4 minute read
Stevig in je sneakers
Kansen voor iedereen begint bij taal, rekenen én burgerschap
Stevig in je sneakers
In De staat van het onderwijs 2022, het nieuwste rapport van de Onderwijsinspectie, rinkelen de alarmbellen over de beroerde basisvaardigheden van onze leerlingen, inclusief de ‘burgerschapscompetenties’. Ineke Struijk en Anke Brokerhof over burgerschapsvorming als opstap naar gelijke kansen.
Tekst: Jac. Janssen
Ineke Struijk maakt als leerkracht op scholen in achterstandswijken de ongelijkheid van nabij mee, en probeert die vervolgens te verkleinen. ‘We werken aan de ontwikkeling van kinderen tot volwaardige leden van onze samenleving. Dat doen we door te rekenen en te werken aan taal, maar ook burgerschap is een onmisbaar onderdeel. Bij het verkennen van allerlei begrippen gaan burgerschap en taal hand in hand.’ Ze vervolgt: ‘Traditioneel wordt vaak over de hoofden van kinderen lesgegeven. Maar door hun achtergrond kennen sommige kinderen bepaalde begrippen niet. Daardoor missen ze van alles. Zij durven niet te zeggen dat ze iets niet weten, omdat de rest van de klas hen misschien daarom uitlacht.’
Waar leiden wij toe op?
Anke Brokerhof, ontwikkelaar van lesmateriaal: ‘Het begint bij de visie van de school en de plek van burgerschap daarin. Waar leiden wij toe op? Burgerschap moet geen afvoerputje worden voor ‘alles wat ook belangrijk is’. Het stellen van doelen ontbreek nogal eens als het gaat om persoonlijke, sociale en maatschappelijke ontwikkeling. Daarna bepaal je hoe je die visie uitdraagt. Hoe staan we voor de klas? Hoe willen we dat kinderen zich gedragen op het plein? Welke methodes passen bij ons? Welke vaardigheden willen we kinderen aanleren? Bepaalde vaardigheden dragen
Anke Brokerhof
Ineke Struijk
ook bij aan kansengelijkheid in de klas, bij het leren. Leren naar elkaar te luisteren zonder direct te oordelen, schept bijvoorbeeld een veilige leeromgeving.’ Ineke: ‘Een leerling die drie jaar met Krachtbronnen had gewerkt (een lesmethode die burgerschap, sociaalemotionele ontwikkeling en levensbeschouwing integreert, red.), vertelde dat de sfeer in de klas was veranderd. ‘Nu word je niet meer uitgelachen’, zei ze.’ Die open en veilige sfeer biedt leerkrachten de gelegenheid om leerlingen op hun eigen niveau te benaderen. Dat komt de mogelijkheid tot leren voor ieder kind ten goede.
Taal als breed begrip
‘De beste bijdrage die het onderwijs kan leveren aan het taaie vraagstuk van kansenongelijkheid is ervoor te zorgen dat alle leerlingen voldoende toegerust de maatschappij instappen. Daarvoor zijn reken-, taal- en burgerschapscompetenties essentieel’ schrijft de Inspectie. Ineke vult aan: ‘Ik zie taal als een breed begrip. Taal is lezen en schrijven, maar speelt ook een belangrijke rol bij tradities, gebruiken, rituelen, kleding en eetgewoonten’. Anke: ‘We merken dat scholen het lastig vinden om handen en voeten te geven aan burgerschap, ook na de verduidelijking van de wet van augustus vorig jaar. Burgerschap is geen lesje. Het is iets wat je doorvoert in de hele school. Passend lesmateriaal kan helpen bij een structurele aanpak van burgerschap. Verbind het met andere vakken zoals taal, sociaal-emotionele ontwikkeling of levensbeschouwing, zodat het echt meerwaarde krijgt.’
Aftasten en kritisch denken
Voor Ineke en Anke is het geen discussiepunt of burgerschap bij de basisvaardigheden hoort. ‘Het ontwikkelen van soft skills is cruciaal. Naar elkaar luisteren, reflecteren, empathie, je eigen verantwoordelijkheid nemen. Het maakt niet uit waar je vandaan komt of op welke school je zit: hier leer je veilig aftasten en kritisch denken. Dat zijn basisvaardigheden voor zelfstandig functioneren, die bevorderen dus de kansengelijkheid. Het begint bij het beheersen van taal. Maar daarmee ben je er nog niet: je moet die taal ook goed kunnen en durven gebruiken. Stel dat je burgerschap niet in de basis zou opnemen: hoe gebruik je die taal dan? Om anderen op sociale media af te kraken?
Gemiste kans
Ineke en Anke vinden het overigens een gemiste kans dat er veel minder handvatten zijn voor een integrale aanpak van burgerschap op het vmbo of het speciaal basisonderwijs (sbo). ‘Alsof die leerlingen minder gebaat zijn bij een goede basis, integendeel!’ Anke: ‘We werken samen met Stichting Boor in Rotterdam en leerkrachten van vier sbo-scholen, aan materiaal op het gebied van sociaal-emotionele ontwikkeling, levensbeschouwing en burgerschap. Rekening houdend met het niveau dat deze groep aankan. Veel te vaak wordt nog gedacht: laat maar zitten.’ Ineke: ‘Dit raakt aan de rechten van de mens! Iedereen heeft het recht om een eigen visie op het leven te ontwikkelen, om te weten wat zijn rechten en plichten zijn. Zo stimuleer je kinderen om te wíllen deelnemen aan de samenleving. Je werkt aan inclusie: iedereen telt mee.’ Anke: ‘Dat heeft positieve gevolgen voor kinderen die later als werknemer een kans op een baan verdienen. Maar ook voor de directeur die die kans geeft.’
Het onderwijsmateriaal en de makers
Ineke Struijk staat wekelijks voor de klas om de vakken burgerschap en levensbeschouwing te geven. Haar voeling met de praktijk gebruikt ze bij het ontwikkelen van nieuw materiaal bij Creathlon. Anke Brokerhof leidt deze sociale onderneming, gespecialiseerd in onderwijsmateriaal voor burgerschap, sociaal-emotionele ontwikkeling en levensbeschouwing, filosofie en maatschappijleer, zoals: - www.krachtbronnen.nl, een doorlopende leerlijn burgerschap, sociaal-emotionele ontwikkeling en levensbeschouwing voor groep 1 t/m 8 en het speciaal basisonderwijs. - www.whyopschool.nl voor het voortgezet onderwijs integreert burgerschap, filosofie, levensbeschouwing, persoonlijke ontwikkeling en maatschappijleer van 1 vmbo t/m 6 vwo, - www.goedemorgenopschool.nl is een burgerschapstool voor een goed gesprek met de klas om actualiteiten te duiden en de complexe wereld te begrijpen.
