Er woont niemand aan het Samuël Dasberghof

Tekst: Heintje Groesbeek - Foto: RAD

Tussen de Grote Markt en de Gravenstraat is een hofje waarin auto’s geparkeerd worden en wat achterdeuren van huizen en winkels aan de Gravenstraat, Wijnstraat en Grote Markt op uitkomen. Op deze plek stond de synagoge die in 1965 afgebroken werd en met de joodse school, het badhuis en het huis van de rabbi onderdeel vormde van een klein verdwenen joods stadsdeel.

Op 1 februari stemde de gemeenteraad tijdens de bespreking van de visienota ‘Slijpen aan een diamant’ unaniem in met een motie om de joodse cultuurhistorie te betrekken bij de herontwikkeling van de Grote Markt.

Joodse cultuurhistorie

In 1670 vestigde de eerste Jood Salomon Levi zich in Dordrecht. Door het afleggen van de poorterseed werd hij officieel stadsburger, terwijl de Joden daarvan tot dusver uitgesloten waren. Waarschijn lijk kocht hij zijn recht af, dat was een kostbare aangelegenheid. In 1696 werden Salomon en zijn oudste zonen Levi en Meyer Salomons toegelaten tot het Groot Koopmansgilde en dat was heel bijzonder, want tot dan konden Joden geen lid worden van een gilde. Er ontstond een kleine Joodse gemeenschap door de komst van Joden uit Rotterdam en Amsterdam. Aan het Wilgenbos werd in 1738 een joodse begraafplaats ingericht en een synagoge vond in 1739 een plek in het Mariënbornklooster.

Door de Franse tijd werden Joden gelijkgesteld aan de burgers van de Bataafse republiek en mochten dus deelnemen aan het maatschappelij ke en politieke leven buiten de eigen gemeenschap, die in de tweede helft van de achttiende eeuw groeide en 1 procent van de Dordtse bevolking vormde. Het was een arme gemeenschap, maar door het stijgen van de welvaart kwam er in 1854 een nieuw joods gemeenschapscentrum aan de Varkenmarkt, een school en een sy nagoge. Samuël Dasberg, de naamgever van het bovengenoemde hofje waaraan niemand woont, was van 1894-1932 opperrabbijn in Dordrecht. Hij was ook voorzanger en leraar Hebreeuws aan het Johan de Witt Gymnasium. Een inspirerend en geliefd man die een uitgebreide kennis van de Talmoed (het heilig boek van de Joden en de commentaren daarop) bezat, hij gaf lezingen over onderwijs en opvoeding en was een bekwaam redenaar.

Dasberg speelde ook een belangrijke rol bij de oprichting van de Dordtse leeszaal in 1899, de eerste die begon met het uitlenen van boeken, dus de eerste echte openbare bibliotheek. Hij stond in hoog aanzien bij de Dordtse bevolking, honderden mensen bewezen hem dan ook de laatste eer bij zijn uitvaart in 1933.

Zijn ambtswoning aan de Varkenmarkt (nu het pand met de nummers 9-11) keek uit op de synagoge. Zijn zoon Eli die bij de onthulling van het naambordje Samuël Dasberghof in 1984 aanwezig was, schreef een gedicht over de omge ving waar hij zijn jeugd doorbracht.

In de laatste strofen van zijn gedicht refereert Dasberg aan de Tweede Wereldoorlog waarin 290 Dordtse Joden de dood vonden in concentratiekampen. Vijf kwamen er te rug, in totaal overleefden 55 Dordt se Joden de oorlog. Hij noemt de Grote Markt een saai en somber plein en dat is het ook, het is al ja ren het ondergeschoven kind van Dordrecht Centrum. Na de sloop van de historische bebouwing van Wijnstraat en Varkenmarkt, waaronder de Joodse mediene*, zouden nieuwe brede wegen samen komen op de Grote Markt. Dit plan ging niet door en in plaats daarvan ontstond een doods parkeerterrein met weinig inspirerende flats erom heen. Een plaquette op de gevel van het flatgebouw op de kop van de Grote Markt toont een foto van de synagoge die daar stond.

Herinrichting Grote Markt

Er ligt een drietal plannen om de Grote Markt te herinrichten en het winkelgebied beter met de havens te verbinden:

1. Het plan van de gemeente voor - alweer - een evenementenplein. Dit idee zal bij veel bewoners van het gebied de vraag oproepen, of er dan wel nota van is genomen, dat het geluid op die plek naar alle kanten reflecteert. Boven dien vormt het een weinig sfeervolle en bezielende invulling van de ruimte.

2. Andries Lugten heeft een aantal jaren geleden al een plan ge presenteerd voor een woonhof met diversiteit in woningen die aan de Tolbrugstraat landzijde in een groen stadspark liggen. Ook is daarin plaats voor kleine ondernemers.

3. Projectontwikkelaar van Loon heeft de winkels vanaf de Action tot de Wijnstraat opgekocht en opteert voor een winkelstrip met woningen.

In plaats van een armzalig hofje verdient Samuël Dasberg een prominentere plek om zijn naam aan te geven.

Welk plan het wordt, is nog een topic, maar de Dordtse Joodse gemeenschap heeft er terecht de aandacht op gevestigd, dat de herinrichting van de Grote Markt de mogelijkheid genereert om het verdwenen Dordtse Joodse leven weer zichtbaar te maken.

Mooi zou zijn, als dit ook in de nomenclatuur zichtbaar zou worden door meer eer te bewijzen aan een Joods geleerde die veel voor de gehele Dordtse gemeenschap heeft betekend. In plaats van een armzalig hofje verdient Samuël Dasberg een prominentere plek om zijn naam aan te geven.

* mediene: alle Joodse gemeenten in Nederland, behalve Amsterdam.

Het huis waar ik geboren ben

Als kind keek ik uit ’t raam van ’t kleine kamertje naar het voorplein van de sjoel aan d’ overkant en zag de mensen die naar de sjoel gingen, het Choemasj en het tallit in de hand.

Als kind keek ik uit ’t raam van ’t kleine kamertje Ik was te klein om zelf naar de sjoel te gaan, maar ik kon alles zien, als ik ’t waagde gevaarlijk op de tafel te gaan staan.

Hoe lang leeft vaag en ver van ’t kleine kamertje het beeld van het verleden in herinnering? De markt, de straat, de sjoel, de mensen, de jeugd, het ouderhuis dat ik bezing.

De straat is weg. De sjoel is afgebroken, er zijn geen Joden meer die naar ’t gebed toe komen en geen rabbijn en geen gemeente is er meer. Er staan geen kindertjes meer voor de ramen.

Het huis is onveranderd blijven staan en geeft nu uitzicht op een saai en somber plein. Men noemt het in de buurt ‘het huis van de rabbijn’, maar diens gemeente is verbannen in de dood gegaan.

Trekt het mij nog, een keer daar weer te keren naar d’oude stad en naar de oude straat op de begraafplaats staan twee oude stenen, als een herinnering aan wat niet meer bestaat.

Eli Dasberg