‘Kunsthandelaars, galerijen en veilinghuizen zijn complementair’ Marianne Hoet Als head of business development en deputy chairwoman bij veilinghuis Phillips kan Marianne Hoet als geen ander een blik werpen op de wereld achter de schermen van de internationale kunstmarkt.
najaar 2023
THE
PRIVATE BANKER
Edito
Beste PBA-B-leden Na enkele prachtige nazomerdagen doet de herfst nu echt zijn intrede. Het is de tijd van het jaar om de terrasmeubelen weer in de schuur te stallen, de houtvoorraad aan te vullen en het gezellig te maken in huis. Ook binnen kan het bijzonder fijn zijn om tijd door te brengen met geliefden, familie en vrienden. Voor dit jongste nummer (8) van ons magazine The Private Banker kozen we voor kunstadvies als centraal thema. Uiteraard hebben de meeste private banks een gespecialiseerde kunstadviesafdeling, maar ook als private banker kan het nuttig zijn om hierover met uw cliënt van gedachten te wisselen. In dit nummer willen we u een aantal handvaten en tips aanreiken. Er zijn zo veel interessante invalshoeken bij dit thema dat dit nummer uitzonderlijk iets dikker is. Ook onze alumnus in de kijker, Marianne Hoet, is vandaag zeer actief in de internationale kunstscene. Zij vertelt over haar passie voor kunst en hoe haar opleiding vermogensplanning bij de PBA-B samenkomen in haar baan bij het veilinghuis Phillips. Verder schetsen kunstenaars, galerijhouders, museumdirecteurs, financiële en andere experts in dit herfstnummer een unieke blik achter de schermen van de kunstwereld. Wij wensen u een herfst vol artistieke geneugten. Veel leesplezier!
Peter Van der Smissen Secretaris-generaal PBA-B
Inhoud 04 ‘Privéverzamelaars maken kunst toegankelijk voor een breed publiek’ Rondetafelgesprek
Colofon The Private Banker is het trimestrieel ledenblad van de Private Bankers Association - Belgium Hoofdredacteur en verantwoordelijke uitgever: Peter Van der Smissen Redactie: Content Republic https://trustmedia.be/services Nummer 8: oktober 2023 Foto credit: Frank Toussaint Kostprijs los nummer niet-leden: €10
08 ‘Authenticiteit en herkomst zijn het belangrijkste bij waarderen kunst’ Dossier - Taxatie en successie
© shutterstock
12 Kunst in een digitale wereld
Digitalisering van de kunst
13 Als liefde voor kunst, © shutterstock
bancaire ervaring en de opleiding vermogensplanning samenkomen
Alumnus in de kijker - Marianne Hoet
14 ‘Kunstverzekering
kan al vanaf eerste kunstwerk’ Vijf tips voor het verzekeren van kunst
15 Uw kunst aan
andermans muur: wat moet je weten De belangrijkste do’s & don’ts
Agenda Maandag 30 oktober (10u)
Webinar over het nieuwe verbintenissenrecht met Dominique De Bie, advocaat bij Tiberghien
Woensdag 22 november (10u)
The Minsky Moment: Active versus Passive continuum, webinar met Ben Granjé CEO VFB (Vlaamse Federatie van Beleggers) en member of the Securities and Markets Stakeholders Group (SMSG) to ESMA
Maandag 18 december
Start opleiding Patrimonial Approach editie 2023-2024 voor de NL groep
Woensdag 13 december (10u)
Webinar over MICA wetgeving ‘Markets in Crypto-Assets’ door Thomas Faelli, founding partner Ethikos Lawyers Brussels
Vrijdag 19 januari
Publicatie editie 1 van The Private Banker in 2024
p. 4
Private Bankers Association
R ON DE TAF ELG E SPREK
‘Privéverzamelaars maken kunst toegankelijk voor een breed publiek’ ‘De banken zijn een soort platform, geldschieter en mecenas, en ze maken kunst voor het publiek zichtbaar’ Koen van den Broek
België is internationaal bekend voor zijn privéverzamelingen. Steeds meer banken geven hun klanten advies over investeringen in kunst. Koen van den Broek, Brecht Callewaert, Goedele Bartholomeeusen en Christine Mostert belichten de rol van privéverzamelaars en banken als platform. De privatisering van het kunstenveld is al een tijd aan de gang. Hoe ziet u dat evolueren? Christine Mostert (Degroof Petercam): ‘Die privatisering is heel belangrijk. Verzamelaars geven meer zichtbaarheid aan de kunstenaars die ze in hun collectie hebben. Kijk maar naar wat François Pinault en Bernard Arnault met de Fondation Louis Vuitton in Parijs hebben gedaan. Het mecenaat, of in ieder geval partnerschappen met bedrijven, leiden tot een nieuw publiek. Ook in Brussel zijn er heel wat centra die met eigen middelen werken. Die worden soms professioneler gerund dan musea, die het met beperkte middelen moeten doen. Sommige musea zijn wat in slaap gewiegd.’ Koen van den Broek (kunstenaar): ‘In het buitenland zijn er zalen en musea genoemd naar mecenassen. Denk aan The
Broad in Los Angeles, dat daar heel de markt bepaalt. We groeien stilaan naar het Angelsaksische systeem. De privéverzamelaar is ook zichtbaarder geworden. De Belgische privéverzamelingen zijn in vierkante kilometer wereldwijd bekend.’ Goedele Bartholomeeusen (Museum Dhondt-Dhaenens): ‘Privéverzamelaars zijn van alle tijden. Dat was al in de renaissance het geval. Het geld is altijd gekomen vanuit de privé, de kerk en weldoeners. Ons museum heeft altijd een nauwe band gehad met privéverzamelaars en een hoog percentage eigen inkomsten gegenereerd. Het werd in 1968 opgericht door privéverzamelaars en het toonde in de loop der jaren kunstenaars die niet te zien waren in het Muhka of Smak.’ Brecht Callewaert (CallewaertVanlangendonck Gallery): ‘De galeries zijn altijd het eerste platform voor kunstenaars.
najaar 2023
p. 5
‘Museum Dhondt-Dhaenens is een mooi voorbeeld van de privatisering van het kunstenveld’ Goedele Bartholomeeusen
‘Kunst kopen is een emotionele en een financiële investering’ Brecht Callewaert
‘Als ik met kunstverzamelaars praat, hoor ik ze niet veel praten over investeren met een financieel rendement’ Christine Mostert
Collectioneurs kopen er kunstwerken en worden dan mecenassen. Ze zijn toonaangevend en bepalen de toekomst. Op termijn komt het werk wel in musea, maar dat gaat traag. Met onze galerie tonen we vooral kunst uit de naoorlogse periode, een generatie die in België in eerste instantie onder de radar bleef. Onder meer dankzij verzamelaars van die periode krijgen die kunstenaars weer een platform in musea. Alles loopt in elkaar over. Musea vragen ons geregeld of we werken uit die periode kunnen uitlenen, omdat ze die in de jaren 50 en 60 niet genoeg hebben aangekocht. In België hebben we de naoorlogse abstractie aanvankelijk te weinig platform gegeven en nu zijn die werken gegeerd bij verzamelaars. De privatisering van kunst is een uitdaging, ook voor musea. Zij moeten volgen. Kijk bijvoorbeeld naar wat Fernand Huts zal doen met zijn Boerentoren in Antwerpen. Dat zal internationaal heel wat naar hier brengen. Musea moeten alert blijven.’
Goedele Bartholomeeusen: ‘Soms wordt de kunstmarkt in musea gecorrigeerd, omdat er historisch onderzoek wordt gedaan. Daar kijken ze niet vanuit een commercieel standpunt naar een bepaald oeuvre.’
Ook banken investeren in kunst. Wat is uw ervaring hiermee? Brecht Callewaert: ‘Met onze galerie werken we al tien jaar samen met Delen Private Bank. De kunst die in de kantoren van de bank hangt, is van ons. Delen Private Bank is erg art minded. Het biedt ons een platform en dat werkt. Ze houden veel van de periode die wij aanbieden, maar ook van hedendaagse kunst. Je zou kunnen zeggen dat het een uitgebreide galerie is.’ Koen van den Broek: ‘Maar je kunt het ook omdraaien. Als galerij bied je gratis decoratie aan. De rol van Cera, en ook Belfius en Proximus, is niet te onderschatten.
p. 6
Private Bankers Association
R ON DE TAF ELG E SPREK
De banken zijn een soort platform, geldschieter en mecenas, en ze maken kunst voor het publiek zichtbaar. Hun partnerships met kunstbeurzen als Art Brussels en Brafa zijn ook belangrijk.’ Brecht Callewaert: ‘Door kunst een plaats in een bank te geven, spreek je een publiek aan dat financieel wat meer aankan, maar dat zijn niet altijd per se kunstliefhebbers of kenners. Het helpt natuurlijk om kunstwerken via dit platform aan hen te tonen. Veel mensen hebben interesse in kunst en willen misschien wel iets aankopen, omdat ze het graag zien, maar ze willen ook weten wat ze kopen. En dan is het belangrijk om dat te duiden. Daarom geven we die uitleg onder andere via onze rondleidingen.’ Christine Mostert: ‘Je hebt inderdaad iemand nodig die het kan uitleggen. Als er kunst aan de muren van de bank hangt, moet ze aantrekkingskracht hebben voor een breed en divers publiek. Kunst is niet alleen esthetisch, maar leidt ook tot discussies en gesprekken met medewerkers, bezoekers, klanten en leveranciers. Het is een geweldige manier om in gesprek te treden, verbanden te leggen en dingen te leren over jezelf en anderen. Mijn collega’s zijn geen verzamelaars, maar ze willen graag iets zien, weten, begrijpen en zelf een beetje kennis van kunstgeschiedenis hebben.’
Hoe investeren klanten in kunst? Christine Mostert: ‘Als ik met verzamelaars praat, hoor ik niet veel mensen praten over investeren met een financieel rendement. Het geeft hen wel intellectueel plezier. In een wereld waar alles snel gaat en er druk is om te kopen, nemen mensen soms weinig tijd om te onderzoeken, te lezen, te bezoeken of te luisteren of ze de kunst leuk vinden. Als ze op een gegeven moment een aankoop doen, willen ze weten waarom ze er die prijs voor betalen. Waaruit bestaat het werk van die kunstenaar, hoe heeft hij zich in de loop der jaren gedragen, welke galeries werken met hem? Ik heb nog nooit gehoord van verzamelaars die in kunst investeren als een alternatieve beleggingsvorm.’
Brecht Callewaert: ‘En toch bestaan ze hoor. Ik hou niet van het principe om kunstwerken te kopen om ze dan in kluizen te steken. Dat is te ver van mijn bed. Het gaat dan niet meer over kunst, maar over een louter financiële belegging zoals je een aandeel koopt. Met kunst moet je leven, ze gaat letterlijk deel uitmaken van je dagelijkse leven. Later mag je er ook geen spijt van hebben dat je ze aangekocht hebt, ook niet financieel.’ Goedele Bartholomeeusen: ‘Als je een verzamelaar bent die de reputatie heeft zijn kunstwerken snel te verkopen, zul je ook minder gauw aan bepaalde primaire werken komen. Het is belangrijk om een goede relatie te hebben met galeries en een vertrouwensband op te bouwen. Ze zullen je geen werk verkopen als ze vermoeden dat je het snel weer zal verkopen.’ Koen van den Broek: ‘Maar dat kun je nooit 100 procent controleren.’ Christine Mostert: ‘Klopt, maar er zijn ook galeries die contracten hebben waarin staat dat je het werk niet binnen de vijf of tien jaar mag doorverkopen. Op die manier willen ze de effecten van speculatie vermijden. Toen ik hoorde dat het werk van een jonge kunstenaar op de markt gebracht werd voor 350.000 euro vond ik dat schokkend. Dat houdt risico’s in voor de kunstenaar en de galerie. Wat verwacht je daarna? Je sluit ook heel wat potentiële geïnteresseerden af.’ Koen van den Broek: ‘Ik ben op mijn 27ste doorgebroken met een tentoonstelling van mijn schilderijen, maar ik heb dat stap voor stap gedaan. Nu worden sommige kunstenaars al op hun 22ste opgehemeld. En de prijzen gaan telkens naar boven. Wat zal dat geven als ze dertig, veertig of vijftig zijn?’ Goedele Bartholomeeusen: ‘Als verzamelaar mag je er niet van uitgaan dat je zomaar elk werk kan kopen. Bepaalde galeries zullen eerst een vertrouwensband willen.’
Christine Mostert Head of art advisory services Degroof Petercam Goedele Bartholomeeusen Directeur Museum Dhondt-Dhaenens
najaar 2023
p. 7
Koen van den Broek Kunstenaar Brecht Callewaert Galerijhouder Callewaert-Vanlangendonck Gallery
Koen van den Broek: ‘In de Verenigde Staten is dat fiscaal interessanter. Gelukkig is er in Vlaanderen wetgeving waardoor je successierechten kan betalen met kunstwerken, zoals barones Dora Janssen gedaan heeft. Het gekke is dat een zonnebril, koffie en brood bij manier van spreken aftrekbaar zijn, maar kunst niet, omdat het federaal nog altijd niet geregeld is. Fiscaal is er nog veel werk aan de winkel.’
Ziet u kunst als een alternatieve investeringsvorm? Brecht Callewaert: ‘Mensen vragen me vaak: “Is een kunstwerk kopen een goede investering?” In het begin vond ik dat een moeilijke vraag, nu antwoord ik daarop bevestigend. Het is een emotionele investering – je koopt iets omdat je het graag ziet – maar het is ook een financiële – je moet weten wat je koopt. En in principe is de kunstmarkt transparant.’
Koen van den Broek: ‘Ik zeg altijd tegen verzamelaars: als je een Mercedes, BMW of Bentley koopt, is die na vier jaar afschrijven niets meer waard. Dat is niet het geval met een schilderij.’ Brecht Callewaert: ‘Vanuit de financiële wereld is kunst de laatste jaren ook wel naar voren geschoven als een goede investering. Maar dan moet je het publiek natuurlijk goed en degelijk inlichten. Wie belegt, krijgt ook informatie van zijn bank en specialisten. Mensen weten vaak weinig over specifieke kunstwerken en willen daarom goed geadviseerd worden. Dat is dan de taak van de galeries, art advisors en de kunstenaars zelf.’ Goedele Bartholomeeusen: ‘Vijftien jaar geleden zag je bijna geen art advisors in België, maar dat is veranderd. Je moet natuurlijk wel oppassen door wie je je laat adviseren.’
Christine Mostert: ‘Het is een vraag die me vanaf het begin werd gesteld als art advisor: ik wil een kunstportfolio opbouwen, waarin moet ik investeren? Als je een verzameling wil starten, dan moet je uitzoeken wat je aanspreekt, onderzoek doen, lezen, vragen stellen en musea, galeries en beurzen bezoeken. Wij zijn tussenpersonen, en doen dat zo onafhankelijk en transparant mogelijk, omdat we geen belangen hebben. We willen wel dicht bij onze klanten staan en onze ervaringen met hen delen.’ Koen van den Broek: ‘Ik vind het leuk dat je kunst een eigen leven gaat leiden. Zo wist ik tot voor kort niet dat de voormalige voorzitter van de Europese Raad, Herman Van Rompuy, een van mijn schilderijen in zijn kantoor had hangen. Mensen leren kunst kennen binnen de muren van bedrijven, dat maakt het boeiend. Het is een soort opvoeding.’
p. 8
Private Bankers Association
TA X AT IE EN SUC CE S SIE
TA X AT IE
‘Authenticiteit
en herkomst zijn het belangrijkste bij waardering kunst’ Johan Swinnen is een onafhankelijke en erkende kunstexpert. Hij laat zich altijd leiden door een tiental parameters, de belangrijkste zijn afkomst en authenticiteit. ‘Kunst waarderen is altijd een momentopname.’ Een waarde geven aan een kunstwerk is afhankelijk van de kunstmarkt. Als eigenaar moet je professionele begeleiding vragen, vindt expert Johan Swinnen, emeritus-hoogleraar kunstwetenschappen aan de VUB en de Sorbonne. ‘De handel in kunst en cultuurgoederen is niet zonder risico. De onvoorspelbaarheid van de prijsvorming is een realiteit. Het bijzondere is dat er gelukkig emotionele en esthetische waarden meespelen bij de aankoop ervan, denk maar aan schoonheid, voorkeur, trots, hypes, interesse en niet te vergeten: liefde.’
kunstenaar behoort. Het aantonen van de authenticiteit is cruciaal.’
Authenticiteit
Ook met de technische uitvoering van het werk en de staat van bewaring houdt Swinnen rekening. ‘De visuele, de stilistische, de historische en de pigmentanalyse spelen een belangrijke rol. Ik kijk naar de periode, het onderwerp en de kwaliteit van het werk. Die tijdrovende bezigheid mondt uit in een schattingsverslag. Ik maak nooit alleen een Excel-tabel met afmetingen, naam van het kunstwerk en jaar van creatie, maar geef ook kunst-esthetische duiding.’
Door een beroep te doen op een onafhankelijke expert krijgt de verzamelaar een zicht op de echte waarde van het werk. Swinnen geeft toe dat kunst taxeren geen bètawetenschap is. Hij laat zich leiden door klassieke kunsthistorische parameters. ‘Hoewel het maatwerk is, is de eerste stap altijd de inventarisatie van de collectie. Een belangrijk element is de toeschrijving aan de kunstenaar. Het is niet omdat het werk gesigneerd is dat het effectief tot de
‘Het bepalen van de herkomst van een werk is een intellectuele uitdaging, maar dat doe ik heel graag’ Johan Swinnen kunstexpert
Minstens even belangrijk is de provenance of de afstamming van het kunstwerk. ‘Hierbij ga ik op zoek naar de vorige eigenaars of plaatsen waar het werk werd tentoongesteld of verkocht. Dat is een intellectuele uitdaging, maar ik doe het heel graag. Hoe kan je bewijzen dat iemand het werk in handen had?’
Schattingsverslag
Daarnaast houdt hij altijd rekening met vervalsingen. ‘De gevolgen van diefstal, illegale handel, conflicten en oorlogen moet je in het achterhoofd houden. Er wordt van ons veel ervaring gevraagd. Daarom ben ik blij dat ik academisch geschoold ben. Ik ben gepokt, geschoold en gemazeld in de beeldende kunsten en kan out of the box denken.’ De onafhankelijkheid van de expert geeft extra kracht aan het expertiseverslag. ‘Dat rapport kan voor verschillende doeleinden worden gebruikt. Denk maar aan een verkoop, verzekering, schade, schenking of verdeling.’ Hij werkt met twee waarden: de aankoopwaarde (vervangingswaarde voor de verzekering) en de verkoopwaarde. ‘Kunst blijft een goede investering, maar om de drie tot vijf jaar moet je het kunstwerk hertaxeren. Begeleiding bij vermogensbeheer is relevant. Het geeft een goed gevoel van zorgzaam en duurzaam omgaan met je collectie, en het is bovendien fiscaal voordelig.’
najaar 2023
p. 9
TA X AT IE EN SUC CE S SIE
KUN ST EN DE FISCUS
‘Wie een werk rechtstreeks van de kunstenaar koopt, betaalt 6 procent btw. Via een kunstgalerij is dat 21 procent’ Michel Maus fiscaal expert
Beleggen in kunst? De fiscus kijkt mee
Kunst gaat niet alleen over schoonheid. Het kopen, verkopen en veilen van een collectie heeft ook fiscale gevolgen. ‘In de kunsteneconomie zou het goed zijn om een aantal zaken gelijk te trekken, zoals het btw-tarief’, zegt fiscaal expert Michel Maus. Mensen verzamelen kunst om verschillende redenen. Ze vinden werken mooi of zien ze als beleggingsproduct. ‘Wie een kunstpatrimonium bij elkaar spaart, moet niet alleen de artistieke, maar ook de financiële historiek schetsen’, zegt fiscaal expert Michel Maus. ‘Net als bij een klassieke beleggingsportefeuille moet je de herkomst van de financieringsmiddelen kunnen aantonen. Anders kun je problemen krijgen, niet zozeer wanneer je kunst koopt, maar eventueel later bij de verkoop of bij een erfenis. Bankiers zijn aan allerlei witwaswetgeving onderworpen en worden er strenger in. Als bedragen met een zekere omvang plots op een privérekening terechtkomen, dan stellen ze zich daar vragen bij.’
6 of 21 procent btw? Op de aankoop van kunst is btw verschuldigd. Wie een kunstwerk rechtstreeks van de kunstenaar koopt, betaalt 6 procent btw. Via een kunstgalerij is dat 21 procent. ‘Daar
zit je met een kloof van ruim 15 procent die het voor de kunstliefhebber duurder maakt om via galerijen te werken. Tenzij de galeriehouder gebruikmaakt van de “margeregeling”, zoals dat in het jargon heet. Dan is er alleen btw verschuldigd op de marge. Als een galeriehouder dat systeem toepast, verliest hij zelf het recht op aftrek, wat voor de btw niet echt interessant is. Een Banksy-verhaal in België – waarbij de kunstenaar onbekend wil blijven – is dus fiscaal vrij onverstandig.’
Leasen en huren Kunst aankopen via een vennootschapsstructuur is fiscaal niet interessant, omdat het niet afschrijfbaar is. Dat kan bijvoorbeeld wel met design. ‘Dan krijg je een bizarre discussie over wat kunst is’, zegt Maus. Hij ziet steeds meer belangstelling voor andere vormen van kunst verwerven, bijvoorbeeld huren of vruchtgebruikconstructies. Hierbij koopt de privépersoon het kunstwerk aan en verhuurt het vervolgens
aan zijn vennootschap of verkoopt het vruchtgebruik aan de vennootschap. ‘Dan zijn er fiscaal meer mogelijkheden. Ook het leasen van kunst is aan een opmars bezig. Zowel met huren als leasen kan je de gemaakte kosten fiscaal recupereren.’
Successieplanning Een aandachtspunt is op tijd aan je successieplanning beginnen. ‘Het zou onverstandig zijn mochten er nog veel kunstwerken in het vermogen van de pater familias zitten’, zegt Michel Maus. ‘Er zijn klassieke mogelijkheden, denk maar aan schenkingen met voorbehoud van vruchtgebruik aan maatschappen en stichtingen. Soms hebben mensen de neiging om kunst te onderschatten in de aangifte. Je ziet dan verhalen opduiken waarbij klassieke kunstwerken bij het meubilair worden gerekend. Dat wordt zo in de aangifte opgenomen, maar als de kunstwerken verkocht worden, kun je moeilijk hard maken aan de bank dat je het spel correct hebt gespeeld.’
p. 10
Private Bankers Association
TA X AT IE EN SUC CE S SIE
D O CUMEN TAT IE EN HERKO MST
Van verwerven tot vererven:
‘goede documentatie is essentieel’ Bij het starten, uitbouwen en overdragen van een kunstcollectie komen heel wat praktische zaken kijken. Gwendolina Willems, art collections manager bij KBC Private Banking & Wealth, geeft klanten een inkijk in de kunstwereld. En ze geeft tips voor hoe je ten volle van je collectie kan genieten.
KBC heeft een eigen museum in Antwerpen. In het Snijders&Rockoxhuis hangen onder meer werken van Van Dyck, Rubens en Brueghel. ‘Vaak geven we er rondleidingen aan private banking en wealth-klanten’, zegt Gwendolina Willems. ‘We hebben een dienst waarbij we klanten advies geven over hun kunstbezit. We zijn hiermee gestart, omdat velen een vrij aanzienlijke kunstcollectie uitbouwen. Na verloop van tijd maakt ze een groot deel uit van hun roerend vermogen.’ Een van de sessies die Willems vaak geeft, is ‘starten met verzamelen’. ‘Die sessie geef ik aan mensen van alle leeftijden. We merken dat ook jonge mensen interesse tonen. Zij kopen vaak kunst van leeftijdsgenoten. Het eerste advies dat ik hen geef? Begin met je huiswerk. Maak een overzicht van waar je de kunst hebt gekocht, wat de afmetingen zijn en maak een foto van zowel de voor- als de achterkant van het werk.’ Ze maakt klanten ook wegwijs in de kunstwereld. ‘We laten hen hun smaakpalet verkennen. Voelen ze zich geroepen om een figuratieve collectie aan te leggen of neigen ze eerder naar foto’s of werk op papier?’
De route van een werk Ze geeft de verzamelaars het advies alle documentatie goed bij te houden. ‘Waaruit bestaat je collectie? Aan welke prijzen heb je gekocht? De certificaten die de kunstenaar uitreikt of lectuur over bepaalde werken, kunstenaars en tentoonstellingen, zijn een belangrijk onderdeel van de documentatie. Ook de provenance speelt een cruciale rol, de route die een kunstwerk aflegt van zodra het de studio van de kunstenaar verlaat. Dat pad moet bij voorkeur één vlotte lijn zijn.’ Willems legt ook het onderscheid uit tussen de primaire en de secundaire markt. ‘De primaire markt is die van de galerijen of de kunstenaars zelf. Verzamelaars moeten geen schrik hebben om kunstenaars aan te spreken, ook over de prijs.’ In de secundaire wereld zijn vooral de veilinghuizen actief. ‘Veel startende verzamelaars hebben schrik om die wereld te betreden. Er zijn geen geschreven regels, maar wel een aantal geplogenheden waarmee ze rekening moeten houden.’
Zorg dragen Tussen het verwerven en het verkopen van kunst zit het behoud en het beheer.
‘Het komt erop neer de kunstcollectie in de beste omstandigheden te bewaren. In die fase is het ook belangrijk dat je bepaalde werken in bruikleen geeft voor tentoonstellingen.’ Een laatste fase is het verkopen of schenken. ‘Dat moet je bespreekbaar maken in de familie. Welke werken hebben we? Waarmee hebben we een speciale band? Heeft iemand interesse om de komende jaren goed zorg te dragen voor de werken. Het levert soms pijnlijke momenten op als de volgende generatie de werken niet wil houden. Dat betekent voor de verzamelaars dat ze moeten nagaan waar ze terechtkunnen om bepaalde zaken te verkopen.’
‘Het eerste advies: begin met je huiswerk’ Gwendolina Willems Art collections manager, KBC Private Banking & Wealth
najaar 2023
p. 11
Successierechten betalen met kunst wordt interessanter
In ons land kan je successierechten betalen met kunstwerken. In Vlaanderen is de regeling sinds 1 juli 2023 vereenvoudigd en uitgebreid. Het gaat niet alleen om kunstwerken, maar ook cultuurgoederen zoals wetenschappelijke objecten. De erfgenamen die van dit systeem gebruikmaken, krijgen ook een extra fiscaal cadeau. De mogelijkheid om successierechten met kunstwerken te betalen, bestaat al langer. In Wallonië en Brussel gelden strenge voorwaarden, waardoor van die mogelijkheid weinig gebruikgemaakt wordt. ‘Je kunt niet met om het even welk kunstwerk successierechten betalen’, legt Jeroen Bruls uit, head of wealth analysis and planning bij ING Private Banking. ‘Dat kan alleen met werken die behoren tot het Belgisch roerend erfgoed, die enige betekenis hebben voor het Belgisch cultureel leven en waarvan de internationale faam erkend wordt door de minister van Financiën. Het kunstwerk hoeft niet per se deel uit te maken van de nalatenschap. Ook kunstwerken die toebehoren aan de overlevende echtgenoot, een erfgenaam, legataris of begiftigde komen in aanmerking.
Aanbod intrekken In eerste instantie zal een bijzondere commissie de kunstwerken waarderen. De kosten worden pas terugbetaald als het dossier wordt aanvaard. Als de waarde van de kunstwerken lager is dan de verschuldigde
successierechten kan de erfgenaam het aanbod weer intrekken. ‘Is de waarde hoger dan de verschuldigde successierechten, dan kan de eigenaar een of meer kunstwerken uit het aanbod terugtrekken, het aanbod volledig intrekken of het aanbod in zijn geheel bevestigen waardoor die te veel betaalt en het saldo niet terugbetaald krijgt’, legt Jeroen Bruls uit. ‘Het saldo kan eventueel wel toegerekend worden op de verschuldigde successierechten van de andere erfgenamen. De vastgestelde waarde zal in elk geval blijven dienen als grondslag voor de berekening van de successierechten.’
Cultuurgoederen De regeling gold oorspronkelijk ook in het Vlaams Gewest, maar ze had weinig succes door de complexiteit en de strenge voorwaarden. Vlaanderen heeft sinds 1 juli de regeling uitgebreid en vooral sterk vereenvoudigd. Nu komen alle cultuurgoederen die van uitzonderlijk belang zijn als topstuk of sleutelwerk voor een collectie in aanmerking. ‘Dat kunnen ook archeologische vondsten zijn, juwelen, manuscripten,
‘Je kunt niet met om het even welk kunstwerk successierechten betalen’ Jeroen Bruls Head of wealth analysis and planning, ING Private Banking
wetenschappelijke objecten, enzovoort. Het is de bedoeling van de Vlaamse regering om belangrijk erfgoed niet naar het buitenland te laten verdwijnen, maar in Vlaanderen te houden. Bovendien kan niet meer alleen de erfbelasting zelf met cultuurgoederen betaald worden, maar ook de “toebehoren” waaronder nalatigheidsintresten, administratieve geldboetes of gerechtskosten.’ Een andere interessante nieuwigheid in het Vlaams Gewest is dat de waarde van de cultuurgoederen verhoogd wordt met 20 procent voor de inbetalinggeving. ‘De cultuurgoederen die aanvaard worden ter betaling van de erfbelasting worden dus aanvaard a rato van 120 procent van de marktwaarde. Bied je bijvoorbeeld een kunstwerk aan waarvan de waarde op 1 miljoen euro geraamd wordt, dan kun je daarmee 1,2 miljoen euro aan erfbelasting betalen. Die waardering geldt alleen voor de betaling, niet voor de waardering van de activa van de nalatenschap zelf.’
TA X AT IE EN SUC CE S SIE
SUC CE S SIE
p. 12
Private Bankers Association
E X PER T : R OBBE VAN H AUWERMEIREN
Kunst
in een digitale wereld Kunst bestaat niet alleen in fysieke vorm, maar wordt steeds meer gedigitaliseerd in de vorm van NFT’s. Banken volgen die evolutie nauwgezet. Belfius neemt bijvoorbeeld deel aan een project waarbij geïnteresseerden eigenaar worden van een Ensor via art security tokens. De digitalisering heeft niet alleen een impact op onze manier van werken en leven, maar ook op kunst. Fysieke kunst wordt niet alleen gedigitaliseerd, er ontstaat ook digitale kunst. Robbe Van Hauwermeiren, senior investment strategist bij Belfius, ziet vooral praktische voordelen, bijvoorbeeld het gemak van transacties. ‘Kunst wordt democratischer, zowel voor de artiesten als voor de kopers.’ ‘Een artiest had vroeger vooral kunstgalerijen nodig om groot te worden, wat niet altijd makkelijk was. Nu zijn er online platformen voor zelfpromotie. Online ben je ook niet gebonden door geografische beperkingen. Ten slotte houdt de artiest meer inkomsten in handen, want hij schakelt tussenpersonen uit.’ Een nadeel van digitale kunst, zeker in de vorm van non-fungible tokens (NFT), is dat ze risicovol en weinig gereguleerd is. Ook pump & dump-schema’s zijn niet zonder risico. ‘De NFT’s worden tegen een hoge prijs aangeboden en als het grote publiek instapt, zakt de waarde ineen. Je kan
‘Ook zonder miljoenen op je rekening kan je met art security tokens in kunst beleggen en diversifiëren’ Robbe Van Hauwermeiren Senior investment strategist Belfius
best gebruikmaken van een betrouwbaar kanaal, zoals een bank. Die kan als tussenpersoon fungeren.’
het kunstwerk binnen tien jaar verkocht, dan krijgen ze een percentage van de opbrengst.’
Ensor
Portefeuille diversifiëren
Belfius, dat de grootste kunstcollectie van België heeft, zocht al langer naar een manier om kunst beschikbaar te maken voor klanten. Dat gebeurt via art security tokens, waarbij klanten een virtueel aandeel kopen in een kunstwerk dat voor het grote publiek toegankelijk is. ‘Klanten die geen miljoenen op hun rekening staan hebben, kunnen wel in kunst beleggen en hun portefeuille diversifiëren.’
Nog niet alle virtuele delen van Carnaval de Binche zijn verkocht. ‘Veel kunstliefhebbers zijn nog niet zo goed bekend met blockchain. Als bank hebben we een educatieve rol om de kunstliefhebbers de voordelen te laten zien.’
De bank is partner van het project van het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen waar Carnaval de Binche van Ensor virtueel opgedeeld is in een groot aantal gelijke delen. Geïnteresseerden krijgen de mogelijkheid om virtuele onderdelen te kopen. ‘Die art security tokens zijn volledig gereguleerd en bieden dezelfde bescherming als de investering in een aandeel voor een obligatie. Wordt
En die zijn er. ‘Je belegt in een kunstwerk waar je anders nooit toegang tot zou hebben, omdat het te duur is. Het is perfect mogelijk om je portefeuille te diversifiëren. We zagen in 2022 aandelen en obligaties in waarde dalen. Klanten wilden diversifiëren, maar staken soms een te groot gewicht van hun portefeuille in één kunstwerk. In plaats van diversificatie zag je het omgekeerde: concentratie. Met dit systeem elimineer je ook het risico op namaak. Door alles via blockchain te registreren, kun je de volledige transactiegeschiedenis van het kunstwerk zien.’
najaar 2023
p. 13
ALUMN US IN DE KIJ K ER: MARIANNE H O E T
‘Vaak sturen we mensen die naar ons komen met bepaalde werken naar een lokaal veilinghuis’ Marianne Hoet Head of business development Phillips
Als liefde voor kunst, bancaire ervaring en de opleiding vermogensplanning samenkomen
Marianne Hoet is head of business development en deputy chairwoman bij veilinghuis Phillips. Beter dan wie ook kan ze een blik werpen op de wereld achter de schermen van de internationale kunstmarkt. Na haar studies rechten ging Marianne Hoet aan de slag bij de Generale Bank, later werd ze private banker bij Mees Pierson Fortis. Daar kreeg ze de kans om de opleiding vermogensplanning te volgen. ‘Mijn interesse ging meer naar het patrimoniale aspect dan het beursgerelateerde gebeuren. De opleiding verruimde mijn blik. Ik leerde dat het belangrijk is om een toekomstvisie te hebben, aan de volgende generatie te denken en breder te kijken dan puur vermogensbeheer.’ Op haar 42ste ging ze aan de slag bij Christie’s. ‘Ik kende niets van veilingen, maar verschillende werelden kwamen toen samen: wat ik van kunst meekreeg van kinds af aan, mijn studies, mijn bancaire ervaring en de opleiding. Toen de CEO van Christie’s zes jaar geleden de overstap maakte naar Phillips ben ik meegegaan.’
Snellere rotatie ’Kunsthandelaars, galerijen en veilinghuizen zijn complementair. De galerijen zijn actief op de primaire markt. Zij doen het
belangrijkste werk: de kunstenaars op de kaart zetten. Ze bezoeken de ateliers en doen ontdekkingen. Zij steken hun nek uit.’ De kunsthandelaars en de veilinghuizen zijn dan weer actief op de secundaire markt. ‘Het gaat om kunstwerken die al in een collectie hebben gezeten en daarna opnieuw worden aangeboden. De rotatie van kunst verloopt veel sneller dan twintig jaar geleden. Verzamelaars houden kunstwerken minder lang bij zich. Vroeger gebeurde de rotatie voornamelijk door echtscheiding, overlijden of schulden. Als iemand tegenwoordig met een aantrekkelijk aanbod komt, laten ze zich daardoor verleiden.’ Terwijl er vroeger vooral kunsthandelaars in veilingzalen zaten, zijn het nu vaak particulieren. ‘Ze zijn ook veel meer geïnformeerd.’ Hoet maakt een onderscheid tussen internationale en lokale veilinghuizen, die ook complementair zijn aan elkaar. ‘Vaak sturen we mensen die naar ons komen met bepaalde werken naar een lokaal veilinghuis. Soms hebben
kunstenaars geen internationale markt nodig en kunnen ze met meer respect voor hun werk aangeboden worden in een lokaal veilinghuis.’
Specialisten De schattingen gebeuren altijd in team. ‘We hebben specialisten over de hele wereld’, zegt Hoet. ‘Als een Amerikaan een Marlene Dumas of een Luc Tuymans heeft, word ik daar altijd bij betrokken. Omgekeerd zal een Andy Warhol door collega’s in de VS bekeken worden. Bij een veilingschatting maken we een vork tussen een lage en een hoge schatting.’ Veilinghuizen bieden steeds meer de mogelijkheid om een werk privaat aan te bieden via hun platform. ‘Mensen willen soms het risico van een veiling niet nemen, omdat het werk aan de lagere schatting verkocht mag worden. Ze willen liever het minimumbedrag dat ze in hun hoofd hebben. Maar als je een goed werk hebt van hoge kwaliteit voor een brede markt, kun je het beter laten veilen.’
p. 14
Private Bankers Association
VIJF T IP S VO OR HE T VER ZEKEREN VAN KUNST
‘Voor een kunstverzekering hoef je helemaal geen grote collectie te bezitten’ Myriam Klug Hillewaere Verzekeringen
‘Kunstverzekering kan al vanaf eerste kunstwerk’ Kunstverzamelaars denken er niet altijd aan om hun collectie te verzekeren. Myriam Klug, expert van Hillewaere Verzekeringen, helpt enkele misvattingen de wereld uit. 1
Een kunstcollectie valt onder de klassieke brandpolis of inboedelverzekering
‘Het is belangrijk om een onderscheid te maken tussen de algemene inboedel, kostbaarheden en kunstwerken. Elk kunstwerk is uniek en heeft een unieke waarde. Dat maakt het verschil met een standaard inboedelverzekering, waarbij bijzondere voorwerpen vaak niet voldoende verzekerd zijn. Sommigen denken dat een kunstverzekering duur is, maar vaak klopt het tegendeel. De verzekering biedt alleen maar voordelen, zowel voor waarborgen als voor de premie. Deze waarborgen zijn vaak franchisevrij en dekt alle risico’s. De niet verzekerde situaties zijn beperkt en liggen voor de hand.’
2
en kunstverzekering kan E alleen maar bij een uitgebreide kunstcollectie
‘Ze is al interessant vanaf een lage waarde, maar ook aangewezen bij een uitgebreide privécollectie van zowel klassieke
meesters als hedendaagse kunst. Iedereen beleeft zijn kunst op een andere manier. Je hebt mensen die kunstwerken aankopen uit emotie, omdat ze het als gift krijgen of als belegging.’
3
en kunstverzekering is alleen E noodzakelijk bij diefstal
‘Accidentele schade van zowel breekbare als niet-breekbare voorwerpen komt veel vaker voor, denk aan breuk-, water- en roetschade. Er kan ook beschadiging optreden als je het werk aan de muur hangt of eraf haalt. Bij een kunstverzekering wordt elk werk geïnventariseerd, zodat de juiste omschrijving op de inventaris staat en de waarde waarop de werken worden getaxeerd en verzekerd.’
4
Een dekking voor transport is niet nodig omdat het kunstwerk thuis hangt
‘Transport maakt deel uit van de kunstverzekering, op voorwaarde dat de kunstwerken professioneel verpakt en
getransporteerd worden door een kunsttransporteur. In sommige situaties is het belangrijk dat kunstwerken tentoongesteld worden. Dat vraagt wel wat aandacht, onder meer verpakking, transporteur of verzekeringstechnische dekking. Het gaat dus niet alleen over het transport, maar ook het verblijf in het museum, de galerij of andere locaties in binnen- en buitenland. Vandaar dat we graag connecteren om niet alleen de klant, maar ook de collectie te begrijpen.’
5
De kunstverzekering blijft jaren dezelfde
‘Als een kunstwerk hersteld wordt na schade, dan is het mogelijk minder waard dan voorheen. Deze vermindering heeft een impact op de kunstverzekering. Omgekeerd geldt dat ook. Kunstwerken kunnen na verloop van tijd meer waarde krijgen. Denk onder andere aan het werk van jonge kunstenaars, wier werk in waarde stijgt. Dat vraagt opvolging en aanpassing van het verzekeringscontract. We raden aan om regelmatig de collectie te overlopen. Op vraag van de klant kan een hertaxatie gebeuren.’
najaar 2023
p. 15
D E BEL AN G RIJ K ST E D O ’S & D O N’ T S
Uw kunst aan andermans muur:
wat moet je weten? Privéverzamelaars lenen werken meestal uit om het maatschappelijke belang, zodat ze bij een groter publiek bekend worden. ‘De meesten zien het als een verrijking om hun werk in een andere context te zien’, zegt expert Els Vermeersch. ‘Toch zijn er enkele aandachtspunten.’ Een privéverzamelaar krijgt meestal een officieel schrijven van een museum of zelfstandige curator in de bus. ‘In die brief staat het thema van de expositie, of het om een solotentoonstelling gaat of een groep kunstenaars en hoe lang de tentoonstelling zal duren’, legt Els Vermeersch uit. Bij het schrijven zit meestal een bruikleencontract dat de bruikleengever moet invullen. ‘Dat kan intimiderend overkomen als je het nog nooit gedaan hebt, maar je kunt altijd een beroep doen op de museummedewerkers.’
‘Probeer in te schatten op welke plek het werk zal terechtkomen. Als het om een museale bruikleen gaat, zullen er in principe geen problemen opduiken. Soms zijn er zelfstandige curatoren die op andere plaatsen een tentoonstelling bouwen. Het wordt een ander verhaal als je werk terechtkomt in een onbeveiligde ruimte.’
op de tentoonstelling of liever de term privécollectioneur ziet staan. In het laatste geval blijft hij of zij anoniem. ‘Sommigen staan erop dat hun naam wordt vermeld, anderen willen dat helemaal niet. Dat geldt ook voor de catalogus. Als het kunstwerk een paar keer gepubliceerd wordt, komt dat zijn waarde ten goede.’
Van nagel tot nagel verzekerd
De bruikleengever wordt ook uitgenodigd voor een preview of de vernissage. Hij zal ook een of meerdere gratis exemplaren van de catalogus krijgen.
Als bruikleengever moet je een inschatting van de waarde doen. ’Bij een hedendaags werk heb je een idee van de aankoopprijs. Voor een ouder kunstwerk is het soms waardevol om het te laten taxeren door een verzekeringsexpert.’ Sommigen hebben schrik als ze aan het transport denken. ‘De ontlener voorziet in de meeste gevallen in professioneel transport. Een art handler haalt het werk van je muur en verpakt het. De kunst is verzekerd van nagel tot nagel, van het moment dat het van je muur gaat tot het in het museum hangt en terug.’ De bruikleengever denkt best na of hij met naam en toenaam vermeld wil worden
In goede staat Vermeersch raadt aan om goed na te kijken of het kunstwerk nog in goede staat is. ‘In een groepstentoonstelling straalt het werk soms minder dan je dacht. Of het komt minder tot zijn recht als het in een witte ruimte hangt. Soms hangt kunst al jaren aan de muur en beseft de eigenaar niet dat de kader aan het loskomen is of het werk wat vervuild is. Kijk ten slotte ook goed naar het ophangsysteem. De verantwoordelijkheid ligt deels bij degene die het ophangt, maar ook bij de bruikleengever.’
‘Soms hangt kunst al jaren aan de muur en beseft de eigenaar niet dat de kader aan het loskomen is of het werk wat vervuild is’ Els Vermeersch Curator Compagnon d’Art
Wie kennis deelt, deelt succes.
Als KMO heeft u de ambitie om te groeien. De Tijd wil u daar graag bij helpen met het Business Flex Pack. Een voordelige abonnementsformule waarmee u uw hele team toegang geeft tot betrouwbaar en bruikbaar zakelijk nieuws: van diepgravende analyses over businesstools tot de dagelijkse podcast.
Klaar om uw ambities waar te maken met De Tijd? Ontdek het abonnement helemaal op maat van uw bedrijf via newsservices.be/KMO-detijd of scan de QR code.