Umar Rashid kantelt het verleden om

Tekst: Ton Delemarre

In de digitale Poorter van oktober stond een foto en een persbericht van Dordrechts Museum over Umar Rashid. Eind oktober ontmoetten we hemzelf, een zwarte kunstenaar uit de VS, die de kunsthistorie komt opschudden. Maar niet alleen de kunsthistorie, ook onze kijk op het verleden. Hij toont de keerzijde van het triomfantelijk verhaal van een klein en machtig land dat met zijn sterke vloot en dappere helden heerste over zeven zeeën en een flink stuk van de aardbol. Dat dit gepaard ging met geweld, wreedheid, onderdrukking en slavenarbeid, de donkere keerzijde van die gouden medaille, werd liever vergeten.

Umar is kampioen van de omkering. In zijn beeldverhaal krijgen de soldaten en de plantage­eigenaren er flink van langs. In de rol van een soort Superman kijkt hij bliksemend naar het aardse rollenspel van held en slachtoffer, zwart en wit, man en vrouw, mens en dier. Machtsverhoudingen draait hij om, de slachtoffers slaan van zich af. Maar door zijn manier van werken, de stijl van het stripverhaal, wordt het niet een bittere afrekening. Humor is het wapen waarmee hij ons de ogen opent. Hij zegt daarvan: “Als je een verhaal vertelt wil je de toehoorder niet belasten met ellende want iedereen heeft zijn eigen pijn en verdriet. Of ze daarmee te koop lopen is een ander verhaal. Maar elkeen draagt zijn eigen leed. En zelfs is er in alle ellende toch altijd een moment van geluk.” Dat maakt het verhaal rond.

Umar heeft dus wat te zeggen, al beseft hij heel goed dat zijn schilderijen de wereld niet zullen veranderen. “Alles is zo gepolariseerd vandaag de dag en dat is niet mijn manier. Ik hoop sommige mensen van gedachten te laten veranderen. Dat is niet mijn grote opzet. Ik wil mijn verhaal vertellen en hoop enige invloed te hebben maar dat is niet mijn belangrijkste drijfveer”. En: “Het is niet zo dat we nu beter zijn dan vroeger. Maar we kunnen nu inzien wat we vroeger verkeerd deden.”

Voor de tentoonstelling in het Dordrechts Museum heeft hij zich heel degelijk verdiept in onze koloniale geschiedenis. Hij tovert de Nederlandse leeuw om tot een monster met een krokodillenstaart en een staaf goud in de bek. De vlag van de West-Indische Compagnie heeft als opschrift: Winst Boven Vrede. Fort Zeelandia in Paramaribo staat natuurgetrouw op de affiche. Zijn bijtende humor zet wel tot denken aan.

De vlag van de VOC kreeg als opschrift: Winst Boven Vrede.

Kantelpunten

Het siert het museum dat het aandacht schenkt aan de zwarte bladzijden uit de Nederlandse historie. In januari wordt een rondleiding gehouden in de vaste collectie van het museum in samenwerking met Koloniaal Verleden Dordrecht langs de sporen van het koloniale verleden. Al eerder werd de geëngageerde kunst van Raquel van Haver en Natasja Kensmil getoond. Het museum wil meer zijn dan een plaats van schone kunsten, een trend die in de hele kunstwereld valt op te merken. Kunst met een boodschap mag. Wat er maatschappelijk aan de gang is hoort ook in het museum thuis. Een ander kantelpunt is de terugkeer van de figuratieve kunst en daarmee van de echte schilderkunst. Die was doodverklaard na de abstractie en het volledig zwarte of witte doek. Wat kon je daarna en na de opkomst van de perfecte fotografie en video nog met kwast en penseel te berde brengen?

Wonderbaarlijkerwijs is de pure schilderkunst uit haar graf verrezen. Umar put zonder schaamte uit de kunstgeschiedenis van de Egyptische tomben tot Afrikaanse of Indiase beelden, Perzische miniaturen, stripfiguren, middeleeuwse kunst. Jeroen Bosch is een grote inspiratiebron maar ook Géricault (Het vlot van de Medusa). Hij geneert zich ook niet taal, tekens en teksten over het doek te strooien. Alles mag. Als het maar goed geschilderd is.