Leerkrachtverwachtingen bespreekbaar maken

Leerkrachtverwachtingen bespreekbaar maken Leidraad zet aan tot reflectie

Kinderen moeten zich zo volledig mogelijk kunnen ontplooien. Te lage verwachtingen door hun leerkracht helpen daar niet bij. De leidraad Onderwijs vanuit hoge verwachtingen van het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek (NRO) helpt leerkrachten, schoolleiders en teams om het gesprek over verwachtingen aan te gaan.

Tekst: Brigitte Bloem

Vooroordelen over de capaciteiten van leerlingen kunnen er gemakkelijker insluipen dan je zou denken. Het NRO wil vanuit het programma onderwijskansen scholen helpen om kinderen gelijke kansen te geven door relevante kennis uit onderzoek en onderwijs bij elkaar te brengen. Een belangrijke factor daarin zijn leerkrachtverwachtingen. Het NRO hoopt met de leidraad Onderwijs vanuit hoge verwachtingen bij te dragen aan de bewustwording bij onderwijsprofessionals van het effect van te lage verwachtingen en de mogelijkheden om te werken vanuit hoge verwachtingen. De recent verschenen leidraad gaat over de verwachtingen die leerkrachten van individuele leerlingen hebben. Dit beeld van een leerling kan de leerprestaties beïnvloeden, zowel positief als negatief. De leidraad geeft informatie en reikt tools en activiteiten aan, waarmee leerkrachten inzicht krijgen in hoe verwachtingen bij hen en bij collega’s tot stand komen en wat de gevolgen kunnen zijn van te lage en hoge verwachtingen.

Reflectie

Marike Timmermans en Anneke Timmermans zijn lid van de thematische commissie die de leidraad heeft ontwikkeld. Marike is intern begeleider en werkzaam bij Stichting Primair Onderwijs Utrecht. Anneke is universitair hoofddocent bij de vakgroep onderwijswetenschappen aan de Rijksuniversiteit Groningen en doet onder meer onderzoek naar leerkrachtverwachtingen. ‘De groepen leerlingen waar in dit verband de meeste winst te behalen valt, liggen voor de hand’, vertelt Anneke. Ze somt op: Kinderen met een andere etnische achtergrond dan de Nederlandse, kinderen van lager opgeleide ouders, maar bijvoorbeeld ook meisjes bij het domein rekenen/wiskunde en jongens als het gaat om talige domeinen. ‘Het zou heel mooi zijn als de leidraad leerkrachten aanzet tot reflectie op hun eigen vooroordelen en de verwachtingen die ze van individuele leerlingen hebben’, vindt ze. Maar ook op scholen met kinderen van hoogopgeleide ouders zien beiden kansen. ‘Ook binnen die groep

hebben we soms te maken met te lage verwachtingen die leerkrachten ten aanzien van bepaalde leerlingen hebben’, weet Marike. ‘Als het om algemene prestaties gaat, zien we bijvoorbeeld regelmatig dat jongens ondergewaardeerd worden. Ook de labels die leerlingen vaak al op jonge leeftijd krijgen, kunnen ervoor zorgen dat leerkrachten te lage verwachtingen hebben.’

Ongelijke kansen

Veelal spelen onbewuste processen een rol bij verwachtingsvorming, die deels gebaseerd zijn op vooroordelen. ‘Al heel lang constateren we in onderzoek dat verwachtingen voor bepaalde groepen hoger of lager zijn dan je op grond van leerlingresultaten zou mogen concluderen’, licht Anneke toe. ‘Dat is kwalijk, want zo werk je ongelijke kansen in de hand. Vooroordelen tegengaan kan bijna niet. Wel kunnen we proberen om de kans dat ze een rol spelen bij verwachtingsvorming te minimaliseren. Bepaalde situaties lokken uit dat vooroordelen een rol spelen bij verwachtingsvorming. Bijvoorbeeld als er meerdere groepen leerlingen duidelijk aanwezig zijn in een klas. Dan wordt het, relatief ten aanzien van meer homogene klassen, eenvoudiger om verwachtingen op groepskenmerken te baseren, in plaats van op individuele kenmerken.’ Er is veel onderzoek gedaan op dit gebied, ook in Nederland. Helaas bereiken de conclusies en aanbevelingen het onderwijs lang niet altijd. ‘De leidraad vertaalt de wetenschappelijke inzichten naar praktische tools en werkvormen waar teams en individuele leerkrachten mee aan de slag kunnen’, schetst Marike. ‘De leidraad beschrijft wat we weten over de effecten en geeft een stevige wetenschappelijke basis waarmee je leerkachtverwachtingen bespreekbaar maakt.’

Cadeautjes en lastpakken

Een van de tools die de leidraad aanreikt is ’60 seconden over mijn leerling’, waarin leerkrachten beschrijvingen van leerlingen uitwisselen. Aan de hand van een korte pitch over specifieke leerlingen wisselen leerkrachten hun beeld van deze leerlingen uit. ‘De ene leerkracht zal het vooral hebben over de resultaten van een leerling in de klas, de ander focust bijvoorbeeld veel meer op het karakter of de thuissituatie van de leerling. Doordat je met je collega daarna reflecteert welke zaken jij belangrijk vindt en welke woorden en typeringen je gebruikt, geeft het Het programma Onderwijskansen van het NRO, het Ministerie van OCW en de POraad richt zich op het verkleinen van achterstanden op de basisschool die ontstaan door verschillen in thuissituatie. Achterstanden kunnen bijvoorbeeld ontstaan, omdat er in het gezin geldzorgen zijn, het kind opgroeit in een taalarme omgeving of het ouders heeft met een laag opleidingsniveau. Vanuit dit programma wordt kennis uit wetenschappelijk onderzoek over verschillende thema’s verbonden met de onderwijspraktijk. Zo is er een online kennisplein met verschillende themapagina’s en worden er drie leidraden gemaakt. Dit zijn publicaties waarin wetenschappelijke kennis over een bepaald thema wordt gebundeld en vertaald naar de onderwijspraktijk, geïnspireerd op de Guidance Reports van de Education Endowment Foudation. Er worden heldere en onderbouwde aanbevelingen gedaan voor onderwijsprofessionals.

In 2021 zijn de eerste twee leidraden verschenen en in januari 2022 verschijnt de derde: • Differentiatie als sleutel voor gelijke kansen. • Onderwijs vanuit hoge leerkrachtverwachtingen • Evidence informed werken (definitieve titel volgt in januari 2022)

Elke publicatie wordt geschreven door een commissie van onderwijsprofessionals en wetenschappers. De leidraden zijn ontwikkeld voor het primair onderwijs, maar ook als inspiratiebron te gebruiken in het voortgezet onderwijs.

Op het Kennisplein Onderwijskansen (www.onderwijskennis.nl/onderwijskansen) vind je kennis en handvatten over effectieve interventies tegen onderwijsachterstanden in het primair onderwijs. Hier vind je ook de leidraad hoge verwachtingen (www.onderwijskennis.nl/leidraad-hoge-verwachtingen) en de andere leidraden (www.onderwijskennis.nl/leidraden).

veel zelfinzicht hoe jij naar je leerlingen kijkt’, legt Marike uit. ‘De ene leerling beschrijf je misschien als een cadeautje, de ander als een lastpak, dat zegt ook wat over jou’, vat Anneke het samen. ‘Vervolgens ga je met je collega reflecteren hoe je tot adviezen en oordelen over leerlingen komt.’ Marike en Anneke hopen dat de leidraad op grote schaal gebruikt gaat worden, zodat leerkrachtverwachtingen in relatie met kansengelijkheid een onontkoombaar gespreksonderwerp wordt tijdens teamoverleggen en studiedagen. ‘We hopen dat het op termijn een logisch onderdeel van de schoolcultuur wordt’, aldus Marike.