Sotirios bahtsetzis theodoros zafiropoulos kritiki techni no6 aica hellas by Theodoros Zafeiropoulos

ΚΡΙΤΙΚΉ+ΤΈΧΝΗ

Νο.

ΣΎΓΧΡΟΝΗ ΤΈΧΝΗ kai ΑΡΧΕΊΟ ΑΡΧΕΙΑΚΈΣ ΣΥΛΛΟΓΈΣ, ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΈΣ ΠΡΑΚΤΙΚΈΣ, ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΊ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ

ΧΑΡΙΣ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΥ

ISSN 1791-0447

AICA HELLAS © AICA Hellas

ΣΎΓΧΡΟΝΗ ΤΈΧΝΗ kai ΑΡΧΕΊΟ

AΘΗΝΑ 2015

ΚΡΙΤΙΚΉ+ΤΈΧΝΗ

Νο.

ΣΎΓΧΡΟΝΗ ΤΈΧΝΗ kai ΑΡΧΕΊΟ ΑΡΧΕΙΑΚΈΣ ΣΥΛΛΟΓΈΣ, ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΈΣ ΠΡΑΚΤΙΚΈΣ, ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΊ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ

ΧΑΡΙΣ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΥ

AICA HELLAS

Β. ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΈΣ ΠΡΑΚΤΙΚΈΣ

περιεχομενα

ΣΥΡΑΓΏ ΤΣΙΆΡΑ

Σκιαγραφώντας το παρόν από τα ίχνη του παρελθόντος Αρχείο και μνήμη στη σύγχρονη τέχνη – 121 –

ΝΆΓΙΑ ΓΙΑΚΟΥΜΆΚΗ

Από το Γραμματοκιβώτιο στο Κουτί του Μουσείου: Aspen Magazine 1965-1971 – 143 –

ΕΜΜΑΝΟΥΉΛ ΜΑΥΡΟΜΜΆΤΗΣ Πρόλογος –9–

ΕΙΡΉΝΗ ΓΡΗΓΟΡΙΆΔΟΥ

ΧΆΡΙΣ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΎΛΟΥ

Ο κάθετος χρόνος του αρχείου: η αρχαιολογική προσέγγιση των Bernd και Hilla Becher – 159 –

Εισαγωγή – 15 –

ΟΜΆΔΑ ΦΙΛΟΠΆΠΠΟΥ

Α. ΑΡΧΕΙΑΚΈΣ ΣΥΛΛΟΓΈΣ

Για το αρχείο Ιόλα – 175 –

ΛΊΝΑ ΤΣΙΚΟΥΤΑ-ΔΕΪΜΕΖΗ

Μικρή περιήγηση στα αρχεία, τις δωρεές και τα κληροδοτήματα της Εθνικής Πινακοθήκης – 25 –

ΤΊΝΑ ΠΑΝΔΉ & ΒΑΓΓΈΛΗΣ ΒΛΆΧΟΣ

Η στιγμή της επιλογής Αποσπάσματα από μια συζήτηση – 189 –

ΤΖΟΎΛΙΑ ΔΗΜΑΚΟΠΟΎΛΟΥ & ΧΆΡΙΣ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΎΛΟΥ

Όψεις του Αρχείου της Σύγχρονης Ελληνικής Τέχνης Μία συζήτηση για το Ινστιτούτο Σύγχρονης Ελληνικής Τέχνης και τα εικαστικά αρχεία – 41 –

ΣΩΤΉΡΗΣ ΜΠΑΧΤΣΕΤΖΉΣ & ΘΕΌΔΩΡΟΣ ΖΑΦΕΙΡΌΠΟΥΛΟΣ

Το α- του αρχείου: Μια διαφορετική προσέγγιση διείσδυσης στο αρχείο – 203 –

ΜΠΕΤΊΝΑ ΠΑΝΑΓΙΩΤΆΡΑ & ΣΤΕΡΙΑΝΉ ΤΣΙΝΤΖΙΛΏΝΗ

ΜΑΡΊΑ ΤΣΑΝΤΣΆΝΟΓΛΟΥ

Η μνήμη και το αρχείο επί σκηνής – 217 –

Το Αρχείο Κωστάκη ως βασικό συμπληρωματικό υλικό για την καλύτερη κατανόηση και την επιστημονική προσέγγιση της συλλογής Ρωσικής Πρωτοπορίας – 55 –

Γ. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΊ ΔΗΜΉΤΡΗΣ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΆΟΥ

ΧΡΙΣΤΌΦΟΡΟΣ ΜΑΡΊΝΟΣ & ΣΤΑΜΆΤΗΣ ΣΧΙΖΆΚΗΣ

Οι φωνές της Ιστορίας Μια συζήτηση σχετικά με το πρόγραμμα Προφορικές Ιστορίες του ΕΜΣΤ – 69 –

Είκοσι δύο θέσεις για την αναταραχή αρχείου – 229 –

ΝΑΤΑΛΊΑ ΜΠΟΎΡΑ

Αρχείο και γυναικεία καλλιτεχνική δραστηριότητα στον 20ό αιώνα: γενικές παρατηρήσεις για την ελληνική περίπτωση και κάποια παραδείγματα – 241 –

ΓΛΑΎΚΗ ΓΚΌΤΣΗ

Αρχεία Νεοελληνικής Αρχιτεκτονικής Μουσείου Μπενάκη Μια χρονική αναδρομή και μία συζήτηση – 83 –

ΑΓΓΕΛΙΚΉ ΑΥΓΗΤΊΔΟΥ

ΓΙΆΝΝΗΣ ΣΤΑΘΆΤΟΣ

Είναι περίπλοκο: Σημειώσεις πάνω στη σχέση αρχείου και performance art – 253 –

Φωτογραφία και αρχεία τέχνης – 97 –

ΦΑΊΗ ΤΖΑΝΕΤΟΥΛΆΚΟΥ

ΧΆΡΙΣ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΎΛΟΥ

Η αρχή του Νέου μέσα από το αρχείο Σπητέρη Περιδιαβαίνοντας το ψηφιοποιημένο αρχείο του Τώνη Σπητέρη στον ιστότοπο του Τελλόγλειου Ιδρύματος http://www.teloglion.gr/el – 265 –

Ο καλλιτέχνης ως «αρχειοθέτης» Σκέψεις σχετικά με το αρχείο της Διοχάντης – 111 –

Σ ΩΤ Η ΡΗ Σ Μ Π Α Χ Τ Σ ΕΤ Ζ Η Σ & ΘΕΟΔ ΩΡΟΣ Ζ Α ΦΕΙ ΡΟΠ ΟΥ Λ ΟΣ

ΤΟ Α- ΤΟΥ ΑΡΧΕΙΟΥ: ΜΙΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΔΙΕΙΣΔΥΣΗΣ ΣΤΟ ΑΡΧΕΙΟ

– 228 –

– 229 –

ΣΩΤΉΡΗΣ ΜΠΑΧΤΣΕΤΖΉΣ: Είχες μια ένσταση, Θοδωρή, σε σχέση με μια αναλογία που ήθελα να κάνω μεταξύ του έργου σου και αυτό του Marcel Duchamp. Σκεπτόμενος ότι το έργο του συνδέεται με έναν ανοιχτό –open end– μηχανισμό εννοιολόγησης στον οποίο μετέχει και ο εκάστοτε παρατηρητής ή ο ερμηνευτής αλλά και ότι κάθε στοιχείο στο έργο του παραπέμπει σε ένα άλλο και ούτω καθεξής, βλέπω να υπάρχει συνάφεια με το δικό σου έργο... ΘΕΌΔΩΡΟΣ ΖΑΦΕΙΡΌΠΟΥΛΟΣ: Δεν είναι ακριβώς ένσταση. Ο Duchamp επιφέρει μια αλλαγή στην έννοια του έργου τέχνης, ακριβώς βασισμένος, κατά την άποψή μου, σε ένα σχεδιασμό της στρατηγικής που διέπεται από την έννοια του αντικειμένου και όχι από μια στρατηγική που συνδέεται με την πρακτική παραγωγής του αντικειμένου. Στην περίπτωσή μου, θα έλεγα, έχουμε κάτι τελείως διαφορετικό γιατί η στρατηγική παραγωγής του έργου έχει αφετηρίες... ζητήματα που αφορούν στη γενεαλογία της ειδικότητας με σκοπό να πάνε πίσω από αυτήν ή να συνεχίσουν να υφίστανται οι ανοικτές πιθανότητες διερεύνησης αυτής της γενεαλογίας. Σ.Μ.: Το θέμα της στρατηγικής έχει ενδιαφέρον για τη συζήτησή μας. Στο βιβλίο του Michel De Certeau για τις πρακτικές της καθημερινής ζωής υπάρχει ο διαχωρισμός μεταξύ «στρατηγικής» και «τακτικής» με συγκεκριμένα παραδείγματα. Το να παίζεις σκάκι προϋποθέτει μια στρατηγική. Σκέφτομαι τον Duchamp, ο οποίος παίζει σκάκι και προφανώς σκέφτεται κάθε κίνησή του πέντε φορές πριν την κάνει, συζητώντας ταυτόχρονα με έναν υποτιθέμενο αντίπαλο. Αλλά η τακτική ως μέθοδος είναι διαφορετικού τύπου. Εδώ ξεκινάς να κάνεις κάτι με αυτά που ήδη έχεις στη συγκεκριμένη περίπτωση και στη συγκεκριμένη στιγμή... είναι όπως και στη μαγειρική. Θα μπορούσε δηλαδή να μιλήσει κάποιος σε σχέση με το έργο σου για μια μεθόδευση, μια διαδικασία παραγωγής έργου, η οποία να συνδέεται με τέτοιες τακτικές; Αυτές δηλαδή, οι οποίες βγαίνουν μέσα από τη συγκεκριμένη χρονική συγκυρία, από την αυτοβιογραφική, αν θέλεις, κατάσταση, το πώς είσαι, τι κάνεις, τι σκέφτεσαι εκείνη τη στιγμή; Νομίζω ότι αυτό το ερώτημα είναι βάσιμο, ακριβώς εφόσον θεωρείς ότι το έργο σου συνδέεται πάρα πολύ με θέματα μετάπλασης. Έχεις ήδη αναφερθεί σε τουλάχιστον τέσσερις κατηγορίες αυτής της μετάπλασης: επανάχρηση, μετατόπιση, αναπαραγωγή και ανασύσταση. Μιλάμε για τακτική, λοιπόν, στην περίπτωσή σου; Σε ένα κείμενο μου για το έργο σου το είχαμε συνδέσει με την έννοια του bricolage. Θ.Ζ.: Είναι μια μεγάλη αρχική διαφοροποίηση που μπορώ να κάνω όσον αφορά στον χώρο μέσα στον οποίο συμβαίνει αυτού του είδους η τακτική. Το ένα

– 230 –

– 231 –

αναφέρεται στην κουζίνα και το άλλο στο πεδίο. Ο Duchamp κατασκευάζει

Σ.Μ.: Άφησες να εννοηθεί ότι στο σημείο αυτό διανοίγεται και ένα πεδίο πολλα-

αντικείμενο για να διευρύνει το πεδίο, ενώ εγώ και πάρα πολλοί άλλοι ενδι-

πλών επιστημολογικών αναφορών, δηλαδή τα είδη ενδιαφέροντος συνδέονται

αφερόμαστε μάλλον για την κουζίνα. Είμαι πιο κοντά στον De Certeau παρά

στο έργο σου κάθε φορά με διαφορετικά επιστημονικά πεδία τα οποία διανοί-

στον Pierre Bourdieu. Ενώ ο Duchamp είναι μάλλον πιο κοντά στον Bourdieu

γονται προς διερεύνηση. Πως συνδέονται έργα ίσως φαινομενικά διαφορετικά

γιατί το αντικείμενό του θέλει να λειτουργήσει ως μοχλός διεύρυνσης ενός

μεταξύ τους όπως το Rolling Archives (2011) και το Invisible Rapture (2013);

πεδίου: Το πεδίο της τέχνης, το πεδίο που αναφέρεται στο τι είναι έργο τέ-

Θ.Ζ.: Το Invisible Rapture, είναι ένα συνεργατικό project που παρουσιάσαμε με

χνης, τι είδους αξίες δημιουργεί μέσα σε ένα περιβάλλον, ποιο είναι αυτό το

τον Φίλιππο Ωραιόπουλο το 2013 στο Flux Factory στη Νέα Υόρκη. Με αφε-

περιβάλλον μέσα στο οποίο εμφανίζεται το έργο και τελικά ποιος είναι ο εν-

τηρία την εισχώρηση μιας ακίδας που έμεινε στο δάχτυλό μου για έξι μήνες

νοιακός, όχι ο εννοιολογικός, όγκος που μπορεί αυτό να καταλαμβάνει μέσα

ξεκινήσαμε ένα ταξίδι διερεύνησης και αποκρυπτογράφησης των συνθηκών

σε μια ευρύτερη σφαίρα κατανόησης του ζητήματος. Αυτό είναι μεγάλη δια-

που περιβάλλουν το συγκεκριμένο σωματικό ξενιστή. Το αποτέλεσμα ήταν η

φορά. Τώρα, τα αντικείμενα εδώ έρχονται μέσα από την κουζίνα, τον χώρο

σύσταση ενός υβριδικού αρχείου που αποκαλύπτει ετερογενή στοιχεία από

δηλαδή του δοκιμαστηρίου. Είναι μάλλον δοκιμές πιάτων, τα οποία μπορεί να

την επιστήμη της ιατρικής και φαρμακευτικής, την επιστημολογία της βοτανο-

μας οδηγούν σε άλλα πιάτα. Σε γλυκά τα οποία τα είχαμε δοκιμάσει, αλλά τα

λογίας και της φυτολογίας. Η μέθοδος που ακολουθήσαμε ήταν όχι μια εμπε-

οποία με πολύ μικρές αλλαγές να μας φαίνονται πλέον λιγότερο μοναδικά ως

ριστατωμένη τεκμηρίωση, αλλά περισσότερο μια εγκυκλοπαιδική συγκομιδή

γλυκά, αλλά ίσως να μας φαίνονται και πικρά, οπότε και αποκαλύπτουν ήχους,

αλλοπρόσαλλων πληροφοριών με σκοπό κυρίως να συστήσουμε μια διευρυ-

γεύσεις, εικόνες άλλες από αυτές οι οποίες είχανε ήδη σχεδιαστεί. Θα έλεγα

μένη οπτική για το πεδίο. Με άλλα λόγια, στόχος μας ήταν να αναδείξουμε

ότι είναι αυτό το μεγάλο ερώτημα που θέτει η εναλλακτική κουζίνα, να ξανα-

τα στοιχεία που καλύπτει η μορφογενετική ικανότητα του συμβάντος και να

δοκιμάσουμε το παστίτσιο με κάρδαμο. Είναι ένας τρόπος να ξαναγνωρίσουμε πράγματα τα οποία ξέρουμε.

σκηνοθετήσουμε μια μυθική υπόσταση σε σχέση με ένα πολύ καθημερινό και

Σ.Μ.: Αυτό όμως, κατά κάποιο τρόπο μας βάζει και σε μια ερώτηση που προσεγ-

προεκτάσεις. Το Rolling Archives συνδέεται με την πολιτική. Ένα αεροδρόμιο

γίζει το θέμα μας, το οποίο είναι η συζήτηση περί αρχείου. Διότι, στη διαφορο-

–το παλαιό αεροδρόμιο της Αθήνας στο Ελληνικό– το οποίο μεταφέρθηκε, ένα

ποίηση μεταξύ στρατηγικής και τακτικής, έτσι όπως τη θέτεις και εσύ, δηλαδή

κτήριο που εγκαταλείφτηκε, μια φθορά υλικού το οποίο θέτει ερωτήματα υπο-

ως νέα δυνατότητα να ξαναδείς ουσιαστικά τον κόσμο, ορίζεται πλέον η τα-

κινώντας ένα αστυνομικού περιεχομένου ενδιαφέρον: Γιατί έγινε τώρα όλο

κτική ως η κινητήρια δύναμη. Αναφέρθηκες και σε μια άλλη διαφορά, δηλαδή

αυτό που έγινε; Πώς, σε ένα βράδυ, όλα αυτά τα αρχεία σβήστηκαν; Ένας σω-

στον τρόπο επιλογής, στον τρόπο με τον οποίο ένα πλήθος από στοιχεία μπαί-

ρός τελικά από χαρτιά που δεν αφορούν πια και κανέναν, σαν όλα τα αρχεία

νουν σε ένα σύνολο και είπες ότι γι’ αυτό υπάρχει είτε ο «αποθετικός» τρόπος

που καθημερινά καταστρέφονται γιατί δεν έχουν λόγο ύπαρξης, όπως οι φο-

είτε ο «συλλεκτικός» τρόπος. Θα μπορούσαμε ίσως να πούμε ότι ο συλλεκτικός

ρολογικές δηλώσεις της πενταετίας που καταστρέφονται. Τόνοι χαρτιού. Και

τρόπος δόμησης ενός αρχείου, με άλλα λόγια, μια συλλογή, συνδέεται συνήθως

φυσικά το ερώτημα συνδέεται και με την τεχνολογική εξέλιξη, η οποία υπαγό-

και με μια διεργασία ιεράρχησης που αφορά στην κατηγοριοποίηση, αρχειοθέ-

ρευσε αυτή την εξαφάνιση, εφόσον αυτοί οι φάκελοι –τα data τους– χωράνε

τηση και αξιολόγηση. Ο αποθετικός τρόπος από την άλλη, ίσως να συνδέεται

σήμερα σε ένα μικροσκοπικό flash drive. Το τέλος του συγκεκριμένου αρχείου

με την τακτική. Αν υφίσταται μια τέτοια διαφοροποίηση, πώς θα μπορούσε να

ήταν εκεί.

απλοϊκό μικροτραυματισμό που ωστόσο μπορεί να υποκρύπτει απρόσμενες

καθοριστεί σε σχέση με τη δική σου πρακτική;

Σ.Μ.: Υπάρχουν δυο διαφορετικοί τρόποι αντιμετώπισης αυτού που ονομάζεται

Θ.Ζ.: Η τακτική περιέχει τη λέξη τάξη. Δηλαδή, αυτή η κατάταξη εν είδει αρχεί-

αρχείο; Από τη μια, δηλαδή, αν θεωρήσουμε ότι το αρχείο της στρατηγικής, το

ου αρχίζει από τη συνειδητοποίηση του είδους «ζωνών ενδιαφέροντος» που

αρχείο το οποίο συνδέεται με τη στρατηγική, συνδέεται και με μια συλλογή ή

πρέπει να ιδωθούν εικαστικά. Οπότε, από εκεί ξεκινάει ένα είδος ενασχόλησης

με μια έννοια του «συλλέγω», άρα σημαίνει ότι βάζω κάποια κριτήρια εκεί. Τα

με το αντικείμενο. Είναι η αφετηρία, είναι το σημείο G όπου αρχίζουν όλα, το

κριτήρια αυτά συνήθως αποκλείουν κάτι άλλο. Ενώ στη δική σου περίπτωση,

big bang.

όταν μιλάμε για εγκυκλοπαιδισμό, είναι ακριβώς ίσως κατά κάποιον τρόπο το

– 232 –

– 233 –

Θεόδωρος Ζαφειρόπουλος, Log In, 2009 600 εκτυπώσεις Α4 ερωτηματολογίων με επικάλυψη σιροπιού, επικολλημένα έντομα. Πραγματοποιήθηκε στο Skowhegan School of Painting and Sculpture ME, ΗΠΑ. Μέρος του project Fall in Love with a Log. Παρουσιάστηκε στην Ελληνοαμερικανική Ένωση και στην Elika Gallery το 2011 στην Αθήνα. Επιμέλεια Σ. Μπαχτσετζής Ευγενική παραχώρηση εικόνας Elika Gallery Διαστάσεις μεταβλητές

Θεόδωρος Ζαφειρόπουλος, Rolling Archives, 2011 Πρώην Ανατολικό Αεροδρόμιο Ελληνικού, Terminal A1, κυλιόμενη σκάλα αναχωρήσεων, 1500 Φάκελοι με το αρχείο πτήσεων και εισιτηρίων Ολυμπιακής Αεροπορίας. Διαστάσεις μεταβλητές

– 234 –

– 235 –

αντίστροφο. Είναι δηλαδή η περιέργεια που κινεί τη διερεύνηση. Δεν αποκλεί-

Σ.Μ.: Το νέο όμως εμπεριέχει και την έννοια της καταγωγής, ή της αρχής.

ει αλλά προσπαθεί να εντάξει όσο περισσότερα στοιχεία γίνεται μέσα σε αυτή την αποθετικού τύπου τάξη.

Θ.Ζ.: Ποια είναι αυτή η αρχή; Υπάρχει μία αρχή ή είναι πολλαπλές οι αρχές και

Θ.Ζ.: Τι έχω στην περίπτωση του Rolling Archives; Έχω πολλά ντοσιέ με εισιτή-

προσδιορισμός του τέλους; Με την ίδια αναλογία; Εφόσον δεν υπάρχει μια

ρια της Ολυμπιακής. Έχω μια ακίδα στο χέρι από ένα ατύχημα κατά τη διάρ-

αρχή, και υπάρχουν κατά περίπτωση πολλές αρχές, ή μάλλον αρχές άλλου μή-

κεια της εργασίας σε ένα άλλο έργο. Έχω ένα περιβάλλον με άπειρα κουνού-

κους, τότε το τέλος είναι ακόμα πιο δύσκολο να το προσδιορίσεις.

οπότε στη θεώρηση της πολλαπλότητας των αρχών είναι δυσθεώρητος και ο

πια. Πώς μπορώ αυτά να τα βάλω σε μια τάξη; Μέσα από αυτά τα γεγονότα

Σ.Μ.: Κατά τη γενεαλογία της λέξης «αρχείο», το αρχείο είναι αυτό που συνδέε-

να ανακαλέσω συμβάντα, δηλαδή καταστάσεις οι οποίες να ενσαρκώνουν την

ται με την αρχή, αυτό που έρχεται από την κατοικία του άρχοντα. Η αρχή, κατά

πολλαπλότητα του γεγονότος. Στόχος είναι μέσα από το συμβάν αυτό, δηλα-

τον Αριστοτέλη, συνδέεται και με την καταγωγή. Και η καταγωγή –origin– μας

δή μέσα από ένα πλήθος από γεγονότα, να κωδικοποιηθούν οι χαμένες πλέον

παραπέμπει και στο original, το αυθεντικό. Η έννοια του αρχείου συνδέεται

πληροφορίες έτσι ώστε να γίνουν και πάλι προσβάσιμες, να γίνουν δεδομένα

όντως με ένα είδος οντολογίας, δηλαδή λειτουργεί ως πιστοποίηση ύπαρξης

–data– αλλά ανοιχτά και άρα επεξεργάσιμα. Στη γλώσσα της πληροφορικής θα λέγαμε ότι είναι λογισμικά ανοιχτού κώδικα – open source data.

... μια διαδικασία τεκμηρίωσης σε τελευταία ανάλυση ενός γίγνεσθαι, βάσει

Σ.Μ.: Μπορούμε να μιλήσουμε με όρους κυβερνητικής κατά την οποία βασικό

η Ολυμπιακή υπήρξε, το τάδε συμβάν έλαβε χώρα. Όμως το έργο σου δεν το

ρόλο παίζει πάντα ο παρατηρητής δεύτερης τάξης, σύμφωνα πάντα με την θε-

απασχολεί το ότι κάτι υπήρξε, αλλά το ότι κάτι συνεχίζει να υπάρχει, αλλά με

ωρία του Heinz von Foerster. Τίθεται δηλαδή πάντα το ερώτημα κατά πόσο

άλλη μορφή... το βλέπω σωστά;

της οποίας μπορούμε να πούμε «ναι, υπήρξε!». Αυτός ο οργανισμός υπήρξε,

μετά εμπλέκεται και ο ίδιος ο εκάστοτε παρατηρητής μέσα σε βρόγχους ανα-

Θ.Ζ.: Ναι, ακριβώς, γιατί το αρχείο σαν ορισμός, κατευθείαν παραπέμπει σε ένα

τροφοδότησης αυτών των λογισμικών ανοιχτού κώδικα και γίνεται και ο ίδιος μέρος αυτού, με πρώτο παρατηρητή βέβαια εσένα τον ίδιο.

μηχανισμό ανάγνωσης, διείσδυσης, κατασκευής, σε τελευταία ανάλυση, στην

Θ.Ζ.: Εμένα τον ίδιο και φυσικά τον εκάστοτε διαμεσολαβητή, ο οποίος είναι

παραπέμπει το αρχείο. Στην περίπτωσή μου θα λέγαμε ότι μιλάμε για συσσω-

είτε ο χώρος είτε ο επιμελητής είτε ο συνομιλητής μου. Μπορούμε κάλλιστα νο-

ρεύσεις, για ντάνες. Και δε φοβάμαι αυτή τη λέξη, τη ντάνα ή τον σωρό δίπλα

μίζω αυτή τη στιγμή να συζητήσουμε για νέα έργα, με βάση αυτά που έχουμε.

στη λέξη αρχείο. Βέβαια μια συσσώρευση χωρίς μηχανισμό δεν είναι αρχείο...

Άρα δεν μιλάμε για την ερμηνεία, ή αν θέλεις τη διείσδυση μέσα σε ένα έργο,

είναι όγκος. Γιατί ακριβώς αυτό που κάνω είναι να σκάβω μέσα στο σωρό για

απλά μιλάμε για ανοιχτές περιοχές που μπορούν να ξαναχρησιμοποιηθούν πια

να εγκαταστήσω μέσα του ένα λειτουργικό σύστημα διαφορετικό από τους μη-

για να παράξουν άλλα έργα. Όλα τα έργα μου είναι έργα που ακόμα δεν έχουν

χανισμούς ιεράρχησης και κατηγοριοποίησης ενός συμβατικού αρχείου. Αυτό

τελειώσει.

λειτουργεί με βάση έναν αυτο-ποιητικό κώδικα που προσπαθεί να δημιουρ-

κατασκευή αυτή της ίδιας της αρχής, της αυθεντίας στην οποία υποτίθεται ότι

γήσει συγκλίσεις και συνδέσεις έτσι ώστε να μεταμορφώσει αυτή τη μάζα σε

Σ.Μ.: ... definitely unfinished που θα έλεγε και ο Duchamp! Και εξαιτίας της

αφήγηση. Με απολύτως αυθαίρετο τρόπο η αρχική συσσώρευση δύναται να

ανοιχτότητας αυτού του αρχείου ανοιχτού κώδικα, θα μπορούσε να μιλήσει

πάρει τη μορφή και τη δομή ενός αρχείου. Υπό την έννοια αυτή ίσως στην πε-

κανείς και για μια νέα γενεαλογία γνώσης;

ρίπτωσή μου να μιλάμε για ένα «αν-αρχείο» και την αναρχία στην οποία αυτό παραπέμπει.

Θ.Ζ.: Το νεο- με φοβίζει ... όταν πάω να γράψω ή να διαβάσω αυτή τη λέξη νέο, νεότερο, νεωτερικό, νεοναζί... Πιο πολύ κοιτάζω το μετά, όχι το νέο, γιατί δεν

Σ.Μ.: Με βάση αυτό που λες, σκέφτομαι αναφορές στο αρχείο που κάνουν κά-

υπάρχει κάτι το νέο. Έχω αρχίσει από κάτι ήδη υπάρχον, είναι μια μετα-αντι-

ποιοι στοχαστές και θεωρητικοί των μέσων, όπως για παράδειγμα ο Bernard

κειμενοποίηση (ένα μετά-το-αντικείμενο δηλαδή) μια ύστερη χρήση, μετά-χρή-

Stiegler. Το έργο του, βέβαια, δεν αναφέρεται στο αρχείο με τη συμβατική του

ση, μετάπλαση, μετεξέλιξη.

έννοια, άλλα σε αυτό το οποίο ο ίδιος ονομάζει «σύγχρονες μνημοτεχνικές»,

– 236 –

– 237 –

δηλαδή σε όλα τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, την τηλεόραση, το διαδίκτυο. Πρόκειται για τρόπους με τους οποίους κατασκευάζεται όχι μόνο η ίδια η ιστορική και κοινωνική μνήμη, άλλα και η προσωπική μας ταυτότητα καθώς επίσης και η ένταξή μας στην ιστορία και την κοινωνία – τα προγράμματα κοινωνικής δικτύωσης είναι ένα εύληπτο παράδειγμα για το πώς γίνεται αυτό. Αναφέρεται λοιπόν ο Stiegler στον τρόπο με τον οποίο σκεφτόμαστε, ο οποίος ουσιαστικά καθορίζεται από λογισμικά. Με άλλα λόγια, ο Stiegler προσπαθεί να αποδείξει πως αυτό που πιστεύει ο καθένας από μας δεν είναι τελικά κτήμα μας. Ό,τι σκεφτόμαστε είναι αμάλγαμα ιδεών που έχουν ήδη κατασκευαστεί από τις ονομαζόμενες «βιομηχανίες προγραμματισμού». Αν αυτά τα βλέπαμε ως τις πήγες της φαινομενικής νοητικής μας αυτοπραγμάτωσης, μπορούμε να ισχυριστούμε ότι το δικό σου αν-αρχείο, μαζί και με έργα άλλων καλλιτεχνών, θα πρέπει να ιδωθεί ως αντίδραση ή ως προσπάθεια να στραφεί κανείς ενάντια σ’ αυτόν τον βιομηχανοποιημένο προγραμματισμό της σκέψης; Θα μπορούσε δηλαδή να δει κανείς τον μετα-εγκυκλοπαιδισμό που εσύ προτείνεις ως μια κατά κάποιο τρόπο πολιτική τοποθέτηση; Θ.Ζ.: Ναι, μόνο όμως εφόσον αυτή η τοποθέτηση είναι και παραγωγική. Δηλαδή αν δεν συνεπάγεται μια και μοναδική συστράτευση και αν δεν χαράζει μια συγκεκριμένη στρατηγική. Για να υφίσταται ως πολιτική κάθε τοποθέτηση θα πρέπει να λειτουργεί και ως στοχασμός ενάντια στην έννοια της αυθεντίας, της αρχής. Βαριέμαι την αυθεντία! Μ’ αρέσει να τσαλαβουτάω σε πολλά και με αυθαίρετο τρόπο. Δεν το κρύβω. Συχνά αυτή η πολλαπλότητα που γεννιέται μ’ αυτόν τον τρόπο δημιουργεί ένα μυστήριο που τελικά δεν έχει καμία καταγωγή... το ζητούμενο είναι να μην έχει πατέρα, να μην έχει μητέρα, και να μην έχει προ-σχεδιαστεί η εφαρμογή του. Οπότε μιλάμε για μια αντιστροφή της γενίκευσης με τους όρους που θέτει ο όψιμος και μάλλον ιεραποστολικός διαφωτισμός του Jürgen �� Habermas. Διότι όσο απομακρυνόμαστε από τις στρατηγικές, τόσο παράγουμε περισσότερες. Η τακτική και όχι η στρατηγική που κάνω είναι μάλλον για να μας δείξει ότι γύρω από τα πράγματα υπάρχουν παράλληλα συμβάντα και όχι σύμπαντα – αν και το συμβάν είναι πολύ καλό κοντά στο σύμπαν. Οπότε αυτό το συμβάν λειτουργεί ως θύλακας εισερχομένων. Θεόδωρος Ζαφειρόπουλος, Η αρχή ενός αρχειοποιημένου αρχείου, 2014 Ψηφιακό μοντάζ 148 εικόνων από την περιοχή Mildred’s Lane στην Πενσυλβάνια, ΗΠΑ. Χάραξη με laser σε δρύινο πάτωμα, 156x240 εκ. Ψηφιακή επεξεργασία: Γ. Μπουλασίδης. Ευγενική παραχώρηση: Nitra Gallery, Θεσσαλονίκη

Όσο περισσότερα είναι αυτά τα εισερχόμενα, τόσο πιο ενδιαφέρον γίνεται το συμβάν ως έργο τέχνης και όχι ως μια επιστημολογική κατάθεση. Η έλλειψη τεκμηρίωσής τους είναι αυτό ακριβώς που τα καθιστά δυνατά. Σ.Μ.: Αναφέρεσαι λοιπόν και σε μια επανεκτίμηση της εννοιολόγησης του έργου, δηλαδή, του τι σημαίνει έργο;

– 238 –

– 239 –

Θ.Ζ.: Θα υπάρχουν πάντα αναφορές, πάντα τα έργα θα συνοδεύονται από μια

Σ.Μ.: Έχει ενδιαφέρον η τοποθέτησή σου, γιατί ουσιαστικά το α- είναι στερη-

γενεαλογία και πίσω στο χρόνο και προς τα μπρος. Να υπάρχουν αυτά, άλλα

τικό, επομένως στη λέξη αστοχία θα θεωρούσαμε ότι υποδηλώνει την έλλειψη

χωρίς να υπάρχει μια οριστική απόφαση. Δηλαδή να μην υπάρχει μια κατάδει-

στόχου.

ξη. Αντιθέτως να υπάρχει ένας χώρος πιθανοτήτων.

Θ.Ζ.: Δεν είναι ακριβώς έτσι. Πρόκειται για ένα λογοπαίγνιο της γλωσσολογίας

Σ.Μ.: Αυτό που λες μοιάζει να συνδέεται με τον όρο του παραδείγματος έτσι όπως

σύμφωνα με το οποίο η αστοχία συνδέεται με την αποτυχία, δηλαδή με μια έκ-

το πραγματεύεται ο Giorgio Agamben, όχι όπως η επιστημολογία του Thomas

βαση η οποία όμως προϋποθέτει τη διαμεσολάβηση της τύχης, την απο-τυχία.

Kuhn, αλλά ορίζοντας το παρά-δειγμα κυριολεκτικά ως τη συνθήκη του παρα-

Η αστοχία μεταφράζεται ως λάθος, ως deficiency, ως irrelevant. Ή ακόμα έτσι

δεικνύειν. Αυτού του είδους μέθοδος στοχασμού που εναντιώνεται στην πίστη

όπως το ενοποιεί η αγγλοσαξονική σκέψη, ως failure, ως αποτυχία. Τα λεξικά

σε ένα σύστημα (π.χ. τον ιστορικό λόγο) εξουδετερώνει την ψευδή διχοτομία

συμπεριλαμβάνουν όλους αυτούς τους ορισμούς ταυτόχρονα, στην ίδια κατη-

μεταξύ καθολικού και μερικού. Το παράδειγμα δεν είναι το μερικό που παρα-

γορία, δεν το διαφοροποιούν.

πέμπει αντιπροσωπευτικά στο καθολικό, αλλά αυτό που διανοίγει δυνατότητες

Σ.Μ.: Άρα στην περίπτωση του έργου σου θα μπορούμε να μιλήσουμε και για

κατανόησης ενός γεγονότος παράλληλα προς την καθιερωμένη αφήγηση και

ένα αρχείο της αστοχίας;

ερμηνεία του. Άρα, δεν καταδείχνω ότι αυτή είναι η αρχή, αυτός είναι ο δρόμος, αυτός είναι ο άρχων, αυτό είναι το κόμμα, αλλά διανοίγω την πολλαπλότητα, τη

Θ.Ζ.: Όχι. Είναι ένα αρχείο το οποίο χρησιμοποιεί τη λογική της αστοχίας, δη-

δυνατότητα. Περιέργως, αυτό το «παρα-δειγματικό αρχείο» ίσως να είναι και

λαδή μια εικαστική πρακτική που αφουγκράζεται και επαναδιαπραγματεύεται

αυτό το οποίο διανοίγει τη συζήτηση περί του αρχείου εν γένει.

συνεχώς τη βιωσιμότητα της έννοιας του στόχου. Τα παραδείγματα που χρησιμοποιώ προκύπτουν τόσο μέσα από αποστασιοποιημένη ανάγνωση του περιε-

Θ.Ζ.: Ναι. Γιατί δουλεύει υβριδικά, δηλαδή ως ένα στοχαστικό διήγημα... Δεν είναι μια μοναδική αφήγηση, δεν αναφέρεται σε μια και μόνο αλήθεια.

χόμενου των έργων μου όσο και από τη συγκομιδή αντίστοιχων περιπτώσεων

Σ.Μ.: Υποθέτω ότι χρησιμοποιείς τη λέξη στοχαστικό, ως όρο στα μαθηματικά,

το πεδίο που καλύπτει αυτός ο διφορούμενος όρος. Ένα αρχείο α-στοχιών πι-

δηλαδή ως ενδεχομενικότητα.

θανολογώ πως θα μας δώσει τα εργαλεία για να μπορούμε να επαναδιατυπώ-

ώστε να συγκροτηθεί ένα αρχείο που θα αποκαλύπτει και συνάμα θα οριοθετεί

νουμε πολλούς πλέον άλλους όρους με «α-». Θ.Ζ.: Φυσικά. Η ενδεχομενικότητα του στοχασμού και το στοχαστικό στοιχείο στην ίδια τη συνθήκη του στοχάζομαι. Στοχάζομαι σημαίνει ουσιαστικά διανοίγω δυνατότητες. Υπό την έννοια αυτή, επαναδιατυπώνω την έννοια του στόχου. Έτσι και αυτή η «αστοχία» στην οποία συχνά αναφέρομαι στο έργο μου είναι ένας μηχανισμός επαναστοχασμού, τίποτα διαφορετικό. Πρόκειται για ένα μηχανισμό ο οποίος δύναται να μας μεταφέρει την απόσταση του στόχου, με μαθηματικοποιημένο τρόπο όμως. Να μας απομακρύνει από τον στόχο... αυτό είναι η αστοχία. Αυτό το στερητικό α- είναι ο κατεξοχήν ανθρώπινος ορίζοντας. Γιατί πάντα κινούμαστε, δηλαδή είναι στην ανθρώπινη φύση, είναι μέσα στη λογική της εξέλιξης του ανθρώπινου μυαλού και είναι το βασικότερο στοιχείο των αμινοξέων! Τα αμινοξέα είναι εκείνα τα οξέα που δεν είναι μόνο για μια χρήση, αλλά η δράση τους στον οργανισμό ενέχει φοβερή πολλαπλότητα. Δηλαδή, αν καταφέρουμε να κατανοήσουμε πώς αντιδρούν τα αμινοξέα, ίσως αυτό να είναι και η αρχή για την κατανόηση, το ξεκλείδωμα του μηχανισμού του εγκεφάλου!

– 240 –

– 241 –

ΣΎΓΧΡΟΝΗ ΤΈΧΝΗ ΚΑΙ ΑΡΧΕΊΟ ΑΡΧΕΙΑΚΈΣ ΣΥΛΛΟΓΈΣ, ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΈΣ ΠΡΑΚΤΙΚΈΣ, ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΊ

ΚΡΙΤΙΚΉ+ΤΈΧΝΗ 06

Έκδοση της AICA ΕΛΛΑΣ Επιμέλεια έκδοσης – Αρχισυνταξία

ΧΆΡΙΣ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΎΛΟΥ Διορθώσεις κειμένων

ΖΈΤΤΑ ΠΑΣΠΑΡΆΚΗ Καλλιτεχνική Επιμέλεια – Σχεδιασμός

ΣΆΚΗΣ ΣΤΡΙΤΣΊΔΗΣ / FRONT Για λογαριασμό της AICA ΕΛΛΑΣ Αθήνα 2015 Εκτύπωση κατ’ απαίτηση / Publish on demand (POD) © έκδοσης: AICA Hellas © κειμένων: οι συγγραφείς © ιδέας και επιμέλειας συλλογής: Χάρις Κανελλοπούλου © φωτογραφιών: όπως αναφέρονται Για παραγγελίες αντιτύπων μπορείτε να επικοινωνείτε με την AICA EΛΛΑΣ: info@aica-hellas.org και 210 7257687

Association Internationale des Critiques d’Art-Ελληνικό Τμήμα Παπαδιαμαντοπούλου 2Α 115 28 Αθήνα, Ελλάς Association Internationale des Critiques d’Art-Hellenic Section 2a Papadiamantopoulou St. 115 28 Athens, Greece T/F: +30 210 725 7687 e: info@aica-hellas.org www.aica-hellas.org

ΧΟΡΗΓΟΣ ΕΚΔΟΣΗΣ Supporting Creativity