧΡΟΝΗ ΤΈΧΝΗ ΚΑΙ ΑΡΧΕΊΟ ΑΡΧΕΙΑΚΈΣ ΣΥΛΛΟΓΈΣ, ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΈΣ ΠΡΑΚΤΙΚΈΣ, ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΊ

ΚΡΙΤΙΚΉ+ΤΈΧΝΗ 06

Έκδοση της AICA ΕΛΛΑΣ Επιμέλεια έκδοσης – Αρχισυνταξία

ΧΆΡΙΣ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΎΛΟΥ Διορθώσεις κειμένων

ΖΈΤΤΑ ΠΑΣΠΑΡΆΚΗ Καλλιτεχνική Επιμέλεια – Σχεδιασμός

ΣΆΚΗΣ ΣΤΡΙΤΣΊΔΗΣ / FRONT Για λογαριασμό της AICA ΕΛΛΑΣ Αθήνα 2015 Εκτύπωση κατ’ απαίτηση / Publish on demand (POD) © έκδοσης: AICA Hellas © κειμένων: οι συγγραφείς © ιδέας και επιμέλειας συλλογής: Χάρις Κανελλοπούλου © φωτογραφιών: όπως αναφέρονται Για παραγγελίες αντιτύπων μπορείτε να επικοινωνείτε με την AICA EΛΛΑΣ: info@aica-hellas.org και 210 7257687

Association Internationale des Critiques d’Art-Ελληνικό Τμήμα Παπαδιαμαντοπούλου 2Α 115 28 Αθήνα, Ελλάς Association Internationale des Critiques d’Art-Hellenic Section 2a Papadiamantopoulou St. 115 28 Athens, Greece T/F: +30 210 725 7687 e: info@aica-hellas.org www.aica-hellas.org

ΧΟΡΗΓΟΣ ΕΚΔΟΣΗΣ Supporting Creativity