របាយការណ៍ពស ិ ស េ កាសែត ភ្នព ំ ញ េ ប៉ស ុ ិ៍្ត CAMBODIA
ថ្ងៃសុក្រ ទី២៨ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០១៣
WHC 37th2013
កម្ពុជាជួយចុះបញ្ជីឈ្មោះភ្នំហ្វូជីរបស់ជប៉ុន
Mount Fuji
ebtikPNÐkm<úCa របាយការណ៍ពិសេស
A proud moment in Cambodia’s history
សរសេរ និងរៀបរៀងដោយ Stuart Alan Becker- មឿន ញាណ
ភ្នំេពញ ប៉ុស្តិ៍ ថ្ងៃសុក្រ ទី២៨ ែខមិថុនា ឆ្នាំ២០១៣
២
www.postkhmer.com
WHC ត វូ្រ បានលក ើ តម្កង ើ កង ុ្ន បទ ្រ ស េ កម្ពជា ុ បដិសណ្ឋារកិចយ ្ច ង៉ា ក ក់កនៅ ្តៅ ក្នងុ កិចប ្ច ជ្រ រំុ ៀបចបា ំ នយង៉ា លឥ្អ តខះ្ចោ Stuart Alan Becker សម្រាប់ អគ្គនាយកកម្មវធ ិ ី បេតក ិ ភណ្ឌព ភ ិ ពលោក នៅ ស ហភាពអន្តរជាតិ ដើមប្ ីការអភិរកស្ ធម្មជាតិ(IUCN) លោក Tim Badman បានឲយ្ ដង ឹ ថា កិច្ច បជ ្រ គ ំុ ណៈកម្មាធកា ិ របត េ ក ិ ភណ្ឌ ពិភពលោក(WHC)នៅពះ្រ - រាជាណាចក្រកម្ពជា ុ ឆ ន ំ្នា ះេ ប ង្កត ើ បាននវូ គំរថ ូ ម ី្ម យ ួ ដល ែ ទទួលបាន ការស គ ្វា មន៍យ ង ៉ា ខ ង ំ្លា នៅ ក ង ុ ្ន ក ច ិ ្ច ខិតខប ំ ង ឹ ្រ បង ្រែ ដាក់បញ្ចល ូ តប ំ ន់ ធម្មជាតិ ទៅកង ុ្ន បញ្ជប ី ត េ ក ិ ភណ្ឌ ពិភពលោក។ ប៉ន ុ អ ែ្ត ដ ី្វ ល ែ ពស ិ ស េ ទៀតនោះ គឺកច ិ ប ្ច ជ ្រ ដ ំុ ល ែ បព ្រ ត ឹ្រ ទៅ ្ត រយៈ ពល េ ពរី សប្តាហនៅ ៍ វមា ិ នសន្ត-ិ ភាព នារាជធានីភព ំ្ន ញ េ ត្រវូ បត ្រ -ិ ភូទាង ំ ឡាយអះអាងថា វាសម នឹងកត ិ ស ិ្ត ព្ទរបស់ WHC ដល ែ ជាអង្គភាពមយ ួ ត ង ែ តែល ក ើ ឡ ង ើ នូវការពត ិ ចពោ ំ ះគោលបំណង ដើមរបស់ខន ួ្ល គឺ ការចះុ បញ្ជី និង ការការពារយរូ អង្វង ែ នទ ៃ ក ី ន្លង ែ ដែលមានតម្លជា ៃ សកលចពោ ំ ះ មនុសស្ ជាតិទាង ំ អស់គ។ ្នា បង្កត ើ នៅ ក ង ុ ្ន ឆ ១ ំ ្នា ៩៤៨ IUCN គឺជា ប ណ្តាញអ ភិរកស្ ចាស់ជា ងគេ និងធជា ំ ងគប េ ផ ំ ត ុ នៅកង ុ្ន ពភ ិ ព- លោក ដល ែ មានបគ ុ ល ្គ ក ិ ជាង មួយពាន់នាក់ និងសមាជិកជាង មួយពា ន់នា ក់ក្នង ុ នោ ះមានរដ្ឋជា សមាជិក១០០បានចល ូ រម ួ ។ សម្រាបគ ់ ណៈកម្មាធកា ិ របត េ -ិ កភណ្ឌពភ ិ ពលោក IUCN បាន
បមើ្រ ផ្តលជ ់ ន ូ នូវការគាទ ំ ផ ្រ ក ែ្ន ចំណះេ ដង ឹ បទពិសោធ និង បច្ចក េ ទេស។ លោកអគ្គនាយក Badman បានមានប្រសាសន៍ថា៖ «មាន កង្វលក ់ ព ំ ង ុ កន ើ ឡង ើ មយ ួ អព ំ ី កិតស ិ្ត ព្ទនម ៃ ហាសន្នបា ិ ត។ កិត-ិ្ត សព្ទបានកព ំ ង ុ បឈ ្រ មថា តើ តំបនណា ់ ដល ែ ពត ិ ជាសមសប ្រ តាមសង ្ត ដា ់ រ និងបា នបព ំ ញ េ តា ម ទសស្ នៈមានតម្លៃលច េ ធព ្លោ ម ្រ ទាំងកម្រត ិ ដល ែ តប ំ ន់នោះកព ំ ង ុ រងនវូ ផលបះ៉ ពាល់ពកា ី រគរា ំ ម- កំហង ែ កព ំ ង ុ កន ើ ឡង ើ »។ ប៉ន ុ ក ែ្ត ត ិ ស ិ្ត ព្ទម ហាសន្នបា ិ តតវូ្រ បានធា នាយង ៉ា ធ ទ ំ លា ូ យនៅក ង ុ្ន បទ ្រ ស េ ក ម្ពជា ុ តា មអដ ី្វ ល ែ លោ ក អគ្គនាយក Badman ហៅថា ជាក ម្រត ិ ដ ខ ៏ ង ំ្លា ក ន ្លា ស ៃ ច េ ក្តស ី ច ុ រិតសម្រាបកា ់ រចះុ បញ្ជន ី ប ៃ ត េ ក ិ ភណ្ឌធម្មជាតិ។ លោកល ក ើ ឡ ង ើ ថា ៖ «សម្រាប់ យើងទាង ំ អស់គ្នា ការគរា ំ មក-ំ ហែងកព ំ ង ុ កន ើ ឡង ើ ចពោ ំ ះបត េ -ិ កភណ្ឌពភ ិ ពលោកធម្មជាតិ គឺ ការធត ើ្វ ស េ ្តកត ិ ស ិ្ត ព្ទដធ ៏ ស ំ មប្ ម ើ សម្រាបប ់ ត េ ក ិ ភណ្ឌពភ ិ ពលោក សម្រាបរ់ យៈពល េ ១០ឆំខា ្នា ង មុខទៀត»។ លោកបន្តថា លោករភ ំ ប ើ ចត ិ ្ត នឹងរបាយការណ៍ដល ែ គណៈ- ប្រតភ ិ ន ូ គ ៃ ណៈកម្មាធកា ិ របត េ -ិ កភណ្ឌពភ ិ ពលោកបានកប ្រេ ជញ្ជក់ និងបប ើ្រ ស ្រា ន ់ វូ ដប ំ ន ូ ន ្មា ដែល IUCN បានផល ្ត ជ ់ ន ូ ។ លោក Badman បន្តថា៖
លោក Tim Badman អគ្គនាយកអង្គការ IUCN ។ រូបថត Stuart «គណៈកម្មាធកា ិ របានគាទ ំ ច ្រ -ំ ពោះដ ប ំ ន ូ ន ្មា ដ ល ែ យ ង ើ បា នផល ្ត ់ ជូន ហើយយង ើ បានឃញ ើ តប ំ ន់ ដ៏មានសារៈសខា ំ ន់ និងបក ែ្ល អស្ចារយ្ មួយច ន ំ ន ួ ។ នេះបា នកយ ្លា ជាឆន ំ្នា គ ៃ ន ំ រភ្នំ និងវាលខ្សាច់។ គណៈកម្មាធកា ិ របានលក ើ ឡង ើ នូវបណ្តាញសង ្ត ដា ់ រ ហើយយង ើ បានឃញ ើ នវូ កម្រត ិ ដរ៏ ង ឹ មាម ំ យ ួ នៃសច ុ រត ិ ភាពសម្រាប់ការចះុ បញ្ជប ី ត េ ក ិ ភណ្ឌធម្មជាតិកង ុ្ន ឆំ្នា ២០១៣ នេះ»។ លោកថា សូមប្ ត ី ប ែ ន្ទាបព ់ ត ី ប ំ ន់ ទាំងនោ ះតវូ្រ បា នចះុ ប ញ្ជហ ី យ ើ ក ៏
ដោយ ក៏នៅមានតម្រវូ ការយរូ អង្វង ែ ទៀត ដើមប្ កា ី រពារតប ំ ន់ ទាំងនោ ះព កា ី រគ រា ំ មក ហ ំ ង ែ ដោយ ប្រការផស្ ង េ ៗ។ លោកបានបន្តថា៖ «យង ើ ពត ិ ជាបារម្ភចពោ ំ ះកម្រត ិ នកា ៃ រគរា ំ ម- កំហង ែ ខស ្ព នៅ ់ តប ំ ន់ដល ែ កព ំ ង ុ ប្រឈម។ ឧទាហរណ៍ៈត ប ំ ន់ Est Rennell នៅកោះសាឡូមន ុ៉ ជា កោះម យ ួ ដ ល ែ មា នតប ំ ន់ធ ម្មជាតិ ១៧កន្លង ែ សម្រាបកា ់ រចះុ បញ្ជី នោះកព ំ ង ុ ត ស ែ ត ិ្ថ ក ម ្រោ ស ម្ពាធព ី ការទន្ទន ្រា ពឈ ្រៃ ើ និងបាត់បង់ ពពួកសត្វ»។
លោករៀបរាប់ថា ៖ «យើងក ព ំ ង ុ ឃើញនវូ ការគរា ំ មកហ ំ ង ែ កព ំ ង ុ កើនឡង ើ ពកា ី រចាប់ផម ើ្ត រក ុ រករែ៉ ដល ែ ដាក់សម្ពាធលត ើ ប ំ ន់ជា ច្រន ើ នៅកង ុ្ន ពភ ិ ពលោក នោះ ហើយជាកង្វលក ់ ព ំ ង ុ ងប ើ ឡង ើ ។ មានការគរា ំ មកហ ំ ង ែ ជាហេដ្ឋា- រចនាសម្ពន ័ ក ្ធ ង ុ្ន នោះផ្លវូ ថល ្ន ់ និង ទំនប់ទក ឹ ។ កង្វលអ ់ ព ំ កា ី រគរា ំ មកំហង ែ ក ព ំ ង ុ ក ន ើ ឡ ង ើ ព ត ិ ជា មា ន កមត ិ្រ ខស ្ព ់ ហើយនោះជាបញ្ហា ប្រឈមឥឡូវន ះេ ដោ យដង ឹ ព ឆ ី ន្ទៈ នយោបាយដម ើ ប្ កា ី រពារតប ំ ន់ ទាំងឡា យដល ែ ម ន ិ មានការគប ្រ -់ គ្រងបានគប ្រ គ ់ ន ្រា ់ ខ្វះបគ ុ ល ្គ ក ិ និងធនធាន»។ លោកបានលក ើ ឧទាហរណ៍ អំពត ី ប ំ ន់ Great Barrier Reef របស់បទ ្រ ស េ អស ូ ល ្រា្ត ី ដែល លោកនយា ិ យថា ស្ថត ិ កម ្រោ សម្ពាធពកា ី រអភិវឌឍ្ នង ិ ការដក ឹ ជញ្ជន ូ ដោយមានបញ្ហានគ ៃ ណ ុ ភាពទក ឹ កាកសំណល់ និងជគ ី ម ី ី កសិកម្ម។ គណៈកម្មាធកា ិ របត េ ក ិ ភណ្ឌ ពិភពលោកបានចះុ ប ញ្ជត ី ប ំ ន់ជ ត ិ ១០០០កន្លង ែ នៅជវំុ ញ ិ ពភ ិ ពលោក រហូតមកដល់ពល េ នះេ ដែលកង ុ្ន ចណោ ំ មទាង ំ អស់នះេ មានត ប ំ ន់ធ ម្មជាតិ២ ២២ក ន្លង ែ ។ បន្ថម ែ លប ើ សា ្រា ទអង្គរវត្ត ក្នង ុ ប្រទស េ កម្ពជា ុ តំបន់ដល ែ តវូ្រ បានចះុ បញ្ជល ី ប្ ៗ ី ផ្សង េ ទៀត ជុ-ំ វិញពភ ិ ពលោក កង ុ្ន នោះមាន ប្រាសាទ Taj Mahal របស់ប-្រ ទេសឥណ្ឌា មហាកំផង ែ របស់
ប្រទស េ ចន ិ ប្រាសាទពរ ី ម ៉ា ត ិ របស់បទ ្រ ស េ អហ េ ស្ ប ី៊ ឧទ្យាន ជាតិ Grand Canyon របស់ អាមរេ ក ិ និងភំ្ន Mount Fuji របស់ប ទ ្រ ស េ ជ ប ន ុ៉ ដ ល ែ ត វូ្រ បា ន ចុះបញ្ជីអឡ ំ ង ុ កច ិ ្ចបជ ្រ ំនៅ ុ កង ុ្ន បទ ្រ ស េ កម្ពជា ុ នះេ ។ លោក Badman បាននយា ិ យ ពីឃ ស ្លា ខា ំ ន់គ ឺ «តម្លល ៃ ច េ ធ ជា ្លោ សកល»។ លោកនយា ិ យថា៖ «មហាសន្ន-ិ បាតបង្ហាញពភា ី ពសក ុ ត ឹ្រ ខស ្ព ់ បំផត ុ នៃ សហគមន៍អន្តរជាតិ ដើម្បីរួមគ្នាការពារកន្លង ែ ទាង ំ នោះ ដូចះេ្ន កន្លង ែ វសា ិ មញ្ញបផ ំ ត ុ នោះហយ ើ ដល ែ ពក ួ គផ េ ល ្ត ឲ ់ យ្ នូវ ការទទួលខ ស ុ ត វូ្រ ជា តិល ស ើ ល ប់ ហើយយង ើ មានការទទួលខស ុ ត្រវូ រម ួ ដម ើ ប្ កា ី រពារពក ួ គ»េ ។ លោកBadman បាននយា ិ យ ថា កិចព ្ច ភា ិ ក្សាគណៈកម្មាធកា ិ រ បត េ ក ិ ភណ្ឌពភ ិ ពលោកលក ើ ឡើងទាង ំ ពរី គឺការចះុ បញ្ជីនៃ តំបន់ទាង ំ ឡាយ និងការអភិរកស្ នត ៃ ប ំ ន់ដល ែ ចះុ បញ្ជរី ច ួ ហយ ើ ។ លោកបានសច ើ្ង សរសើរចពោ ំ ះ លោកឧបនាយករដ្ឋមន្តី្រ សុខ អាន សម្រាបត ់ នា ួ ទីជាបធា ្រ ន ដឹកនាក ំ ច ិ ប ្ច ជ ្រ ន ំុ ះេ ដណ ំ រើ ការទៅ បានរលូន។ លោករៀបរាប់ថា៖ «លោក សុខ អាន បានកព ំ ង ុ បព ំ ញ េ តនា ួ ទី បានលណា ្អ ស់។ លោកជា ប ធា ្រ ន ស្ងបស ់ ត ្ងា ហ ់ ត ្ម ច ់ ត់ និងជាអ្នកផ្សារភ្ជាបទ ់ នា ំ ក់ទន ំ ងមក ្នា ដ ់ ល ែ កព ំ ង ុ ធ្វឲ ើ យ្ បក ្រា ដថា តទៅទំពរ័ ៥...
ភ្នំេពញ ប៉ុស្តិ៍ ថ្ងៃសុក្រ ទី២៨ ែខមិថុនា ឆ្នាំ២០១៣
៣
www.postkhmer.com
បេតកិ ភណ្ឌធម្មជាតិ៥កន្លងែ ត្រវូ បានចះុ កងុ្ន បញ្ជប ី តេ កិ ភណ្ឌពភិ ពលោក ក្នងុ កិចប ្ច ជ្រ ល ំុ កើ ទី៣៧ នគៃ ណៈកម្មាធកា ិ របតេ កិ ភណ្ឌពភិ ពលោកឆ្នា២ ំ ០១៣ នៅភ្នព ំ ញ េ ភ្នអ ំ ត េ ណា (Mount Etna) ប្រទស េ អតា ីុ ល:ី ភ្នអ ំ ត េ ណា ជាឈះ្មោ ឧទ្យាន ជាតិមយ ួ កន្លង ែ នៅកង ុ ្ន បទ ្រ ស េ អុតា ី លី វាគជា ឺ រមណយ ី ដន ្ឋា ធម្ម- ជាតិ មួយកន្លង ែ ដែលគក េ ណ ំ ត់ យកតនៅ ែ លផ ើ ដ ៃ្ទ ប ី មា ្រ ណជាង ១៩.២៣៧ ហិកតាបណ ុ៉ ះ្ណោ នៃ តំបន់ខង ្ព រា ់ បខស ្ព ប ់ ផ ំ ត ុ របស់ជរួ ភំ្ន អេតណា ទីកន្លង ែ នោះមន ិ មាន ភូមដ ិ ន ្ឋា ប ជា ្រ ព លរដ្ឋរស់នៅ ល ក ើ ំ ទេសភាពរណ្តៅភភ ំ្ន ង ើ្ល នៅជីវមណ្ឌល អែល ភីណា។ រូបថត.សហការី សមុទខ ្រ សា ្ ច់ណាមប ី (Namib Sand Sea Namibia): គឺជាវាលខសា ្ ច់ដធ ៌ ម ំ យ ួ នៅលើ ពិភពលោក ដល ែ តង ែ តគ ែ ប ្រ ដណ្តប់ ដោយអព ័ នៅ ្ទ កង ុ ្ន បទ ្រ ស េ ណាមប ី ។ ី៊ វាលខសា ្ ច់នះេ មានផៃ ្ទ ក្រឡាបមា ្រ ណជាជាង៣ លាន ហិកតា ប៉ន ុ ត ែ្ត ប ំ ន់ដល ែ សខា ំ ន់ គឺ មានផក ៃ ្ទ ឡា ្រ បមា ្រ ណជា ៨៩៩. ៥០០ហិកតា។ ទនោ ី ះ គឺជាតប ំ ន់សម្បរូ ទៅ
ដោយខសា ្ ច់ ថ្ម រួមផ ស្ ន ំ ង ឹ អ ព ័ ប ្ទ ង្កត ើ បានជាបរិសន ្ថា មយ ួ ដល ែ មាន បរិយាកាសបក ែ្ល ខស ុ ពត ី ប ំ ន់នានាទាំងអស់។ ផ្សង ែ អ័ពជា ្ទ បភ ្រ ព នស ៃ ណ ំ ម ើ និងទ ក ឹ បង្កត ើ បា នជា ប្រភពនជ ៃ វី ត ិ ជ វី សា ស្ត្រ សត្វល ន ូ្ម ថនិកសត្វ អតិសខ ុ ម ុ បណ ្រា ជា ចន ើ្រ បភ ្រ ទ េ ទៀត។ ទីនោះគជា ឺ សម្បត្តិ បេតក ិ ភណ្ឌធ ម្មជា តិល ក ើ ទីមយ ួ នៅកង ុ្ន បទ ្រ ស េ នះេ ដល ែ ទិដភា ្ឋ ពភ្នភ ំ ង ើ្ល ផ្ទះុ នៅភ្នអ ំ ត េ ណា នាពេលកន្លងមក។ រូបថត.សហការី តវូ្រ បានចះុ បញ្ជ។ ី
ពូលភនោ ំ ្ន ះទ។ េ ភូមសា ិ ស្ររ្ត ម- ណីយដន ្ឋា នះេ សត ិ្ថ នៅភាគខាង កើតនឆ ៃ រេ្ន Sicily។ នៅចណ ំ ច ុ ក ព ំ ល ូ ភ អ ំ្ន ត េ ណា គឺ ជាភដ ំ្ន ល ែ មា នកម្ពសខ ់ ស ្ព ជា ់ ងគេ នៅកង ុ្ន ចណោ ំ មភទា ំ្ន ង ំ ឡាយនា តំបន់ឆរេ្ន សមុទម ្រ ឌ េ ទ ី រ ែ ណ ៉ា េ ទី នោះគជា ឺ តប ំ ន់សម្បរូ ទៅដោយពំ- នើងផត ្ន ់ រណ្តៅភភ ំ្ន ង ើ្ល ចាស់ និងភំ្ន ភ្លង ើ ដល ែ នៅបញ្ចញ េ សកម្មភាព ម្តងមល ្កា នៅឡយ ើ ។ បវ្រ ត្តភ ិ ភ ំ ្ន ង ើ ្ល ទាំងនះេ មានអាយុ កាលបមា ្រ ណជា ៥០០០០០ឆំ្នា មកហយ ើ ហើយរបកគហ ំ ញ ើ អំ ពីព ន ំ ង ើ ផ ត ្ន នោ ់ ះ ត្រវូ បា នកម ុ្រ អ ក ្ន វិទយា ្ សាស្តផ ្រ ក ែ្ន ធរណីវទ ិ យា ្ តាម ដានសក ិ សា ្ និងកត់ត្រា តាំងពី ២៧០០ឆំ្នា មុនមកមះ៉្លេ ។ រហូត មកដល់បច្ចប ុ ប្ ន្ននះេ តំបន់ភអ ំ្ន ត េ ណា នៅតជា ែ គោលដៅដច ៏ ម្បង សម្រាបក ់ ម ុ្រ អក ្ន សក ិ សា ្ សវ្រា ជវ្រា ផ្នក ែ ខាងធរណីវទ ិ យា ្ គប ្រ ៗ ់ ជនា ំ ន់ និងសម័យកាល។
ប ត ំ ន់ជវី មណ្ឌល អល ែ ភីណា ខេត (El Pinacate and Gran Desierto de Altar Biosphere Reserve)ៈ គឺជារមណយ ី ដន ្ឋា ធម្មជាតិដ-៏ ល្បល ី បា ្ ញមួយ របស់បទ ្រ ស េ ម ក ិ៉ សក ិ៊ ដល ែ លាតសន្ធង ឹ នៅលផ ើ ៃ្ទ ដីប មា ្រ ណ ៧១៤.៥៦៦ ហិកតា នៅកង ុ្ន ប ទ ្រ ស េ ម ក ិ៉ ស ក ិ៊ ។ ទីនោ ះ គឺជាអតីតតំបន់បន្ទះុ ភំភ ្ន ង ើ្ល ជា ចន ើ្រ ដល ែ ប ណ្តាលឲយ្ ផ ដ ៃ្ទ នៅ ី ត ំ បន់នោ ះ មានលក្ខណៈអណោ ំ យ ផលខស ុ បក ែ្ល ពគ ី េ ផ្តលន ់ វូ ការដះុ លូតលាស់របស់រក ុ ជា ្ខ តិជាចន ើ្រ បភ ្រ ទ េ ខ ស ុ ៗគ្នា និងអ ប ំ រូ ស ត្វព ្រៃ កម្រៗ ក៏ដច ូ ជាមច្ឆជាតិ ជាចន ើ្រ ប្រភទ េ បក ែ្ល ៗគ្នា បង្កត ើ បានជា ទស្សន យ ី ភា ពដក ៏ មនៅ ្រ ល ព ើ ភ ិ ព លោក។ ទីនោះ កមា ៏ នសមុទ្រ
ខ្សាច់ និងជាតប ំ ន់ដល ែ សម្បរូ សត្វកមជា ្រ ចន ើ្រ បភ ្រ ទ េ រស់នៅ ទីនោះផងដរែ ។ នៅទនោ ី ះយង ៉ា ហោ ចណាស់ក៏ មានរណ្តៅភ ភ ំ្ន ង ើ្ល ធ ៗ ំ ផងដរែ ។ នៅ ជុវំ ញ ិ ទនោ ី ះ គឺជាតប ំ ន់វាលខសា ្ ច់ ធំល ង ឹ្វ ល យ ើ្វ លា តសន្ធង ឹ នៅ ល ត ើ ំ បន់ខង ្ព រា ់ ប និងវាលទនា ំ បទាង ំ ឡាយទៀតផង។ ដោយសារ អាយកា ុ លដយ ៏ រូ លង់កន្លងមក នោះ រណ្តៅភភ ំ្ន ង ើ្ល ទាង ំ នោះ ក៏ បានបាក់សត ុ្រ កយ ្លា ទៅជាអន្លង់ ជ្រៅៗ បង្កជា ជ វី ម ណ្ឌលនៅ ក ង ុ្ន ដ ី ដល ែ ជាទចា ី ប់អារម្មណស ៍ មប ្រា ់ ក្រម ុ អ ក ្ន វទ ិ យា ្ សា ស្តច ្រ ះុ ទៅ ស ក ិ សា ្ សវ្រា ជវ្រា នៅទនោ ី ះ ហើយអង្គ ការយណ ូ ស េ ូ្ក ថែរក្សាទក ុ ជាជវី មណ្ឌលសមប ្រា ់ធើកា ្វ រសក ិ សា ្ សវ្រា ជវ្រា ផងដរែ ៕ MN
ទស េ ភាពរណ្តៅភភ ំ ្ន ង ើ ្ល នៅជីវមណ្ឌល អល ែ ភីណា។ រូបថត.សហការី
៤
ភ្នំេពញ ប៉ុស្តិ៍ ថ្ងៃសុក្រ ទី២៨ ែខមិថុនា ឆ្នាំ២០១៣ www.postkhmer.com
បេតកិ ភណ្ឌវប្បធម៌ចនំ នួ ១៤ ត្រវូ បានចះុ កងុ្ន បញ្ជប ី តេ កិ ភណ្ឌពភិ ពលោក ស្ថានយ ី តបា ី ្រ ឡន ែ នៅឈូង មុនគេ កាលពអ ី ឡ ំ ង ុ ទសវត្សរ៍ឆំ្នា សមុទក្រ ្រ ហម (Red Bay ១៥៣០។ ទីនោ ះតវូ ្រ បា នកសាង Basque Whaling Station): ជាមល ូ ដ្ឋានស មប ្រា ប ់ មាញ់ ្រ ន ង ិ នៅបទេ ្រ សកា ណាដា ត្រវូ បា ន រក្សាទ ក ុ ន វូ ខ្លាញត ់ បា ី្រ ឡ ន ែ ។ វាគឺ បង្កត ើ ឡ ង ើ នៅ ទ សវត្សរ៍ឆ ៦ ំ្នា ១៦ ជាទក ី ន្លង ែ បភព ្រ នខ ៃ ញ ្លា ត ់ បា ី្រ - នៅភាគឦសាន្តនប ៃ ទេ ្រ សកា ឡន ែ សមប ្រា នា ់ ច ំ ញ េ ទៅកាន់ទ ប ី ្វ ណាដានាដស ៃ មុទ្រ បែល អីល អឺរប ុ ៉ ដល ែ សម័យនោះគប េ ើ្រ (Strait of Belle Isle) ដល ែ ជា បស ្រា ស ់ មប ្រា ច ់ ង្កៀង។នៅទនោ ី ះ ស្ថាន យ ី ប រា ុ ណមយ ួ បានផល ្ត ជា ់ គឺនៅសស េ សល់នវូ សក ្លា សម ្នា ភ័សតា ុ្ត ងនវូ បពៃ ្រ ណដ ី ល ែ ទាក់ ចាស់ៗ ដ ច ូ ជា ក ព ំ ង់ទ ក ូ ឡ ធុងឈើ ទងនង ឹ តីបា ្រ ឡន ែ នៅអរឺ ប ុ៉ ។ ឆ្អង ឹ ត បា ី្រ ឡ ន ែ នាវាចា ស់ៗ ដែល េ្រហ្គន បាយ៉ា (Gran Baya) គឺ ត្រវូ បានគប្រ េ ប ើ ស ្រា ប ់ មាណ ្រ ស្ថាបត្យកម្មនៅបន្ទាយកូនភ្នរ ំ ជ ៉ា ស េ ន ្ថា ។ រូបថត.សហការី ជាឈះ្មោ ដល ែ គបាន េ ហៅអក ្ន ជា៧០ឆ្នាម ំ ន ុ ព ល េ ដ ល ែ ច ន ំ ន ួ ត ី្រ បន្ទាយកន ូ ភរ ំ្ន ជ ៉ា ស េ ន ្ថា (Hill សតវត្សរ៍ទ ី ១៨ ។នៅក ង ុ្ន ប ន្ទាយ ដែលបានកសាងសន ្ថា យ ី នះេ បាឡន ែ នៅកង ុ្ន តប ំ ន់ធក ្លា ច ់ ះុ ។ Forts of Rajasthan): នោះក៏មានសណ ំ ង់បរា ុ ណជា បន្ទាយកន ូ ភរ ំ្ន ជ ៉ា ស េ សន ្ថា នៅ ចន ើ្រ ទៀតដច ូ ជា មជឈ្ មណ្ឌល ឥណ្ឌា គឺជាបន្ទាយបរា ុ ណមយ ួ ពាណិជក ្ជ ម្ម ប រា ុ ណរាជវាង ំ ប្រា- នៅកង ុ្ន រដ្ឋរជ ៉ា ស្ថា េ ន ។ វាគជា ឺ សំ សាទ។ល។ បន្ទាយនះេ គឺក ណង់បន្ទាយបរា ុ ណមយ ួ ដល ែ សាងដោយយកធម្មជា តិជា រនាំង មានបន្ទាយត ច ូ នៅ ក ង ុ្ន នោ ះចន ំ ន ួ ការពារ ដូចជាកន ូ ភំ្ន វាលខសា ្ ច់ ៦កន្លង ែ នៅលផ ើ ដ ៃ្ទ ប ី មាណ ្រ ជា ទន្លេ និង ព្រៃ ពម ្រ ទាង ំ បាន ២០គម ។ សំណង់បន្ទាយនោះ បង្ហាញនវូ រចនាសម័ន ្ព ច ្ធ ក ែ ចាយ គឺឆះុ្ល បញ្ចាង ំ អព ំ អ ី ណា ំ ច ភាព ទឹក ដែលមយ ួ ចន ំ ន ួ ធំ គឺនៅមាន សម្បរូ បប ែ នរៃ ដ្ឋបរា ុ ណមយ ួ នៅ ប្រើបស ្រា ់នៅកង ុ្ន រដ្ឋនះេ នៅ ទេសភាពនៅស្ថានយ ី ត្របា ី ឡែននាឈូងសមុទក ្រ ហ ្រ ម។ ឥណ្ឌា សម័យស តវតស្ រ៍ទ ី ៨ ដល់ ឡើយនាបច្ចប ុ ប្ ន្នកាល។
ទេសភាពល្អឯកនៅភ្នហ ំ ជ ូ ្វ សា ី ន បទ ្រ ស េ ជប៉ន ុ ។ រូបថត.សហការី ហ្វូជសា ី ន រមណយ ី ដន ្ឋា ពិ សិដន ្ឋ ង ិ បភព ្រ នសិ ៃ លប្ ៈជប៉ន ុ (Fujisan, Japan): ភ្នហ ំ ជ ូ្វ សា ី ន ជារមណយ ី ដ្ឋាន តែមួយគត់នៅកង ុ្ន បទេ ្រ សជប៉ន ុ ដែលគប ្រ ដណ្តបដោ ់ យគម្រប ព្រល ិ ។ ទីនោះគេស្គាល់ជវំុ ញ ិ ពិភពលោកថា ភទ ំ្ន ក ឹ កកហជ ូ្វ ី ដល ែ ជា ក ន្លង ែ ជ នជាតិជ ប៉ន ុ ឈ រ ជាមល ូ ដ្ឋាននកា ៃ រតង ែ នព ិ ន្ធកំ ណាព្យនិងច្នប ៃ ឌិ ្រ តជា គ រំ ស ូ ល ិ ប្ ៈ ផស្ ង េ ៗ ។ វាគជា ឺ ទក ី ន្លង ែ មយ ួ ដែលគអាច េ នង ឹ ម ល ើ ឃញ ើ អព ំ ី ជនជាតិជ ប៉ន ុ កា លពអ ី ឡ ំ ង ុ ស ត-
វតស្ រ៍ទ១ ី ១ ដល់ទ១ ី ៩ ។ រម- ណីយដ្ឋាននះេ ក៏ជាប្រភពនៃ សិលប្ ៈជប៉ន ុ មុនពល េ ដល ែ រង ឥទ្ធព ិ លពស ី ល ិ ប្ ៈបស្ចម ិ បទ ្រ ស េ នាសតវតស្ រ៍ទ២ ី ០ ដោយទនោ ី ះ មាន រមណយ ី ដ្ឋានតច ូ ៗចន ំ ន ួ ២៥កន្លង ែ ទៀត។ ហយ ើ កជា ៏ អតីតកន្លង ែ សក ិ សា ្ អំពីពះ្រ ពទ ុ ្ធ សាសនា និងស ន ី៊ ត ូ ផងដរែ ។ ផ្លវូ បុរាណដល ែ អាចនង ឹ ឡង ើ ទៅ ដល់កម្ពស១ ់ .៥០០មត ែ៉ ្រ នៃ ក ម្ពសភ ់ ហ ំ្ន ជ ូ្វ ៣ ី .៧៧៦មត ែ៉ ្រ គឺជា កន្លង ែ ដព ៏ ញ េ នយ ិ មសមប ្រា ធ ់ ើ្វ ធម្មយាត្រាផស្ ង េ ៗ៕ MN
ភ្នំេពញ ប៉ុស្តិ៍ ថ្ងៃសុក្រ ទី២៨ ែខមិថុនា ឆ្នាំ២០១៣
៥
www.postkhmer.com
WHC ត វូ្រ បានលក ើ តម្កង ើ កង ុ្ន បទ ្រ ស េ កម្ពជា ុ តពីទព ំ រ័ ២... អ្នករា ល់គប ្នា ង ឹ្រ ប្រង ឹ និងសច េ ក្តស ី ន្នដ ិ ន ្ឋា នក ៃ ច ិ ្ច ពិភាក្សាដញ េ ដោលទទួលបាន ផ្លផ្កា ែ តា មលទ្ធភាពដល ែ អា ចទៅ រួច។ កិចប ្ច ជ ្រ ព ំុ ត ិ ជាបព ្រ ត ឹ្រ ទៅ ្ត យ៉ាងលឥ ្អ តខះ្ចោ ដោយមានការ រៀបចបា ំ នយង ៉ា សត ្អា តម ឹ្រ តវូ្រ ហើយជាពស ិ ស េ ជាមួយនង ឹ ការ ស្វាគមន៍យង ៉ា កក់ក្តៅបំផត ុ ។ បរិយាកាសពត ិ ជារភ ំ ប ើ រីករាយ ហើយបើទោះជាមានបញ្ហាល-ំ បាក ខ ះ្ល ៗក៏ដោ យក៏ប រិយាកាស នៅតស្រ ែ សស ់ យ ្រា បផ ំ ត ុ » ។ និយាយពី IUCN វិញលោក Badman បានពន្យល់ថា៖ «យើងមន ិ មន ែ ជាអង្គការក្រៅ រដ្ឋាភបា ិ លទេ ហើយយង ើ កម ៏ ន ិ មន ែ ជារដ្ឋាភបា ិ លដរែ ។ យើងនាំ មកនូវស ង្គមស វី៊ ល ិ ពិភពនអ ៃ ង្គការករដ្ឋា ្រៅ ភបា ិ លនិងការអភិ រក្ស សហគមន៍រម ួ គជា ្នា មយ ួ នង ឹ ការ អភិរក្សសហគមន៍នៅកង ុ្ន រដ្ឋាភិបាល ពម ្រ ទាង ំ គប ្រ គ ់ ង ្រ លើ ភាពចន្លោះប្រហោងដម ើ ប្ នា ី ជ ំ ន ូ
ដល់បជា ្រ ជនទាង ំ អស់នោះឲយ្ ពួតដគ ៃ ្នាបំពញ េ នវូ ការខ្វះខាត នានា»។ សម្រាបក ់ ម ុ្រ គណៈកម្មាធកា ិ រ បេតក ិ ភណ្ឌពភ ិ ពលោក IUCN ដើរតនា ួ ទីជាទីបក ឹ្រ សា ្ ឯករាជ្យ នាំ មកនវូ ការបងប ួ្រ បងម ួ្រ នូវគ្រប់ បណ្តាញ អ្នកជនា ំ ញមយ ួ និង ផ្តលឲ ់ យ្ នវូ អដ ី្វ ល ែ លោក Badman ហៅថា ឱវាទបច្ចក េ ទស េ ដល ែ មានទិសដៅលប ្អ ផ ំ ត ុ តាម ដែលអាចទៅរួច។ លោកអគ្គនាយកបាននយា ិ យ ថា៖ «យង ើ មា នបណ្តាញស កល មួយដែលមានអក ្ន ជនា ំ ញមួយ មន ឺ៉ នាក់ និងមានបញ្ជក ី ហ ្រ ម របស់ IUCN នៃព ពួកស ត្វទទួ ល រងគះ្រោ ថ្នាក។ ់ យើងបានបង្កត ើ ស្តងដា ់ រ ដែលទទួលយកបាន សមប ្រា ព ់ ពួកស ត្វគះ្រោ ថ្នាកនៅ ់ លើភពផន ែ ដ»ី ។ លោក Badman បានន-ិ យាយពច ី ណ ំ ច ុ ខស ្ព ម ់ យ ួ នក ៃ ច ិ ្ច បជ ្រ គឺ ំុ កា រចះុ ប ញ្ជន ី ស ៃ មុទខ្ ្រ សាច់
Namib San Sea នៅតប ំ ន់ Namibia។ លោកបប ្រា ថា ់ ពួក គេបានបព ្រ ត ឹ្រ ដោ ្ត យមតិយល់ ពម ្រ ជា ឯកច្ឆ ន្ទ និងមា នការទះដៃ អបអរសាទរជវំុ ញ ិ លើកទ ង់ជា តិ គវ្រ ី ដោយបញ្ចញសមក ្រែ នៃ សេចក្តីរភ ំ ប ើ រីករាយកង ុ្ន បន្ទប់ ប្រជំុ និងសន ុ រ្ទ កថារបស់តណា ំ ង រដ្ឋាភបា ិ ល។ ការចះុ បញ្ជគ ី ជា ឺ ប-្រ ភពមយ ួ នមោ ៃ ទនភាពធម្មជាតិ ហើយវាជាការទទួលសល ្គា ព ់ ត ិ ប្រាកដ»។ លោកអគ្គនាយកបន្តឲយ្ ដង ឹ ទៀតថា ចំណច ុ គរួ ឲយ្ ចាប់អារម្មណផ ៍ ស្ ង េ ទ ៀតកង ុ្ន ឆ ន ំ្នា ះេ គ វា ឺ ល ខ្សាច់ និងភក៏ ំ្ន តវូ្រ បានចះុ បញ្ជដ ី រែ ដល ែ មានផដ ៃ្ទ ២ ី លានហក ិ តា ដូចជា ឧទយា ្ នជាតិ Tajik National Park នៅតាហស្ គ ី៊ ស ី ន ្ថា មានទហ ំ ២ ំ លានហក ិ តា វាល ខ្សាច់El Pinacate នៅបទ ្រ ស េ មុក ិ ស៊ក ិ ភ្នំ Moun Etna នៅ ប្រទស េ អ តា ីុ លី ភ្នំ Sicily Mount Fuji ក្នង ុ បទ ្រ ស េ ជប៉ន ុ និងភំ្ន
Tian Shan ភាគខាងជង ើ ប្រទស េ ចន ិ ។ លោក Badman បាននយា ិ យ ពីប្រាសាទអង្គរវត្តកង ុ្ន បទ ្រ ស េ កម្ពជា ុ ថា ជាបត េ ក ិ ភណ្ឌមយ ួ នៃ តំបន់បត េ ិកភណ្ឌពភ ិ ពលោក ដែលលប្ ល ី បា ្ ញបផ ំ ត ុ ។ លោក ថា៖ «ការបឈ ្រ មគធ ឺ ឲ ើ្វ យ្ បក ្រា ដ ថា អ្នកអភិរក្ស នឹងមន ិ បាត់បង់ ទីកន្លង ែ គន ្មា គប ូ ៀ្រ បនះេ ទ»េ ។ តំបន់ផ ស្ ង េ ទ ៀតដល ែ ជា ទ ចា ី ប់ អារម្មណស ៍ ម្រាបលោ ់ ក Badman គឺដន ែ ជវី ចមះុ្រ បង ឹ ទន្លេ សាប។ IUCN មានការិយាល័យ មួយនៅរាជធានីភព ំ្ន ញ េ និងទី ស្នាក់ការកណ្តាលនៅទីកង ុ្រ Gland ប្រទស េ សស ី៊្វ ។ ទទួលបា នការអប់រជា ំ ភូគព្ភវទ ិ ូ បុរសសញ្ជាតិអង់គស េ្ល រូបនះេ បាននយា ិ យថា មនុសស្ ជាតិនៅ លើភពផន ែ ដមា ី នរយៈពល េ ខី្ល មួយនៅកង ុ ្ន បវ្រ ត្តសា ិ ស្តភូ ្រ គព្ភ- សាស្ដ្រ ដ៏មានសារៈសំខាន់។ លោកបានបព ំ ញ េ ការងារជា
មួយ IUCN រយៈពល េ ១០ឆំ្នា ហើយ ហើយលោ កបាននយា ិ យ ថា ការបប ្រែ ល ួ្រ អាកាសធាតុគឺ ជាកង្វល់ដធ ៏ ម ំ យ ួ ។ លោកន-ិ យាយថា៖ «ភពផន ែ ដ ដ ី ល ែ យ ង ើ រស់នៅផយ ុ សច ួ្រ ណាស់ អ្នក អាចមានអារម្មណថា ៍ បប្រ ្រែ ល ួ ។ ការប្រែប្រល ួ អាកាសធាតុជា កង្វល់ដ៏ធំ ហើយយើងកព ំ ង ុ ឃើញមានការប្រែបល ួ្រ យ៉ាង លឿន។ ដោយថយចះុ គុ ណភាព នៃមខ ុ ងារធម្មជាតិ ខ្លន ួ យង ើ ជា អ្នកធើឲ ្វ យ្ មានការឈឺចាប់ខន ួ្ល ឯង»។ IUCN ជាតួអ ង្គស ខា ំ ន់ក្ន ង ុ កា រ បង្កត ើ នគ ៃ ណៈកម្មាធកា ិ របត េ -ិ កភណ្ឌក ង ុ្ន ឆ ១ ំ្នា ៩៧២ ហើយត វូ្រ បានដាក់ឈះ្មោ ជាសប ្ថា ន ័ បក ឹ្រ សា ្ របស់ខ ន ួ្ល ព្រមទាំងបា នធកា ើ្វ រងារ នេះរយៈ ពល េ ៤០ ឆម ំ្នា កហយ ើ ។ IUCN តវូ្រ បានឧបត្ថម្ភថវិកា ដោយសមាជក ិ របស់ខន ួ្ល ដៃគូ និងគម្រោងនានា ក្នង ុ នោះមាន UNESCO ពម ្រ ទាង ំ ការឧបត្ថម្ភ
ពីប ទ ្រ ស េ ស ស ី៊្វ អាល្លម ឺ ង ៉ ់ អូស-្ត្រា លី និងមល ូ និធត ិ ក ្រ ល ូ MAVA នៅបទ ្រ ស េ ស្វស ី៊ ។ លោក Badman បាននយា ិ យ ថា សមាជិក WHC សម្លង ឹ រក IUCN ដើមប្ ទទួ ី លបាននវូ ដប ំ -ូ ន្មាន ការកណ ំ ត់ទស ិ ដៅ បច្ចក េ ទស េ និងការសប ្ថា នាដ៏រង ឹ មា។ ំ លោកបន្ថម ែ ថា ៖«យង ើ នៅទី នេះនយា ិ យពកា ី រពត ិ ពភា ី ពល្អ បំផត ុ ដ ល ែ យ ង ើ អា ចមល ើ ឃ ញ ើ វាបាន ហើយបណ្តាញគជា ឺ ច-ំ ណះេ ដ ង ឹ ប ច្ចក េ ទ ស េ វទ ិ យា ្ សាស្ត្រ និងបច្ចក េ ទេសដល ៏ ប ្អ ផ ំ ត ុ ចពោ ំ ះ ការលះបង់របស់យ ង ើ និងកា រធើ្វ យ៉ាងណាវាឲ្យសត ិ្ថ នៅកង ុ្ន យន្តការសប ្ថា នា»។ យើងគត ិ អំពីការងារជាមយ ួ ធម្មជាតិគ ជា ឺ ដំណោះសយ ្រា ដ ល ៏ ្អ មួយចពោ ំ ះបញ្ហាបឈ ្រ មដល ែ កំពង ុ ជប ួ បទ ្រ ះជវំុ ញ ិ ពភ ិ ពលោក ក្នង ុ នោះមានសន្តស ិ ខ ុ សប្ ៀង អាហារ និងកា របប្រ ្រែ ល ួ អា កាស ធាតុជាដ ម ើ »៕ CC
ភ្នំេពញ ប៉ុស្តិ៍ ថ្ងៃសុក្រ ទី២៨ ែខមិថុនា ឆ្នាំ២០១៣
៨
www.postkhmer.com
កិចប ្ច ជ្រ ំព ុ ញ េ អង្គលកើ ទ៣ ី ៧ នៃគណៈកម្មាធកា ិ របតេ កិ ភណ្ឌពភិ ពលោកឆ២ ំ្នា ០១៣ តពីទព ំ រ័ ៧... បន្តទៀតថា «កិច្ចប្រជុំនេះមិនមែនសំខាន់ ត្រឹមតែកិច្ចការទាក់ទងខាងវិស័យវប្បធម៌ប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែ កិច្ចប្រជុំនេះ គឺវាមានអត្ថនយ ័ មន ែ ទន ែ សមប ្រា ់ វិស័យទេស- ចរណ៍ ដោយសារតែបច្ចុប្បន្ន នេះ តែមប្រិ៍នៃសម្បត្តិបត េ -ិ កភណ្ឌពភ ិ ពលោកទាង ំ នោះ គឺ ជាបភ ្រ ពទាក់ទាញភៀ្ញ វទស េ ចរ ដ៏សំខាន់សម្រាប់អភិវឌ្ឍវិស័យ ទស េ ច រណ៍នៅ ទ ទា ូ ង ំ ព ភ ិ ពលោក ដែលដើរតួយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការ លើកស យ ្ទួ ស ដ េ ក ្ឋ ច ិ ដោ ្ច យផល ្ទា ់ ដល់ប្រជាជនជាច្រើនលានគ្រួសារក្នុងសកល លោក»។ លោក គឹមអ ៀង បានបន្តថា សមិទ្ធផលនៃកិច្ចប្រជុំដ៏មាន សារៈសំខាន់នេះ វាបានបង្ហាញ ប្រាប់ពិ ភពលោកថា កម្ពជា ុ គ ជា ឺ ប្រទស េ ជា តិម យ ួ ដែលមា នសខ ុ សន្តិភាព ស្ថិរភាព មានសមត្ថ- ភាព និងលទ្ធភាពមិនចាញ់ ប្រទេសដទៃទៀតប៉ុន្មានឡើយ ហើយលទ្ធផលនេះវានឹងផ្តល់ ផលជាពិសេសសម្រាប់ឧស្សា- ហកម្មទេសចរណ៍ ព្រោះភ្ញៀវ កិតយ ្តិ សដែលមកពជ ី ុំវិញពិភព លោកលើកនេះ បានឃើញ យ៉ាងច្បាស់អំពីសម្បត្តិវប្បធម៌ ដ៏សម្បូរបែបរបស់កម្ពុជា គេ ឃើញពីកិច្ចស្វាគមន៍ដោយ
ទិដ្ឋភាពនៅក្នុងសាលប្រជុំគណៈកម្មាធិការបេតិកភណ្ឌពិភពលោក លើកទី៣៧ នៅវិមានសន្តិភាព ទីក្រុងភ្នំពេញ កាលពីដើមសប្តាហ៍នេះ ។ រូប សហការី ញញឹមរាក់ទាក់របស់ជនកម្ពុជា ចំពោះភ្ញៀវបរទេស។ «ខ្ញុំជឿជាក់ថា ពួកគេនឹងពាំ- នាំទៅវិញនូវទិដ្ឋភាពដ៏ស្រស់ ស្រាយនៅ កមជា ្ពុ ទៅបប ្រា ក ់ ម ្រុ គ្រួសារ ញាតិមិត្តរបស់គេ។ ទាំងន េះគជា ឺ ការផ្សព្វផ ្សាយព័ត៌ មានពិតដោយផ្ទាល់ប្រកប ដោយផលវជ ិ មា ្ជ នខស ្ព ប ់ ផ ំ ត ុ »។ នេះបើតាមប្រសាសន៍របស់ លោក អាង គឹមអ ៀង។ «ខ្ញុំរំពឹងថា កំណើនវិស័យ ទេសចរណ៍កម្ពុជានៅរដូវខាង មុខនេះនឹងមានការកើនឡើង ខ្ពស់ជាងការព្យាករទុកជាមិន
ខានឡើយ»។ «នេះគឺជាមោទនភាពដ៏វិសេសវិសាលមួយរបស់កម្ពុជា ហើយឆ្លងតាមការប្រជុំដែល មានរយៈពេលជាង១០ថ្ងៃ នៅ កម្ពជា ុ ពិភពលោកបានចុះប ញ្ជី រតនសម្បត្តិថ្មីចំនួន១៩ទៀត ចូលទៅក្នុងបញ្ជីបេតិកភណ្ឌ ពិភពលោក ដែលសរុបទាំង អស់មានចំនួន៩ ៨១ហើយ»។ រតនសម្បត្តិទាំង១៩នោះ គឺ មកពី១៨ប្រទេស នៃបណ្តាទ្វីប ទាំងប រ្រាំ បស់ព ភ ិ ពលោក។ ក្នង ុ នោះសម្បត្តប ិ ត េ ក ិ ភ ណ្ឌធ ម្មជាតិ ចំនន ួ ៥កន្លង ែ និងរមណីយដ ន ្ឋា
វប្បធម៌ និងបវ្រ ត្តសា ិ ស្ត្រ ចំនួន ១៤កន្លែង។ សម្រាប់សម្បត្តិ- បេតក ិ ភ ណ្ឌធ ម្មជាតិមា ន ភ្នស ំ ង ៊ី ជាន ធៀនសាន និង វាលស្រែ ហុងហានី នៅប្រទេសចិន, ភ្នំ អេតណា រួមទាំងឧទ្យាននៅ តំបន់ម េឌីទែរ៉ាណេ នៅប្រទេស អុីតាលី, ភ្នំហ្វូជីសាន នៅប្រទេសជប៉ុន, តំបន់ជីវមណ្ឌល អែល ភីណាខេត និង គ្រែន ឌឹស៊ីតូ ឌឹ អាល់តានៅប្រទេស ម៉ិកស៊ិក, សមុទ្រខ្សាច់ណានីប នៅប្រទេសណាមីប៊ី, ឧទ្យាន ជាតិ តាហស្ ក ីុ នៅបទ ្រ ស េ តា ហ្ស-ុី គីសន ្ថា , ស្ថានយ ី ត បា ្រី ឡែន នៅ
ឈូងសមុទ្រក្រហមបាស្ក នៅ ប្រទេសកា ណាដា, បុរាណដន ្ឋា ប្រវត្តិសាស្រ្តនៅកេសុង នៃ ប្រទេសកូរ៉េខាងជើង, ទីក្រុង កំពង់ផែប្រវត្តិសាស្រ្តលីវុតកា នៅប្រទេសហ្វីជី, បន្ទាយកូនភ្នំ រ៉ាជស េ ស្តាន នៅបទ ្រ ស េ ឥ ណ្ឌា, វាំងហ ល ្គោ ឡ ស្ត េ ន េ នៅបទ ្រ ស េ អុរី ង ៉ ,់ ទី ក ង ្រុ ប រា ុ ណ តូរន ិ សេសូ នេស នៅប្រទេសអ៊ុយក្រែន, មជ្ឈមណ្ឌលប្រវត្តិសាស្រ្ត អា- ហ្គាដេ នៅប្រទេសនីហ្សេរីយ៉ា, វូដែន សេក្យាសនៃតំបន់ ខាផេ ធៀននៅប្រទេសប៉ូឡូញ និង អ៊យ ុ ក ន ្រែ , សាកលវទ ិ យា ្ ល យ ័ ខ ូ អុីមប្រា នៅប្រទេសព័រទុយហ្គាល់, តំបន់បុរាណដ្ឋានអា ល ហ្សូដារ៉ា នៅប្រទេសកាតា, និង ប័ផាក វែលហែលសូ នៅប្រទេសអាល ្លឺម៉ង់។ លោក ឌឹម សុវណ្ណរំ ុ អ្នកនា ពា ំ ក្យ ឲ្យសម័យបជ ្រ ល ំុ ក ើ ទ៣ ី ៧ នៃ គណៈកម្មាធកា ិ របត េ ក ិ ភណ្ឌពិភព លោក បានមានប្រសាសន៍ថា ចាប់ពព ី ល េ នះេ តទៅរាជធានីភ-ំ្ន ពេញ បានក្លាយទៅជាទក ី ង ុ ្រ ប-្រ វត្តសា ិ ស្តមួ ្រ យ ដែលគ បាន េ កត់ ត្រាថា ជាទីក្រុងមួយដែលបាន ចុះប ញ្ជីសម្បត្តិបេតក ិ ភណ្ឌវប ្បធម៌និងធម្មជាតិទាង ំ នោះហើយ ជាពស ិ ស េ គប ឺ ណ្តាបទ ្រ ស េ ជា ម្ចាសរ់ តនសម្បត្តថ ិ ៗ ្មី ន េះគ នឹ េ ង
ចារឹកឈ ្មោះរា ជធានីភ ព ្នំ ញ េ នៅ ក្នង ុ ទ ព ំ រ័ ប វ្រ ត្តសា ិ ស្តរបស់ ្រ គ ជា េ ពុំខានឡើយ។ សូមរំឭកថា ប្រទេសកម្ពុជា បានដាក់បញ្ចូលរមណីយដ្ឋាន វប្បធម៌ និងប្រវត្តិសាស្ត្រ ប្រាសាទអង្គរវត្ត ចូលទៅក្នុងបញ្ជី បេតក ិ ភ ណ្ឌព ភ ិ ពលោក កាលពី ខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩៩២ និងប្រាសាទ ព្រះវិហារ កាលពីខែកក្កដាឆ្នាំ ២០០៨កន្លងមក។ ទន្ទឹមនឹង បេតក ិ ភ ណ្ឌរប ូ ដ ី ល ៏ ប្ ល ី បា ្ ញទាង ំ ពីរនេះ ប្រទេសកម្ពុជាក៏បាន ដាក់សិល្បៈអរូបី មានក្រុមរបាំ ព្រះរាជទ្រព្យ និងល្ខោនសប្ ក ែ ចូលកង ុ្ន បញ្ជស ី ម្បត្តប ិ ត េ ក ិ ភណ្ឌ ពិភពលោកតាំងពីឆ្នាំ២០០៣ និង២០០៦ រួចជាស្រេចផង ដែរ។ បន្ថែមលើអ្វីដែលកម្ពុជាបាន ចុះបញ្ជស ី ម្បត្តប ិ ត េ ក ិ ភណ្ឌពភ ិ ព លោកទាំងនោះ រាជរដ្ឋាភិបាល កម្ពុជា ក៏បានរៀបចំចុះបញ្ជី រមណីយដ្ឋានប្រវត្តិសាស្រ្តមួយ ចំនន ួ ទៀត ដូចជា បសា ្រា ទ សម្បូរព្រៃគុហ៍ ប្រាសាទកោះ- កេរ និងភ គ ្នំ ល ូ ន ែ នៅក្នង ុ កិចប ្ច ជ ្រ ុំ ពេញអង្គល ក ើ ទី៣៨ នៃគ ណៈ- កម្មាធិការបេតិកភណ្ឌពិភព លោករបស់អង្គការយូណេស្កូ ដល ែ បព ្រ ត ឹ្រ ទៅ ្ត នៅឆ្នា២ ំ ០១៤ ខាងមុខនេះផងដែរ៕
ភ្នំេពញ ប៉ុស្តិ៍ ថ្ងៃសុក្រ ទី២៨ ែខមិថុនា ឆ្នាំ២០១៣ www.postkhmer.com
៩
ភ្នំេពញ ប៉ុស្តិ៍ ថ្ងៃសុក្រ ទី២៨ ែខមិថុនា ឆ្នាំ២០១៣
១០
www.postkhmer.com
ការសក ិ សា ្ អព ំ ក ី ណ ំ ត ើ នអ ៃ ក្សរ និងភាសានៅក ការប្រើប្រាស់ និងកា រប្រើខុសនូវកំណើតអក្សរ
Jean-Michel Filippi ក្រៅពឥ ី ណ្ឌា ចាប់ពស ី តវត្សរ៍ទ១ ី នគ ៃ .ស. ភូមភា ិ គអាស៊អា ី គ្នយ េ បា ៍ នកយ ្លា ជាទក ី ន្លង ែ កណ ំ ត់តន ្រា ឥ ៃ ទ្ធព ិ ល ឥណ្ឌាដ៏ម ហិមា។ តាមផវូ្ល សា សនា វិញ កា រធ្វឲ ើ យ្ មា នសា សនាហណ ិ ូ្ឌ និងមាននៅកង ុ្ន ជន ំ ឿសាសនាថី្ម មួយគ ព ឺ ះ្រ ព ទ ុ សា ្ធ សនានិងហ ណ ិ -ូ ្ឌ សាសនា ដែលជា ជ ន ំ ឿថម ី្ម យ ួ នៅ ក្នង ុ រដ្ឋ និងការបង្កត ើ ឲយ្ មានជា អក្សរឡង ើ ។ គំនត ិ របស់ក ម ្រុ អ ក ្ន ជ នា ំ ញមាន
ទស្សនៈយល់ឃញ ើ ផស្ ង េ គព ្នា ប ី -្រ ភព ដម ើ នសា ៃ សនាហណ ិ ូ្ឌ គឺកា រ បើកទលា ូ យតាមផវូ្ល សមុទ្រថី្ម ដែលចាបា ំ ច់បផ ំ ត ុ នៅកង ុ្ន ជន ំ ញ ួ ដែលព ង ឹ ផ ក ែ្អ ល លោ ើ ហធាតុមា ន តម្លៃ គឺមាស។ល។ រឿងចបា ្ ស់លា ស់ម យ ួ គ ថា ឺ ពះ្រ រាជាណាច កកា ្រ ន់សា សនាហណ ិ ូ ្ឌ ដើមដ ប ំ ង ូ ប ផ ំ ត ុ គ នៅ ឺ សម័យ «ហ្វ-ូ ណន» ចាប់បដិសន្ធិឡង ើ នៅ សតវត្សរ៍ទ១ ី នៃគ.ស. និងបន្ត មានរហូតដល់សតវត្សរ៍ទ៦ ី នៃ គ.ស.។ វាចបា ្ ស់ណា ស់គ នៅ ឺ ក ង ុ ្ន ស ម័យ
សិលាចារឹកវ៉កា ូ ញ់ (Vo Kanh) នាសតវត្សរ៍ទ៣ ី នៃគ.ស.។
កាលនោះហយ ើ ដល ែ សលា ិ ចារឹកនៅ អា ស៊អា ី គ្នយ េ បា ៍ នចាប់មា ន កំណត ើ ឡ ង ើ ហើយយ ង ើ អា ចធ្វើ ការសក ិ សា ្ សវ្រា ជវ្រា ពីការវវិ ឌ្ឍ របស់តអ ួ ក្សរនោះរហូតមកដល់ សព្វថន ៃ្ង ះេ ។ ការសក ិ សា ្ សវ្រា ជ្រាវជាងមយ ួ សតវត្សរ៍បានបង្ហាញថា បព ្រ ន ័ ្ធ សរសរេ អក្សរនៅអាស៊ីអាគ្នយ េ ៍ ដប ំ ង ូ បផ ំ ត ុ មានបភ ្រ ពដម ើ មកពី អក្សរឥណ្ឌាភា គខាងតប្ ង ូ ដ ល ែ គ េ សរសរេ ជាភាសាសស ំ ត ឹ្រ្ក ។ ជនជាតិពង ្ន កានសា ់ សនាហណ ិ ូ ្ឌ អ្វៗ ី គប ្រ យ ់ ង ៉ា ចាប់ផម ើ្ដ ឡង ើ ពី ការសរសរេ ជាភាសាសស ំ ត ឹ្រ្ក នៅ អាសុអា ី គ្នយ េ ៍ ហើយអ ក្សរចណា ំ ស់ បំផត ុ នៅ ភ ម ូ ភា ិ គនះេ មា នមកតាង ំ ពីសតវត្សរ៍ទ ៣ ី ន គ ៃ .ស.មះ៉្លេ ។ នេះ បើតា មសលា ិ ចារឹកវកា ូ ៉ ញ់ដែលគ េ រកឃញ ើ នៅជត ិ តប ំ ន់ Nha Trang បច្ចប ុ ប្ ន្នសត ិ្ថ នៅភាគ កណ្ដាលនប ៃ ទ ្រ ស េ វៀតណាម។ មួយរយៈពល េ ខ្លីកយ ្រោ មក អក្សរសស ំ ត ឹ្រ្ក នះេ តវូ្រ បានគយ េ ក ទៅសរសរេ ជាបភា ី សាសមប ្រា ន ់ -ិ យាយនៅក ង ុ្ន ភ ម ូ ភា ិ គនះេ គ ម ឺ យ ួ ជាភាសាមន ដ ល ែ គ ន េ យា ិ យនៅ សម័យនោ ះនៅប ទ ្រ ស េ ភ មា ូ ភា គ ខាងកត ើ និងនៅ ភា គកណ្ដាលន ៃ ប្រទស េ ថស ៃ ព្វថន ៃ្ង ះេ មួយទៀត គឺភាសាចាម ដល ែ ជាភាសា សម្រាបរា ់ ជាណាចក្រចាម ដល ែ គេដង ឹ សព្វថន ៃ្ង ះេ ជាបទ ្រ ស េ អាណាម និងនៅភម ូ ភា ិ គកសា ូ ង ំ ស៊ន ី តា មឆ រេ្ន ស មុទភា ្រ គខាងជង ើ ប្រទស េ វ ៀតណាមនិងច ង ុ ក យ ្រោ គឺភាសាខ្មរែ ។ អក្សរខរែ្ម ដល ែ គដ េ ង ឹ ថាមាន អាយុកាលយរូ ជាងគប េ ផ ំ ត ុ នះេ
សិលាចារឹកអង្គរបុរី នាដើមសតវតស្ រ៍ទ៧ ី នគ ៃ .ស.៦១១។ ត្រវូ បានបង្កត ើ ឡ ង ើ នៅ ក ង ុ្ន ទ ក ី ង ្រុ អង្គរបរុ ី ដែលសព្វថន ៃ្ង ះេ សត ិ្ថ នៅ ក្នង ុ ខត េ តា ្ត កែវ។ ទីកង ្រុ អង្គរបរុ ី អាចជាអតីតរាជធានីនស ៃ ម័យ ហ្វណ ូ ន។ សិលាចារឹកអង្គរបរុ ី ដល ែ ចះុ បញ្ជជា ី សលា ិ ចារឹក K 600 នេះ គឺព ត ិ ជា មា នអាយកា ុ លតាង ំ ព ឆ ី ំ្នា ៦១១មកមះ៉្លេ ។ ពាក្យថា «ព្នង»ដល ែ ជាឈះ្មោ នៃកម ្រុ ជនជាតិភាគតច ិ ដស ៏ ខា ំ ន់ មួយនៅកង ុ្ន ខត េ រ្ត តនគរិ នា ី បច្ច-ុ ប្បន្ននះេ ក៏តវូ្រ បានបើនៅ ្រ កង ុ្ន ភាសាខរែ្ម ផងដរែ មន ិ មន ែ មាន ន័យថា ជាភាពសាហាវព ផ ្រៃ ស្ ៃ ឬ មិនមាននយ ័ នោះទ។ េ នៅ ពេលអ ក ្ន ប ជ ្រា បា ្ញ រាំងលោ ក Georges Coedes សរសរេ ថា «ខ្មរែ គឺជា ជ នជាតិព ង ្ន ដែលកាន់ សាសនាហណ ិ »ូ្ឌ នោះ មន ិ ម ន ែ មាននយ ័ ថា ជា ពា ក្យប មា ្រ ថនោះ ឡើយ តជា ែ ការបញ្ជាកច ់ បា ្ ស់ មួយដ ម ើ ប្ ព ី ព ិ ណ៌នា ព ច ី ន្លោះពល េ មួយរវាងរបៀបរស់នៅនៃកល ុ សម្ពន ័ ម ្ធ យ ួ ទៅនង ឹ សម័យកាល នៃការបពា ើ្រ ក្យថា «ខ្មរែ » កាន់ សាសនាហណ ិ ូ្ឌ គឺជា សាសនារដ្ឋ វិមជ្ឈការ និងជាចង ុ កយ ្រោ គឺ អក្សរខ្មរែ នះេ ឯង។ នៅបុន្មា ៉ នសតវត្សរ៍កយ ្រោ មក បើប ៀ្រ បធៀបនង ឹ ភា សាចាម ន ង ិ ភាសាម នវញ ិ កា រសមច ្រេ ស រសេរ
ជាភាសាខរែ្ម នេះគេអាចចាត់ទក ុ ថាជាការបន្តវវិ ឌ្ឍឥតឈប់ឈរ មួយ។ ចូរយង ើ នាគ ំ គ ្នា ត ិ ងា យៗ ថា យើងអាចធកា ើ ្វ រសក ិ សា ្ តាម ដាននវូ ការវវិ ឌ្ឍនភា ៃ សា និងការ សរសរេ អ ក្សរខរែ្ម ចា ប់ព ស ី តវត្សរ៍ទ ី ៧នគ ៃ .ស. រហូតមកដល់ពល េ បច្ចប ុ ប្ ន្ននះេ ដោយគន ្មា ឧបសគ្គអី្វ កើតឡ ង ើ ។ និយាយជារម ួ ការវវិ ឌ្ឍ នះេ អា ចន យា ិ យថា គន្លងវប្បធ ម៌ ខ្មរែ គជា ឺ គន្លះឹ ដស ៏ ខា ំ នម ់ យ ួ ជយ ួ ឲយ្ យើងយល់ បានពអ ី តីតកាលនៃ ភូមភា ិ គអាស៊អា ី គ្នយ េ ន ៍ ះេ ។ ភាសាខរែ្ម នង ិ ភាសាសស ំ ត ឹ្រ្ក ពីសម័យបរា ុ ណ នៅដណា ំ ក់កា លនះេ គត េ វូ្រ ត ែ ផ្លាសប ់ រូ្ដ គន ំ ត ិ សង្សយ ័ ជាធម្មតា របស់ខន ួ្ល ដោយងាកមកគត ិ ថា គន ្មា មល ូ ហត េ ណា ុ មយ ួ ដល ែ ភាសាខរែ្ម កយ ្លា មកពភា ី សាសស ំ ត ឹ្រ្ក នោះទេ បើទោះជាមានហត េ ន ុ ៃ សាសនាហ ណ ិ ូ ្ឌ និងភា សាសស ំ ត ឹ ្រ ្ក ដែលមានឥទ្ធព ិ លខង ំ្លា ទៅលើ សន្ធានសព្ទកង ុ ្ន ភាសាខរែ ្ម និងភាសានៅ ប ទ ្រ ស េ ជ ត ិ ខា ងដទៃទ ៀត ក៏ដោយ។ បញ្ហាដល ែ ចះេ ចាក់ឫសជ្រៅ នេះទំនងជាធឲ ើ្វ យ្ នឹកឃញ ើ ដល់ សម័យកា លដប ំ ង ូ ន អា ៃ ណាពយា ្ - បាលបារាំងនិងបហ ្រ ល ែ ជាបាន ចាក់ឫ សជ្រៅនៅ ក ង ុ្ន ឥ រិយាប ថនៃ
កម ្រុ អក ្ន រកឃញ ើ ដល ែ ជាជន ជាតិបារាំង ជាលក ើ ដប ំ ង ូ ដល ែ មានការយល់ច ឡ ្រ ធ ំ ប ំ ផ ំ ត ុ ព ប ី ញ្ហា នេះរវាង«ប្រាសាទបាក់ប ក ែ »និង សភាពនកា ៃ រធ្លាកច ់ ះុ ដន ុ ដាបនៃ ប្រទស េ ខ រែ្ម នៅ ស ម័យកា លដល ៏ -ំ បាកនោះ។ ប៉ន ុ ក ែ្ត ង ុ្ន ពេលដឆា ៏ ប់បផ ំ ត ុ នោះ លោក Georges Groslier គឺជា អ្នកត ស៊ម ូ តិឥ តសក ្រា ស ន ្រា ព ្ត ក ី រេ -
សិលាចារឹក ពណ៌នាអំពី ពះ្រ ពុទសា ្ធ សនា ដែលសរសេរ ជាភាសាសំសត ឹ្រ្ក និងខ្មរែ បុរាណ នាសតវតស្ រ៍ទ៧ ី ។
ភ្នំេពញ ប៉ុស្តិ៍ ថ្ងៃសុក្រ ទី២៨ ែខមិថុនា ឆ្នាំ២០១៣
១១
www.postkhmer.com
ក្នង ុ តប ំ ន់អាស៊អា ី គ្នយ េ ៍ ដំណល ែ ខរែ្ម គថា ឺ បសា ្រា ទអង្គរ វត្ត អាចជាបសា ្រា ទហណ ិ ដ ូ ្ឌ ៏ អស្ចារយ្ បផ ំ ត ុ នៅកង ុ្ន ពភ ិ ពលោក កប្ រូ កបា ្ ច់រចនារបស់តប ួ សា ្រា ទ មានលក្ខណៈ ជាសាសនាហណ ិ ូ្ឌ ប៉ន ុ ទោ ែ្ត ះជាយង ៉ា នះេ កី្ដ ទីបផ ំ ត ុ តួបសា ្រា ទទាង ំ មល ូ នះេ គមា ឺ ន លក្ខណៈជាខរែ្ម យង ៉ា ពត ិ បក ្រា ដ គ្មានអប ី្វ ប ្រែ ល ួ្រ ឡយ ើ ។ បើគត ិ ទៅដល់ភាសាវញ ិ គ្មាន ប្រទស េ ណា ម យ ួ អា ចបជ ្រ ង ែ ន ង ឹ ការពត ិ បានឡយ ើ ថា ភាសាខរែ្ម នៅស ម័យកា លដច ូ គ នោ ្នា ះគព ឺ ត ិ ជាមានការវវិ ឌ្ឍបន្តមកពស ី លា ិ ចារឹកមន ុ សម័យអង្គរ ដល ែ ជា មរតករបស់ខរែ្ម ពប ី រា ុ ណកាល។ ជាងនោះទៅទៀតគឺ អត្ថបទជា ភាសាខរែ្ម នៅសតវតស្ រ៍ទី៨ គឺ យ៉ាងហោចណាស់មយ ួ ផក ែ្ន តវូ្រ បានសល ្គា ថា ់ ជារបស់បទ ្រ ស េ កម្ពជា ុ ចុះចណ ំ ក ែ ភាសាអង់- គ្លស េ កា លពស ី ម័យបុរាណកា ល នៅជនា ំ ន់ Beowulf និងជនា ំ ន់ អ្នកនយា ិ យភាសាអង់គស េ្ល នៅ សម័យទ ន ំ ប ើ ប ច្ចប ុ ប្ នវ្ន ញ ិ វាយង ៉ា ម៉ច េ វិញដរែ ?
ដំណរើ របស់បទ ្រ ស េ កម្ពជា ុ មានសលា ិ ចារឹកតម ឹ្រ តវូ្រ មយ ួ ចំនន ួ ជាភាសាសស ំ ត ឹ្រ្ក ដល ែ ខម ឹ្ល សារមានលក្ខណៈខស ុ បក ែ្ល ពី សិលាចារឹកភាសាខរែ្ម ។ អ្វដ ី ល ែ នៅមានបញ្ហានោះគឺ លក្ខណៈខស ុ បក ែ្ល គរ្នា វាងភាសា ទាំងពរី នះេ ។ សស ំ ត ឹ្រ្ក ដែលជា ភាសានអ ៃ ក ្ន កា ន់សា សនាហណ ិ ូ្ឌ នោះគជា ឺ យានកម្មមយ ួ សម្រាប់ អត្ថបទមានលក្ខណៈជាអក្សរ សាស្ត្រ ប្រវត្តសា ិ ស្ត្រ និងទ ស្សន- វិជ្ជាបែបអរូបី។ សិលាចារឹកភាសាសស ំ ត ឹ្រ្ក គឺ គ្មានលក្ខណៈណាចាក់ឫសនៅ ក្នង ុ ដន ែ ដដ ី ល ែ សលា ិ ចារឹកទាង ំ នេះត វូ្រ បា នបង្កត ើ ឡ ង ើ នោ ះទេ គឺ បើនយា ិ យឲយ្ តង ្រ ទៅ ់ គឺគអា េ ច និយាយបានថា សិលាចារឹកដច ូ គ្នានះេ តវូ្រ បានរកឃញ ើ នៅកង ុ្ន ប្រទស េ ជ្វា (ចាម) ឬក៏សលា ិ ចារឹកភាសាសស ំ ត ឹ្រ្ក នៅកម្ពជា ុ ។ ស្ថានភាពសលា ិ ចារឹកភាសា ខ្មរែ ន ះេ មា នលក្ខណៈខស ុ គ ទា ្នា ង ំ ស្រង ុ គឺ មិនសវូ មានលក្ខណៈជា អរូបច ី ន ើ្រ ទ េ សិលាចា រឹកខ រែ្ម មា ន
រមណយ ី ដន្ឋា ភស ំ្ន ងី៊ ជាង ធៀនសាន
ការបង្ហាញពីតថភាពបទ ្រ ស េ កម្ពជា ុ ដ ច ូ ជា ប ង្ហាញព ត ី ប ួ សា ្រា ទ មូលដ្ឋានសាសនា និងតងយ ្វា ឬក៏ស យ ួ សា រអា ករហើយជា ការ ពិត សិលាចារឹកទាង ំ នេះបាន បង្ហាញពកា ី រចាប់អារម្មណខ ៍ ង ំ្លា ទៅលកា ើ របង្កត ើ បវ្រ ត្តសា ិ ស្តន ្រ ៃ មាតុភម ូ ខ ិ រែ្ម ៕ PN
ទេសភាពសស ្រ ត ់ កា ្រ លនៅតំបន់ភស ំ្ន ង ី៊ ជាង ធៀនសាន។ រូបថត.សហការី
ការវិវត្តនទ ៃ មង ្រ អ ់ កស្ រខ្មរែ ។
រមណយ ី ដ ន ្ឋា ភ ំ្ន ស៊ង ី ជា ង ធៀន សាន (Xinjiang Tianshan) ប្រទស េ ចន ិ ត្រវូ បានកិចប ្ច ជ ្រ ំុ គណ:កម្មាធ កា ិ របត េ ក ិ ភណ្ឌពភ ិ ព លោកលក ើ ទី៣៧ នៅភ្នព ំ ញ េ សម្រេចដាក់ចល ូ ទ ៅ ក្នង ុ បញ្ជី បត េ ក ិ ភណ្ឌពភ ិ ពលោក ដោយ ជោគជយ ័ ។ វាជារមណយ ី ដន ្ឋា ធម្មជាតិដ៏សស ្រ ់ត្រកាលមយ ួ របស់បទ ្រ ស េ ចន ិ ដល ែ តវូ្រ បាន ដាក់បញ្ចល ូ ទៅកង ុ្ន បញ្ជប ី ត េ ក ិ ភណ្ឌពភ ិ ពលោកនៅកង ុ្ន សម័យ
ប្រជព ំុ ញ េ អង្គលក ើ ទ៣ ី ៧ របស់ គណៈកម្មាធិការបត េ ក ិ ភ ណ្ឌព ភ ិ ព លោក នៅរាជធានីភព ំ្ន ញ េ កាល ពីសប្តាហម ៍ ន ុ ។ វិសាលភាពនភ ៃ ំ្ន ធៀនសា ន ដែលច ះុ ក ង ុ្ន ប ញ្ជនោ ី ះ គឺគប ្រ ដណ្តបនៅ ់ លផ ើ ដ ៃ្ទ ស ី រុប ចំន ន ួ ៦ ០៦.៨៣៣ ហិកតា ដល ែ រួមប ញ្ចល ូ ទៅ ដោ យរមណយ ី ដ ន ្ឋា តូចៗចន ំ ន ួ ប ន ួ ទ ៀតជាច ណ ំ ះុ នៅ ក្នង ុ នោ ះ។ រមណយ ី ដ ន ្ឋា ន ះេ គ ជា ឺ ផ្នក ែ ម យ ួ ន ភ ៃ ធ ំ្ន ៀនសាន ដ៏ធ ល ំ ង ឹ្វ ល្វយ ើ ដល ែ លាតសន្ធង ឹ នៅតប ំ ន់
កណ្តាលនាបទ ្រ ស េ ចន ិ រួមទាំង ខ្ពងរា ់ ប វាលទំនាប ជ្រលងភ្នំ បឹង និងស្ទង ឹ តូចៗ។ រមណយ ី ដន ្ឋា ស៊ង ី ជាង ធៀនសាន នះេ មាន ទស េ ភាពលឆ ្អ ត ើ ឆាយតម ែ យ ួ គ្មានព រី ដោយសា រវាប ប ្រែ ល ួ្រ ទៅ តាមរដូវកា លធៗ ំ ព រី គឺរដូវត ជា ្រ ក់ និងរដូវក្តៅ នៅកង ុ្ន បទ ្រ ស េ ចន ិ ។ ក្រៅអំពីទស េ ភាពដ៏សស ្រ ់ត្រ កាលនោះ ទីនះេ កជា ៏ ដន ែ ជម្រក សត្វព្រៃ និងពពួករក ុ ជា ្ខ តិកម្រៗ មួយចន ំ ន ួ ទៀតផងដរែ ៕
១២
ភ្នំេពញ ប៉ុស្តិ៍ ថ្ងៃសុក្រ ទី២៨ ែខមិថុនា ឆ្នាំ២០១៣ www.postkhmer.com