Evliliği

Öğrencilik yıllannda 3şık olduğu hocası Solovyev'in kızıyla ü1küsü uğruna evlenmekten vazgeçen Zerdabi artık evlenmesi gerektiğini düşünmektedir. Fakat evleneceği kız mutlaka eğitimli, aydın ve kendi ideallerini destekleyecek birisi olmalıdır. Dönemin şartları dikkate alındığında kendi vasıflarına uygun bir lazla evlenmesinin zorluğu ortadadır. Böyle birini bulmak oldukça güçtür. Zerdabi bir gün Kavkaz gazetesindeki bir haberden; Tiflis'te bulunan Kutsal Nina adlı kız okulundan mezun olanların arasında, Nalçik şehrinde doğan ve Balkar Türkleri'nden olan Hanife Hanım Abayeva'nın2Cl9

evinde topladım. Cemiyet-i Hayriye'nin sağlayacağı faydalardan uzwı uzun konuştuk. Sıra para mevzuuna gelince toplantıdakiler bahaneler bularak birer birer evi terk ettiler. Bu duruma o kadar üzüldüm ki üç gün yemek yiyip uyku uyuyamadım. Yaz tatilinde resmi bir defter ve öğrencilerimi alıp şehir şehir dolaşmaya başladım. İlk önce tanıdıklarımın çok olduğu Şamahı'dan başladım. Burada yaptığımız toplantıda herkes vaat ettiği parayı yazıp imzaladı. Ben yolculukta olduğum için parayı Eylül ayında Bakfi'ye göndermelerini istedim. Sonra sırasıyla Gence, Tifüs,

Erivan, N ahçıvan ve nihayet Şuşa şehrine vardı. Bu şehirlerde yeterli derecede ilgi ve alaka göremedik. Bakfi'ye geldikten sonra Eylül ayında söz verip imza atanlardan bir ses çıkmadı. Hepsine mektup yazdım. Bunun üzerine Şarnahı ve Derbent'ten birkaç adam para gönderdi. Aynca her vilayet bir yetim öğrenci gönderdi. Ben de onları okula kaydedip, kendilerine bir ev tuttum. Bir sonraki yıl hiç kimse para göndermedi, fakat ben çocukların ihtiyaçlarını sağladım. Üçüncü yıl ise hepsini evine göndermek zorunda kaldım. Kanuna göre iki yıl hesap göstermeyen cemiyet kapatılırdı. Böylece Müslüman Cemiyet-i Hayriyesi kapandı." Zerdabi, Seçilmiş Eserleri, s.213-215; Cavid Cavadov, Azerbaycanda Hayriyecilik Harekatı, Bakı, Elm Neşriyyatı, 1999, s. 22-28; Gılman İlkin, Şehsiyyet, Bakı, Şur Neşriyyatı, 1995, s. 94. •09 Hanife Hanım Melikova (1856-1929) Azerbaycan'ın ilk eğitimci kadınlarından olan Hanife hanım Nalçik'te doğmuştur. Mukaddes Nina Kız Okulunu bitirdikten sonra Zerdabi'nin evlenme teklifini kabul ederek Bakfi'ye gelir (1872). Ekinci dahil Zerdabi'nin bütün faaliyetlerinde en büyük yardımcısı olur. Baku' de Zeynelabidin Tagiyev'in açtığı İlk Müslüman Kız Okulunun müdireliğini yapar (19oı-ı905). Daha sonra Bakfi'deki Rus-Tatar

bu anlattıklarımı bir anlayan olacaktır. Akan bir suyun altına ne kadar sert bir taş koyarsan koy zamanla o taş eriyip delinecektir. Öyleyse doğru söz de bir gün anlaşılacaktır. Onun için mutlaka gazete çıkarmak gerekmektedir. Her yıl gazete okuyanlardan ıo kişi anlasa onların sayısı her yıl artacaktır. Suyun önünü kesen o baraj sonunda dayanamayıp yıkılacaktır.'""

Yukarıdaki makaleden de anlaşılacağı gibi Zerdabi, inatla halka doğruların anlatılması gerektiğine ve kendisini anlayan insanların sayısının zamanla artacağına inanmaktadır. Bunun gerçekleşmesi için halkın ana dilinde çıkacak bir gazeteye ihtiyacı vardır. 212 Zerdabi Türkçe gazete çıkarınak için izin almak üzere başvurur ise de uzun süre buna muvaffak olamaz. En sonunda Baku Valisi Staroselski'nin213 sansür konusunu üzerine alması ve yol göstermesi sonucunda gazete çıkarmak üzere izin almayı başarır. 2L4 Böylece Azerbaycan' da Türkçe yayınlanan ilk gazete olan Ekinci'nin 22 Temmuz 1875 tarihinde birinci sayısı çıkar. Ekinci sadece Azerbaycan'ın değil, Rusya Türkleri arasında yayınlanan ilk Türkçe gazete olma özelliğini de taşımaktadır. Gazeteye Rusya'nın birçok bölgesinden olumlu tepkiler gelir. İstanbul' dan, Zerdabi'nin bizzat aldığı hurufatla önceleri iki haftada bir çıkan Ekinci'nin 4oo'e yakın abonesi olur. Gazete çevresinde devrin ileri gelen aydınlarını toplamayı başarır. Seyit Azim Şirvani, Asker Korani, Ali Ekber Haydari, Ahsenü'l Gavaid (Hacı Muhammed Sadık),

"" Zerdabi, Seçilmiş Eserleri, s. 228-229. 212 Ekincı'nin sade bir Azerbaycan Türkçesiyle yayınlanması Azerbaycan edebiyatı ve tarihi için çok önemlidir. Hagani Memmedov, Azerbaycan Milli Harekatı (1875-1918. iller), Bakı, Saba?, 1996, s. 40. "3 Staroselski Dmitri Semyonoviç (1832-11.03.1884, Tifüs) 1878-1884 yılları arasında senatörlükte yapan Staroselski 1872-1876 yıllan arasında Bakı1 valiliği yaptı. Bu yıllarda Zerdabi ile dost oldu ve Ekincı"nin yayınlanmasında büyük emeği oldu. ASE, C: IX, 1986, s. 26; Ziyaddin Göyüşov, "Gırmızı Gubernatör'ün Emisi", Komunist, 23 Ocak 1980, s. 3. •14 Gıızetenin çıkış süreci ve gıızeteyle ilgili bilgiler 3. bölümde verilmektedir.