Labyrint Wegwijs 10 stap 3 voorbeeld

Annette van Dijk Madeleine Lodeweges Jos Thewessen Ad Uijtdewilligen Harry Zengerink

10

Vriendschap en liefde levensbeschouwing voor de onderbouw havo/vwo wegwijzer 10

3e druk ISBN 978-90-425-4229-7

9 789042 542297

cover 10.indd 1

19-08-2009 16:04:11

Vriendschap en liefde is wegwijzer 10 van Labyrint, een methode levensbeschouwing voor de onderbouw havo/vwo. De methode biedt materiaal voor drie lesjaren en bestaat uit vijftien wegwijzers en de methodesite www.labyrintonline.nl. Daarnaast is er voor de docent veel materiaal ter ondersteuning in de handleiding en via de methodesite.

ThiemeMeulenhoff, locatie Baarn Postbus 225 3740 AE Baarn Telefoon: E-mail: Internet:

035 548 24 11 vo@thiememeulenhoff.nl www.thiememeulenhoff.nl www.labyrintonline.nl www.labyrintonline.nl/ww10

Ontwerp en lay-out:

Mediaeval Ontwerpers, Nijmegen Pre Press, Zeist ELF beeldredactie en - research, Geldermalsen Anjo Mutsaars, Haren Thom Geurts

Beeldresearch: Illustraties: Vakdidactische adviezen:

Verantwoording Foto’s ELF beeldredactie en -research, Geldermalsen: cover, p. 9, 11, 19, 21, 27, 35 Editions Gallimard, Parijs: p. 6, 7 John Powell/Alamy, Abingdon: p. 8 links Pim Rusch Fotografie, Leiden: p. 8 midden Kevin Fleming/Corbis/TCS, Amsterdam: p. 8 rechts Jutta Klee/Corbis/TCS, Amsterdam: p. 15 Peter M. Fisher/Corbis/TCS, Amsterdam: p. 21 Venus Veldhoen Fotografie, Amsterdam: p. 24 AKG-Images, Berlijn: p. 25 links

The Aquarius Collection, Hastings: p. 25 midden WFA, Den Haag: p. 25 rechts, p. 26 LWA-Dann Tardiff/Corbis/TCS, Amsterdam: p. 27 rechts Philadelphia Museum of Art/Corbis/TCS, Amsterdam: p. 29 In the Picture, Zoelmond: p. 31 Betsie van de Langenberg, Eindhoven: p. 33 Profimedia/Alamy, Abingdon: p. 34 Photo Network/Alamy, Abingdon: p. 39 Steve Prezant/Corbis/TCS, Amsterdam: p. 43

Tekst De bijbelteksten in de wegwijzers van Labyrint komen uit de Nieuwe Bijbelvertaling, Katholieke Bijbelstichting, Boxtel, Nederlands Bijbelgenootschap, Haarlem 2004. Het verhaal op p. 6 en 7 is overgenomen uit De kleine prins, Antoine de Saint-Exupéry, 27e druk, Uitgeversmaatschappij Ad. Donker, Rotterdam, 2001.

Voor haar op pag. 15 is een liedtekst, gezongen door Frans Halsema, geschreven door J. Holmes en M. v.d. Plas, 1977.

De uitgever heeft getracht met alle rechthebbenden op illustraties en teksten contact op te nemen. Mogelijk is dit niet in alle gevallen gelukt. Diegene die meent rechten te kunnen doen gelden op illustraties en/of teksten, wordt verzocht contact op te nemen met de uitgever.

Derde druk, eerste oplage, 2009 ISBN 9789042542297/NUR 132 © 2005, 2009

Uitgeverij ThiemeMeulenhoff, Baarn

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 juncto het Besluit van 20 juni 1974, St.b. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, St.b. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijke verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden.

wegwijs labyrint 10.indd 2

26-08-2009 09:43:40

Inhoud Inleiding: Relaties

4

Vriendschaps- en liefdesrelaties zijn voor een mens bijna even belangrijk als zuurstof en voedsel. Maar: waar gaat het allemaal om in menselijke relaties?

Stap 1 Verliefd

13

Je kunt op verschillende manieren naar liefde en vriendschap kijken. In een les biologie kijk je op een andere manier naar vriendschap en liefde dan in een les levensbeschouwing of ethiek.

Stap 2 Allemaal anders

17

Mensen denken verschillend over vriendschap en liefde. In vriendschaps- en liefdesrelaties hanteren mensen soms heel verschillende waarden. Wat betekenen deze relaties voor jou en hoe ver ga je in je relaties?

Stap 3 Bouwen op vriendschap en liefde

23

Hoe denken verschillende waardegemeenschappen over vriendschap en liefde? Op welke manieren worden vriendschaps- en liefdesrelaties in waardegemeenschappen vorm gegeven?

Stap 4 Grenzen

32

Waar liggen grenzen? Wat doe je wel en niet in vriendschaps- en liefdesrelaties? En hoe zit dat met toegestane en verboden relaties? Redeneer en discussieer maar mee.

Stap 5 Belangrijke beslissingen

37

Hoe je in de praktijk omgaat met vriendschap en liefde heeft gevolgen voor je leven en voor hoe je je voelt.

Afronding: Liefde en dat soort zaken

41

Maak met elkaar een programma over de liefde. Daarnaast vind je nog vele andere opdrachten ter afronding van deze wegwijzer.

wegwijs labyrint 10.indd 3

26-08-2009 09:43:40

โ ข

Opdracht 22

a Met wie zou jij over je verliefdheid kunnen praten? Leg uit waarom. b En met wie zou jij juist niet over je verliefdheden praten?

Grenzen In deze stap heb je nagedacht over hoe jij nu eigenlijk tegen vriendschap en liefde aankijkt. Je bent nagegaan welke gevoelens deze begrippen bij je oproepen. Waarschijnlijk zijn er antwoorden die je graag aan klasgenoten wilt laten zien. Maar misschien heb je ook antwoorden gegeven die je zรณ persoonlijk vindt dat je ze voor jezelf wilt houden. Dit betekent dat je grenzen moet stellen: welke van mijn persoonlijke gevoelens wil ik wel en welke niet delen met je klasgenoten, ouders of een van je docenten.

G Opdracht 23 a Bedenk welke antwoorden van de opdrachten 18 t/m 22 je met anderen zou willen bespreken. b Zoek een paar klasgenoten op en bespreek elkaars antwoorden. c Welke van jullie antwoorden zouden jullie met je ouders of mentor willen bespreken? d Noem redenen waarom jullie je antwoorden met sommige personen wel en met andere personen niet willen bespreken.

ww 10 - Vriendschap en liefde

wegwijs labyrint 10.indd 22

[22]

Stap 2 Allemaal anders

26-08-2009 09:44:04

Stap 3 Bouwen op vriendschap en liefde

V

‘ roeger was het allemaal anders’, zei oma. Joris kende het verhaal al. Oma was altijd getrouwd geweest met opa. Zij vormde een traditioneel gezin met opa en de vier kinderen, waarvan zijn moeder er één was. Oma en opa hadden elkaar leren kennen en toen ze wat voor elkaar bleken te voelen, was opa bij de vader van oma om de hand van diens dochter gaan vragen. Toen de wederzijdse ouders het voorgenomen huwelijk hadden goedgekeurd, waren opa en oma het huwelijk en alles wat eraan vast zat gaan regelen. Het stadhuis, de kerk en een diner. Na afloop van het diner had opa oma over de drempel van hun woning gedragen. Het was de eerste nacht die ze samen doorbrachten. Al spoedig was Joris’ oudste oom geboren. Opa had altijd hard gewerkt, terwijl oma voor de kinderen en het huishouden zorgde. En daar had ze een dagtaak aan. Hoe anders was dat nu bij Joris thuis. Joris was maar wat blij met zijn moeder. Die was af en toe niet thuis en haar baan nam behoorlijk wat tijd in beslag, maar ze had altijd wel tijd als er echt iets te bespreken viel. En ze vond het leuk als Joris vertelde over school, zijn sport en zijn vrienden.

Eigenlijk waren zij zelf een soort vrienden. ‘Het is nu gewoon allemaal anders dan vroeger, veel relaxter!’, zei Joris vol bravoure. Oma keek hem verwonderd aan, alsof ze een beetje gekwetst was.

ww 10 - Vriendschap en liefde

wegwijs labyrint 10.indd 23

[23]

Stap 3 Bouwen op vriendschap en liefde

26-08-2009 09:44:04

•

Opdracht 24

Beschrijf je eigen thuissituatie. a Wie wonen er bij jou in huis? b Wat doen jullie samen? c Hoe zou je de omgang tussen de verschillende bewoners willen beschrijven? d Welke waarden dragen jullie als waardegemeenschap uit?

Vriendensites Veel mensen nemen tegenwoordig deel aan internetcommunities. Er bestaan allerlei vriendensites, waarop je je vrienden en vriendinnen kunt ontmoeten. Via Hyves.nl kun je opzoeken of je op een populaire school zit. Ook kun je je eigen community stichten en allerlei mensen toelaten tot of schrappen uit je eigen vriendenclub. Er bestaan mensen die wel honderd internetvrienden hebben.

•• ••

Opdracht 25

Bespreek met elkaar: – van welke internetcommunities je lid bent; – wat de deelnemers aan dergelijke communities met elkaar verbindt; – welke waarden de deelnemers gezamenlijk hebben; – waaraan je moet voldoen om aan jouw community mee te mogen doen; – bij wie je graag uitgenodigd zou willen worden om lid te worden en waarom.

ww 10 - Vriendschap en liefde

wegwijs labyrint 10.indd 24

[24]

Stap 3 Bouwen op vriendschap en liefde

26-08-2009 09:44:04

Bezegeling van de liefde Mensen die verliefd zijn, willen hun liefde op een of andere manier bezegelen. Sommige paren geven elkaar een ring en besluiten te gaan samenwonen, andere mensen willen hun relatie onder het toeziend oog van getuigen officieel laten registreren op het stadhuis en weer anderen willen hun relatie laten inzegenen of deze bevestigen voor God. Waardegemeenschappen kennen rituelen om relaties officieel vorm te geven. De meest traditionele manier om dat te doen is het huwelijk tussen man en vrouw.

G Opdracht 26 Ga naar de Infotheek op www.labyrintonline.nl/ww10 en kijk bij het trefwoord ‘huwelijk’. Je vindt er informatie over de manier waarop verschillende waardegemeenschappen relaties officieel maken door een huwelijk. a Verdeel de in de infotheek onder ‘huwelijk’ genoemde waardegemeenschappen. b Ieder lid beschrijft van de gekozen waardegemeenschap: – welke rituelen er plaatsvinden; – welke symbolen er gebruikt worden; – welke rollen de verschillende betrokken personen (bruid, bruidegom, wederzijdse ouders, voorganger) spelen; – welke waarden er centraal staan. c Maak er met elkaar een schema van. ww 10 - Vriendschap en liefde

wegwijs labyrint 10.indd 25

[25]

Stap 3 Bouwen op vriendschap en liefde

26-08-2009 09:44:06

Verschillende relatievormen Je ergens thuis voelen betekent dat je je geaccepteerd voelt, dat je veilig bent en dat je jezelf kunt zijn. Vroeger was dat meestal een gezin met een vader, moeder en kinderen. Maar in onze tijd is dat vaak anders. Je kunt ook een gezin vormen met broertjes en zusjes en alleen je moeder. Of alleen met je vader. Er zijn ook mensen die zich thuis voelen in een woongemeenschap van ouderen, met meer gezinnen samen of die zich in een klooster thuis voelen. Er zijn veel meer manieren om samen te leven dan in een traditioneel gezin. Maar altijd moet het in zo’n gemeenschap veilig zijn, moet je op elkaar kunnen vertrouwen, van elkaar kunnen leren en elkaars leven er een beetje beter maken: kortom: vriendschap of liefde in welke vorm ook moeten de basis vormen voor je leefsituatie thuis.

G Opdracht 27 a Ga naar www.labyrintonline.nl/ww10 en kies deze opdracht. Zoek op wat de volgende samenlevingsvormen inhouden: – samenwonen; – geregistreerd partnerschap; – trouwen op huwelijkse voorwaarden; – trouwen in gemeenschap van goederen. b Welke waarden staan centraal bij de diverse samenlevingsvormen?

ww 10 - Vriendschap en liefde

wegwijs labyrint 10.indd 26

[26]

Stap 3 Bouwen op vriendschap en liefde

26-08-2009 09:44:09

Gemeenschappen vergelijken Op het eerste gezicht heel verschillende waardegemeenschappen kun je met elkaar vergelijken. En dan zou je tot heel verrassende resultaten kunnen komen. Wat heeft een kloostergemeenschap gemeen met een groep als de gothics?

•• ••

Opdracht 28

Ga naar www.labyrintonline.nl/ww10 en kies deze opdracht. Doe een onderzoekje: één van jullie onderzoekt de kloostergemeenschap, een ander de site van de gothics, weer een ander de leefgemeenschap Severinus en de laatste bekijkt het filmpje van de boeddhistische monniken. Beantwoord de volgende vragen. a Wat is kenmerkend voor de vier gemeenschappen? b Wat is de rol en betekenis van de kleding en andere symbolen van deze gemeenschappen? c Welke waarden vinden deze gemeenschappen? d Welke rol spelen vriendschap en liefde in deze gemeenschappen?

Liefde als basis en verbinding tussen mensen De liefde is van alle tijden en plaatsen. Het ‘Hooglied’, zoals het Lied der Liederen uit de Tenach in het Nederlands genoemd wordt, drukt het verlangen van een meisje en een jongen naar elkaar uit. De volgende tekst komt uit de voorleesbijbel en is een eigentijdse bewerking ervan.

Verlangen ww 10 - Vriendschap en liefde

wegwijs labyrint 10.indd 27

[27]

Stap 3 Bouwen op vriendschap en liefde

26-08-2009 09:44:11

Hij Wat ben je mooi, wat ben je bekoorlijk, liefde en verrukking, dat ben jij.

Als een palm is je gestalte, je borsten zijn als druiventrossen.

Ik dacht: Laat ik die palm beklimmen, ik wil zijn bladeren grijpen.

Laten jouw borsten als trossen van de wijnstok zijn, je adem als de geur van appels, je tong als zoete wijn waarin mijn kussen baden, mijn lippen en tanden gedompeld zijn.

Hij Kijk! Zie je dat meisje uit Sulem, zoals ze danst tussen twee reien?

Wat zijn je voeten mooi in je sandalen, koningskind!

Je heupen draaien sierlijk rond, de schepping van een kunstenaar.

Je navel is een ronde kom, die gevuld is met kruidige wijn.

Je buik is een bergje tarwe, dat door lelies wordt omzoomd.

Je borsten zijn als kalfjes, als de tweeling van een gazelle.

Je hals is als een toren van ivoor, je ogen als de vijvers van Chesbon, bij de poort van Bat-Rabbim.

Je neus is als een toren van de Libanon, die uitkijkt over Damascus.

Je hoofd rijst op als de Karmel, omkruld door purperen lokken, waarin een koning ligt verstrikt.

Zij Ik ben van mijn lief, en hij verlangt naar mij.

Kom, mijn lief, laten we het veld in gaan, en tussen de hennabloemen slapen.

Laten we de wijngaard in gaan, morgenvroeg, en kijken of de wijnstok al is uitgebot, zijn bloesems al ontloken zijn, de granaatappel al bloeit.

Daar zal ik jou beminnen.

De liefdesappels geuren al.

Boven onze poorten hangt een keur van vruchten, vers geplukte, goed gedroogde.

Mijn lief, ik heb ze bewaard voor jou.

ww 10 - Vriendschap en liefde

wegwijs labyrint 10.indd 28

[28]

Stap 3 Bouwen op vriendschap en liefde

26-08-2009 09:44:13

•

Opdracht 29

Lees de tekst uit het ‘Hooglied’, bekijk de afbeelding en maak de opdracht. a Schrijf op met welke personen jij je op een liefdevolle manier verbonden voelt. b Binnen welke waardegemeenschappen spelen lichamelijke vriendschap en liefde een rol? Je kunt hiervoor naar de rubriek Waardegemeenschap op www. labyrintonline.nl/ww10 gaan. Loop de diverse waardegemeenschappen langs.

Waar speelt lichamelijke liefde of seks een rol en waar zeker niet? Zijn er regels voor de lichamelijke omgang met elkaar?

Het ‘Hooglied’ is weleens op de volgende manier uitgelegd. Zoals twee geliefden naar elkaar verlangen, zo verlangt God naar zijn volk en zo zou zijn volk ook naar hem moeten verlangen. Een Moslim heeft zijn liefde voor Allah als volgt verwoord: ‘Als het enigszins mogelijk is, móet ik elk jaar op bedevaart naar Mekka. Daar ben je met allemaal gelijkgezinden bij elkaar, daar kun je je liefde voor Allah laten zien en daar ervaar je ook wat het betekent dat je als moslims één gemeenschap bent, daar ervaar je de liefde van je medemoslims’ .

De meeste hindoes laten hun liefde voor God zien in het pujaritueel.

•• Opdracht 30 Lees de teksten over de uitleg van het ‘Hooglied’, de bedevaart naar Mekka en bekijk het filmpje over het pujaritueel bij deze opdracht op www.labyrintonline. nl/ww10. a Op welke manier laten gelovigen hun liefde voor God blijken? b Op welke manier vormt God een verbinding tussen gelovigen?

Al was het dat ik met de tongen van de engelen sprak maar ik had de liefde niet ik was een zak Al gaf ik jou de mooiste dingen ter herinnering kado maar ik had de liefde niet ik gaf je niets Liefde dat is tederheid liefde is genegenheid liefde is een eeuwigheid in een seconde Al hield het hele land collectes voor een schitterend doel maar het had de liefde niet ‘t was enkel show

ww 10 - Vriendschap en liefde

wegwijs labyrint 10.indd 29

[29]

Stap 3 Bouwen op vriendschap en liefde

26-08-2009 09:44:14

Al gaf ik meer om alle mensen dan ik ooit zou kunnen doen maar ik had de liefde niet ik was een rund

Al leef je enkel voor een ander en geef je alles wat je hebt maar je hebt de liefde niet dan leef je niet

Liefde is barmhartigheid en liefde is gerechtigheid liefde kost een kleinigheid en is niet te betalen

Liefde geeft het leven zin en liefde is voor iedereen van alles het begin liefde is ... vul het zelf maar in

Al ben je beter dan een ander al doe je anders dan je bent maar je hebt de liefde niet het wordt herkend

Herman van Veen

•

Opdracht 31

Lees de tekst van Herman van Veen. De tekst eindigt met ‘liefde is… vul het zelf maar in’. Maak een poster, waarin je invult in woord en beeld wat ‘liefde is…’

O tempora, o mores (andere tijden, andere gewoonten) Andere tijden, andere gewoonten. Dat geldt zeker voor opvattingen over liefde en vriendschap. Bij de volgende opdrachten gaan jullie twee interviews bekijken: één met een ouder echtpaar en één met een jong stel.

•

Opdracht 32

Deze opdracht gaat over een ouder echtpaar met christelijke waarden. Ga naar deze opdracht op www.labyrintonline.nl/ww10 en bekijk het met hen gehouden interview. a Wat betekent getrouwd zijn met voor het oudere echtpaar? b Heeft het christelijk geloof hen geholpen het huwelijk tot een succes te maken? Motiveer je antwoord. c De liefde is geduldig, vriendelijk en niet jaloers. Zijn ze nooit ongeduldig, onvriendelijk of jaloers geweest? En hoe gingen ze daar dan mee om? d Wat is de kracht van het huwelijk volgens het oudere echtpaar? e Wat betekent: ‘Trouw, tot de dood ons scheidt’? f Welke waarden uit eerdere teksten in deze stap kom je in het interview tegen?

ww 10 - Vriendschap en liefde

wegwijs labyrint 10.indd 30

[30]

Stap 3 Bouwen op vriendschap en liefde

26-08-2009 09:44:15

Samenwonen Vroeger ging je trouwen als je met elkaar wilde samenleven. Het huwelijk was voor een man en een vrouw bestemd.

Dat is tegenwoordig anders, twee vrouwen kunnen ook met elkaar trouwen, net als twee mannen. Het huwelijk was een soort bescherming, verzekering voor de toekomst. Tegenwoordig lijken veel mensen die zekerheid en bescherming niet meer nodig te hebben. Veel jongeren gaan namelijk eerst samenwonen en of ze met elkaar trouwen, is nog maar de vraag.

•

Opdracht 33

Deze opdracht gaat over een jong stel dat met elkaar samenwoont. Ook zij hebben met elkaar afspraken gemaakt en hebben de wens om het fijn en gezellig te hebben. Ga naar deze opdracht op www.labyrintonline.nl/ww10, bekijk het interview en beantwoord daarna de vragen. a Wat zijn de voornaamste redenen om verder door het leven te trekken en samen te wonen? b Welke beloften hebben ze elkaar gedaan? c Wat is de kracht van hun samenleven volgens henzelf? d Is de uitdrukking ‘trouw, tot de dood ons scheidt’ voor hen ook van belang? e Wat zijn overeenkomsten en verschillen met het oudere echtpaar? f Welke waarden uit eerdere teksten in deze stap kom je tegen in dit interview?

Liefde en vriendschappen: telkens anders Aan liefde en vriendschap wordt door iedereen anders vorm gegeven. Maar een aantal elementen blijkt overal voor te komen. Liefde en vriendschap verbinden mensen; trouw en oprechtheid zijn belangrijke waarden, maar bovenal geldt de uitspraak: ‘Liefde is het enige dat meer wordt, wanneer we die met een ander delen’.

ww 10 - Vriendschap en liefde

wegwijs labyrint 10.indd 31

[31]

Stap 3 Bouwen op vriendschap en liefde

26-08-2009 09:44:15

Annette van Dijk Madeleine Lodeweges Jos Thewessen Ad Uijtdewilligen Harry Zengerink

10

Vriendschap en liefde levensbeschouwing voor de onderbouw havo/vwo wegwijzer 10

3e druk ISBN 978-90-425-4229-7

9 789042 542297

cover 10.indd 1

19-08-2009 16:04:11