T.OP Limburg - pilootproject Terhills

RE-Mine Park Limburg Case - Terhills 11 mei 2015

1

RE-Mine Park Limburg Case - Terhills

Opgesteld door H+N+S Landschapsarchitecten, i.s.m. Antea group, in opdracht van Ruimte Vlaanderen Amersfoort, 11 mei 2015

N H

H+N+ S Landschapsarchitecten Soesterweg 300, 3812 BH Amersfoort Postbus 1603, 3800 BP Amersfoort

S

T 033 432 80 36

F

E mail@hnsland.nl

W www.hnsland.nl

033 432 82 80

INHOUDSOPGAVE

1. Inleiding 7 Context: RE-MINE Park Limburg 9 Opave: Case Terhills 11 Aanpak en Werkwijze 11

2. Analyse 13 2.1 Ruimtelijke analyse 14 Tijdlaag 1: Landschappelijke ondergrond en eerste occupatie 14

Tijdlaag 2: Mijnontwikkeling op het Kempens steenkoolbekken 16 Tijdlaag 3: Nieuwe occupatie 20

2.2 Beleidsanalyse 26 Ruimte Vlaanderen 27 Provincie Limburg: Afdeling Ruimtelijke Ordening 29 Agentschap voor Natuur en Bos 30 Watergroep en VITO 31

Agentschap Onroerend Erfgoed en Regionaal Landschap Kempen & Maasland 32 Toerisme Limburg 33 De Lijn 34 Gemeente Maasmechelen 35 Gemeente Dilsen-Stokkem 36 LRM 37 Knelpunten en kansen op synergie 38

2.3 Aanknopingspunten voor de visie 41

3. Visie

43

3.1 Macro-schaal 44

Terhills Terhills

Terhills

Terhills

als ecologische schakel tussen NPHK en RivierPark Maasvallei 44 als ‘recreatieve dubbelpoort’ 46 als hoofdstuk in het verhaal van het mijnverleden 48 als verbindende schakel tussen het stedelijk weefsel van Maasmechelen en Dilsen-Stokkem 50

3.2 Meso-schaal 53 Uitgangspunten voor de visie 53 Stapsgewijze ontwikkeling 57

3.3 Micro-schaal 63 Uitwerking centrumgebied fase 1 63 Uitwerking centrumgebied fase 2 65 Uitwerking centrumgebied fase 3 69

Colofon 71

I. INLEIDING

8

De twee schachtbokken

Context: RE-MINE Park Limburg Voorliggend rapport kadert binnen het traject RE-MINE Park Limburg van T.OP Limburg.

T.OP Limburg wordt uitgewerkt onder regie van Ruimte Vlaanderen, OVAM, VLM, ANB, Agentschap Ondernemen, Provincie Limburg, Stad Genk, LRM en Toerisme Limburg. Het is een open en uitnodigend proces om partners en hun ontwikkelingsplannen te engageren voor RE-MINE. T.OP Limburg De sluiting van Ford Genk zal het economische en maatschappelijke landschap in Limburg ingrijpend veranderen, net als bij de sluiting van de mijnsites eind jaren 80. Om die transformatie een positieve impuls te geven, investeerders aan te trekken en duurzame jobs te creëren, zetten de sociaal-economische actoren hun schouders onder een gedeeld strategisch plan (SALK).

De ruimtelijke pijler van SALK zorgt ervoor dat maximaal wordt ingespeeld op de gebiedseigen kenmerken van Limburg. Het Territoriaal Ontwikkelingsprogramma Limburg (T.OP) wil de economische en ruimtelijke ontwikkeling in de regio beter op elkaar afstemmen. Zo worden economie én regio sterker en worden nieuwe kansen gecreëerd. T.OP zet vooral in op het centrale gebied, waar de sluiting zich het meest laat voelen. Al wordt met T.OP de regionale ontwikkeling van heel Limburg gevoed.

Kansen in beeld brengen T.OP Limburg wil meerwaarde creëren door investeringsplannen aan elkaar te koppelen vanuit sterke ruimtelijke logica’s. T.OP zoekt win-winsituaties tussen Vlaamse partners onderling, tussen lokale initiatieven en ambities op Vlaams niveau, tussen realisatietrajecten op korte en lange termijn. De dialoog tussen de verschillende actoren wordt gevoed, door onderzoek van wat is en ruimtelijk ontwerp van wat mogelijk is. Wenselijke én ambitieuze samenwerkingstrajecten worden samen met belanghebbenden opgespoord met als doel ze op termijn ook samen te realiseren. De resultaten zijn geen bindende plannen, maar ‘kanskaarten’ van gebieden en plekken waar ruimtelijke win-wins mogelijk zijn. Ze brengen in beeld waar en hoe ambities en investeringsplannen van meerdere actoren kunnen samengaan. Ze testen

en prikkelen de verbeelding door creatief in te spelen op maatschappelijke en economische transities. Tijdens dit interactieve proces met overheden, ontwerpers en experten zijn drie uitdagingen bepaald waarvoor de ruimtelijke invalshoek een grote meerwaarde biedt: een innovatief ondernemingsklimaat (Poort Limburg), vrijetijdseconomie (Park Limburg) en gezonde verstedelijking (Stad Limburg).

Drie sporen 1. Innovatief ondernemingsklimaat: Poort Limburg SALK zoekt aansluiting bij economische en maatschappelijke transities. Zo wordt nagegaan hoe de interactie tussen bedrijven en innovatie-actoren in de maakindustrie gestimuleerd kan worden. Ruimte speelt daarin een belangrijke rol. Hoe worden wonen en werken met elkaar verzoend en waar kunnen ze elkaar versterken? Hoe kunnen we het oude industriële weefsel of de strategische terreinen opnieuw activeren? Economische transities die gebaseerd zijn op uitwisseling en samenwerking of het sluiten van kringlopen vragen van de bedrijfslocaties een heel andere invulling dan een traditionele lineaire economie.

2. Vrijetijdseconomie: Park Limburg SALK wil het wandel- en fietstoerisme promoten en de sectorgroei maximaal benutten.

De ruimte voor natuur en het mijnerfgoed zijn een groot strategisch voordeel van de regio.

De fietsroutes, recreatieve bestemmingen en landschappelijke troeven liggen voor de hand.

De ruimtelijke ondersteuning ervan betekent een betere verbinding en verknoping van dit topaanbod. Het verhogen van de belevingswaarde, de toegankelijkheid en de ruimtelijke samenhang moeten de sector op lange termijn versterken.

3. Gezonde verstedelijking: Stad Limburg SALK streeft naar een kwalitatief investeringsklimaat. Dat veronderstelt voldoende stedelijke dynamiek, een aantrekkelijk verblijfslandschap en een gezonde leefomgeving. Steden zijn de drijvende kracht achter economische vernieuwing. Welk verstedelijkingsmodel past bij de economische heroriëntering na de sluiting van Ford Genk? Hoe kunnen we op de juiste plekken voldoende stedelijke kritische massa creëren voor multimodaal transport, creativiteit en voorzieningen?

9

De voorgaande drie uitdagingen verbinden economische doelstellingen aan ruimtelijke vraag-

Daadkracht om te realiseren

stukken. Nieuwe ruimtelijke koppelingen worden gemaakt tussen de economische transities, de ‘ontginning’ van gebiedseigen sterktes en het stedelijk ontwikkelingspotentieel. Die overkoepe-

Synergie realiseren tussen ruimtelijke en economische ontwikkeling is de grote ambitie van T.OP

lende ambitie werd RE-MINE genoemd, met een knipoog naar het Limburgse mijnverleden en

Limburg. Van “bovenaf alleen” volstaat niet om die uitdaging aan te gaan. Zoals ook visies als het

de nood aan een vernieuwende blik. Drie RE-MINE trajecten zijn in 2014 van start gegaan.

streekpact beklemtonen, is het essentieel dat de betrokken partners samen aan het werk gaan om Limburg naar een hoger sociaaleconomisch niveau te tillen.

RE-MINE Park Limburg

Ook het verschil tussen overheid en ondernemer wordt vager. Ondernemingszin bij de publieke sectoren is een succesfactor voor gebiedsgerichte ontwikkeling. De vele actoren die aan de

Doelstellingen op lange termijn

RE-MINE trajecten werken, hebben alvast één ding gemeen: de wil om samen actie te onderne-

Uitbouw van een regionaal landschapspark in de vorm van een openruimtenetwerk, opgespan-

men.

nen door de landschappelijke troeven, belevingsroutes en multifunctionele recreatieve poorten.

Versterken van de groenblauwe dooradering als ecologisch netwerk.

Met die inzet is T.OP Limburg toegevoegd aan het bestaande beleid. De bestaande regelgevende kaders blijven gelden en de realisatiegerichtheid of daadkracht worden vergroot. Er wordt ook

Realisaties op middellange termijn

gemikt op efficiëntiewinsten.

Pilootproject(en) voor de doorontwikkeling of schaalvergroting van toegangspoorten om het toeristisch-recreatief potentieel van het Nationaal Park en de Wijers te optimaliseren. Van een

Ontwerpend onderzoek, partnerdialoog en beleidsinnovatie zijn de tools om dit voor de drie

fietsroutenetwerk naar een belevingsroutenetwerk.

RE-MINE uitdagingen te realiseren. De winst die met die tools voor ogen wordt gehouden, is maatschappelijke vooruitgang door: draagvlakverbreding en (internationale) zichtbaarheid, ge-

Acties vandaag

deelde visievorming, kostenbesparing door afstemming van (Vlaamse) investeringsagenda’s, extra

Partnerschap in projecten die de landschappelijke en ecologische structuur versterken.

middelen via (Europese) Fondsverwerving, gezamenlijke actie en effectieve realisatie.

Ontwerpend onderzoek voor de mogelijke ontwikkeling van de recreatieve poorten Bolder-

Meer informatie op www.toplimburg.ruimtevlaanderen.be.

berg en Terhills op lange termijn. Een stappenplan voor realisatie dat voortbouwt op de huidige investeringsplannen.

10

Opgave: Case Terhills

Aanpak en werkwijze

De concrete casus van voorliggende studie is Terhills, gelegen tussen Maasmechelen en Dilsen-

De visie in voorliggende eindrapport is het resultaat van een aantal bilaterale overlegrondes

Stokkem. Het projectgebied Terhills gelegen aan de rand van het Nationaal Park Hoge Kempen,

waarin de verschillende partners bevraagd werden en van 2 plenaire werksessies waarin de visie

is een unieke plek door de combinatie van het industrieel erfgoed van het voormalige mijnen-

met de betrokken werd getoetst en aangescherpt.

complex en de uitzonderlijke natuur. Op Terhills worden uitzonderlijk grote investeringen gepland. Het programma is zeer divers met ondermeer retail, verblijfsrecreatie, onderzoek, wonen,

In de bilaterale overlegrondes werden de verschillende partners afzonderlijk bevraagd over hun

werken en de hoofdtoegangspoort tot het Nationaal Park Hoge Kempen.

ambities, belangen, aanwezige kwaliteiten en mogelijke knelpunten. Op basis daarvan is door de studiebureaus een ruimtelijke en beleidsanalyse gemaakt. Deze is in de eerste werksessie gepre-

Het gebied staat omwille van nieuwe inzichten, recente beslissingen en de diverse geplande

senteerd. De aanwezigen konden hier hun reactie en aanvullingen op geven. Vervolgens werd

investeringen onder druk. Ook in de onmiddellijke omgeving van Terhills zijn recent nieuwe

in twee groepen gediscussieerd over mogelijke ontwikkelrichtingen en konden alle actoren hun

projecten en lokale planningsinitiatieven opgestart. Al deze gekende en nieuwe plannen, projec-

aandachtspunten en belangen inbrengen. Als input voor deze discussie waren twee verschillen-

ten, nieuwe inzichten en uitdagingen kunnen worden beschouwd als onderdelen van een puzzel

de modellen geschetst.

die opnieuw moeten worden gelegd tot ĂŠĂŠn passend geheel. Een passende puzzel inclusief een visionaire blik op de toekomst is het doel.

De resultaten van de eerste werksessie zijn meegenomen en verder uitgewerkt tot een gefaseerd ontwikkelingsvoorstel voor de site. Dit is in de tweede werksessie gepresenteerd waarna

Het doel van deze studie is om via ontwerpend onderzoek en dialoog tot een gedeelde visie-

de aanwezigen hierop konden reageren. De resultaten zijn vervolgens aangescherpt en in voor-

ontwikkeling te komen over mogelijke samenhang door o.a. landschappelijke inbedding, gedeelde

liggende rapportage opgenomen.

infrastructuur, voorzieningen, energie‌. Dit dient te leiden tot een gebiedsgericht ruimtelijk beleid dat de kansen tot gedeelde winsten aanreikt. Mogelijke win-winsituaties binnen de ruime

Wij willen hierbij graag alle betrokken actoren bedanken voor hun positieve samenwerking!

omgeving van Terhills dienen gedetecteerd.

Voorliggend rapport tracht op de vele vragen en ambities een antwoord te bieden door een gefaseerd ontwikkelingskader te schetsen voor Terhills en omgeving.

11

12

2. ANALYSE De analyse is opgebouwd uit een ruimtelijk analyse en een beleidsanalyse. De ruimtelijke analyse volgt de drie kenmerkende ‘tijdslagen’ van het landschap (1. Natuurlijke ondergrond en eerste occupatie, 2.

Mijngeschiedenis en 3. Nieuwe verstedelijking) en benoemt de landschappelijke en stedenbouwkundige kwaliteiten en knelpunten in het gebied. De beleidsanalyse gaat in op de lopende ontwikkelingen en initiatieven en het ruimtelijk-juridisch kader. De analyse wordt ‘samengevat’ in een aantal conclusies, die ingaan op de kansen voor de ontwikkeling van het gebied en die een opstap vormen naar de visie.

2.1 RUIMTELIJKE ANALYSE Tijdlaag 1: Landschappelijke ondergrond en eerste occupatie Terhills kent geografisch en geologisch gezien een bijzondere ligging, op de overgang van het hooggelegen Kempisch plateau naar de lagere en nattere Maasvallei. Aan de westzijde van Terhills komt dit hoogteverschil tot uitdrukking door een expressieve steilrand. Deze

beboste steilrand gaat richting deen Maasvallei over in een half open landschap met beboste van geologische, biologische r in een gebied een geheel vorvlaktes, beplantingsstructuren en open plekken. Nog verder oostelijk is het kleinschalige en lle verschijnselen dievan aan het meer open landschap de laaggelegen vallei van de Maas gesitueerd. Van nature kent ter wordt bepaald door de intertoren. Terhills daarom een sterk reliëf met de steilrand als climax, dat nog verder gedramatiseerd wordt door de ontginningsgeschiedenis van de site, waarin de terrils en grindplassen zijn ontstaan.

De eerste bewoning ontstond in noord-zuid richting als een ‘snoer van kleine dorpen’ langs de oevers van de Maas. Deze zone, die ingeklemd lag tussen de natte riviervallei en het droge zandplateau, was geschikt om te wonen vanwege de vruchtbare ondergrond en de nabijheid van water.

Door de ligging op een landschappelijke overgang komt op Terhills een rijke en unieke verscheidenheid aan landschappen voor. De steilrand is getooid met voornamelijk naaldbossen. De uitgesproken terrils zijn op plekken nog begroeid met pioniersbegroeiing.

Tussen de terrils verweeft zich een bosrijk landschap met open plekken bestaande uit heide, schrale graslanden en accenten van berken. Grindontginningen hebben geleid tot een plassenrijk gebied met uitgestrekte wateroppervlaktes. Westelijk komen bezoekers terecht in de natuurlijke rijkdom van het Nationaal Park Hoge Kempen en de diversiteit van De Wijers, oostelijk ontmoeten wandelaars en fietsers de sterk meanderende Maas in een groene vallei.

De kwaliteit van deze landschappelijke rijkdom wordt momenteel echter niet genoeg benut. Om deze rijkdom ervaarbaar te maken kan de bereikbaarheid en toegankelijkheid van Terhills een verbeterslag gebruiken, zowel intern als in aansluiting op de omgeving.

14

2

Een snoer van dorpen op de overgangszone naar de Maas [Bron: Ruimte Vlaanderen en Regionaal Landschap Kempen en Maasland vzw]

E

Houthalen

KEMPISCH PLATEAU

E

As

Terhills

Zonhoven

E

Genk

Maasmechelen

E

E

Steilrand

TERTIAIRE KEMPEN

E

MAASLAND

Hasselt

E

Lanaken

Bilzen

E

Maastricht

E HASPENGOUW

Terhills als onderdeel van de steilrand van Kempisch Plateau naar Maasvallei [Bron: Ruimte Vlaanderen en Regionaal Landschap Kempen en Maasland vzw]

Nationaal Park Hoge Kempen - Terhills - Maasvallei: een rijke aaneenschakeling van diverse landschappen en reliĂŤfs

15

Tijdlaag 2: Mijnontwikkeling op het Kempens steenkoolbekken Site Terhills in Eisden is bekend geworden als mijnsite die onderdeel is van het Kempens Steenkoolbekken. De steenkoolmijn van Eisden was één van de zeven mijnen op het Kempens steenkoolbekken, die vanaf begin 20ste eeuw werden gesticht. De mijn van Eisden was bijzonder gelegen op de rand van het plateau en aan het kanaal. Inmiddels zijn alle steenkoolmijnen gesloten en zijn in Eisden alleen nog de tuinwijk, de twee schachtbokken, enkele mijngebouwen, het kolenspoor en de terrils waardevolle getuigen van het rijke mijnverleden. Delen van de site en het NPHK zijn opgenomen in een nominatiedossier voor het behalen van een UNESCOwerelderfgoed erkenning.

Hoewel deze cultuurhistorische elementen nog duidelijk als relicten aanwezig zijn, is hun oorspronkelijke samenhang als ensemble moeilijk herkenbaar. Recente ontwikkelingen zoals de Euroscoop en Maasmechelen Village houden nauwelijks rekening met dit verleden. Ze keren letterlijk en figuurlijk hun rug ernaartoe.

Van deze cultuurhistorische fragmenten kan echter dankbaar gebruik gemaakt worden om de site de verhoopte eenheid en eigenheid te verlenen. De oude structuren kunnen immers gebruikt worden als basis voor nieuwbouw en als inspiratie voor de inrichting én organisatie van het publieke domein. Een goed voorbeeld is Zeche Zollverein, een oude steenkoolmijn in het Ruhrgebied. Heringericht als recreatieve verbinding kan het kolenspoor de site bovendien opnieuw verankeren binnen het voormalige Kempens Steenkoolbekken.

Ook het ondergrondse stelsel van gangen en schachten is nog aanwezig en kan in de toekomst opnieuw ingezet worden als energiebron. Het grondwater in de gangen is bruikbaar

240m ± 10°

bij het opwarmen van nieuwe bebouwing in het gebied, het water uit de grindplassen zou ingezet kunnen worden om de gebouwen in de zomer te koelen. Met de aanleg van een warmtenetwerk ontstaat op deze manier een duurzaam energiesysteem voor toekomstige nieuwbouw. Verder onderzoek dient uit te wijzen onder welke voorwaarden deze pistes economisch haalbaar zijn.

16

± 35º 700m

Gebruik mijnwater voor verwarmen nieuwbouw [Bron: ‘Landschap en Energie, H+N+S 2014]

Site Terhills als onderdeel van het Kempens Steenkoolbekken

17

Terril

ren

o Kolensp

Mijngebouwen (o.a. schachtbokken, academie, Franse Tuin)

Luchtfoto van de voormalige mijnsite

Mijnkathedraal

ZuidW

illem svaar

t

Tuinwijk

Voormalig ensemble mijnsite: mijngebouwen - schachtbokken (bebouwingmet zwarte rand is behouden gebleven) - Franse tuin - terrils - tuinwijk met mijnkathedraal en lanen - ligging aan het kolenspoor en Zuid-Willemsvaart

18

Nog aanwezige elementen: De Franse Tuin

Zicht op de tuinwijk en de mijnkathedraal

De voormalige schachtbokken

De Zettellaan als statige as binnen de tuinwijk

n

Schachtbokke

schachtbokken hoofdgebouw academie franse tuin

Mijngebouwen en Franse tuin

terrils

Tuinwijk

kolenspoor mijnkathedraal illem svaar

t

tuinwijk lanen

Kol e

kanaal ZuidW

Mijnkathedraal

nsp

oor

Huidige mijnsite Eisden: een deel van de mijngebouwen en spoorlijnen zijn verdwenen waardoor de samenhang van het ensemble minder herkenbaar is geworden.

19

Tijdlaag 3: Nieuwe occupatie Verstedelijking Een toenemende verstedelijking in het snoer van dorpen langs de Maas heeft er in de 20ste eeuw voor gezorgd dat er een stedelijke zone is ontstaan in noord-zuid richting, langs de Rijksweg N78 en de Zuid-Willemsvaart. Deze zone wordt aan de westzijde geflankeerd door het beboste plateau en aan de oostkant door het agrarisch landschap van de Maasvallei. Terhills is een aangename ‘groene’ onderbreking van deze dichte stedelijke zone, maar staat onder druk door de stedelijke dynamiek. Vooral ter plaatse van de ‘open ruimte corridor’, tussen Maasmechelen Village en bedrijventerrein Lanklaar is de resterende ruimte minimaal. Ook worden zowel Terhills als de kanaalzone nog teveel gezien als ‘achterkant van het landschap’, een erfenis die stamt uit het mijnverleden.

Terhills zou zich veel meer kunnen profileren als een aantrekkelijke groen-recreatieve zone in de verstedelijkte band langs de Zuid-Willemsvaart. Om de open ruimte te vrijwaren en zich ruimtelijk te positioneren als groene zone, dienen de kwaliteiten van Terhills geëtaleerd te worden. Momenteel gebeuren ontwikkelingen nog te vaak met de rug naar het gebied toe, terwijl het juist een kans is om deze op het bijzondere gebied te oriënteren. Ook de ZuidWillemsvaart biedt kansen voor ontwikkeling en zou als drager kunnen fungeren.

Terhills ligt als groene zone tussen het verstedelijkt gebied van Maasmechelen en de bedrijvigheid van Dislen-Stokkem

Maasmechelen Village en bioscoop staan met de achterkant naar het gebied

20

Ecologische verbinding De open ruimte van Terhills vormt een belangrijke schakel tussen de natuurlijke rijkdom van Nationaal Park Hoge Kempen en RivierPark Maasvallei. De betekenis is zowel van belang in ecologisch, landschappelijk en recreatief opzicht. Doelsoorten voor deze ecologische verbinding zijn verschillende vogelsoorten zoals de nachtzwaluw, de houtsnip, de boomleeuwerik, de graspieper, de tortel en roodborsttapuit en amfibieën zoals de heikikker, de rugstreeppad en de gladde slang. Bijkomend onderzoek naar de specifieke doelsoorten en welke landschappelijke en ecologische eisen ze stellen aan een ecologische verbindingszone is nodig.

Van een werkende ruimtelijke verbinding is echter pas sprake als ook de ruimtelijke obstakels verder oostwaards overwonnen kunnen worden. Een natuurlijke oeverinrichting van de ZuidWillemsvaart met in- en uitstapplekken voor fauna, het toegankelijk maken van het agrarisch gebied voor de beoogde doelsoorten, de overbrugging of ondertunneling van de Rijksweg zijn daarom allen pistes, die op haalbaarheid onderzocht dienen te worden.

Terhills als schakel tussen NPHK en Rivierpark Maasvallei

Knelpunt: ‘eco-corridor’ afgesloten met hekwerk

Knelpunt: niet passeerbaar kanaal

21

Situering in het recreatief netwerk Met de toenemende verstedelijking is ook de recreatieve druk op het gebied toegenomen.

Geprojecteerd op een kaart met recreatieve verbindingen, blijkt Terhills de ontbrekende recreatieve schakel tussen Nationaal Park de Hoge Kempen in het westen en RivierPark Maasvallei in het oosten. De verschillende attractiepunten aan beide zijden van het kanaal zijn slechts via omwegen te bereiken. Terhills vormt daarbij een leemte in het breed vertakte recreatieve netwerk.

Nochtans beschikt Terhills over tal van troeven om een functie als schakel tussen de twee parken met verve uit te voeren. De rijke diversiteit aan landschappen is eerder aangehaald. Met Connecterra beschikt de site over de hoofdpoort voor Nationaal Park Hoge Kempen, een functie die Connecterra ook kan opnemen voor RivierPark Maasvallei: Terhills als ‘dubbelpoort’.

Nieuwe en geplande ontwikkelingen kunnen dit verhaal recreatief ondersteunen. Daartoe zal de site recreatief verknoopt moeten worden met de omgeving (NPHK, RivierPark Maasvallei, tuinwijk etc.). Fiets- en wandelpaden die oost en west met elkaar verbinden zijn kansrijk, maar ook het recreatieve aanbod binnen de site dient beter ontsloten te worden. Momenteel doen niet alleen de ontbrekende schakels in het recreatieve netwerk, maar ook de omheiningen, die Terhills afsluiten van haar omgeving, afbreuk aan deze ambitie. Deze barrière zal met de nieuwe functie als dubbelpoort geslecht moeten worden.

22

Kasteel van Leut - Maascentrum De Wissen

Het recreatieve netwerk in Terhills en omgeving

23

Nieuwste ontwikkelingen Na de sluiting van de mijnen hebben een aantal nieuwe ontwikkelingen hun plek op Terhills gevonden. Outlet-centre Maasmechelen Village heeft zich als eerste gevestigd op het terrein, later gevolgd door o.a. Cinema Euroscoop, Connecterra en een hotel in één van de oude mijngebouwen. Nieuwe ontwikkelingen staan op stapel. Onder andere een eco-retailprogramma en een restaurant in de nabijheid van het hotel zijn in ontwikkeling. Ook buiten het centrumgebied zijn nieuwe functies gerealiseerd of gepland. Cable-ski op de kleine plas en een ‘Wellness-Centre’, gelegen aan de grote plas, zijn hier voorbeelden van. Ideeën voor nieuwe woongelegenheden en verblijfsrecreatie behoren tot de ambities.

Deze ontwikkelingen zijn echter grotendeels onafhankelijk van elkaar en zonder ruimtelijke samenhang gerealiseerd. De meeste gebouwen benutten de landschappelijke en cultuurhistorische kwaliteit van Terhills niet en staan met hun rug naar het gebied toe.

Om het potentieel van site Terhills voor haar directe en wijde omgeving ten volle te kunnen benutten is daarom behoefte aan een overkoepelend ruimtelijk verhaal dat alle ruimtelijke potenties verbindt en Terhills positioneert als één samenhangende site waarin alle ontwikkelingen bijdragen aan het grotere geheel. De bijzondere ligging van Terhills tussen grote natuurgebieden en het mijnverleden bieden hier goede kansen voor.

Maasmechelen Village als een op zichzelf staand geheel - Euroscoop - enigszins verscholen Connecterra-gebouw

24

Bereikbaarheid Het toekomstige succes van site Terhills zal ook afhankelijk zijn van de mate waarin de site ontsloten kan worden voor huidige en toekomstige bezoekers. Momenteel komen de meeste bezoekers van Terhills vanuit het zuiden en maken gebruik van de parking bij Maasmechelen Village en het parkeerterrein voor de bioscoop aan de Zetellaan. Op drukke dagen is de parkeerdruk echter groot. Als in de toekomst nieuwe ontwikkelingen gerealiseerd worden zal de parkeerdruk alleen maar verder toenemen, zeker in de wetenschap dat bezoekers de neiging hebben om zo dicht mogelijk bij hun bestemming te parkeren. In dit kader zou dubbelgebruik van parkeervoorzieningen onderzocht moeten worden.

Momenteel wordt aan de noordzijde van Terhills een parkeervoorziening aangelegd om de bezoekers van Cableski en de wellness te faciliteren. Deze parkeerplaats is bereikbaar via een nieuw aangelegde weg langs bedrijventerrein Lanklaar, die aansluit op de N75 in het noorden.

Beide zijden van Terhills worden nu nog verbonden door de weg langs de Zuid-Willemsvaart, maar de wens is deze als doorgaande weg te ‘knippen’ ter plaatse van de open-ruimte corridor.

Huidige aansluiting Terhills

Parkeerplaats Maasmechelen Village

Aanleg nieuwe noordelijke parkeerplaats

25

Terhills Synergie?

Beleidskader

Juridisch kader

-- Wat is de visie?

-- Wat is er juridisch vastgelegd?

-- Waar wil men naartoe?

-- Wat zijn eventuele harde randvoorwaarden?

-- Wat zijn de wensen/ideeĂŤn?

-- = bindend

-- = niet bindend

26

Knelpunten?

2.2 BELEIDSANALYSE Inleiding: Nieuwe ontwikkelingen en ruimtelijk-juridische kaders

Ruimte Vlaanderen

Bij de ontwikkelingen binnen Terhills zijn zeer veel actoren actief betrokken. In volgende

1. Gewestplan

analysekaarten wordt getracht een bondig grafisch overzicht te geven van de bestaande

Het studiegebied is gelegen binnen het gewestplan nr. 20 “Limburgs Maasland” goedgekeurd

ontwikkelingen, beleidsdocumenten en het eventuele juridische kader per actor. In sommige

bij Koninklijk Besluit op 01/09/1980. Een aantal latere planologische initiatieven hebben het

gevallen werden een aantal actoren gegroepeerd binnen één thema.

gewestplan gedeeltelijk gewijzigd t.h.v. het studiegebied: de gedeeltelijke herziening van het gewestplan Limburgs Maasland (M.B. 01/06/1995) en de gedeeltelijke herziening van het

De legende maakt een onderscheid tussen het beleidskader en het juridische kader in de ruime

gewestplan mijnterrein Eisden (M.B. 18/05/2001). Grote delen van het gewestplan t.h.v. het

zin van deze termen. Het beleidskader is in deze zin geen bindend kader, maar spreekt over

studiegebied werden vervangen door het “PRUP Bipool Eisden-Lanklaar”.

de visie: waar wil de actor naartoe? Wat zijn de ideeën en wensen? Het juridische kader is wel bindend en handelt over de harde randvoorwaarden.

Het doel van deze analyse is een zicht te krijgen op wat de kwaliteiten van het terrein zijn voor elke actor, wat vandaag mogelijk is, welke knelpunten er eventueel spelen en bovenal welke synergie er mogelijk is tussen de visies van de verschillende actoren. Hier wordt na de toelichting op de verschillende thema’s en actoren op ingegaan.

27

2. Gewestelijke RUP’s

4.T.OP Limburg

Er dient rekening gehouden te worden met de gewestelijke RUP’s Leidingstraten Dilsen en

Hier wordt in de inleiding al op ingegaan.

Dilsen-Lommel door het gebied en de afbakening van het waterwingebied.

3. Strategische projecten Het studiegebied is gelegen op de grens van het Nationaal Park Hoge Kempen en Rivierpark Maasvallei (zie kaart). Deze gebieden zijn strategisch projecten die door de Vlaamse regering erkend werden in het kader van het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen.

28

Provincie Limburg: Afdeling Ruimtelijke Ordening Het PRUP Bipool Eisden-Lanklaar is een uitvoering van de bindende bepalingen van het

Deze ontwikkelingen gebeuren echter gefragmenteerd, waardoor de vooropgestelde ruimtelijke

Provinciaal Ruimtelijk Structuurplan Limburg en is het belangrijkste juridische kader voor

samenhang verloren dreigt te gaan. De dienst RO van de provincie haalt de synergie tussen

het gebied. Het PRUP heeft een compromis gemaakt tussen de visies en wensen van de

KMO-zone Lanklaar en Terhills aan als mogelijke potentie voor het gebied.

verschillende betrokken actoren, maar deze actoren worden nu bij de uitvoering van het PRUP geconfronteerd met een aantal knelpunten, o.a. op het vlak van ontsluiting en parkeren.

Vandaag zijn op basis van het PRUP Bipool een aantal vergunningsaanvragen lopende /afgeleverd.

29

Agentschap voor Natuur en Bos De geplande ontwikkelingen bevinden zich ver genoeg van de speciale beschermingszones voor natuur. De niet ontwikkelde delen van het plangebied worden wel als biologische waardevol beschouwd: de impact op deze delen werden in de plan-MER van het PRUP Bipool besproken en gemilderd. Ontwikkelingen dienen rekening te houden met de bepalingen in het PRUP. ANB haalt volgende aandachtspunten specifiek aan: de groene corridor is vooral belangrijk voor vogels en vlinders; het bestaande “Down Hill Parcours� wordt gezien als een knelpunt.

30

Watergroep en VITO Het studiegebied staat aangeduid als mogelijk overstromingsgevoelig, bij het oprichten van

De aanwezigheid van mijnsteen in de bodem stelt een aantal randvoorwaarden en

constructies dient hiermee rekening gehouden te worden (maatregelen voor overstromingsvrij

gebruiksbeperkingen zoals o.a. geen recreatie die geulvorming veroorzaakt op terrils, geen

bouwen). De bodem is tevens infiltratiegevoelig, hiermee dient rekening gehouden te worden

vergravingen toegestaan in bepaalde zones, handhaving van begroening en geen bebouwing op

o.a. bij de aanleg van bestrating en verharding, gezien de ligging in grondwaterwingebied

bepaalde plaatsen.

(infiltratie onder voorwaarden). De ligging in grondwaterwingebied brengt -afhankelijk van het

Volgens de expertise van het VITO heeft de site potentieel op het vlak van geothermie, waarbij

type grondwaterwingebied- ook bijkomende randvoorwaarden met zich mee naar ontgravingen,

2 scenario’s kunnen onderzocht worden: ÊÊn maakt gebruik van dieptewater (voor warmte en

bemalingen, infiltratie,...

koude), het andere van mijnwater (voor warmte) en waterplassen (voor koude). Belangrijk bij de inschatting van de haalbaarheid is zien dat er voldoende afname is het ganse jaar door, anders is de investering niet rendabel.

31

Agentschap Onroerend Erfgoed en Regionaal Landschap Kempen & Maasland Een groot deel van het studiegebied is gelegen binnen een aangeduide ankerplaats, dit brengt

Een mogelijke uitbreiding van het Nationaal Park Hoge Kempen in noordelijke richting wordt

een zorgplicht mee aangaande de geselecteerde erfgoedelementen in het besluit. Er worden o.a.

onderzocht. Momenteel is Connecterra in gebruik als tijdelijke toegangspoort voor het

een aantal erfgoedbakens, -zichten, hydrografische elementen en wegen aangeduid.

Nationaal Park.

Verder zijn een aantal voormalige mijngebouwen en 窶田onstructies, alsook gebouwen in de

Delen van de site en het Nationaal Park Hoge Kempen zijn opgenomen in een nominatiedossier

aangrenzende tuinwijk Eisden beschermd als monument en/of opgenomen in de inventaris

voor het behalen van een UNESCO werelderfgoed erkenning.

onroerend erfgoed.

32

Toerisme Limburg Er is nood aan een thema voor het studiegebied als toeristische trekker, natuur alleen is niet

Volgens de sportdienst Limburg is er veel vraag naar behoud en ontwikkeling van mountainbike

voldoende. Toerisme Limburg wenst de site op te nemen binnen de concepten van The Great

en down-hill-parcours, en naar andere actieve recreatiesporten. Deze vraag botst op bepaalde

Outdoors (een selectie van de mooiste plekken in Limburg materialiseren met hoogwaardige

plaatsen met de randvoorwaarden van natuur (ligging in natuurgebied) en bodem (aanwezigheid

inrichting), en Mijnroute in Limburg (een marketingconcept uitbouwen rond de mijnsites in

mijnsteen). Daarnaast is er behoefte van de sportsector om jaarlijkse organisaties van

Limburg met elk een eigen thema). Toerisme Limburg is voor het studiegebied op zoek naar een

natuurgebonden sporten te laten plaatsvinden op het terrein zoals wedstrijden en initiaties van

gelaagd onthaal: NPHK – Mijnroute – Great Outdoors.

oriëntatielopen,… Ook gaan vandaag bestaande fiets- en ruiternetwerken veeleer rond het studiegebied, hier is de ontwikkeling van bijkomende linken ter hoogte van het gebied mogelijk.

33

De Lijn

34

Met het Spartacus-project werkt De Lijn aan een sneltramverbinding tussen Hasselt en

twee haltes kunnen zijn in heel Maasmechelen, incl. de hoofdhalte Maasmechelen centrum,

Maastricht (lijn 1), Hasselt en Maasmechelen (lijn 2) en Hasselt en Noord-Limburg (lijn 3).

voorzien op de Rijksweg N78. De technische uitwerking van het traject en de haltes dient nog

Het doel is een snelle verbinding tussen het centrum van de provincie en het buitengebied te

te gebeuren, hiervoor kan eventuele input geleverd worden. Ook een eventuele afstemming

bekomen. Lijn 2 is een potentiële verbinding tussen Terhills en het stedelijk gebied Hasselt-Genk.

met een secundair mobiliteitssysteem is mogelijk. De voorziene “knip” voor doorgaand

De door de gemeente Maasmechelen gewenste Spartacus halte aan Terhills is mogelijk, maar

gemotoriseerd verkeer tussen noord en zuid t.h.v. de groene corridor mag niet gelden voor het

de voorgenomen reistijd (Hasselt – Maasmechelen in 30 minuten) bepaalt dat er slechts

openbaar vervoer, beter is om te spreken van een “filter”.

Gemeente Maasmechelen De ontwikkeling van het studiegebied kadert in de bepalingen van het Gemeentelijk Ruimtelijk

De gemeente erkent een potentiĂŤle link tussen NP en Maasvallei, via het Kasteel van Leut (aan

Structuurplan van Maasmechelen. De wens van de gemeente om meerdere haltes van Spartacus

de Maas), de hangende tuinen, het kruinenpad en de groene corridor Terhills.

te realiseren binnen Maasmechelen strookt niet met visie De Lijn (max. 2 haltes).

De gemeente wenst een bijkomende binnenattractie in het studiegebied. Er loopt een De gemeente wenst een oostelijke ontsluitingsweg te realiseren tussen de bestaande

studieopdracht voor de omgevingsaanleg van de zuidelijke toegangszone en de locatie van de

Ontsluitingsweg (ter hoogte van de rotonde met de Heufkensweg) en de Rijksweg ten noorden

mogelijke Spartacushalte aan Terhills.

van Eisden-Dorp.

35

Gemeente Dilsen-Stokkem In het Gemeentelijk Ruimtelijk Structuurplan van Dilsen-Stokkem wordt niet erg ingegaan op

Verder wordt een aangepaste noordelijke ontsluitingsweg uitgevoerd en maakt de gemeente

de ontwikkeling van Terhills. De focus van de gemeente ligt op het creĂŤren van tewerkstelling,

werk van de heraanleg van de Hoeveweg als bovenlokale as voor langzaam verkeer, alsook

in dit opzicht wordt het BPA Lanklaar momenteel herzien met de opmaak van een RUP en is

van de aanleg van een nieuwe noordelijke parking, ingericht als landschapsparking voor ca. 200

de komst van een kwalitatief vakantiepark binnen Terhills wenselijk. Het RUP speelt echter niet

parkeerplaatsen.

direct in op de naastgelegen ontwikkelingen van Terhills, wel wordt met het vastleggen van het

De gemeente prefereert op vlak van recreatie functies die uitzonderlijk zijn en gebruik

representatieve karakter van de gebouwen langs de hoofdtoegangswegen ingespeeld op de

maken van het bestaande landschap om zich hierin te onderscheiden van het aanbod in de

door Terhills gegenereerde passage van gemotoriseerd verkeer.

omgeving. Het vakantiepark kan een grote meerwaarde zijn, o.a. voor toeristische uitstraling, tewerkstelling,‌ maar moet een open karakter hebben, inspelend op de omgeving en dienen als uitvalsbasis voor activiteiten in de omgeving.

36

LRM LRM is eigenaar en ontwikkelaar van het gebied Terhills: ca. 370ha. LRM hanteert hierbij geen

Voor een aantal projecten is de vergunningsaanvraag lopende, voor een aantal moet het

methode met uitbating, maar verkoopt of verhuurt de infrastructuur die het ontwikkelt.

onderzoek nog gestart worden.

In opdracht van LRM en op basis van het PRUP Bipool Eisden-Lanklaar werd in het verleden door Atkins een masterplan opgemaakt voor het gebied Terhills. Het masterplan vertaalt de visie van het PRUP door naar concrete potentiĂŤle projecten, waar door LRM verder invulling aan wordt gegeven.

37

38

Knelpunten en kansen op synergie Op basis van de beleidsanalyse van het gebied zijn een aantal knelpunten en kansen op synergie aan te geven. Deze worden op kaart weergegeven en kort toegelicht.

Samenhang geplande ontwikkelingen Door ad hoc ontwikkelingen dreigt de samenhang van het gebied als geheel verloren te gaan.

Dit uit zich nu met name rondom het entreegebied. Om dit te voorkomen is het van belang een overkoepelende visie op te stellen. Dit geeft de kans uitspraak te doen over een aantal geplande ontwikkelingen in het gebied zoals eco-retail, Spartacus-halte, hoofdgebouw vakantiepark, Connecterra gebouw (permanent of tijdelijk). Door de gewenste relatie van de gebouwen met hun omgeving te onderzoeken en wat dit concreet kan betekenen naar inplanting en vorm van de gebouwen kan de samenhang in het gebied vergroten. Daarbij is ook het laadvermogen van de site een belangrijk aandachtspunt. Hoeveel ontwikkeling kan de site aan zonder haar landschappelijke kwaliteiten te verliezen? Hoe kunnen de nieuwe functies zoveel mogelijk inspelen op de landschappelijke waarde van het gebied en op elkaar?

Recent werd een studiebureau aangesteld voor het ontwerp van het openbaar domein in de zone ten zuiden van de retail. Een overkoepelende visie kan input geven bij dit ontwerpproces zodat een grotere samenhang tussen verschillende deelzones van het gebied bekomen wordt.

Groene corridor De groene corridor tussen het NPHK en de Maasvallei komt in meerdere beleidsvisies naar boven.

Nu wordt deze langs beide zijden onder druk gezet. Enerzijds door de ontwikkeling van nieuwe retail-activiteiten en anderzijds door de mogelijkheden gecreĂŤerd door het RUP Herziening BPA Lanklaar. De opmaak van het RUP Lanklaar en het ontwerp van de eco-retail hebben de potentie om deze corridor op een kwalitatieve manier vorm te geven en zo mee te verankeren.

RUP Lanklaar De opmaak van het RUP Lanklaar geeft de mogelijkheid om synergie tussen het bedrijventerrein en de ontwikkeling van Terhills aan te moedigen/vast te leggen. De voorziene projectzone zou bv. gedeeltelijk ontwikkeld kunnen worden i.f.v. het toekomstige vakantiepark. Op de braakliggende terreinen in eigendom van LRM zouden een deel piekparking of ondersteunende diensten i.f.v. de bedrijvigheid gerealiseerd kunnen worden.

Sportzone De concrete invulling van de zone ten westen van de Vulex-plas ligt nog niet volledig vast en zou op basis van dit onderzoek nog kunnen bijgestuurd worden. Dit geldt zowel voor het soort activiteit(en) en inpassing in de omgeving, als voor de inrichting van de geplande landschapsparking.

Toerisme en thema De site past binnen de plannen van Toerisme Limburg voor de Great Outdoors en de Mijnroute Limburg. Een overkoepelend thema zou meer samenhang kunnen creĂŤren tussen de activiteiten op de site en zelfs kleur kunnen geven aan de activiteiten er rond (bv. bedrijventerrein). De bijkomende gewenste indoor-activiteit kan eveneens in kader van dit thema gekozen worden. Ook de inrichting en aanleg van de toeristische infrastructuur kan op het thema afgestemd worden.

Ontsluiting Een heldere ontsluiting van het gebied is een wederkerend visie-element. Zowel voor de externe als de interne ontsluiting dient een duidelijke visie gevormd te worden. Met het schrappen van de noordelijke ontsluitingsweg en parking dient gezocht te worden naar een geschikt alternatief. Hierbij dient gestreefd te worden naar collectieve oplossingen om te vermijden dat grote parkeeroppervlakken gedurende het grootste deel van de tijd leeg staan. Belangrijk bijkomend aandachtspunt is de afstand van de parking tot de activiteiten.

Zeker voor retail-activiteiten kan deze niet te groot zijn. Met betrekking tot de ontsluiting op het terrein zelf verschillen de meningen. Hoe verplaatst men zich op het terrein eenmaal aangekomen? Welke vervoersmodi zijn geschikt binnen Terhills? Welke infrastructuur hangt hieraan vast en hoe wordt deze beheerd? Om tot synergie te komen zijn heldere keuzes hierin noodzakelijk.

Woonzone De invulling van de zone voor parkwonen uit het PRUP kan onderzocht worden: hoe kan deze woonontwikkeling op een kwalitatieve manier aansluiten bij de tuinwijk en bij het landschap? Welke woontypologieĂŤn zijn wenselijk? Bijkomende maatregelen naar inplanting, parkeren, etc. ?

39

40

Zicht over de grote grindwinplas

2.3 AANKNOPINGSPUNTEN VOOR DE VISIE • Benutten van Terhills als ecologische schakel tussen Kempisch plateau en Maasvallei. Hiertoe is een passende inrichting van de open-ruimte corridor cruciaal.

• Benutten van de landschappelijke kwaliteiten in het gebied en beter beleefbaar maken van de grote diversiteit aan landschappen.

• Benutten van de bijzondere ligging in de nabijheid van grote landschappelijke en recreatieve eenheden.

• Aansluiten Terhills op het recreatieve netwerk van NPHK en Maasvallei.

• Benutten van cultuurhistorische rijkdom mijnverleden (structuren en relicten) en van kansen voor duurzame energieopwekking.

• Benutten van kanaal als verstedelijkingsstructuur en Terhills als groene onderbreking in deze stedelijke zone.

• Ontwikkelen van heldere ontsluitings- en parkeerstructuur .

• Positioneren van Terhills als één samenhangende site met een duidelijke identiteit (o.a. ten opzichten van overige mijnsites en poorten van NPHK).

• Op elkaar afstemmen van de verschillende ontwikkelingen en betrokken actoren om gezamenlijk een samenhangende ontwikkeling van het gebied als geheel te bewerkstelligen.

• Aansluiten op lopende ontwikkelingen en planprocessen zoals de Great Outdoors, Mijnroute Limburg en de opmaak van RUP Herziening BPA Lanklaar.

41

42

3. VISIE De visie geeft een invulling aan de kansen, die benoemd zijn in de analyse. Omdat een aantal kansen gaan over de bijzondere positionering van Terhills in een landschappelijk, ecologisch en recreatief aantrekkelijke omgeving, zal gestart worden vanuit de grotere context, de ‘macroschaal’. Vervolgens wordt ingezoomd op de ‘mesoschaal’, op Terhills en de directe omgeving en wordt de visie opgebouwd vanuit de krachtlijnen die geformuleerd zijn op het hoogste schaalniveau. Uiteindelijk wordt een uitwerking gemaakt voor het ‘centrumgebied’ van Terhills, de ‘microschaal’, waar de meeste ontwikkelingen en initiatieven samenkomen en de dynamiek en het spanningsveld het grootst is.

3.1 MACRO-SCHAAL In deze paragraaf gaan we in op de positie en betekenis van Terhills op macro-schaal. We onderscheiden vier aspecten die we hieronder nader toelichten.

1. Terhills als ecologische schakel tussen NPHK en RivierPark Maasvallei In de van west naar oost opeenvolgende reeks natuurgebieden De Wijers, NPHK en RivierPark Maasvallei is Terhills strategisch gelegen en kan het een belangrijke rol spelen als ecologische verbinding. Vooral omdat het één van de weinige open plekken is in de verstedelijkte zone langs de rand van het Kempisch plateau. Als Terhills de rol als ecologische schakel goed wil vervullen zullen een aantal knelpunten opgelost en een aantal barrières geslecht moeten worden. De ‘open ruimte corridor’ tussen het centrumgebied van Terhills en het bedrijventerrein Lanklaar en de kanaaloevers vormt de ‘bottle-neck’ binnen het plangebied. Op mesoschaal zal worden ingegaan op de manier waarop dit wordt opgelost, op de microschaal zal getoond worden welk beeld dit kan opleveren. In een vervolgonderzoek zal duidelijk moeten worden voor welke doelsoorten deze ecologische passage geschikt kan zijn en welke eisen uitgangspunt vormen voor de verdere uitwerking.

Schrale bloemenrijke graslanden, heide, verspreide boomgroepen (berken/grove den) in de open ruimte corridor

44

Ecologische verbinding: NPHK - Maasvallei [Bron: Ruimte Vlaanderen]

Terhills gelegen tussen grote natuurgebieden (De Wijers - NPHK - Rivierpark Maasvallei [Bron: Ruimte Vlaanderen]

45

2. Terhills als ‘recreatieve dubbelpoort’ Door zijn bijzondere ligging kan Terhills, naast een ecologische, ook een belangrijke toeristischrecreatieve schakelfunctie vervullen: als hoofdpoort in de recreatieve lus van poorten rondom NPHK, als ‘dubbelpoort’ tussen NPHK en RivierPark Maasvallei en als onderdeel van de reeks oude mijnsites. Terhills ligt op een kruispunt van recreatief aantrekkelijke gebieden. De locatie zelf is echter nog niet voldoende ingebed in deze recreatieve omgeving. Momenteel wordt er gewerkt aan een fietsverbinding, die het station van As zal verbinden met Terhills, de ZuidWillemsvaart en Rivierpark Maasvallei.

De toegangspoort tot het Nationaal Park (Connecterra)

46

Terhills als dubbelpoort NPHK - RivierPark Maasvallei [Bron: Ruimte Vlaanderen]

Terhills als ĂŠĂŠn van de poorten van NPHK [Bron Ruimte Vlaanderen] De ambitie is om het ook als poort voor het RivierPark Maasvallei te laten fungeren

47

3. Terhills als hoofdstuk in het verhaal van het mijnverleden Als meest oostelijk gelegen voormalige mijnsite, met het kolenspoor verbonden aan de andere voormalige mijnsites op het Kempens steenkoolbekken, neemt Terhills een bijzondere positie in. Door het kolenspoor nieuw leven in te blazen als recreatieve route wordt Terhills (opnieuw) verbonden met de andere mijnsites, die allen een eigen invulling en programma hebben gekregen, waarmee ze zich trachten te onderscheiden van elkaar. Samen vertellen de sites ‘het verhaal’ van het mijnverleden. De kracht van Terhills ligt besloten in de potentie de samenhang van de site als ensemble te laten zien -de onderlinge samenhang tussen tuinwijk, Zetellaan, mijngebouwen, terrils, schachtbokken, sporen en kanaal. Momenteel zijn een aantal ‘relicten’ nog aanwezig, maar ontbreken vooral de structurerende componenten (bijv. complex van sporen) of de expressieve kracht daarvan (bijv. Zetellaan). Door opnieuw de samenhang tussen de verschillende componenten op te zoeken zal Terhills zich ook gaan profileren door deze herkenbare en leesbare cultuurhistorische laag.

Het oude kolenspoor

48

Kruising van twee dragers: Kolenspoor als drager van het mijnverleden versus snoer van Maasdorpen [Bron: Ruimte Vlaanderen]

Terhills als onderdeel van kolenspoor en snoer van Maasdorpen [Bron: Ruimte Vlaanderen]

4. Terhills als verbindende schakel tussen het stedelijk weefsel van Maasmechelen en DilsenStokkem Binnen de noord-zuid gerichte stedelijke zone, die is opgespannen tussen het kanaal en de Rijksweg vormt Terhills een groene onderbreking. De stedelijke gebieden van Maasmechelen en Dilsen-Stokkem zijn vooral met de achterkanten naar het voormalige mijnterrein en kanaal gegroeid. Nieuw stedelijk programma zou in de toekomst juist hier een plek kunnen vinden en het kanaal daarbij als ruimtelijke drager voor de ontwikkelingen gebruiken. De groene onderbreking ter plaatse van Terhills is zowel ecologisch en landschappelijk waardevol, maar zou een meer aantrekkelijke beĂŤindiging aan beide randen kunnen krijgen, die vanzelfsprekend gericht is op de open ruimte.

Achterkant van Maasmechelen Village richting Terhills

50

Link tussen stedelijke entiteiten Dilsen-Stokkem en Maasmechelen [Bron: Ruimte Vlaanderen]

Terhills als verbindende schakel in stedelijke zone [Bron: Ruimte Vlaanderen]

51

Zuid-Willemsvaart

3.2 MESO-SCHAAL In deze paragraaf zoomen we in op Terhills en de directe omgeving. Vanuit de krachtlijnen die zijn

van het voorziene vakantiepark en meer stedelijk water aan de oostzijde waar, naast de Cable-

geformuleerd op het hoogste schaalniveau bouwen we de visie op. Daarin onderscheiden we

ski ook ruimte kan zijn voor aanlegsteigertjes en een kade.

drie uitgangspunten. De visie zelf bestaat uit een stapsgewijze ontwikkeling.

Uitgangspunten voor de visie

Terhills als park voor de omgeving Om de identiteit en samenhang van Terhills te versterken is het van belang dat er een samenhangend landschapsplan wordt gemaakt, dat voortbouwt op de geschiedenis van

Terhills als landschappelijke en stedelijke gradiënt

het gebied en de huidige landschappelijke kwaliteiten. Hiervoor biedt het mijnverleden een

Door de ligging van Terhills tussen de rust en stilte van het NPHK aan de westzijde en de meer

belangrijk aanknopingspunt. Door de cultuurhistorische kwaliteiten voortgebracht door het

dynamische, stedelijke zone aan de Zuid-Willemsvaart wordt een recreatieve gebruikszonering

mijnverleden in te zetten en opnieuw zichtbaar te maken, wordt een ruimtelijke structuur

in het gebied voorgesteld, die van zeer extensief naar intensief verloopt. Aan de westzijde van

toegevoegd die de huidige en nieuwe ontwikkelingen kan inbedden. Door het herstellen van

Terhills sluiten de terrils en het plassengebied naadloos aan op de ‘pure natuur’ van NPHK

de Zetellaan als monumentale as, die de hoofdgebouwen ordent en de hoofdtoegang vormt

(natuurbeleving middels smalle wandelpaden). In de middenzone rondom de ‘lange terril’ kan

tot het gebied, worden de tuinwijk en Terhills opnieuw met elkaar verbonden. Het kolenspoor

incidenteel recreatief programma gesitueerd worden, mits extensief van aard en aansluitend

wordt nieuw leven ingeblazen als zuidelijke recreatieve route, het verloop van het oude

op het natuurlijke karakter. In de meest oostelijke zone rondom voormalige mijngebouwen

spooremplacement vormt de inspiratie voor een nieuw padenstelsel op Terhills en het kanaal

en schachtbokken en het bedrijventerrein Lanklaar is ruimte voor intensiever (gebouwd)

wordt de drager van nieuwe stedelijke ontwikkelingen.

programma.

Daarnaast is het van belang dat nieuw programma aansluit bij de functie van het gebied als De open ruimte corridor vormt een belangrijk schakelpunt in de gehele ontwikkeling. Diverse

recreatieve poort en ecologische schakel tussen grote natuurgebieden. Nieuwe ontwikkelingen

potenties komen samen op deze smalle zone. Enerzijds kan het een belangrijke landschappelijke

die beide thema’s in zich weten te verenigen zullen het karakter van het gebied verder

en ecologische verbinding vormen, anderzijds kan het de noordelijke en zuidelijke ontwikkelingen

versterken (o.a. ‘outdoor’-recreatie, natuurbeleving).

versterken door ze te verbinden. Om deze op het eerste zicht tegenstrijdige potenties te kunnen combineren, wordt er voorgesteld de open ruimte corridor op te tillen en beide

Om Terhills ook als park betekenis te geven voor de directe omgeving zullen de (deels nieuw

ontwikkelingsassen elkaar ongelijkvloers te laten kruisen. Diverse functies kunnen hun plek

te ontwikkelen) randen zich oriënteren op de voormalige mijnsite. Achterkant wordt voorkant.

vinden onder het natuurlijke dak.

Dit geldt in sterke mate ook voor de locatie waar woningbouw gepland is, aansluitend aan de tuinwijk, ten westen van het academiegebouw. Deze woningbouw oriënteert zich zowel op de

Bijkomend wordt een kans gezien in het uitbreiden van het plassengebied, wellicht in combinatie

tuinwijk en de Zetellaan, waar het de entree heeft als op het landschap van Terhills.

met grindwinning, waardoor inkomsten voor de ontwikkeling van Terhills gegenereerd zouden kunnen worden. De voorgestelde gebruikszonering zou dan ook voor het vergrote

De toegankelijkheid voor langzaam verkeer tot het gebied wordt middels goede aansluitingen

plassengebied gelden. Natuurlijk water aan de westzijde, zwemwater met strandjes ter hoogte

vanuit de omgeving geregeld en is essentieel voor de parkfunctie. In het gebied zelf zal een

53

Recreatieve gebruikszonering: van intensief in het centrumgebied naar ‘puur natuur’ in NPHK

Benut het kanaal als ontwikkelzone en verbindend element in noord-zuid richting - Veranker de site als groen-recreatieve zone in het stedelijk gebied door voorkanten te creĂŤren - Zorg voor een eenduidige ontsluiting en parkeren - een stedelijke verbinding onder de ecocorridor verbindt noord en zuid

Identiteit afgestemmen op meerlagige cultuurhistorie - Recreatieve verbidingen verankeren Terhills aan NPHK en Maasvallei

54

kortsluiting voor langzaam verkeer tussen de noordelijke en zuidelijke route gerealiseerd worden, grofweg tussen het centrumgebied bij de schachtbokken en het nieuw aangelegde parkeerterrein bij de kleine grindplas.

Terhills als duurzaam ‘energielandschap’ In het gebied liggen kansen om het voormalig ‘energielandschap’, gebaseerd op de productie van ‘fossiele’ steenkool, om te vormen tot een gebied dat grotendeels zelfvoorzienend is en draait op hernieuwbare energie. De grote kans in dit gebied is het ondergrondse mijnwater dat in het oude gangenstelsel opgewarmd wordt tot een temperatuur die geschikt is om (nieuwe) gebouwen te verwarmen. Het water in de aanwezige grindplassen kan gebruikt worden als koelwater. De aanleg van een ondergronds warmtenetwerk vanaf een bron (gang of schacht) tot nieuwe gebouwen (die zodanig gebouwd zijn dat een relatief lage temperatuur volstaat voor verwarming) is nodig om het systeem te laten functioneren. Een voorbeeldproject is gerealiseerd in Heerlerheide (NL). In Terhills zou dit principe toegepast kunnen worden in het meest oostelijke intensieve deel van het gebied, bijv. in de vorm van een warmtelus, die Terhills en Lanklaar aan elkaar koppelt.

Het bedrijventerrein Lanklaar biedt kansen om door te ontwikkelen tot duurzaam bedrijventerrein, waarbij o.a. de grote dakoppervlakken van de bedrijven omgevormd kunnen worden tot ‘zonnedaken’, die de benodigde stroom leveren voor de bedrijven zelf, maar een overschot kunnen inzetten voor de energiebehoefte van Terhills.

55

Stapsgewijze ontwikkeling: fase 1

56

Stapsgewijze ontwikkeling

Zuid-Willemsvaart wordt afgewaardeerd voor autoverkeer, ontstaat ook hier een aantrekkelijke

Bovenbeschreven visie is een langetermijnperspectief, dat zich leent voor een stapsgewijze

route voor fietsers.

ontwikkeling. Een aantal voorstellen en ingrepen zijn al in ontwikkeling of zijn gepland in de

Ook het interne ontsluitingsnetwerk kan ter hand genomen worden. Een landschappelijk

nabije toekomst. Andere ideeën zijn pas aan de orde wanneer zich nieuw programma aandient.

ingepaste dwarsverbinding voor langzaam verkeer verbindt centrumgebied met noordelijke

Hieronder is een mogelijke fasering in kaartbeeld opgenomen, waarbij kort omschreven is hoe

parkeerplaats en sluit daarmee beide oost-westroutes kort. Deze verbinding maakt ook

het landschap van Terhills door kan groeien.

de ontsluiting van overige voorzieningen op het terrein mogelijk (Cableski, wellness, recreatiewoningen). Overige, veelal bestaande, wandelpaden op Terhills zouden juist versmald

Fase 1

kunnen worden om alleen de wandelaar in het rustige gedeelte van het gebied toe te laten.

Ecologie

Nieuw programma

Op korte termijn kan doelsoortenonderzoek t.b.v. de ontwikkeling van de ecologische

De geplande eco-retail wordt gesitueerd nabij de twee schachtbokken. Door plaatsing met

verbindingszone en haalbaarheidsonderzoek t.b.v. het ‘optillen’ van de open ruimte corridor

de rug naar de achterzijde van Maasmechelen Village wordt een nieuwe voorzijde naar Terhills

opgestart worden. Afhankelijk van de uitkomst van deze onderzoeken dienen in deze fase

gecreëerd en wordt tegelijkertijd geanticipeerd op het ‘optillen’ van de eco-corridor. Een plein

maatregelen genomen te worden om de huidige ecologische kwaliteiten te compenseren. De

verbindt de nieuwe retail met de schachtbokken en richt de blik op het groene mijnlandschap,

groene afscherming aan de randen van de open ruimte corridor kunnen aangeplant worden.

waardoor de cultuurhistorische kwaliteiten van de site onderdeel van de beleving worden.

Deze groene zomen zullen ook een begeleidende functie voor doelsoorten vervullen als de

Ook het restaurant zal in deze fase gerealiseerd worden, zodat ook aan de zuidzijde van het

eco-corridor is ‘opgetild’. De oevers van het kanaal kunnen al geschikt gemaakt worden voor de

plein een voorkant ontstaat. Tussen het nieuwe plein en het landschap van Terhills wordt een

passage van fauna, o.a. door de aanleg van natuurvriendelijke oevers en in- en uitstapplaatsen, die

intermediair parklandschap voorgesteld, dat qua sfeer geïnspireerd is op het mijnverleden. Een

geschikt zijn voor de doelsoorten.

padenstructuur, die aansluit bij de structuur van het oude spooremcomplex, begeleid door langgerekte boomstructuren roepen de associatie met het mijnverleden op en leggen een

Recreatie

vanzelfsprekende verbinding met het natuurlijke deel van Terhills.

De ontbrekende schakels in het recreatieve netwerk zouden in deze fase gerealiseerd kunnen

De recreatieunits in het bos aan de noordzijde kunnen in deze eerste fase tot ontwikkeling

worden. De fietsroute aan de noordzijde van Terhills is al in ontwikkeling, de zuidelijke route

komen, hoewel voorafgaand onderzoek nodig zal zijn naar de landschappelijke en ecologische

-kanaal-Zetellaan-tuinwijk-kolenspoor / NPHK kan ontwikkeld worden. Als de weg langs de

draagkracht van het bos en geschikte typologieën.

Legenda

Ontsluiting Op de korte termijn blijven automobilisten gebruik maken van het huidige ontsluitingssysteem vanuit het zuiden en vanuit het noorden. In deze fase kan de ‘knip’ in de route langs het kanaal voor autoverkeer al gemaakt worden. Om de parkeerdruk op korte termijn op te vangen wordt voorgesteld om onderzoek te doen naar dubbelgebruik van de huidige parkeervoorzieningen en het inzetten van parkeerplaatsen ‘op afstand’ met gratis vervoer naar de bestemming op piekmomenten.

57

Stapsgewijze ontwikkeling: fase 2

58

Fase 2

Recreatie Door realisatie van de verbinding onder het ‘opgetilde’ maaiveld ontstaat een nieuw publiek

Landschap / ecologie

domein, een stedelijk plein dat het centrumgebied van Terhills koppelt aan, en mogelijk

Als eerste ingreep wordt in deze fase het opgetilde landschap van de open ruimte corridor

uitbreidt naar Lanklaar. In groter verband kan dit plein de verbindende schakel worden tussen

gerealiseerd. Het opgeheven landschap wordt vormgegeven volgens de landschappelijke en

Maasmechelen en Dilsen-Stokkem.

ecologische eisen van de doelsoorten, die uit nader onderzoek naar voren gekomen zijn. Onder

Ook wordt in deze fase een doorsteek voorzien tussen Maasmechelen Village en het nieuwe

het optilde landschap ontstaat op maaiveld ruimte voor o.a. logistieke functies t.b.v. bestaand

plein, waardoor beide gebieden op twee plekken aan elkaar gekoppeld worden en een

en nieuw programma, zoals parkeren en opslag. Ook zal hier een recreatieve verbinding

interessante looproute ontstaat. Ook wordt Maasmechelen Village door deze doorsteek sterker

gerealiseerd worden, die het zuidelijke centrumgebied koppelt aan het noordelijk gelegen

bij de mijnsite betrokken.

bedrijventerrein Lanklaar en daarmee een impuls kan geven aan de verdere ontwikkeling van dit gebied. Het opgetilde landschap krijgt aan de oost- en westzijde flauwe glooiende beëindigingen,

Nieuw programma

toegankelijk en aantrekkelijk voor bedoelde diersoorten. Noord- en zuidzijde van het eco-dak

Door de nieuwe stedelijke verbinding onder het opgetilde maaiveld, door een bijzondere

krijgen juist artificiële randen, die contrasteren met het landschappelijke dak en een stedelijk

positionering aan de uitgebreide plas met prachtig uitzicht over het mijnlandschap en als

antwoord geven op de ontwikkelingen aan beide zijden.

noordelijke toegangspoort tot Terhills ontstaan kansen als ontwikkellocatie voor deze rand van het bedrijventerrein Lanklaar. Dit kan bijv. zijn in de vorm van kantoren, programma dat aansluit

Voorgesteld wordt om te onderzoeken of het mogelijk is de twee grindplassen, ter hoogte van

bij het thema van Terhills of recreatie- en zorgvoorzieningen (bijv. een zorghotel).

het bedrijventerrein Lanklaar, met elkaar te verbinden (o.a. wat betreft waterkwaliteit). Op deze

Aanvullend op het retail programma aan het zuidelijke plein kunnen meer winkels hun plek

manier zou een aantrekkelijke waterrand aan de noordzijde van de ‘opgetilde’ corridor kunnen

vinden als begeleiding van het plein onder het ‘opgeheven’ landschap.

ontstaan, die een impuls kan geven aan ontwikkelmogelijkheden aan deze zijde van Terhills.

Duurzaamheid en energie Een ontwikkeling in deze fase van stedelijk programma, gekoppeld aan het nieuwe plein, biedt prima kansen voor de aanleg van een ondergrondse warmtelus, die centrumgebied en Legenda

bedrijventerrein met elkaar verbindt en de nieuwbouw van warmte (van mijnwater) voorziet.

De ontwikkeling aan de rand van Lanklaar kan een eerste stap zijn naar de (her)ontwikkeling van Lanklaar als een duurzaam bedrijventerrein.

Ontsluiting Door de opgetilde eco-corridor ontstaat op maaiveld plaats voor parkeergelegenheid. Vanuit beide zijden wordt de parkeervoorziening bereikbaar. Vanuit het zuiden via de route, die ook leidt naar de distributieweg van Maasmechelen Village, vanuit het noorden via een aantrekkelijk (heringerichte) route over bedrijventerrein Lanklaar. Deze nieuw ingerichte route, die tevens de toegangspoort vormt voor Terhills vanaf het noorden, kan tezamen met het nieuwe plein een impuls vormen voor nieuwe bedrijvigheid.

59

Stapsgewijze ontwikkeling: fase 3

60

Fase 3 Landschap / ecologie Na een oriëntatie op de westzijde, kan nu ook een oriëntatie op het kanaal tot stand komen.

De relatief groene zone langs de westzijde van de Zuid-Willemsvaart wordt getransformeerd tot een groenblauwe structuur, die de drager kan worden voor nieuwe ontwikkelingen (bijv. wonen, werken, haventje) en bestaand programma zoals het sportveldencomplex in zich opneemt. Deze groenblauwe structuur wordt via de open ruimte corridor (ecologisch) en via de opgewaardeerde Zetellaan (recreatief) stevig verankerd aan Terhills.

In het landschappelijke deel van Terhills ontstaat de mogelijkheid de verschillende grindplassen onderling te koppelen, als de waterkwaliteit dat toelaat. Hiermee ontstaat een structurerende waterstructuur in het gebied, die een landschappelijke verbindende schakel kan vormen tussen de drie terrils en uitgebreide kansen biedt voor natuur en recreatie.

Recreatie Door de uitgebreide plassen kan een deel van de interne ontsluiting plaatsvinden over water.

Bootjes verbinden de noordelijke toegangspoort met de wellness en vanuit het vakantiepark kan het stedelijke plein via het water bereikt worden.

In aanvulling op de zuidelijke fietsroute door de tuinwijk, kan het voormalige kolenspoor als fiets- en wandelroute doorgetrokken worden tot aan het mijnplein met de schachtbokken. Met

de benutting van het voormalige kolenspoor als recreatieve route wordt bovendien een verdere stap gezet in de verknoping van Terhills en Connecterra met de andere toegangspoorten van het NPHK, in het bijzonder het station van As, met de andere voormalige mijnsites langs het kolenspoor en met de stad Genk. Onderzoek moet uitwijzen of het economisch haalbaar is om het kolenspoor nog verder op te waarderen zodat het ook gebruikt kan worden voor bijvoorbeeld elektrisch vervoer.

Nieuw programma Het nieuwe waterfront van Maasmechelen en Dilsen-Stokkem aan de Zuid-Willemsvaart kan gecompleteerd worden door ook Maasmechelen Village door te ontwikkelen aan de kanaalzijde en aan de Zetellaanzijde. De Zetellaan wordt opgewaardeerd tot een hoogwaardige publieke as, die het nieuwe waterfront langs het kanaal verbindt met de Euroscoop, het hotel, de Franse Tuin, de academie, de Spartacushalte én Connecterra.

In aansluiting op het nieuwe plein en de kanaalzone aan de zijde van Dilsen-Stokkem, kan op het bedrijventerrein Lanklaar nieuwe bedrijvigheid ontwikkeld worden, die optimaal gebruikt maakt van de parkeervoorzieningen en het zicht op de eco-corridor.

Ontsluiting De ontwikkelingen in de kanaalzone worden vanuit noord- en zuidzijde ontsloten via een parallelweg, die zich aan de achterzijde van de bebouwing bevinden. In deze fase wordt ook een nieuwe fietsverbinding (brug) voorzien, in (de directe nabijheid van) het verlengde van de Zetellaan, waardoor de verbinding van Terhills met de Maasvallei gestalte krijgt.

Legenda

61

atsen tappla s en in

-/uits eco-retail

natuu

rlijke

oever

or

imte corrid

ring open ru

de groene inka

poren

oude kolens

Centrumgebied fase 1 62

ndend

ĂŠĂŠn samenbi plein

3.3 MICRO-SCHAAL In deze paragraaf zoomen we verder in op de het ‘centrumgebied’ van Terhills. Hier komen de meeste ontwikkelingen en initiatieven samen en is de dynamiek en het spanningsveld het grootst. De drie fases, die in de vorige paragraaf op meso-schaal zijn toegelicht, worden hier concreet gemaakt.

Uitwerking centrumgebied fase 1

Fase 1: Principedoorsnede doorheen de eco-corridor - de eco-corridor wordt aan weerszijden groen ingebufferd

Fase 1: De eco-corridor

Referentiebeelden van een landschappelijke invulling die inspeelt op het mijnverleden

63

g aan ontwikkelin o-corridor ec e jd zi er ov

o-corridor opgetilde ec r opslag onde parkeren en k een groen da

doo

rbra

Centrumgebied fase 2

ak

Uitwerking centrumgebied fase 2

Fase 2: Principedoorsnede doorheen de opgetilde eco-corridor - parkeren en distributie op maaiveldniveau, de eco-corridor opgetild

Fase 2: Principedoorsnede doorheen de eco-retail, onder de groene corridor

65

Fase 2: retail, parkeren en distributie onder een opgetild maaiveld

66

Fase 2: Referentiebeelden retail onder een opgetild maaiveld

Fase 2: Voorbeeldimpressie I van de invulling van het terrein rond de schachtbokken [Bron: C.T. Architects]

Fase 2: Voorbeeldimpressie 2 van de invulling van het terrein rond de schachtbokken [Bron: C.T. Architects]

67

twikkeling

ruimte voor on

ng k ikkel i ontw

Centrumgebied fase 3

anaa

lzone

acce n

t aan

kana

al

afronding retail

Uitwerking centrumgebied fase 3

Twee assen: een ecologische verbinding ĂŠn een stedelijke as, beide in verbinding met het kanaal

Onder een groen dak: bestaande parkeerfaciliteiten ter hoogte van Maasmechelen Village en Euroscoop worden aangevuld met parkeerfaciliteiten tbv retail en kantoren onder het groene dak. Ook distributie tbv retail wordt ondergebracht onder het groene dak.

EĂŠn doorlopend publiek domein: de verschillende retail-onderdelen en de Franse Tuin worden door dit plein verbonden met het kanaal en de voor recreatie toegankelijk gemaakte grindplas

Een gefaseerde ontwikkeling van het programma

69

Colofon 70

Colofon Re-Mine Park Limburg, Case Terhills is opgesteld in opdracht van Ruimte Vlaanderen en uitgevoerd door H+N+S Landschapsarchitecten i.s.m. Antea group.

Samenstelling Nikol Dietz (H+N+S) Gepke Heun (H+N+S) Timothy Vanagt (H+N+S) Mariska van Reijn (H+N+S, stagiaire) Wim Smeets (Antea group) Gert Stappaerts (Antea group) Miguel Vanleene (Antea group)

N H

H+N+ S Landschapsarchitecten Soesterweg 300, 3812 BH Amersfoort Postbus 1603, 3800 BP Amersfoort

S

T 033 432 80 36

F

E mail@hnsland.nl

W www.hnsland.nl

033 432 82 80

Amersfoort,11 mei 2015 Š H+N+S (2015)

71