16 minute read
Dankzij de kamelenbieb kan ik blijven lezen
Mahadiya (13) uit Ethiopië mist school door corona:
Een nieuw schooljaar gaat van start, om te lezen, te schrijven, te rekenen - om te leren. Na afgelopen coronajaar, hebben kinderen zin om gewoon weer naar school te gaan. Voor veel kinderen wereldwijd is onderwijs echter niet vanzelfsprekend. Save the Children, de grootste onafhankelijke kinderrechtenorganisatie ter wereld, zorgt ervoor dat deze kinderen goed onderwijs krijgen.
Ieder kind heeft het recht om te leren lezen en schrijven. Kunnen lezen en schrijven is de basis van het onderwijs. Wie geletterd is, kan verder leren, heeft toegang tot werk en krijgt meer kansen op een betere toekomst. Het vermogen om geschreven taal te begrijpen doorbreekt de cirkel van armoede. Bijna 400 miljoen kinderen in de bassisschoolleeftijd kunnen echter onvoldoende lezen en schrijven. Omdat scholen dicht of ver weg zijn. Omdat er geen lesmateriaal is. Of goede leerkrachten ontbreken. Ieder jaar dat goed onderwijs ontbreekt, zijn er ruim 70 miljoen kinderen die op hun 10e verjaardag nog niet kunnen lezen en schrijven.
De impact van corona op een generatie
Door de coronacrisis is het aantal kinderen dat achterstanden oploopt of niet terugkeert naar school om te leren lezen en schrijven drastisch toegenomen. Meer dan 1,6 miljard kinderen konden sinds begin 2020 door corona niet naar school. De gevolgen voor miljoenen kwetsbare kinderen is enorm. Veel van hen gaan waarschijnlijk niet meer terug naar hun klas. Een generatie kinderen over de hele wereld dreigt hierdoor nooit hun potentieel waar te kunnen maken. In deze tijd is aandacht voor onderwijs dan ook cruciaal.
Het verbeteren van geletterdheid
Save the Children zet zich onvoorwaardelijk in voor het recht van kinderen om te leren lezen en schrijven. Daarvoor worden meerdere interventies ingezet om de onderwijskansen van kinderen te verbeteren. Zo bouwt Save the Children scholen, maar werken ze vooral aan een leeromgeving waarin ieder kind de kans krijgt om te leren lezen en schrijven. Dat doen ze met hun leerprogramma Literacy Boost, gericht op kinderen die in de eerste twee jaar van de basisschool zitten. Dit programma richt zich naast het verbeteren van de leesvaardigheid van kinderen ook op bijscholing van leraren en op het vaststellen van leesachterstanden.
Het leerprogramma Literacy Boost bestaat uit een aantal onderdelen:
◗ Kennis en voortgang meten van kinderen ◗ Leraren trainen, zodat ze kinderen beter kunnen begeleiden en motiveren ◗ Het geven van trainingen en voorlichting aan ouders en gemeenschappen ◗ Het leveren van boeken, bibliotheken en lesmateriaal ◗ Organiseren van activiteiten, zoals leesclubs
Literacy Boost is een effectieve en bewezen aanpak die niet alleen in ontwikkelingsomgevingen, maar ook in crisissituaties ingezet kan worden. Ook is de aanpak flexibel aan te passen voor zowel onderwijs op het platteland als in stedelijke gebieden. Uit evaluaties van de aanpak blijkt dat Literacy Boost de meest achtergestelde kinderen helpt te leren lezen en schrijven, inclusief meisjes en kinderen uit arme huishoudens. Deze kinderen hebben met het Literacy Boost programma tot 40% meer kans om door te stromen naar groep 3. Literacy Boost komt ten goede aan de 20% van de armste kinderen. ◗
Wil je meer weten over Literacy Boost en andere interventies van Save the Children?
Ga naar www.savethechildren.nl/educatie.
De verhalen van Sammy, Awa en Mahadiya
Dit is Sammy. Hij is 10 jaar en woont in Rwanda. Voor kinderen als Sammy is het niet vanzelfsprekend om te kunnen lezen en schrijven. Dankzij de steun van Save the Children kan hij naar een lokale leesclub voor kinderen en volgt zijn moeder een training, waar ouders leren hoe ze hun kinderen helpen in hun ontwikkeling. Nu leest Sammy zijn moeder en zusje voor. En heeft hij de basisvaardigheden voor een betere toekomst. Dit is Awa. Ze is 10 jaar en woont in Mali. De toekomst is heel onzeker voor kinderen als Awa. Daarom doet ze hard haar best op school. ‘Als ik hard leer, kan dat later onverwacht deuren voor me openen.’ Op school doet ze mee aan Literacy Boost. Dit is Mahadiya. Ze is 13 jaar en woont in Ethiopië. Later hoopt ze ingenieur te worden. Door de uitbraak van COVID-19 is haar school gesloten. Mahadiya mist school. Toch kan ze thuis blijven lezen en leren, dankzij de kamelenbieb. In afgelegen gebieden, zoals de woestijn van Ethiopië, brengt Save the Children boeken naar kinderen toe, per kameel. Dankzij 21 kamelen kunnen 22.000 kinderen als Mahadiya blijven leren.
Ben je benieuwd naar het echte verhaal van Mahadiya? Download het gratis kinderboek ‘Maha en de kleine kameel’ via www.savethechildren.nl/pagina/maha-kleine-kameel.
Voorleeskampioen Mohammed Oulad Chaib: ‘Ik weet luisteraars mee te nemen in mijn verhaal’
Al bijna 30 jaar stimuleert Stichting Lezen het leesplezier in groep 7 en 8 middels De Nationale Voorleeswedstrijd, de één na grootste leescampagne (na de Kinderboekenweek) voor het regulier basisonderwijs. PrimaOnderwijs sprak met de voorleeskampioen van 2021 en de leesconsulent die verbonden is aan de school van de landelijke winnaar.
Tekst: Esmee Weerden
De 28e editie van De Nationale Voorleeswedstrijd had een iets ander karakter vanwege corona, maar de aanmeldingen waren er niet minder om. Maar liefst 2837 scholen organiseerden een schoolwedstrijd, de eerste ronde van De Nationale Voorleeswedstrijd. In totaal deden 150.155 kinderen uit heel Nederland mee als voorlezer of luisteraar. Mohammed Oulad Chaib van Obs De Schatkaart uit Delft is in de landelijke finale gekroond tot de beste voorlezer van Nederland en mag zich een jaar lang De Nationale Voorleeskampioen 2021 noemen. Mohammed: ‘Ik vond het heel spannend om te horen wie de winnaar zou worden en ik was heel erg blij toen het zover was.’ Angela Hardeveld, leesconsulent bij DOK Delft, de openbare bibliotheek van Delft, en verbonden aan Obs De Schatkaart: ‘Mohammed sprong er tijdens de schoolwedstrijd al bovenuit. Hij nam het publiek ontzettend goed mee in zijn verhaal.’
Voorlezen in een coronajaar
Met programma’s op het gebied van lezen, taal, kunst en cultuur ondersteunt DOK leerkrachten en leerlingen op alle niveaus. Angela: ‘De Nationale Voorleeswedstrijd is een standaard onderdeel van onze programma’s waar we veel tijd aan besteden op scholen. Door corona verliep de voorbereiding anders dan normaal, maar we vonden het belangrijk dat alle rondes door gingen, ook al was dat soms op afstand en via livestreams.’ Onderdeel van die voorbereiding is in de eerste plaats zorgen dat de leerlingen een leuk boek hebben om uit voor te lezen. ‘Je moet begrijpen wat je leest en waar het verhaal over gaat, zodat je het goed kunt overbrengen op je publiek.’ Daarnaast leert Angela leerlingen hoe ze zichzelf moeten presenteren, wat een goed stemgeluid is en hoe ze intonatie kunnen gebruiken. ‘Toen Mohammed ging voorlezen in de klas, wilde je echt weten hoe het verhaal verder ging. Hij wist het verhaal met veel emotie over te brengen. Dat is wat je wilt bereiken.’
De landelijke finale
Na het winnen van de schoolwedstrijd, kwam Mohammed in de lokale finale van de bibliotheek in Delft terecht. Angela: ‘De lokale finale werd via een livestream georganiseerd. De klasgenootjes moedigden Mohammed op afstand aan en zelfs de burgemeester gaf acte de presence.’ Uit de lokale finales werden de beste voorlezers geselecteerd voor de provinciale finales die vervolgens tegen elkaar streden om de titel De Nationale Voorleeskampioen 2021. Mohammed is heel trots dat hij goed zijn emotie heeft weten over te brengen in de finale: ‘Een van mijn sterkste punten is dat ik weet hoe ik moet praten als er iets spannends of zieligs in het verhaal gaat gebeuren. Ik weet luisteraars mee te nemen in mijn verhaal.’ Tijdens de finale las Mohammed voor uit Blauwe plekken van Anke de Vries. Hiervoor heeft Mohammed flink geoefend. ‘Ik heb elke dag voorgelezen. Niet alleen op school, maar ook thuis.’
Het stimuleren van leesplezier
Als leesconsulent vanuit DOK verzorgt Angela wekelijks taalprogramma’s op diverse scholen. Naast leesbevordering, staat leesplezier daarbij op nummer één. ‘Voorlezen vinden kinderen één van >>
de leukste dingen die er zijn op het gebied van lezen. Op Obs De Schatkaart hoefde ik De Nationale Voorleeswedstrijd niet eens te promoten. Beiden klassen wilden graag meedoen. ‘Veel blijven oefenen’, is de tip van Mohammed als je plezier in lezen wilt krijgen. ‘Ik vind dat je veel meer gaat begrijpen door veel te lezen en dan wordt lezen leuk, want ik snap de moeilijkere woorden die we krijgen op school nu veel beter.’
Angela sluit af: ‘Om het leesplezier te stimuleren, luisteren wij altijd naar de wensen en behoeften van de school en de DOK designers, een groep kinderen die zes keer per jaar samenkomen om te brainstormen over onze dienstverlening. Zo hebben de DOK designers de themaroute bedacht: boeken in de schoolbibliotheek worden niet meer op alfabetische volgorde maar op thema gezet. Het blijkt in de praktijk namelijk veel makkelijker om een keuze te maken voor een boek als de boeken op thema’s ingedeeld staan. Non-fictie en fictie boeken staan door elkaar, dus je pakt ook snel verschillende soorten boeken. De diversiteit van het aanbod vergroot duidelijk het leesplezier, de leencijfers voor informatieve boeken zijn omhoog geschoten.’
@nationalevoorleeswedstrijd DeNationaleVoorleeswedstrijd
Gratis deelnamepakket en aanmelden schoolkampioen
Deze maand gaat de 29e editie van De Nationale Voorleeswedstrijd van start. Alle basisscholen in Nederland krijgen automatisch een gratis deelnamepakket opgestuurd. Dit deelnamepakket hoef je dus niet apart aan te vragen. In het deelnamepakket zit een brief met inlogcodes waarmee je je schoolkampioen kunt aanmelden voor de volgende ronde in de bibliotheek. Het aanmelden van een schoolkampioen kost eenmalig € 27,50.
Je hebt tot 6 december de tijd om op school een voorleeswedstrijd te organiseren met de kinderen uit groep 7 en/of 8. De Kinderboekenweek zou een mooie aanleiding kunnen zijn. Vergeet de schoolronde niet alvast in te plannen.
Ga voor meer informatie over de voorleeswedstrijd, de spelregels en het aanmelden naar
www.denationalevoorleeswedstrijd.nl
De leeslijst afschaffen?
Voor- en tegenstanders aan het woord
Om jongeren meer én langer aan het lezen te krijgen, moeten scholen de verplichte leeslijst fl ink vernieuwen en kunnen boekverslagen de prullenbak in.
Tekst: Malini Witlox
Zo kan lezen weer leuk worden, concludeerden de Onderwijsraad en de Raad voor Cultuur in 2019 in een advies. ‘Te vaak circuleren er binnen de secties Nederlands leeslijsten waarop al decennialang dezelfde titels figureren. Waarom jongeren steeds doorverwijzen naar ‘Terug naar Oegstgeest’ als huidige generaties minder worstelen met het loskomen van een streng-christelijke, maar eerder van een streng-islamitische achtergrond?’, zo staat in het rapport.
Maar hoe kijken docenten daar zelf naar? Ze wisselen sterk van mening, blijkt uit een rondgang van PrimaOnderwijs. Kamp A: Nederlands hoeft niet leuk te zijn, wiskunde is dat ook niet. Kamp B: verbrand die leeslijst en boekverslagen vandaag nog.
Niets mis met leeslijst
Met een leeslijst is niets mis, meent Naomi Smits die in groep 8 van De Drie Koningen in De Meern lesgeeft. Met enthousiasme kan ze uren volpraten over lezen. Vorig schooljaar begon ze samen met haar collega van groep 4 een experiment; ze legden de methodes met woordrijtjes aan de kant. ‘Die zijn dodelijk saai. Ik ben met mijn klas gezamenlijk boeken gaan lezen. Soms lezen de kinderen voor zichzelf, soms lezen we klassikaal waarbij iedereen een beurt krijgt. Ik let op intonatie en inlevingsvermogen, maar ook op woordenschat. Soms onderbreek ik ze. Begrijpt iedereen dit woord? En we praten over het boek.’
Verder heeft Smits een lijst samengesteld van goede kinderboeken. ‘Niet Het leven van een loser of De waanzinnige boomhut, maar boeken die wat uitdagender zijn. Het Bamboemeisje van Edward van de Vendel of De schaduw van de leeuw van Linda Dielemans bijvoorbeeld. ‘Natuurlijk mogen leerlingen ook het Dagboek van een muts lezen, maar ik wil ze ook uitdagen en hun horizon verbreden. De kinderen vinden het fantastisch. In het begin kregen sommigen een rolberoerte als ze mij met een boek aan zagen komen maar nu willen ze meer. Ze vragen steeds om leestips en lezen in hun vrije tijd ook meer.’ De leestips geeft Smits wel op maat. ‘Op de leeslijst die ieder kwartaal een update krijgt, staan 300 titels. Daar kies ik iets van. Ik weet van iedere leerling wat hij of zij al gelezen heeft en wat mooi kan zijn.’
Begrijpend lezen
Niet de leeslijst maar de grote nadruk op begrijpend lezen is het probleem, vindt oud-leerkracht Wim van Haaster. Je kunt niet meer gewoon genieten van een boek als je moet nadenken over zinsbouw en thema. ‘Ik ben geen tegenstander van begrijpend lezen, maar het is compleet doorgeslagen. Het leesplezier wordt eruit geslagen door alle doorgeschoten bevragingen over een boek.’ Voordat je mag beginnen met lezen, begint het vaak al met een stappenplan, legt hij uit. ‘Kijken naar de titel en de illustraties en voorspellingen doen over de inhoud. Wat voor tekst is het? Afhankelijk van de soort tekst, bepalen leerlingen hun leesstrategie. En pas dan als laatste stap mag een leerling gaan lezen, ontdaan van alle verwondering of nieuws gierigheid en lamgeslagen door alle vragen.’
Op zijn eigen school ging Van Haaster tevergeefs met de directie de discussie aan over het nut van begrijpend lezen en de gebruikte leesmethode ‘Dat werkte niet. Maar ik ben eigenwijs. Ik zei tegen de leerlingen; de eerste vijf stappen slaan we over.’
Niet te ingewikkeld
Joanneke Prenger is leerplanontwikkelaar Nederlands bij SLO en coördinator van het Landelijk Netwerk Taal. Zij pleit ervoor om niet te moeilijk te beginnen, zeker bij kinderen die niet van lezen houden. ‘Is het erg als ze Dagboek van een loser of de boomhutserie lezen? Dat zijn rijk geïllustreerde stripachtige boeken waarvan echte literatuurliefhebbers zullen zeggen dat het niet mag. Maar als je een kind daarmee aan het lezen krijgt, is het prima. Dan kun je als leraar klassikaal een boek lezen dat wat rijker van taal is om ze ook daarmee kennis te laten maken onder begeleiding. Zo breng je ze steeds een stapje hoger.’
Ook middelbare scholen zouden niet direct het hoogste moeten eisen. ‘Er is niets mis met een graphic novel. Niet iedere leerling wil meteen Multatuli lezen, al kun je ze wel kennis laten maken met zo’n schrijver. Het is leuk als ze buiten hun grenzen willen kijken en een paar hoofdstukken proberen, maar dring de Max Havelaar niet tot de laatste bladzijde op omdat het moet.’
Schaf leeslijst niet af
Kinderen vinden lezen in hun jonge jaren bijna allemaal leuk, zegt Luc Koning van Pravoo die hier onderzoek naar doet. ‘De afname van de leesmotivatie begint te komen in groep 7 en 8 en op de middelbare school. Ze gaan dan puberen en het boek krijgt steeds meer concurrentie van de smartphone en de iPad. Het is soms een worsteling om ze dan goede boeken te laten lezen, hoewel die er wel zijn.’
De leeslijst afschaffen? Daar is hij geen voorstander van. ‘Je gooit dan heel veel (wereld)literatuur als ballast overboord. Rekenen hoeft ook niet leuk te zijn, lezen ook niet per se. Wel mag er wat mij betreft wat minder aandacht komen voor begrijpend lezen in de onderbouw van de basisschool en wat meer voor belevend lezen. Belangrijk is dat kinderen aan de binnenkant van hun ogen de film zien van wat ze gelezen hebben.’
Column #Daniëlle
De voorleesjuf
‘Ga je voorlezen juf?’ De ochtendpauze is net afgelopen en meerdere keren per week is dat hét voorleesmoment. Een aantal kinderen is kennelijk bang dat ik het vergeet, want bijna dagelijks krijg ik de vraag. Het voorleesboek gaat al snel open. Na De keverjongen is nu De keverkoningin favoriet. Een aantal kinderen begint na 10 minuten voorlezen wat te wiebelen, maar het gros blijft aandachtig luisteren. Na een kwartier zorg ik, bijna altijd, voor een cliffhanger en is er vrijwel altijd een ontevreden blik. Verwoede pogingen worden er ondernomen om mij over te halen tot langer voorlezen. Soms lukt het.
Hoe zou het zijn wanneer je niet goed kunt lezen? Om over voorlezen nog maar te zwijgen. Wanneer de letters voor je ogen dansen, wanneer de woorden maar niet vloeiend uit je mond komen, lijken mij de dagelijkse leesmomenten in een klas een worsteling. Een worsteling met (moeilijke) woorden, met een verhaallijn die maar niet duidelijk wordt, met illustraties waarvan niet duidelijk is of ze het verhaal ondersteunen.
Over het nut van lezen is al veel onderzoek gedaan en geschreven. Het prikkelen van fantasie, taalontwikkeling, complexere zinnen kunnen maken tijdens het voeren van een gesprek, het vergroten van de woordenschat, het herkennen van emoties, en het kunnen inleven in de ander zijn slechts enkele uitkomsten die in veel onderzoeken naar voren komen. Nu zijn déze effecten van lezen niet meteen zichtbaar. Dat je ademhaling tot rust komt en dat je minder stresshormonen aanmaakt zijn effecten die vaak wel direct zichtbaar zijn. Wanneer ik mijn leerlingen na een leesmoment hierop wijs, zijn er altijd wel een paar die me dromerig aankijken, maar uiteraard zijn er ook kinderen die het tegendeel even willen bewijzen. Met overdreven gehijg en gewiebel tot gevolg.
Laaggeletterdheid krijgt al langere tijd de benodigde aandacht. Daarmee rijst meteen de vraag hoe we kinderen kunnen motiveren tot lezen. Het stimuleren van leesplezier heeft immers vaak een positief effect op de intrinsieke motivatie om te lezen. De vaak leuke ideeën vliegen je om de oren; een goede bibliotheek op school, kringgesprek over een gelezen boek, boekpromoties, het maken van een boekendoos, ouders betrekken, het koppelen van leesteksten aan thema’s van je klas, het laten voorlezen door oudere kinderen aan de kleuters, prentenboeken voorlezen, zomerlezen, maar bovenal……voordoen!
Geef je mening over een boek, onderbouw deze. Maak zelf een boekendoos en presenteer. Lees voor! Dit laatste werkt vaak drempelverlagend en motivatie verhogend.
Wanneer mijn wat lage, hese stem het soms wat af laat weten na het voorlezen, vraag ik nog weleens een leerling het even een paar minuten van me over te nemen. ‘Eh juf, ook die rare stemmetjes en dat overdreven gedoe? Ik weet niet of me dat lukt.’ Geeft niet, genieten doe ik toch wel. ◗
