Tạp chí Quy hoạch xây dựng - Chuyên đề: PHONG THỦY TRONG QH & KT - FENG SHUI (Số 71+72 năm 2015) by Tạpchí Quyhoạchxâydựng

Soá 71+72 Naêm thöù möôøi moät - Construction Planning Magazine

Phong thuûy Tam kyø

trong QUy hoaïch, kieán truùc

Sˇ 71+72 N°M 2 0 1 5

thaønh phoá cuûa nhöõng öôùc mô xanh Vai troø cuûa phong thuûy trong quy hoaïch xaây döïng & thieát keá kieán truùc ñoâ thò di saûn ñaëc saéc Thay ñoåi tö duy tieáp caän phong thuûy Vónh Phuùc trong tình hình môùi

Hueá

AÛnh bìa: Giaûi nhì (Khoâng coù giaûi nhaát) YÙ töôûng QHCT tyû leä 1/500 Khu trung taâm haønh chính tænh Khaùnh Hoøa Thieát keá: Vieän Quy hoaïch ÑT&NT Quoác gia (VIUP)

sË 71+72

ISSN 1859 - 3054

Vöõng böoùc ñi leân truôùc muøa xuaân môùi Laäp hoà sô cho moät coâng trình phong thuûy

Soá 71+72 Naêm thöù möôøi moät - Construction Planning Magazine

PhoNg thuûy tam kyø

troNg Quy hoaïCh, kieáN truùC

Sˇ 71+72 N°M 2 0 1 5

thaønh phoá cuûa nhöõng öôùc mô xanh Vai troø cuûa phong thuûy trong quy hoaïch xaây döïng & thieát keá kieán truùc ñoâ thò di saûn ñaëc saéc thay ñoåi tö duy tieáp caän phong thuûy Vónh phuùc trong tình hình môùi

hueá

AÛnh bìa: Giaûi nhì (Khoâng coù giaûi nhaát) YÙ töôûng QhCT tyû leä 1/500 Khu trung taâm haønh chính tænh Khaùnh hoøa Thieát keá: Vieän Quy hoaïch ÑT&NT Quoác gia (VIUP)

Vöõng böoùc ñi Leân truôùc muøa xuaân môùi Laäp hoà sô cho moät coâng trình phong thuûy

sË 71+72

ISSN 1859 - 3054

AÛnh bìa: VIUP Toång Bieân taäp Ngoâ Trung Haûi

Toång bieân taäp/ Editor in Chief ThS. KTS. Phoù Toång bieân taäp/ Deputy Editor NB. PHAÏM Hoaøng Tuù Hoäi ñoàng khoa hoïc/ Editorial Adviser Council PGS. TS. Nguyeãn Quoác Thoâng (Chuû tòch)

KTS. Ban coá vaán/ Advisory board

Ban bieân taäp/ Editorial board Phaïm Hoaøng Tuù Buøi chung Haäu - Nguyeãn Thuyø Anh Nguyeãn thò Minh Ñöùc

Thö kyù toøa soaïn/ Sub Editor Buøi chung Haäu

Thieát keá myõ thuaät/ Designer Nguyeãn Minh Tuù

Lieân heä Quaûng caùo - Phaùt haønh tapchiquyhoach@gmail.com Tel:(04) 3.9741942 - 0989080987

Baïn ñoïc thaân meán! Muøa xuaân môùi laïi veà, vaïn vaät ñang chuyeån mình ñoùn chaøo thôøi khaéc cuûa moät naêm môùi, thôøi khaéc cuûa caây coái ñaâm choài naûy loäc, cuûa hoa khoe saéc thaém treân khaép neûo ñöôøng, ngoõ phoá, tôùi töøng gia ñình. Ñoùn chaøo moät naêm môùi, taát thaûy ñeàu mong muoán moïi ñieàu seõ toát ñeïp. Vaø ngaøy nay, phong thuûy laø moät trong nhöõng yeáu toá ñöôïc nhieàu ngöôøi quan taâm. Ngöôøi ta quan nieäm, yeáu toá phong thuûy toát thì con ngöôøi vaø vaïn vaät ñöôïc höng thònh, khôûi saéc. Töø yù töôûng naøy, Taïp chí Quy hoaïch xaây döïng traân troïng göûi tôùi baïn ñoïc aán phaåm ñaëc bieät nhaân dòp Xuaân AÁt Muøi vôùi chuyeân ñeà “Phong thuûy trong Quy hoaïch & Kieán truùc”. Phong thuûy laø moät trong nhöõng yeáu toá taïo neân caùi maø ngöôøi ta goïi laø “An cö laïc nghieäp”. Thaät vui khi beân theàm xuaân môùi cuõng laø luùc coâng trình nhaø ôû xaõ hoäi Ñaëng Xaù – Haø Noäi ñaõ ñöôïc gaén bieån cho caùc khu nhaø ñaõ hoaøn thaønh, tieáp tuïc caát noùc moät soá khu môùi vaø baøn giao nhaø cho caùc hoä daân. Khoù coù lôøi naøo theå hieän ñöôïc caûm giaùc haïnh phuùc cuûa ngöôøi daân nôi ñaây khi ñöôïc ñoùn caùi Teát vôùi nôi ôû môùi khang trang nhö vaäy. Trong soá naøy, baïn ñoïc seõ ñöôïc chieâm ngöôõng böùc tranh toaøn caûnh cuûa Tam Kyø - Thaønh phoá cuûa nhöõng öôùc mô xanh. Cuøng vôùi ñoù laø hình aûnh cuûa moät thaønh phoá vôùi daùng daáp coå kính ñang treân ñaø phaùt trieån, khoâng ñaâu khaùc ñoù laø Hueá - Ñoâ thò di saûn ñaëc saéc. Goùp phaàn ñieåm toâ cho ñoâ thò Vieät Nam, Taïp chí xin giôùi thieäu tôùi baïn ñoïc hình aûnh cuûa Vónh Phuùc - Hoäi nhaäp vaø Phaùt trieån beàn vöõng. Ñieåm nhaán veà noäi dung phong thuûy kyø naøy seõ ñöôïc giôùi thieäu qua loaït baøi vieát, baøi phaân tích vaø yù kieán cuûa caùc chuyeân gia. Nhöõng hình aûnh vaø thoâng tin giôùi thieäu veà nguyeân lyù phong thuûy, söï thaønh coâng cuûa moät soá quoác gia treân theá giôùi nhôø vieäc sôû höõu caùc coâng trình phong thuûy, seõ laø noäi dung haáp daãn ñoäc giaû. Taát caû seõ ñöôïc theå hieän trong caùc muïc Khaùi nieäm, Dieãn ñaøn, Thieát keá ñoâ thò, Quy hoaïch vaø Kieán truùc theá giôùi. Traân troïng göûi tôùi quyù ñoäc giaû! Kính chuùc quyù ñoäc giaû moät naêm môùi vôùi nhieàu söùc khoûe, haïnh phuùc, thaønh ñaït vaø tieáp tuïc laø ngöôøi baïn ñoàng haønh vôùi chuùng toâi!

Taïp chí Quy hoaïch xaây döïng 16/GP-BTTTT caáp ngaøy 10/1/2014

SË 71+72 . 2014

CON

FENG SHUI FOR PLANNING & ARCHITECTURE Events and comments

Gia Bao n Social Housing Dang Xa - Optimal Design, comfortable habitat 4

Urban areas everywhere

Moc Co n Tam Ky - City of Green dreams 8 10 Phuong Thao n Interview Party Secretary, Chairman Tam Ky City Do Tu Lan n Tam Ky - The values of development towards the second grade urban and a green city 13 Phan Thuan An n The ancient capital of Hue in the Vietnam’s cultural development history” 16 Pham Sy Liem n Branding solution of the Ancient capital Hue - World Cultural Heritage 22 Luu Duc Hai n “Thua Thien Hue - A special heritage urban of World in the early 21st century 26 Tran Dinh Thien n “Economic development prospects of Thua Thien Hue in the regional and area links” 32 Le Hong Ke n Development of Hue City and Heritage conservation issue in the context of global climate change 38 41 Anh Thu n Hue in the eyes of Korean Consultants 44 Nguyen Quoc Thong n Promote traditional values in residential architecture in Hue 50 Nguyen Huu Thai n Hue Development - Lessons from world experience Truong Van Quang n To make Hue beautiful and charming, worthy a special cultural heritage urban of Southeast Asia area 54 58 Song Duc n Vinh Phuc - Integration and Sustainable Development 60 Minh Nhat n Binh Xuyen - Stable for sustainable development Concepts 66 Doan Quoc Khoa n Concept about Fengshui

Forum

Nhaø ôû xaõ hoäi Ñaëng Xaù Thieát keá toái öu, moâi tröôøng soáng tieän duïng

Experts and managers opinions

Pham Viet Anh n Eastern philosophy Establishments of Feng Shui Truong Van Quang n Access to “FENG SHUI” in construction planning Doan Quoc Khoa n The role of Feng Shui in Construction Planning and Architecture” Pham Cuong n Change the approach thinking about Feng Shui in the new situation” Nguyen Huu Thai n Feng shui in the West Trinh Tu Anh n The documentation for a feng shui work Ngo Le Minh

Urban design

Hoang Linh n Feng shui of Citadel Architecture of Hue Hoang Linh n Feng shui effect from the doorway in your home

68 72 76

80 84 88

Tieáp caän “PHONG THUÛY” trong quy hoaïch xaây döïng

92 93

Plans and authors

Pham Ngoc Dang n The huge and long-term benefits of green building and development solutions proposed Ngo Le Minh n Innovation Model of suburban traditional village in urbanization process Tran Thi Viet Ha n Creat the public urban space to become the place Nguyen Hoang Minh n The transfer of development rights Program(TDR) - An additional tool for urban planning and management in Vietnam Multi-sectors Dao Hong Diep n Urban infrastructure Management to respond to the climate change Bao Thu n Territorial structure of the harvest rice processing industry in the Mekong Delta Tran Hoai Nam n Hight quality public transport - The planning characteristics and principles in urbans of Vietnam Nguyen Huy Quang n The success determinants in waste separation at source - The case of Thai Nguyen City

For students

Bao Hien n Loa Thanh Award 2014 n Spec go green awards 2014

96 100 104 108 112 116

124 129 135

140 Huy Minh n The Attractive and mysterious of work in Singapore Thuy Anh n Feng shui - Factors contribute to the development of Dubai 144

Information

n VIUP information Nguyen Huy n In-country information Huy Minh n International information

SË 71+72 . 2014

Phong thuûy trong kieán truùc kinh thaønh Hueá

120

Planning and worldwide architecture

148 149 151

129

Giaûi Thöôûng Loa Thaønh 2014

MÙc lÙc 140 Phong THUYÛ TRONG QUY HOAÏCH & KIEÁN TRUÙC Trong soá naøy

Söï kieän & Bình luaän

Baûo Hieàn n Nhaø ôû XH Ñaëng Xaù - Thieát keá toái öu, moâi tröôøng soáng tieän duïng

Ñoâ thò boán phöông:

Tam Kyø - thaønh phoá cuûa nhöõng öôùc mô xanh

Moäc Coû - Traàn Taán Vinh n Phoùng söï aûnh: Tam Kyø thaønh phoá cuûa nhöõng öôùc mô xanh 8 Phöông Thaûo n Phoûng vaán Bí thö Thaønh uûy, Chuû tòch UBND thaønh phoá Tam Kyø 10 Ñoã Tuù Lan n Tam Kyø - Nhöõng giaù trò phaùt trieån höôùng tôùi ñoâ thò loaïi II vaø moät thaønh phoá xanh 13

Hueá - ñoâ thò di saûn ñaëc saéc

Phan Thuaän An n Coá ñoâ Hueá trong lòch söû phaùt trieån vaên hoùa Vieät Nam 16 Phaïm Syõ Lieâm n Giaûi phaùp xaây döïng thöông hieäu coá ñoâ Hueá - Di saûn vaên hoùa theá giôùi 22 Löu Ñöùc Haûi n Thöøa Thieân - Hueá - moät ñoâ thò di saûn ñaëc saéc cuûa theá giôùi ñaàu theá kyû XXI 26 Traàn Ñình Thieân n Trieån voïng phaùt trieån kinh teá Thöøa Thieân - Hueá trong lieân keát vuøng vaø khu vöïc 32 Leâ Hoàng Keá n Phaùt trieån thaønh phoá Hueá vaø vaán ñeà baûo toàn di saûn trong boái caûnh bieán ñoåi khí haäu toaøn caàu 38 Anh Thö n Hueá trong maét caùc nhaø tö vaán Haøn Quoác 41 Nguyeãn Quoác Thoâng n Phaùt huy giaù trò truyeàn thoáng trong kieán truùc nhaø ôû taïi Hueá 44 Nguyeân Höõu Thaùi n Phaùt trieån Hueá baøi hoïc töø kinh nghieäm theá giôùi 50 Tröông Vaên Quaûng n Ñeå Hueá ñeïp vaø duyeân, xöùng taàm ñoâ thò di saûn vaên hoùa ñaëc saéc khu vöïc Ñoâng Nam AÙ 54

Vónh Phuùc - Vöõng böoùc ñi leân truôùc muøa xuaân môùi

Song Ñöùc n Vónh Phuùc - vöõng böôùc ñi leân tröôùc muøa xuaân môùi 58 Minh Nhaät n Bình Xuyeân - OÅn ñònh ñeå phaùt trieån beàn vöõng 60 Haø Lan n Khu nhaø ôû cho coâng nhaân vaø ngöôøi thu nhaäp thaáp Khai Quang Nôi gaén keát nhöõng yeâu thöông 65

Tröông Vaên Quaûng n Tieáp caän “PHONG THUÛY” trong quy hoaïch xaây döïng Doaõn Quoác Khoa n Vai troø cuûa phong thuûy trong quy hoaïch xaây döïng vaø thieát keá kieán truùc Phaïm Cöông n Thay ñoåi tö duy tieáp caän phong thuûy trong tình hình môùi Nguyeãn Höõu Thaùi n Phong thuûy ôû Phöông Taây Trònh Tuù Anh n Laäp hoà sô cho moät coâng trình phong thuûy Ngoâ Leâ Minh

72 76 80 84 88

Thieát keá ñoâ thò

Hoaøng Linh (Söu taàm) n Phong thuûy trong kieán truùc kinh thaønh Hueá Hoaøng Linh (Söu taàm) n Taùc duïng phong thuûy töø nhöõng oâ cöûa trong ngoâi nhaø cuûa baïn

Quy hoaïch vaø taùc giaû

92 93

Phaïm Ngoïc Ñaêng n Nhöõng lôïi ích to lôùn vaø laâu daøi cuûa xaây döïng coâng trình xanh vaø ñeà xuaát caùc giaûi phaùp phaùt trieån 96 Ngoâ Leâ Minh n Moâ hình ñoåi môùi laøng ngheà truyeàn thoáng ven ñoâ trong quaù trình ñoâ thò hoùa 100 Traàn Thò Vieät Haø n Taïo döïng khoâng gian coâng coäng ñoâ thò trôû thaønh nôi choán 104 Nguyeãn Hoaøng Minh n Chöông trình chuyeån nhöôïng quyeàn phaùt trieån (TDR) moät coâng cuï boå sung cho quy hoaïch vaø quaûn lyù ñoâ thò ôû Vieät Nam 108

Ña ngaønh

Ñaøo Hoàng Dieäp n Quaûn lyù haï taàng kyõ thuaät ñoâ thò öùng phoù vôùi bieán ñoåi khí haäu 112 Baûo Thö n Caáu truùc laõnh thoå cuûa coâng nghieäp cheá bieán luùa - gaïo sau thu hoaïch ôû Ñoàng baèng Soâng Cöûu Long 116 Traàn Hoaøi Nam n Giao thoâng coâng coäng chaát löôïng cao ñaëc ñieåm vaø nguyeân taéc quy hoaïch taïi caùc ñoâ thò Vieät Nam 120 Nguyeãn Huy Quang n Nhöõng yeáu toá quyeát ñònh thaønh coâng trong vieäc phaân loaïi raùc thaûi taïi nguoàn tröôøng hôïp thaønh phoá Thaùi Nguyeân 124

Daønh cho sinh vieân

Gia Baûo n Giaûi Thöôûng Loa Thaønh 2014 n Giaûi kieán truùc xanh Spec

129 135

Quy hoaïch & Kieán truùc theá giôùi

Huy Minh n Söùc haáp daãn vaø bí aån cuûa caùc coâng trình ôû Singapore Minh Anh n Phong thuûy - yeáu toá goùp phaàn cho söï phaùt trieån cuûa Dubai

140 144

Thoâng tin

Thuïc Anh n Tin VIUP Nguyeãn Huy n Tin Trong nöôùc Huy Minh n Tin quoác teá

148 149 151

Khaùi nieäm Doaõn Quoác Khoa n Khaùi nieäm veà phong thuûy

Dieãn ñaøn YÙ kieán chuyeân gia & nhaø quaûn lyù Phaïm Vieät Anh n Trieát lyù phöông Ñoâng cuûa phong thuûy 68

144 SË 71+72 . 2014

Nhaø ôû xaõ hoäi Ñaëng Xaù Thieát keá toái öu, moâi tröôøng soáng tieän duïng

SÖÏ KIEÄN

& Bình luaän BaûO Hieàn

Ñoù laø khaúng ñònh cuûa thöù tröôûng Boä Xaây döïng Nguyeãn Traàn Nam vôùi baùo chí nhaân söï kieän Toång coâng ty Viglacera toå chöùc baøn giao 900 caên hoä nhaø ôû xaõ hoäi vaø caát noùc khu nhaø ôû xaõ hoäi cho thueâ taïi Khu ñoâ thò Ñaëng Xaù, Gia Laâm, Haø Noäi) vaøo saùng ngaøy 3/2.

höù tröôûng cho bieát: quan ñieåm cuûa Chính phuû trong vieäc thieát keá nhaø ôû cho ngöôøi thu nhaäp thaáp laø laøm sao phaûi ñaûm baûo coâng baèng vaø an sinh xaõ hoäi. Do ñoù, caùc khu nhaø ôû xaõ hoäi neân ñöôïc thieát keá xen keõ vaø chung haï taàng vôùi caùc khu nhaø ôû thöông maïi, ñeå nhöõng ngöôøi coù thu nhaäp thaáp, ngöôøi ngheøo cuõng ñöôïc höôûng söï tieán boä xaõ hoäi, höôûng thaønh quaû phaùt trieån kinh teá cuûa ñaát nöôùc cuõng nhö phaùt trieån ñoâ thò. Beân caïnh nhöõng caên hoä hôïp lyù, ñaûm baûo chaát löôïng, ñaày ñuû coâng naêng söû duïng, thì chuùng ta luoân phaûi quan taâm ñeán caûnh quan moâi tröôøng xung quanh. Ñaây laø xu theá quan troïng cuûa ñoâ thò hieän ñaïi. Ñoù laø ñaûm baûo haï taàng kyõ thuaät, haï taàng xaõ hoäi, ñaëc bieät coù yeáu toá xanh, tieát kieäm naêng löôïng, taïo ñöôïc khoâng gian sinh hoaït coäng ñoàng. 900 caên hoä ñöôïc baøn giao laàn naøy thuoäc giai ñoaïn 3 cuõng laø giai ñoaïn cuoái cuøng ñaùnh daáu vieäc hoaøn thaønh coâng taùc ñaàu tö xaây döïng veà lónh vöïc nhaø ôû xaõ hoäi (NÔXH) taïi Khu ñoâ thò Ñaëng Xaù cuûa Toång coâng ty Viglacera. Döï aùn NÔXH taïi Ñaëng Xaù ñöôïc khôûi coâng xaây döïng töø ngaøy 5/6/2013, taïi Khu ñoâ thò Ñaëng Xaù II, Gia Laâm, Haø Noäi. Ñaây laø moät trong nhöõng döï aùn tieân phong thöïc hieän noäi dung Nghò quyeát soá 02/NQ-CP cuûa Chính phuû. Döï aùn ñöôïc chia ra thaønh 3 giai ñoaïn. Giai ñoaïn 1 vaø

SË 71+72 . 2014

S˘ ki÷n & B ◊ n h l u Àn

Vò trí caùc khu NÔXH trong khu ñoâ thò môùi Ñaëng Xaù

2, chuû ñaàu tö ñaõ baøn giao vaø ñöa vaøo söû duïng 2.500 caên hoä. Tính caû 3 giai ñoaïn, döï aùn ñaõ giaûi quyeát choã ôû cho gaàn 3.500 hoä gia ñình coù khoù khaên veà nhaø ôû. Caên hoä ñeå baùn coù giaù baùn döôùi 9.000.000ñ/m2 (ñaõ bao goàm VAT vaø phí baûo trì) töông ñöông vôùi giaù trò caên hoä khoaûng 400 trieäu ñoàng vaø caên hoä cho thueâ coù giaù chæ 30.000ñ/m2. Ñeán naøy, haàu heát caùc caên hoä ñeàu ñaõ coù chuû.

Döï aùn NÔXH taïi Ñaëng Xaù ñöôïc khôûi coâng xaây döïng töø ngaøy 5/6/2013

Caùc döï aùn NÔXH do Viglacera laøm chuû ñaàu tö ñaûm baûo 3 tieâu chí: Thieát keá toái öu, moâi tröôøng soáng tieän duïng; söû duïng vaät lieäu xaây döïng ñoàng boä, chaát löôïng toát, thaân thieän vôùi moâi töôøng; ruùt ngaén thôøi gian thi coâng vaø ñaûm baûo caùc dòch vuï haï taàng xaõ hoäi nhö: sieâu thò, coâng vieân, beå bôi, tröôøng hoïc, xe buyùt... ñaûm baûo nhaø ôû daønh cho ngöôøi thu nhaäp thaáp nhöng chaát löôïng khoâng thaáp, ñeå ngöôøi daân coù theå töï haøo veà ngoâi nhaø cuûa mình. Trong naêm 2015,

Khaùnh Thaønh khu NÔXH Ngoïc Lan trong khu ñoâ thò môùi Ñaëng Xaù II, ngaøy 3/2/2015 SË 71+72 . 2014

moät söùc soáng maïnh meõ cho coâng trình. Caùc maûng khoái ñaëc roãng xen laãn, ñan quyeän nhuaàn nhuyeãn vaøo nhau cuõng laø thuû phaùp ñöôïc aùp duïng trong thieát keá coâng trình naøy. Maët ñöùng coâng trình cuõng ñöôïc nghieân cöùu, xöû lyù raát toát nhaèm taïo cho coâng trình coù caùc goùc nhìn ñeïp töø caùc höôùng. Vieäc söû duïng vaät lieäu xaây döïng thoâng duïng keát vôùi vieäc phoái maøu treân coâng trình cuõng goùp phaàn taïo tính hieän ñaïi, haøi hoaø vaø gaây ñöôïc aán töôïng tích cöïc cho coâng trình.

Phoái caûnh coâng trình Khu N01-N02 do VIUP thieát keá

Nhoùm taùc giaû taïi coâng trình

Viglacera seõ tieáp tuïc ñaàu tö xaây döïng tröôøng hoïc vaø traïm xöû lyù nöôùc thaûi caáp A taïi KÑT Ñaëng Xaù.

Giaûi phaùp thieát keá kieán truùc quan troïng nhaát vaø xuyeân suoát aùp duïng cho Döï aùn chính laø "Module hoùa". Giaûi phaùp naøy seõ cho pheùp thieát keá nhöõng khoâng gian ñöôïc "Ñieån hình hoùa". Ñaây tuy laø giaûi phaùp khoâng môùi, nhöng vieäc aùp duïng trieät ñeå giaûi phaùp naøy seõ quyeát ñònh ñeán vieäc tieát kieäm giaù thaønh saûn phaåm vaø thôøi gian thi coâng ñeå ñaït muïc tieâu giaûm toái ña giaù baùn caên hoä cho ngöôøi coù thu nhaäp thaáp. Vôùi Module (M) ñöôïc löïa choïn laø heä löôùi coät 3,3m x 6,6m coù theå thieát keá nhöõng caên hoä ñöôïc toå hôïp töø 1,5M; 2M; 2,5M; 3M töông ñöông vôùi caùc dieän tích khoaûng töø 37m2 ñeán 69m2. Nhö vaäy, vaán ñeà cuoái cuøng chæ laø saép xeáp vaø cô caáu caùc caên hoä treân nhö theá naøo ñeå ñaït ñöôïc mong muoán cuûa Chuû ñaàu tö höôùng tôùi thò tröôøng caên hoä thu nhaäp thaáp. Hôn nöõa, vieäc söû duïng module 3,3 x 6,6 (m) raát phuø hôïp vôùi keát caáu nhaø thaáp taàng vaø ñieàu kieän thi coâng thoâng duïng hieän nay, cho pheùp boá trí daàm vôùi tieát dieän nhoû hôn, heä khung nhaø cöùng hôn, tieát dieän caùc caáu kieän daàm vaø coät nhoû coù theå boá trí aâm töôøng khieán cho khoâng gian noäi thaát coù giaù trò söû duïng vaø thaåm myõ cao hôn.

Phân tích không gian

Ñieàu naøy ñaõ ñöôïc thöù tröôûng Nam khaúng ñònh: Viglacera laø ñôn vò tieân phong trong traøo löu naøy. Ngoaøi vieâc quan taâm ñeán caùc caên hoä giaù reû, coâng naêng ñaày ñuû hôïp lyù, Toång coâng ty quan taâm xaây döïng ñaày ñuû caùc coâng trình haï taàng xaõ hoâi, haï taàng kyõ thuaät vaø ñaëc bieät laø vieäc phaùt trieån khoâng gian xanh.

VIUP – ñôn vò taïo neân moät thieát keá NÔXH ñieån hình taïi Ñaëng Xaù.

Trong cuoäc troø chuyeän vôùi baùo giôùi nhaân söï kieän laàn naøy, beân caïnh vai troø cuûa chuû ñaàu tö, thöù tröôûng Nguyeãn Traàn Nam cuõng ñaëc bieät nhaán maïnh ñeán Vieän Quy hoaïch ñoâ thò - noâng thoân quoác gia (VIUP) trong vai troø laø moät ñôn vò taïo neân ñöôïc moät thieát keá ñieån hình veà NÔXH. Thöù tröôûng cho bieát: “VIUP ñaõ taïo neân moät khu ñoâ thò daønh cho ngöôøi thu nhaäp thaáp raát ñieån hình, vôùi ñaày ñuû caùc yeáu toá nhö nhaø ôû thöông maïi. Nhö caùc baïn thaáy, caùc cö daân ôû ñaây hoaøn toaøn haøi loøng. Söùc huùt cuûa ngöôøi mua raát lôùn vì hoï khoâng chæ coù nhaø ôû, maø coøn ñöôïc höôûng taát caû dòch vuï coâng coäng cuõng nhö moâi tröôøng caûnh quan raát thaân thieän hieän ñaïi”. VIUP – laø ñôn vò tö vaán thieát keá cho Khu nhaø ôû thu nhaäp thaáp taïi Loâ ñaát N01, N02, khu ñoâ thò Ñaëng Xaù II. Caùc kieán truùc sö cuûa VIUP ñaõ mang ñeán cho döï aùn naøy moät phong caùch hieän ñaïi, khoûe khoaén mang ñaäm hôi thôû cuûa Theá kyû 21. Hình khoái caùc coâng trình ñöôïc toå hôïp theo daïng ñoái xöùng, keát hôïp ñöôøng neùt, vaät lieäu hieän ñaïi, vöøa taïo ñöôïc veû dung dò, vöøa mang laïi

SË 71+72 . 2014

Moät vaán ñeà nöõa ñöôïc ñaët ra ñoù laø vieäc gheùp noái caùc ñôn nguyeân vôùi nhau ñeå taïo thaønh nhöõng cuïm coâng trình vöøa thuaän tieän vaø an toaøn trong söû duïng, vöøa ñeïp veà hình khoái vaø kieán truùc cuõng nhö caûnh quan, vöøa tieát kieäm chi phí ñaàu tö. Khu ñaát N01, N02 coù hình daùng cô baûn laø hình chöõ nhaät vaø coù ñöôøng giao thoâng noäi boä xuyeân voøng qua giöõa loâ ñaát, neân neáu moâ hình coâng trình cöùng nhaéc seõ khoù boá trí quy hoaïch vaø khoâng khai thaùc heát giaù trò söû duïng ñaát. Do ñoù ñoøi hoûi moâ hình coâng trình caàn phaûi coù khaû naêng keát noái linh hoaït caùc ñôn

S˘ ki ÷n & B ◊ n h l u Àn

nguyeân theo khu ñaát cuï theå. Söï linh hoaït trong vieäc toå hôïp caùc ñôn nguyeân cho pheùp taïo ra caùc nhöõng khoâng gian sinh hoaït coâng coäng ña daïng goàm saân trong vaø ngoaøi cho töøng nhoùm nhaø, naâng cao khaû naêng höôùng noäi, taïo ra caùc khu vöïc saân chôi thoaùng maùt, an toaøn cho treû em vaø giao löu coäng ñoàng.

Toå chöùc khoâng gian caên hoä

Vôùi caùch toå hôïp hình khoái ña daïng nhö vaäy, caùc saûnh chính ôû taàng 1 ñöôïc boá trí taïi goùc caùc khoái nhaø, höôùng ra phía ngoaøi raát thuaän tieän cho vieäc tieáp caän. Caùc khu vöïc ñeå xe ñeàu coù theå ñöôïc tieáp caän tröïc tieáp töø ñöôøng chính. Taïi moät vaøi ñieåm treân maët baèng caùc khoái nhaø, coù theå ñeå troáng taàng 1 vaø taàng 2 ñeå boá trí nhöõng khoaûng thoâng taàng taïo thaønh tuyeán ñi boä thoâng suoát toaøn döï aùn, lieân keát nhöõng khoâng gian saân trong cuûa töøng khu vôùi khu vöïc caûnh quan chung vaø taïo ra nhöõng khoaûng saân coù maùi che ñoàng thôøi taïo söï thoâng thoaùng cho caùc khu saân trong cuõng nhö toaøn Döï aùn. Boá trí nhieàu caây xanh trong khuoân vieân döï aùn, thieát keá tieåu caûnh taïo ñieåm nhaán cho caùc saân trong cuûa toaøn döï aùn.

14% 209 căn

Beå bôi taïi khu NÔXH Ñaëng Xaù

64% 951 căn

Sieâu thò vaø khu vui chôi, theå thao

22% 326 căn SË 71+72 . 2014

Tam Kyø höôùng tôùi ñoâ thò xanh p

Tam Kyø

thaønh phoá cuûa nhöõng öôùc mô xanh

Baøi: Moäc Coû - AÛnh: Nguyeãn Thanh Duõng, Traàn Taán Vinh

öø naêm 1996, Tam Kyø, nôi nhöõng con soâng, ñoài nuùi, bieån, hoà,… cuøng hoäi tuï laøm neân moät vuøng thieân nhieân xanh möôùt, ñaõ trôû thaønh trung taâm tænh lî cuûa tænh Quaûng Nam. Baét ñaàu töø ñaây Tam Kyø vöõng böôùc tieán treân con ñöôøng ñoâ thò hoùa, hieän ñaïi hoùa, ñeå ñeán 2005, Tam Kyø ñöôïc coâng nhaän ñoâ thò loaïi III. Tuy nhieân, ñoâ thò ngaøy ñoù vaãn coøn môø nhaït, ngoån ngang nhöõng khoù khaên, thieáu thoán… Vaäy maø chæ hôn daêm naêm gaàn ñaây, Tam Kyø ñaõ vöôn mình ñoåi thay aán töôïng. Ñeán vôùi Tam Kyø hoâm nay, ta khoâng khoûi ngôõ ngaøng tröôùc söï thay da ñoåi thòt cuûa vuøng ñaát ngaøy naøo coøn ruoäng nhieàu hôn phoá… Töø moät thò xaõ tænh lî nhoû beù naèm treân truïc quoác loä Baéc - Nam, Tam Kyø nay khoâng chæ laø Thaønh phoá - thuû phuû cuûa tænh Quaûng Nam, maø coøn laø moät trong nhöõng ñoâ thò ñaàu moái phaùt trieån cuûa tuyeán kinh teá ven bieån mieàn Trung.

SË 71+72 . 2014

phaùt trieån hieäu quaû & beàn vöõng

ÑOÂ THÒ BOÁN PHÖÔNG Thay vaøo nhöõng con ñöôøng nhoû heïp, ngheøo naøn tröôùc kia laø nhöõng giao loä khang trang. Nhöõng ñaïi loä Huøng Vöông, Traàn Phuù, Phan Chu Trinh… traûi daøi trong naéng xuaân. Nhöõng toøa nhaø cao taàng, trung taâm thöông maïi, tröôøng ñaïi hoïc ñang ñua nhau xuaát hieän treân nhöõng con phoá vaøng röïc hoa söa, oâm quanh buøng binh roäng lôùn. Theâm vaøo ñoù laø neùt maët vui töôi cuûa ngöôøi daân ñang ung dung daïo böôùc treân quaûng tröôøng theânh thang, röïc rôõ naéng vaø hoa… Taát caû nhöõng hình aûnh ñoù ñaõ minh chöùng huøng hoàn cho söï chuyeån mình maïnh meõ cuûa thaønh phoá treû naøy. Vôùi khaùt voïng hieän thöùc hoùa öôùc mô ñoâ thò xanh cuøng chieán löôïc taêng tröôûng xanh vaø beàn vöõng, tröôùc maét, Tam Kyø ñang taäp trung xaây döïng ñeå hoaøn thieän caùc tieâu chí cuûa ñoâ thò loaïi 2 vaø nhöõng coâng trình, töôïng

ñaøi, tuyeán ñöôøng troïng ñieåm. Trong söï ñaàu tö phaùt trieån ñoâ thò, caây xanh vaø nhöõng khoâng gian sinh thaùi luoân ñöôïc öu tieân haøng ñaàu, ñeå taïo neân baûn saéc cho maûnh ñaát nhieàu kyø quan naøy. Daãu coøn nhieàu boän beà cuûa moät thaønh phoá ñang phaùt trieån, nhöng chính quyeàn vaø nhaân daân Tam Kyø khoâng nao nuùng tröôùc baát cöù khoù khaên naøo, quyeát taâm ñöa thaønh phoá cuûa mình trôû thaønh ñoâ thò xanh phaùt trieån hieäu quaû vaø beàn vöõng. Cuøng vôùi saéc xuaân ñang veà toûa naéng treân thaønh phoá, ta haõy ñeán thaêm Tam Kyø ñeå thaáy söùc vöôn maïnh meõ coøn tieàm aån trong vuøng ñaát ñaày naéng gioù naøy vaø nhöõng traên trôû taâm huyeát cuûa con ngöôøi nôi ñaây, nhaèm bieán öôùc voïng thaønh phoá xanh cuûa Tam Kyø thaønh thieän thöïc.

SË 71+72 . 2014

Coâng vieân quaûng tröôøng Tam Kyø (AÛnh: Haø Nguyeân)

ÑOÂ THÒ

Phaán ñaáu cho moät Tam Kyø

BOÁ N PHÖÔNG

xanh & phaùt trieån beàn vöõng Thöïc hieän: Phöông Thaûo

OÂng Nguyeãn Vaên Luùa

Bí thö Thaønh uûy Tam Kyø

Tam Kyø ñang höôùng tôùi ñoâ thò xanh, phaùt trieån hieäu quaû vaø beàn vöõng. Ñeå bieát roõ nhöõng vieäc maø chính quyeàn vaø nhaân daân thaønh phoá ñang noã löïc thöïc hieän muïc ñích cuûa mình, chuùng ta haõy cuøng gaëp gôõ vôùi oâng Nguyeãn Vaên Luùa – Bí thö Thaønh uûy, Thaønh phoá tænh lî cuûa Quaûng Nam naøy.

Thöa Bí thö, Thaønh phoá tænh lî Tam Kyø ñang vöôn leân ñoâ thò loaïi II phaùt trieån beàn vöõng, vaäy OÂng coù theå cho bieát ñònh höôùng chính trong vieäc phaùt trieån khoâng gian vaø caûi thieän moâi tröôøng soáng, ñeå Tam Kyø phaùt huy vai troø ñaàu taàu cuûa mình? Nhö ta ñaõ bieát, Tam Kyø tröôùc kia laø moät thò xaõ thuoäc tænh Quaûng Nam, tôùi naêm 1997, Tam Kyø trôû thaønh ñoâ thò tænh lî roài ñöôïc coâng nhaän ñoâ thò loaïi III naêm 2005 vaø trôû thaønh thaønh phoá tröïc thuoäc tænh töø naêm 2006. Töø ñoù tôùi nay, Tam Kyø luoân giöõ vai troø laø trung taâm chính trò, haønh chính, kinh teá, vaên hoùa, giaùo duïc, y teá vaø khoa hoïc kyõ thuaät cuûa tænh Quaûng Nam, ñoàng thôøi laø trung taâm dòch vuï hoã trôï Khu kinh teá môû Chu Lai. Hieän nay, Thaønh phoá ñang xaây döïng ñeå trôû thaønh ñoâ thò loaïi II theo höôùng “Taêng tröôûng xanh” vaø phaùt trieån beàn vöõng. Quy hoaïch chung ñoâ thò Tam Kyø ñeán naêm 2030, taàm nhìn ñeán naêm 2050 ñaõ ñöôïc UBND tænh Quaûng Nam pheâ duyeät, trong ñoù thaønh phoá Tam Kyø ñöôïc ñònh höôùng phaùt trieån laø “Ñoâ thò xanh”, vôùi vai troø laø thuû phuû cuûa Tænh vaø laø moät ñaàu moái phaùt trieån trong tuyeán kinh teá ven bieån Ñaø Naüng - Quaûng Nam - Quaûng Ngaõi, thuoäc vuøng kinh teá troïng ñieåm mieàn Trung. Theo ñònh höôùng naøy, thaønh phoá ñöôïc seõ ñöôïc môû roäng chuû yeáu veà phía Ñoâng vôùi tyû leä khoâng gian xanh laø 53% vaø ñoâ thò laø 47%. Khu vöïc soâng Baøn Thaïch seõ laø vuøng loõi xanh cuûa thaønh phoá, vôùi nhöõng coâng vieân caây xanh roäng lôùn. Phía bôø Taây cuûa soâng laø khu vöc ñoâ thò cuõ hieän höõu, bôø Ñoâng seõ phaùt trieån daûi sinh thaùi thieân nhieân roài môùi ñeán khu vöïc ñoâ thò môùi. Theo quy hoaïch, Tam Kyø ñöôïc phaùt trieån vôùi möôøi hai khu chöùc naêng, theo höôùng thaân thieän vôùi moâi tröôøng, treân cô sôû baûo toàn vaø phaùt huy toái ña caùc giaù trò thieân nhieân. Thaønh phoá Tam Kyø (AÛnh: Traàn Taán Vinh)

SË 71+72 . 2014

ß´ thﬁ

bËn ph≠¨ng

Thöù hai laø phaùt trieån caùc hoaït ñoäng thöông maïi nhaèm naâng cao söï nhoän nhòp, söùc haáp daãn ôû ñoâ thò trung taâm. Chuùng toâi ñaõ quy hoaïch boá trí khoâng gian cho caùc trung taâm thöông maïi lôùn taïi thaønh phoá, ñaëc bieät treân doïc tuyeán ñöôøng Ñieän Bieân Phuû vaø khu vöïc ven soâng Baøn Thaïch, nhaèm taêng cöôøng caùc dòch vuï, tieän ích ñoâ thò, ñaùp öùng nhu caàu cuûa cuoäc soáng hieän ñaïi.

Chuùng toâi nhaän thöùc raèng, trong xu theá hoäi nhaäp vaø caïnh tranh phaùt trieån maïnh meõ hieän nay, Tam Kyø caàn löïa choïn cho mình moät muïc tieâu phaùt trieån vöøa phuø hôïp xu theá, vöøa taän duïng, phaùt huy ñöôïc tieàm naêng cuûa mình. Vôùi Tam Kyø, muïc tieâu ñoù laø Ñoâ thò xanh vôùi caùc chieán löôïc “Taêng tröôûng xanh”. Yeáu toá “xanh” trong taàm nhìn cuûa Tam Kyø laø nhaèm mang ñeán moät moâi tröôøng soáng toát cho ngöôøi daân, ñoàng thôøi taêng lôïi theá caïnh tranh phaùt trieån cho thaønh phoá. Ñaây cuõng laø yeáu toá cô baûn ñeå thaønh phoá cuûa chuùng toâi phaùt trieån beàn vöõng, khoâng chæ laø thuû phuû cuûa tænh Quaûng Nam, maø coøn trôû thaønh ñaàu taøu, coù söùc loâi keùo söï phaùt trieån ñoái vôùi caùc ñoâ thò khaùc trong vuøng kinh teá troïng ñieåm mieàn Trung. Vaäy laøm theá naøo ñeå thaønh phoá ñi tôùi muïc tieâu “xanh” nhö oâng noùi, thöa oâng? Ñeå ñaït ñöôïc caùc muïc tieâu taêng tröôûng xanh vaø phaùt trieån beàn vöõng, tröôùc tieân chuùng toâi ñaõ thieát laäp ra 14 tieâu chí cuûa “Ñoâ thò xanh”, ví duï: Tyû leä söû duïng naêng löôïng xanh töø 10% trôû leân, tyû leä söû duïng giao thoâng coâng coäng laø 30%, dieän tích caây xanh treân ñaàu ngöôøi 40m2/ngöôøi, ñaát noâng nghieäp vaø caây xanh baûo toàn 2.000ha treân toång dieän tích töï nhieân 9.200ha cuûa thaønh phoá, tyû leä ñaït chuaån veà caùc chæ tieâu moâi tröôøng laø töø 80% trôû leân… Höôùng ñeán “Ñoâ thò thuû phuû - xanh”, chuùng toâi xaây döïng 5 chieán löôïc phaùt trieån cho thaønh phoá. Tröôùc tieân laø phaûi hình thaønh cô caáu ngaønh ngheà vöõng maïnh vôùi haït nhaân laø vieäc ñaøo taïo nhaân löïc, ñaëc bieät laø nguoàn nhaân löïc öu tuù. Vôùi nguoàn nhaân löïc naøy, Tam Kyø seõ coù khaû naêng phaùt trieån ñöôïc caùc ngaønh ngheà coù giaù trò gia taêng vaø haøm löôïng chaát xaùm cao: nhö coâng nghieäp coâng ngheä cao, Business Park,…

Thöù ba laø phaùt trieån noâng - laâm - thuûy saûn beàn vöõng. Coâng ngheä kyõ thuaät cao daàn ñöôïc ñöa vaøo aùp duïng trong saûn xuaát noâng, laâm, thuûy saûn, thöông hieäu hoùa saûn phaåm, taïo giaù trò saûn xuaát cao. Tieáp ñeán laø phaùt trieån ñoâ thò coäng sinh vôùi moâi tröôøng soâng, nuùi, bieån, hoà. Tam Kyø coù lôïi theá thieân nhieân ñeïp vôùi nhieàu ngoïn nuùi, con soâng ngay trong loøng thaønh phoá vaø bôø bieån thoaûi daøi ôû phía Ñoâng coøn raát hoang sô. Ñaây thöïc söï laø lôïi theá lôùn ñeå Tam Kyø phaùt trieån thaønh moät ñoâ thò xanh thaân thieän moâi tröôøng. Cuoái cuøng laø phaùt trieån du lòch töï nhieân vaø du lòch ñoâ thò. Thaønh phoá Tam Kyø laø ñoâ thò trung taâm cuûa vuøng du lòch Quaûng Nam, ñang sôû höõu nhöõng coâng trình coù giaù trò vaên hoùa lòch söû cao nhö: Töôïng ñaøi Baø meï Vieät Nam Anh huøng, di tích lòch söû caùch maïng ñòa ñaïo Kyø Anh, cuøng caûnh quan thieân nhieân ñeïp laïi ñöôïc bao quanh bôûi caùc thaéng caûnh vaø di saûn quyù nhö thaùnh ñòa Myõ Sôn, ñoâ thò coå Hoäi An, baùn ñaûo Tam Haûi, hoà Phuù Ninh… Vì vaäy Tam Kyø coù ñaày ñuû tieàm naêng ñeå trôû thaønh moät maét xích trong maïng löôùi du lòch cuûa tænh cuõng nhö toaøn vuøng. Trong töông lai gaàn, beân caïnh vieäc phaùt trieån coâng nghieäp, noâng nghieäp saïch, Tam Kyø seõ chuyeån dòch cô caáu kinh teá, laáy dòch vuï vaø du lòch laøm theá maïnh ñeå phaùt trieån trong quaù trình ñoâ thò hoùa cuûa mình. Theo nhaän ñònh cuûa OÂng, coù nhöõng thuaän lôïi vaø khoù khaên gì trong coâng taùc chæ ñaïo, ñieàu haønh, ñeå ñöa thaønh phoá Tam Kyø nhanh choùng ñaït ñöôïc muïc tieâu cuûa mình thöa OÂng? Coù theå noùi, thuaän lôïi lôùn nhaát trong coâng taùc chæ ñaïo, ñieàu haønh ôû thaønh phoá Tam Kyø laø söï ñoàng loøng, nhaát trí cao ñoái vôùi caùc chuû tröông vaø söï quyeát taâm vaøo cuoäc cuûa caùc caáp laõnh ñaïo töø tænh ñeán thaønh phoá. Luoân coù söï phoái hôïp chaët cheõ, nhòp nhaøng trong coâng taùc chæ ñaïo giöõa caùc ngaønh, caùc toå chöùc, ñoaøn theå cuûa thaønh phoá. Trong coâng taùc quaûn lyù phaùt trieån ñoâ thò, Thaønh phoá ñaõ coù trong tay boä coâng cuï ñeå laøm cô sôû quaûn lyù toát. Ñoù chính laø caùc baûn Quy hoaïch phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi

Boä maët môùi cuûa Tam Kyø

SË 71+72 . 2014

ß´ thﬁ

giai ñoaïn 2011-2020; quy hoaïch söû duïng ñaát ñeán naêm 2020; ñaëc bieät laø Quy hoaïch chung ñoâ thò thaønh phoá Tam Kyø ñeán naêm 2030, taàm nhìn ñeán naêm 2050 vaø caùc quy cheá ñaõ ñöôïc pheâ duyeät. Nhôø theá, thaønh phoá coù söï taêng tröôûng oån ñònh veà kinh teá. An ninh chính trò cuûa thaønh phoá luoân ñöôïc giöõ vöõng. Caùc chính saùch veà an sinh xaõ hoäi ñaõ ñöôïc taäp trung giaûi quyeát toát, goùp phaàn caûi thieän ñôøi soáng cuûa nhaân daân. Tuy nhieân, coâng taùc laõnh ñaïo thaønh phoá cuõng coøn coù nhöõng khoù khaên, baát caäp, ñoù laø caùc vaên baûn phaùp lyù thöôøng xuyeân phaûi ñieàu chænh thay ñoåi cho phuø hôïp thöïc teá phaùt trieån. Do ñoù nhieàu khi gaây baát caäp trong ñieàu haønh vaø thuû tuïc haønh chính bò chaäm vaø röôøm raø. Thaønh phoá coøn thieáu nguoàn caùn boä laøm coâng taùc quaûn lyù vöøa coù trình ñoä chuyeân moân cao, vöøa coù tính chuyeân nghieäp, vöøa coù ngoaïi ngöõ gioûi. Ñieàu ñoù cuõng laøm aûnh höôûng ñeán vieäc xaây döïng ñoäi nguõ laõnh ñaïo keá caän giaøu naêng löïc cho Thaønh phoá. Thöa OÂng, ñoái vôùi Tam Kyø, vaán ñeà gì laø nan giaûi nhaát ñeå thaønh phoá ñaït tieâu chí ñoâ thò loaïi II vaø giaøu söùc caïnh tranh, phaùt trieån hieäu quaû? Thaønh phoá coù giaûi phaùp gì ñeå giaûi quyeát vaán ñeà khoù khaên ñoù? Vaán ñeà cuûa Tam Kyø hieän nay laø: theo Nghò ñònh soá 42/2009/NÑ-CP, ngaøy 07/5/2009 cuûa Chính Phuû veà vieäc phaân loaïi ñoâ thò vaø Thoâng tö soá 34/2009/TT-BXD, ngaøy 30/9/2009 cuûa Boä Xaây döïng, ñaõ quy ñònh 06 boä tieâu chí vôùi 49 chæ tieâu ñeå ñaùnh giaù naâng caáp ñoâ thò. Qua raø soaùt ñaùnh giaù böôùc ñaàu, chuùng toâi nhaän thaáy thaønh phoá Tam Kyø ñaõ ñaït ñöôïc 36/ 49 chæ tieâu. Trong soá 13 chæ tieâu coøn laïi chöa ñaït chuaån ñoâ thò loaïi II, coù chæ tieâu veà daân soá ñoâ thò laø vaán ñeà nan giaûi nhaát. Hieän nay daân soá ñoâ thò quy ñoåi toaøn thaønh phoá Tam Kyø, tính ñeán thôøi ñieåm cuoái naêm 2014, laø khoaûng 13.5 vaïn ngöôøi. Chæ soá naøy coøn thaáp xa so vôùi chæ tieâu toái thieåu ñaït chuaån quy ñònh laø 300.000 ngöôøi. Ñoàng thôøi, maät ñoä daân soá noäi thò cuõng chæ ñaït 3.874 ngöôøi/km2, coøn thaáp raát xa so vôùi chæ tieâu toái thieåu chuaån quy ñònh laø 8.000ngöôøi/km2. Ñeå giaûi quyeát vaán ñeà naøy, thaønh phoá coù chuû tröông ñaåy maïnh vieäc thu huùt caùc doanh nghieäp lôùn ñaàu tö vaøo caùc khu, cuïm coâng nghieäp, nhö taäp ñoaøn Panco cuûa Haøn Quoác vaø caùc coâng trình thöông maïi dòch vuï coù quy moâ nhö khaùch saïn Möôøng Thanh, Khaùch saïn Bieån Vaøng… Thaønh phoá taêng cöôøng phaùt trieån keát noái maïng löôùi du lòch cuûa tænh vaø khu vöïc, ñoàng thôøi naâng caáp hoaøn thieän heä thoáng haï taàng khu vöïc trung taâm ñoâ thò, naâng cao chaát löôïng caùc ngaønh giaùo duïc, y teá, ñaûm baûo an ninh traät töï, moâi tröôøng vaø xaây döïng caùc khu ô cû huaån, nhaèm thu huùt maïnh daân ñeán sinh soáng vaø laøm vieäc taïi thaønh phoá.

bËn ph≠¨ng

Moät thaønh phoá muoán phaùt trieån hieäu quaû vaø quaûn lyù toát, luoân caàn coù söï uûng hoä vaø tham gia cuûa ngöôøi daân, OÂng ñaùnh giaù theá naøo veà vai troø cuûa ngöôøi daân Tam kyø trong vieäc naøy? Ngöôøi daân Tam Kyø coù tính coá keát coäng ñoàng, tình ñoaøn keát raát cao, ñoù laø moät truyeàn thoáng quyù baùu. Nhôø tinh thaàn ñoù, nhaân daân Tam Kyø ñaõ vöõng vaøng trong suoát coâng cuoäc khaùng chieán, thoáng nhaát ñaát nöôùc vaø goùp phaàn maïnh meõ trong quaù trình xaây döïng phaùt trieån ñoâ thò ngaøy nay. Ñieàu ñoù ñöôïc minh chöùng roõ neùt qua di tích lòch söû caùch maïng ñòa ñaïo Kyø Anh, xaõ Tam Thaêng, moät trong ba di tích ñòa ñaïo caáp quoác gia cuûa caû nöôùc. Sau ngaøy ñaát nöôùc ñöôïc giaûi phoùng, coâng trình ñaïi thuûy lôïi Phuù Ninh ñöôïc xaây döïng töø chính söùc ngöôøi, söùc cuûa cuûa nhaân daân Tam Kyø. Ñoù laø nieàm töï haøo, laø coâng trình coù yù nghóa to lôùn vaø quan troïng trong quaù trình xaây döïng vaø phaùt trieån cuûa maûnh ñaát Tam Kyø cho ñeán ngaøy nay vaø caû mai sau. Phaùt huy tinh thaàn ñoù trong coâng cuoäc xaây döïng vaø phaùt trieån ñoâ thò thôøi gian qua, Tam Kyø ñaõ gaët haùi ñöôïc nhöõng thaønh coâng raát ñaùng ghi nhaän, nhaát laø trong vieäc caûi taïo chænh trang, naâng caáp ñoâ thò. Raát nhieàu coâng trình ñöôïc hoaøn thaønh töø phöông aùn nhaø nöôùc vaø nhaân daân cuøng laøm, nhaát laø trong vieäc chænh trang naâng caáp keát caáu haï taàng ñoâ thò, nhö ñöôøng Ñaëng Dung, ñöôøng OÂng Ích Khieâm, haï taàng væa heø ñöôøng Huyønh Thuùc Khaùng, Huøng Vöông... Tuy nhieân, beân caïnh ñoù vaãn coøn toàn taïi moät boä phaän nhoû ngöôøi daân, coøn thieáu tinh thaàn xaây döïng, coá tình chaây yø trong vieäc boài thöôøng, giaûi phoùng maët baèng, laøm chaäm treã tieán ñoä cuûa caùc döï aùn. Vöøa qua, Chöông trình ñònh cö Con ngöôøi Lieân Hôïp Quoác (UNHabitat) taïi Vieät Nam ñaõ hoã trôï thaønh phoá Tam Kyø vaø Quy Nhôn laø 02 thaønh phoá xaây döïng thí ñieåm döï aùn “Hoã trôï Chieán löôïc phaùt trieån ñoâ thò coù söï tham gia döïa treân coäng ñoàng taïi baûy thaønh phoá cuûa Vieät Nam”. Hy voïng raèng thoâng qua döï aùn naøy, Tam Kyø seõ phaùt huy cao hôn nöõa söï tham gia cuûa ngöôøi daân trong quaù trình xaây döïng vaø phaùt trieån thaønh phoá trong töông lai. Laø moät laõnh ñaïo uy tín cuûa thaønh phoá, OÂng coù mong muoán gì cho ñoâ thò vaø ngöôøi daân nôi ñaây? Vôùi tinh thaàn “taát caû vì daân”, toâi luoân mong muoán vaø tin töôûng raèng, ngöôøi daân Tam Kyø seõ coù ñöôïc moät ñoâ thò ñaùng töï haøo vaø ñaùng soáng. Thaønh phoá Tam Kyø seõ laø “Ñoâ thò thuû phuû - xanh” phaùt trieån beàn vöõng nhö muïc tieâu, taàm nhìn quy hoaïch ñaõ xaùc ñònh. Xin chaân thaønh caûm ôn Bí thö!

AÛnh: Cao Anh

SË 71+72 . 2014

Tam Kyø - Nhöõng giaù trò phaùt trieån

höôùng tôùi ñoâ thò loaïi II & moät thaønh phoá xanh PGS. TS. Ñoã Tuù Lan

ÑOÂ THÒ BOÁ N PHÖÔNG

Tam Kyø laø thaønh phoá tænh lî cuûa tænh Quaûng Nam - moät tænh ven bieån thuoäc vuøng phaùt trieån kinh teá troïng ñieåm mieàn Trung. Vôùi söùc vöôn cuûa moät thaønh phoá treû, Tam Kyø ñang noã löïc phaùt huy nhöõng tieàm naêng, lôïi theá cuûa mình ñeå khoâng chæ höôùng tôùi ñoâ thò loaïi II, maø coøn vöôït xa hôn nöõa, laø moät thaønh phoá xanh, moät ñoâ thò ñoäng löïc trong chuoãi ñoâ thò ven bieån mieàn Trung. Giaù trò töø vò trí vaø ñòa hình

Phía Baéc, thaønh phoá naøy giaùp vôùi thaønh phoá Ñaø Naüng vaø tænh Thöøa Thieân Hueá; phía Ñoâng giaùp bieån Ñoâng; phía Nam giaùp tænh Quaûng Ngaõi; phía Taây giaùp tænh Kon Tum vaø nöôùc Coäng hoaø daân chuû nhaân daân Laøo. Tam Kyø coù vò trí khaù thuaän lôïi khi chæ caùch thaønh phoá Ñaø Naüng 70km veà phía Baéc; Phía Nam, caùch saân bay Chu Lai, caûng Kyø Haø khoaûng 30km vaø caùch khu kinh teá Dung Quaát khoaûng 40km. Thaønh phoá naèm gaén vôùi QL1A, QL40 (ñöôøng Nam Quaûng Nam) vaø keát noái vôùi heä thoáng giao thoâng quoác gia goàm ñöôøng saét, ñöôøng boä, haøng khoâng. Ñaëc bieät, taïi Tam Kyø coøn coù caùc Quoác loä 14D, 14B, 14E noái caùc huyeän mieàn bieån, trung du, ñoàng baèng vaø duyeân haûi, gaén keát vôùi caùc tænh Taây Nguyeân, Laøo vaø khu vöïc.

Vôùi vò trí naøy, Tam Kyù ñaõ hoäi tuï ñöôïc caùc ñieàu kieän thuaän lôïi trong chieán löôïc phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi cuûa Tænh, ñoàng thôøi, ñeå phaùt trieån thaønh moät ñoâ thò loaïi 2 vôùi vai troø laø thuû phuû cuûa tænh Quaûng Nam vaø töông lai seõ laø troïng ñieåm phaùt trieån trong chuoãi ñoâ thò trung taâm mieàn Trung. Naêm 1471, Thaønh phoá Tam Kyø laø huyeän Haø Ñoâng, phuû Thaêng Hoa cuûa ñaïo Thöøa Tuyeân tænh Quaûng Nam, ñöôïc hình thaønh döôùi thôøi vua Leâ Thaùnh Toâng. Ñeán naêm 1906, huyeän Haø Ñoâng ñöôïc naâng leân thaønh phuû Haø Ñoâng vaø sau ñoù ñoåi thaønh phuû Tam Kyø. Töø moät phuû lî naêm 1906 ñeán naêm 1997 trôû thaønh Thò xaõ tænh lî vaø nay laø thaønh phoá tænh lî - ñoâ thò loaïi III cuûa tænh Quaûng Nam.

SË 71+72 . 2014

vôùi cöûa Ñaïi ôû Hoäi An. Khi luõ lôùn, nöôùc soâng cuõng chæ traøn bôø vuøng ven soâng, nôi coù cao ñoä neàn nhoû hôn 2,5m. Soâng Tröôøng Giang khoâng coù thöôïng löu vaø haï löu. Soâng daøi treân baûy chuïc caây soá, noái haï löu cuûa heä thoáng soâng Vu Gia - Thu Boàn ôû phía Baéc vôùi haï löu heä thoáng soâng Tam Kyø - An Taân ôû phía Nam. Ngoaøi nguoàn nöôùc thu nhaän töø hai heä thoáng soâng naøy, Tröông Giang coøn coù nguoàn nöôùc do thuûy trieàu leân xuoáng ñoå vaøo vaø ruùt ra ôû caùc cöûa soâng. ÔÛ hai ñaàu Baéc vaø Nam, soâng ñeàu thoâng vôùi bieån. ÔÛ phía Baéc, Tröôøng Giang gaëp Thu Boàn roài cuøng ra bieån qua Cöûa Ñaïi. Phía Nam, Tröôøng Giang hoøa vôùi soâng Tam Kyø, An Taân roài ñoå ra bieån thoâng qua Cöûa Lôû vaø cöûa An Hoøa. Ngoaøi caùc con soâng, Tam Kyø coøn coù nhöõng hoà nöôùc lôùn, nhö Hoà soâng Ñaàm, hoà chöùa nöôùc Phuù Ninh naèm caùch Tam Kyø khoaûng 7km. Ñaây laø hoà ñieàu hoøa doøng chaûy soâng Tam Kyø. Phuù Ninh laø moät hoà lôùn, laø nguoàn cung caáp nöôùc cho khu vöïc ñoâ thò Tam Kyø vaø cho caùc hoaït ñoäng thuyû lôïi.

Giaù trò veà vaên hoùa, lòch söû

Thaønh phoá Tam Kyø naèm trong vuøng ñoàng baèng duyeân haûi Nam Trung boä, vôùi ñòa hình chuyeån tieáp töø ñoài nuùi cao ôû phía Taây, thaáp daàn xuoáng vuøng ñoàng baèng, theàm boài cuûa caùc con soâng tröôùc khi ñoå ra bieån Ñoâng. Ñòa hình chuû yeáu laø vuøng ñoài thaáp vaø ñoàng baèng ñöôïc hình thaønh do boài tích soâng, bieån vaø quaù trình röûa troâi. Thaønh phoá Tam Kyø naèm trong phaân vuøng khí haäu nhieät ñôùi gioù muøa, noùng aåm, möa nhieàu vaø möa theo muøa. Trong naêm coù hai muøa roõ reät, muøa möa vaø muøa khoâ.

Giaù trò veà thieân nhieân

Noùi ñeán Tam Kyø laø phaûi keå tôùi nhöõng vuøng thieân nhieân töôi ñeïp, bôûi vuøng ñaát naøy laø nôi “sôn thuûy hoäi tuï” giöõa vuøng ñoàng baèng ven bieån. Khu vöïc xaõ Tam Phuù cuûa Tam Kyø, coù nuùi Caám, nuùi Quaûng Phuù, ñoài An Haø, xa hôn veà phía taây coù vuøng nuùi ñoài Traø Cai. Ñaây laø nhöõng ñòa danh vöøa coù veû ñeïp thieân nhieân, vöøa mang tính lòch söû, vaên hoùa. Töø phía taây nam, coøn coù soâng Kyø Phuù chaûy ra hoøa vôùi moät nhaùnh cuûa doøng Tröôøng Giang ôû phía nam. ÔÛ phía Ñoâng laø doøng chính Tröôøng Giang, höôùng Taây coù nuùi ñoài Traø Cai; taát caû taïo neân theá ñaát “Long chaàu, hoå phuïc”.

SË 71+72 . 2014

Coù ba doøng soâng chính chaûy treân vuøng ñaát naøy vaø ñaõ goùp phaàn taïo neân baûn saéc cho thaønh phoá. Soâng Baøn Thaïch laø con soâng lôùn nhaát chaûy qua thaønh phoá Tam Kyø, doøng chaûy töø phía Taây sang phía Ñoâng cuûa thaønh phoá. Soâng naøy seõ ñöôïc phaùt trieån vôùi nhöõng coâng vieân roäng lôùn ôû hai beân bôø ñeå taïo thaønh loõi xanh cuûa Tam Kyø trong töông lai. Löu löôïng lôùn nhaát cuûa soâng Baøn Thaïch laø 96,6m3/s. Soâng Tam Kyø: Laø hôïp löu cuûa 10 con soâng suoái nhoû, baét nguoàn töø caùc daõy nuùi phía Taây, chaûy theo höôùng Taây - Ñoâng xuoáng doøng chính taïi Xuaân Bình - Phuù Thoï, xaõ Tam Traø, huyeän Nuùi Thaønh, roài theo höôùng Taây Baéc Ñoâng Nam chaûy ra cöûa An Hoøa (Nuùi Thaønh). Dieän tích löu vöïc khoaûng 800km2. Do naèm trong vuøng nhieàu möa, röøng ñaàu nguoàn ít bò taøn phaù neân doøng chaûy töông ñoái ñieàu hoøa theo muøa. Löu löôïng lôùn nhaát cuûa soâng Tam kyø laø 20,7m3/s. Soâng Tröôøng Giang laø doøng soâng nöôùc maën vaø nöôùc lôï chaïy song song saùt vôùi bôø bieån Quaûng Nam, noái cöûa An Hoøa ôû Nuùi Thaønh

Treân ñòa baøn Thaønh phoá Tam Kyø coù nhieàu di tích lòch söû vaø coâng trình vaên hoùa coù yù nghóa giaùo duïc truyeàn thoáng vaø coù söùc haáp daãn du khaùch. Tính ñeán naêm 2013, coù taát caû möôøi chín di tích vaên hoùa, lòch söû ñaõ ñöôïc coâng nhaän trong ñoù coù hai di tích vaên hoùa lòch söû caáp quoác gia, möôøi baûy di tích caáp tænh. Caùc di tích ñaùng keå laø Ñòa ñaïo Kyø Anh taïi xaõ Tam Thaêng - moät trong caùc di tích lòch söû caùch maïng caáp quoác gia. Hieän taïi, di tích naøy ñang ñöôïc ñaàu tö thöïc hieän quy hoaïch vaø ñang trong giai ñoaïn thaåm ñònh ñeå trình Thuû töôùng Chính phuû pheâ duyeät. Tieáp ñeán laø khu di tích lòch söû Röøng caây mang teân Baùc Hoà, Phuû ñöôøng Tam Kyø, di tích lòch söû caùch maïng Chi boä Ñoàng, Khu di tích lòch söû Nuùi Chuøa, Töôïng ñaøi Chieán thaéng Maäu Thaân, Moä cuï Thuyeát… Moät coâng trình ñaëc bieät taïi Tam Kyø ñang ñöôïc gaáp ruùt hoaøn thaønh laø khu töôïng ñaøi Meï Vieät Nam anh huøng - moät coâng trình kyø vó, ñöôïc laáy nguyeân maãu töø baø Meï Vieät Nam anh huøng Nguyeãn Thò Thöù, ngöôøi ñaõ ñi vaøo huyeàn thoaïi vì coù choàng vaø 9 ngöôøi con hy sinh vì neàn ñoäc laäp daân toäc. Khu töôïng ñaøi naøy ñöôïc ñaët giöõa vuøng sôn thuûy höõu tình thuoäc xaõ Tam Phuù. Coâng trình seõ ñöôïc khaùnh thaønh vaøo dòp kyû nieäm 40 naêm ngaøy giaûi phoùng Quaûng Nam, 24/3/2015.

ß´ thﬁ

bËn ph≠¨ng

AÛnh: Nguyeãn Thanh Duõng

Beân caïnh ñoù, Tam Kyø coøn coù moät soá ñieåm di tích vaên hoùa ñaùng chuù yù khaùc caàn ñaàu tö khai thaùc nhö: Vaên ThaùnhKhoång Mieáu, Chuøa Sö nöõ Dieäu Quang, Chuøa Ñaïo Nguyeân, Tònh xaù Ngoïc Kyù, Tònh ñaïo Ngoïc Quang... Caùc di tích lòch söû vaên hoaù laø ñöôïc coi taøi nguyeân quyù giaù, khoâng chæ ñeå khai thaùc thu huùt du lòch, maø coøn caàn ñöôïc baûo toàn, toân taïo nhaèm phaùt huy vaø gìn giöõ giaù trò. Nguoàn taøi nguyeân naøy coøn theå hieän baûn saéc cuûa ñoâ thò, moät ñieàu quan troïng ñeå nhaän dieän vaø taïo giaù trò ñoäc ñaùo cho ñoâ thò Tam Kyø. Ñeán Tam Kyø, nhieàu du khaùch ñaõ thaät söï bò thu huùt bôûi nhöõng ñieåm du lòch thô moäng nhö: Röøng cöøa, caây söa vaøng ven soâng; baõi bieån Tam Thanh, ñoài An Haø, baõi saäy soâng Ñaàm,... Baõi bieån Tam Thanh laø moät tieàm naêng lôùn cho vieäc xaây döïng caùc khu du lòch nghæ döôõng haáp daãn trong töông lai. Taïi thaønh phoá naøy coøn coù caùc coâng trình vaên hoùa- theå thao töø caáp tænh, thaønh phoá ñeán caùc xaõ, phöôøng. Caùc coâng trình lôùn taäp trung chuû yeáu ôû Hoøa Höông, An Sôn, Tam Thaêng, Tam Phuù vaø Hoøa Thuaän. Caùc cô sôû theå duïc theå thao naèm trong khu vöïc noäi thò coù dieän tích 6,34ha; caùc saân theå thao caáp xaõ, phöôøng coù dieän tích 8,61ha. Toaøn thaønh phoá coù moät baûo taøng caáp Tænh, hai trung taâm Vaên hoùa, moät cuûa Tænh vaø moät cuûa Thaønh phoá. Thö vieän Tænh vaø thö vieän Thaønh phoá chöùa tôùi 17600 ñaàu saùch. Thaønh phoá coù moät raïp chieáu boùng vaø trung taâm Thanh thieáu nieân Mieàn Trung. Taïi caùc xaõ, phöôøng ñeàu coù nhaø sinh hoaït vaên hoùa rieâng.

Giaù trò töø phaùt trieån kinh teá

Tam Kyø hieän coù khoaûng 13.5 vaïn daân (2014), boá trí taïi 9 phöôøng vaø 4 xaõ; ñoâ thò

hoùa treân 76%. Daân cö chuû yeáu taäp trung hai beân ñöôøng phoá chính, ñaëc bieät laø ñöôøng Phan Chaâu Trinh, Phan Boäi Chaâu vaø moät soá khu daân cö ñöôïc xaây döïng töø khi taùi laäp Tænh naêm 1997. Nhöõng naêm qua, cô caáu kinh teá cuûa thaønh phoá chuyeån dòch khaù nhanh vaø taêng maïnh theo tyû troïng thöông maïi vaø dòch vuï, toác ñoä taêng tröôûng haøng naêm cuûa hai ngaønh naøy luoân ñaït töø 25 - 28%. Tyû troïng coâng nghieäp vaø noâng nghieäp giaûm daàn, chæ phaùt trieån coâng nghieäp saïch vaø coâng ngheä cao. Noâng nghieäp seõ theo höôùng noâng nghieäp sinh thaùi. Cuïm coâng nghieäp Tröôøng Xuaân ñaõ ñöôïc ñaàu tö hoaøn chænh moät phaàn, caûng caù Tam Phuù ñaõ ñöôïc ñaàu tö ñi vaøo hoaït ñoäng oån ñònh vaø ngaøy caøng naâng cao chaát löôïng, hieäu quaû. Caùc lónh vöïc may maëc, cheá bieán ñoà goã, cô khí, ñieän maùy tieáp tuïc phaùt trieån. Caùc laøng ngheà vaø saûn phaåm truyeàn tieáp tuïc phaùt trieån oån ñònh, nhieàu thöông hieäu ñaõ ñöôïc khaúng ñònh nhö Traø Mai Haïc, buùn Phöông Hoøa, chieáu coùi Thaïch Taân... ÔÛ Tam Kyø ñaõ hình thaønh moät soá saûn phaåm môùi nhö tranh tre, coù söùc thu huùt khaùch haøng. Böôùc ñaàu ñaõ hình thaønh moät soá vuøng chuyeân canh rau saïch, hoa, caây caûnh ôû moät soá xaõ vuøng ven cuûa thaønh phoá. Ngheà nuoâi troàng, ñaùnh baét, cheá bieán thuûy, haûi saûn ôû caùc xaõ ven bieån phaùt trieån khaù maïnh.

Veà quy hoaïch vaø quaûn lyù ñoâ thò:

Xaùc ñònh coâng taùc quy hoaïch laø nhieäm vuï quan troïng haøng ñaàu nhaèm thuaän lôïi cho coâng taùc quaûn lyù, cuõng nhö ñònh höôùng phaùt trieån thaønh phoá trong töông lai, neân töø 2010 ñeán 2015, thaønh phoá taäp trung thöïc hieän ñoàng boä caùc loaïi quy hoaïch. Ñoù laø Quy hoaïch phaùt trieån KTXH thaønh phoá giai ñoaïn 2011-2020; Hoaøn thaønh quy hoaïch söû duïng

ñaát thaønh phoá ñeán naêm 2020, keá hoaïch söû duïng ñaát ñeán naêm 2015. Ñaëc bieät trong naêm 2014, Tam Kyø ñaõ hoaøn thaønh Quy hoaïch chung ñoâ thò thaønh phoá Tam Kyø ñeán naêm 2030, taàm nhìn ñeán naêm 2050 vaø xaây döïng Chöông trình phaùt trieån ñoâ thò ñaït caùc tieâu chí ñoâ thò loaïi 2. Caùc ñoà aùn naøy ñaõ ñònh höôùng cho thaønh phoá trong coâng taùc ñaàu tö phaùt trieån haï taàng kyõ thuaät, cuõng nhö ñònh höôùng phaùt trieån khoâng gian ñoâ thò Tam Kyø. Treân cô sôû ñoù, caùc ñoà aùn quy hoaïch phaân khu, quy hoaïch chi tieát vaø ñöôïc khôùp noái trieån khai thöïc hieän khaù toát. Ñoù laø Quy hoaïch phaân khu Ñoâ thò Taây Baéc thaønh phoá; baûo toàn khu di tích lòch söû caùch maïng ñòa ñaïo Kyø Anh; xaây döïng caùc xaõ Noâng thoân môùi; caùc ñoà aùn Quy hoaïch chi tieát 1/500 trung taâm haønh chính cuûa caùc ñòa phöông vuøng ven; caùc khu daân cö, taùi ñònh cö... Ngoaøi ra, Thaønh phoá ñang tieáp tuïc xaây döïng ñeå ban haønh quy cheá quaûn lyù quy hoaïch kieán truùc, ñeå laøm cô sôû quaûn lyù khoâng gian kieán truùc, caûnh quan toaøn thaønh phoá vaø xaây döïng ñoâ thò Tam Kyø ñaït caùc tieâu chí ñoâ thò loaïi 2. Ñoàng thôøi, coâng taùc quaûn lyù traät töï ñoâ thò ñöôïc taêng cöôøng vaø duy trì thöôøng xuyeân. Vôùi nhöõng giaù trò coù ñöôïc töø thieân nhieân, lòch söû cuõng nhö töø thaønh quaû phaùt trieån kinh teá, xaõ hoäi, Tam Kyø ñang noã löïc phaùt huy toát nhöõng giaù trò ñoù. Ñaáy cuõng chính laø nhöõng tieàm naêng, lôïi theá ñeå thaønh phoá treû Tam Kyø vöõng tin phaùt trieån trôû thaønh ñoâ thò loaïi II - moät thaønh phoá xanh, hieän ñaïi vaø thaân thieän moâi tröôøng trong töông lai gaàn. Taøi lieäu tham khaûo: 1. Phoøng quaûn lyù ñoâ thò thaønh phoá Tam Kyø: Giôùi thieäu khaùi quaùt veà thaønh phoá Tam Kyø, tænh Quaûng Nam. 2. UBND TP Tam Kyø: Baùo caùo TP Tam Kyø ñoâ thò loaïi II. 3. UBND TP Tam Kyø : Baùo caùo KTXH 2014. 4. UBND TP Tam Kyø Baùo caùo KTXH 2016-2020.

SË 71+72 . 2014

ÑOÂ THÒ

Vﬁ tr› vai trﬂ

BOÁ N PHÖÔNG

Coá Ñoâ Hueá trong lòch söû phaùt trieån Vaên Hoùa Vieät Nam Nhaø nghieân cöùu Phan Thuaän An

heo ñaø Nam tieán cuûa daân toäc trong gaàn 10 theá kyû töø naêm 1075 döôùi thôøi nhaø Lyù, neàn vaên hoùa Vieät Nam cuõng ñaõ coù nhöõng böôùc phaùt trieån röïc rôõ ñoàng haønh vôùi doøng chaûy lieân tuïc cuûa lòch söû ñaát nöôùc. Treân con ñöôøng thieân lyù maø nôi xuaát phaùt laø chaâu thoå soâng Hoàng vaø choã ñeán laø ñoàng baèng soâng Cöûu Long aáy, boä ba ñòa danh Thaêng Long - Thuaän Hoùa - Gia Ñònh, hoaëc Haø Noäi - Hueá - Saøi Goøn, ñaõ thöôøng ñöôïc ngöôøi ñôøi vaø söû saùch trong nöôùc cuõng nhö treân theá giôùi duøng ñeå chæ ba coät moác quan troïng nhaát trong quaù trình hình thaønh vaø phaùt trieån lòch söû,ø vaên hoùa Vieät Nam. Trong hôn 7 naêm theá kyû hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa mình (1306 - 2014), vuøng ñaát Thuaän Hoùa - Phuù Xuaân - Hueá ñaõ keá thöøa doøng lòch söû vaø maïch vaên hoùa laâu ñôøi cuûa Thaêng Long (trong ñoù coù nhöõng yeáu toá Trung Hoa), tieáp thu moät soá yeáu toá vaên hoùa phöông Nam (keå caû moät ít yeáu toá Champa), vaø thích öùng vôùi phong thoå cuõng nhö moâi tröôøng thieân nhieân cuûa baûn ñòa ñeå daàn daàn taïo moät moät trung taâm vaên hoùa môùi trong neàn vaên hoùa Vieät Nam vaø ñaït ñeán ñænh cao cuûa neàn vaên minh Ñaïi Vieät vaøo theå kyû XIX. Vaøo naêm 1981, khi ñeán khaûo saùt coá ñoâ Hueá, oâng Toång Giaùm ñoác UNESCO baáy laø A.M.M’Bow ñaõ nhaän ñònh: “Hueá khoâng chæ laø moät maãu möïc veà kieán truùc maø coøn laø moät cao ñieåm veà tinh thaàn vaø moät trung taâm vaên hoùa soâi ñoäng - ôû ñoù ñaïo Phaät vaø ñaïo Khoång ñaõ thaám saâu, hoøa nhuyeãn vaøo truyeàn thoáng ñòa phöông, nuoâi döôõng moät tö töôûng toân giaùo, trieát hoïc vaø ñaïo lyù heát söùc ñoäc ñaùo”. Ñeå ñaït ñeán “moät cao ñieåm veà tinh thaàn vaø moät trung taâm vaên hoùa soâi ñoäng” nhö theá, vuøng ñaát naøy ñaõ traûi qua moät quaù trình laâu daøi hình thaønh vaø phaùt trieån veà vaên hoùa, maø caùc giai ñoaïn chuû yeáu laø thôøi caùc chuùa Nguyeãn (1558 - 1775) vaø nhaát laø thôøi caùc vua Nguyeãn (1802 - 1945).

SË 71+72 . 2014

ß´ thﬁ

Vaên hoùa Phuù Xuaân thôøi caùc chuùa Nguyeãn (1558 1775).

Moät trôù treâu lòch söû laø söï chia caét ñaát nöôùc thaønh Ñaøng Trong vaø Ñaøng Ngoaøi trong thôøi Trònh - Nguyeãn phaân tranh (theá kyû XVII - XVIII) ñaõ môû roäng theâm cho daân toäc ta moät laõnh thoå vaø laõnh haûi bao la ôû phía Nam cuûa toå quoác, vaø hình thaønh theâm moät trung taâm vaên hoùa môùi ôû Phuù Xuaân sau trung taâm vaên hoùa Thaêng Long. Tröôùc khi trung taâm vaên hoùa Phuù Xuaân xuaát hieän beân bôø soâng Höông, xöù Thuaän Hoùa vaøo naêm 1555 ñaõ ñöôïc taùc giaû saùch “OÂ chaâu Caän luïc” ñaùnh giaù nhö laø moät vuøng “ñòa linh nhaân kieät”: “Nhaân taøi do ñòa khí maø ñuùc neân, ñòa khí coù nhaân taøi môùi phaùt loä… Huoáng ñòa phöông ta, maët ñaát thì non soâng toát ñeïp, beå caû thì soùng nöôùc meânh moâng. Soâng Bình Giang trong treûo, soâng Linh Giang bao la. Veû huøng vó cuûa nuùi Hoaønh Sôn, veû xinh ñeïp cuûa nuùi Linh Sôn. Nuùi Caåm Lyù linh kyø, töï nhieân saûn baïch ngaân quyù giaù. Nuùi Ñaâu Maâu vöôïng khí, töï nhieân sinh cua ñaù dò kyø. Nuùi Höông Uyeån quanh co, röïc rôõ nhö roàng uoán khuùc. Nuùi Ma Coâ xanh toát, nghi nguùt nhö phöôïng vôøn maây. Thaät laø moät nôi kyø dò cuûa trôøi ñaát”. “Ñòa linh ñaõ nhö theá, coù leõ naøo khoâng chung ñuùc ra nhöõng ngöôøi tuaán kieät, keát tinh neân nhöõng baäc taøi hoaïc ñöôïc ru…? Töø sau khi nhaø Traàn, nhaø Hoà cho daân di cö ñeán thì tieáng noùi hôi gioáng mieàn Hoan Dieãn, phong tuïc coù khaùc ngöôøi Chieâm Thaønh, möùc tieán hoùa coù cô ngang vôùi thöôïng quoác… Ñaëng Taát thaéng traän Boâ Coâ, quaân uy löøng laãy… Buøi Duïc Taøi ñoã Tieán só khai khoa cho moät ñòa phöông… Thöïc laø nhaân taøi cuûa caû nöôùc, chöù khoâng phaûi nhaân taøi rieâng cuûa OÂ Chaâu” Caùc giaù trò veà thieân nhieân vaø nhaân taøi ñoù laø tieàn ñeà, töùc laø ñieàu kieän coù saün ñeå caùc theá heä ngöôøi Vieät ôû xöù Ñaøng Ngoaøi döôùi thôøi caùc chuùa Nguyeãn naâng ñôøi soáng nhaân vaên taïi ñaây leân moät taàm cao môùi. Moät trong nhöõng nguyeân nhaân thuùc ñaåy söï phaùt trieån baáy giôø laø caùc nhaø caàm quyeàn taïi ñaây caàn taïo ra moät haäu phöông vöõng maïnh veà nhieàu maët ñeå ñöông ñaàu vôùi theá löïc hoï Trònh ôû Ñaøng Ngoaøi sau khi cuoäc noäi chieán baét ñaàu noå ra vaøo naêm 1627 maø chieán tuyeán laø soâng Gianh. Sau khi chuùa Nguyeãn Hoaøng vaøo traán thuû Thuaän Hoùa (1558) vaø nhaát laø sau khi chuùa Nguyeãn Phuùc Thaùi choïn Phuù Xuaân laøm thuû phuû cuûa Ñaøng Trong (1687), vaên hoùa ôû ñòa baøn naøy coù cô hoäi ñôm boâng keát traùi treân nhieàu phöông dieän: vaên hoïc, myõ thuaät, aâm nhaïc,… Ñaùnh giaù veà vaên hoïc ôû Thuaän Hoùa - Phuù Xuaân baáy giôø, nhaø söû hoïc Leâ Quyù Ñoân (1726 - 1784) cho raèng caùc chuùa Nguyeãn ñaõ taùc thaønh ñöôïc “vaên maïch moät phöông, daèng daëc khoâng döùt, thöïc ñaùng khen laém!”. Nhôø saùch “Phuû bieân Taïp luïc” do Leâ Quyù Ñoân vieát vaøo naêm 1776 maø ngaøy nay chuùng ta bieát ñöôïc taøi naêng cuûa nhieàu nhaø vaên nhaø thô soáng taïi thuû phuû cuûa Ñaøng Trong luùc ñoù, chaúng haïn nhö: Nguyeãn Cö Trinh (1716 - 1767) vôùi quyeån “Saõi vaõi” (truyeän thô noâm daøi 340 caâu) vaø “Ñoän Am thi taäp” (thô chöõ Haùn); Ngoâ Theá Laân (theá kyû XVIII) vôùi “ Phong truùc taäp” vaø “ Ngoâ Theá Laân thi taäp”; Nguyeãn Quang Tieàn, Nguyeãn Ñaêng Thònh (chuù ruoät cuûa Nguyeãn Cö Trinh), Traàn Thieân Loäc, Traàn Duy Trung, Leâ Vieát Trình, Mai Chieâu Tö... Ngoaøi caùc vaên nhaân thi só noùi treân, ôû thuû phuû Ñaøng Trong baáy giôø coøn

bËn ph≠¨ng

coù moät soá taùc giaû noåi tieáng khaùc nöõa, ñaùng chuù yù nhaát laø: Ñaøo Duy Töø (1572 – 1634) vôùi caùc taùc phaåm “Ngoïa Long Cöông ngaâm”, “Tö Dung Vaün”, “Hoå tröôùng khu cô”; Nguyeãn Khoa Chieâm (1659 - 1736) vôùi tieåu thuyeát lòch söû “Nam trieàu coâng nghieäp dieãn chí”; Nguyeãn Höõu Haøo (? - 1713) vôùi truyeän “Song Tinh Baát Daï” goàm 2.216 caâu thô baèng chöõ Noâm; Hoaøng Quang (theá kyû XVIII) vôùi “Hoaøi Nam khuùc” baèng chöõ Noâm goàm 670 caâu thô luïc baùt, 10 baøi thô thaát ngoân baùt cuù, 1 baøi caùo, 1 baøi vaên teá vaø 1 baøi vaõn. Veà maët myõ thuaät, bao goàm kieán truùc vaø thuû coâng myõ ngheä, caùc ngheä nhaân ôû Thuaän Hoùa – Phuù Xuaân theá kyû XVII – XVIII ñaõ thöïc hieän ñöôïc moät soá coâng trình vaø taùc phaåm coù giaù trò: n Chuøa Thieân Muï ñöôïc chuùa Nguyeãn Hoaøng cho xaây döïng vaøo naêm 1601 giöõa moät khung caûnh thieân nhieân thanh thoaùt, roài ñöôïc chuùa Nguyeãn Phuùc Chu cho naâng caáp vaøo naêm 1714. Ñaây laø coâng trình kieán truùc Phaät giaùo noåi tieáng nhaát ôû Phuù Xuaân noùi rieâng vaø ôû Ñaøng Trong noùi chung. Maõi cho ñeán ngaøy nay, ôû chuøa naøy vaãn coøn baûo löu ñöôïc moät soá phaùt khí raát quyù baùu, nhö caùi khaùnh ñoàng ñuùc naêm 1677, Ñaïi hoàng chung ñuùc naêm 1717, taám bia ñaù döïng naêm 1715 khaéc baøi vaên cuûa chuùa Nguyeãn Phuùc Chu. Ñaïi hoàng chung ôû chuøa Thieân Muï vöøa ñöôïc Nhaø nöôùc coâng nhaän laø Baûo vaät quoác gia vaøo naêm 2013. Taám bia ñaù aáy cao 2,60m, roäng 1,25m, döïng treân löng moät con ruøa cuõng baèng ñaù daøi 2,2m, roäng 1,6m, mang moät daïng thöùc môùi: coù caû ñaàu bia, traùn bia, thaân bia, tai treân, tai döôùi (tieáp caän vôùi löng ruøa), khaùc vôùi daïng bia ôû caùc ñình chuøa mieáu vuõ Ñaøng Ngoaøi. Ñaây laø taám bia ñaàu tieân ôû Phuù Xuaân ñöôïc cheá taùc theo daïng thöùc hoaøn haûo nhö vaäy ñeå sau ñoù ñöôïc duøng laøm khuoân maãu phoå bieán taïi coá ñoâ Hueá cuõng nhö trong caû nöôùc. n Cung ñieän cuûa caùc chuùa Nguyeãn ôû Phuù Xuaân ñaõ ñöôïc xaây döïng khaù quy moâ vaø traùng leä. Vaøo naêm 1776, Leâ Quyù Ñoân ñaõ moâ taû khaù tæ mæ caùc coâng trình kieán truùc cung ñình ôû hai beân bôø soâng Höông vôùi “maùi lôùn nguy nga, ñaøi cao röïc rôõ… chaïm khaéc veõ vôøi, kheùo ñeïp cuøng cöïc”. ÔÛ beân ngoaøi dinh phuû thì “chôï phoá lieàn nhau, ñöôøng caùi ñi ôû giöõa, nhaø cöûa chia taû höõu thaønh haøng. Thuyeàn buoân baùn, ñoø doïc ngang, ñi laïi nhö maéc cöûi”.

Nhìn chung, thuû phuû Phuù Xuaân vaøo giöõa theá kyû XVIII ñaõ laø moät ñoâ thò coù quy hoaïch ñaøng hoaøng. Baáy giôø, ôû ñòa baøn Phuù Xuaân ñaõ coù khaù nhieàu phöôøng hoäi saûn xuaát ñoà thuû coâng myõ ngheä ñeå phuïc vuï cho nhaø chuùa vaø daân chuùng, maø noåi tieáng hôn heát laø ngheà ñuùc ñoàng. Chính caùc ngheä nhaân ôû Phöôøng Ñuùc thôøi aáy ñaõ ñeå laïi cho Hueá khoâng ít saûn phaåm quyù baùu nhö chuoâng ñoàng, khaùnh ñoàng, vaïc ñoàng… Cho ñeán ngaøy nay, caùc taùc phaåm myõ ngheä aáy vaãn coøn ñöôïc ñaùnh giaù raát cao veà kyõ thuaät laãn myõ thuaät. Rieâng veà lónh vöïc aâm nhaïc vaø kòch ngheä (töùc laø ngheä thuaät dieãn tuoàng), thôøi caùc chuùa Nguyeãn cuõng ñaõ coù nhöõng thaønh töïu ñaùng keå. Nhieàu nhaø nghieân cöùu cho raèng chính Ñaøo Duy Töø laø ngöôøi coù coâng ñaàu trong vieäc hình thaønh vaø löu truyeàn caùc toå chöùc sinh hoaït ca, muùa, nhaïc vaø tuoàng ôû Bình Ñònh vaø nhaát laø ôû Thuaän Hoùa – Phuù Xuaân. “Ñôøi chuùa Nguyeãn Phuùc Nguyeân (1613 - 1635), Loäc Kheâ haàu Ñaøo Duy Töø laäp ra Hoøa Thanh Thöï luyeän taäp moät ban vuõ nhaïc, ñeå muùa haùt vaøo nhöõng ngaøy khaùnh leã”… SË 71+72 . 2014

Vaøo naêm 1695, chuùa Nguyeãn Phuùc Chu trong khi ñoùn tieáp moät vò thöôïng khaùch töø Trung Hoa laø Hoøa thöôïng Thích Ñaïi Saùn ñaõ môû moät böõa tieäc ñeå chieâu ñaõi taïi phuû chuùa. Trong böõa tieäc, coù tieát muïc bieåu dieãn haùt tuoàng ñeå giuùp vui. Vò thöông khaùch ñaõ thuaät laïi nhö sau “Trong tieäc coù dieãn kòch, Quoác vöông daét boïn tieåu haàu (nöõ - ca - vuõ) ñeán; doïn laïi baøn tieäc, nhöôøng boïn tieåu haàu cuûa Vöông haùt tröôùc. Trong cuoäc haùt, chuû nhôn ñaët moät caùi troáng lôùn (troáng chaàu) beân saân khaáu, thænh thoaûng ñieåm hai ba tieáng troáng… Ngaøy aáy Vöông raát cao höùng, töï ñaùnh troáng ñieåm nhòp cho boïn haùt; thanh ñieäu laï luøng, boä tòch loái cuõng khaùc, ngöôøi trong tieäc ngoài xem raát thuù vò…”

Vaên hoùa Phuù Xuaân – Hueá thôøi vöông trieàu Nguyeãn (1802 - 1945)

Baáy nhieâu hoaït ñoäng noåi baät thuoäc caùc loaïi hình ngheä thuaät cho thaáy döôùi caùc chuùa Nguyeãn, nhaân daân Phuù Xuaân nôùi rieâng, Ñaøng Trong noùi chung ñaõ ñaït ñöôïc nhöõng thaønh töïu vaên hoùa ñaùng keå trong quaù trình phaùt trieån vaên hoùa Vieät Nam.

Döôùi trieàu Nguyeãn, vaên hoùa Phuù Xuaân - Hueá ñaõ phaùt trieån röïc rôõ treân nhieàu phöông dieän, maø noåi troäi nhaát laø myõ thuaät, aâm nhaïc, vaên hoïc vaø hoïc thuaät. Myõ thuaät: Ngay vaøo naêm 1802, hai thaùng tröôùc khi xöng ñeá vua Gia Long ñaõ duøng thuyeàn roàng ñi khaûo saùt ñòa theá vuøng löu boàn soâng Höông töø Kim Long ñeán Thanh Haø ñeå quy hoaïch laïi vaø môû roäng theâm quy moâ Kinh thaønh Hueá. Nhaø vua vaø caùc nhaø kieán truùc trong trieàu ñaõ aùp duïng Dòch lyù vaø thuaät Phong thuûy cuûa phöông Ñoâng, phoái hôïp vôùi kyõ thuaät xaây döïng thaønh luõy quaân söï theo kieåu Vauban cuûa phöông Taây vaø vaän duïng vaøo ñòa theá töï nhieân taïi choã ñeå taïo ra moät heä thoáng thaønh quaùch raát ñoà soä vaø kieân coá, goàm Kinh thaønh, Hoaøng thaønh vaø Töû Caám thaønh.

Ñeán thôøi Taây Sôn (1788 - 1802), Phuù Xuaân laàn ñaàu tieân ñöôïc choïn laøm kinh ñoâ cuûa caû nöôùc, maëc duø laõnh thoå vaø loøng daân chöa ñöôïc thoáng nhaát hoaøn toaøn. Ngay töø naêm 1788, Nguyeãn Hueä cuõng ñaõ coù yù ñònh xaây döïng Phöôïng Hoaøng Trung ñoâ ôû Ngheä An ñeå laøm trung taâm chính trò cho trieàu ñaïi, nhöng sau ñoù noù khoâng trôû thaønh hieän thöïc vì “Quang Trung maát sôùm”. Luùc sinh thôøi nhaø vua coù cho thaønh laäp Vieän Suøng Chính ôû Ngheä An do La Sôn Phu töû Nguyeãn Thieáp laøm Vieän tröôûng ñeå dòch kinh saùch coå ñieån cuûa Trung Hoa ra chöõ Noâm, nhöng coâng vieäc dòch thuaät vaø aán haønh ñeàu khoâng ñeán nôi ñeán choán nhö vua Quang Trung mong ñôïi. ÔÛ Phuù Xuaân, vì trieàu ñaïi Taây Sôn ñoùng ñoâ chæ hôn moät thaäp kyû (1789 - 1801), thôøi gian laøm vua cuûa Quang Trung quaù ngaén (1789 - 1792), ngöôøi keá vò baát taøi, noäi boä gia ñình cuõng nhö trieàu ñình Taây Sôn laïi luûng cuûng, cho neân chöa ai ñuû thôøi gian vaø ñieàu kieän ñeå thöïc hieän ñöôïc moät kieät taùc naøo veà vaên hoùa ngheä thuaät löu laïi cho ñôøi. Vaû laïi, neáu coù thì cuõng ñaõ bò nhaø Nguyeãn huûy dieät ngay sau ñoù ñeå traû thuø. Bôûi theá, ngay taïi vuøng Hueá hieän nay, thaät khoù maø tìm thaáy ñöôïc moät di saûn vaên hoùa ngheä thuaät naøo cuûa thôøi Taây Sôn treân thöïc ñòa, ngoaïi tröø moät soá taùc phaåm vaên hoïc saùng taùc taïi choã cuûa Leâ Ngoïc Haân (1770 - 1799), Ngoâ Thì Nhaäm (1746 - 1803), Phan Huy Ích (1750 - 1822),… Phaûi ñôïi ñeán ñaàu theá kyû XIX, sau khi vua Gia Long thoáng nhaát sôn haø vaø tieáp tuïc choïn Hueá laøm kinh ñoâ, vaên hoùa Phuù Xuaân - Hueá môùi coù cô hoäi baét ñaàu nôû roä, roài phaùt trieån leân ñeán ñænh cao cuûa noù.

SË 71+72 . 2014

Nhìn laïi voán lieáng di saûn vaên hoùa nöôùc nhaø ñöôïc taïo döïng trong caû ngaøn naêm qua, chuùng ta thaáy khoâng coù trieàu ñaïi quaân chuû naøo ñeå laïi moät khoái löôïng di saûn vaên hoùa vaät theå vaø phi vaät theå mang giaù trò cao veà caû löôïng laãn chaát nhö vöông trieàu Nguyeãn (1902 - 1945), maø taäp trung nhaát laø ôû mieàn nuùi Ngöï soâng Höông. Ñaây laø nôi hoäi tuï vaø lan toûa cuûa trí tueä vaø taâm hoàn Vieät Nam trong gaàn moät theá kyû röôõi, ñaëc bieät laø trong theå kyû XIX, thôøi kyø quoác gia coøn giöõ ñöôïc neàn ñoäc laäp vaø töï chuû (1802 - 1884).

Töø ñoù cho ñeán nhöõng thaäp nieân ñaàu theá kyû XIX, caùc nhaø vua Nguyeãn coøn cho xaây döïng haøng traêm cung ñieän, ñeàn mieáu, ñaøn töø, quan thöï, phuû ñeä, laêng taåm ôû beân trong Kinh thaønh vaø raûi raùc ñoù ñaây ôû vuøng Hueá ñeå aên ôû, laøm vieäc, cuùng teá vaø an giaác ngaøn thu. ÔÛ noäi ngoaïi thaát cuûa caùc coâng trình kieán truùc cung ñình aáy, ngheä thuaät trang trí baèng ñieâu khaéc vaø hoäi hoïa ñaõ ñöôïc theå hieän moät caùch tæ mæ, coâng phu, phong phuù, ña daïng vaø soáng ñoäng. Cho ñeán ngaøy nay, maëc duø ñaõ bò chieán tranh vaø thôøi gian taøn phaù naëng neà, Quaàn theå Dich tích Coá ñoâ Hueá vaãn coù giaù trò toaøn caàu noåi baät (oustanding universal value) vaø ñaõ ñöôïc UNESCO coâng nhaän laø Di saûn Vaên hoùa Theá giôùi ñaàu tieân cuûa Vieät Nam vaøo naêm 1993 khi toå chöùc vaên hoùa quoác teá aáy nhaän ñònh raèng “Quaàn theå Di tích Coá ñoâ Hueá: Kinh ñoâ ñaàu tieân cuûa nöôùc Vieät Nam thoáng nhaát, thaønh phoá ñaõ ñöôïc xaây döïng vaøo ñaàu theá kyû XIX döïa theo trieát lyù phöông Ñoâng vaø truyeàn thoáng Vieät Nam. Söï hoøa quyeän vaøo moâi tröôøng thieân nhieân, veû ñeïp cuûa kieán truùc ñaëc bieät vaø cuûa caùc toøa nhaø coù

ß´ thﬁ

trang trí laø moät phaûn aùnh ñoäc ñaùo cuûa neàn ñeá cheá Vieät Nam ngaøy xöa vaøo thôøi ñaït ñeán ñænh cao cuûa noù. Moät trong nhöõng thaønh töïu saùng giaù veà myõ thuaät cuûa vöông trieàu Nguyeãn laø nhöõng saûn phaåm ngheä thuaät baèng ñoàng. Xuaát saéc nhaát trong soá ñoù laø Cöûu vò Thaàn coâng ñuùc naêm 1803 thôøi Gia Long vaø Cöûu ñænh ñuùc naêm 1836 thôøi Minh Maïng. Vôùi giaù trò ñaëc bieät cuûa chuùng, caû hai boä taùc phaåm thuû coâng myõ ngheä to lôùn naøy ñeàu ñaõ ñöôïc Nhaø nöôùc coâng nhaän laø Baûo vaät Quoác gia vaøo naêm 2012.

AÂm nhaïc: Veà aâm nhaïc, bao goàm ñaøn, ca, muùa, tuoàng – trong cung ñình cuõng nhö ngoaøi daân gian – taát caû caùc boä moân ñeàu phaùt trieån maïnh, ñaït ñeán moät taàm möùc ngheä thuaät cao hôn nhieàu so vôùi thôøi caùc chuùa Nguyeãn. Ñaùng quan taâm hôn heát laø Nhaõ nhaïc, loaïi nhaïc leã chính thoáng cuûa caùc trieäu ñaïi quaân chuû. ÔÛ Vieät Nam, thuaät ngöõ Nhaõ nhaïc baét ñaàu xuaát hieän trong söû saùch töø naêm 1402 döôùi thôøi nhaø Hoà. Qua ñaàu nhaø Leâ (1427 - 1788), Nhaõ nhaïc ñöôïc toå chöùc chaët cheõ hôn. Nhöng, ñeán theá kyû XIX, nhaát laø töø thôøi Minh Maïng (1820 - 1840), trieàu ñình nhaø Nguyeãn môùi naâng Nhaõ nhaïc leân ñeán chuaån möïc hoaøn haûo. Xem nhö quoác nhaïc cuûa caùc trieàu ñaïi quaân chuû Vieät Nam, Nhaõ nhaïc ñöôïc UNESCO coâng nhaän laø moät “Kieät taùc Di saûn Vaên hoùa Phi vaät theå vaø Truyeàn khaåu cuûa Nhaân loaïi” vaøo naêm 2003. Baáy giôø, toå chöùc vaên hoùa quoác teá aáy ñaõ nhaän ñònh raèng “Trong nhieàu theå loaïi aâm nhaïc phaùt trieån ôû Vieät Nam, chæ coù Nhaõ nhaïc laø mang taàm côõ quoác gia”. Trieàu ñình nhaø Nguyeãn ñaõ taùi laäp Hoøa Thanh Thöï vaø laäp theâm Thanh Bình Thöï vôùi haøng traêm nhaïc sinh, vuõ sinh, ca nhi (ñeàu thuoäc bieân cheá Boä Binh) ñeå chôi haøng chuïc loaïi nhaïc cuï, haùt haøng traêm nhaïc chöông, muùa haøng chuïc vuõ khuùc vaø dieãn haøng traêm vôû tuoàng ñeå phuïc vuï cho sinh hoaït leã nghi vaø giaûi trí ôû choán cung ñình. Maõi ñeán ngaøy nay, Hueá vaãn baûo toàn ñöôïc Nhaø haùt Duyeät Thò Ñöôøng (xaây naêm 1826) trong Töû Caám thaønh vaø Nhaø haùt Minh Khieâm Ñöôøng (xaây naêm 1865) ôû laêng Töï Ñöùc. “Laân maãu xuaát laân nhi” vaø “Luïc cuùng hoa ñaêng” laø hai ñieäu muùa noåi tieáng nhaát trong nhöõng vuõ khuùc cung ñình ngaøy xöa coøn laïi vaø thöôøng ñöôïc bieåu dieãn trong vaø ngoaøi nöôùc hieän nay. Ñaëc saéc nhaát trong aâm nhaïc daân gian ôû mieàn nuùi Ngöï soâng Höông laø boä moân Ca Hueá. Ñaây laø moät theå loaïi ca nhaïc thính phoøng cuûa caùc tao nhaân maëc khaùch coù cuoäc soáng phong löu vaø taâm hoàn laõng maïn.

bËn ph≠¨ng

Coù leõ Ca Hueá ñaõ manh nha töø thôøi chuùa Nguyeãn Phuùc Chu (1691 1725), nhöng phaûi ñeán theá kyû XIX, noù môùi trôû neân phoå bieán vaø ñaït ñeán ñænh cao vaøo nhöõng thaäp nieân ñaàu cuûa theá kyû XX nhö moät thuù vui tao nhaõ cuûa giôùi thöôïng löu trí thöùc vaø cuûa caùc ngheä nhaân. Ñaõ töøng coù haøng chuïc laøn ñieäu Ca Hueá, bao goàm caû khí nhaïc laãn thanh nhaïc. Tuy thuoäc loaïi aâm nhaïc daân gian nhöng ca töø mang tính baùc hoïc, vì ñeàu laø saùng taùc cuûa caùc oâng hoaøng, baø chuùa hoaëc quan laïi, nhaø Nho, vaên nhaân, thi só. Nhö vaäy, caùi noâi cuûa Ca Hueá laø coá ñoâ nhaø Nguyeãn.

Vaên hoïc: Ngöôøi ta thöôøng chia vaên hoïc ra laøm hai maûng: vaên hoïc baùc hoïc vaø vaên hoïc bình daân. Döôùi thôøi caùc chuùa Nguyeãn cuõng nhö vöông trieàu Nguyeãn, caû hai maûng vaên hoïc naøy ôû Phuù Xuaân - Hueá ñeàu phaùt trieån raát maïnh. Neàn vaên hoïc bình daân, bao goàm cao dao, tuïc ngöõ, hoø, veø ñaõ coù nhöõng söu taàm vaø toång keát cuûa moät soá nhaø nghieân cöùu gaàn ñaây vôùi moät soá löôïng thô ca raát lôùn, chaúng haïn nhö nhöõng coâng trình “Ca dao xöù Hueá bình giaûi toaøn taäp” cuûa Öng Luaän, “Ñaëc khaûo Hoø Hueá” cuûa Leâ Vaên Chöôûng, “Veø Hueá” cuûa Böûu Ñieàn. Ñoù laø nhöõng thaønh töïu baát ngôø cuûa vaên hoïc bình daân xöù Hueá moät thôøi. Veà vaên hoïc baùc hoïc, caùc nhaø bình buùt taïi mieàn nuùi Ngöï soâng Höông cuõng ñaõ ñeå laïi moät khoái löôïng lôùn raát ñoà soä, phaàn lôùn ñöôïc vieát baèng chöõ Haùn hoaëc chöõ Noâm. Ñaây laø thôøi cöïc thònh cuûa neàn vaên hoïc nöôùc nhaø. Chính caùc vua vaø caùc oâng hoaøng, baø chuùa trieàu Nguyeãn cuõng ñaõ saùng taùc raát nhieàu thô vaên. Caùc vua Minh Maïng (1820 - 1840), Thieäu Trò (1841 - 1847) vaø Töï Ñöùc (1848 - 1883) ñeàu laø nhöõng vò vua hay chöõ. Vua naøo cuõng ñeå laïi nhöõng “Ngöï cheá thi taäp” vaø “Ngöï cheá vaên taäp” goàm haøng ngaøn baøi thô vaø haøng traêm baøi vaên. Caùc oâng hoaøng baø chuùa ñaëc saéc nhaát veà vaên hoïc laø Tuøng Thieän Vöông Mieân Thaåm (1819 - 1870) vôùi “Thöông Sôn thi taäp”; Tuùy Luùy Vöông Mieân Trinh (1820 - 1897) vôùi “Vó Daï hôïp taäp”; Quy Ñöùc Coâng chuùa (1824 - 1892) vôùi “Nguyeät Ñinh thi thaûo”; Mai Am Coâng chuùa (1826 - 1904) vôùi “Dieäu Lieân thi taäp”; Thuaän Leã Coâng chuùa (1830 - 1882) vôùi “Hueä Phoá thi taäp”. Ngoaøi hoaøng toäc, soá löôïng taùc giaû thuoäc baùch tính laø heát söùc ñoâng SË 71+72 . 2014

ñaûo, bao goàm caùc nhaø khoa baûng, quan laïi, nho só, tao nhaân, maëc khaùch… Hai vaên nhaân noåi tieáng baáy giôø ñaõ töøng ñöôïc vua Töï Ñöùc ca ngôïi trong caâu “Vaên nhö Sieâu Quaùt, voâ Tieàn Haùn…” laø Nguyeãn Vaên Sieâu (1799 - 1872) vôùi “Phöông Ñình thi taäp”, “Phöông Ñình vaên taäp”, “Tuøy buùt luïc”, vaø Cao Baù Quaùt (? – 1854) vôû “Chu Thaàn thi taäp”. “Nhöng aùng vaên toaøn bích khoâng tieàn tuyeät haäu trong theá kyû thöù XIX vaãn laø “Ñoaïn tröôøng taân thanh” cuûa Nguyeãn Du”. OÂng sinh ôû Thaêng Long naêm 1865, nhöng soáng vaø laøm quan ôû Hueá trong moät thôøi gian khaù daøi töø naêm 1805 ñeán khi maát vaøo naêm 1820. Luùc ñaàu, oâng ñöôïc choân ôû Hueá, ñeán naêm 1824, môùi ñöôïc caûi taùng veà queâ nhaø ôû Tieân Ñieàn, Haø Tónh. Caên cöù vaøo noäi dung moät soá caâu thô Noâm trong truyeän Kieàu, chaúng haïn nhö “Thaønh xaây khoùi bieác, non phôi boùng vaøng”, coù ngöôøi cho raèng ñoù laø hình aûnh cuûa Kinh thaønh Hueá vaø taùc phaåm vaên chöông baát huû aáy ñaõ ñöôïc Nguyeãn Du vieát taïi mieàn nuùi Ngöï soâng Höông. Söû saùch cuõng coøn ghi cheùp teân tuoåi cuûa haøng traêm vaên nhaân thi só khaùc, hoaëc sinh tröôûng taïi coá ñoâ naøy, hoaëc ñeán soáng, laøm vieäc ôû ñaây trong nhöõng thôøi gian daøi ngaén khaùc nhau; chaúng haïn nhö: Ñaêng Huy Tröù (1825 - 1874), vôùi “Hoaøng Trung thi vaên sao”, Nguyeãn Loä Traïch (1852 - 1895), vôùi “Thieân haï ñaïi theá luaän” vaø nhieàu baûn ñieàu traàn; Nguyeãn Vaên Maïi (1853 - 1945), vôùi “Vieät Nam phong söû”, “Loâ Giang tieåu söû”; Ñaøo Taán (1845 - 1907) vôùi nhieàu taäp thô vaên vaø nhieàu vôû tuoàng; Phan Boäi Chaâu (1867 - 1940) vôùi haøng chuïc teân saùch khaùc nhau; Huyønh Thuùc Khaùng (1867 - 1947) vôùi baùo “Tieáng daân” vaø hôn möôøi ñaàu saùch; caùc hoäi vieân trong “Höông Bình thi xaõ”; caùc nhaø thô trong "Höông Bình thi phaåm"… Hoïc thuaät Trong cô cheá toå chöùc boä maùy haønh chính Trung öông thôøi Nguyeãn, trieàu ñình coù thieát laäp moät soá cô quan phuï traùch nhöõng coâng taùc lieân quan ñeán hoïc thuaät. Trong soá caùc cô quan vaên hoùa ñoù, quan troïng nhaát laø Noäi Caùc vaø Quoác Söû Quaùn. Noäi Caùc: Xem nhö vaên phoøng nhaø vua, Noäi Caùc ñöôïc thaønh laäp döôùi thôøi Gia Long vôùi teân goïi laø Thò Thö Vieän, vaøo naêm 1892, vua Minh Maïng ñoåi teân laø Noäi Caùc, vaø ñeán thôøi Baûo Ñaïi thò goïi laø Ngöï tieàn vaên phoøng. Cô quan naøy coù hai nghieäm vuï chính. Moät laø tieáp nhaät taát caû caùc vaên baûn haønh chính töø caùc caáp trong nöôùc ñeä trình leân vua vaø caùc chieáu duï töø vua ban xuoáng. Caùc vaên baûn naøy coù chöõ vua pheâ baèng möïc son, cho neân goïi laø “chaâu baûn”. Moãi chieáu duï ñöôïc sao ra moät baûn ñeå göûi ñi thi haønh. Baûn chính ñöôïc Noäi Caùc giöõ laïi, sau ñoù taát caû caùc chaâu baûn ñeàu ñöôïc chuyeån qua cho Quoác Söû Quaùn duøng laøm taøi lieäu maø vieát söû. Tröôùc thaùng 2/1947 khoái löôïng chaâu baûn do trieàu Nguyeãn ñeå laïi taïi Hueá laø raát lôùn, coù ñeán haøng chuïc ngaøn taäp. Nhöng ñeán nay, vì nhieàu lyù do khaùch nhau, khoái taøi lieäu goác ñoù chæ coøn laïi ñöôïc 735 taäp vôùi khoaûng 400.000 trang, ñöôïc baûo quaûn moät caùch caån troïng taïi Trung taâm Löu tröõ Quoác gia I ôû Haø Noäi. Cô quan löu tröõ naøy ñang tieán haønh laøm hoà sô veà Chaâu baûn trieàu Nguyeãn ñeå ñeä trình leân caùc caáp cuûa UNESCO ñeà nghò coâng nhaän laø Di saûn Tö lieäu Theá giôùi. Nhieäm vuï thöù hai cuûa Noäi Caùc laø bieân soaïn saùch “Hoäi ñieån” vaø “Kieåm soaïn”, “ Kieåm hieäu” vaø “boå chuù” caùc taäp thô vaên Ngöï cheá ñeå aán haønh. Vôùi nhieäm vuï thöù hai naøy, Noäi Caùc trieàu Nguyeãn ñaõ bieân soaïn, bieân taäp vaø xuaát baûn ñöôïc caùc coâng trình sau ñaây:

SË 71+72 . 2014

1. Khaâm ñònh Ñaïi Nam Hoäi ñieån Söï leä 262 quyeån 2. Minh Meänh ngöï cheá vaên 1209 baøi, 1840 trang 3. Minh Meänh Ngöï cheá thi taäp 60 quyeån, treân 3500 baøi vaø 4768 trang 4. Ngöï ñeà ñoà hoäi thi taäp cuûa vua Thieäu Trò 910 trang 5. Thieäu Trò ngöï cheá thi 5634 trang 6. Thieäu Trò ngöï cheá vaên taäp 1846 trang 7. Töï Ñöùc ngöï cheá thi 55 quyeån, 2350 trang 8. Töï Ñöùc ngöï cheá vaên 49 quyeån, 1557 trang 9. Töï Ñöùc ngöï cheá Vieät söû toång vònh 10 quyeån, 212 baøi, 724 trang Quoác Söû Quaùn: vôùi tö caùch laø cô quan tröôùc taùc söû kyù vaø ñòa chí caáp nhaø nöôùc, keå töø khi baét ñaàu hoaït ñoäng vaøo naêm 1821 ñeán luùc trieàu Nguyeãn caùo chung, Quoác Söû Quaùn ñaõ bieân soaïn vaø khaéc in haøng chuïc boä saùch daøy daën, nhö caùc coâng trình tieâu bieåu sau ñaây: 1. Ñaïi Nam thuïc luïc 560 quyeån 2. Ñaïi Nam Lieät truyeän 85 quyeån 3. Khaâm ñònh Ñaïi Nam Hoäi ñieån Söï leä Tuïc bieân 51 quyeån, khoaûng 6000 trang 4. Minh Meänh Chính yeáu 25 quyeån 5. Ñaïi Nam Nhaát thoáng chí (thôøi Töï Ñöùc, 28 quyeån) 6. Ñaïi Nam Nhaát thoáng Chí (thôøi Duy Taân, 17 quyeån) 7. Khaâm ñònh Vieät söû Thoâng giaùm Cöông muïc 52 quyeån, khoaûng 4200 trang 8. Ñoàng Khaùnh – Khaûi Ñònh Chính yeáu 17 quyeån, 1090 trang 9. Ñaïi Nam Thuïc luïc Chính bieân Ñeä luïc kyû Phuï bieân 29 quyeån 10. Ñaïi Nam Thuïc luïc Chính bieân Ñeä thaát kyû 10 quyeån 11. Quoác trieàu Chính bieân Toaùt yeáu 7 quyeån. Ngoaøi ra, trong theá kyû XIX, ôû kinh ñoâ Hueá, trieàu ñình coøn toå chöùc thöïc hieän moät soá coâng trình mang giaù trò hoïc thuaät khaùc nöõa, chaúng haïn nhö “Hoaøng Vieät luaät leä”, “Ñoàng Khaùnh ñòa dö chí löôïc”, “Ñai Nam quoác Cöông giôùi Vöïng bieân”,… Ñoù laø chöa noùi ñeán moät soá lónh vöïc khaùc nöõa nhö: Y hoïc vôùi Thaùi y Vieän trieàu Nguyeãn vaø raát nhieàu saùch thuoác; Haøng ngaøn baûo vaät ñöôïc taïo taùc baèng ngoïc, baèng ngaø, baèng vaøng, baèng baïc vaø caùc loaïi nguyeân vaät lieäu quyù khaùc; Haøng ngaøn ñôn vò vaên töï ñöôïc trang trí treân cung ñieän, traïm khaéc treân bia ñaù ôû laêng taåm, chuøa thaùp, bia Tieán só ôû Vaên Mieáu, Voõ Mieáu... Töø trung taâm chính trò vaên hoùa naøy, caùc chuùa Nguyeãn, roài caùc vua Nguyeãn ñaõ ñieàu haønh moät guoàng maùy haønh chính quoác gia höõu hieäu ñeå môû mang ñaát nöôùc Vieät Nam roäng lôùn nhö chöa töøng coù trong lòch söû. Laõnh thoå phaùt trieån ñeán ñaâu, vaên hoùa vuøng mieàn vaø vaên hoùa daân toäc phaùt trieån ñeán ñoù. Rieâng coá ñoâ Hueá ñaõ giöõ vò theá trung taâm vaø vai troø chuû ñaïo ñoái vôùi caû nöôùc trong maáy traêm naêm. Ñaây laø nôi ñaõ töøng hoäi tuï nguyeân khí quoác gia vaø laø nôi toûa saùng vaên hoùa ra khaép caùc vuøng mieàn trong moät thôøi gian daøi. Vaøo ñaàu theá kyû XIX, sau khi thoáng nhaát sôn haø vaø baét ñaàu xaây döïng kinh ñoâ Hueá, vua quan nhaø Nguyeãn ñaõ töï haøo veà vai troø, vò theá cuûa mình vaø veà maáy ngaøn naêm vaên hieán cuûa daân toäc. Tuyeân ngoân mang tính lòch söû vaø vaên hoùa aáy cuûa hoï ñaõ ñöôïc chaïm khaéc vaø trang trí ôû moät vò trí trang troïng nhaát taïi ñieän Thaùi Hoøa xaây döïng

ß´ thﬁ

vaøo naêm 1805 maø maõi ñeán ngaøy nay, chuùng ta vaãn coøn coù theå ñoïc ñöôïc taïi choã.

Taïm dòch:

Vaên hieán thieân nieân quoác Xa thö vaïn yù ñoà Hoàng Baøng khai tòch haäu Nam phuïc nhaát Ñöôøng Ngu Nöôùc ngaøn naêm vaên hieán Vaïn daëm moät sôn haø Töø Hoàng Baøng laäp quoác Thònh trò coõi Nam ta

Taát nhieân, vò theá cuûa ñeá ñoâ moät thôøi aáy ñaõ thay ñoåi. Keå töø thaùng 8/1945, Kinh ñoâ Hueá ñaõ trôû thaønh coá ñoâ nhö lòch söû ñaõ an baøi cho noù. Cuõng keå töø ñoù, coá ñoâ naøy maëc duø ñaõ traûi qua nhöõng bieán ñoäng döõ doäi cuûa lòch söû, söï taøn phaù khoác lieät cuûa chieán tranh vaø söï huûy hoaïi aâm thaàm cuûa thôøi gian nhöng vaãn duy trì ñöôïc haàu heát caùc giaù trò vaên hoùa vaät theå vaø phi vaät theå nhö vöøa ñöôïc trình baøy moät caùch vaén taét treân ñaây. Trong maáy chuïc naêm qua, coù khaù nhieàu hoïc giaû ñöa ra nhöõng nhaän ñònh vaø ñaùnh giaù khaùch quan veà vaên hoùa coá ñoâ Hueá. Vaøo nhöõng naêm 1983 – 1984, Tieán só Leâ Vaên Haøo ñaõ ñöa ra khaùi nieäm “Coù moät giai ñoaïn vaên hoùa Phuù Xuaân trong lòch söû vaên hoùa Vieät Nam” vaø ñaõ tìm caùch chöùng minh ñieàu ñoù baèng nhieàu cöù lieäu lòch söû. OÂng cho raèng: “Vaên hoùa Phuù Xuaân… ñaõ ñaùnh daáu moät giai ñoaïn phaùt trieån môùi cuûa neàn vaên hoùa daân toäc… Vaên hoùa Phuù Xuaân ñaõ ñeå laïi cho chuùng ta nhöõng di saûn tinh thaàn ñaùng töï haøo”.

bËn ph≠¨ng

ÔÛ ñoaïn cuoái cuøng trong baøi vieát: “Vaên hoùa Juees treân daëm ñöôøng daøi lòch söû”, GS Traàn Quoác Vöôïng ñaõ duøng töø “kheùp laïi noãi loøng” ñeå vieát nhöõng doøng chöõ sau ñaây: “Xöù Hueá ñaõ mang laïi cho caû nöôùc moät saéc thaùi môùi cuûa vaê hoùa ñoâ thò Vieät Nam… Hueá ñoåi môùi, bieán dòch, maø vaãn giöõ caùi gì ñoù nhö laø moät haèng soá vaên hoùa Hueá”. Nhö vaäy, thaät chính xaùc khi noùi raèng “ñaõ coù moät giai ñoaïn vaên hoùa Phuù Xuaân trong lòch söû vaên hoùa Vieät Nam”, cho neân ngaøy nay Hueá xöùng ñaùng laø moät trung taâm vaên hoùa lôùn cuûa ñaát nöôùc… Vaøo ñaàu naêm 2014, moät nhaø baùo ôû Hueá ñaõ toû roõ söï ñoàng tình vôùi nhaän ñònh vöøa roài vaø ñöa ra yù kieán veà theá chaân vaïc cuûa Haø Noäi - Hueá - Saøi Goøn trong boái caûnh phaùt trieån cuûa Vieät Nam hieän nay: “Trong suy nghó cuûa nhieàu ngöôøi: Thuû ñoâ Haø Noäi laø trung taâm chính trò, TP. HCM laø trung taâm kinh teá vaø Hueá laø trung taâm vaên hoùa cuûa ñaát nöôùc. Theá chaân vaïc naøy taïo ra söï caân baèng trong phaùt trieån ñaát nöôùc, ngaøy caøng coù yù nghóa hôn khi ñaát nöôùc ngaøy caøng hoäi nhaäp saâu roäng vaøo coäng ñoàng quoác teá”. Hy voïng raèng nhöõng cöù lieäu lòch söû vaø nhöõng yù kieán neâu ra trong baøi tham luaän naøy cuõng ñaõ taïm ñuû ñeå xaùc ñònh vai troø vò theá vaø taàm quan troïng cuûa vaên hoùa coá ñoâ Hueá ñoái vôùi quoác gia, khu vöïc vaø quoác teá.

Sau ñoù 3 naêm, GS. Traàn Quoác Vöôïng ñaõ vieát treân taïp chí Soâng Höông raèng: “Thì vaãn coøn ñoù moät xöù Hueá vôùi nhöõng thanh tuù cuûa soâng Höông nuùi Ngöï, nhöõng neùt thanh lòch cuûa phong caùch soáng aên maëc ôû, ñi laïi cuûa con ngöôøi thöôïng kinh, nhöõng giai ñieäu ñoäc ñaùo, saâu laéng, tinh teá cuûa gioïng hoø ñieäu haùt treân soâng Höông… laøm ñoái töôïng cho vaên hoùa Vieät Nam. Thì vaãn coøn ñoù moät xöù Hueá vôùi toång theå di tích kieán truùc cung ñình, toân giaùo, laêng moä… daân gian… khoâng ñaâu ñaày ñuû hôn vaø taäp chung hôn, ñieån hình hôn cho chuùng ta caûm nhaän vaø phaân tích veà veû ñeïp Vieät Nam theá kyû XIX, veà moät neàn ngheä thuaät vaø myõ thuaät thôøi Nguyeãn cuûa Vieät Nam”. Naêm 1988, trong baøi vieát “Nhöõng giaù trò cuûa di saûn kieán truùc Hueá” GS.TS.KTS Hoaøng Ñaïo Kính cho raèng Hueá laø “thaønh phoá baûo taøng”. Sau ñoù 5 naêm, GS Ngoâ Ñöùc Thònh vieát: “Noùi tôùi vaên hoùa Hueá laø noùi tôùi moät neàn vaên hoùa ñænh cao vaø laø tinh hoa vaên hoùa coå truyeàn cuûa daân toäc”. Naêm 1994, GS Phan Ngoïc cho raèng: “Hueá laø taám göông cho nhaø vaên hoùa hoïc nhaän thaáy theá naøo laø söùc maïnh cuûa vaên hoùa Vieät Nam. Toâi keâu goïi moïi ngöôøi töï cho mình laø coù vaên hoùa goùp toaøn löïc cho Hueá maõi maõi laø queâ höông vaên hoùa trong noäi taâm mình”. SË 71+72 . 2014

Xaây döïng thöông hieäu

thµnh phË Hu’ (Branding Hue City)

Ñoâ thò

phöông TS. Phaïm Syõ Lieâm

Phoù Chuû tòch Toång Hoäi XDVN

Hueá - Thaønh phoá lòch söû vaên hoùa

Khaùc vôùi caùc thaønh phoá khaùc Hueá tröôùc heát laø thaønh phoá lòch söû vaên hoùa (historic cultura city) maø theo ñònh nghóa cuûa ICOMOS1 thì: “Ñöôïc hình thaønh bôûi caùc nhaân toá vaät theå vaø phi vaät theå. Caùc nhaân toá vaät theå ngoaøi cô caáu ñoâ thò coøn bao goàm caùc nhaân toá kieán truùc, caùc caûnh quan beân trong vaø chung quanh ñoâ thò, caùc di tích khaûo coå, caùc toaøn caûnh (panoramas), ñöôøng chaân trôøi, höôùng nhìn, khu vöïc thaéng caûnh. Caùc nhaân toá phi vaät theå bao goàm caùc hoaït ñoäng, caùc coâng naêng bieåu töôïng vaø lòch söû, thöïc tieãn vaên hoùa, truyeàn thoáng, kyû nieäm vaø söï tích vaên hoùa taïo neân baûn chaát giaù trò lòch söû cuûa chuùng. Caùc thaønh phoá vaø khu vöïc ñoâ thò lòch söû laø nhöõng cô caáu khoâng gian theå hieän söï tieán hoùa moät xaõ hoäi vaø baûn theå vaên hoùa cuûa noù. Chuùng laø nhöõng boä phaän hoäi nhaäp vôùi boái caûnh thieân nhieân hoaëc nhaân taïo roäng lôùn hôn vaø khoâng theå xem xeùt taùch rôøi khoûi boái caûnh ñoù. Caùc thaønh phoá vaø khu vöïc ñoâ thò lòch söû laø baèng chöùng soáng cuûa quaù khöù ñaõ taïo ra chuùng. Caùc khu vöïc lòch söû vaø truyeàn thoáng tham gia vaøo cuoäc soáng haøng ngaøy cuûa con ngöôøi. Vieäc baûo veä vaø hoäi nhaäp chung vaøo xaõ hoäi hieän nay laø cô sôû cuûa quy hoaïch ñoâ thò vaø chænh trang ñaát ñai”

SË 71+72 . 2014

ß´ thﬁ

bËn ph≠¨ng

Trong lòch söû Hueá laø moät phaàn ñaát sính leã maø Cheá Maân (Vua Chaêmpa) daâng cho nhaø Traàn khi cöôùi coâng chuùa Huyeàn Traân vaøo naêm 1306 sau trôû thaønh Phuù Xuaân laø thuû phuû xöù Ñaøng Trong (1687-1774) roài trôû thaønh Kinh ñoâ nöôùc Ñaïi Vieät thoáng nhaát döôùi trieàu ñaïi Quang Trung (1788-1801) vaø cuoái cuøng laø Kinh ñoâ cuûa nöôùc Vieät Nam gaàn 1 theá kyû röôõi döôùi trieàu ñaïi nhaø Nguyeãn (1802 -1945). Trong caùc thôøi kyø lòch söû aáy Phuù Xuaân - Hueá laø trung taâm chính trò kinh teá quaân söï vaên hoaù quan troïng cuûa ñaát nöôùc, laïi töøng laø thuû phuû moät thôøi cuûa Phaät giaùo chuû yeáu laø Phaät giaùo Nam Toâng. Trong quaù trình lòch söû noùi treân ñaõ hình thaønh neàn vaên hoùa Phuù Xuaân - Hueá ñaëc saéc keát quaû cuûa söï giao thoa giöõa nhieàu neàn vaên hoùa cuûa caùc daân toäc Kinh, Chaêm, Minh Höông caùc daân toäc doïc Tröôøng Sôn thuoäc ngöõ heä Moân-Khô Me vaø ngöõ heä Maõ Lai vaø sau naøy theâm aûnh höôûng vaên hoùa Phaùp.

2) Höôùng daãn thöïc hieän Thoûa öôùc Di saûn Theá giôùi ( 2008); 3) Khuyeán nghò veà Caûnh quan ñoâ thò lòch söû (2011). Coøn Hieäp hoäi ICOMOS thaønh laäp töø naêm 1965 thì coù nhieàu vaên baûn hôn goàm: - Hieán chöông veà baûo toàn caùc thaønh phoá vaø khu ñoâ thò lòch söû. (Hieán chöông Washington 1987); - Vaên kieän Nara veà tính chaân thöïc (1994); - Hieäp ñònh Hoäi An veà caùc thöïc tieãn baûo toàn toát ôû chaâu AÙ (2005); - Tuyeân boá Taây An veà baûo toàn quang caûnh cuûa caùc coâng trình ñòa ñieåm vaø khu vöïc di saûn (2005); - Caùc Nguyeân taéc Valletta veà Baûo veä vaø Quaûn lyù caùc Thaønh phoá Thò xaõ vaø Khu ñoâ thò lòch söû (2011); - Hieán chöông Burra cuûa ICOMOS UÙc veà caùc nôi choán coù yù nghóa vaên hoùa (2013).

Di saûn vaät theå cuûa neàn vaên hoùa Phuù Xuaân - Hueá chuû yeáu bao goàm Hoaøng Thaønh - Ñaïi Noäi vaø thaønh luõy kieåu Vauban heä thoáng laêng taåm Ñaøn Nam Giao, Vaên Mieáu, Voõ Mieáu, nhaø vöôøn, nhaø röôøng, chuøa Thieân Muï, chuøa Baûo Quoác, Ñieän Hoøn Cheùn, caàu ngoùi Thanh Toaøn, caàu Traøng Tieàn caùc coâng trình kieán truùc Phaùp caûnh quan soâng Höông nuùi Ngöï, phaù Tam Giang, vònh Laêng Coâ, Haûi Vaân Quan...

Sau khi ñònh tính Hueá, vaán ñeà tieáp theo laø ñònh vò Hueá töùc laø xem xeùt thöïc löïc toång hôïp caùc ngaønh kinh teá chuû ñaïo nguoàn taøi nguyeân vaø hoaøn caûnh beân ngoaøi roài tieán ñeán ñònh höôùng phaùt trieån thaønh phoá.

Di saûn phi vaät theå cuûa vaên hoùa Phuù Xuaân - Hueá cöïc kyø phong phuù bao goàm caùc yeáu toá phong thuûy trong quy hoaïch ñoâ thò, kieán truùc cung ñình vaø kieán truùc daân gian, neàn aâm nhaïc ñaëc saéc theå hieän trong nhaõ nhaïc cung ñình vaø ca Hueá, ngheä thuaät aåm thöïc tinh teá caùc leã hoäi cung ñình vaø daân gian, caùc caâu chuyeän thaâm cung bí sö,û chuyeän caùc vaên thaân chí só vaø chuyeän keå veà caùc söï kieän lòch söû taàm quoác gia. Khi ñaùnh giaù di saûn vaên hoùa Phuù Xuaân - Hueá oâng Amadou Mahtar M’Bow nguyeân Toång Giaùm ñoác UNESCO töøng nhaän xeùt: “Nhöõng ngöôøi öu tieân xaây döïng Hueá ñaõ coù duïng yù ñoùng khung Hueá trong phong caûnh kyø dieäu töø nuùi Ngöï Bình ñeán ñoài Voïng Caûnh, ñeán phaù Tam Giang vaø phaù Caàu Hai, vaø chính nhö theá hoï ñaõ saùng taïo ra moät kieán truùc tinh vi, trong moãi yeáu toá ñeàu baét nguoàn töø thieân nhieân gaàn guõi”. Tieáp ñoù oâng noùi: “Nhöng Hueá khoâng chæ laø moät maãu möïc veà kieán truùc maø coøn laø moät cao ñieåm veà tinh thaàn vaø moät trung taâm vaên hoùa soâi ñoäng - ôû ñoù Phaät vaø ñaïo Khoång thaám saâu, hoøa nhuyeãn vaøo truyeàn thoáng ñòa phöông, nuoâi döôõng moät tö töôûng toân giaùo, trieát hoïc vaø ñaïo lyù heát söùc ñoäc ñaùo”2. Do coù nhöõng thaønh töïu nhö vaäy neân UNESCO naêm 1993 ghi Quaàn theå Di tích Coá ñoâ Hueá vaøo Danh muïc Di saûn Theá giôùi, roài naêm 2003 coâng nhaän Nhaõ nhaïc - AÂm nhaïc Cung ñình Vieät Nam laø Kieät taùc truyeàn khaåu vaø Di saûn vaên hoùa phi vaät theå cuûa nhaân loaïi. Ngaøy nay Hueá coøn laø moät trung taâm giaùo duïc lôùn vôùi nhieàu tröôøng ñaïi hoïc vaø cao ñaúng, moät trung taâm y teá chuyeân saâu cuûa mieàn Trung - Taây Nguyeân vaø töø naêm 2000 trôû thaønh Thaønh phoá Festival toå chöùc hai naêm moät laàn ôû taàm quoác teá. Trong coâng taùc baûo toàn vaø phaùt trieån thaønh phoá lòch söû vaên hoùa Hueá coù theå tieáp thu nhieàu kinh nghieäm quoác teá quyù baùu chöùa ñöïng trong caùc vaên baûn cuûa UNESCO nhö: 1) Khuyeán nghò veà baûo toàn vaø vai troø hieän thôøi cuûa caùc khu vöïc lòch söû (Nairobi,1976);

Ñònh vò vaø ñònh höôùng phaùt trieån Thaønh phoá Hueá

Hueá ngaøy nay ñaõ coù cô caáu kinh teá khaù tieân tieán: naêm 2014 döï kieán tyû troïng noâng nghieäp - coâng nghieäp - dòch vuï töông öùng laø 10,3-35,7-54%, ôû vaøo giai ñoaïn phaùt trieån thöù hai cuûa neàn vaên minh goàm ba giai ñoaïn theo lyù luaän veà ba khu vöïc kinh teá cuûa Jean Fourastieù (1907-1990)3. Tyû leä ñoâ thò hoùa cuûa Thöøa Thieân Hueá naêm 2012 laø 48,3% thaäm chí coøn lôùn hôn tyû leä ñoâ thò hoùa cuøng kyø cuûa Haø Noäi laø 42,8%. Taøi nguyeân cuûa Hueá, ngoaøi moät ít taøi nguyeân khoaùng saûn (Ilmenite Zærcon Titan…), chuû yeáu laø öu theá ñòa lyù vaø caûnh quan cuûa noù ñöôïc Quoác söû Quaùn trieàu Nguyeãn ñaùnh giaù laø “nôi mieàn nuùi, mieàn bieån ñeàu hoïp veà, ñöùng giöõa mieàn Nam, mieàn Baéc, ñaát ñai cao raùo, non soâng phaúng laëng, ñöôøng thuûy thì coù cöûa Thuaän An, cöûa Tö Hieàn saâu hieåm, ñöôøng boä thì coù Hoaønh Sôn, aûi Haûi Vaân chaën ngang soâng lôùn giaêng phía tröôùc nuùi cao, phuû phía sau roàng cuoän, hoå ngoài hình theá vöõng chaõi…”4. Khi ñònh höôùng phaùt trieån Hueá caàn xem xeùt vai troø cuûa noù trong moái quan heä vôùi thaønh phoá Ñaø Naüng laùng gieàng. Kinh nghieäm phaùt trieån thaønh coâng Vuøng Ñaïi ñoâ thò Kyoto - Osaka - Kobe cuûa Nhaät Baûn cho thaáy: moãi ñoâ thò phaùt huy theá maïnh cuûa mình chöù khoâng truøng laëp vaø caïnh tranh vôùi nhau nhö Kyoto laø thaønh phoá lòch söû vaên hoùa, Osaka laø thaønh phoá thöông nghieäp, coøn Kobe laø thaønh phoá caûng, nhôø ñoù taïo ñöôïc söùc maïnh caïnh tranh toång hôïp trong neàn kinh teá theá giôùi. Tham khaûo kinh nghieäm ñoù Hueá neân ñöôïc ñònh höôùng phaùt trieån cuøng keát hôïp vôùi thaønh phoá Ñaø Naüng thaønh Caëp ñoâ thò (Twin cities) lòch söû vaên hoùa vaø kinh teá coù naêng löïc caïnh tranh toång hôïp cao, hình thaønh nhaân loõi phaùt trieån cho vuøng kinh teá troïng ñieåm Trung boä keùo daøi töø Quaûng Trò ñeán Bình Ñònh, lieân keát vôùi Taây Nguyeân Haï Laøo vaø Ngaõ ba Ñoâng Döông, keát noái tuyeán du lòch di saûn Hueá - Myõ Sôn - Hoäi An vaø cuøng phoái hôïp phaùt trieån khu du lòch ñeøo Haûi Vaân, hình thaønh boä ba danh thaéng nuùi goàm Baïch Maõ, Haûi Vaân vaø Baø Naø chen giöõa hai khu du òch bieån Laêng Coâ vaø Non Nöôùc. Haàm Haûi Vaân taïo tieàn ñeà thuaän lôïi cho vieäc hình thaønh Caëp ñoâ thò naøy. SË 71+72 . 2014

Trong chieán löôïc phaùt trieån cuûa Hueá, di saûn lòch söû vaø vaên hoùa chính laø theá maïnh giuùp taïo ra thöông hieäu ñoâ thò (urban brand), raát caàn thieát cho hoaït ñoäng tieáp thò ñoâ thò (urban marketing) vaø naâng cao naêng löïc caïnh tranh ñoâ thò (urban competitiveness)5.

Taêng cöôøng naêng löïc caïnh tranh cuûa thaønh phoá Hueá

Trong quaù trình phaùt trieån, moãi ñoâ thò ngaøy nay phaûi ñoái maët vôùi cuoäc caïnh tranh gay gaét chöùa ñöïng nhieàu baát traéc giöõa caùc ñoâ thò trong vaø ngoaøi nöôùc. Ñeå caïnh tranh thaønh coâng, Caëp ñoâ thò Hueá Ñaø Naüng caàn nhaän daïng roõ caùc ñoái thò ñoái thuû, khoâng theå chæ chaêm lo taêng cöôøng thöïc löïc noäi boä maø coøn phaûi xaây döïng thöông hieäu cuûa moãi ñoâ thò vaø ñaåy maïnh coâng taùc tieáp thò höôùng ñeán thò tröôøng muïc tieâu, toå chöùc caùc söï kieän nhö: hoäi chôï, hoäi thaûo, giao löu gaëp gôõ, cuoäc thi, festival…. Khaùc vôùi naêng löïc caïnh tranh caáp tænh maø Thöøa Thieân - Hueá ñöôïc xeáp haïng thöù Nhaát toaøn quoác naêm 2008, naêng löïc caïnh tranh ñoâ thò ñöôïc ñaùnh giaù thoâng qua cô caáu kinh teá, heä thoáng haï taàng, nguoàn nhaân löïc vaø moâi tröôøng theå cheá. Hieän nay, caïnh tranh ñoâ thò ôû nöôùc ta chöa ñöôïc nghieân cöùu bao nhieâu vaø chöa tieán haønh xeáp haïng, tuy thöïc ñang dieãn ra khaù soâi ñoäng trong thöïc tieãn... Tieáp thò ñoâ thò laø moät daïng cuûa “Tieáp thò nôi choán” (place marketing), xem vò trí ñòa lyù cuõng coù theå ñem ra tieáp thò nhö haøng hoùa, nhaèm thu huùt söï quan taâm cuûa “khaùch haøng” laø nhaø ñaàu tö, giôùi kinh doanh, khaùch du lòch, ngöôøi tieâu duøng, nhaân taøi caùc loaïi vaø caû vôùi cö daân baûn ñòa ñoái vôùi caùc saûn phaåm, dòch vu,ï moâi tröôøng töï nhieân vaø nhaân taïo taïi nôi aáy. Tieáp thò ñoâ thò raát caàn ñeán thöông hieäu ñoâ thò gaén vôùi hình aûnh ñoâ thò (urban image), nhaèm thoâng qua caùc thoâng tin kyù hieäu vaø bieåu tröng (logo) ñeå taïo aán töôïng saâu saéc trong kyù öùc taäp theå cuûa coâng chuùng trong vaø ngoaøi nöôùc. Hueá ñaõ coù chuû tröông vaø hoaït ñoäng tieáp thò ñoâ thò, nhöng coøn caàn xaây döïng thöông hieäu ñoâ thò vaø tieán haønh quaûng baù noù moät caùch baøi baûn.

Hueá caàn coù thöông hieäu ñoâ thò

töông lai. Nhö vaäy, thöông hieäu cuûa Hueá phaûi gaén keát maät thieát vôùi hình aûnh cuûa moät coá ñoâ moät trung taâm Phaät giaùo quan troïng, moät thaønh phoá du lòch vaø Festival ñaëc saéc, moät trung taâm giaùo duïc vaø y teá noåi tieáng vaø cuoái cuøng laø moät trung taâm coâng nghieäp coâng ngheä cao naêng ñoäng. Khi xaây döïng thöông hieäu vaø hình aûnh cuûa Hueá thì ñoàng thôøi phaûi ñöa ra ñöôïc caùc giaù trò coát loõi (core values) cuûa thaønh phoá naøy. Cuõng nhö khaùi nieäm tieáp thò, khaùi nieäm giaù trò coát loõi cuõng ñöôïc möôïn töø khu vöïc kinh doanh, maø ôû nöôùc ta coøn goïi laø toân chæ kinh doanh. Giaù trò coát loõi cuûa ñoâ thò moät maët laøm noåi baät baûn theå cuûa ñoâ thò, maët khaùc cuõng laø lôøi cam keát, lôøi môøi goïi trong öùng xöû vôùi caùc “khaùch haøng” tieàm naêng cuûa ñoâ thò. Chaúng haïn Hoàng Koâng ñöa ra hình aûnh “Thaønh phoá theá giôùi cuûa chaâu AÙ” (Asia’s world city) vôùi 4 giaù trò coát loõi laø: “Tieán boä - Töï do & OÅn ñònh - Cô hoäi - Chaát löôïng cao”, nhaèm theå hieän Hoàng Koâng laø cöûa ngoõ töï nhieân cho caùc cô hoäi kinh doanh giöõa ñaïi luïc Trung Hoa vôùi phaàn coøn laïi cuûa chaâu AÙ, laø thaønh phoá saùng nghieäp coù ñaàu oùc kinh doanh coù khaû naêng daãn daét, keát noái, thu huùt voán ñaàu tö quoác teá vaø nguoàn nhaân löïc coù kyõ naêng ñeå trôû thaønh trung taâm thöông maïi toaøn caàu. Coøn thaønh phoá Haøng Chaâu (Trung Quoác) cuõng laø thaønh phoá lòch söû vaên hoùa töông töï nhö Hueá laïi ñöa ra thöông hieäu döïa treân giaù trò coát loõi laø “Thaønh phoá coù cuoäc soáng chaát löôïng”, ñöôïc theå hieän baèng boán theá maïnh laø: “Du lòch Haøng Chaâu - Cö truù Haøng Chaâu - Hoïc taïi Haøng Chaâu Saùng nghieäp taïi Haøng Chaâu” vôùi chöông trình cuï theå ñeå khai thaùc caùc theá maïnh ñoù7. Vaäy caùc giaù trò coát loõi cuûa Hueá laø gì? Hieån nhieân phaûi qua toå chöùc nghieân cöùu thaûo luaän coâng phu vaø laáy yù kieán roäng raõi cuûa coäng ñoàng thì môùi coù theå tìm ra ñaùp aùn ñuùng ñaén. Tuy vaäy, treân cô sôû tham khaûo kinh nghieäm Haøng Chaâu, phaûi chaêng coù theå nghó ñeán caùc theá maïnh hieän nay veà du lòch, giaùo duïc, y teá vaø trong töông lai veà coâng ngheä cao cuûa Hueá vôùi ba choã döïa then choát laø di saûn lòch söû vaên hoùa, phong caûnh höõu tình vaø nguoàn nhaân löïc coù chaát löôïng hay roäng hôn nöõa laø cuûa “nguoàn voán xaõ hoäi” (social capital) cuûa ñaát “Thaàn kinh”?

Thöông hieäu vaø hình aûnh cuûa thaønh phoá Hueá chính laø nhöõng nhaän thöùc vaø ñaùnh giaù ñaõ ñöôïc toång quaùt hoùa vaø tröøu töôïng hoùa cuûa coâng chuùng trong vaø ngoaøi ñoâ thò ñoái vôùi moâi tröôøng töï nhieân, kinh teá, vaên hoùa, lòch söû vaø con ngöôøi ôû nôi ñaây. Xaây döïng thöông hieäu vaø hình aûnh ñoâ thò khoâng chæ vì muïc ñích kinh teá maø coøn nhaèm taêng cöôøng caûm nhaän nôi choán, caûm nhaän quy thuoäc, caûm nhaän coäng ñoàng vaø loøng töï haøo cuûa ngöôøi daân Hueá ôû baát cöù ñaâu, theå hieän taàm nhìn chung cuûa chính quyeàn vaø ngöôøi daân veà ñònh höôùng phaùt trieån Hue,á maø ngaøy nay chính laø moâ hình ñoâ thò sinh thaùi kieâm kinh teá Eco2 do Lieân minh caùc ñoâ thò (Cities Alliance) ñeà xöôùng vaø ñöôïc Ngaân haøng Theá giôùi haäu thuaãn6.

Ñeå taïo hieäu öùng thò giaùc cho thöông hieäu thaønh phoá Hueá cuõng caàn coù bieåu tröng (logo) cuûa mình. Vieäc thieát keá logo laø cöïc kyø khoù vì “traêm ngöôøi traêm yù”, nhöng khoù nhaát laø laøm sao ñeå moät hình veõ ñôn giaûn laïi chöùa ñöïng noäi haøm phong phuù, khaû dó laøm noåi baät ñöôïc “baûn theå” (identity) hay “caù tính” (personality) cuûa thaønh phoá. Thuû ñoâ Haø Noäi qua cuoäc thi ñaõ choïn ñöôïc bieåu tröng raát ñaëc saéc laø hình aûnh Khueâ Vaên Caùc ñöôïc caùch ñieäu hoaù cao, nhöng ñaùng tieác treân trang Web thaønh phoá laïi khoâng giôùi thieäu roõ noäi haøm cuûa noù, nhaát laø gaén vôùi danh hieäu “Thaønh phoá vì Hoøa bình”.

Hueá laø thaønh phoá lòch söû vaên hoùa, theá nhöng Hueá mong muoán coâng chuùng trong vaø ngoaøi nöôùc nhaän thöùc veà mình nhö theá naøo? Nhö moät thaønh phoá coå kính trang nghieâm traàm maëc, hay nhö moät thaønh phoá giaøu baûn saéc ñang phaùt trieån soâi ñoäng, hay vöøa coå kính vöøa phaùt trieån soâi ñoäng? Toâi nghó hình aûnh pha troän sau cuøng naøy chính laø caùi maø thaønh phoá ñang muoán ñem ra giôùi thieäu veà mình theå hieän chieán löôïc baûo toàn vaø phaùt trieån cuûa thaønh phoá trong

Xaây döïng thöông hieäu ñoâ thò laø coâng vieäc phöùc taïp, ñoøi hoûi kieán thöùc ña ngaønh vaø laø quaù trình keùo daøi vôùi söï tham döï cuûa nhieàu beân. Taïi caùc nöôùc phaùt trieån, töø laâu ñaõ coù nhöõng coâng ty tö vaán chuyeân xaây döïng caùc loaïi thöông hieäu, keå caû thöông hieäu ñoâ thò, thì ôû nöôùc ta khaùi nieäm thöông hieäu ñoâ thò coøn raát xa laï. Gaàn ñaây nhôø Lieân ñoaøn ñoâ thò Canada giôùi thieäu kinh nghieäm xaây döïng thöông hieäu ñoâ thò khi hôïp taùc vôùi Hieäp hoäi ñoâ thò Vieät Nam trong döï aùn

SË 71+72 . 2014

Xaây döïng, quaûn lyù vaø quaûng baù thöông hieäu thaønh phoá Hueá

ß´ thﬁ “Laäp keá hoaïch phaùt trieån kinh teá ñòa phöông” thì vaán ñeà thöông hieäu ñoâ thò môùi ñaët ra cho ñoâ thò nöôùc ta. Vì vaäy, vieäc xaây döïng thöông hieäu Hueá seõ laø thí ñieåm môû ñöôøng giuùp kinh nghieäm quyù baùu cho caùc ñoâ thò khaùc. Thöïc ra trong quaù khöù Hueá ñaõ laø nôi choán coù thöông hieäu “töï phaùt” nhö “Hueá ñeïp vaø thô”, “Mieàn Soâng Höông Nuùi Ngöï”, “Choán Thaàn kinh”… nhöng coøn taûn maïn vaø thieáu roõ raøng nay caàn taùi ñònh vò thöông hieäu (urban brand repositioning) moät caùch baøi baûn ñeå ñaùp öùng nhu caàu baûo toàn vaø phaùt trieån ñoâ thò trong thôøi kyø môùi. Xaây döïng thöông hieäu chæ môùi laø khaâu ñaàu cuûa chieán löôïc thöông hieäu. Ñeå thöông hieäu ñoâ thò phaùt huy taùc duïng trong cuoäc soáng thì coøn phaûi bieát caùch quaûn lyù thöông hieäu vaø quaûng baù noù roäng raõi ñeán caùc ñoái töôïng tieàm naêng. Hieän thôøi, lyù luaän veà quaûn lyù vaø truyeàn baù thöông hieäu ñoâ thò vaãn coøn phaûi vay möôïn töø lyù luaän thöông hieäu doanh nghieäp vôùi caùc nguyeân taéc quaûn lyù chieán löôïc hoùa heä thoáng hoùa quy phaïm hoùa vaø phaùp quy hoùa, vaø phaân thaønh ba maûng quaûn lyù: 1) Quaûn lyù chieán löôïc hình aûnh thöông hieäu ñoâ thò (Urban Brand Image Strategic Management) töùc laø xöû lyù caùc vaán ñeà naûy sinh trong quaù trình xaây döïng vaø boài döôõng hình aûnh thöông hieäu, thöôøng xuyeân theo roõi taùc ñoäng cuûa hình aûnh thöông hieäu roài toång keát, ñaùnh gia,ù kieåm soaùt vaø ñieàu chænh nhaän daïng caùc maët ñöôïc vaø chöa ñöôïc ñeå hình aûnh thöông hieäu ñoâ thò ngaøy caøng gaây ñöôïc aán töôïng saâu saéc vaø truyeàn baù roäng raõi; 2) Quaûn lyù tieâu chuaån hình aûnh thöông hieäu ñoâ thò (Urban Brand Image Standard Management) töùc laø tieán haønh quy phaïm hoùa, heä

bËn ph≠¨ng

thoáng hoùa hình aûnh thöông hieäu vaø xaùc laäp cô cheá quaûn lyù toaøn dieän vieäc söû duïng noù trong thöïc tieãn; 3) Quaûn lyù vaän doanh hình aûnh thöông hieäu ñoâ thò (Urban Brand Image Operation Management) töùc laø khai thaùc hình aûnh thöông hieäu thoâng qua caùc hoaït ñoäng nhö: hoäi chô,ï trieån laõm, cuoäc thi, leã hoäi; caùc phöông tieän truyeàn thoâng nhö: baùo ñaøi, quaûng caùo ngoaøi trôøi, trang Web; caùc hoaït ñoäng quaûng baù du lòch nhö: baûn ñoà, soå tay höôùng daãn ñeå truyeàn baù roäng raõi ñeán caùc ñoái töôïng muïc tieâu vaø thu ñöôïc keát quaû mong ñôïi8. Toå chöùc quaûn lyù thöông hieäu bao goàm vieäc phaân coâng quaûn lyù cho caùc sôû ban ngaønh vaø laäp Hoäi ñoàng thöông hieäu hoaëc chæ ñònh cô quan quaûn lyù toång hôïp. Nhieàu ñoâ thò taïi caùc nöôùc phaùt trieån coøn thueâ Giaùm ñoác ñieàu haønh (CEO) chuyeân traùch quaûn lyù hình aûnh thöông hieäu ñoâ thò.

Taøi lieäu tham khaûo: 1. ICOMOS (International Council On MOnuments and Sites) XVII General Assembly. The Valletta Principles for the Safeguarding and Management of Historic Cities, Towns and Urban Areas. Paris 2011 2. Phaïm Mai Huøng. Ñoâi ñieàu caûm nhaän veà vaên hoùa vaø di saûn vaên hoùa Vöông trieàu Nguyeãn töø theá kyû XVI ñeán theá kyû XIX. NXB Theá giôi. Haø Noäi, 2008 3. Theo Fourastieù, cô caáu tyû troïng chuaån cuûa ba khu vöïc kinh teá trong giai ñoaïn ba laø 10-20-70%, töông ñöông cô caáu kinh teá caùc nöôùc phaùt trieån. 4. Kim Dung, Huyeàn Anh. Kinh ñoâ Vieät Nam xöa vaø nay. NXB Khoa hoïc xaõ hoäi. 2013 5. Phaïm Syõ Lieâm. Xaây döïng thöông hieäu ñoâ thò ñeå taêng cöôøng naêng löïc caïnh tranh ñoâ thò. Taïp chí Quy hoaïch xaây döïng. Soá65&66. 2013 6. The World Bank. Eco2 Cities- Ecological Cities as Economic Cities.2010 The World Bank. Eco2 Cities Guide.2012 7. Sarah Tayebi. How to design the brand of the contemporary city. 2006 8. Toân Minh Tröông. Thaønh thò phaåm baøi hình töôïng heä thoâng nghieân cöùu (Tieáng Hoa). Nhaân daân xuaát baûn xaõ. 2012.

SË 71+72 . 2014

THÖØA THIEÂN HUEÁ

Moät ñoâ thò di saûn ñaëc saéc cuûa theá giôùi ñaàu theá kyû XXI PGS. TS. Löu Ñöùc Haûi *

ueá laø moät ñoâ thò di saûn khoâng nhöõng cuûa Vieät Nam maø coøn cuûa theá giôùi, sau khi ñöôïc toå chöùc UNESCO vinh danh. Ñaõ ñeán luùc, caùc nhaø quaûn lyù ñoâ thò phaûi nhìn nhaän laïi vai troø kinh thaønh, ñoâ thaønh cuûa Hueá trong moät boái caûnh roäng hôn laø caû khu vöïc Thöøa Thieân Hueá, ñeå thaáy roõ hôn lòch söû phaùt trieån cuûa maûnh ñaát ñòa linh nhaân kieät naøy trong lòch söû daân toäc noùi chung vaø lòch söû phaùt trieån ñoâ thò noùi rieâng ñeå töø ñoù ñieàu chænh quy hoaïch ñoâ thò, ñònh höôùng phaùt trieån ñoâ thò, xaây döïng chöông trình phaùt trieån ñoâ thò nhaèm phaùt huy toái ña giaù trò cuûa vuøng ñaát giaøu lòch söû vaø nhaân vaên naøy.

Boái caûnh 4893 naêm hình thaønh vaø phaùt trieån caùc ñoâ thò di saûn Vieät Nam

Trong dieãn trình lòch söû Vieät Nam, moái quan heä giöõa kinh ñoâ vaø trung taâm ñoâ thò lôùn luoân luoân ñi song haønh. Kinh ñoâ luoân luoân ñöôïc nhaø nöôùc choïn ôû nôi coù ñoâ thò saàm uaát, ñuû haï taàng cô sôû ñeå nuoâi döôõng thöôïng taàng kieán truùc, boä maùy chính quyeàn trung öông. Ngöôïc laïi, söï phaùt trieån cuûa kinh teá, vaên hoùa, xaõ hoäi cuûa ñoâ thò coù phaùt trieån ñöôïc cuõng laø nhôø söï ñònh ñoâ, söï oån ñònh chính trò cuûa nhaø nöôùc. Ñoù cuõng laø quy luaät cuûa söï phaùt trieån ñoâ thò ôû nöôùc ta. YÙ nghóa cuûa chöõ thaønh thò xöa nay ñaõ bao goàm 2 yeáu toá chính laø thaønh (nôi ñoùng ñoâ cuûa Vua) vaø thò (nôi buoân baùn, chôï). Ñaáy laø moät keát caáu töï nhieân, hôïp lyù. Xeùt trong lòch söû Vieät Nam thì laïi thaáy ñieàu ñoù roõ neùt, nhaát laø lòch söû cuûa caùc coá ñoâ nhö: coá ñoâ Thaêng Long/thuû ñoâ Haø Noäi vaø vuøng thuû ñoâ Haø Noäi, coá ñoâ Hueá vaø vuøng tænh Thöøa Thieân Hueá… Vaäy laø töø thaønh vaø thò hoaëc ñoâ vaø thò ñaõ chuyeån thaønh thaønh - thò, ñoâ - thò ñeå roài ñeán ngaøy nay laø thaønh thò, ñoâ thò (Hình 1). Tröôùc heát ta haõy nhìn nhaän laïi caùc ñoâ thò di saûn trong vuøng thuû ñoâ Haø Noäi. 1. Ñoâ thò di saûn thöù nhaát: Lieân Laâu /Luy Laâu /Daâu Theo Ñaïi Vieät Söû Kyù Toaøn Thö (Hình 2), trong phaàn Kyû Hoàng Baøng Thò (hoï Hoàng Baøng), coù vieát veà Kinh Döông Vöông vôùi teân huùy laø Loäc Tuïc, cai quaûn nöôùc Xích Quyû. Vua Kinh Döông Vöông sinh ra Laïc Long Quaân, teân huùy laø Suøng Laõm. Sau ñoù, Laïc Long Quaân laáy AÂu Cô sinh ra traêm con (coù saùch noùi laø traêm tröùng nôû ra traêm con), toå cuûa Baùch Vieät. Laïc Long Quaân noái ngoâi vua cha Kinh Döông Vöông. Coù moät thôøi kyø teân nöôùc laø Vieät Thöôøng.

SË 71+72 . 2014

ß´ thﬁ

Con tröôûng cuûa Laïc Long Quaân vaø AÂu Cô laø Huøng Vöông, noái ngoâi Vua. Nöôùc Xích Quyû cuûa Kinh Döông Vöông, ra ñôøi töø naêm 2879 tröôùc Coâng Nguyeân, töùc laø vaøo khoaûng caùch ñaây gaàn 5.000 naêm. Vaäy laø lòch söû nöôùc ta ñeán nay ñaõ laø 4.893 naêm laäp quoác. Laêng moä cuûa Kinh Döông Vöông, oâng toå cuûa ngöôøi Vieät ta ñöôïc an taùng taïi thoân AÙ Löõ, xaõ Ñaïi Ñoàng Thaønh, huyeän Thuaän Thaønh, tænh Baéc Ninh, naèm beân bôø soâng Ñuoáng (Hình 3). Hôn ba nghìn naêm sau, chính maûnh ñaát coù laêng moä Kinh Döông Vöông laø Luy Laâu (huyeän Thuaän Thaønh), vuøng Daâu, Luy Laâu (coøn goïi laø Lieân Laâu) vaãn laø moät trung taâm saàm uaát, nôi coù trò sôû cuûa quaän Giao Chæ. Nhö vaäy, nhaø nöôùc ñaàu tieân coù teân laø Xích Quyû ñaõ töøng coù kinh ñoâ ôû Lieân Laâu, nay laø huyeän Thuaän Thaønh, tænh Baéc Ninh. Lieân Laâu/Luy Laâu/Daâu töøng laø ñoâ thò di saûn ñaàu tieân cuûa Vieät Nam (töø 2879 TCN) (Hình 4).

Hình 1: Yeáu toá thaønh - thò (töùc ñoâ - thò) cuûa caùc ñoâ thò Vieät Nam.

bËn ph≠¨ng

Thaùi thuù, xöng laø Nam Ñeá (Vua nöôùc Nam) ñaët quoác hieäu laø Vaïn Xuaân, ñoùng ñoâ ôû Long Bieân, chính laø Luy Laâu ôû Thuaän Thaønh, Baéc Ninh. Vì vaäy, coù theå noùi lòch söû laïi choïn ñoâ thò di saûn Luy Laâu laø nôi ñònh ñoâ laàn thöù tö (541-547).

Hình 4: Quang caûnh khu vöïc ñoâ thò di saûn Luy Laâu (Lieân Laâu, Long Bieân) taïi huyeän Thuaän Thaønh, tænh Baéc Ninh.

2. Ñoâ thò di saûn thöù 2: Chaâu Phong/Phong Chaâu/Baïch Haïc Caùc Vua Huøng ñaõ choïn kinh ñoâ ôû vuøng ngaõ ba soâng Baïch Haïc (nay laø ngaõ ba soâng Loâ - soâng Hoàng) vaø ñaët teân nöôùc laø Vaên Lang, kinh ñoâ ñoùng ôû Phong Chaâu (thuoäc huyeän Baïch Haïc tænh Vónh Yeân xöa, nay laø tænh Phuù Thoï), coøn goïi laø Chaâu Phong (kyû Hoàng Baøng: Kinh Döông Vöông - Laïc Long Quaân - caùc vua Huøng töø 2879TCN258TCN) (Hình 5).

Hình 2: Ñaïi Vieät söû kyù toaøn thö (Ngoâ Só Lieân, thôøi nhaø Leâ).

Hình 5: Khu vöïc ñoâ thò di saûn Phong Chaâu (thuoäc huyeän Baïch Haïc, tænh Vónh Yeân xöa, nay laø tænh Phuù Thoï).

Hình 3: Laêng moä Kinh Döông Vöông taïi thoân AÙ Löõ, xaõ Ñaïi Ñoàng Thaønh, huyeän Thuaän Thaønh, tænh Baéc Ninh.

Môû ñaàu cuûa nhöõng ñeâm daøi nghìn naêm Baéc thuoäc, töø naêm 110 TCN, nhaø Taây Haùn ñoâ hoä nöôùc ta. Trò sôû cuûa Thaùi Thuù thôøi Taây Haùn ñaët taïi Long Uyeân, coøn goïi laø Long Bieân. Ñaïi Vieät Söû Kyù Toaøn Thö vieát raèng ñoù chính laø Lieân Laâu (töùc Luy Laâu, Thuaän Thaønh, Baéc Ninh). Ñoâ thò di saûn Lieân Laâu ñöôïc choïn laøm ñoâ laàn thöù hai (110TCN-39). Ñeán thôøi Só Nhieáp, coøn goïi laø Só Vöông, thaùi thuù Giao Chaâu töø naêm 187, ñoùng ñoâ ôû Lieân Laâu (töùc Long Bieân). Vaäy laø Lieân Laâu ñöôïc choïn laøm ñoâ laàn thöù ba (187-540) (thôøi Só Nhieáp vaø sau ñoù laø Ngoâ, Taán, Toáng, Teà, Löông), chöùng toû ñaây laø moät trung taâm kinh teá, xaõ hoäi raát lôùn cuûa vuøng Baéc Ninh noùi rieâng vaø chaâu thoå soâng Hoàng noùi chung. Theá kyû VI, töø naêm 541 ñeán naêm 547, Lyù Nam Ñeá daáy binh ñaùnh ñuoåi ñöôïc boïn

3. Ñoâ thò di saûn thöù 3: Phong Kheâ/Coå Loa Ñeán thôøi An Döông Vöông (theá kyû 3 tröôùc Coâng nguyeân) ñaët teân nöôùc laø AÂu Laïc, kinh ñoâ ñöôïc choïn ôû Phong Kheâ (nay laø thaønh Coå Loa) vôùi ñaày ñuû tieâu chí cuûa thaønh quaùch, ñaây laø moät thaønh phoøng thuû, moät kinh ñoâ cuûa nöôùc AÂu Laïc. Beân ngoaøi thaønh laø moät soá laøng maïc nhö laøng coå Ñình Traøng, Ñöôøng Maây… cuûa vaên hoùa Ñoâng Sôn caùc nhaø khaûo coå coøn thaáy ñöôïc nhieàu ñoà ñoàng, goám ñaù cuûa caùc loaïi hình vuõ khí, coâng cuï saûn xuaát. Vaäy khu vöïc Phong Kheâ (thaønh Coå Loa) cuûa An Döông Vöông (257TCN-208TCN) laø moät thaønh quaùch - thaønh thò roõ neùt. Vaø ñoù chính laø ñoâ thò di saûn taïi Haø Noäi nay (Hình 6).

Hình 6: Baûn ñoà toång maët baèng vaø quang caûnh khu vöïc ñoâ thò di saûn Coå Loa, huyeän Ñoâng Anh, thuû ñoâ Haø Noäi. SË 71+72 . 2014

Ñeán thôøi kyø Ngoâ Quyeàn (naêm 838-944) xöng Vöông naêm 939, môû ñaàu thôøi kyø ñoäc laäp, töï chuû sau hôn 1.000 naêm Baéc thuoäc, ñaõ ñoùng ñoâ ôû Loa Thaønh (töùc thaønh Coå Loa). Vaäy laø Coå Loa laïi laø nôi ñöôïc choïn laøm Kinh ñoâ laàn thöù hai. 4. Ñoâ thò di saûn thöù 4: Yeân Laêng/Thaønh Deàn/Meâ Linh Vaøo ñaàu thôøi Ñoâng Haùn, naêm 40-43 sau Coâng Nguyeân, Hai Baø Tröng ñaõ khôûi nghóa, ñaùnh thaéng giaëc Ñoâng Haùn, xöng Vöông vaø ñònh ñoâ ôû thoân Haï Loâi, xaõ Meâ Linh, huyeän Meâ Linh (Yeân Laêng). Ñaây chính laø moät ñoâ thò di saûn nöõa cuûa vuøng thuû ñoâ Haø Noäi (Hình 7). 5. Ñoâ thò di saûn thöù 5: Vuõ Ninh/Queá Voõ Ñeán thôøi Trieäu Vieät Vöông töø naêm 548 ñeán 570, vua Trieäu Quang Phuïc ñoùng ñoâ ôû Long Bieân (Luy Laâu), sau ñoù dôøi ñoâ sang Vuõ Ninh (nay laø vuøng huyeän Queá Voõ, tænh Baéc Ninh). Vaäy laø moät laàn nöõa tænh Baéc Ninh laïi coù theâm moät kinh ñoâ nöõa trong thôøi vua Trieäu Quang Phuïc. Vuõ Ninh / Queá Voõ laø ñoâ thò di saûn thöù 5 trong vuøng thuû ñoâ Haø Noäi. Ñoâ thò di saûn naøy vaø kinh ñoâ cuûa Trieäu Quang Phuïc chöa ñöôïc ñeà caäp ñeán trong baát cöù quy hoaïch naøo cuûa tænh Baéc Ninh hoaëc Vuøng thuû ñoâ Haø Noäi.

Haønh (980-1005) teân nöôùc laø Ñaïi Coà Vieät, kinh ñoâ ñöôïc chuyeån veà Hoa Lö (Ninh Bình). Khi Lyù Coâng Uaån leân ngoâi vua vaø chuyeån kinh ñoâ veà Ñaïi La, laáy teân laø kinh ñoâ Thaêng Long (1010). Thôøi nhaø Hoà (14001407), vua Hoà Quyù Ly ñaët teân nöôùc laø Ñaïi Ngu, ñoùng ñoâ taïi thaønh nhaø Hoà (1400), tænh Thanh Hoùa. Sau ñoù, ñeán thôøi Nguyeãn (1802-1945), teân nöôùc laø Vieät Nam thì kinh ñoâ töø Haø Noäi laïi chuyeån vaøo Phuù Xuaân (Hueá). Sau naêm 1945, nöôùc Vieät Nam Daân chuû Coäng hoøa môùi laïi ñònh ñoâ laø Haø Noäi cho ñeán ngaøy nay. Ñeán thôøi ñieåm naøy, do nhieàu yeáu toá lòch söû, truïc kinh ñoâ hoùa - ñoâ thò hoùa ñaõ theo höôùng Baéc - Nam. Töø Coå Loa (Haø Noäi) veà Hoa Lö (Ninh Bình), trôû vaøo Thanh Hoùa, laïi trôû ra Thaêng Long (Haø Noäi), roài trôû vaøo Phuù Xuaân (Hueá) ñeå roài cuoái cuøng trôû ra Haø Noäi. Ñieåm qua 4893 naêm hình thaønh vaø phaùt trieån caùc ñoâ thò di saûn nöôùc ta, môùi thaáy ñöôïc quaù trình phaùt trieån laâu daøi, bieän chöùng, coù nhieàu söï keá thöøa cuûa caùc ñoâ thò xöa nay ôû ta. Trong tieán trình naøy, ñoâ thò di saûn Hueá vaø heä thoáng ñoâ thò di saûn trong vuøng tænh Thöøa Thieân Hueá seõ ñöôïc trình baøy trong phaàn tieáp theo.

II. Boái caûnh 387 naêm hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa chuoãi ñoâ thò di saûn thôøi kyø 9 ñôøi Chuùa Nguyeãn vaø 13 ñôøi Vua Nguyeãn.

Hình 7: Quang caûnh khu vöïc ñoâ thò di saûn Meâ Linh, taïi thoân Haï Loâi, xaõ Meâ Linh, huyeän Meâ Linh, thuû ñoâ Haø Noäi.

6. Ñoâ thò di saûn thöù 6: Ñaïi La/Thaêng Long/Ñoâng Ñoâ/Haø Noäi Sau thôøi kyø Hai Baø Tröng, Lyù Nam Ñeá thì nöôùc ta laïi rôi vaøo aùch ñoâ hoä cuûa phong kieán phöông Baéc laàn thöù ba. Nöôùc ta, luùc ñoù coù teân laø An Nam Ñoâ Hoä Phuû, roài Traán Nam Ñoä Hoä Phuû… Khi aáy trung taâm chính trò, kinh teá cuûa moät vuøng laø thaønh Ñaïi La (Haø Noäi nay). Lòch söû Vieät Nam töø thôøi Kinh Döông Vöông cho ñeán Ngoâ Quyeàn, vieäc choïn ñoâ - thò coù xu höôùng theo truïc kinh ñoâ hoùa - ñoâ thò hoùa höôùng Ñoâng-Taây. Töø Baéc Ninh ñeán Phong Chaâu (Baïch Haïc) roài Phong Kheâ (Coå Loa), Meâ Linh, quay laïi Baéc Ninh, sau laïi veà Coå Loa. Caùc ñoâ thò di saûn aáy ngaøy nay thuoäc

Do traùnh hoïa tranh giaønh quyeàn löïc ôû ngoaøi mieàn Baéc, Ñoan Quaän Coâng Nguyeãn Hoaøng ñaõ nghe theo lôøi khuyeân cuûa Trình Quoác Coâng Nguyeãn Bình Khieâm trong moät laù thö tay “Hoaønh Sôn nhaát ñaùi, vaïn ñaïi dung thaân” (Moät daûi Hoaønh Sôn coù theå dung thaân muoân ñôøi) maø rôøi vaøo xöù Thuaän Hoùa, môû ñaàu cho moät thôøi kyø hình thaønh neân chuoãi ñoâ thò di saûn ñoâ thò phía Nam trong suoát 387 naêm môû mang bôø coõi cuûa 9 ñôøi Chuùa Nguyeãn vaø 13 ñôøi Vua Nguyeãn. 1. Ñoâ thò di saûn thöù nhaát: AÙi Töû Ñoù laø vaøo naêm Maäu Ngoï (1558) vaøo ñôøi Vua Leâ Anh Toâng. Nguyeãn Hoaøng ñoùng traïi ôû xaõ AÙi Töû thuoäc huyeän Ñaêng Xöông, gaàn tænh lî tænh Quaûng Trò ngaøy nay. Khi ñoù, ñi theo Nguyeãn Hoaøng coù khoaûng moät ngaøn quaân só, hoï haøng ôû xöù Thanh, caùc gia ñình binh lính ôû ñaát Thanh Ngheä cuøng ñi theo. Coù theå lòch söû seõ ghi nhaän nôi ñoùng quaân ñaàu tieân cuûa chuùa Nguyeãn Hoaøng (coøn ñöôïc daân gian goïi laø Chuùa Tieân) laø AÙi Töû laø ñoâ thò coå ñaàu tieân cuûa 9 ñôøi Chuùa Nguyeãn. Ñeán khi Nguyeãn Hoaøng saép maát, daën laïi ngöôøi con thöù 6 laø Nguyeãn Phuùc Nguyeân: Ñaát Thuaän Quaûng naøy laø moät nôi trôøi cho anh huøng döïng voõ, vaäy phaûi thöông yeâu nhaân daân, luyeän taäp binh só môùi gaây döïng cô nghieäp muoân ñôøi. 2. Ñoâ thò di saûn thöù 2: Traø Baùt Ñeán naêm 1570, Nguyeãn Hoaøng laïi dôøi töø AÙi Töû vaøo Traø Baùt cuøng huyeän naøy, töùc huyeän Caùt Dinh. Vì theá, coù theå coi Traø Baùt laø ñoâ thò coå thöù hai cuûa doøng Chuùa Nguyeãn.

Hình 8: Baûn ñoà caùc tænh trong vuøng thuû ñoâ Haø Noäi.

vuøng thuû ñoâ Haø Noäi, trong ñoù thuû ñoâ Haø Noäi laø ñoâ thò trung taâm (Hình 8). Ñeán thôøi vua Ñinh Tieân Hoaøng (968-979), tieáp ñeán thôøi vua Leâ Ñaïi

SË 71+72 . 2014

3. Ñoâ thò di saûn thöù 3: Phuùc Yeân (huyeän Quaûng Ñieàn) Sau ñoù, ñeán naêm Bính Daàn (1626), ñôøi chuùa thöù hai laø Nguyeãn Phuùc Nguyeân (hieäu laø Saõi Vöông) cho dôøi cung phuû veà laøng Phuùc An (coøn goïi laø xaõ Phuùc Yeân), huyeän Quaûng Ñieàn, tænh Thöøa Thieân ñeå luyeän binh maõ, thu duïng nhaân taøi, trong ñoù noåi baät coù Ñaøo Duy Töø. Vì theá, ñeán ñôøi chuùa thöù hai, coù theå coi Phuùc Yeân, Quaûng Ñieàn laø ñoâ thò coå thöù ba cuûa doøng Chuùa Nguyeãn.

ß´ thﬁ

4. Ñoâ thò di saûn thöù 4: Kim Long (thò xaõ Höông Traø) Naêm Bính Tyù (1636), chuùa Thöôïng (töùc chuùa Nguyeãn Phöôùc Lan) laïi dôøi phuû vaøo Kim Long (huyeän Höông Traø). Ñaây laø ñoâ thò coå thöù tö cuûa caùc chuùa Nguyeãn. 5. Ñoâ thò di saûn thöù 5: Phuù Xuaân/Hueá Ñeán ñôøi chuùa thöù naêm, goïi laø Chuùa Nguyeãn Phuùc Traân hay chuùa Nghóa (1687-1691), ñaõ coù cuoäc dôøi phuû töø ñaát Kim Long veà laøng Phuù Xuaân vaøo naêm Ñinh Maõo (1687), ñòa theá baèng phaúng, ñeïp ñeõ ñeå choïn ñaát laøm Kinh ñoâ Hueá sau naøy, khi ñoù goïi laø Chính Dinh. Choã phuû cuõ ñeå laøm Thaùi Toâng mieáu thôø chuùa Hieàn (töùc chuùa Nguyeãn Phuùc Taàn, ñôøi chuùa thöù tö). Phuù Xuaân vì theá laø ñoâ thò coå thöù naêm maø caùc chuùa Nguyeãn löïa choïn. Ñaây cuõng laø ñoâ thò coå cuoái cuøng trong thôøi chuùa vaø Vua Nguyeãn. Ñeán ñôøi chuùa thöù 6 laø chuùa Nguyeãn Phöôùc Chu, coøn goïi laø Minh Vöông (1691-1725), Phuù Xuaân ñaõ coù nhöõng ñoåi thay veà maët dieän maïo, nhôø chuùa Nguyeãn choïn laø ñoâ thò trung taâm kinh teá, chính trò cuûa Ñaøng Trong. Chuùa Nguyeãn Phöôùc Chu laø ngöôøi suøng ñaïo Phaät. Chuùa cho ñuùc chuoâng lôùn ñaët ôû laàu chuoâng chuøa Thieân Muï. Chuøa ñöôïc truøng tu lôùn trong dòp naøy (1714).

Nhö vaäy coù theå thaáy raèng chuoãi caùc ñoâ thò di saûn thôøi kyø Chuùa Nguyeãn / Vua Nguyeãn: AÙi Töû - Traø Baùt - Phuùc Yeân - Kim Long - Phuù Xuaân ñaõ taïo neân nhöõng ñoâ thò di saûn sôùm nhaát ôû Thöøa Thieân Hueá vaø vuøng laân caän thôøi baáy giôø, goùp phaàn quan troïng laøm cho Thöøa Thieân Hueá trôû thaønh ñoâ thò giaøu baûn saéc vaên hoùa vaø ñaëc saéc cuûa theá giôùi ôû theá kyû XXI. 6. Caùc ñoâ thò di saûn khaùc ôû phöông Nam ñöôïc hình thaønh trong thôøi Chuùa Nguyeãn / Vua Nguyeãn Beân caïnh vieäc caùc chuùa Nguyeãn vaø sau ñoù laø caùc Vua Nguyeãn môû mang vuøng ñaát Thuaän Hoùa vaø kinh ñoâ Hueá, thì caùc chuùa Nguyeãn vaø Vua Nguyeãn coøn môû roäng laõnh thoå veà phöông Nam. Trong quaù trình naøy, nhaø Nguyeãn ñaõ tieáp thu nhieàu ñoâ thò coå caùc Vöông quoác phöông nam, phaùt trieån caùc vuøng ñoâ thò môùi. 6.1. Ñoâ thò di saûn Saøi Goøn - Chôï Lôùn - Gia Ñònh / TP. HCM Ñeán ñôøi chuùa Nguyeãn Phöôùc Thuï, coøn goïi laø Ninh Vöông (1725-1739), beân caïnh vieäc xaây döïng ôû vuøng Phuù Xuaân, chuùa Nguyeãn coøn ñöa ñaát Gia Ñònh veà Ñaïi Vieät, laáy ñaát Saøi Goøn, laäp dinh Long Hoà Chaâu Ñinh Vieãn. Ñaây cuõng laïi laø moät ñoâ thò nöõa ôû Phöông Nam, môùi chòu quaûn lyù cuûa chuùa Nguyeãn. Ñaát Gia Ñònh, Saøi Goøn maøu môõ töø ñoù trôû thaønh moät ñoâ thò lôùn trong vuøng. Ñeán thôøi chuùa Nguyeãn Phuùc Thuaàn, coøn goïi laø Ñònh Vöông, töùc chuùa Nguyeãn cuoái cuøng, trong dinh coù bieán loaïn vaø sau ñoù suïp ñoå chaám döùt giai ñoaïn 9 ñôøi chuùa Nguyeãn.

Hình 9. Ñieän Voi Reù thôøi Vua Gia Long.

bËn ph≠¨ng

Hình 10. Leã hoäi ôû Hueá.

Vaøo ñôøi chuùa Nguyeãn Phuùc Khoaùt, töùc chuùa thöù 8, coøn goïi laø Voõ Vöông (1739-1765), xöù Thuaän Hoùa khi ñoù coù nhieàu thay ñoåi. Ñoâ thò Hueá ñaõ ñöôïc Leâ Quyù Ñoân moâ taû: nhaø cöûa chaïm goït, töôøng vaùch gaïch ñaù, ñua nhau khoe ñeïp. Caûnh saéc huy hoaøng röïc rôõ, nhoän nhòp ñoâng vui. Veà maët xaây döïng ñoâ thò, coù theå thaáy coù hai ñieän Kim Hoa, Quang Hoa, caùc nhaø Tuï Laïc, Chính Quang, Trung Hoøa, Di Nhieân, ñaøi Söôùng Xuaân, coù coâng ñöôøng, tröôøng hoïc, tröôøng suùng. Maùi lôùn nguy nga, ñaøi cao röïc rôõ maø giaûi voõ, töôøng bao quanh, cöûa boán beà. Caùc nhaø ñeàu laùt neàn baèng ñaù… ÔÛ thöôïng löu vaø haï löu Chính dinh ñeàu laø nhaø quaùn baøy haøng nhö baøn côø. Nhaø thuûy quaân ôû ñoái ngaïn. Xöôûng thuyeàn vaø kho thoùc ôû caùc xaõ Haø Kheâ, Thoï Khang. Phoá chôï lieàn nhau, ñöôøng caùi ñi ôû giöõa. Nhaø cöûa chia khoaûng tieáp nhau, ñeàu laø maùi ngoùi. Thuyeàn buoân baùn, ñoø doïc ngang, ñi laïi nhö maéc cöûi. Thôøi kyø 13 ñôøi Vua Nguyeãn môû ñaàu baèng Vua Gia Long, leân ngoâi naêm Nhaâm Tuaát (1802), ñem quaân ra Baéc Haø thoáng nhaát ñaát nöôùc, xaây döïng laïi Kinh Thaønh môùi toàn taïi cho ñeán ngaøy nay döïa treân thaønh Phuù Xuaân cuõ. Kinh thaønh Hueá ngaøy caøng môû roäng xöùng ñaùng laø Kinh ñoâ cuûa moät ñaát nöôùc cho ñeán naêm 1945. Ñaây laø kinh ñoâ duy nhaát ôû Vieät Nam maø cho ñeán ngaøy nay haàu heát caùc di saûn vaät theå ñöôïc baûo toàn, truøng tu, toân taïo gaàn nhö nguyeân traïng.

6.2. Ñoâ thò di saûn Phan Rí, Phan Rang-Thaùp Chaøm vaø Thuaän Thaønh/ Phan Thieát Naêm 1653 chuùa Hieàn (Nguyeãn Phuùc Taàn) môû mang ñeán ñaát Phan Rang. Naêm 1962 chuùa Nguyeãn Phuùc Chuù ñaët Chieâm Thaønh laøm traán Thuaän Thaønh, ñaët quan cai trò, roài laïi ñoåi thaønh Bình Thuaän. Ñeán 1696 chuùa laïi ñaët phuû Bình Thuaän, Phan Rang, Phan Rí ñoåi thaønh huyeän Yeân Phuùc vaø Hoøa Ña. Nhöõng ñoâ thò cuõ Chieâm Thaønh ñaõ ñöôïc ñaët teân môùi theo chuùa Nguyeãn nhö traán Thuaän Thaønh, phuû Bình Thuaän, Yeân Phuùc, Hoøa Ña, trôû thaønh caùc ñoâ thò di saûn cuûa phía Nam Ñaïi Vieät.

Hình 11. Saøi Goøn xöa

Hình 12. Chôï Lôùn xöa

Theá kyû XVII, chuùa Saõi (Nguyeãn Phuùc Nguyeân 1613-1635) ñaõ gaû coâng chuùa Ngoïc Vaïn cho vua Chaân Laïp laø Chey-Chetta II (1618-1626), vaø vua Chaân Laïp ñaõ phong baø laø Hoaøng Haäu. Töø naêm 1623, daân Ñaïi Vieät ñaõ laøm ruoäng vaø buoân baùn treân ñaát maø ngaøy nay laø Saøi Goøn, môû ñaàu cho cuoäc di daân vaøo vuøng ñaát môùi Chaân Laïp. Vaäy laø töø thôøi chuùa Nguyeãn, ngöôøi Vieät ñaõ di cö vaøo vaø ñònh cö ôû vuøng ñaát maø ngaøy nay laø TP. HCM ñeå töøng böôùc phaùt trieån ñoâ thò ôû vuøng ñaát naøy ngaøy caøng roäng lôùn. 6.3. Ñoâ thò di saûn Bieân Hoøa Taïi Chaân Laïp coù raát nhieàu ngöôøi Chieâm vaø Maõ Lai ñeán sinh soáng, töø SË 71+72 . 2014

Chieâm Thaønh chaïy qua ñeå troán giaëc giaõ. Vì vua Chaân Laïp theo ñaïo Hoài, neân nhoùm ngöôøi naøy ñöôïc öu ñaõi. Ñieàu naøy ñaõ gaây baát bình trong Hoaøng toäc cuõng nhö daân chuùng. Chuùa Hieàn Nguyeãn Phuùc Taàn (16481687) cöû Traán thuû Traán Bieân Dinh (Phuù Yeân) thoáng lónh moät ñaïo quaân vaøo Nam ñeå taùi laäp traät töï. Vua Chaân Laïp ñaõ nhöôøng laïi Bieân Hoøa cho chuùa Nguyeãn. Töø ñoù, ñoâ thò Bieân Hoøa trôû thaønh ñoâ thò di saûn cuûa Ñaïi Vieät. 6.4. Caùc ñoâ thò di saûn khu vöïc ñoàng baèng soâng Cöûu Long Chuùa Nguyeãn cuõng ñaõ môû roäng ñaát ñai vaø phaùt trieån ñoâ thò ôû vuøng ñoàng baèng soâng Cöûu Long vaø caû khu vöïc Haø Tieân, Phuù Quoác baèng caùch thu naïp nhöõng ngöôøi Hoa di daân vì khoâng chòu soáng vôùi trieàu ñình nhaø Thanh. Naêm 1679, coù quan töôùng nhaø Minh Döông Ngaïn Ñòch (Quaûng Taây), phoù töôùng Hoaøng Tieán vaø Toång binh chaâu Cao, chaâu Loâi vaø chaâu Lieâm (Quaûng Ñoâng), Traàn Thöôïng Xuyeân, phoù töôùng laø Traàn An Bình khoâng chòu thaàn phuïc nhaø Thanh, neân ñem 50 thuyeàn, 3000 quaân sang xin laøm daân Vieät. Chuùa Hieàn dung naïp hoï, cho Döông Ngaïn Ñòch ôû Myõ Tho, Traàn Thöôïng Xuyeân ôû Bieân Hoøa, khai khaån vaø thieát laäp phoá phöôøng buoân baùn, thuyeàn buoân cuûa ngöôøi Thanh, phöông Taây, Nhaät Baûn, Java ñi laïi thoâng thöông phoàn thònh. Naêm 1708, Maïc Cöûu xin thaàn phuïc, chuùa Nguyeãn phong cho chöùc Toång Binh Haø Tieân. Töø ñoù, Haø Tieân trôû neân noåi tieáng ôû goùc trôøi Nam trong vònh Xieâm La. Naêm 1739, Goø Coâng vaø Taân An xöa cuõng ñaõ trôû thaønh ñoâ thò di saûn cuûa Ñaïi Vieät. Vaäy laø, vôùi chính saùch môùi cuûa caùc chuùa Nguyeãn vôùi haït nhaân ban ñaàu laø 5 ñoâ thò di saûn vuøng Thöøa Thieân Hueá vaø phuï caän, quaù trình ñoâ thò hoùa cuûa Ñaïi Vieät ñaõ môû roäng veà phía Nam ñeán taän ñoàng baèng soâng Cöûu Long, Haø Tieân vaø Phuù Quoác. Vôùi söï môû roäng naøy laø moät chuoãi ñoâ thò môùi phaùt trieån treân cô sôû cuûa caùc ñoâ thò Chieâm Thaønh, Chaân Laïp tröôùc ñaây, truïc ñoâ thò hoùa theo höôùng Baéc Nam tieáp tuïc phaùt trieån trong thôøi kyø naøy.

III. Boái caûnh 143 naêm hình thaønh vaø phaùt trieån ñoâ thò treân ñòa baøn tænh Thöøa Thieân Hueá sau khi Hueá ñöôïc choïn laøm kinh ñoâ.

Ñòa baøn tænh Thöøa Thieân Hueá voán ñaõ coù moät chuoãi ñoâ thò di saûn thôøi kyø 9 ñôøi chuùa Nguyeãn. Tuy nhieân, ñòa baøn naøy chæ thöïc söï khôûi saéc töø khi Vua Gia Long chính thöùc choïn Hueá laøm Kinh Ñoâ cho nhaø nöôùc Quaân chuû. Chuùng ta coù theå thaáy Thöøa Thieân Hueá bieán ñoåi nhanh choùng veà goùc ñoä phaùt trieån ñoâ thò beân caïnh nhöõng thay ñoåi lôùn lao veà chính trò, kinh teá, xaõ hoäi khaùc. Vieäc ñaàu tieân sau khi thoáng nhaát ñaát nöôùc laø baét tay vaøo xaây döïng Kinh thaønh döïa treân môû roäng ñaát ñai cuûa thaønh cuõ Phuù Xuaân. Tieáp ñeán, Gia Long cho xaây döïng laêng Thieân Thoï (töùc laêng Gia Long sau naøy) taïi Höông Thuûy vaøo naêm 1814. Ñeán ñôøi Vua Nguyeãn thöù hai laø Minh Maïng, con thöù tö cuûa Vua Gia

Hình 13. Ñaøn Nam Giao, Hueá xöa.

SË 71+72 . 2014

Hình 14. Vua Baûo Ñaïi vaø ñoaøn hoä giaù, Hueá xöa.

Long vaø baø Thuaän Thieân Traàn Thò Ñang. OÂng coù nhöõng ñoùng goùp vaøo vieäc phaùt trieån ñoâ thò, naêm 1821, Minh Maïng cho xaây döïng Quoác Söû Quaùn. Töø ñoù toå chöùc caùc cuoäc thi Hoäi thi Ñình töø naêm 1822. Naêm 1831, Minh Maïng chia ranh giôùi ñaát nöôùc thaønh 31 tænh thaønh, boû teân Quaûng Ñöùc ñaët laïi phuû Thöøa Thieân. OÂng coù nhieàu caûi caùch haønh chính. Thôøi Minh Maïng cuõng laø luùc maø Quoác gia ñöôïc ñònh hình laõnh thoå nhö ngaøy nay. Caùc ñôøi Vua Nguyeãn ñaõ coù coâng phaùt trieån Hueá thaønh moät ñoâ thò lôùn, trung taâm chính trò cuûa caû nöôùc Vieät Nam thôøi naøy. Kinh thaønh ñöôïc döïng nhö ngaøy nay coøn thaáy töông ñoái nguyeân veïn, nhöõng Ñaïi Noäi, caùc cöûa thaønh, nhaø Thaùi hoïc, ñieän Thaùi Hoøa… cuøng vôùi kieán truùc, quy hoaïch laïi vuøng Kinh ñoâ, Vua Nguyeãn coøn toå chöùc ñuùc Cöûu Ñænh maø nay vaãn coøn thaáy ôû saân Theá Mieáu. Beân caïnh vieäc xaây döïng cung ñieän, laàu caùc, Vua Nguyeãn coøn cho xaây laêng moä ôû vuøng ngoaïi vi khaù coâng phu vaø ñeïp ñeõ. Caùc coâng trình ñoâ thò cuõng ñöôïc xaây döïng ñeå phuïc vuï Hoaøng toäc vaø daân cö ñoâ thò Kinh thaønh. Vaøo ñôøi Vua Nguyeãn thöù 10 Thaønh Thaùi, Vua cho xaây beänh vieän Trung Öông Hueá, tröôøng Quoác hoïc, caàu Traøng Tieàn, chôï Ñoâng Ba. Ñôøi Vua Khaûi Ñònh, töùc Vua Nguyeãn thöù 12, trieàu ñình cho xaây döïng tröôøng nöõ Ñoàng Khaùnh, môû caùc khoa thi höông, thi hoäi cuoái cuøng. Nhö vaäy coù theå thaáy raèng vôùi 387 naêm thôøi caùc Chuùa Nguyeãn / Vua Nguyeãn, ñaëc bieät laø 143 naêm thôøi caùc Vua Nguyeãn, Hueá ñaõ trôû thaønh kinh ñoâ cuûa nöôùc Ñaïi Vieät xöa, Vieät Nam nay, laø trung taâm cuûa quaù trình ñoâ thò hoùa phöông Nam, laøm cho Hueá noùi rieâng, Thöøa Thieân Hueá noùi chung trôû thaønh chuoãi ñoâ thò haït nhaân, cuøng haøng loaït ñoâ thò veä tinh gaàn, xa ôû phöông Nam. Xeùt veà giaù trò vaên hoùa, khoâng coù baát cöù moät ñoâ thò naøo ôû phöông Nam saùnh kòp.

VI. Keát luaän vaø kieán nghò

1. Nöôùc ta laø moät nöôùc coù lòch söû laâu ñôøi, baét ñaàu laäp nöôùc Xích Quyû caùch ñaây 4.893 naêm, vôùi vò vua ñaàu laø Kinh Döông Vöông, oâng toå cuûa ngöôøi Vieät. Ñaây laø vò vua ñaàu ñöôïc ghi trong chính söû vaø truyeàn thuyeát daân gian. Trong boái caûnh döïng nöôùc vaø giöõa nöôùc hieän nay, ñaëc bieät vôùi söï xaâm laán kieåu môùi cuûa Trung Quoác treân bieån Ñoâng cuûa Vieät Nam, khoâng neân vaø khoâng ai coù quyeàn laøm ngaén ñi lòch söû cuûa nöôùc nhaø. 2. Nôi ñònh ñoâ cuûa Kinh Döông Vöông laø khu vöïc Daâu / Luy Laâu / Lieân Laâu (huyeän Thuaän Thaønh, tænh Baéc Ninh), nôi ngaøi maát vaø coù laêng moä. Nôi ñaây duy nhaát treân ñaát nöôùc Vieät Nam coù moät ngoâi ñeàn thôø 3 vò toå cuûa ngöôøi Vieät: Kinh Döông Vöông - Laïc Long Quaân - AÂu Cô. 3. Vaán ñeà Luy Laâu (Lieân Laâu) ñaõ nhieàu laàn ñöôïc ñònh ñoâ vaø laäp thò. Vì theá, trong ñieàu chænh Quy hoaïch vuøng thuû ñoâ Haø Noäi, nôi ñaây höùa heïn nhieàu khaû naêng laø khu du lòch vaên hoùa lòch söû veà nguoàn, khu taâm linh lôùn vaø quan troïng nhaát nöôùc Vieät Nam ta, vôùi gaàn 5.000 naêm lòch söû. 4. Ruùt kinh nghieäm baøi hoïc töø thuû ñoâ Haø Noäi ñeå nghieân cöùu cho ñoâ thò Thöøa Thieân Hueá, neáu chæ taùch rieâng yeáu toá “ñoâ” (quaân vöông) ñeå xem xeùt laø di saûn vaên hoùa theá giôùi (Hoaøng Thaønh, thaønh coå), trong khi taùch rôøi vôùi yeáu toá “thò” (thò daân) chæ coi khu phoá coå laø moät di saûn quoác gia, khu phoá Phaùp cuõ chöa ñöôïc xem xeùt gì laø moät thieáu soùt, bôûi thaønh - thò, ñoâ - thò, laø 2 yeáu toá khoâng theå taùch rôøi trong suoát quaù trình phaùt trieån cuûa

ß´ thﬁ

bËn ph≠¨ng

caùc ñoâ thò di saûn Vieät Nam gaàn 5000 naêm qua. 5. Vuøng thuû ñoâ Haø Noäi laø vuøng duy nhaát trong soá caùc vuøng ñoâ thò lôùn treân theá giôùi maø trong loøng cuûa noù coù tôùi 6 kinh ñoâ coå - ñoâ thò coå trong suoát gaàn 5000 naêm lòch söû, coù trieån voïng trôû thaønh “Vuøng thuû ñoâ laø vuøng di saûn vaên hoùa theá giôùi”, thì vuøng Thöøa Thieân Hueá cuõng seõ trôû thaønh ñoâ thò coù baûn saéc vaên hoùa ñaëc saéc cuûa theá giôùi bôûi 5 ñoâ thò di saûn haït nhaân, laø trung taâm cuûa quaù trình ñoâ thò hoùa phöông Nam vôùi gaàn 400 naêm lòch söû. 6. Quy hoaïch xaây döïng vuøng tænh Thöøa Thieân Hueá duø ñaõ ñöôïc nghieân cöùu moät caùch heát söùc coâng phu, baøi baûn (hình 13, 14), song ñeå laøm cho Hueá / Thöøa Thieân Hueá trôû thaønh moät ñoâ thò / vuøng ñoâ thò ñaëc saéc cuûa theá giôùi ôû theá kyû XXI, vaãn caàn coù nhöõng nghieân cöùu saâu hôn, toaøn dieän hôn veà maët vaên hoùa - lòch söû - ñoâ thò hoùa, hoã trôï cho luaän ñieåm naøy.

Hình 13. Hieän traïng ñoâ thò hoùa vuøng tænh Thöøa Thieân Hueá.

7. Lòch söû ñoâ thò Vieät Nam trong nhöõng naêm qua chöa coù moät nghieân cöùu xöùng taàm vôùi quaù trình hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa ñoâ thò töông lai: Thöøa Thieân-Hueá. Vì vaäy, tænh caàn sôùm coù moät döï aùn ñieàu tra, khaûo saùt ñeå ñaùnh giaù ñuùng quaù trình hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa ñoâ thò di saûn Thöøa ThieânHueá, sôùm trôû thaønh ñoâ thò Vaên hoùa ñaëc saéc cuûa theá giôùi ñaàu theá kyû XXI. 8. Caùc nhaø ñoâ thò hoïc Vieät Nam tröôùc khi ñöa ra nhöõng lôøi khuyeân caùc ñoâ thò Vieät Nam caàn hoïc taäp gì ôû moâ hình phaùt trieån ñoâ thò cuûa nöôùc ngoaøi taïi vuøng thuû ñoâ Haø Noäi vaø vuøng ñoâ thò hoùa Thöøa Thieân Hueá, caàn xem xeùt vaø toång keát nhöõng moâ hình phaùt trieån caùc ñoâ thò di saûn cuûa Vieät Nam trong quaù khöù maø oâng cha ta ñaõ daøy coâng xaây döïng.

Hình 14. Ñoâ thò Thöøa Thieân Hueá trong töông lai.

Ñoù seõ laø vieäc laøm thieát thöïc ñeå cuï theå hoùa Nghò quyeát Trung öông V khoùa VIII cuûa Ñaûng vaø tinh thaàn cuûa Hoäi nghò trung öông 9 khoùa XI, goùp phaàn giöõ gìn vaø phaùt huy giaù trò vaên hoùa, lòch söû cuûa caùc ñoâ thò di saûn Vieät Nam ñaäm ñaø baûn saéc daân toäc. * Vieän tröôûng Vieän nghieân cöùu ñoâ thò vaø phaùt trieån haï taàng - Toång hoäi Xaây döïng Vieät Nam TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 1. Ñaïi Vieät Söû Kyù Toaøn Thö. Baûn in Noäi Caùc Quan Baûn. Moäc baûn khaéc naêm Chính Hoøa thöù 18 (naêm 1697). Nhaø xuaát baûn Khoa hoïc Xaõ hoäi, Haø Noäi, 1993. 2. Ñieàu chænh Quy hoaïch xaây döïng vuøng tænh Thöøa Thieân Hueá ñeán naêm 2030 vaø taàm nhìn ñeán naêm 2050. Vieän Quy hoaïch ñoâ thò - noâng thoân quoác gia, Boä Xaây döïng, 20132014. 3. Quaûn lyù ñoâ thò di saûn trong quy hoaïch vuøng Thuû ñoâ Haø Noäi. Taïp chí Ngöôøi Xaây döïng - Toång hoäi Xaây döïng Vieät Nam soá 1&2 naêm 2014.

SË 71+72 . 2014

ÑOÂ THÒ BOÁN PHÖÔNG

Trieån voïng

Phaùt trieån kinh teá Thöøa Thieân Hueá trong theá lieân keát Vuøng vaø khu vöïc PGS.TS. Traàn Ñình Thieân

Vieän Kinh teá Vieät Nam

Vò trí ñòa lyù – kinh teá cuûa Thöøa Thieân Hueá

Thöøa Thieân Hueá ôû vò trí trung ñoä cuûa caû nöôùc, laø nôi giao thoa hai mieàn Nam-Baéc. Hueá laø moät trong nhöõng trung taâm vaên hoùa, du lòch, giaùo duïc ñaøo taïo, y teá lôùn cuûa caû nöôùc vaø laø cöïc phaùt trieån kinh teá quan troïng cuûa VKTTÑMT. Do vò trí ñòa lyù ñaëc bieät, Thöøa Thieân Hueá cuõng chieám giöõ moät vò theá ñòa – kinh teá ñoäc nhaát voâ nhò: vöøa laø “thaønh vieân” vuøng Baéc Trung boä (töø Thanh Hoùa ñeán Thöøa Thieân Hueá), vöøa laø “thaønh vieân” vuøng VKTTÑMT (goàm 5 tænh – thaønh phoá: Thöøa Thieân Hueá, Ñaø Naüng, Quaûng Nam, Quaûng Ngaõi, Bình Ñònh), vöøa laø “thaønh vieân” vuøng Duyeân haûi Nam Trung Boä (goàm 9 tænh töø Thöøa Thieân Hueá ñeán Bình Thuaän). Thöøa Thieân Hueá coù moät vò trí chieán löôïc quan troïng, naèm treân truïc giao thoâng xuyeân Baéc Nam (quoác loä 1A vaø ñöôøng saét); ñöôøng Hoà Chí Minh vaø truïc haønh lang Ñoâng-Taây noái Thaùi Lan – Laøo – Vieät Nam theo ñöôøng 9 qua cöûa khaåu Lao Baûo (Quaûng Trò). Ngoaøi ra, tænh coøn coù truïc quoác loä 49 qua cöûa khaåu S10 (A Ñôùt – Taø Vaøng), S3 (Hoàng Vaân – Cu Tai); truïc 14B qua cöûa khaåu Bôø Y, ñöôøng 18 (nöôùc CHDCND Laøo). Ñaây laø caùc truïc haønh lang Ñoâng Taây quan troïng noái caûng Chaân Maây vôùi Nam Laøo vaø Ñoâng Baéc Campuchia, Ñoâng Baéc Thaùi Lan vaø caû tieåu vuøng soâng Meâ Koâng; ñoàng thôøi laø moät trong nhöõng cöûa ngoõ chính thoâng ra bieån Ñoâng; coù caûng haøng khoâng Phuù Baøi. Thaønh phoá Hueá cuøng vôùi Khu Kinh teá (KKT) Chaân Maây – Laêng Coâ vaø thaønh phoá Ñaø Naüng ñöôïc xem laø nhöõng trung taâm lôùn trong VKTTÑMT. Söï gaén keát cuûa Hueá, Chaân Maây – Laêng Coâ vaø Ñaø Naüng caøng trôû neân chaët cheõ sau khi ñöôøng haàm ñeøo Haûi Vaân ñöôïc hoaøn thaønh. Vò trí ñòa – kinh teá nhö treân taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho Thöøa Thieân Hueá phaùt trieån saûn xuaát haøng hoùa vaø môû roäng giao löu kinh teá - xaõ hoäi vôùi caùc tænh trong Vuøng, trong caû nöôùc vaø quoác teá; ñoàng thôøi, noù ñònh vò vai troø keát noái ñaëc bieät quan troïng cuûa Thöøa Thieân Hueá trong söï phaùt trieån Vuøng. Toïa ñoä ñòa lyù ñaëc bieät neâu treân quy ñònh tröôùc vò theá ñòa – kinh teá, vai troø chöùc naêng ñaëc thuø cuûa Thöøa Thieân Hueá trong quaù trình phaùt trieån cuûa caùc vuøng kinh teá maø Thöøa Thieân Hueá tham gia vôùi tö caùch thaønh vieân. Ñoù laø vai troø keát noái vaø lan toûa phaùt trieån ñaëc thuø.

Thöøa Thieân Hueá trong toång theå phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi VKTTÑMT vaø vuøng Duyeân haûi mieàn Trung.

Nghò quyeát 39-NQ/TW xaùc ñònh “Chuyeån dòch cô caáu kinh teá vuøng (cuûa VKTTÑMT) theo höôùng coâng nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùa,... Ñaåy maïnh phaùt trieån kinh teá bieån gaén vôùi kinh teá cöûa khaåu; kinh teá goø ñoài phía Taây gaén vôùi kinh teá doïc ñöôøng Hoà Chí Minh qua vuøng. Xaây döïng vuøng KTTÑMT trôû thaønh vuøng phaùt trieån naêng ñoäng, taïo vieäc

SË 71+72 . 2014

ß´ thﬁ laøm, naâng cao möùc soáng vaø trình ñoä daân trí cho caùc taàng lôùp daân cö, ñöa vuøng coù trình ñoä phaùt trieån treân möùc trung bình cuûa caû nöôùc. Toác ñoä taêng tröôûng trung bình cuûa vuøng gaáp 1,3 – 1,4 laàn toác ñoä cuûa caû nöôùc. Tieáp tuïc xaây döïng caùc khu kinh teá...”. Nghò quyeát cuõng xaùc ñònh ñoái vôùi khu vöïc Chaân Maây, troïng taâm laø phaùt trieån caûng, coâng nghieäp, thöông maïi, dòch vuï du lòch. Nhieàu Nghò quyeát cuûa Boä Chính trò, cuûa Chính phuû vaø caùc Quyeát ñònh cuûa Thuû töôùng Chính phuû khaúng ñònh phaûi thuùc ñaåy phaùt trieån maïnh caùc khu kinh teá cuûa vuøng KTTÑMT, taïo caùc haït nhaân phaùt trieån vuøng nhaèm phaùt huy tieàm naêng, vò trí ñòa lyù vaø caùc lôïi theá so saùnh cuûa vuøng, töøng böôùc phaùt trieån vuøng KTTÑMT thaønh moät trong nhöõng vuøng phaùt trieån naêng ñoäng cuûa caû nöôùc, ñaûm baûo vai troø haït nhaân taêng tröôûng vaø thuùc ñaåy phaùt trieån khu vöïc mieàn Trung vaø Taây Nguyeân. Trong lieân keát vuøng, coù cô sôû ñeå nhaän dieän theá maïnh cô caáu troäi baät cuûa toaøn boä vuøng Duyeân haûi mieàn Trung, bao goàm cuûa Thöøa Thieân Hueá, laø dòch vuï - du lòch cao caáp. Khaùc vôùi phaùt trieån coâng nghieäp hay noâng nghieäp, vieäc phaùt trieån du lòch phaûi döïa treân nguyeân taéc lieân keát vuøng vôùi tö caùch laø yeáu toá quyeát ñònh hieäu quaû. Nguyeân taéc naøy haøm yù mieàn Trung chæ phaùt trieån ñöôïc toát nhaát trong söï lieân keát caùc ñòa phöông trong vuøng ñeå phaùt huy theá maïnh du lòch – coù theå coi laø moät lôïi theá so saùnh maïnh troäi baät so vôùi nhieàu vuøng khaùc trong caû nöôùc. Vieäc Thöøa Thieân Hueá löïa choïn phaùt trieån dòch vuï - du lòch laø höôùng chieán löôïc öu tieân khoâng chæ baét nguoàn töø yeâu caàu phaùt huy theá maïnh rieâng cuûa tænh maø coøn laø moät söï löïa choïn chieán löôïc cuûa Vuøng, moät ñònh höôùng phaùt trieån cho vuøng vaø vì caû vuøng. Ñònh höôùng naøy phuø hôïp vôùi muïc tieâu chieán löôïc cuûa Ñaïi hoäi Ñaûng boä tænh: Xaây döïng Thöøa Thieân Hueá thaønh Trung taâm Vaên hoùa - Du lòch taàm côõ quoác gia vaø quoác teá, moät trung taâm giaùo duïc - ñaøo taïo, trung taâm y teá chuyeân saâu. Ñaây cuõng laø cô sôû ñeå löïa choïn ñònh höôùng phaùt trieån daøi haïn cho caùc toïa ñoä phaùt trieån chuû yeáu cuûa tænh, vôùi hai toïa ñoä trung taâm - ñoät phaù phaùt trieån laø Coá ñoâ Hueá vaø Khu Kinh teá Chaân Maây - Laêng Coâ, khoâng theo höôùng phaùt trieån coâng nghieäp “coå ñieån” maø höôùng tôùi ñoâ thò du lòch – dòch vuï hieän ñaïi, ñaúng caáp cao theo tieâu chuaån quoác teá.

Thöøa Thieân Hueá trong Chieán löôïc phaùt trieån haønh lang kinh teá Ñoâng-Taây (Thaùi Lan – Laøo – Vieät Nam)

Trong chieán löôïc phaùt trieån haønh lang Ñoâng-Taây trong Tieåu vuøng Meâ Koâng môû roäng (GMS), noåi baät yù töôûng lieân keát caùc quoác gia vaø laõnh thoå trong GMS theo haønh lang giao thoâng kinh teá Ñoâng-Taây nhaèm söû duïng caùc caûng mieàn Trung Vieät Nam laøm cöûa ngoõ “ra-vaøo” cho haøng xuaát vaø nhaäp khaåu töø Nam Laøo, Ñoâng Baéc Thaùi Lan qua caùc caûng bieån mieàn Trung Vieät Nam. Caùc nöôùc trong khu vöïc ñang taäp trung thöïc hieän yù töôûng naøy vaø cuøng nhau thuùc ñaåy söï phaùt trieån cuûa cô sôû haï taàng giao thoâng. Caùc con ñöôøng lôùn ñang ñöôïc naâng caáp, xaây döïng, noái caùc vuøng noäi ñòa cuûa Thaùi Lan vaø Laøo vôùi mieàn Trung Vieät Nam, tôùi caùc caûng bieån, trong ñoù Chaân Maây laø moät trong nhöõng caûng quan troïng baäc nhaát. Caùc tuyeán giao thoâng naøy ñöôïc döï baùo seõ khuyeán khích thöông maïi trong GMS, ví duï haøng Thaùi Lan hoaëc Vieät Nam saûn xuaát tôùi Laøo. Haønh lang kinh teá seõ laø ñoäng löïc thuùc ñaåy söï phaùt trieån cuûa coâng nghieäp vaø thöông maïi:

bËn ph≠¨ng

n Kích thích saûn xuaát vaø xuaát khaåu saûn phaåm noâng laâm nghieäp töø nhieàu ñòa ñieåm trong noäi ñòa, caû töø mieàn Trung Vieät Nam laãn töø caùc nöôùc laùng gieàng. Quaù trình naøy seõ keùo theo moät söï phaùt trieån nhaát ñònh cuûa caùc ngaønh coâng nghieäp cheá bieán. Hoaït ñoäng cheá bieán ñöôïc thöïc hieän ôû nhöõng nôi coù nguyeân lieäu khoâng nhöõng ôû vuøng bieån mieàn Trung maø ôû caû nhöõng nôi chòu taùc ñoäng aûnh höôûng nhö Taây Nguyeân vaø caû ôû caùc nöôùc GMS; kích thích ña daïng hoùa hoaït ñoäng saûn xuaát taïi Ñoâng Baéc Thaùi Lan (trong boán nöôùc lieân quan, Thaùi Lan laø nöôùc coâng nghieäp hoùa cao nhaát). n Haønh lang kinh teá seõ khuyeán khích söï phaùt trieån vaø ña daïng hoùa coâng nghieäp noùi chung trong vuøng treân cô sôû naâng caáp caûng vaø cô sôû haï taàng, keát hôïp vôùi caùc yeáu toá khaùc nhö naâng cao tay ngheà lao ñoäng vaø caûi thieän moâi tröôøng chính saùch, luaät phaùt...

Caùc haønh lang kinh teá Ñoâng-Taây cuûa Mieàn Trung Vieät Nam ñi qua Thöøa Thieân Hueá: + Haønh lang kinh teá Ñoâng Taây (EWEC) daøi khoaûng 1.600km, chaïy treân laõnh thoå boán nöôùc: Myanmar, Thaùi Lan, Laøo, Vieät Nam, hieän laø tuyeán ñöôøng boä duy nhaát noái AÁn Ñoä Döông vôùi Thaùi Bình Döông. Ñieåm ñaàu cuûa EWEC laø cöûa khaåu Mawlamyine (bang Mon, Myanmar), qua bieân giôùi Myanmar – Thaùi, chaïy qua 7 tænh cuûa Thaùi Lan, qua Laøo, baét ñaàu töø Savanakhet ñeán cöûa khaåu Dansavanh, khoaûng treân 200km. Qua bieân giôùi Laøo-Vieät, EWEC chaïy töø cöûa khaåu Lao Baûo (Quaûng Trò) qua coá ñoâ Hueá, qua Chaân Maây – Laêng Coâ vaø xuoáng Ñaø Naüng. + Heä thoáng giao thoâng tuyeán Haønh lang kinh teá Ñoâng-Taây ñöôïc xuùc tieán xaây döïng töø naêm 1992. Ñeán nay, caùc tuyeán ñöôøng cô baûn ñaõ hoaøn thaønh. Haønh lang chính thöùc ñi vaøo hoaït ñoäng töø naêm 2007 maø hai nöôùc ñang ñöôïc thuï höôûng lôïi ích nhieàu nhaát laø Thaùi Lan vaø Vieät Nam. + Ngoaøi haønh lang kinh teá Ñoâng-Taây trong GMS neâu treân, giöõa Vieät Nam vaø Thaùi Lan coøn nhieàu tuyeán ñöôøng boä noái lieàn nhau qua Laøo, cuõng ñöôïc goïi laø nhöõng “haønh lang Ñoâng-Taây”. Cuï theå ñi qua mieàn Trung coøn coù caùc tuyeán: n Tuyeán Nakhon Phanom (Thaùi Lan) – Thakhet Khammouan (Laøo) – Haø Tónh theo QL8 (VN), QL1A ra caûng Vuõng AÙng. n Tuyeán Nakhon Phanom (Thaùi Lan) – Thakhet Khammouan (Laøo) – Ñoàng Hôùi – Haø Tónh – Vinh (Vieät Nam) ñi theo QL 12, 15 vaø 1A. n Tuyeán Ubon Rachathani (Thaùi Lan) – Champasak – Atapö (Laøo) – Kontum – Bình Ñònh (Vieät Nam) theo QL19. Ngoaøi ra töø Strung Treng (Campuchia) theo QL78 – Ratanakiri (Campuchia) – Gia Lai – Bình Ñònh theo QL19 ra caûng Quy Nhôn. Nhö vaäy, treân laõnh thoå Vieät Nam, haønh lang Ñoâng-Taây seõ ñi qua caùc tuyeán Quoác loä chính: 7, 8, 9, 14, 14B, 19, 40, noái vôùi heä thoáng (chuoãi) caûng bieån mieàn Trung goàm caùc caûng: Cöûa Loø, Vuõng AÙng, Chaân Maây, Tieân Sa, Dung Quaát, Quy Nhôn. Söï daøy ñaëc cuûa caùc tuyeán lieân keát ngang nhö vaäy cho thaáy trieån voïng phaùt trieån to lôùn cuûa khu vöïc roäng lôùn nhieàu tieàm naêng naøy. Söï troãi daäy gaàn ñaây cuûa Myanmar gaén vôùi vieäc hình thaønh Coäng ñoàng kinh teá ASEAN seõ taïo thaønh moät cuù huyùch maïnh cho quaù trình lieân keát khu vöïc ñang bò traàm laéng trong maáy naêm qua. Chieán löôïc phaùt trieån haønh lang Ñoâng-Taây coù yù töôûng xuyeân suoát laø lieân keát caùc quoác gia vaø laõnh thoå trong GMS theo haønh lang giao thoâng kinh teá Ñoâng-Taây nhaèm söû duïng caùc caûng mieàn Trung Vieät SË 71+72 . 2014

Nam laøm cöûa ngoõ “ra-vaøo” cho haøng xuaát vaø nhaäp khaåu töø Nam Laøo, Ñoâng Baéc Thaùi Lan. Thöïc hieän yù töôûng naøy, caùc con ñöôøng lôùn xuyeân quoác gia ñöôïc naâng caáp, xaây döïng môùi, noái caùc vuøng noäi ñòa cuûa Thaùi Lan, Laøo vaø mieàn Trung Vieät Nam tôùi caùc caûng bieån, trong ñoù Chaân Maây laø moät caûng quan troïng. Ngoaøi vieäc khuyeán khích thöông maïi xuaát-nhaäp khaåu ngoaøi vuøng GMS qua caùc tuyeán noùi treân, caùc tuyeán giao thoâng naøy coøn ñöôïc döï baùo seõ khuyeán khích thöông maïi GMS, ví duï nhö haøng Thaùi Lan hoaëc Vieät Nam saûn xuaát tôùi Laøo. Caùc haønh lang kinh teá Ñoâng-Taây cuûa mieàn Trung Vieät Nam – caùc tuyeán ñöôøng xuyeân AÙ caét ngang laõnh thoå Vieät Nam töø caûng bieån ñeán Trung vaø Nam Laøo vaø caùc nöôùc trong khu vöïc – ñöôøng 9, ñöôøng 49, ñöôøng 14B – ñeàu noái hoaëc coù khaû naêng keát noái Khu kinh teá Chaân Maây – Laêng Coâ cuûa Thöøa Thieân Hueá vôùi vuøng Trung vaø Nam laøo, Ñoâng Baéc Campuchia, Ñoâng Baéc Thaùi Lan qua caùc cöûa khaåu Lao Baûo, Hoàng Vaân – Cu Tai, A Ñôùt – Taø Vaøng, Bôø Y. Ñaây laø caùc tuyeán truïc lieân keát söï phaùt trieån cuûa khu vöïc Chaân Maây – Laêng Coâ vaø tænh Thöøa Thieân Hueá vôùi caùc neàn kinh teá ASEAN naèm trong haønh lang Ñoâng - Taây. Trong caùc haønh lang kinh teá ôû mieàn Trung, caàn ñaëc bieät nhaán maïnh vò trí chieán löôïc noåi baät cuûa haønh lang kinh teá Ñoâng- Taây noái lieàn Myanmar – Thaùi Lan – Laøo – Vieät Nam – Bieån Ñoâng qua cöûa khaåu Lao Baûo, theo ñöôøng 9 qua caûng Chaân Maây vaø Ñaø Naüng. Ñöôøng quoác loä soá 9 – xuyeân qua 3 nöôùc Vieät Nam – Laøo – Thaùi Lan theo höôùng Ñoâng-Taây laø con ñöôøng ngaén nhaát vaø thuaän lôïi nhaát trong hoaït ñoäng löu thoâng giöõa tieåu vuøng soâng Meâkoâng noùi rieâng vaø khu vöïc Ñoâng AÙ vaø Taây AÙ noùi chung. Khi ñöôøng 18 cuûa Laøo ñöôïc ñöa vaøo söû duïng, keát noái vôùi ñöôøng 14B qua ñöôøng haàm ñeøo Haûi Vaân thì khu vöïc caûng Chaân Maây ñoùng vai troø laø moät trong nhöõng cöûa “Vaøo” – “Ra” quan troïng cuûa tuyeán haønh lang naøy. Quy hoaïch toång theå phaùt trieån khu vöïc bieân giôùi ba nöôùc Vieät Nam – Laøo – Campuchia ñaõ ñöôïc Thuû töôùng Chính phuû ba nöôùc thoâng qua taïi Vieâng Chaên thaùng 12 naêm 2004 cuõng nhaán maïnh höôùng öu tieân ñaàu tö ñeå hình thaønh moät haønh lang kinh teá, thöông maïi Ñoâng-Taây noái mieàn Trung Vieät Nam vôùi vuøng Nam Laøo, Ñoâng Baéc Thaùi Lan vaø phía Baéc Campuchia. Trong haønh lang kinh teá naøy, caûng Chaân Maây vaø caûng Tieân Sa seõ laø ñaàu moái phía Ñoâng cuûa haønh lang Ñoâng-Taây. Trong theá chung ñoù, vieäc xaây döïng caûng Chaân Maây vaø KKT Chaân Maâu – Laêng Coâ vôùi vai troø ñaàu moái phía Ñoâng seõ taïo ñoäng löïc môùi vaø söùc lan toûa phaùt trieån maïnh doïc tuyeán duyeân haûi mieàn Trung vaø ra caùc nöôùc doïc haønh lang. Ñeán löôït mình, hoaït ñoäng cuûa haønh lang Ñoâng-Taây lai trôû thaønh ñieàu kieän thuùc ñaåy söï phaùt trieån kinh teá ña daïng cuûa KKT Chaân Maây – Laêng Coâ – phaùt trieån noâng, laâm, ngö nghieäp haøng hoùa vaø xuaát khaåu taïi choã, phuïc vuï khaùch vaän taûi vaø khaùch du lòch. Coâng nghieäp phaùt trieån gaén vôùi caûng; ngaønh cô khí söûa chöõa caùc phöông tieän vaän taûi thuûy, boä coù cô hoäi phaùt trieån. Cuøng vôùi quaù trình môû roäng caûng vaø söï gia taêng cuûa caùc hoaït ñoäng trung chuyeån haøng hoùa, ngaønh du lòch seõ coù ñieàu kieän thu huùt du khaùch trong nöôùc vaø cuûa caùc nöôùc laùng gieàng noäi ñòa khoâng coù bieån. Ñaây laø nhöõng ñieàu kieän kinh teá - xaõ hoäi ñeå xaây döïng moät ñoâ thò ven bieån hieän ñaïi, coù trieån voïng lôùn naèm treân haønh lang phaùt trieån quoác teá.

SË 71+72 . 2014

Tuyeán haønh lang thöông maïi quoác teá noái mieàn Trung Vieät Nam vôùi caùc nöôùc laùng gieàng coù theå ñöa khu vöïc naøy trôû thaønh moät trung taâm thöông maïi ôû khu vöïc Chaâu AÙ – Thaùi Bình Döông. Ñoái vôùi mieàn Trung, söï phaùt trieån cuûa haønh lang naøy seõ keùo theo vieäc hình thaønh caùc haønh lang phaùt trieån khaùc: n Tuyeán haønh lang coâng nghieäp – caûng bieån Chaân Maây – Ñaø Naüng – Dung Quaát; n Tuyeán haønh lang thöông maïi Lao Baûo – Ñoâng Haø – Chaân Maây; n Tuyeán haønh lang phaùt trieån toång hôïp Hueá - Chaân Maây – Ñaø Naüng (coâng nghieäp – thöông maïi – du lòch). n Tuyeán haønh lang du lòch Quaûng Bình (Phong Nha) – Quaûng Trò (Thaønh coå) – Thöøa Thieân Hueá (Coá ñoâ, Ñaàm phaù, Baïch Maõ, Laêng Coâ) – Ñaø Naüng (Sôn Traø – Non Nöôùc, Baø Naø) – Quaûng Nam (Hoäi An, Myõ Sôn). Trong caùc tuyeán haønh lang lieân keát phaùt trieån neâu treân, caàn ñaëc bieät nhaán maïnh tuyeán thöù 4. Söï nhaán maïnh naøy gaén vôùi vò trí ñòa lyù ñoäc ñaùo cuûa Thöøa Thieân Hueá - vieäc ñoàng thôøi laø “thaønh vieân” cuûa nhieàu vuøng kinh teá laøm cho Thöøa Thieân Hueá trôû thaønh tænh coù chöùc naêng ñòa – kinh teá ñoäc nhaát voâ nhò: Ngoaøi chöùc naêng lieân keát phaùt trieån vuøng gioáng nhö baát cöù tænh naøo cuûa Duyeân haûi mieàn Trung, Thöøa Thieân Hueá coøn ñoùng vai troø lieân keát phaùt trieån lieân vuøng nhö moät söù meänh töï nhieân: Noái vuøng Baéc Trung Boä vôùi vuøng Duyeân haûi mieàn Trung vaø vuøng KTTÑMT thaønh moät chuoãi phaùt trieån. Ñaây laø moät chöùc naêng rieâng coù, ñaëc bieät, khoâng coù ôû baát cöù tænh naøo. Noù coù theå trôû thaønh moät lôïi theá phaùt trieån tuyeät ñoái cuûa Thöøa Thieân Hueá. Chuoãi lieân keát phaùt trieån lieân vuøng ñaàu tieân vôùi Thöøa Thieân Hueá laøm ñaàu moái chính laø chuoãi Du lòch. Do theá maïnh ñaëc thuø cuûa caùc tænh mieàn Trung laø du lòch, Thöøa Thieân Hueá, vôùi theá maïnh du lòch troäi baät cuûa mình, coù vai troø chöùc naêng laø ñaàu moái taïo lieân keát phaùt trieån ngaønh Du lòch cuûa vuøng Baéc Trung Boä vôùi cuûa VKTTÑMT vaø vuøng Duyeân haûi phía Nam. Ñoù laø söï keát noái Di saûn Thieân nhieân Theá giôùi Phong Nha – Keû Baøng – Vuøng hang ñoäng Sôn Ñooøng cuûa Quaûng Bình vôùi Di saûn Theá giôùi Coá ñoâ Hueá vaø Vuøng ñaàm phaù Chaân Maây – Laêng Coâ, vôùi Ñaø Naüng vaø vôùi hai di saûn Vaên hoùa Theá giôùi laø Hoäi An vaø Myõ Sôn. Trong caùc toïa ñoä du lòch haïng nhaát naøy, caàn löu yù ñeán trieån voïng ñaëc bieät to lôùn cuûa taøi nguyeân du lòch Quaûng Bình. Söï keát noái chuoãi du lòch lieân Vuøng naøy laø ñoäc nhaát voâ nhò ôû ñaúng caáp cao nhaát theá giôùi. Ñoù laø moû vaøng cho mieàn Trung maø Hueá chính laø trung ñieåm, coøn Thöøa Thieân Hueá chính laø toïa ñoä lieân keát lieân vuøng. Phaùt huy ñöôïc theá maïnh lieân keát naøy, mieàn Trung seõ coù cuù ñoät phaù maïnh ñeå böùt leân trong cuoäc ñua tranh phaùt trieån ôû taàm möùc chieán löôïc toaøn caàu.

Nhaän dieän vaø ñònh vò Thöøa Thieân Hueá trong quaù trình phaùt trieån hieän ñaïi Laø vuøng – ñòa phöông phaùt trieån “ñi sau”, söï phaùt trieån Thöøa Thieân - Hueá caàn döïa treân 5 nguyeân taéc tieáp caän – ñònh höôùng sau: 1. Hieän ñaïi vaø phaùt trieån beàn vöõng; 2. Döïa vaøo lôïi theá vaø taïo söï khaùc bieät; 3. Lieân keát vuøng ñeå cuøng thaéng;

ß´ thﬁ

bËn ph≠¨ng

4. Môû cöûa vaø hoäi nhaäp quoác teá; 5. Ñoät phaù phaùt trieån.

trieån ñuùng nghóa - ñuû maïnh vaø coù söùc lan toûa phaùt trieån roäng – ñeå keùo caû tænh tieán vöôït leân theo quyõ ñaïo hieän ñaïi.

Thöïc söï, Thöøa Thieân - Hueá mang ñaäm nhöõng neùt baûn saéc ñòa lyù töï nhieân vaø vaên hoùa. Ñoù laø: n Coá ñoâ, baûn saéc vaø tính caùch vaên hoùa Hueá (quyù phaùi, eâm ñeàm, tính laëng); n Bieån ñeïp (Chaân Maây – Laêng Coâ, Thuaän An); n Soâng ñeïp (Soâng Höông); n Ñoäc ñaùo; ñaàm phaù + möa Hueá. n Toïa ñoä keát noái: Naèm treân con ñöôøng Di saûn mieàn Trung, xuyeân qua caùc di saûn theá giôùi (ñoäng Phong Nha – Keû Baøng, Coá ñoâ Hueá, Phoá coå Hoäi An vaø Thaùnh ñòa Myõ Sôn), vaø caùc di saûn quoác gia (Thaønh Quaûng Trò, röøng Baïch Maõ, daûi bieån Chaân Maây – Laêng Coâ, Baõi bieån Ñaø Naüng – Nguõ Haønh Sôn, nuùi Baø Naø,...).

Thaønh phoá Hueá, duø coù theá maïnh laø Coá ñoâ, laø trung taâm chính trò - vaên hoùa cuûa tænh nhöng chöa thöïc söï laø moät trung taâm phaùt trieån ñuùng nghóa, ñaëc bieät laø veà maët kinh teá, coù theå ñoùng vai troø ñaàu taøu phaùt trieån cho toaøn tænh vaø coù khaû naêng thuùc ñaåy söï phaùt trieån vuøng. Ngay caû vieäc khai thaùc lôïi theá phaùt trieån quan troïng nhaát cuûa Hueá laø vaên hoùa vaø vò theá Coá ñoâ, cho ñeán nay, veà thöïc chaát, vaãn chuû yeáu theo phöông thöùc “khai thaùc taøi nguyeân thoâ” (taäp trung khai thaùc lôïi theá coù saün, ít taïo ta giaù trò gia taêng môùi). Caùch phaùt trieån Hueá chöa roõ taàm nhìn vaø ñònh höôùng hieän ñaïi, chöa ñuû taàm côõ caïnh tranh quoác teá, chöa ñaët trong söï keát noái vuøng – quoác gia vaø quoác teá neân chöa taïo ra söùc loâi keùo vaø söùc lan toûa phaùt trieån maïnh.

Ñoù laø nhöõng yeáu toá ñoäc ñaùo cuûa Thöøa Thieân - Hueá, hieám coù khoâng chæ trong phaïm vi quoác gia maø caû treân phaïm vi quoác teá. Vieäc keát hôïp chuùng laïi thaønh moät toå hôïp “ñoäc nhaát voâ nhò” ñaëc saéc Thöøa Thieân Hueá, laøm cho lôïi theá so saùnh noåi baät cuûa tænh trôû thaønh moät lôïi theá tuyeät ñoái. Ñònh höôùng phaùt trieån Chaân Maây – Laêng Coâ phaûi tính ñeán toå hôïp lôïi theá phaùt trieån “ñoäc nhaát voâ nhò” naøy ñeå phaùt huy noù toái ña. So vôùi nhieàu ñòa phöông khaùc, nhaát laø caùc ñòa phöông duyeân haûi mieàn Trung, Thöøa Thieân - Hueá laø tænh ñaát roäng, ngöôøi thöa (töông ñoái). Trình ñoä phaùt trieån kinh teá noùi chung, cuûa coâng nghieäp – dòch vuï noùi rieâng cuûa tænh chöa cao. Nhöõng ñaëc ñieåm naøy coù khaû naêng sinh ra hai heä luïy phaùt trieån quan troïng. Moät laø tình traïng maát caân ñoái nghieâm troïng giöõa caùc nguoàn löïc phaùt trieån cuûa tænh (lôïi theá veà nguoàn löïc töï nhieân – quyõ ñaát, taøi nguyeân du lòch nhöng baát lôïi theá veà voán, coâng ngheä vaø theå cheá). Söï maát caân ñoái naøy, neáu khoâng ñöôïc khaéc phuïc, seõ laøm giaûm söùc haáp daãn, söùc caïnh tranh thu huùt caùc nguoàn löïc phaùt trieån töø beân ngoaøi cuûa Thöøa Thieân - Hueá. Söï thieáu huït caùc nguoàn löïc coù chöùc naêng taïo giaù trò gia taêng (voán ñaàu tö, coâng ngheä vaø nguoàn nhaân löïc chaát löôïng cao) laøm cho ñòa phöông bò thieät thoøi trong vieäc phaân boå lôïi ích taêng tröôûng. Hai laø do trình ñoä phaùt trieån kinh teá cuûa Thöøa Thieân - Hueá coøn töông ñoái thaáp, laïi chöa ñònh hình moät caáu truùc kinh teá - ñoâ thò döïa treân neàn taûng coâng nghieäp (nhaát laø coâng nghieäp cô khí coå ñieån) neân trong quaù trình taêng tröôûng vaø phaùt trieån nhanh, hieän ñaïi, chi phí ñieàu chænh cô caáu cuûa tænh seõ thaáp. Ñieàu ñoù cho pheùp Thöøa Thieân - Hueá höôùng tôùi vieäc xaây döïng moät cô caáu kinh teá - xaõ hoäi hieän ñaïi maø khoâng phaûi traû chi phí “phaù dôõ”, caáu truùc cuõ vôùi möùc ñeàn buø lôùn. Ñaây laø moät lôïi theá caïnh tranh chieán löôïc cuûa tænh. Laäp luaän treân coù nghóa raèng caùch xöû lyù hai heä luïy phaùt trieån seõ ñònh hình truïc tö duy phaùt trieån cuûa Thöøa Thieân - Hueá. Nhöng seõ laø sai laàm nghieâm troïng neáu beân caïnh caùc ñieåm maïnh, laïi khoâng chuù yù nhaän dieän roõ caùc ñieåm “yeáu” hay “baát lôïi theá” cuûa Thöøa Thieân - Hueá khi trieån khai chieán löôïc cuûa tænh. Xin ñöôïc neâu moät soá ñieåm “yeáu” noåi baät laø: Cho ñeán nay, Tænh vaãn chöa coù moät “ñaàu taøu” hay moät trung taâm phaùt

Coù theå nhaän xeùt toång quaùt raèng cho ñeán nay, Thöøa Thieân - Hueá vaãn ñang trong quaù trình tìm kieám vaø ñònh hình moät caáu truùc phaùt trieån phuø hôïp vôùi caùc ñieàu kieän thôøi ñaïi vaø naêng löïc cuûa mình, cho pheùp khai thaùc hieäu quaû theá maïnh khaùc bieät, mang tính toång hôïp tænh vaø lieân keát vuøng. Haï taàng cô sôû, bao goàm haï taàng giao thoâng, heä thoáng cung caáp naêng löôïng haï taàng ñoâ thò, coøn yeáu keùm (thieáu huït, khoâng ñoàng boä heä thoáng, aùch taéc). Söï yeáu keùm coøn theå hieän roõ ôû möùc ñoä keát noái cuûa Thöøa Thieân - Hueá vôùi caùc tænh khaùc trong vuøng chöa cao, coøn mang tính “ñoäc ñaïo”, hieåu theo nghóa môùi chuû yeáu tính ñeán lieân keát giao thoâng, chöa quan taâm ñeán khía caïnh lieân keát kinh teá - vaên hoùa – du lòch. Trong lieân keát giao thoâng thì cuõng chæ môùi tính ñeán giao thoâng ñöôøng boä, chöa phoái hôïp lieân keát ñöôøng thuûy, lieân keát caûng bieån,... Caùc tuyeán ñöôøng keát noái vôùi caûng bieån, haï taàng ñoâ thò - caûng bieån, nhìn chung coøn raát “hoang sô”. Caûng Thuaän An, caûng Chaân Maây ñang laø nhö vaäy, thieáu “haäu phöông” ñoâ thò neân khoù buøng noå phaùt trieån theo ñuùng nghóa. Haï taàng du lòch cuûa tænh cuõng coøn yeáu vaø trình ñoä chöa cao, chöa coù naêng löïc phuïc vuï du lòch – leã hoäi taàm côõ vaø ñaúng caáp. Haï taàng yeáu keùm laø khaâu taéc ngheõn taêng tröôûng chung cuûa caû neàn kinh teá. ÔÛ caáp quoác gia, söï taéc ngheõn naøy chöa coù trieån voïng ñöôïc giaûi toûa sôùm. Vì vaäy, ñeå taïo ñoät phaù vaø lan toûa phaùt trieån, trong ngaén vaø trung haïn cho ñòa phöông mình, Thöøa Thieân - Hueá phaûi coù giaûi phaùp rieâng, trong ñoù, caàn bieát caùch taäp trung öu tieân nguoàn löïc cho nhöõng vuøng ñoäng löïc, nhöõng nuùt phaùt trieån mang tính ñoät phaù ñeå phaù vôõ theá beá taéc. n Nguoàn nhaân löïc cuûa Thöøa Thieân - Hueá cuõng naèm trong tình traïng chung laø yeáu vaø thieáu. Tình traïng “chaûy maùu nhaân löïc treû” ñang khaù traàm troïng cuûa Hueá cho thaáy, ngoaøi caùc nguyeân nhaân thuoäc veà tình caûm vaø vaên hoùa, maáu choát vaán ñeà laø ôû choã söùc haáp daãn phaùt trieån cuûa tænh ñoái vôùi chính ngöôøi daân ñòa phöông, tröôùc heát vaø quan troïng nhaát laø theá heä treû, coøn raát yeáu. Ñaây laø trôû ngaïi ñaëc bieät to lôùn ñoái vôùi noã löïc phaùt trieån Thöøa Thieân - Hueá thaønh trung taâm vaên hoùa, khoa hoïc vaø coâng nghieäp – coâng ngheä cao. n Söï thieáu vaéng löïc löôïng doanh nhaân, chuû theå phaùt trieån quan troïng baäc nhaát, cuõng laø vaán ñeà ñang ñaët ra raát gay gaét. Trong heä thoáng phaân coâng lao ñoäng quoác teá theo chuoãi cung öùng nhö hieän nay, khoù coù theå taïo laäp nhanh moät neàn coâng nghieäp hieän ñaïi coù neàn taûng baûn SË 71+72 . 2014

ñòa vöõng chaéc ôû ñòa phöông neáu khoâng coù löïc löôïng doanh nhaân huøng maïnh cuûa Thöøa Thieân - Hueá (hieåu theo nghóa ñònh cö doanh nghieäp laâu daøi ôû ñaây). n Quy moâ thò tröôøng nhoû, daân cö thu nhaäp thaáp, soáng khaù phaân taùn (1/3 daân soá caû tænh taäp trung soáng ôû Hueá, treân dieän tích 70km2 trong toång soá 5.500km2 cuûa caû tænh) cuõng laø moät ñieåm baát lôïi theá kinh teá quan troïng. Vieäc taïo laäp ra nhöõng ñoâ thò môùi, nhaát laø ñoâ thò hieän ñaïi, laø baøi toaùn phaùt trieån khoâng theå giaûi nhanh, vaø cuõng khoâng deã giaûi quyeát ôû ñaây. Thaønh phoá Hueá - toaøn tænh töông lai, bao goàm Coá ñoâ Hueá vaø chuoãi caùc ñoâ thò hieän taïi, trong ñoù moät ñieåm nhaán raát quan troïng laø vuøng Chaân Maây – Laêng Coâ, moät thaønh phoá hieän ñaïi töông lai – ñang ñoái maët vôùi chính thaùch thöùc ñoù.

Hueá trong theá lieân keát phaùt trieån vuøng vaø khu vöïc cuûa Thöøa Thieân Hueá

Thaønh phoá Hueá ñöôïc taäp trung xaây döïng thaønh trung taâm ñaàu moái giao thöông treân tuyeán haønh lang kinh teá Ñoâng-Taây vaø ñöôïc phaùt trieån töông xöùng vôùi vò trí moät trung taâm vaên hoùa, du lòch, thöông maïi, dòch vuï vaø giao dòch quoác teá, trung taâm giaùo duïc – ñaøo taïo, y teá chuyeân saâu, laø khu vöïc haït nhaân cung caáp caùc dòch vuï ñoâ thò caàn thieát cho phaùt trieån coâng nghieäp vaø dòch vuï cuûa tænh vaø khu vöïc mieàn Trung – Taây Nguyeân. Thaønh phoá Hueá ñöôïc phaùt trieån theo höôùng taêng tröôûng nhanh, beàn vöõng treân neàn taûng kinh teá tri thöùc. Phaùt trieån nhanh caùc dòch vuï du lòch, ngaân haøng, böu chính vieãn thoâng vaø dòch vuï nghe nhìn, dòch vuï y teá, giaùo duïc, khoa hoïc coâng ngheä, tö vaán phaùp lyù... vôùi chaát löôïng cao; xaây döïng trung taâm taøi chính, trung taâm ñoái ngoaïi. Coâng nghieäp – tieåu thuû coâng nghieäp phaùt trieån theo höôùng coâng ngheä saïch... Thu huùt caùc hoäi nghò, hoäi thaûo coù taàm quoác gia vaø quoác teá, naâng cao naêng löïc phuïc vuï ñaït trình ñoä chuyeân nghieäp ñeå khaúng ñònh vò trí tuûng taâm ñoái ngoaïi cuûa thaønh phoá Hueá. Xaây döïng thaønh phoá Hueá laø thaønh phoá Festival, thaønh phoá Di saûn; moät trung taâm giao löu vaên hoùa, du lòch, laø dieãn ñaøn vaên hoùa coäng ñoàng cuûa Vieät Nam, gaén giao löu, hoäi nhaäp vaø phaùt trieån vôùi khu vöïc vaø theá giôùi. Quy hoaïch chi tieát vuøng di saûn vaø vuøng caûnh quan baûo veä di saûn, ñaåy nhanh tieán ñoä truøng tu toân taïo di saûn Coá ñoâ Hueá moät caùch ñaày ñuû vaø ñoàng boä, trowcs maét taäp trung hoaøn chænh khu Ñaïi Noäi. Öu tieân ñaàu tö chænh trang, toân taïo Hoä thaønh haøo, soâng Ngöï Haø, bôø soâng Höông, soâng An Cöïu, soâng Nhö YÙ...; di dôøi, taùi ñònh cö daân Thöôïng Thaønh – Eo Baàu; ñònh cö daân Vaïn Ñoø, giaûi quyeát trieät ñeå tình traïng laán chieám caùc coâng trình di tích, baûo veä caûnh quan, moâi tröôøng trong thaønh phoá. Khuyeán khích phaùt trieån caùc khu daân cö ñoâ thò taäp trung veà phía Baéc, Ñoâng vaø Taây Nam thaønh phoá; hình thaønh khu ñoâ thò An Vaân Döông; ñoái vôùi khu vöïc phía Taây caàn ñöôïc baûo toàn, toân taïo caûnh quan vaø caùc di saûn vaên hoùa, chæ phaùt trieån caùc thieát cheá vaên hoùa – du lòch. Ñeå hình thaønh thaønh caùc quaän noäi thaønh, phaïm vi môû roäng thaønh phoá Hueá veà phía Baéc ñeán Höông Sô, An Hoøa vaø Bao Vinh; veà phía Nam phaùt trieån ñeán khoâng gian khai thaùc vaø baûo veä caûnh

SË 71+72 . 2014

quan di tích laêng taåm, soâng Höông bao goàm caùc xaõ Thuûy Baèng (huyeän Höông Thuûy), xaõ Höông Hoà, Höông Vinh (huyeän Höông Traø), Phuù Thöôïng, Phuù Döông, Phuù Maäu (huyeän Phuù Vang).

Chaân Maây – Laêng Coâ trong quaù trình phaùt trieån cuûa Thöøa Thieân - Hueá trong khoâng gian lieân keát phaùt trieån vuøng vaø khu vöïc Naêm nguyeân taéc tieáp caän ñoái vôùi söï phaùt trieån cuûa Thöøa Thieân - Hueá neâu treân cuøng laø nhöõng nguyeân taéc tieáp caän phaùt trieån mang tính baét buoäc ñoái vôùi quaù trình phaùt trieån khu vöïc Chaân Maây – Laêng Coâ. Coù nhö vaäy, trong xu theá daøi haïn, Chaân Maây – Laêng Coâ môùi coù theå phaùt trieån haøi hoøa, caân ñoái vôùi toaøn tænh, nhôø ñoù, phaùt huy toái ña lôïi theá phaùt trieån cuûa caû tænh vaø ñoùng goùp coù hieäu quaû vaøo quaù trình phaùt trieån chung.

Chaân Maây – Laêng Coâ phaùt trieån trong khoâng gian ñòa lyù – vaên hoùa Thöøa Thieân Hueá. Baûo ñaûm söï haøi hoøa chung vaø nguyeân taéc giöõ gìn, phaùt huy baûn saéc (phaùt huy baûn saéc caû tænh bao goàm yeáu toá taïo laäp baûn saéc phaùt trieån cuûa Chaân Maây – Laêng Coâ vöøa phaûi haøi hoøa vôùi baûn saéc Thöøa Thieân - Hueá, vöøa phaûi goùp phaàn toân vinh noù. Quyeát ñònh 148/2004/QÑ-TTg cuûa Thuû töôùng Chính phuû xaùc ñònh: “Ñoái vôùi khi kinh teá Chaân Maây (tænh Thöøa Thieân Hueá), tröôùc maét taäp trung phaùt trieån khu vöïc thöông maïi Chaân Maây coù dieän tích khoaûng 1000ha gaén vôùi phaùt trieån caûng Chaân Maây theo quyeát ñònh cuûa Thuû töôùng Chính phuû veà khuyeán khích phaùt trieån thöông maïi, xaây döïng trung taâm thoâng tin quoác teá, sôû giao dòch chöùng khoaùn cuøng heä thoáng dòch vuï nhö dòch vuï thöông maïi, du lòch, taøi chính, ngaân haøng vaø caùc ngaønh ngheà khaùc vôùi trình ñoä vaø vaên minh thöông maïi cao. Töøng böôùc phaùt trieån KCN Chaân Maây vaø thaønh phoá môùi Chaân Maây”. Quyeát ñònh 26/QÑ-TTg ngaøy 06/1/2006 cuûa Thuû töôùng Chính phuû veà vieäc pheâ duyeät ñeà aùn “Ñònh höôùng phaùt trieån Khu kinh teá Chaân Maây – Laêng Coâ, tænh Thöøa Thieân Hueá ñeán naêm 2020” ñaõ quy ñònh: “Taäp trung söùc xaây döïng Khu kinh teá Chaân Maây – Laêng Coâ thaønh moät trong nhöõng trung taâm giao thöông quoác teá lôùn vaø hieän ñaïi cuûa vuøng KTTÑ mieàn Trung, trung taâm du lòch, nghæ döôõng mang taàm côù khu vöïc, quoác teá. Öu tieân cho phaùt trieån kinh teá thöông maïi, du lòch, ñoâ thò vaø nhöõng ngaønh khaùc gaén vôùi caûng Chaân Maây. Phaùt trieån KKT Chaân Maây – Laêng Coâ ñaûm baûo phaùt trieån beàn vöõng, laáy phaùt trieån kinh teá laøm nhieäm vuï troïng taâm, baûo veä moâi tröôøng sinh thaùi laøm moái quan taâm haøng ñaàu”.

Chaân Maây – Laêng Coâ trong söï keát noái Ñoâng AÙ

Söï phaùt trieån cuûa Thöøa Thieân – Hueá, ñaët trong taàm nhìn Ñoâng AÙ coøn cho thaáy nhöõng trieån voïng roäng lôùn hôn. Trieån voïng ñoù coù nguoàn goác tröïc tieáp töø xu höôùng dòch chuyeån cô caáu ñaàu tö töø moät soá neàn kinh teá trong khu vöïc ñeán Hueá vaø ñeán khu vöïc Chaân Maây – Laêng Coâ. Tröôùc heát, ñoù laø söï quan taâm cuûa Nhaät trong chieán löôïc lieân keát môùi vôùi ASEAN maø vuøng duyeân haûi mieàn Trung ñöôïc coi laø moät trong nhöõng toïa ñoä chieán löôïc quan troïng nhaát. Söï quan taâm naøy ñang höôùng tôùi vieäc: Hình thaønh caùc cuïm coâng nghieäp

ß´ thﬁ

hieän ñaïi (thieát laäp chuoãi coâng nghieäp hoã trôï coâng ngheä cao) thay cho caùc khu coâng nghieäp truyeàn thoáng ñang trôû neân keùm hieäu quaû; Phaùt trieån du lòch – nghæ döôõng cao caáp ôû mieàn Trung. Theo logic tieáp caän ñoù, vôùi caùc tieàm naêng töï nhieân troäi baät, Thöøa Thieân Hueá noùi chung, khu vöïc Chaân Maây – Laêng Coâ noùi rieâng coù nhieàu lôïi theá ñeå trôû thaønh ñích ngaém öu tieân cuûa caùc döï ñònh naøy. Vôùi Singapore, trung taâm lieân keát phaùt trieån lôùn nhaát khu vöïc Ñoâng Nam AÙ vaø coù taàm côõ theá giôùi, vì nhieàu lyù do, trong ñoù, coù lyù do veà nhu caàu dòch chuyeån cô caáu cuûa chính neàn kinh teá Singapore, caùc doanh nghieäp cuûa ñaûo quoác naøy cuõng ñang daønh söï quan taâm ñaëc bieät ñeán mieàn Trung. Vieäc xaây döïng toå hôïp khaùch saïn - resort La Guna taïi moät vuøng ven bieån khaù bieät laäp, coù nuùi bao quanh roäng haøng ngaøn hecta thuoäc khu vöïc Chaân Maây - Laêng Coâ vôùi moät khaùch saïn hieän ñaïi 5 sao coù haøng nghìn phoøng vaø nhieàu nhaø nghæ resort cao caáp cho thaáy tính hieän thöïc raát cao cuûa xu höôùng naøy. Singapore döï ñònh seõ chuyeån moät phaàn kinh doanh dòch vuï cao caáp, ví duï nhö hoäi thaûo, hoäi nghò quoác teá, caùc tour du lòch töø Singapore sang La Guna. Ñeå thöïc hieän yù töôûng chieán löôïc naøy, beân caïnh vieäc xaây döïng La Guna vaø gaén vôùi La Guna, Singapore cuõng quan taâm ñeán vieäc naâng caáp saân bay Phuù Baøi thaønh caûng haøng khoâng quoác teá ñeå thieát laäp caùc chuyeán bay noåi Thöøa Thieân Hueá vôùi Singapore tröïc tieáp nhaèm phuïc vuï vieäc chôû khaùch töø Singapore ñeán Hueá vaø La Guna. Vieäc trieån khai chöông trình ñaàu tö naøy cho thaáy söùc haáp daãn cao caáp cuûa Thöøa Thieân Hueá. Chöông trình naøy, neáu ñöôïc thuùc ñaåy thaønh coâng, seõ môû ra theâm nhieàu cô hoäi lôùn cho vuøng ñaát naøy. Vieäc ñaùnh giaù tieàm naêng lieân keát naøy haøm yù raèng caàn taïo theâm nhöõng ñieàu kieän thuaän lôïi (ñieàu kieän “ñuû”) ñeå taêng theâm söùc haáp daãn ñaàu tö cho Thöøa Thieân Hueá. Ngay töø ñaàu, ñònh höôùng lieân keát vôùi Thöøa Thieân Hueá höôùng tôùi caùc döï aùn ñaúng caáp cao. Vieäc öu tieân taêng “giaù trò gia taêng” cho caùc lôïi theá töï nhieân voán coù cuûa Thöøa Thieân Hueá baèng vieäc ñaàu tö phaùt trieån haï taàng, nhaân löïc vaø theå cheá leân trình ñoä cao caàn ñöôïc coi laø moät ñònh höôùng ñaàu tö quan troïng maø caû Trung öông laãn tænh Thöøa Thieân - Hueá phaûi daønh cho vuøng ñaát naøy. n Phaùt trieån ñoâ thò Chaân Maây thaønh moät thaønh phoá coâng nghieäp – thöông maïi – du lòch. Treân cô sôû hình thaønh caûng bieån, ôû ñaây seõ hình thaønh khu coâng nghieäp taäp trung, khu thöông maïi dòch vuï, khu daân cö ñoâ thò, khu du lòch, khu nghæ döôõng. Toång dieän tích töï nhieân cuûa ñoâ thò khoaûng 6.000ha. n Taäp trung söùc xaây döïng KKT Chaân Maây – Laêng Coâ thaønh moät trong nhöõng trung taâm giao thöông quoác teá lôùn vaø hieän ñaïi cuûa vuøng KTTÑ mieàn Trung, trung taâm du lòch, nghæ döôõng mang taàm côõ khu vöïc, quoác teá. Öu tieân cho phaùt trieån kinh teá thöông maïi, du lòch, ñoâ thò vaø nhöõng ngaønh khaùc gaén vôùi caûng Chaân Maây. Phaùt trieån

bËn ph≠¨ng

KKT Chaân Maây – Laêng Coâ ñaûm baûo phaùt trieån beàn vöõng, laáy phaùt trieån kinh teá laøm nhieäm vuï troïng taâm, baûo veä moâi tröôøng sinh thaùi laøm moái quan taâm haøng ñaàu. n Phaùt trieån KKT Chaân Maây – Laêng Coâ treân quan ñieåm kinh teá môû vaø hoäi nhaäp quoác teá, taêng cöôøng hôïp taùc kinh teá, thu huùt nguoàn löïc cuûa caùc thaønh phaàn kinh teá, keå caû nguoàn löïc trong nöôùc vaø nguoàn löïc nöôùc ngoaøi cho phaùt trieån KKT Chaân Maây – Laêng Coâ thích öùng vôùi moâi tröôøng caïnh tranh quoác teá. n Phaùt trieån KKT Chaân Maây – Laêng Coâ caàn coù söï phoái hôïp vôùi thaønh phoá Hueá, Ñaø Naüng, caùc tænh trong vuøng KTTÑ mieàn Trung vôùi caùc nöôùc trong tieåu vuøng soâng Meâ Koâng môû roäng, haønh lang kinh teá Ñoâng Taây, ñaëc bieät laø vôùi caùc nöôùc laùng gieàng Campuchia, Laøo vaø Thaùi Lan nhaèm xaây döïng phaùt trieån KKT Chaân Maây – Laêng Coâ trôû thaønh ñaàu moái vaø caàu noái Hueá - Ñaø Naüng thaønh moät cöïc phaùt trieån quan troïng ôû phía Baéc cuûa vuøng KTTÑ mieàn Trung. n Khai thaùc vaø phaùt huy trieät ñeå nhöõng lôïi theá hieän coù ñeå xaây döïng KKT Chaân Maây – Laêng Coâ vôùi moâ hình Khu kinh teá toång hôïp vôùi caùc “khu trong khu” nhö khu du lòch vôùi caùc saûn phaåm du lòch ñoäc ñaùo, khu coâng nghieäp vôùi caùc saûn phaåm coù haøm löôïng coâng ngheä cao, quy moâ lôùn, khu phi thueá quan vôùi caùc öu ñaõi toát nhaát gaén vôùi caûng bieån nöôùc saâu Chaân Maây vaø khu daân cö ñoâ thò. Giai ñoaïn ñaàu taäp trung öu tieân phaùt trieån maïnh caûnh Chaân Maây thaønh moät caûng toång hôïp, hình thaønh khu coâng nghieäp, khu cheá xuaát, khu phi thueá quan, ñoàng thôøi taän duïng toái ña lôïi theá caûng Chaân Maây ñeå phaùt trieån thöông maïi, du lòch, xuaát nhaäp khaåu, giai ñoaïn sau ñoù tieáp tuïc phaùt trieån vôùi chaát löôïng cao vaø phaïm vi hoaøn chænh, ñoàng thôøi töøng böôùc thuùc ñaåy caùc ngaønh dòch vuï caûng vaø dòch vuï du lòch, ñeå töøng böôùc xaây döïng KKT Chaân Maây – Laêng Coâ thaønh trung taâm kinh teá vaø giao thöông quoác teá lôùn cuûa khu vöïc. n Taäp trung xaây döïng cô sôû vaät chaát vaø keát caáu haï taàng KKT Chaân Maây – Laêng Coâ hieän ñaïi, ñoàng boä. Xaây döïng ñoâ thò môùi Chaân Maây hieän ñaïi, vaên minh coù kieán truùc hieän ñaïi, gaén vôùi chuoãi ñoâ thò Hueá - Chaân Maây – Laêng Coâ – Ñaø Naüng – Chu Lai – Dung Quaát – Nhôn Hoäi – Vaân Phong. Thöïc hieän cô cheá chính saùch phaùt trieån naêng ñoäng ñeå phaùt trieån taát caû caùc loaïi hình saûn xuaát kinh doanh vaø caùc hoaït ñoäng ñaàu tö xaây döïng keát caáu haï taàng. n Naâng chöùc naêng hoaït ñoäng thöông maïi, xuaát nhaäp khaåu, dòch vuï, du lòch thaønh moät chöùc naêng quan troïng cuûa KKT Chaân Maây – Laêng Coâ ñeå coù theå phaùt trieån vaø thu hieäu quaû nhanh. n Phaùt trieån theá maïnh veà tieàm naêng du lòch töï nhieân cuøng taøi nguyeân du lòch nhaân vaên (caùc di tích lòch söû, vaên hoùa), ñaåy maïnh phaùt trieån du lòch thaønh ngaønh kinh teá cô baûn cuûa KKT Chaân Maây – Laêng Coâ. Gaén phaùt trieån du lòch cuûa KKT Chaân Maây – Laêng Coâ vôùi du lòch tænh Thöøa Thieân Hueá vaø du lòch mieàn Trung, hoøa nhaäp vôùi du lòch khu vöïc trong khu du lòch troïng ñieåm quoác gia Caûnh Döông – Laêng Coâ – Baïch maõ – Haûi Vaân, Hueá, Non Nöôùc – Hoäi An – Myõ Sôn; Phong Nha – Keû Baøng. SË 71+72 . 2014

Phaùt trieån thaønh phoá Hueá

& vaán ñeà baûo toàn di saûn trong bOÁI caûnh bieán ñoåi khí haäu toaøn caàu

GS. TS. Leâ Hoàng Keá *

SË 71+72 . 2014

Môû ñaàu

Vaán ñeà moâi tröôøng ôû nöôùc ta, caùc nhaø khoa hoïc veà moâi tröôøng vaø baûo veä moâi tröôøng ñaõ vaø ñang nghieân cöùu, thöïc hieän caùc ñeà taøi, caùc döï aùn veà giaùo duïc, ñaøo taïo veà moâi tröôøng trong nöôùc vaø caùc toå chöùc quoác teá taøi trôï nhö ADB, WB, UNDP... khoâng ít. Haàu heát caùc döï aùn, ñeà taøi moâi tröôøng naøy ñeàu mang laïi nhöõng keát quaû khaù toát. Thoâng qua ñoù, nhieàu vaán ñeà thöïc teá vaø lyù luaän veà moâi tröôøng ñöôïc phong phuù hôn, thöïc tieãn hôn trong ñieàu kieän Vieät Nam. Theo ñaùnh giaù cuûa nhieàu toå chöùc quoác teá, nöôùc ta vaãn ñöôïc ñaùnh giaù laø moät quoác gia coù ñaày ñuû caùc yeáu toá vöøa laø moâi tröôøng, vöøa ña daïng sinh hoïc, vöøa coù cheá ñoä “Röøng möa nhieät ñôùi thöôøng xanh” (Tropical Green Tree Forest). Ñoù laø moät lôïi theá khoâng nhoû ñeå chuùng ta coù theå thöïc hieän toát nhaát caùc chieán löôïc, döï aùn, ñeà taøi lieân quan ñeán caùc vaán ñeà moâi tröôøng ôû nöôùc ta, ñoàng thôøi laø moät lôïi theá

trong coâng taùc hôïp taùc quoác teá veà BÑKH vaø NBD trong tình hình hieän nay treân theá giôùi, khu vöïc chaâu AÙ, vaø 5 nöôùc trong khu vöïc Ñoâng Nam AÙ: Vieät Nam, Thaùi Lan, Malaysia, Indonesia vaø Singapore. Hieän nay, heä sinh thaùi vaø sinh thaùi duø coù nhieàu nhaø khoa hoïc chuyeân ngaønh moâi tröôøng, sinh thaùi ñaõ nghieân cöùu, giaûng daïy. Tuy nhieân, neáu nghieân cöùu kyõ hôn, nhaát laø trong ñieàu kieän BÑKH vaø NBD... chaéc chaén vaán ñeà sinh thaùi vaø heä sinh thaùi laø caâu chuyeän coøn ñöôïc baøn luaän nhieàu hôn, saâu hôn. Hôn theá nöõa, trong coâng cuoäc ñoâ thò hoùa, quy hoaïch xaây döïng vaø quaûn lyù phaùt trieån ñoâ thò treân phaïm vi caû nöôùc, sinh thaùi ñoâ thò vaø heä sinh thaùi ñoâ thò ngaøy caøng caàn ñöôïc nghieân cöùu nhieàu hôn, saâu hôn nhaèm ñem laïi hieäu quaû tích cöïc hôn trong coâng cuoäc CNH-HÑH vaø ÑTH treân phaïm vi caû nöôùc, nhaát laø taïi ba haønh lang kinh teá taêng tröôûng troïng ñieåm quoác gia.

ß´ thﬁ

Hôn theá, vaán ñeà moâi tröôøng vaø heä sinh thaùi ôû nöôùc ta ngaøy nay ñang ñöùng tröôùc moät vaán ñeà raát thôøi söï caáp baùch laø BÑKH vaø NBD. Do ñoù, Ñaûng vaø Chính phuû ñaõ raát quan taâm, coù nhieàu chuû tröông, chính saùch vaø giaûi phaùp nhaèm haïn cheá vaø giaûm thieåu toái ña nhöõng taùc ñoäng xaáu do BÑKH vaø NBD gaây ra noùi chung vaø taïi khu vöïc ñoâ thò noùi rieâng, nhaát laø khu vöïc doïc bôø bieån nöôùc ta töø Moùng Caùi ñeán Caø Mau. Caû nöôùc ta, suoát töø Baéc ñeán Nam, coù haøng vaïn di tích, di saûn thuoäc caùc loaïi hình vaät theå, phi vaät theå khaùc nhau ñaõ phaùc hoïa moät böùc tranh lòch söû soáng ñoäng veà ñaát nöôùc, con ngöôøi, saûn xuaát vaø ñôøi soáng ñaõ traûi qua haøng ngaøn naêm döïng nöôùc vaø giöõ nöôùc.

Hình 1: Taùc ñoäng cuûa BÑKH vaøNBD ñeán haï taàng xaõ hoäi (traùi) vaø kinh teá xaõ hoäi ñoâ thò

Ngaøy nay, trong ñieàu kieän BÑKH vaø NBD, nhöõng di saûn voâ giaù aáy coù theå ñang ñöùng tröôùc nguy cô bò mai moät, bieán daïng thaäm chi bò phaù huûy. Trong moät döï aùn ñieàu tra veà BÑKH vaø NBD, thuoäc döï aùn SDU do Chính phuû Ñan Maïch taøi trôï, ñaõ cho thaáy nhöõng taùc ñoäng aáy ñeán heä thoáng haï taàng xaõ hoäi, haï taàng kyõ thuaät laø khoâng heà nhoû. Nhöõng taùc ñoäng lôùn nhaát veà BÑKH vaø NBD ñeán haï taàng xaõ hoäi veà coâng trình chaêm soùc söùc khoûe daân cö ñoâ thò nhö beänh vieän, tröôøng hoïc, nhaø treû leân ñeán gaàn 60%; nhöõng taùc ñoäng ñeán coâng cuoäc phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi leân ñeán 50%, thaáp nhaát cuõng ñeán treân döôùi 5%. Nhö vaäy, coù theå thaáy, duø raát sô boä nhöng cuõng chöùng minh ñöôïc raèng, BÑKH vaø NBD coù taùc ñoäng duø ít hay nhieàu, ñeán taát caû caùc lónh vöïc vaät theå hay phi vaät theå trong caû nöôùc, moät vuøng lónh thoå hay moät ñoâ thò, moät khu vöïc noâng thoân.

bËn ph≠¨ng

Vuøng mieàn Trung

Vuøng kinh teá Xaõ hoäi Quoác gia Vuøng ñoâ thò hoaù Vuøng ñoâ thò hoùa, xeùt veà maët naøo ñoù, vaãn mang tính “hoïc thuaät” nhieàu hôn. Theo ñoù, caùc chæ tieâu sau ñaây thöôøng ñöôïc laáy laøm cô sôû ñeå tính toaùn vaø xaùc ñònh caùc khoâng gian ñoâ thò hoùa treân phaïm vi Quoác gia, töø quy moâ Vuøng ñeán quy moâ Lieân tænh, quy moâ Tænh. Quy moâ vuøng ñoâ thò hoùa, voán vaãn ñöôïc xaùc ñònh bôûi söï lieân keát phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi trong phaïm vi caùc tænh laùng gieàng keá caän. Do ñoù, thöôøng laáy keát quaû töø “quy hoaïch phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi” cuûa moãi tænh noùi treân laøm cô sôû ñeà ra maïng löôùi ñoâ thò trong Vuøng. Soá löôïng ñoâ thò, quy moâ, tính chaát, toå chöùc khoâng gian, phaùt trieån maïng löôùi haï taàng xaõ hoäi vaø haï taàng kyõ thuaät, giöõ gìn caùc heä sinh thaùi, baûo veä moâi tröôøng... ñeàu phaûi ñöôïc nghieân cöùu, ñeà xuaát vaø pheâ duyeät. Treân thöïc teá hieän nay ôû nöôùc ta, moái quan heä naøy chöa thaät söï ñem laïi hieäu quaû vöøa laø phaùp lyù, vöøa laø hoïc thuaät mang tính quy hoaïch. Coù theå coù nhieàu ví duï veà tình hình naøy treân phaïm vi caû nöôùc. Theo lyù thuyeát vaø thöïc tieãn nhieàu nöôùc treân theá giôùi vaø khu vöïc, cho thaáy, ñaây laø moät söï “laõng phí” cuûa caûi vaät chaát cuûa xaõ hoäi. Bôûi vì raát deã nhaän thaáy, ñoâ thò naøo, vuøng naøo cuõng thöïc hieän phöông aùn “ñoàng boä, kheùp kín” moät caùch maùy moùc, gaây laõng phí taøi nguyeân thieân nhieân, söùc ngöôøi, söùc cuûa, thôøi gian... thaäm chí gaây oâ nhieãm moâi tröôøng nghieâm troïng. Trong quaù trình ñoâ thò hoùa, luoân coù moät chæ tieâu chuû ñaïo laø “tyû leä ñoâ thò hoùa”, laø tyû leä giöõa daân soá ñoâ thò vaø daân soá noâng thoân trong moät vuøng laõnh thoå, lieân tænh hay moät tænh nhaát ñònh. Veà lyù thuyeát, tyû leä naøy caøng cao, chöùng toû trình ñoä ñoâ thò hoùa moät ñôn vò laõnh thoå naøo ñaáy caøng cao vaø ngöôïc laïi. Nhöng baûn chaát vaø trình ñoä ñoâ thò hoùa laïi phuï thuoäc vaøo 3 khu vöïc kinh teá chuû yeáu: n Khu vöïc I: Noâng, Laâm, Ngö nghieäp, n Khu vöïc II: Coâng nghieäp vaø Xaây döïng, n Khu vöïc III: Thöông maïi vaø Dòch vuï. Xeùt veà nguyeân lyù, taïi khu vöïc ñoâ thò, Khu vöïc II vaø III ñoùng vai troø chuû ñaïo, chieám ñeán treân 80-85% GDP cuûa caû nöôùc theo kinh nghieäm cuûa caùc nöôùc phaùt trieån treân theá giôùi. Tuy nhieân, vôùi nöôùc ta vaø nhieàu nöôùc ñang phaùt trieån khaùc, ñieàu aáy môùi chæ laø xu theá. Thaønh phoá Hueá naèm ôû mieàn Trung Trung Boä, phía Ñoâng giaùp bieån Ñoâng, phía Taây giaùp vuøng nuùi Ñoâng daõy tröôøng Sôn, phía Nam giaùp ñeøo Haûi Vaân, taïo neân moät theá khaù vöõng chaéc xeùt veà maët ñòa lyù kinh teá vaø caûnh quan thieân nhieân. Trong thaønh phoá Hueá coøn coù nhieàu caûnh quan thieân nhieân huøng vó maø thô moäng nhö soâng Höông, nuùi Ngöï;... moät kho taøng vaên hoùa, kieán truùc noåi tieáng nhö chuøa Thieân Muï, thaùp Ngöï Bình; moät di saûn vaên hoùa theá giôùi ñaàu tieân ôû Hueá... laø moät nieàm töï haøo khoâng rieâng cho Hueá maø caû nöôùc vaø quoác teá.

Hình 2: Baûn ñoà caùc vuøng kinh teá xaõ hoäi quoác gia Nguoàn: Boä Keá hoaïch vaø Ñaàu tö (naêm 2001)

Hình 3: Moâ hình khoâng gian ñoâ thò hoùa quoác gia vôùi vò trí thaønh phoá Hueá Nguoàn: Vieän Quy hoaïch Ñoâ thò Noâng thoân – Boä Xaây döïng SË 71+72 . 2014

ß´ thﬁ

Thaønh phoá Hueá – Thaønh phoá di saûn theá giôùi

Veà khoâng gian thaønh phoá Hueá, laø moät ñoâ thò di saûn theá giôùi, moät ñoâ thò coù nhöõng neùt raát rieâng maø khoâng coù heä thoáng tieâu chí naøo so saùnh ñöôïc trong khu vöïc vaø treân theá giôùi. Ñaõ coù khaù nhieàu nhaø nghieân cöùu kieán truùc vaø di saûn töø Nhaät, Phaùp, UÙc... ñaõ nhaän xeùt nhö vaäy.

Nhöõng taùc ñoäng cuûa BÑKH vaø NBD ñeán di saûn

Taùc ñoäng do BÑKH: Taùc ñoäng cuûa BÑKH vaø NBD, nhaát laø taïi thaønh phoá Hueá laø khoâng theå traùnh khoûi, thaäm chí raát naëng neà. Ñaõ coù khoâng ít caùc chuyeân gia veà BÑKH vaø NBD nghieân cöùu vaø nhaùt laø döï aùn “Taêng cöôøng naêng löïc quoác gia öùng phoù vôùi BÑKH ôû Vieät Nam nhaèm giaûm nheï taùc ñoäng vaø kieåm soaùt phaùt thaûi nhaø kính” do UNDP taøi trôï, ñaõ ñeà ra taùm muïc tieâu quan troïng, trong ñoù theo toâi coù moät soá muïc tieâu sau ñaây raát caàn cho thaønh phoá Hueá hieän nay nhö sau: 1. Xaùc ñònh caùc aûnh höôûng cuûa BÑKH vaø NBD ñeán thaønh phoá Hueá ra sao? 2. Ñeà xuaát caùc giaûi phaùp giaûm nheï taùc ñoäng cuûa BÑKH vaø NBD vôùi trình ñoä raát “daân giaõ” vaø raát “kinh teá” voán coù cuûa baø con thaønh phoá Hueá. 3. Xaây döïng vaø trieån khai caùc hoaït ñoäng öùng phoù vôùi BÑKH vaø NBD phuø hôïp vaø khaû thi vôùi thaønh phoá Hueá. 4. Tieáp tuïc giaùo duïc veà BÑKH vaø NBD cho moïi taàng lôùp nhaân daân thaønh phoá Hueá. Maët khaùc, nhö treân ñaõ trình baøy, hình 1 cho thaáy, ñoù laø nhöõng taùc ñoäng bôûi BÑKH vaø NBD coù theå “caân ñong ño ñeám ñöôïc”. Vaäy neáu con ngöôøi gaây ra, con ngöôøi cuõng coù theå ngaên chaën bôûi chính con ngöôøi. Do doù, coù theå coù maáy giaûi phaùp sau ñaây mang tính khaû thi: Moät laø, nghieân cöùu Quy hoaïch Baûo toàn vaø phaùt huy caùc giaù trò di saûn cuûa thaønh phoá Hueá trong ñieàu kieän BÑKH vaø NBD. Vaán ñeà naøy, thaønh phoá Hueá ñaõ thöïc hieän töø nhöõng thaäp nieân cuûa theá kyû tröôùc, baây giôø vaãn neân tieáp tuïc vôùi nhöõng yù töôûng phuø hôïp hôn, thôøi söï hôn, nhaát laø tình hình BÑKH vaø NBD.

SË 71+72 . 2014

bËn ph≠¨ng

Hai laø, beân caïnh söï hoã trôï cuûa quyõ Di saûn theá giôùi cuûa UNESCO, coù söï giuùp ñôõ raát tích cöïc vaø hieäu quaû cuûa nhieàu chuyeân gia Nhaät, Phaùp... veà di saûn, caàn coù theâm söï tham gia cuûa caùc chuyeân gia veà Quy hoaïch vôùi söï hieåu bieát veà BÑKH vaø NBD trong vieäc baûo toàn caùc di saûn Hueá. Ba laø, ñöa caùc keát quaû nghieân cöùu vaøo caùc chöông trình giaùo duïc caùc caáp phuø hôïp, nhaát laø taïi Khoa Kieán truùc - Quy hoaïch (saép ñöôïc thaønh laäp) taïi tröôøng Ñaïi hoïc Quoác gia Hueá. Coù theå, ñeà xuaát nhieàu chuû ñeà veà Quy hoaïch phaùt trieån khoâng gian vaø quaûn lyù khoâng gian coå, khoâng gian caûnh quan soâng nöôùc,... cuûa coá ñoâ Hueá. Coù theå ñeà xuaát nhieàu chuû ñeà cho caùc luaän aùn Tieán syõ, luaän vaên Thaïc syõ... Keát quaû caùc chuyeân ñeà xuaát saéc, seõ ñöôïc khai thaùc, ñöôïc giöõ baûn quyeàn... vaø seõ ñöôïc öùng duïng vaøo caùc yeâu caàu thöïc teá maø di saûn thaønh phoá Hueá caàn. Boán laø, tieáp tuïc khai thaùc voán di saûn vaøo caùc Tour du lòch, nhaát laø caùc khaùch du lòch ngöôøi Vieät töø caùc nöôùc trôû veà. Naêm laø, huy ñoäng söï ñoùng goùp cuûa kieàu baøo Vieät Nam töø nöôùc ngoaøi. Saùu laø, nghieân cöùu ñeå coù theå coù cô cheá thöông maïi hoùa moät soá khu vöïc nhaèm duy tu baûo döôõng, toân taïo, traùnh xuoáng caáp caùc di saûn, nhaát laø vuøng ngoaïi vi, ngoaïi thaønh thaønh phoá Hueá. Trieån voïng vaø thaùch thöùc Vôùi truyeàn thoáng caùch maïng vaø quaù trình phaùt trieån cuûa thaønh phoá Hueá, chaéc chaén trong vieäc öùng phoù vôùi BÑKH vaø NBD seõ mang laïi keát quaû mong muoán. Tuy nhieân, BÑKH vaø NBD laø moät hieän töôïng thieân nhieân khoù löôøng, neân thaùch thöùc tröôùc maét laø khoâng nhoû, thaønh phoá Hueá, caàn ñöôïc tieáp tuïc ñeà xuaát vaø thöïc hieän nhieàu giaûi phaùp hieäu quaû hôn. * Vieän Nghieân cöùu Moâi tröôøng vaø Quy hoaïch Phaùt trieån Beàn vöõng Hoäi Quy hoaïch Phaùt trieån Ñoâ thò Vieät Nam

trong maét caùc nhaø tö vaán Haøn Quoác Ñoà aùn Ñieàu chænh quy hoaïch chung thaønh phoá Hueá ñeán naêm 2030, taàm nhìn ñeán naêm 2050 do Chính phuû Haøn Quoác taøi trôï thoâng qua Cô quan hôïp taùc quoác teá Haøn Quoác (KOICA) vaø ñöôïc ñôn vò giaùm saùt, tö vaán laø Coâng ty Nhaø vaø Ñaát Haøn Quoác laøm giaùm saùt vaø Lieân danh Coâng ty Dowha-HanA thöïc hieän trong thôøi gian hôn 2,5 naêm. Ñaây laø döï aùn raát quan troïng trong tieán trình phaùt trieån ñoâ thò Hueá, nhaèm ñaùp öùng nhu caàu phaùt trieån beàn vöõng cuûa thaønh phoá trong quan heä haøi hoøa chung cuûa tænh Thöøa Thieân Hueá vôùi vuøng Kinh teá troïng ñieåm mieàn Trung vaø caû nöôùc; höôùng ñeán xaây döïng Hueá laø moät trong saùu ñoâ thò trung taâm caáp quoác gia vaø naâng cao vò theá cuûa moät thaønh phoá di saûn - vaên hoùa caûnh quan, thaønh phoá Festival cuûa quoác gia vaø quoác teá.

ÑOÂ THÒ BOÁN PHÖÔNG Anh Thö

uaù trình thöïc hieän ñoà aùn, Hueá ñaõ ñeå laïi khoâng ít aán töôïng ñoái vôùi nhöõng ngöôøi baïn, nhöõng ñoái taùc Haøn Quoác. Qua cuoäc trao ñoåi giöõa ñaïi dieän lieân danh tö vaán Dohwa-HanA vôùi Taïp chí Quy hoaïch xaây döïng, chuùng ta seõ phaàn naøo hieåu ñöôïc nhöõng caûm nghó cuûa hoï. 1. Xin oâng cho bieát lyù do khieán caùc cô quan tö vaán Haøn Quoác ñaõ löïa choïn Hueá laø nôi ñeå hoã trôï trieån khai laäp ñoà aùn ñieàu chænh quy hoaïch chung? Thaønh phoá Hueá naèm ôû mieàn Trung Vieät Nam, laø coá ñoâ trieàu Nguyeãn vaø hieän nay laø ñoâ thò

trung taâm cuûa tænh Thöøa Thieân Hueá. Thaønh phoá Hueá sôû höõu caûnh quan thieân nhieân töôi ñeïp vôùi doøng soâng Höông thô moäng beân caïnh nhieàu quaàn theå di tích lòch söû, trong ñoù coù 2 di saûn vaên hoùa theá giôùi ñöôïc UNESCO coâng nhaän. Hueá ñöôïc löïa choïn laøm thaønh phoá Festival duy nhaát cuûa Vieät Nam, laø trung taâm vaên hoùa - du lòch cuûa khu vöïc Trung Boä vôùi nhieàu tieàm naêng lôùn, trong töông lai trôû thaønh ñoâ thò trung taâm veà kinh teá - haønh chính - xaõ hoäi cuûa toaøn vuøng. Tænh Thöøa Thieân Hueá ñaõ ñöôïc Trung öông thoâng SË 71+72 . 2014

qua chuû tröông naâng caáp toaøn tænh trôû thaønh thaønh phoá tröïc thuoäc Trung öông, trong ñoù, phaùt trieån thaønh phoá Hueá trôû thaønh ñoâ thò trung taâm cuûa khu vöïc. Tuy nhieân, keå töø sau khi thaønh phoá Hueá laäp Quy hoaïch chung naêm 1999, caùc ñieàu kieän veà kinh teá - xaõ hoäi ñaõ coù nhieàu thay ñoåi maø Quy hoaïch chung ñaõ laäp khoâng coøn phuø hôïp, khieán cho vieäc phaùt trieån ñoâ thò beàn vöõng gaëp nhieàu khoù khaên. Do ñoù, ñeå thaønh phoá Hueá phaùt trieån beàn vöõng nhö moät ñoâ thò trung taâm veà vaên hoùa, du lòch, kinh teá, xaõ hoäi, haønh chính cuûa khu vöïc Trung Boä, vieäc ñieàu chænh quy hoaïch chung moät caùch toång hôïp vaø khoa hoïc ñöôïc ñaët ra böùc thieát. Döôùi söï hoã trôï töø nguoàn voán vieän trôï khoâng hoaøn laïi cuûa Cô quan hôïp taùc quoác teá Haøn Quoác (KOICA), ñoà aùn Ñieàu chænh Quy hoaïch chung thaønh phoá Hueá ñaõ ñöôïc trieån khai. Xu theá phaùt trieån ñoâ thò cuûa Vieät Nam hieän nay coù nhieàu ñieåm töông ñoàng vôùi Haøn Quoác nhöõng naêm 1980. Khi ñoù, heä thoáng phaùp luaät veà quy hoaïch ñoâ thò cuûa Haøn Quoác ñaõ ñöôïc hoaøn thieän. Dohwa Engineering (Ñôn vò tö vaán laäp ñoà aùn quy hoaïch thaønh phoá Hueá) laø coâng ty coù nhieàu kinh nghieäm trong vieäc phaùt trieån vaø quy hoaïch ñoâ thò trong giai ñoaïn ñoù, ñaëc bieät phaûi keå ñeán caùc ñoà aùn quy hoaïch cho thaønh phoá vaên hoùa lòch söû Gyungju, thaønh phoá lòch söû Gongju cuûa Haøn Quoác voán mang nhieàu neùt töông ñoàng vôùi Hueá. Ñôn vò tö vaán ñöôïc löïa choïn tham gia döï aùn naøy seõ vaän duïng caùc kinh nghieäm ña daïng veà quy hoaïch ñoâ thò ñeå aùp duïng coù choïn loïc cho thaønh phoá Hueá. 2. Trong quaù trình tieán haønh laäp ñoà aùn, phía ñôn vò tö vaán ñaõ gaëp nhöõng thuaän lôïi vaø khoù khaên gì? Keát quaû cuoái cuøng cuûa ñoà aùn ñaõ ñem laïi nhöõng thaønh coâng nhö theá naøo ñoái vôùi thaønh phoá Hueá cuõng nhö caùc ñôn vò tö vaán?

SË 71+72 . 2014

Trong 50 naêm qua, ñeå giaûi quyeát moät caùch tích cöïc caùc vaán ñeà do quaù trình ñoâ thò hoùa maïnh meõ mang laïi nhö thieáu nhaø ôû, thieáu huït cô sôû haï taàng cô baûn… Haøn Quoác ñaõ soaïn thaûo vaø ban haønh moät heä thoáng phaùp cheá vaø quy ñònh veà quy hoaïch vaø phaùt trieån ñoâ thò. Qua ñoù, caùc nhaø laøm quy hoaïch Haøn Quoác ñaõ naém vöõng nhieàu kinh nghieäm ñeå phaùt trieån ñoâ thò beàn vöõng thoâng qua coâng taùc laäp quy hoaïch chung vaø phaùt trieån caùc khu ñoâ thò môùi. Coâng ty Dohwa Engineering, ñôn vò tö vaán tham gia vaøo döï aùn laäp quy hoaïch chung cho thaønh phoá Hueá, ñöôïc thaønh laäp naêm 1957 vaø trôû thaønh coâng ty tö vaán kó thuaät ñaàu tieân cuûa Haøn Quoác. Trong suoát hôn 50 naêm qua, coâng ty ñaõ ñoàng haønh cuøng söï phaùt trieån maïnh meõ cuûa Haøn Quoác trong caùc lónh vöïc veà quy hoaïch ñoâ thò, caáp thoaùt nöôùc, khai thaùc taøi nguyeân nöôùc, phaùt trieån caùc coâng trình giao thoâng, caûng, ñöôøng saét... vaø nhanh choùng naém giöõ vò trí soá 1 cuûa Haøn Quoác veà kinh nghieäm vaø chuyeân moân ña daïng trong caùc lónh vöïc phaùt trieån haï taàng kyõ thuaät. Coâng ty coù chi nhaùnh ôû Vieät Nam vaø 9 quoác gia khaùc treân theá giôùi vôùi nhieàu kinh nghieäm thöïc hieän döï aùn taïi 20 quoác gia trong ñoù coù Vieät Nam, Laøo, AÁn Ñoä, Bolivia, Georgia… Dohwa Engineering naèm ôû vò trí 124 trong Danh muïc caùc coâng ty tö vaán kyõ thuaät haøng ñaàu theá giôùi naêm 2014. ÔÛ böôùc ñaàu cuûa quaù trình thöïc hieän döï aùn, ñôn vò tö vaán gaëp phaûi caùc khoù khaên veà hieåu bieát lòch söû, vaên hoùa vaø thieân nhieân cuûa ñòa phöông, nhöng thoâng qua raát nhieàu caùc chuyeán khaûo saùt hieän traïng, caùc buoåi laøm vieäc vaø keânh trao ñoåi vôùi cô quan lieân quan, chuùng toâi ñaõ khaéc phuïc ñöôïc caùc vaán ñeà treân. ÔÛ giai ñoaïn ñaàu cuûa döï aùn, vieäc tieáp xuùc laøm vieäc vôùi caùc cô quan ôû ñòa phöông cuõng nhö thu thaäp caùc taøi lieäu phuïc vuï cho vieäc laäp ñoà aùn gaëp

ß´ thﬁ

bËn ph≠¨ng

nhieàu khoù khaên, tuy nhieân nhôø söï hoã trôï kòp thôøi töø thaønh phoá Hueá, tænh Thöøa Thieân Hueá vaø cô quan hôïp taùc quoác teá Haøn Quoác KOICA neân caùc vaán ñeà ñeàu ñöôïc giaûi quyeát nhanh choùng, taïo ñieàu kieän thuaän lôïi ñeå chuùng toâi thöïc hieän coâng vieäc. Khoâng chæ Haøn Quoác, treân cô sôû caùc kinh nghieäm thöïc hieän döï aùn ôû nhieàu nöôùc khaùc treân theá giôùi, chuùng toâi daàn hieåu veà lòch söû vaø vaên hoùa cuûa Hueá, töø ñoù ñöa ra phöông höôùng phaùt trieån daøi haïn cho ñòa phöông. Khoùa ñaøo taïo ngaén haïn daønh cho caùn boä ñòa phöông taïi Haøn Quoác (moät noäi dung khaùc cuûa döï aùn hoã trôï) laø cô hoäi ñeå ñôn vò tö vaán chia seû kinh nghieäm chuyeân moân veà ñoâ thò vaø taêng cöôøng hieåu bieát laãn nhau giuùp cho vieäc laäp ñoà aùn quy hoaïch chung cho thaønh phoá Hueá thaønh coâng. 3. Trong quaù trình thöïc hieän ñoà aùn, baûn thaân Hueá ñaõ ñeå laïi aán töôïng gì ñoái vôùi OÂng? Treân quan ñieåm cuûa moät nhaø tö vaán quy hoaïch, xin oâng cho bieát moät vaøi neùt veà hình aûnh cuûa thaønh phoá Hueá trong töông lai. Ñeå laäp quy hoaïch cho thaønh phoá Hueá - coá ñoâ trieàu Nguyeãn, ñoâ thò trung taâm cuûa khu vöïc Trung Boä - chuùng toâi ñaõ nhaän ñöôïc nhieàu quan taâm vaø hoã trôï töø tænh Thöøa Thieân Hueá vaø thaønh phoá Hueá, Ban quaûn lyù döï aùn KOICA vaø caùc cô quan ñaõ cung caáp nhieàu taøi lieäu vaø yù kieán phuïc vuï laäp ñoà aùn. Hình aûnh töông lai cuûa thaønh phoá Hueá, cuõng gioáng nhö ñònh höôùng taàm nhìn quy hoaïch cuûa ñoà aùn, seõ laø moät “Hueá Festival, trung taâm vaên hoùa du lòch ñaëc saéc cuûa Chaâu AÙ”. Ñeå ñaït ñöôïc ñieàu naøy, caàn phaûi coù moät keá hoaïch thöïc hieän vaø keá hoaïch taøi chính phuø hôïp theo töøng giai ñoaïn treân cô sôû ñoà aùn ñieàu chænh quy hoaïch ñaõ ñöôïc laäp bôûi noã löïc cuûa caùc chuyeân gia tö vaán Haøn Quoác vaø Vieät Nam. Vaø toâi chaéc chaén moät ñieàu raèng, thaønh phoá Hueá seõ trôû thaønh moät ñoâ thò ñeïp, haøi hoøa giöõa caùc giaù trò töø quaù khöù vaø hieän taïi, chöùa ñöïng caùc ñaëc tröng cuûa moät ñoâ thò saùng taïo vaên hoùa baäc nhaát cuûa baùn ñaûo Ñoâng Döông laáy goác töø doøng soâng Höông vaø caùc di tích lòch söû trieàu Nguyeãn. Hueá seõ laø moät ñoâ thò coù ngaønh tri thöùc coâng ngheä cao phaùt trieån nhaát cuûa Vieät Nam, laáy goác töø haï taàng xaõ hoäi veà y teá, giaùo duïc vaø thoâng tin; moät ñoâ thò moâi tröôøng kieåu maãu cuûa Ñoâng Nam AÙ haøi hoøa giöõa baûo toàn vaø phaùt trieån. SË 71+72 . 2014

Phaùt huy giaù trò truyeàn thoáng

trong kieán truùc nhaø ôû taïi Hueá Nguyeãn Quoác Thoâng Nguyeãn Thò Thu Thuûy

Ñaët vaán ñeà

Ngoâi nhaø ôû daân gian (NODG) vôùi moät heä thoáng giaù trò truyeàn thoáng quyù giaù ñang mai moät daàn tröôùc toác ñoä phaùt trieån nhanh vaø nhu caàu ña daïng cuûa cuoäc soáng hieän ñaïi. Thôøi hieän ñaïi, nhieàu saùng taïo môùi, tieán boä veà khoa hoïc, kyõ thuaät, coâng ngheä vaø vaät lieäu xaây döïng ñaõ ñem ñeán cho ngoâi nhaø nhöõng giaù trò môùi phuø hôïp vôùi cuoäc soáng hieän ñaïi, tieän nghi. Nhöng, treân thöïc teá, do chöa hieåu bieát töôøng taän cuõng nhö thieáu toång keát vaø ñuùc keát thaønh lyù luaän veà giaù trò cuûa kieán truùc truyeàn thoáng neân trong kieán truùc hieän ñaïi, ngoâi nhaø môùi hoaëc laø söï sao cheùp ñôn thuaàn caùc phong caùch cuõ hay theo xu höôùng kieán truùc hieän ñaïi quoác teá phoå bieán, thieáu baûn saéc vaø deã trôû neân xa laï vôùi vaên hoùa vaø moâi tröôøng soáng ñòa phöông. Noäi dung baøi baùo taäp trung vaøo vaán ñeà khai thaùc giaù trò moâi tröôøng ôû cuûa NODG truyeàn thoáng, maø nhaø vöôøn Hueá (NVH) laø ví duï tieâu bieåu trong thieát keá kieán truùc nhaø ôû hieän ñaïi, nhaát laø nhaø ôû thaáp taàng taïi Hueá.

Boái caûnh phaùt trieån kieán truùc ñoâ thò Hueá

Toaøn caàu hoùa laø moät xu theá phaùt trieån taát yeáu hieän nay, taùc ñoäng ñeán caùc khía caïnh cuûa cuoäc soáng, trong ñoù coù kieán truùc treân caû hai maët tích cöïc vaø tieâu cöïc. Maët tích cöïc laø kyõ thuaät, vaät lieäu, coâng ngheä hieän ñaïi ñaùp öùng söï tieán boä nhanh choùng cuûa xaõ hoäi. Maët traùi laø nguy cô laøm maát daàn nhöõng giaù trò vaên hoùa truyeàn thoáng [7]. Ñoù laø maâu thuaãn giöõa hieän ñaïi vaø truyeàn thoáng, giöõa giaù trò toaøn caàu vôùi giaù trò vaên hoùa ñòa phöông. Tính truyeàn thoáng trong kieán truùc nhaø ôû theå hieän qua quaù trình thích öùng vôùi ñieàu kieän thieân nhieân, moâi tröôøng khí haäu, phuø hôïp vôùi vaên hoùa, loái soáng vaø taäp quaùn cuûa coäng ñoàng. Tính hieän ñaïi theå hieän ôû vieäc söû duïng caùc thaønh töïu khoa hoïc, coâng ngheä, kyõ thuaät vaø vaät lieäu,... trong caùc giaûi phaùp thieát keá kieán truùc. Hieän ñaïi gaén lieàn vôùi phaùt trieån, taïo ra nhöõng giaù trò môùi hôn, coù phaåm chaát toát hôn quaù khöù. Tuy nhieân, hình thöùc cuûa nhieàu ngoâi nhaø môùi hieän nay phoâ tröông söï giaøu coù nhöng laïi thieáu söï haøi hoøa vôùi thieân nhieân vaø vaên hoùa ñòa phöông. Roõ raøng caàn coù söï phoái hôïp caùc giaù trò tuyeàn thoáng vôùi hieän ñaïi ñeå ñaûm baûo kieán truùc nhaø ôû phaùt trieån beàn vöõng.

SË 71+72 . 2014

ß´ thﬁ

bËn ph≠¨ng

Hueá laø moät ñoâ thò Di saûn vaên hoùa. Beân caïnh kieán truùc cung ñình thì kieán truùc daân gian, phoá phöôøng, laøng xoùm taïo neân moät tính chaát ñoâ thò rieâng bieät, moät hoãn hôïp kieán truùc ñoâ thò - thoân queâ. Vaø ñeå Hueá trôû neân hieän ñaïi, trong xu theá toaøn caàu hoùa maø vaãn khoâng ñaùnh maát mình thì caùch toát nhaát laø phaùt trieån tieáp noái treân cô sôû giöõ gìn vaø phaùt huy nhöõng giaù trò truyeàn thoáng cuûa Hueá. [3].

Giaù trò truyeàn thoáng cuûa nhaø ôû daân gian Hueá

Vaên hoùa cö truù Hueá truyeàn thoáng Kieán truùc laø saûn phaåm cuûa vaên hoùa, ñöôïc caáu thaønh töø ba yeáu toá höõu cô: vaät lyù, xaõ hoäi vaø tinh thaàn. Yeáu toá vaät lyù (vaät chaát) laø caùi mang nghóa, yeáu toá xaõ hoäi vaø tinh thaàn (phi vaät chaát) laø caùi coù nghóa. Caùi coù nghóa caàn caùi mang nghóa ñeå toàn taïi, caùi mang nghóa nhôø caùi coù nghóa maø trôû neân coù giaù trò [2]. Nghieân cöùu yeáu toá xaõ hoäi vaø tinh thaàn trong kieán truùc nhaø ôû chính laø tìm hieåu vaên hoùa cö truù. Vaên hoùa cö truù cuûa ngöôøi Hueá ñònh hình thoâng qua caùch maø ngöôøi Hueá öùng xöû vôùi moâi tröôøng töï nhieân vaø xaõ hoäi ñeå hình thaønh neân tö duy kieán truùc hay giaù trò tinh thaàn aån chöùa beân trong ngoân ngöõ höõu hình cuûa kieán truùc. Caûnh quan thieân nhieân, khí haäu vaø ñòa theá Hueá thuaän cho phoøng thuû, phaûi chaêng cuõng laøm neân tính caùch höôùng noäi cuûa ngöôøi Hueá. Soâng Höông, nuùi Ngöï cuøng ñoâ thò hoøa trong caûnh quan töï nhieân. Chaéc töø ñoù hình thaønh tình yeâu thieân nhieân, loái soáng oân hoøa cuûa ngöôøi Hueá. Trong khi khí haäu Hueá laïi khoâng thuaän lôïi, phaûi chaêng ñaõ taïo neân loái soáng chaäm cuøng yù thöùc veà söï chöøng möïc, giaûn dò vaø thieát thöïc cuûa ngöôøi Hueá.

Baûng 1. Söï aûnh höôûng vaên hoùa cö truù ngöôøi Hueá ñeán kieán truùc

Theâm nöõa, ôû Hueá, tö töôûng Tam giaùo ñoàng nguyeân Nho - Phaät - Laõo raát saâu ñaäm, phaûn aùnh roõ trong caùch toå chöùc khoâng gian kieán truùc vaø noäi thaát. Coøn tính coäng ñoàng, moät maët taïo neân khuoân vieân nhaø theo kieåu khoâng gian môû. Maët khaùc, do loái soáng höôùng noäi laïi caàn khoâng gian kheùp kín, rieâng tö, ngöôøi Hueá ñaõ kheùo leùo keát hôïp hai ñaëc tính naøy ñeå laøm nhaø vôùi kieåu khoâng gian vöøa kín vöøa môû ñoäc ñaùo. (Baûng 1) Giaù trò truyeàn thoáng cuûa nhaø ôû daân gian Hueá Kinh nghieäm daân gian trong xaây döïng NODG Hueá theo höôùng thieát keá thuï ñoäng. Nghóa laø löïa choïn caùc giaûi phaùp veà hình daùng, höôùng coâng trình, moái quan heä vôùi khí haäu, moâi tröôøng xung quanh ñeå ñaït ñöôïc tieän nghi vi khí haäu (VKH) trong nhaø toát nhaát. Saân nhaø naèm ngay trung taâm cuûa khuoân vieân, laø moät khoâng gian môû ña naêng, khoâng gian ñeäm giaûm böùc xaï nhieät. Coøn ngoâi nhaø, vôùi tyû leä nhoû veà chieám ñaát vaø veà hình khoái, chæ laø moät boä phaän trong khuoân vieân vaø hoøa laãn vaøo thieân nhieân. Caùch saép ñaët nhö theá ñeå ñeã daøng cho gioù thoåi laøm neân söï thoâng thoaùng töï nhieân caàn thieát goùp phaàn taïo ra moâi tröôøng VKH toát nhaát cho ngoâi nhaø vaø caû laøng xoùm. Laøng Kim Long, Vó Daï, An Cöïu, Nguyeät Bieàu,... laø nhöõng ví duï tieâu bieåu. (Hình 1a,b,c,d) Trong NVH, nhaø vaø vöôøn laø hai yeáu toá cô baûn. Caây xanh ñöôïc boá trí theo chuaån möïc, ñeå höôùng gioù maùt thoåi vaøo nhaø vaø che chaén gioù laïnh. Caây trong vöôøn Hueá ña daïng, nhieàu maøu saéc, boá cuïc ñan caøi chaët cheõ taïo neân söï chuyeån tieáp khoâng gian noäi vaø ngoaïi thaát. Coøn yeáu toá nöôùc taïo hôi aåm goùp phaàn ñieàu tieát nhieät ñoä moâi tröôøng vaø ñem laïi nhieàu caûm nhaän thaåm myõ.

Hình 1a. Phoái caûnh Nhaø Röôøng Hueá

Hình 1b. Coång Nhaø vöôøn An Hieân

Hình 1c. Loái vaøo vaø bình phong Nhaø vöôøn 34 Phuù Moäng

Hình1d. Sô ñoà maët caét nhaø vöôøn Hueá: thoâng thoaùng töï nhieân, gioù vaø khaû naêng ñieàu hoøa löu löôïng gioù laøm maùt cho ngoâi nhaø. SË 71+72 . 2014

Nhaø Chính, thöôøng laø Nhaø Röôøng, quay veà höôùng Nam, gaàn Nam hoaëc Ñoâng Nam laø nôi thôø töï, tieáp khaùch vaø phoøng nguû cuûa chuû nhaân. Nhaø chính vaø nhaø phuï vaây quanh saân trung taâm, theo caùc daïng chöõ Nhaát, chöõ Ñinh, chöõ Khaåu, chöõ Coâng [6]. Nhaø Phuï vaø caùc khu beáp, kho, veä sinh vaø taém röûa thöôøng ôû beân töôøng hoài vuoâng goùc vôùi Nhaø Chính, ôû vò trí maø khoùi beáp hay muøi khoâng aûnh höôûng ñeán khoâng gian sinh hoaït chính.

Choïn höôùng nhaø ôû Hueá coù lôïi nhaát veà maët thoâng gioù töï nhieân (TGTN) vaø BXMT laø höôùng Taây Nam, leäch Nam 15° ñeán Ñoâng Nam. Coøn veà toå hôïp nhaø ôû thaáp taàng hieän ñaïi ôû Hueá coù moät soá giaûi phaùp thích hôïp sau: Boá cuïc so le, ñoùn gioù Nam chuû ñaïo; Boá cuïc song song cuøng moät goùc ñoä vôùi höôùng gioù thònh haønh; Boá cuïc caøi raêng löôïc, maët baèng nhaø song song vôùi goùc gioù maùt; Boá cuïc xen keõ coâng trình vôùi saân vöôøn; Boá cuïc theo höôùng taïo thoâng gioù töï nhieân hôïp lyù.

Maùi NVH doác thaúng, cao töø 1/2 ñeán 2/3 so vôùi chieàu cao nhaø, vaø daøy, ñöôïc lôïp ngoùi lieät nhieàu lôùp. Ñaây laø loaïi maùi caùch nhieät toát, coù taùc duïng laøm giaûm ñaùng keå aûnh höôûng xaáu cuûa böùc xaï maët trôøi (BXMT).

Caây xanh, maët nöôùc, khoaûng troáng trong khu ôû, neân toå chöùc ôû ñaàu höôùng gioù, nhö vaäy seõ coù lôïi nhö laø boä loïc laøm maùt khoâng khí, caûi thieän ñieàu kieän VKH moâi tröôøng cö truù. Töông töï vôùi caây xanh ñöôøng, ngoõ, chuù yù taïo ñieàu kieän daãn gioù, thoâng thoaùng töï nhieân cho coâng trình vaø khu ôû (hình 4)

Ñeå traùnh aåm vaø öùng phoù vôùi baõo luõ, neàn nhaø ñöôïc neän chaët baèng ñaát thòt, treân laùng vöõa xi maêng hoaëc laùt gaïch, thöôøng cao hôn ba baäc caáp so vôùi saân. Nhö vaäy, NVH coù daùng veû chaéc ñaäm, vaø cuøng vôùi haøng coät hieân ñöôïc choáng thaúng xuoáng baäc tam caáp ñaàu tieân, ngoâi nhaø nhö beà theá hôn - moät giaûi phaùp ñaùnh löøa thò giaùc nhöng vaãn ñaûm baûo tính thích duïng. Töôøng gaïch ñöôïc xaây xung quanh vôùi caáu truùc ngoaøi töôøng trong coät, chæ coù taùc duïng che naéng möa, khoâng chòu löïc. Cöûa thöôïng song haï baûn, theo daïng nhieàu caùnh, thaùo laép, chieám heát ba gian maët chính höôùng Nam cuûa nhaø. Cöûa roäng ñeå ñoùn gioù maùt, taïo söï thoâng thoaùng cho ngoâi nhaø. Khi caàn coù theå thaùo heát, taïo neân moät khoâng gian môû lieân thoâng vôùi saân. Hieân nhaø laø moät khoâng gian chuyeån tieáp, cuøng vôùi haøng hieân, taám giaïi nöûa kín nöûa hôû coù taùc duïng laøm giaûm BXMT vaø traùnh möa haét hieäu quaû cho ngoâi nhaø. Maët baèng ngoâi NVH gaàn vuoâng, coù caùc böôùc gian, taïo neân tính oån ñònh cao. Loøng nhaø roäng thuaän lôïi cho vieäc toå thöùc chöùc naêng beân trong (Hình 2). Tính linh hoaït trong phaân chia khoâng gian ñaït ñöôïc baèng nhöõng vaùch ngaên nheï, ñaûm baûo söï thoâng thoaùng töï nhieân. Gian giöõa laø khoâng gian chính, phaân chia vôùi hai gian beân baèng vaùch nheï, ñoàng thôøi keát hôïp vôùi haøng hieân, môû roäng ra saân taïo thaønh moät khoâng gian môû roäng lieân thoâng, nôi toå chöùc nhieàu chöùc naêng khaùc nhau. Ñaây laø moâ hình kieán truùc theo daïng nöûa kín nöûa hôû thích hôïp vôùi ñaëc ñieåm vaên hoùa vaø moâi tröôøng nhieät ñôùi noùng aåm ôû Hueá. (hình 3).

Hình 4. Vai troø caây xanh, maët nöôùc trong caûi taïo vi khí haäu

Giaûi phaùp toå chöùc maët baèng ñaûm baûo thoâng gioù, che naéng vaø chieáu saùng töï nhieân. Boá trí khoâng gian môû veà phía höôùng gioù maùt, khoâng gian phuï ôû cuoái höôùng gioù. Vò trí nhaø xe khoâng caûn trôû thoâng gioù cho toaøn nhaø. Chuù yù khoâng gian chuyeån tieáp, khoâng gian ñeäm nhö haøng hieân, saûnh, ban coâng, logia. Boá trí maët baèng loûng vôùi caùc khoaûng môû (saân trong, gieáng trôøi, thoâng taàng). Nhöõng khoâng gian keà nhau khoâng neân kheùp kín, toå chöùc lieân thoâng coù lôïi nhaát veà thoâng gioù (phoøng khaùch, phoøng aên, beáp, phuïc vuï; phoøng sinh hoaït chung, laøm vieäc). (Hình 5, 6)

Hình 2. Maët baèng vôùi caùch toå Hình 3. Haøng hieân nhaø vöôøn An Hieân chöùc chöùc naêng linh hoaït

Nhö vaäy coù theå nhaän thaáy, NODG Hueá maø tieâu bieåu laø moâ hình NVH theå hieän söï haøi hoøa giöõa kieán truùc - thieân nhieân - con ngöôøi. Kieán truùc thaân thieän, öùng phoù chöù khoâng phaù vôõ söï caân baèng töï nhieân cuûa moâi tröôøng, ñoàng thôøi phuø hôïp vôùi vaên hoùa cö truù cuûa ngöôøi Hueá. NVH laø moät theå loaïi kieán truùc höôùng tôùi söï phaùt trieån beàn vöõng, kieán truùc xanh.

Giaûi phaùp khai thaùc giaù trò truyeàn thoáng nhaø vöôøn Hueá trong kieán truùc nhaø ôû Hueá hieän ñaïi 46

SË 71+72 . 2014

Hình 5a. Khoâng gian chính (Phoøng khaùch, phoøng aên lieân thoâng) môû roäng ra haøng hieân lieân keát vôùi saân vöôøn höôùng Ñoâng, ñoùn höôùng gioù maùt Nam, Ñoâng Nam. Khu phuï (Beáp, wc, caàu thang…) boá trí höôùng Taây cuoái höôùng gioù maùt.

Hình 5b. Boá trí caây xanh vaø khoâng gian chuyeån tieáp ôû höôùng Taây ñeå ngaên giaûm BXMT cho khoâng gian söû duïng chính. Khoâng gian chính ñoùn gioù maùt. Khoâng gian phuï cuoái höôùng gioù maùt

Hình 5a,b. Moät soá giaûi phaùp toå chöùc maët baèng cho daïng nhaø vöôøn nhaø bieät thöï

ß´ thﬁ

bËn ph≠¨ng

Chuù yù taïo lieân keát khoâng gian môû linh hoaït giöõa caùc phoøng: aên - khaùch - haøng hieân - saân vöôøn baèng vaùch ngaên öôùc leä vaø di ñoäng. Ñoàng thôøi taïo khaû naêng höôùng caùc khoâng gian chöùc naêng ra caûnh quan saân vöôøn cuõng nhö taêng cöôøng ñöa thieân nhieân vaøo nhaø. (Hình 9).

Hình 6a. Toå chöùc saân tröôùc, saân sau, saân trong hoaëc saân beân ñeå ñem thieân nhieân vaøo khoâng gian soáng vaø taêng cöôøng thoâng gioù theo chieàu ñöùng. Haøng hieân tröôùc nhaø môû roäng.

Hình 9. Hình thöùc lam goã thoaùng

Hình 6b. Toå chöùc phoøng khaùch vaø phoøng aên môû roäng lieân thoâng khoâng bò ngaên caùch bôûi caàu thang Hình 6a,b. Moät soá giaûi phaùp toå chöùc maët baèng cho daïng nhaø ôû lieàn keà

Höôùng cöûa ñaûm baûo doøng khoâng khí phaân boá ñeàu khaép khoâng gian phoøng. Cöûa neân boá trí ñeå gioù thoåi qua ñöôïc dieän tích söû duïng chính trong phoøng, cöûa thoâng gioù trong nhaø neân höôùng tôùi khoâng gian chung, giao thoâng nhaèm taêng cöôøng lieân thoâng thoâng gioù. [3] Kích thöôùc cöûa vaø dieän môû cöûa quyeát ñònh vaän toác gioù trung bình trong phoøng. Hình thöùc cöûa vaø caùch môû cöûa aûnh höôûng lôùn ñeán tröôøng gioù, trôû thaønh taám ñoùn gioù, höôùng chieàu gioù. Khi caùc phoøng khoâng coù höôùng gioù toát thì thieát keá töôøng ngoaøi theo daïng taám töôøng daãn gioù ñeå taïo vuøng aùp löïc gioù xuyeân phoøng. Coù theå söû duïng caây xanh hoaëc toå chöùc khoái coâng trình taïo hieäu quaû naøy [5], (Hình 7, 8).

hay vaùch ngaên caây xanh

Vôùi maùi caàn vöôn xa khoûi maët töôøng ñeå deã daøng thoaùt nöôùc vaø choáng möa haét. Caáu taïo maùi hai lôùp. Chuù yù toå chöùc thoâng gioù döôùi maët maùi, baèng cöûa maùi. Gieáng trôøi söû duïng maùi kính hai lôùp vôùi heä ñieàu khieån töï ñoäng che naéng, laáy aùnh saùng töï nhieân, keát hôïp oâ cöûa thoâng thoaùng coù khaû naêng ñoùng môû. Choïn hình thöùc caáu taïo che naéng, che möa thích hôïp vôùi töøng maët nhaø, ñoàng thôøi coù theå ñieàu chænh goùc che vaø

Hình 10. Sô ñoà maët caét vôùi giaûi phaùp veà che naéng vaø thoâng gioù töï nhieân

taàm nhìn theo yù muoán [3]. (Hình 10). Choáng noàm baèng caùch taïo lôùp caùch nhieät cho neàn nhaø töø nhöõng vaät lieäu phoå thoâng nhö lôùp xæ than, lôùp ñeäm khoâng khí hoaëc caùc vaät lieäu cao caáp khaùc. Khuyeán khích söû duïng naêng löôïng maët trôøi ñeå cung caáp nöôùc noùng. Nöôùc möa thu töø maùi, ñöôïc loïc vaø tröõ trong beå ñeå cung caáp cho caùc thieát bò veä sinh, maùy giaët, töôùi caây, röûa xe. [3]. Hình 7. Löôïng gioù vaøo phoøng vaø phaïm vi dieän tích coù gioù thoåi qua phoøng töø toát ñeán xaáu laàn löôït laø (a); (d); (c); (b).

Toùm laïi, trong thieát keá nhaø ôû thaáp taàng, ñoái vôùi thoâng gioù, che naéng vaø chieáu saùng töï nhieân, caàn chuù troïng: Toå chöùc khoâng gian chuyeån tieáp, khoâng gian ñeäm (hieân, saûnh, ban coâng, saân trong) cho nhaø höôùng Taây; Chuù yù TGTN: loã thoâng gioù saùt saøn nhaø, thoâng gioù xuyeân phoøng keát hôïp vôùi thoâng gioù ñöùng; Toå chöùc saân trong ñeå lôïi duïng gioù saân, aùnh saùng töï nhieân; Chia nhoû khoái tích coâng trình ñeå taïo nhieàu lôùp maùi, haønh lang huùt gioù; Thieát keá saøn gioù cho khoâng khí löu chuyeån, taêng cöôøng hieäu quaû thoaùt khí; Söû duïng heä maønh ñoùng môû linh ñoäng ñieàu khieån löôïng gioù; Caùc phoøng beân trong coù cöûa soå môû thoâng ra gieáng trôøi hoaëc khoâng gian chung.

Khai thaùc giaù trò truyeàn thoáng trong kieán truùc nhaø ôû thaáp taàng taïi döï aùn khu nhaø ôû An Ñoâng Hình 8. Söû duïng taám töôøng daãn gioù

Maãu nhaø bieät thöï ñôn laäp Maët baèng: Toå chöùc laïi maët baèng: Boá trí cöûa hôïp lyù cho vieäc ñoùn gioù maùt, thoâng gioù xuyeân phoøng; taïo khoâng gian môû lieân thoâng, gaén keát SË 71+72 . 2014

ß´ thﬁ

khoâng gian trong nhaø - khoâng gian chuyeån tieáp - saân vöôøn baèng heä cöûa môû linh ñoäng toái ña; Taïo sinh hoaït ngoaøi nhaø, boá trí baøn aên, baøn nhoû tieáp khaùch ôû haøng hieân; Toå chöùc caây xanh, maët nöôùc gaén keát vôùi khoâng gian soáng, ñoàng thôøi quan taâm ñeán höôùng ñeå che naéng, taïo hôi aåm maùt vaøo nhaø; Vaùch ngaên nheï thuaän tieän cho gioù löu thoâng…

bËn ph≠¨ng

n Boá trí caây xanh maët nöôùc theo höôùng.

n Toå chöùc thoâng taàng, maët baèng loûng taêng söï thoâng thoaùng. n Môû roäng khoâng gian, chæ ngaên chia baèng vaùch ngaên nheï.

Maët caét: Maùi hai lôùp, môû cöûa thoâng gioù maùi; Toå chöùc khoâng gian môû, thoâng taàng, daøn hoa che naéng, taám thu naêng löôïng maët trôøi, thu gom nöôùc möa. Maët ñöùng: Keát caáu che naéng coù khaû naêng tröôït ngang che naéng höôùng Taây cho phoøng nguû; Boá trí caây xanh, vöôøn saân thöôïng, daøn hoa tröôùc hieân nhaø laøm giaûm tröïc xaï naéng höôùng Taây; Maùi che cho ban coâng, coång; Haøng raøo xanh thaân thieän; Maøu saéc, vaät lieäu haøi hoøa vôùi thieân nhieân. (Hình 11)

Hieän traïng bieät thöï ñôn laäp Maët caét

Höôùng caûi taïo

n Ñem thieân nhieân leân cao (saân vöôøn ôû saân thöôïng, khu thö giaõn). n Toå chöùc thoâng gioù taàng haàm maùi.

n Toå chöùc thoâng taàng, maët baèng loûng taêng söï thoâng thoaùng.

n Cöûa môû roäng lieân keát khoâng gian trong nhaø haøng hieân, saân vöôøn.

Hình 11. Giaûi phaùp khai thaùc giaù trò truyeàn thoáng trong nhaø ôû bieät thöï (döï aùn An Ñoâng)

Hieän traïng bieät thöï ñôn laäp - Maët baèng

Höôùng caûi taïo

Toå chöùc maët baèng môû ñoùn gioù, thoâng gioù ngang toát. n Môû roäng, ñoùng môû linh ñoäng khoâng gian trong nhaø vaø khoâng gian chuyeån tieáp, taïo sinh hoaït ngoaøi trôøi.

Höôùng caûi taïo n Thieát keá coång coù maùi che n Troàng caây taùn roäng tröôùc nhaø n Taàng treät boá trí daøn hoa haïn cheá naéng xieân khoai, che naéng saân. n Laàu 1, boá trí taám che naéng ngang, maùi che cho ban coâng. n Laàu 2, thieát keá vöôøn saân thöôïng laøm maùt dòu khoâng gian, töôøng 2 lôùp cho khoâng gian thôø. n Khe gioù cho taàng haàm maùi. n Khai thaùc maøu saéc truyeàn thoáng. Nhaø lieàn keà Maët baèng: Toå chöùc khoâng gian môû, linh ñoäng, ngaên chia baèng vaùch ngaên nheï, heä cöûa môû xeáp, luøa môû roäng toái ña; Ñem thieân nhieân vaøo khoâng gian soáng noäi thaát; Taêng cöôøng thoâng gioù ñöùng keát hôïp vôùi thoâng gioù ngang baèng nhöõng khoaûng môû ôû saân sau vaø saân trong roäng, saøn gioù; Boá trí phoøng sinh hoaït chung… Maët caét: Maùi hai lôùp, thoâng gioù cho taàng maùi; Heä khung lam ñieàu khieån che naéng taïi oâ gieáng trôøi; Giaûi phaùp thoâng gioù ngang keát hôïp thoâng gioù ñöùng; taám thu naêng löôïng maët trôøi.

Hieän traïng bieät thöï ñôn laäp - Laàu 2

SË 71+72 . 2014

Höôùng caûi taïo

Maët ñöùng: Lam che naéng ñöùng xieân ngaên möa taït höôùng Taây Baéc vaø höôùng naéng buoåi chieàu; Maùi che möa naéng cöûa soå; Coång coù maùi che; Haøng raøo xanh; Maøu saéc thaân thieän. (Hình 12)

Hieän traïng - Maët baèng treät

Höôùng caûi taïo

Maët baèng laàu 1

Hieän traïng - Maët caét

Höôùng caûi taïo

Hieän traïng - Maët ñöùng

Höôùng caûi taïo

Hình 12. Giaûi phaùp khai thaùc giaù trò truyeàn thoáng trong nhaø ôû lieàn keà (döï aùn An Ñoâng)

Taøi lieäu tham khaûo: 1. Phan Thuaän An (2007), Kieán truùc coá ñoâ Hueá, Nxb Ñaø Naüng. 2. Nguyeãn Theá Cöôøng (2014), Kieán truùc vaø caùc thuoäc tính vaên hoùa, http://kienviet.net/2014/03/04/ , ngaøy 4/3/2014. 3. Phaïm Ngoïc Ñaêng (2014), Caùc giaûi phaùp thieát keá coâng trình xanh ôû Vieät Nam, Nxb Xaây döïng, Haø Noäi. 4. Hoaøng Ñaïo Kính (2012), Vaên hoùa Kieán truùc, Nxb Tri Thöùc. 5. Phaïm Ñöùc Nguyeân (2012), Phaùt trieån kieán truùc beàn vöõng, kieán truùc xanh ôû Vieät Nam, NXB Trí Thöùc, Haø Noäi. 6. Nguyeãn Höõu Thoâng (2008), Nhaø vöôøn xöù Hueá, Nxb Vaên Ngheä TP. HCM. 7. Nguyeãn Quoác Thoâng (2013), Toaøn caàu hoùa vôùi vaán ñeà phaùt trieån ñoâ thò ôû Vieät Nam, http://www.tapchikientruc. com.vn/chuyen-muc/ly-luan-phe-binh-kien-truc/, ngaøy 2/4/2013.

SË 71+72 . 2014

DIEÃN ÑAØN

Phong thuûy

Î Ph≠¨ng T©y KTS. Nguyeãn Höõu Thaùi

Khi toâi coøn sinh soáng vaø laøm vieäc ôû phöông Taây, toâi ñaõ coá yù tìm hieåu ôû ñoù thöïc söï ngöôøi ta ñaõ hieåu bieát, nghieân cöùu vaø öùng duïng thuaät Phong thuûy phöông Ñoâng nhö theá naøo? Phaûi chaêng, ñaây laø moät loaïi khoa hoïc huyeàn bí, khoa hoïc moâi tröôøng vaø giuùp ích ñöôïc gì cho ngaønh quy hoaïch - xaây döïng? Vaø trong lòch söû kieán truùc-ñoâ thò phöông Taây coù nhöõng thuyeát gì töông töï Phong thuûy khoâng? Ñaâu laø nhöõng baøi hoïc coù theå ruùt ra cho Vieät Nam? Phöông Taây hieåu ra sao veà phong thuûy?

Trong soá caùc moân khoa hoïc huyeàn bí phöông Ñoâng, phaûi nhìn nhaän Phong Thuûy laø khoa hoïc gaàn guõi thöïc teá cuoäc soáng nhaát. Ban ñaàu, ngöôøi phöông Taây tieáp caän Phong Thuûy nhö moät moân hoïc thuaät, hoaëc moät khoa hoïc huyeàn bí coå truyeàn coù lòch söû haøng nghìn naêm cuûa xaõ hoäi noâng nghieäp Trung Hoa. Nhöng ngaøy nay, cô baûn hoï xem noù nhö moät moân “khoa hoïc moâi tröôøng” mang tính thôøi ñaïi ñaùng ñöôïc tìm hieåu vaø nghieân cöùu, coù theå öùng duïng nghieâm chænh cho xaõ hoäi coâng nghieäp. Caùc nhaø nghieân cöùu phöông Taây yù thöùc ñöôïc raèng muoán hieåu bieát thaáu ñaùo Phong thuûy phöông Ñoâng khoâng theå khoâng nghieân cöùu saâu veà Kinh Dòch, cuøng caùc khaùi nieäm veà Ñaïo, AÂm Döông, Nguõ Haønh, Baùt Quaùi, Hình, YÙ, Khí, Long Maïch, tuoåi taùc, höôùng thích hôïp theo tuoåi vaø giôùi tính, yù nghóa veà maøu saéc theo

SË 71+72 . 2014

≥ ki’n Chuy™n gia & Nhµ qu∂n l˝

ngheà thieát keá kieán truùc ôû phöông Taây khoâng ñöôïc thoâng tin roõ raøng veà moân Phong thuûy. Trong thöïc teá, hieän nay chæ caùc nhaø kinh doanh baát ñoäng saûn vaø thieát keá noäi thaát laø quan taâm ñaëc bieät ñeán Phong thuûy. Caùi maø KTS ôû phöông Taây ngaøy nay quan taâm laø laøm sao caùc khoâng gian hoï thieát keá cho pheùp naêng löôïng löu thoâng deã daøng.

Coù chaêng caùc thuyeát töông töï nhö Phong thuûy ôû phöông Taây?

Caùc baùc só Lovelack, Pedler (1979) söû duïng hình töôïng “Gaia” nöõ thaàn ñaát theo truyeàn thuyeát coå Hy Laïp ñeå noùi veà taùc ñoäng qua laïi giöõa con ngöôøi vaø traùi ñaát, ví nhö teá baøo trong cô theå. Caùc oâng chæ ra heä thoáng töï ñieàu hoaø theá giôùi, söï caân baèng hoaù hoïc, nhieät löïc hoïc ñang taùc ñoäng haøng ngaøy vaøo söï soáng treân haønh tinh chuùng ta vaø caùc nhaø khoa hoïc coå xöa ôû phöông Taây cuõng ñaõ töøng ñeà caäp ñeán caùc vaán ñeà naøy.

quan nieäm phöông Ñoâng. Quan nieäm veà “Khí” raát quan troïng trong khoa ñòa lyù cuõng ñöôïc ngöôøi phöông Taây thaáu hieåu, xem noù töông ñöông vôùi caùi maø khoa hoïc goïi laø “naêng löôïng” vaän chuyeån trong vuõ truï vaø con ngöôøi. Ngoaøi ra hoï coøn phaûi ñaøo saâu tìm hieåu theâm veà caùc tröôøng phaùi Phong thuûy khaùc nhau nhö phaùi Ñòa Lyù (thieân veà “hình”), phaùi Baùt Traïch (naëng veà “höôùng”), phaùi Maät Toâng (nghieân veà “yù”),... Sôû dó ngöôøi phöông Taây deã tieáp thu khoa Phong thuûy laø do boä moân khoa hoïc huyeàn bí naøy khoâng gioáng nhö caùc khoa Töû vi, Töôùng meänh chaúng haïn (cho raèng moïi vaät coù soá phaän rieâng, ñònh meänh ñaõ an baøi, khoù loøng thay ñoåi), maø chuû tröông raèng con ngöôøi coù theå chuû ñoäng can thieäp nhaèm thay ñoåi, söûa chöõa laïi nhöõng caùi gì chöa hoaøn haûo ñeå laøm toát hôn cho cuoäc soáng. Cho neân khoâng ai laáy laøm laï moät khi khoa Phong Thuûy du nhaäp vaøo theá giôùi phöông Taây thì ñaõ nhanh choùng bieán thaønh “ngheä thuaät öùng duïng”, chuû yeáu nhaém saép ñaët, trang trí nhaø cöûa, saân vöôøn, vaên phoøng vaø cô sôû thöông maïi. Nhöng hoï ñaõ coá tình loaïi boû phaàn “AÂm phaàn” (tìm huyeät moä trong xaõ hoäi noâng nghieäp phöông Ñoâng), roõ raøng laø khoâng phuø hôïp vôùi xaõ hoäi coâng nghieäp vaø ñoâ thò hoùa kieåu phöông Taây. Moân Phong Thuûy nay ñang ñöôïc giaûng daïy taïi caùc khoa Chaâu AÙ hoïc taïi caùc tröôøng ñaïi hoïc vaø döï kieán seõ trình baøy nhö chuyeân ñeà khoa hoïc ôû caùc khoa lieân quan ñeán khoa hoïc moâi tröôøng vaø sinh thaùi, ñeán caùc boä moân thieát keá nhö quy hoaïch ñoâ thò, kieán truùc, trang trí noäi thaát, caûnh quan... Veà giôùi haønh ngheà quy hoaïch, kieán truùc ôû phöông Taây, KTS. C.C. Lee - Chuû tòch STOA Kieán truùc sö Quoác teá vaø ngöôøi saùng laäp Vieän phong thuûy hoïc Houston, cho raèng kieán truùc cô baûn laø phong thuûy. OÂng giaûi thích: “Caùi khaùc bieät duy nhaát giöõa hai boä moân naøy laø do phong thuûy lieân quan ñeán caùc chieàu kích voâ hình. Ñaùng ra kieán truùc phaûi laø ngaønh ngheà thoâng hieåu veà phong thuûy nhaát. Chính ngheà kieán truùc ñaõ laøm 80% coâng vieäc cuûa phong thuûy, vì noù raát gaàn guõi vôùi kieán truùc hieän ñaïi. Cho neân vaán ñeà hieän nay laø laøm sao ñeå caùc nhaø thieát keá kieán truùc thöïc hieän 20% coøn laïi ñoù.” Maët khaùc, oâng Lee cuõng cho raèng

Töø theá kyû thöù 5 tröôùc Coâng nguyeân, oâng toå ngaønh y hoïc phöông Taây laø Hippocrate ñaõ chæ ra ba yeáu toá taùc ñoäng qua laïi trong heä thoáng y hoïc: noùng laïnh, khoâ vaø aåm. Chuùng aûnh höôûng ñeán söùc khoûe vaø nôi cö truù cuûa con ngöôøi. AÁn Ñoä giaùo noùi ñeán hình töôïng “Raén Löûa” ñeå chæ söï taùc ñoäng cuûa maët trôøi ñeán nguoàn naêng löôïng ñem laïi söï soáng, heä coät soáng moïi sinh vaät. Thieân chuùa giaùo thì ñeà caäp ñeán ngoïn löûa thieâng… Vaøo theá kyû 6 tröôùc Coâng nguyeân nhaø toaùn hoïc Pythagore phaân tích naêm thaønh toá laø löûa, ñaát, khoâng khí, nöôùc, ether taùc ñoäng ñeán con ngöôøi vaø nôi truù nguï cuûa hoï. Vaøo thôøi ñeá quoác Roma cöïc thònh, nhaø kieán truùc Vitruvius noåi tieáng töø theá kyû thöù nhaát tröôùc Coâng nguyeân vôùi “Möôøi cuoán saùch veà kieán truùc” - töøng ñöôïc xem nhö giaùo trình ñaàu tieân cuûa ngheà thieát keá kieán truùc ôû phöông Taây - ñaõ noùi nhieàu ñeán ngheä thuaät choïn löïa ñòa ñieåm, vuøng ñaát thích hôïp ñeå xaây döïng ñoâ thò, thaønh luyõ vaø coâng trình kieán truùc. Caùc yeáu toá ñòa chaát, khí haäu, gioù vaø nöôùc ñeàu ñöôïc nhaéc ñeán. Neáu Vitruvius thôøi ñoù chöa coù kyõ thuaät tính toaùn moät caùch baøi baûn thì ngaøy nay vôùi khoa hoïc kyõ thuaät tieân tieán, caùc nhaø nghieân cöùu nhö Hartmann, Curry, Peyre, Curie… töøng döïa vaøo caùc phaùt hieän môùi veà ñòa sinh hoïc (geo-biology), soùng taïo hình EDF, soùng caûm xaï (radiesthologic waves),… ñeå hình thaønh caùc maïng löôùi naêng löôïng (energetic network) daïng oâ vuoâng baøn côø khi phaân tích ñaát ñai xaây döïng, hoã trôï caùc nhaø quy hoaïch laäp baûn ñoà xaùc ñònh caùc ñòa ñieåm toát xaáu cho xaây döïng (land-use map). Töø laâu nay, vieäc chaïy ñua phaùt trieån coâng nghieäp vôùi baát cöù giaù naøo ñaõ phaù vôõ söï caân baèng sinh thaùi, gaây oâ nhieãm traàm troïng caû ñaát, nöôùc vaø khoâng khí. Vì vaäy, caùc nhaø quy hoaïch, thieát keá coâng trình theá heä môùi ôû phöông Taây ñöôïc khuyeán caùo phaûi chænh söûa laïi caùc sai laàm cuõ, höôùng veà phaùt trieån beàn vöõng. Phong thuûy phöông Ñoâng vôùi söï boå sung caùc hieåu bieát môùi veà moâi tröôøng, bieán ñoåi khí haäu, caùc nguoàn naêng löôïng cuûa phöông Taây seõ giuùp cho loaøi ngöôøi phaùt trieån beàn vöõng hôn khi böôùc vaøo theá kyû 21. Nhö vaäy, caùc yù nieäm taùc ñoäng qua laïi giöõa “Thieân-Ñòa-Nhaân” (TrôøiÑaát-Ngöôøi) cuûa phöông Ñoâng cuõng khoâng maáy xa laï vôùi yù nieäm veà SË 71+72 . 2014

≥ ki’n Chuy™n gia & Nhµ qu∂n l˝

moái quan heä töông taùc giöõa “Con ngöôøi - Xaõ hoäi - Thieân nhieân” cuûa phöông Taây. Taát caû ñeàu coù cuøng moät muïc tieâu laø mong muoán tìm kieám laïi söï haøi hoøa vaø caân baèng cho cuoäc soáng cuûa loaøi ngöôøi töøng bò xaâm haïi suoát moät theá kyû chaïy ñua phaùt trieån coâng nghieäp vöøa qua.

ÖÙng duïng cuï theå vaøo cuoäc soáng

Vôùi nhöõng nguyeân taéc ñôn giaûn maø hieäu nghieäm, khoa Phong thuûy coù theå thích nghi vaøo xaõ hoäi môùi, goùp phaàn laøm cho cuoäc soáng toát ñeïp, coâng vieäc laøm aên khaû quan hôn. Do vaäy maø ngöôøi phöông Taây, nhaát laø ngöôøi Myõ, khoâng ngaïi xoâng xaùo tìm toøi, nghieân cöùu vaø aùp duïng moân khoa hoïc moâi tröôøng môùi ñeán töø phöông Ñoâng naøy. Hoï ñaõ tröïc tieáp tìm kieám hoïc hoûi töø caùc chuyeân gia phong thuûy ôû Trung Quoác cuõng nhö trong coäng ñoàng Hoa kieàu ôû nöôùc ngoaøi ñeå roài truyeàn baù noù ra qua saùch baùo, baêng hình, giaûng daïy, “talkshow” giaûi ñaùp thaéc maéc treân truyeàn hình, treân baùo chí...

Nhaø haùt Opera Sydney

Ngaøy caøng nhieàu nhöõng nhaø kinh doanh phöông Taây quay veà töø chaâu AÙ cuõng ñaõ ñem khoa Phong Thuûy ra aùp duïng vaøo cô sôû laøm aên, nhaø cöûa cuûa hoï. Ngöôøi Myõ ôû taàm trung bình cuõng hieáu kyø nghieân cöùu Phong thuûy, baét ñaàu öùng duïng noù vaøo cuoäc soáng haøng ngaøy vaø hoï thöøa nhaän ñaõ thu ñaït keát quaû tích cöïc. Coâng trình öùng duïng phong thuûy roõ neùt nhaát laø khu vui chôi giaûi trí Disneyland ôû HongKong. OÂng truøm baát ñoäng saûn Myõ Donald Trump raát tin töôûng Phong thuûy, nghe noùi oâng ta luoân coù caû moät ñoäi tö vaán phong thuûy beân caïnh mình. Caùc ngaân haøng lôùn nhö Citibank, Chase Asia, the Morgan Bank, Rothschild vaø caû tôø baùo cuûa giôùi kinh doanh noåi tieáng Wall Street Journal (nhaät baùo phoá Wall) cuõng thöôøng tham khaûo chuyeân gia phong thuûy. Ñaëc bieät caùc coâng trình lôùn sau ñaây ñeàu mang daáu aán phong thuûy: Nhaø haùt Opera Sydney, ngoâi nhaø ñoà soä cuûa Vöông quoác Araäp Xeâut Kingdom Centre Riyadh. Toaø thò chính London ôû nöôùc Anh troâng gioáng nhö moät choàng tieàn xu. Caùc coâng trình khaùc nhö Toaø nhaø thaùp gioù vaø nöôùc ôû Dubai, caùc tieåu vöông quoác Araäp, troâng gioáng hình caùnh buoàm loäng gioù vöôn ra bieån. Nhöng coù leõ Saân bay Kansai Osaka ôû Nhaät Baûn vôùi daøn traàn löôïn soùng ñaët treân hoøn ñaûo nhaân taïo laø ñieån hình nhaát.

SË 71+72 . 2014

Toaø thò chính London

Khaùch saïn caùnh buoàm Dubai

Saân bay quoác teá Kansai, Osaka, Nhaät Baûn

ÔÛ phöông Taây, coäng ñoàng di daân ngöôøi Hoa roõ raøng laø tin töôûng coù phaàn hôi quaù ñaùng vaøo khoa Phong thuûy coå truyeàn cuûa hoï, nhieàu khi ñeán möùc meâ tín dò ñoan. Ngöôøi Vieät mình thì ít nhieàu cuõng tin Phong thuûy khi mua hoaëc xaây nhaø, nhöng khoâng ñeán noãi quaù ñaùng nhö Hoa kieàu. Nhieàu ngöôøi mình (goàm caû Vieät kieàu lôùp treû) cuõng coù moät soá hieåu bieát nhaát ñònh veà Phong thuûy qua nghieân cöùu saùch baùo. Ví nhö moät kyõ sö treû toâi quen mua nhaø ôû California nhaát ñònh khoâng chòu choïn kieåu nhaø coù caàu thang nhìn thaúng ra cöûa chính hoaëc ñaõ xaây saün hoà bôi ngay phía sau khoái nhaø... Coâng ty ñòa oác lôùn nhaát nöôùc Myõ laø KB Home ñaõ xaây döïng “nhaø phong thuûy” ñeå baùn cho coäng ñoàng ngöôøi di daân goác AÙ vaø thueâ caû nhaân vieân baùn nhaø raønh veà phong thuûy tö vaán khaùch haøng. Hoï khoe raèng haøng naêm ñaõ baùn ñöôïc maáy vaïn caên nhaø cho khaùch haøng goác chaâu AÙ.

Caùc baøi hoïc naøo cho Vieät Nam ?

Ngaøy nay, coù theå noùi Phong thuûy laø moân khoa hoïc döï baùo veà söï haøi hoaø giöõa moâi tröôøng sinh thaùi vôùi con ngöôøi ñeå löïa choïn nôi cö truù. Coù nôi coøn goïi ñaây laø hoïc thuyeát chuyeân nghieân cöùu söï aûnh höôûng cuûa höôùng gioù, höôùng khí, maïch nöôùc ñeán ñôøi soáng hoïa phuùc cuûa con ngöôøi. Trong cuoán saùch “Phong thuûy - Caûnh quan lyù töôûng”, GS.KTS. Du Khoång Kieân (Ñaïi hoïc Harvard - Hoa Kyø) ñaõ phaân ra thaønh naêm taàng yù thöùc ñoái vôùi boä moân Phong thuûy: n Meâ tín dò ñoan (thôøi phong kieán cuõ). n Thuaät phong thuûy (ñòa lyù hoïc). n Trieát hoïc (Dòch hoïc, trieát hoïc phöông Ñoâng). n Tích ñoäng vaên hoaù (ñòa vaät lyù, moâi tröôøng sinh thaùi hoïc, nhaân hoïc…). n Di truyeàn sinh vaät (ví nhö nhaân vaät Robinson Crusoe bò laïc treân hoang ñaûo cuûa nhaø vaên Daniel Defoe, Anh)… Baûn thaân toâi taâm ñaéc vôùi moät baøi vieát ngaén “Phong thuûy vaø kieán truùc

cho söï haøi hoøa” toùm goïn yù nghóa phong thuûy trong ñôøi soáng hieän ñaïi. Taùc giaû KTS David Koh (Singapore) ñònh nghóa Phong thuûy nhö sau: “Kyõ thuaät coù tính khoa hoïc ñeå hoøa giaûi baûn chaát con ngöôøi vôùi nhöõng haïn cheá do söï ñònh cö aùp ñaët leân”. OÂng cho raèng muoán hieåu ñöôïc phong thuûy, caàn am hieåu caùc nguyeân taéc cô baûn veà trieát hoïc phöông Ñoâng nhö Kinh Dòch, AÂm döông, Nguõ haønh, Baùt quaùi. Töø ñoù, ta môùi hieåu ñöôïc caùc quy luaät cuûa thieân nhieân vaø cheá ngöï sinh löïc ñeå naâng cao ñôøi soáng cuûa caù nhaân. AÙp duïng phong thuûy trong thieát keá kieán truùc laø laøm cho coâng trình cuûa ta ít chòu taùc ñoäng xaáu do moâi tröôøng chung quanh gaây ra hay laø taïo hieäu quaû toái ña veà naêng löôïng. Noù cuõng giuùp ta xem xeùt söï thoâng thoaùng, tyû leä, aùnh saùng, caùch aâm, boá trí cö daân,… Rieâng toâi khoâng nghó raèng Phong thuûy coù theå giaûi quyeát ñöôïc taát caû moïi chuyeän cuûa cuoäc soáng. Phong thuûy cuõng khoâng naèm ngoaøi quy luaät ñoù. Nhöõng gì do con ngöôøi taïo ra ñeàu töông ñoái, Phong thuûy muoán thaønh coâng caàn coù söï hoã trôï cuûa nhöõng yeáu toá khaùc. Tuy vaäy, toâi cuõng nghó khoa Phong Thuûy caàn ñöôïc chuùng ta quan nieäm laïi moät caùch nghieâm chænh hôn, khoâng neân xem noù hoaøn toaøn nhö moät khoa hoïc huyeàn bí, coøn ñaày raãy nhöõng ñieàu meâ tín dò ñoan chöa ñaùng tin caäy, maø caàn xem noù nhö moân “khoa hoïc moâi tröôøng” mang tính coå truyeàn ñaõ töøng toàn taïi trong voán vaên hoùa daân toäc. Vaø cuõng neân nhôù raèng khoâng coù gì laø tuyeät ñoái caû, chính caùc hoïc giaû phöông Ñoâng chæ saép thuaät Phong thuûy vaøo haøng thöù ba qua caâu noùi ngöôøi xöa: “Nhaát phuùc, nhì phaän, tam phong thuûy, töù ñöùc, nguõ giaùo”. Cuï theå laø töø haøng nghìn naêm qua thuaät Phong thuûy ñaõ thöïc söï goùp phaàn ñem laïi söùc khoûe, haïnh phuùc vaø an vui qua caùch soáng hoøa hôïp vôùi moâi tröôøng xung quanh ta. Nhö vaäy thì phong thuûy chaân chính caàn ñöôïc gìn giöõ vaø phaùt huy theo höôùng nhaân vaên vaø khoa hoïc, nhaèm phuïc vuï cuoäc soáng cuûa nhaân daân ta böôùc vaøo thôøi ñaïi môùi vaäy. SË 71+72 . 2014

ÑOÂ THÒ BOÁ N PHÖÔNG

Ñeå Hueá ñeïp & duyeân, xöùng taàm

ñoâ thò di saûn vaên hoùa ñaëc saéc khu vöïc Ñoâng Nam AÙ TS. KTS. Tröông Vaên Quaûng Phoù Vieän tröôûng VIUP

1. Giaù trò noåi baät.

Hueá coù caûnh quan thieân nhieân ñeïp, coù ñaày ñuû caùc yeáu toá phong thuûy cuûa moät ñeá ñoâ. Vôùi caùi nhìn nhaân vaên, oâng Toång giaùm ñoác UNESCO Amadu - Mata M’Bo ñaõ nhaän xeùt: “Nhöõng ngöôøi ñaàu tieân xaây döïng Hueá ñaõ coù duïng yù ñoùng khung Hueá trong phong caûnh kyø dieäu töø nuùi Ngöï Bình ñeán ñoài Voïng Caûnh, ñeán phaù Tam Giang vaø phaù Caàu Hai. Vaø chính nhôø theá hoï ñaõ saùng laäp ra moät kieán truùc tinh vi, trong ñoù moãi nhaân toá ñeàu baét nguoàn töø caûm höùng, töø thieân nhieân gaàn guõi. Thaønh phoá Hueá chính laø ngheä thuaät ñöôïc veû ñeïp cuûa thieân nhieân boå sung, toâ ñieåm theâm”. Döôùi thôøi nhaø Nguyeãn vôùi 13 ñôøi vua keá tieáp nhau, nhaân löïc, vaät löïc vaø taøi naêng trí tueä cuûa nhaân daân caû nöôùc ñaõ ñöôïc huy ñoäng ñeå kieán taïo neân moät kinh ñoâ traùng leä, beà theá, bao goàm haøng traêm coâng trình kieán truùc tinh vi, hoa mó, ñaäm ñaø saéc thaùi daân toäc vaø hoøa quyeän vaøo caûnh saéc thieân nhieân. Tö töôûng chuû ñaïo trong kieán truùc Hueá (kieán truùc cung ñình laø chuû yeáu) laø heä tö töôûng nho giaùo, trong ñoù bao goàm tö töôûng toân quaân vaø thuyeát phong thuûy. Töø quy hoaïch maët baèng toång theå ñeán boá cuïc quy hoaïch caùc quaàn theå kieán truùc vaø chöùc naêng cuûa coâng trình ñeàu tuaân thuû nghieâm ngaët caùc quan nieäm, nguyeân taéc coå ñieån truyeàn thoáng cuûa ngheä thuaät kieán truùc cung ñình Vieät Nam (maët baèng kinh thaønh vaø caùc laêng taåm phaûi coù tieàn aùn haäu chaåm, sôn quyønh, thuûy trò, taû long, höõu hoå. Heä thoáng kieán truùc vaø trang trí mó thuaät phaûi theo thuyeát aâm döông, nguõ haønh...). Ñoâ thò coå Hueá coøn toàn taïi song song ba doøng kieán truùc cuøng chieàu coù san seû, nhöng cuõng coù söï khaùc bieät. Ñoù laø kieán truùc cung ñình; kieán truùc daân gian vaø kieán truùc toân giaùo, trong ñoù kieán truùc daân gian laø caùi neàn, kieán truùc cung ñình laø caùi loõi.

SË 71+72 . 2014

ß´ thﬁ

Khoâng nhöõng theá, ñoâ thò coå Hueá coøn laø moät kieät taùc veà thô - kieán truùc ñoâ thò. Vôùi truïc khoâng gian boá cuïc chính laø doøng soâng Höông, kieán truùc ñoâ thò vôùi tinh thaàn nhaân vaên cao ñaõ ñöôïc theå hieän trong suoát quaù trình hình thaønh coá ñoâ Hueá ngaøy xöa vaø thaønh phoá Hueá lòch söû ngaøy nay. Thieân nhieân vaø con ngöôøi luoân gaén boù haøi hoøa, toân troïng nhau, taïo laäp vaø ñieàu chænh moâi tröôøng sinh thaùi ñoâ thò hôïp lí trong quaù trình toàn taïi vaø phaùt trieån. Vôùi nhöõng giaù trò lòch söû, vaên hoùa noåi troäi, taïi phieân hoïp laàn thöù 17 töø ngaøy 6-11/12/1993 heä thoáng di saûn coá ñoâ Hueá ñaõ ñöôïc UNESCO ghi vaøo danh saùch di saûn vaên hoùa theá giôùi. Ñaây laø di saûn ñaàu tieân cuûa Vieät Nam ñöôïc coâng nhaän vaøo thôøi ñieåm luùc baáy giôø, vaø laø moät vinh döï lôùn nhöng traùch nhieäm cuõng khoâng keùm phaàn naëng neà trong coâng taùc baûo veä, gìn giöõ di saûn coá ñoâ Hueá cho hoâm nay vaø cho mai sau. Bôûi vaäy, ñoái vôùi nhöõng nhaø quy hoaïch, quaûn lyù phaùt trieån ñoâ thò coù taâm thöôøng phaûi thaän troïng caân nhaéc giöõa phaùt trieån vaø baûo toàn, phaûi tìm kieám söï haøi hoaø caùc lôïi ích, caùc giaù trò giöõa quaù khöù, hieän taïi vaø töông lai. Theo ñoù, trong quy hoaïch xaây döïng phaùt trieån ñoâ thò Hueá, coâng taùc quy hoaïch baûo toàn vaø phaùt huy heä thoáng di saûn coá ñoâ Hueá phaûi ñöôïc coi laø moät trong nhöõng nhieäm vuï öu tieân haøng ñaàu.

2. Caùch tieáp caän ñeå baûo toàn phaùt huy giaù trò ñoâ thò

bËn ph≠¨ng

Taây keát noái Mianma, Thaùi Lan qua cöûa khaåu Lao Baûo ñeán caûng Chaân Maây seõ mang laïi nhieàu lôïi theá hôn cho Thöøa Thieân - Hueá trong ñoù coù ñoâ thò di saûn Hueá vaø thò tröôøng phía Taây tænh Thöøa Thieân - Hueá seõ trôû neân naêng ñoäng sau khi môû thoâng cöûa khaåu S3 - S10 thoâng vôùi caùc tænh Savanakhet, Salavan, Sekong (Laøo) cuøng tam giaùc phaùt trieån Vieät Nam - Laøo - Campuchia. Haønh lang kinh teá ven bieån mieàn Trung laø cô hoäi ñeå noái keát caùc hoaït ñoäng kinh teá vaø du lòch caùc ñoâ thò ven bieån cuûa tænh Thöøa Thieân - Hueá vôùi caùc ñoâ thò khaùc doïc ven bieån mieàn Trung vaø caû nöôùc. Ñoàng thôøi, cuøng vôùi heä thoáng di saûn vaên hoùa, thieân nhieân khu vöïc mieàn Trung (trong ñoù coù tænh Thöøa Thieân - Hueá), ASEAN vaø Ñoâng AÙ ñoù hình thaønh neân nhöõng tuyeán du lòch vaên hoùa, sinh thaùi xuyeân quoác gia: Con ñöôøng di saûn, con ñöôøng tô luïa treân bieån... Taát caû laø nguoàn löïc taïo ñaø ñeå Thöøa Thieân - Hueá phaùt trieån trôû thaønh trung taâm vaên hoùa, du lòch lôùn treân haønh lang giao löu vaên hoùa Ñoâng-Taây, Baéc-Nam vaø khu vöïc Ñoâng Nam chaâu AÙ. Phaùt trieån khoâng gian vuøng tænh Thöøa Thieân - Hueá ñaët trong moái quan heä vôùi vuøng Baéc Trung Boä vaø vuøng kinh teá troïng ñieåm mieàn Trung ñoù ñöôïc Thuû töôùng Chính phuû pheâ duyeät. Ñaây laø moái quan heä hôïp taùc töông hoã, chia seû chöùc naêng vuøng vaø cuøng nhau phaùt trieån nhaèm khai thaùc toái ña lôïi theá veà kinh teá bieån, caùc lôïi theá veà söï lieân thoâng giöõa heä thoáng cöûa khaåu vôùi caûng bieån nöôùc saâu treân tuyeán haønh lang kinh teá Ñoâng-Taây. Khu vöïc Thöøa Thieân - Hueá vaø phuï caän phaûi ñöôïc phaùt trieån maïnh, toaøn dieän vaø coù tính ñoät phaù hôn nöõa, cuøng vôùi caùc thaønh phoá: Ñaø Naüng, Quy Nhôn vaø khu kinh teá Dung Quaát, Chu Lai trôû thaønh nhöõng cöïc taêng tröôûng kinh teá, khoa hoïc kyõ thuaät quan troïng, thuùc ñaåy khu vöïc mieàn Trung phaùt trieån. Treân ñòa baøn tænh Thöøa Thieân - Hueá, thaønh phoá Hueá vaø phuï caän, khu kinh teá Chaân Maây - Laêng Coâ cuøng vôùi thaønh phoá Ñaø Naüng vaø Ñieän Nam - Ñieän Ngoïc seõ phaùt trieån döïa treân lôïi theá caïnh tranh cuûa töøng chöùc naêng noåi troäi chuyeân bieät maø lôïi theá töøng khu vöïc taïo neân ñeå phaùt trieån naêng ñoäng. Trong töông lai, ñöôïc söï quan taâm cuûa Chính phuû, caùc boä ngaønh Trung öông, Thöøa Thieân - Hueá seõ laø khu vöïc coùù söï thu huùt maïnh meõ cô hoäi ñaàu tö töø beân ngoaøi, caùc nguoàn voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi, caùc döï aùn chieán löôïc cuûa quoác gia vaø quoác teá treân lónh vöïc vaên hoùa, du lòch, khoa hoïc coâng ngheä…; Ñeå töø ñoù ñaåy maïnh taêng tröôûng neàn kinh teá cuûa Thöøa Thieân - Hueá cuõng nhö khu vöïc mieàn Trung.

Caùc haønh lang kinh teá trong tieåu vuøng soâng Meâ Koâng

di saûn Hueá

n Xaùc ñònh vai troø, vò theá tænh Thöøa Thieân - Hueá trong moái quan heä vuøng. Tænh Thöøa Thieân - Hueá noùi chung, thaønh phoá Hueá noùi rieâng coù nhieàu lôïi theá veà vò trí ñòa lyù, caûnh quan, lòch söû vaên hoùa, nôi hoäi tuï ñaày ñuû caùc tieàm naêng, theá maïnh ñeå trôû thaønh moät trong naêm ñoâ thò caáp quoác gia, khu vöïc vaø quoác teá. Vieäc hình thaønh haønh lang kinh teá Ñoâng

n Moâ hình phaùt trieån tænh Thöøa Thieân - Hueá taùc ñoäng tôùi caáu truùc ñoâ thò di saûn Hueá. Quyeát ñònh soá 2237/QÑ-UBND ngaøy 15/11/ 2010 cuûa UBND tænh Thöøa Thieân - Hueá xaùc ñònh tænh Thöøa Thieân - Hueá seõ ñöôïc xaây döïng vaø phaùt trieån theo moâ hình “chuøm ñoâ thò, ña trung taâm”, döïa treân ñieàu kieän töï nhieän, söï phaân boá heä thoáng ñoâ thò, caùc nguoàn tieàm naêng veà di saûn, caûnh quan moâi tröôøng nhö heä thoáng di tích Coá ñoâ Hueá, caùc di tích lòch söû, vaên hoùa vaät theå, phi vaät theå, caùc cô sôû vaên hoùa taâm linh... soâng Höông, nuùi Ngöï, ñaàm phaù Tam Giang, Laêng Coâ, Baïch Maõ..., laø ñieåm ñeán haáp daãn di saûn vaên hoùa theá giôùi. Vaø tænh Thöøa Thieân - Hueá seõ laø moät trung taâm giao löu vaên hoùa lôùn treân haønh lang giao löu vaên hoùa Ñoâng - Taây, Baéc - Nam, keát noái vaên hoùa - du lòch Thöøa Thieân - Hueá vôùi caùc cuïm di saûn theá giôùi khaùc trong vuøng Kinh teá troïng ñieåm mieàn Trung, trong khu vöïc, ASEAN vaø Ñoâng AÙ treân tuyeán du lòch Con ñöôøng di saûn, con ñöôøng tô luïa treân bieån...

SË 71+72 . 2014

Nhö vaäy, quaù trình ñoâ thò hoùa taïi Thöøa Thieân - Hueá laø quaù trình hieän ñaïi hoùa song song vôùi vieäc baûo toàn nhöõng di saûn vaät theå vaø phi vaät theå. Ñeå baûo toàn vaø phaùt huy giaù trò ñoâ thò di saûn Hueá coù hieäu quaû, tröôùc maét seõ hình thaønh khu vöïc ñoâ thò haït nhaân (goàm thaønh phoá Hueá, thò xaõ Höông Thuûy, thò xaõ Höông Traø, ñoâ thò Thuaän An), ñaây laø vuøng coù ñaëc tröng nhaát veà lòch söû, vaên hoùa, caûnh quan cuûa Thöøa Thieân - Hueá nuùi chung, khu vöïc thaønh phoá Hueá vaø phuï caän noùi rieâng. Trong ñoù, thaønh phoá Hueá seõ môùi laø thaønh phoá di saûn vaên hoùa coù giaù trò ñaëc saéc duy nhaát cuûa caû nöôùc, seõ ñöôïc baûo toàn vaø phaùt trieån theo moät quy cheá rieâng. Thaønh phoá Hueá seõ laø haït nhaân cuûa heä thoáng caáu truùc ñoâ thò trung taâm vaø treân ñòa baøn laõnh thoå toaøn tænh. Moïi thay ñoåi lôùn seõ ñöôïc chuyeån ra

khu vöïc Ñoâng Nam AÙ), ñöôïc hôïp thaønh bôûi naêm ñoâ thò laø thaønh phoá Hueá, Höông Thuûy, Töù Haï, Thuaän An vaø Bình Ñieàn, (coù ranh giôùi goàm thaønh phoá Hueá, thò xaõ Höông Thuûy, thò xaõ Höông Traø vaø thò traán Thuaän An). Quy moâ ñeán naêm 2020 khoaûng 81-82 vaïn, trong ñoù ñoâ thò khoaûng 55-62 vaïn ngöôøi, ñaát xaây döïng ñoâ thò khoaûng 12.00013.000ha; ñeán 2030 khoaûng 88-89 vaïn, trong ñoù ñoâ thò khoaûng 65-

Ñònh höôùng phaùt trieån heä thoáng ñoâ thò tænh Thöøa Thieân – Hueá

Moâ hình “chuøm ñoâ thò, ña trung taâm”

beân ngoaøi caùc khu vöïc phuï caän cuûa thaønh phoá Hueá. Theo ñoù, trong quy hoaïch xaây döïng vuøng tænh caàn laøm roõ hôn caáu truùc moâ hình “chuøm ñoâ thò, ña trung taâm”. Ñeå chính xaùc vaø phuø hôïp hôn coù theå khaúng ñònh vieäc xaây döïng vuøng tænh Thöøa Thieân - Hueá caàn theo moâ hình “Taäp hôïp ñoâ thò di saûn, vaên hoùa vaø caûnh quan”. Veà baûn chaát moâ hình naøy khoâng khaùc so vôùi moâ hình ñoù ñeà xuaát trong ñeà aùn (QÑ soá 2237/QÑ-UBND). Moâ hình “Taäp hôïp ñoâ thò di saûn, vaên hoùa vaø caûnh quan” ñöôïc caáu thaønh bôûi ñoâ thò trung taâm Hueá/vuøng ñoâ thò trung taâm - ñoâ thò haït nhaân - di saûn vaên hoùa theá giôùi (goàm thaønh phoá Hueá/ñoâ thò di saûn Hueá vaø caùc ñoâ thò naèm trong vuøng phuï caän nhö thò xaõ Höông Thuûy, thò xaõ Höông Traø, ñoâ thò Thuaän An) vaø caùc ñoâ thò vaên hoùa, sinh thaùi caûnh quan thaân thieän vôùi moâi tröôøng (nhö Chaân Maây-Laêng Coâ, Phong Ñieàn, A Löôùi,...) ñöôïc phaùt trieån beàn vöõng trong moái quan heä gaén keát ñoâ thò - noâng thoân - thieân nhieân. Veà baûn chaát, heä thoáng ñoâ thò tænh Thöøa Thieân - Hueá seõ ñöôïc hình thaønh vaø lieân keát chaët cheõ bôûi nhieàu ñoâ thò quy moâ nhoû vaø vöøa; phaùt trieån xen caøi giöõa caùc ñoâ thò laø söï chuyeån tieáp haøi hoøa giöõa khu vöïc laøng xoùm vaø caùc vuøng baûo toàn sinh thaùi, caûnh thieân nhieân, ñaát noâng nghieäp ñaëc saéc cuûa ñòa phöông; chuùng ñöôïc lieân keát vôùi nhau baèng maïng löôùi giao thoâng ñoàng boä, hoaøn chænh vaø hieän ñaïi.

3. Ñoâ thò di saûn vaên hoùa ñaëc saéc khu vöïc Ñoâng Nam AÙ.

Ñònh höôùng phaùt trieån khoâng gian ñoâ thò di saûn Hueá vaø phuï caän theo moâ hình “Taäp hôïp ñoâ thò di saûn, vaên hoùa vaø caûnh quan” Ñoâ thò di saûn Hueá vaø phuï caän (Töông lai phaùt trieån thaønh vuøng ñoâ thò trung taâm cuûa tænh Thöøa Thieân - Hueá vôùi tính chaát laø ñoâ thò di saûn, vaên hoùa, dòch vuï chaát löôïng cao - Ñoâ thò di saûn vaên hoùa ñaëc saéc

SË 71+72 . 2014

Caáu truùc khoâng gian ñoâ thò di saûn Hueá vaø phuï caän (Vuøng ñoâ thò trung taâm)

67 vaïn ngöôøi, ñaát xaây döïng ñoâ thò khoaûng 14.000-15.000ha. Chöùc naêng chính cuûa khu vöïc ñoâ thò trung taâm: Laø trung taâm chính trò, vaên hoùa, kinh teá, khoa hoïc coâng ngheä, y teá, ñaøo taïo lôùn cuûa Vieät Nam vaø khu vöïc Ñoâng Nam AÙ. Laø cöïc ñoäng löïc phaùt trieån vuøng kinh teá troïng ñieåm mieàn Trung. - Khu vöïc thaønh phoá Hueá (Hieän höõu) laø ñoâ thò di saûn, thaønh phoá Festival vaø du lòch ñaëc saéc taàm côõ quoác gia khu vöïc vaø quoác teá. Taïi ñaây caàn giaûm taûi caùc chöùc naêng veà ñaøo taïo, y teá, ñaàu moái giao thoâng... öu tieân phaùt trieån caùc chöùc naêng dòch vuï, du lòch vaø vaên hoùa ñeå khoâng aûnh höôûng ñeán di tích. Quy moâ ñeán naêm 2020 khoaûng 38-40 vaïn ngöôøi, ñaát xaây döïng ñoâ thò khoaûng 4.800-5.200ha; ñeán naêm 2030 khoaûng 42-43 vaïn ngöôøi, ñaát xaây döïng ñoâ thò khoaûng 5.500-5.800ha. Ñònh höôùng phaùt trieån khoâng gian TP. Hueá phaûi treân cô sôû baûo veä, toân taïo, naâng cao giaù trò quaàn theå di tích coá ñoâ Hueá (ñaõ ñöôïc

ß´ thﬁ

bËn ph≠¨ng

UNESCO coâng nhaän laø di saûn vaên hoùa Theá giôùi). Toân troïng tö töôûng chuû ñaïo trong quy hoaïch kieán truùc, caûnh quan Hueá voán coù (theo thuyeát phong thuyû); (2) Haïn cheá phaùt trieån daân soá (Tôùi ngöôõng khaû naêng dung naïp ngoaøi naêm 2030 vôùi quy moâ khoaûng < 45 vaïn daân). Khoâng phaùt trieån caùc loaïi coâng nghieäp ñoäc haïi, coâng nghieäp naëng, coâng nghieäp taäp trung coù quy moâ lôùn. Xaùc ñònh caùc vuøng caûnh quan thieân nhieân coù giaù trò quí hieám caàn baûo veä, toân taïo gaén vôùi söï phaùt trieån cuûa ñoâ thò Hueá nhö soâng Höông, nuùi Ngöï, khu vöïc laêng taåm phía Taây Nam TP. Hueá, khu vöïc nhaø vöôøn truyeàn thoáng...

ñoù ñoâ thò khoaûng 11,7-12 vaïn ngöôøi, ñaát xaây döïng ñoâ thò khoaûng >2000ha. n Khu vöïc Bình Ñieàn cöûa ngoõ phía Taây cuûa ñoâ thò trung taâm lieân keát vôùi caùc huyeän Nam Ñoâng, A Löôùi vaø khu kinh teá cöûa khaåu A Ñôùt. Öu tieân phaùt trieån nhaø vöôøn sinh thaùi, du lòch ñoài nuùi, coâng nghieäp phuïc vuï du lòch, coâng nghieäp cheá bieán noâng laâm saûn, khai thaùc vaät lieäu xaây döïng, thuûy ñieän Bình Ñieàn. Quy moâ ñeán naêm 2020 khoaûng 0,7-0,8 vaïn ngöôøi, ñaát xaây döïng ñoâ thò khoaûng >150ha; naêm 2030 khoaûng 0,9-1,3 vaïn ngöôøi, ñaát xaây döïng ñoâ thò khoaûng >200ha.

n Khu vöïc Höông Thuyû, phaùt trieån keát caáu haï taàng keát noái ñoâ thò trung

Caùc khu vöïc ñoâ thò trong vuøng ñoâ thò trung taâm Hueá ñöôïc quy hoaïch, xaây döïng chaïy doïc theo haønh lang haï taàng kyõ thuaät quoác gia vaø taïo neân caùc daûi haønh lang xanh thoaùt luõ phaân caùch caùc daûi khoâng gian ñoâ thò, maïng löôùi giao thoâng seõ khoâng phaùt trieån höôùng taâm vaøo Kinh thaønh Hueá, taïo ñieàu kieän thuaän lôïi ñeå baûo toàn di saûn Coá ñoâ Hueá, baûo veä ñaát noâng nghieäp vaø linh hoaït vôùi aûnh höôûng cuûa bieán ñoåi khí haäu toaøn caàu.

toõm vôùi khu kinh teá Chaân Maây Laêng Coâ vaø caùc tænh trong vuøng kinh teá troïng ñieåm mieàn Trung. Phaùt trieån nhaø ôû ñoâ thò, coâng nghieäp ña ngaønh, coâng nghieäp phuïc vuï du lòch, dòch vuï thöông maïi, ñaøo taïo, y teá vaø ñaàu moái giao thoâng quoác teá. Quy moâ ñeán naêm 2020 khoaûng 11 vaïn ngöôøi, trong ñoù ñoâ thò khoaûng 6,3 vaïn ngöôøi, ñaát xaây döïng ñoâ thò khoaûng 3.200-3.300ha; ñeán naêm 2030 khoaûng 11,3 vaïn ngöôøi, trong ñoù ñoâ thò khoaûng 7 vaïn ngöôøi, ñaát xaây döïng ñoâ thò khoaûng 3.4003.500ha.

n Khu

vöïc Höông Traø: cöûa ngoõ phía Baéc cuûa ñoâ thò trung taâm lieân keát vôùi caùc huyeän Phong Ñieàn, Quaûng Ñieàn vaø caùc tænh khu vöïc Baéc Trung Boä. Phaùt trieån nhaø ôû ñoâ thò, coâng nghieäp ña ngaønh, coâng nghieäp phuïc vuï kinh teá ñaàm phaù vaø kinh teá bieån, dòch vuï thöông maïi, ñaøo taïo, y teá vaø ñaàu moái giao thoâng quoác gia. Quy moâ ñeán naêm 2020 khoaûng 12,7-13 vaïn ngöôøi, trong ñoù ñoâ thò khoaûng 7,3- 7,6 vaïn ngöôøi, ñaát xaây döïng ñoâ thò khoaûng 3.800-3.900ha; ñeán naêm 2030 khoaûng 13,6-14 vaïn ngöôøi, trong ñoù ñoâ thò khoaûng 8,1-8,2 vaïn ngöôøi, ñaát xaây döïng ñoâ thò khoaûng 4.000ha. n Khu vöïc Thuaän An gaén vôùi An Vaân Döông, cöûa ngoõ phía Ñoâng cuûa

ñoâ thò trung taâm vöôn ra bieån Ñoâng, laø ñoâ thò du lòch sinh thaùi bieån taàm côõ khu vöïc Ñoâng Nam AÙ, laø trung taâm kinh teá, quoác phoøng. Phaùt trieån coâng nghieäp caûng, ñoùng vaø söûa chöõa taøu thuyeàn, khai thaùc ñaùnh baét nuoâi troàng thuyû haûi saûn vaø kinh teá ñaàm phaù, öu tieân xaây döïng caùc döï aùn dòch vuï vaø du lòch thích nghi vôùi moâi tröôøng ngaäp nöôùc, haïn cheá khung xaây döïng caùc coâng trình coù quy moâ lôùn taäp trung ñoâng daân soá. Quy moâ daân soá toaøn huyeän Phuù Vang ñeán naêm 2020 khoaûng 20-20,3 vaïn ngöôøi, trong ñoù ñoâ thò khoaûng 9,6-9,7 vaïn ngöôøi, ñaát xaây döïng ñoâ thò khoaûng 1000ha; naêm 2030 khoaûng 22 vaïn ngöôøi, trong

4. Thay cho lôøi keát

Nhö vaäy, ñoâ thò di saûn Hueá naèm trong caáu truùc vuøng ñoâ thò trung taâm ñöôïc phaùt trieån theo moâ hình: “Taäp hôïp ñoâ thò di saûn, vaên hoùa vaø caûnh quan” - vôùi taàm nhìn trong töông lai seõ trôû thaønh Ñoâ thò di saûn vaên hoùa ñaëc saéc khu vöïc Ñoâng Nam AÙ. Ñaây cuõng laø cô hoäi ñeå baûo toàn vaø phaùt huy giaù trò moät caùch chuû ñoäng vaø coù hieäu quaû hôn... Seõ coù nhieàu cô hoäi ñeå toân troïng trieát lí toân vinh caùc giaù trò cuûa töøng thôøi kyø. Khoâng gian vuøng ñoâ thò trung taâm Hueá seõ soáng ñoäng, linh hoaït vaø haáp daãn hôn vôùi caùc vuøng chöùc naêng baûo toàn di saûn kieán truùc, caûnh quan vaø caùc vuøng chöùc naêng phaùt trieån môùi taïo neân söï phaùt trieân lieân tuïc veà khoâng gian, veà thôøi gian vaø heä thoáng caùc giaù trò theo töøng giai ñoaïn phaùt trieån cuûa ñoâ thò Hueá. Söï ñan xen, hoøa quyeän cuûa khoâng gian trong ñoâ thò nhöng raïch roøi trong öùng xöû, Hueá seõ ñeïp, duyeân vaø haáp daãn hôn.

Taøi lieäu tham khaûo: - Ñoà aùn Ñieàu chænh QHXD vuøng tænh Thöøa Thieân - Hueá ñeán naêm 2030, taàm nhìn 2050. - Ñoà aùn Ñieàu chænh QHC thaønh phoá Hueá ñeán naêm 2030. - Taøi lieäu Hoäi thaûo Xaây döïng vaø phaùt trieån Hueá - Ñoâ thò di saûn vaên hoùa ñaëc saéc cuûa khu vöïc Ñoâng Nam AÙ - Moâ hình ñònh höôùng vaø giaûi phaùp quy hoaïch baûo toàn di saûn ñoâ thò taïi Vieät Nam, Luaän aùn tieán só, Tröông Vaên Quaûng.

SË 71+72 . 2014

ÑOÂ THÒ BOÁ N PHÖÔNG

Vónh Phuùc

Hoäi nhaäp & phaùt trieån beàn vöõng Vónh Phuùc laø tænh thuoäc vuøng kinh teá troïng ñieåm Baéc boä, ñöôïc Thuû töôùng Chính phuû pheâ duyeät xaây döïng 20 khu coâng nghieäp vaø 41 cuïm coâng nghieäp trong ñeà aùn quy hoaïch phaùt trieån ngaønh coâng nghieäp Vónh Phuùc ñeán naêm 2020 vaø ñònh höôùng ñeán naêm 2030.Vónh Phuùc voán laø moät tænh thuaàn noâng ñang chuyeån ñoåi cô caáu, nhöng laø moät trong nhöõng tænh lieân tuïc ñöùng ôû vò trí toáp ñaàu veà chæ soá naêng löïc caïnh tranh caáp tænh trong baûng xeáp haïng nhöõng naêm gaàn ñaây.

SË 71+72 . 2014

SOng ñöùc

Naêm 2014, Vónh Phuùc ñaõ ñaït ñöôïc nhöõng con soá aán töôïng:

Toác ñoä taêng tröôûng kinh teá cuûa tænh ñaït 6,11%; Toång thu ngaân saùch öôùc ñaït 20.966,5 tyû; Thu huùt 45 döï aùn FDI; Thaåm ñònh vaø pheâ duyeät 180 döï aùn; Coù 9 xaõ ñaït 19 tieâu chí noâng thoân môùi; 3 xaõ ñaït 18 tieâu chí; 5 xaõ ñaït 17 tieâu chí; Kim ngaïch xuaát khaåu ñaït 1,41 tæ USD; Caáp giaáy chöùng nhaän ñaàu tö cho 82 döï aùn; Giaûi quyeát vieäc laøm cho 22 nghìn lao ñoäng.

ß´ thﬁ

bËn ph≠¨ng Nhöõng söï kieän tieâu bieåu tænh Vónh Phuùc naêm 2014:

1. Khaùnh thaønh caàu Vónh Thònh vaø ñöôøng cao toác Noäi Baøi - Laøo Cai. Hai coâng trình giao thoâng quan troïng naøy keát noái ñöôøng Hoà Chí Minh, taïo thaønh heä thoáng giao thoâng hoaøn chænh noái Thuû ñoâ Haø Noäi vôùi caùc tænh: Vónh Phuùc, Phuù Thoï, Yeân Baùi, Laøo Cai, Tuyeân Quang. 2. Ñaïi hoäi Maët traän toå quoác tænh laàn thöù XIII, nhieäm kyø 20142019. Ñaïi hoäi dieãn ra trong 2 ngaøy, 3 vaø 4/6/2014, thoáng nhaát muïc tieâu tieáp tuïc ñoåi môùi noäi duïng vaø phöông thöùc hoaït ñoäng; taêng cöôøng cuûng coá, môû roäng khoái ñoaøn keát toaøn daân. Phaán ñaáu tyû leä taäp hôïp ñoaøn vieân, hoäi vieân cuûa caùc toå chöùc thaønh vieân taêng töø 10% trôû leân; tyû leä gia ñình vaên hoùa ñaït töø 85-90%, laøng vaên hoùa ñaït töø 75-80%. 3. Thaønh phoá Vónh Yeân ñöôïc coâng nhaän ñoâ thò loaïi II. Ngaøy 23/10/2014 Thuû töôùng Chính phuû ñaõ kyù Quyeát ñònh soá 1909/ QÑ-TTg coâng nhaän thaønh phoá Vónh Yeân laø ñoâ thò loaïi II tröïc thuoäc tænh Vónh Phuùc. Ñaây laø daáu moác quan troïng trong quaù trình phaùt trieån cuûa thaønh phoá, taïo tieàn ñeà vöõng chaéc ñeå xaây döïng Vónh Yeân trôû thaønh ñoâ thò loõi cuûa thaønh phoá Vónh Phuùc trong töông lai. 4. Ñaïi hoäi ñaïi bieåu caùc daân toäc thieåu soá tænh laàn thöù II naêm 2014 vôùi söï tham gia cuûa 150 ñaïi bieåu ñaïi dieän cho hôn 47.000 ñoàng baøo caùc daân toäc thieåu soá trong toaøn tænh. Ñaïi hoäi xaùc ñònh muïc tieâu ñeán naêm 2019, thu nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi taêng gaáp 1,5 laàn thôøi ñieåm naêm 2014; tyû leä hoä ngheøo ôû vuøng ñoàng baøo daân toäc thieåu soá giaûm töø 1,5-2%/ naêm; 70% ngöôøi daân toäc thieåu soá trong ñoä tuoåi lao ñoäng ñöôïc ñaøo taïo ngheà. 5. Vónh Phuùc taêng baäc chæ soá naêng löïc caïnh tranh vaø chæ soá caûi caùch haønh chính. Ngaøy 20/3/2014, Phoøng Thöông maïi vaø Coâng nghieäp Vieät Nam ñaõ coâng boá keát quaû chæ soá naêng löïc caïnh tranh naêm 2013, Vónh Phuùc xeáp thöù 26/63 tænh, thaønh phoá, taêng 17 baäc so vôùi naêm 2012. Trong ñoù, rieâng chæ soá minh baïch vaø tieáp caän thoâng tin xeáp thöù 9/63 tænh, thaønh phoá, vöôït 50 baäc so vôùi naêm 2012. Chæ soá caûi caùch haønh chínhtaêng 19 baäc, töø thöù 25/63 naêm 2012 leân 6/63 naêm 2013.

SË 71+72 . 2014

Bình Xuyeân

OÅn ñònh ñeå phaùt trieån beàn vöõng

UÛy ban Nhaân daân huyeän Bình Xuyeân – tænh Vónh Phuùc *

ÑOÂ THÒ

ôû höõu vò trí gaàn trung taâm tænh Vónh Phuùc, thuoäc vuøng ñaát Meâ Linh coå, Bình Xuyeân laø nôi sinh tuï cuûa nhöõng boä laïc töøng goùp phaàn xaây döïng Nhaø nöôùc Vaên Lang - AÂu Laïc huøng maïnh. Ngaøy nay, phaùt huy truyeàn thoáng aùnh huøng cuûa vuøng ñaát, Bình Xuyeân ñang noã löïc höôùng ñeán söï oån ñònh veà chính trò, an ninh, traät töï xaõ hoäi ñeå phaùt trieån beàn vöõng.

BOÁ N PHÖÔNG Minh Nhaät

Naêm 2014, kinh teá huyeän Bình Xuyeân tieáp tuïc taêng tröôûng, toång giaù trò saûn xuaát toaøn huyeän ñaït treân ñaït 23.962 tyû ñoàng. Cô caáu kinh teá cuûa huyeän chuyeån dòch theo höôùng tích cöïc: Coâng nghieäp - xaây döïng chieám 89,63%; noâng - laâm nghieäp - thuyû saûn chieám 4,03%; thöông maïi - dòch vuï 6,34%. Thu ngaân saùch treân ñòa baøn ñaït 630.7 tyû ñoàng; tyû leä hoä ngheøo coøn 2,49%, giaûm 0,78% so vôùi naêm 2013. Chöông trình xaây döïng noâng thoân môùi toaøn huyeän ñaït theâm 17 tieâu chí. Giaù trò saûn xuaát coâng nghieäp cuûa Bình Xuyeân nhìn chung oån ñònh vaø phaùt trieån, nhaát laø caùc saûn phaåm chuû yeáu nhö: gaïch oáp laùt, gaïch xaây döïng, saét theùp. Huyeän ñaõ thöïc hieän coâng taùc chuaån bò ñaàu tö 18 döï aùn, thaåm ñònh nhieäm vuï phöông aùn khaûo saùt, thieát keá baûn veõ thi coâng - döï toaùn 26 coâng trình vôùi toång giaù trò döï toaùn ñöôïc thaåm ñònh laø 428,1 tyû ñoàng. Thaåm ñònh boå sung döï toaùn 09 coâng trình vôùi toång giaù trò ñöôïc thaåm ñònh laø 1,27 tyû ñoàng.

SË 71+72 . 2014

ß´ thﬁ

Bình Xuyeân cuõng ñaõ thöïc hieän Nghò quyeát soá 52, 53/2012/NQ-HÑND cuûa Hoäi ñoàng nhaân daân tænh vaø Ñeà aùn phaùt trieån noâng nghieäp theo höôùng haøng hoùa treân ñòa baøn huyeän giai ñoaïn 2012- 2015, keát quaû: 1.639ha ñöôïc chuyeån dòch cô caáu gioáng luùa môùi. Caùc ngaønh dòch vuï ñaùp öùng toát cho saûn xuaát, tieâu duøng vaø ñôøi soáng nhaân daân, toång giaù trò ngaønh Dòch vuï ñaït 1.520 tyû ñoàng, taêng 22,62% so vôùi cuøng kyø. Chöông trình xaây döïng noâng thoân môùi ñöôïc huyeän quan taâm vaø chæ ñaïo quyeát lieät vaø keát quaû ñaõ coù theâm hai xaõ Höông Sôn, Trung Myõ ñaït xaõ noâng thoân môùi. Coâng taùc thu huùt ñaàu tö toaøn huyeän ñaït keát quaû khaû quan. Naêm 2014 coù theâm 18 doanh nghieäp FDI ñaêng kyù hoaït ñoäng (trong caùc khu coâng nghieäp) vôùi toång soá voán ñaêng kyù 1.386 tyû ñoàng. Trong naêm coù theâm 92 doanh nghieäp ñaêng kyù hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh naâng toång soá doanh nghieäp treân ñòa baøn laø 720 doanh nghieäp daân doanh (ngoaøi khu coâng nghieäp). Thu ngaân saùch töø caùc doanh nghieäp öôùc ñaït 427 tyû ñoàng, chieám 70% toång thu ngaân saùch toaøn huyeän. Coâng taùc vaên hoùa - xaõ hoäi luoân ñöôïc giöõ vöõng, 88% ñaït gia ñình vaên hoùa; 71% ñaït ñôn vò vaên hoaù. Toå chöùc ñoùn nhaän 12 baèng Di tích lòch söû vaên hoùa caáp tænh. Trieån khai tu boå 03 di tích lòch söû vaên hoùa, trieån khai xaây döïng môùi 10 nhaø vaên hoùa thoân, toå daân phoá; hoã trôï kinh phí xaây döïng thieát cheá vaên hoùa xaõ, thoân 3,5 tyû ñoàng; tu boå, söûa chöõa 10 nhaø vaên hoùa thoân xuoáng caáp. Hoaït ñoäng cuûa caùc CLB Theå duïc theå thao taïi caùc xaõ, thò traán ñöôïc duy trì ñeàu ñaën vôùi 38 CLB vaên hoùa, 70 CLB theå

bËn ph≠¨ng

duïc theå thao, thu thu huùt ñoâng ñaûo caùc taàng lôùp nhaân daân tham gia. Trieån khai chaïy thöû nghieäm vaø ñöa vaøo hoaït ñoäng Coång Thoâng tin giao tieáp ñieän töû huyeän, ñaõ caäp nhaät treân 200 tin, baøi vaø hôn 100 hình aûnh vaøo muïc tin töùc - söï kieän, ñaùp öùng nhu caàu thoâng tin vaø naâng cao daân trí cho caùc taàng lôùp nhaân daân. Coâng taùc GPMB coù nhieàu coá gaéng, töøng böôùc thaùo gôõ khoù khaên, vöôùng maéc vaø ñaït keát quaû quan troïng. Caùc lónh vöïc giaùo duïc, y teá, vaên hoùa, chính saùch xaõ hoäi coù nhieàu tieán boä, an sinh xaõ hoäi ñöôïc ñaûm baûo, giaûi quyeát vieäc laøm, xuaát khaåu lao ñoäng taêng cao, ñôøi soáng nhaân daân khoâng ngöøng ñöôïc caûi thieän, naâng cao. Coâng taùc thanh tra, giaûi quyeát ñôn thö khieáu naïi, toá caùo ñöôïc taäp trung chæ ñaïo quyeát lieät vaø coù nhieàu ñoåi môùi. An ninh chính trò ñöôïc giöõ vöõng, traät töï an toaøn xaõ hoäi cô baûn ñöôïc ñaûm baûo. Naêm 2015, nhaèm tieáp tuïc ñaåy maïnh phong traøo thi ñua yeâu nöôùc chaøo möøng Ñaïi hoäi Ñaûng caùc caáp, tieán tôùi Ñaïi hoäi Ñaûng toaøn quoác laàn thöù XII, Ñaïi hoäi Thi ñua yeâu nöôùc toaøn quoác laàn thöù IX vaø caùc ngaøy leã lôùn trong naêm 2015, huyeän Bình Xuyeân quyeát taâm thöïc hieän nhöõng noäi dung maø tænh ñaõ xaùc ñònh: “Taäp trung thu huùt caùc nguoàn löïc cho ñaàu tö phaùt trieån; öu tieân nguoàn voán cho caùc coâng trình troïng ñieåm vaø thanh toaùn xong nôï xaây döïng cô baûn; tieáp tuïc thaùo gôõ khoù khaên cho saûn xuaát, ñaåy maïnh caûi caùch haønh chính, thöïc hieän chöông trình xaây döïng noâng thoân môùi”. * Ñòa chæ: Thò traán Höông Canh - huyeän Bình Xuyeân – tænh Vónh Phuùc Ñieän thoaïi: 0211.3866.440 - Email: ubndbinhxuyen@vinhphuc.gov.vn

SË 71+72 . 2014

Vieän Quy Hoïach Xaây Döïng Vónh Phuùc Vinh Phuc Construction Planning Institute (VP.CPI). Ñòa chæ: Soá 1, ngoõ 1, ñöôøng Lyù Thaùi Toå - Vónh Yeân - Vónh phuùc Ñieän thoaïi: 0211.3720.217 Fax: 0211.3720.880 Website: quyhoachxaydung.vinhphuc.gov.vn Soá taøi khoaûn: 1020.10.000.245.232 Taïi Ngaân haøng Coâng Thöông tænh Vónh Phuùc. Maõ soá thueá: 2500.214.532

Vieän Tröôûng: Phaïm Hoàng Sinh

Chöùc naêng nhieäm vuï

1. Thöïc hieän moät soá hoaït ñoäng tö vaán: Quaûn lyù döï aùn; laäp döï aùn; khaûo saùt ñòa hình, ñòa chaát ñeå phuïc vuï cho vieäc nghieân cöùu xaùc laäp quy hoaïch xaây döïng; thieát keá xaây döïng coâng trình; thieát keá quy hoaïch xaây döïng; giaùm saùt kyõ thuaät thi coâng xaây döïng; thaåm tra thieát keá - döï toaùn; tö vaán ñaáu thaàu vaø caùc dòch vuï tö vaán khaùc thoâng qua caùc hôïp ñoàng kinh teá; 2. Phoái hôïp vôùi caùc cô quan lieân quan giuùp Giaùm ñoác Sôû Xaây döïng laäp keá hoaïch daøi haïn, ngaén haïn veà coâng taùc quy hoaïch xaây döïng ñoâ thò, noâng thoân vaø caùc quy hoaïch xaây döïng khaùc treân ñòa baøn tænh trình UBND tænh pheâ duyeät. Toå chöùc thöïc hieän caùc ñeà taøi khoa hoïc thuoäc lónh vöïc quy hoaïch xaây döïng sau khi ñöôïc caáp thaåm quyeàn pheâ duyeät; 3. Thöïc hieän moät soá dòch vuï coâng phuïc vuï quaûn lyù nhaø nöôùc veà quy hoaïch xaây döïng khi coù yeâu caàu nhö: Nghieân cöùu ñieàu tra quy hoaïch, giôùi thieäu ñòa ñieåm, caém moác giôùi, coâng boá quy hoaïch, thaåm ñònh caùc ñoà aùn quy hoaïch xaây döïng khoâng do Vieän Quy hoach xaây döïng laäp;

SË 71+72 . 2014

4. Cung caáp caùc thoâng tin coù lieân quan ñeán coâng taùc quy hoaïch xaây döïng theo quy ñònh. Thöïc hieän cheá ñoä thoâng tin, baùo caùo ñònh kyø, ñoät xuaát vôùi Sôû Xaây döïng vaø caùc cô quan coù thaåm quyeàn; 5. Nghieân cöùu khoa hoïc trong lónh vöïc quy hoaïch xaây döïng, kieán truùc phuïc vuï coâng taùc quaûn lyù nhaø nöôùc vaø caùc dòch vuï coâng ích nhaø nöôùc, chuyeån giao öùng duïng caùc tieán boä khoa hoïc, kyõ thuaät veà quy hoaïch xaây döïng vaøo ñieàu kieän cuï theå cuûa ñòa phöông; 6. Tham gia lieân keát ñaøo taïo, toå chöùc boài döôõng kieán thöùc chuyeân moân vaø phaùp luaät veà coâng taùc quy hoaïch xaây döïng cho caùn boä, vieân chöùc laøm coâng taùc quy hoaïch cuûa caùc cô quan, ñôn vò vaø caùc caù nhaân coù nhu caàu; 7. Thöïc hieän quaûn lyù toå chöùc, bieân cheá, caùn boä, vieân chöùc, taøi chính, taøi saûn cô sôû vaät chaát trang thieát bò cuûa Vieän Quy hoaïch xaây döïng theo quy ñònh hieän haønh; 8. Thöïc hieän caùc nhieäm vuï khaùc do Giaùm ñoác Sôû Xaây döïng giao.

SË 71+72 . 2014

Coâng ty coå phaàn tö vaán giao thoâng Vónh Phuùc VINHPHUC TRANSPORT CONSULTANTJOINT STOCK COMPANY Ñòa chæ: Soá 45, Ñöôøng Chu Vaên An, P. Lieân Baûo, TP. Vónh Yeân, Tænh Vónh Phuùc Ñieän thoaïi: 02113861696 - Fax: 02113841512 Email: tvgtvp@yahoo.com.vn

Caùc Coâng trình ñaõ thieát keá ñieån hình

Ngaønh ngheà kinh doanh

1. Thieát keá xaây döïng coâng trình: Giao thoâng, Daân duïng, Thuûy lôïi, tuynen, Coâng nghieäp, Haï taàng kyõ thuaät. 2. Khaûo saùt xaây döïng coâng trình: n Khaûo saùt laäp quy hoaïch giao thoâng; Laäp döï aùn khaû thi; Laäp döï toaùn, toång döï toaùn caùc coâng trình giao thoâng, thuûy lôïi, daân duïng, coâng nghieäp. n Khaûo saùt ñòa hình, ñòa chaát, thuûy vaên coâng trình.

3. Giaùm saùt xaây döïng coâng trình: n Giaùm saùt chaát löôïng caùc coâng trình giao thoâng, thuûy lôïi, daân duïng, coâng nghieäp vöøa vaø nhoû. n Giaùm saùt thi coâng xaây döïng coâng trình giao thoâng, thuûy lôïi, daân duïng. Tö vaán quaûn lyù döï aùn 4. Thaåm tra thieát keá xaây döïng coâng trình: Giao thoâng, thuûy lôïi, daân duïng vaø coâng nghieäp, Haï taàng kyõ thuaät. 5. Laäp hoà sô môøi thaàu: n Caùc döï aùn ñaàu tö xaây döïng caùc coâng trình giao thoâng, thuûy lôïi, daân duïng, coâng nghieäp. n Tö vaán ñaáu thaàu döï aùn ñaàu tö xaây döïng coâng trình giao thoâng

SË 71+72 . 2014

Khu nhaø ôû cho coâng nhaân vaø ngöôøi thu nhaäp thaáp

Khai Quang Nôi gaén keát nhöõng yeâu thöông Coâng ty Coå phaàn Ñaàu tö vaø Xaây döïng Baûo Quaân Ñòa chæ: Soá 31- H2 Khu ñoâ thò Yeân Hoaø, Caàu Giaáy, Haø Noäi

Ngaønh ngheà hoaït ñoäng chính: - Xaây döïng daân duïng, coâng nghieäp, giao thoâng, thuyû lôïi; - Saûn xuaát vaät lieäu xaây döïng; - Xaây laép caùc coâng trình ñieän ñeán 35 KV; - Saûn xuaát caáu kieän beâ toâng ñuùc saün; - Trang trí noäi ngoaïi thaát caùc coâng trình; - Khai thaùc vaø cheá bieán khoaùng saûn

oâng ty Coå phaàn Ñaàu tö vaø Xaây döïng Baûo Quaân traûi qua gaàn 15 naêm hình thaønh vaø phaùt trieån ñaõ coù nhöõng böôùc tieán khoâng ngöøng. Coâng ty laø moät trong nhöõng doanh nghieäp ñi ñaàu trong lónh vöïc saûn xuaát vaät lieäu xaây döïng, thi coâng xaây döïng, ñaàu tö döï aùn treân ñòa baøn tænh Vónh Phuùc, Tieâu bieåu nhö: Döï aùn ñöôøng BOT Quoác loä 2 (ñoaïn Noäi Baøi – Vónh Yeân); Nhaø maùy beâ toâng taïi Quaát Löu – Bình Xuyeân; moû ñaù taïi Minh Quang – Tam Ñaûo; Khu nhaø ôû cho coâng nhaân vaø ngöôøi thu nhaäp thaáp taïi Khu coâng nghieäp Khai Quang, phöôøng Khai Quang,TP Vónh Yeân. Trong ñoù, Döï aùn Khu nhaø ôû cho coâng nhaân vaø ngöôøi thu nhaäp thaáp taïi Khu coâng nghieäp Khai Quang, phöôøng Khai Quang, TP Vónh Yeân laø moät trong nhöõng döï aùn nhaø xaõ hoäi ñaàu tieân taïi tænh Vónh Phuùc. Vôùi dieän tích ñaát gaàn 5 ha, döï aùn seõ cung caáp khoaûng 800 caên hoä chung cö cho ngöôøi thu nhaäp thaáp, 80 caên hoä lieàn keà, ñaùp öùng nhu caàu veà nhaø ôû cho khoaûng 5.000 ngöôøi trong vaø ngoaøi khu coâng nghieäp.

Vò trí lyù töôûng

Khu nhaø ôû cho coâng nhaân vaø ngöôøi thu nhaäp thaáp naèm treân ñòa baøn khu coâng nghieäp Khai Quang thuoäc phöôøng Khai Quang, Thaønh phoá Vónh Yeân, tænh Vónh Phuùc. Naèm veà phía

ñoâng thaønh phoá Vónh Yeân chæ caùch Haø Noäi 50 Km, töø ñaây coù theå nhanh choùng veà Thuû ñoâ Haø Noäi trong voøng 1h ñoàng hoà; deã daøng keát noái vôùi caùc tænh vuøng Thuû ñoâ vaø vuøng Trung du mieàn nuùi Baéc boä. Öu theá noåi baät cuûa khu nhaø ôû laø ñöôïc xaây döïng taïi vò trí raát thuaän lôïi, giao thoâng thoâng thoaùng, keát noái vôùi haï taàng giao thoâng cuûa khu coâng nghieäp Khai Quang hieän ñaõ coù treân 50 nhaø maùy, xí nghieäp ñaõ vaø ñang ñaàu tö xaây döïng vaø hoaït ñoäng vôùi khoaûng 20.000 ngöôøi seõ laø nguoàn caàu lôùn veà nhu caàu nhaø ôû hieän taïi vaø töông lai.

Ngoâi nhaø mô öôùc

Naèm trong KCN Khai Quang neân khu nhaø ôû seõ deã daøng keát noái vôùi caùc nhaø maùy, xí nghieäp treân toaøn khu. Truïc ñöôøng chính ñi vaøo khu nhaø ôû thuaän tieän do ñöôïc keát noái vôùi ñöôøng Toân Ñöùc Thaéng keùo daøi;

Maët baèng coâng trình ñöôïc boá trí phuø hôïp, caùc khoái nhaø ñöôïc saép xeáp thoâng thoaùng, giöõa caùc khu ôû laø caùc khoaûng khoâng gian thoaùng ñaõng, troàng nhieàu caây xanh taïo khoâng khí trong laønh cho khu ôû. Caùc tieän ích khaùc nhö hoa vieân, saân chôi cho treû em,... seõ mang ñeán moät phong caùch soáng môùi vaên minh hieän ñaïi cho caùc daân cö nôi ñaây.

Cô sôû haï taàng ñoàng boä vaø hieän ñaïi

Caùc tuyeán phoá trong khu ñoâ thò ñöôïc thieát keá ñoàng boä hieän ñaïi vôùi truïc ñöôøng ñöôøng Toân Ñöùc Thaéng keùo daøi vaøo trung taâm thaønh phoá, cuøng caùc tuyeán ñöôøng giao thoâng roäng taïo neân moät heä thoáng giao thoâng lieân hoaøn keát noái vôùi caùc khu coâng nghieäp vaø khu daân cö xung quanh. Haï taàng kyõ thuaät nhö caáp ñieän, caáp nöôùc, thoaùt nöôùc maët, thoaùt nöôùc thaûi... seõ ñöôïc khôùp noái chung vôùi khu coâng nghieäp.

Khu nhaø ôû ñöôïc ñaàu tö raát ñoàng boä bao goàm: 01 toøa 15 taàng, 02 toøa 11 taàng, 02 toøa 6 taàng, nhaø vaõn hoùa coâng nhaân, tröôøng maàm non vôùi ñaày ñuû tieän nghi ñaùp öùng ñaày ñuû caùc nhu caàu veà theå thao, vaên hoùa vaø giaùo duïc.

SË 71+72 . 2014

KHAÙI NIEÄM

Khaùi nieäm

Phong ThÒy TS. KTS. Doaõn Quoác Khoa Qua keát quaû khaûo coå taïi thoân Baùn Pha cuûa neàn vaên hoùa Ngöôõng Thieàu (Trung Hoa) caùch nay 6500 naêm[1], daáu veát Phong Thuûy ñöôïc phaùt hieän vôùi nhöõng di tích vaø hình veõ ghi laïi kinh nghieäm xaây döïng moâi tröôøng soáng nhaân taïo cho ngöôøi soáng (nhaø cöûa, thaønh traán) vaø cho ngöôøi cheát (moà maû, laêng moä). Quaù trình phaùt trieån Phong Thuûy daàn ñöôïc heä thoáng vaø moâ hình hoùa theo trieát lyù aâm döông nguõ haønh, baùt quaùi, can chi cuøng caùc thuyeát Tam taøi thieân-ñòa-nhaân, vaïn vaät ñoàng nhaát theå... cuûa vaên hoùa nhaän thöùc coå Phöông Ñoâng. Danh töø “Phong Thuûy” thöïc chaát môùi ñöôïc söû duïng vaøi traêm naêm gaàn ñaây, tröôùc ñoù, Phong Thuûy coù caùc teân goïi khaùc nhö “Kham Dö”, “Töôùng ñòa”, “Töôùng traïch”, “Ñòa lyù”. Caùc danh töø treân theå hieän roõ taàm quan troïng cuûa moâi tröôøng chung ñoái vôùi con ngöôøi vaø moâi tröôøng soáng con ngöôøi: Kham laø trôøi, Dö laø ñaát; Töôùng ñòa, Töôùng traïnh laø hình thaùi beân ngoaøi cuûa ñaát ñai, nhaø cöûa vaø Ñòa lyù laø nguyeân lyù hình thaønh bieán ñoåi cuûa ñaát do nhieàu yeáu toá

SË 71+72 . 2014

K h ∏ i

taùc ñoäng caû noäi taïi vaø beân ngoaøi. Teân goïi Phong Thuûy nhaèm theå hieän yeáu toá “gioù” vaø “nöôùc” laø hai yeáu toá quan troïng quyeát ñònh ñeán “Khí”, laø yeáu toá goác taïo thaønh vaø quyeát ñònh chaát löôïng moâi tröôøng soáng cuûa con ngöôøi, töø moät vuøng, moät khu vöïc ñeán töøng ñòa ñieåm, ngoâi nhaø. Quaù trình giao löu vaên hoùa ñaõ ñöa Phong Thuûy töø Trung Hoa löu truyeàn sang caùc nöôùc laân caän cuøng heä thoáng Nho giaùo nhö Nhaät Baûn, Haøn Quoác vaø Vieät Nam vaø trôû thaønh heä thoáng lyù luaän veà toå chöùc khoâng gian caùc coâng trình xaây döïng suoát thôøi Coå vaø Trung ñaïi. Ñoái töôïng Phong Thuûy goàm nhaø cöûa, dinh thöï, laøng maïch, thaønh traán (döông traïch) vaø caû laêng moä cho ngöôøi ñaõ cheát. Nhö vaäy, Phong Thuûy chính laø lyù luaän veà toå chöùc moâi tröôøng soáng nhaân taïo treân cô sôû quan heä töông taùc vôùi moâi tröôøng töï nhieân treân neàn taûng nhaän thöùc chính yeáu sau: n Yeáu toá KHÍ laø chaát baûn theå taïo neân theá giôùi vuõ truï, toaøn boä theá giôùi vaïn vaät, töø lôùn ñeán nhoû, töø vaät theå voâ cô ñeán caùc sinh vaät ñeàu coù Khí. Cuoäc soáng cuûa sinh vaät, trong ñoù coù con ngöôøi chòu aûnh höôûng bôûi moái quan heä töông taùc giöõa Khí cuûa moâi tröôøng vôùi Khí cuûa baûn thaân. Yeáu toá KHÍ vaän ñoäng bieán ñoåi theo quy luaät aâm döông, nguõ haønh, baùt quaùi theo trieát lyù coå Phöông Ñoâng. Töø ñaëc ñieåm hình thaùi cuûa moâi tröôøng coù theå suy ñoaùn ñöôïc chieàu höôùng vaän ñoäng vaø chaát löôïng KHÍ taïi caùc ñòa ñieåm, caùc höôùng khaùc nhau.

Ñeå taïo ñöôïc moâi tröôøng soáng toát cho con ngöôøi caàn choïn ñòa ñieåm coù moâi tröôøng KHÍ toát, vaø boá cuïc khoâng gian phuø hôïp vôùi quy luaät vaän ñoäng vaø moái töông taùc giöõa yeáu toá KHÍ cuûa moâi tröôøng töï nhieân, cuûa caùc thaønh phaàn khoâng gian vaø cuûa con ngöôøi.

Trong quaù trình hoaøn thieän lyù luaän, töø vieäc caên cöù chuû yeáu vaøo ñaëc ñieåm hình theá caûnh quan töï nhieân ñeå ñoaùn ñònh ñöôøng höôùng vaän ñoäng vaø chaát löôïng Khí (tröôøng phaùi Hình theá), Phong Thuûy phaùt trieån theâm lyù luaän veà Lyù khí, coi troïng söû duïng la baøn ñeå tính toaùn ñaëc ñieåm Khí theo phöông vò. Noäi dung cô baûn cuûa Phong Thuûy Hình Theá laø ñaùnh giaù ñaëc ñieåm ñòa lyù cuûa moät khu vöïc (quy thuoäc caùc yeáu toá nuùi, soâng…

veà yeáu toá aâm döông - nguõ haønh…) ñeå xaùc ñònh ñaëc ñieåm vaän ñoäng cuûa “Khí” (ñöôøng ñi töø ngoïn nguoàn ñeán khu vöïc döøng tuï khí), töø ñoù choïn vò trí, choïn höôùng, boá cuïc caùc thaønh phaàn khoâng gian ñeå taïo ñöôïc moâi tröôøng soáng toát nhaát cho chuû nhaø hoaëc coäng ñoàng daân cö. Noäi dung cô baûn cuûa tröôøng phaùi Lyù khí laø coi troïng taùc ñoäng cuûa Khí theo 8 phöông vò ñoái vôùi ngoâi nhaø hoaëc con ngöôøi soáng trong ñoù. Tröôøng phaùi Lyù khí laïi phaân thaønh 2 nhaùnh lôùn laø Baùt Traïch vaø Huyeàn Khoâng. Phong thuûy Baùt Traïch öu tieân söï töông taùc cuûa Khí theo phöông vò (8 loaïi) vôùi Khí con ngöôøi (8 loaïi meänh) coøn Phong thuûy Huyeàn Khoâng tính toaùn söï thay ñoåi chaát löôïng Khí caùc phöông vò theo thôøi gian taùc ñoäng ñeán ngoâi nhaø. Trong quaù trình phaùt trieån, töø lyù luaän ban ñaàu mang tính bieän chöùng töï nhieân, Phong Thuûy daàn bò pha troän vôùi tö töôûng duy taâm, thaàn bí, taâm lyù caàu laønh, traùnh döõ laø ñaëc tröng cuûa vaên minh noâng nghieäp. Ñaây coù leõ laø nguyeân nhaân chính daãn ñeán vieäc Phong Thuûy bò coi nheï khi caùc quoác gia Ñoâng AÙ tieáp nhaän lyù luaän kieán truùc, quy hoaïch hieän ñaïi cuûa Phöông Taây. Nöûa cuoái theá kyû XX, ngoaøi moät soá nöôùc vaãn duy trì Phong Thuûy song haønh vôùi lyù luaän kieán truùc hieän thì taïi Trung Hoa vaø Vieät Nam, Phong Thuûy bò caám ñoaùn vì coi laø loaïi hình duy taâm, meâ tín thaàn bí töông ñöông caùc moân töôùng soá, phuø thuûy, caàu cuùng... Nhôø aûnh höôûng cuûa xu theá ñoåi môùi vaø giao löu quoác teá, töø cuoái theá kyû XX Phong Thuûy daàn ñöôïc nhìn nhaän ñaùnh giaù laïi ngay taïi Trung Hoa. Caùc nghieân cöùu khaûo coå vaø thö tòch ñaõ ñöôïc caùc cô quan chuyeân moân vaø caùc hoïc giaû Trung Hoa nghieân cöùu vaø böôùc ñaàu chæ ra nhöõng giaù trò aån giaáu beân trong lôùp voû thaàn bí Phong Thuûy. Tieâu bieåu cho quan ñieåm naøy laø nhaän ñònh cuûa nhaø quy hoaïch caûnh quan, giaùo sö Tröôøng Ñaïi hoïc Baéc Kinh Du Khoång Kieân trong saùch “Phong Thuûy - caûnh quan soáng lyù töôûng”: Phong Thuûy ngang baèng vôùi sinh thaùi hoïc vaø ñòa lyù hoïc hieän ñaïi; Cô sôû lyù luaän cuûa Phong Thuûy laø laáy moái quan heä giöõa ngöôøi vaø ñaát, ngöôøi vaø vuõ truï laøm neàn taûng; Chöùc naêng sinh thaùi cuûa Phong Thuûy ñöôïc nhieàu hoïc giaû thöøa nhaän, noù bao goàm tính öu vieät caùc phöông dieän nhö thoaùt nöôùc, traùnh gioù, aùnh saùng cuûa vuøng ñaát cö truù; Phong Thuûy

n i ÷ m

mang laïi hieäu quaû taâm lyù vaø xaõ hoäi hoïc, hoøa nhaäp vaøo trong moãi con ngöôøi vaø caû xaõ hoäi Trung Quoác. Neáu ñem moâ hình Phong Thuûy keát hôïp vôùi moâ hình cuûa Phöông Taây thì coù theå cho chuùng ta moät con ñöôøng nhaän thöùc toaøn dieän hôn veà theá giôùi. [2, Tr 21-23] Quan ñieåm Phong Thuûy laø hoïc vaán coù giaù trò töông töï cuõng ñöôïc neâu trong caùc saùch nghieân cöùu veà Phong Thuûy nhö “Bí aån cuûa Phong Thuûy” [3], “ÖÙng duïng tröôøng khí trong ñôøi soáng vaø kieán truùc” [4], “Phong thuûy, quan nieäm cuûa ngöôøi Trung Quoác veà moâi tröôøng soáng” [5], ñaëc bieät laø 2 taäp saùch “Phong thuûy coå ñaïi Trung Quoác” [1]… Trong khi ôû Trung Quoác vaø moät soá nöôùc phöông taây ñaõ coù nhöõng nghieân cöùu mang tính chính thoáng cuûa caùc vieän nghieân cöùu, tröôøng ñaïi hoïc veà Phong Thuûy thì ôû Vieät Nam hieän nay, Phong Thuûy vaãn naèm ngoaøi quaûn lyù vaø quan taâm cuûa giôùi chuyeân moân. Taøi lieäu, aán phaåm veà Phong Thuûy thaät giaû traøn lan khaép caùc hieäu saùch baùo vaø caùc trang maïng, dòch vuï tö vaán phong thuûy, caùc lôùp ñaøo taïo veà Phong Thuûy cuõng töï do vaø ngaøy caøng ñaét khaùch. Tình hình treân ñaõ daãn ñeán caùch hieåu vaø öùng duïng phong thuûy laãn loän giöõa noäi dung coù giaù trò khoa hoïc, thöïc tieãn vôùi noäi dung meâ tín, thaàn bí, phi khoa hoïc. Thöïc teá naøy laøm aûnh höôûng xaáu chaát löôïng kieán truùc - xaây döïng hieän ñaïi, gaây toán keùm, laõng phí veà kinh teá vaø leùo luøi söï phaùt trieån veà vaên hoùa - xaõ hoäi. Chuyeân ñeà “Phong Thuûy trong quy hoaïch, kieán truùc” cuûa taïp chí Quy hoaïch xaây döïng laø moät khôûi ñaàu tích cöïc trong vieäc chaét loïc caùc giaù trò cuûa heä thoáng tri thöùc veà toå chöùc khoâng gian coå truyeàn ñeå keá thöøa trong quy hoaïch vaø kieán truùc. Hy voïng ñaây cuõng laø muïc tieâu chung cuûa caùc cô quan, caùc nhaø quaûn lyù vaø chuyeân moân veà quy hoaïch vaø kieán truùc. Taøi lieäu tham khaûo: 1) Phong thuûy coå ñaïi Trung Quoác (2 taäp) – GS Vu Hy Hieàn, Vu Duõng – NXB toång hôïp TP. HCM 2) Phong thuûy caûnh quan soáng lyù töôûng – Du Khoång Kieân – NXB Ñaø Naüng 3) Bí aån cuûa phong thuûy (trong Toång taäp vaên hoùa thaàn bí Trung Hoa)- Vöông Ngoïc Ñöùc - NXB Vaên Hoùa Thoâng Tin 1996 4) ÖÙng duïng tröôøng khí trong ñôøi soáng vaø kieán truùc – Tröông Hueä Daân – NXB Quoác gia HCM 5) Phong thuûy, quan nieäm cuûa ngöôøi Trung Quoác veà moâi tröôøng soáng – Löu Baùi Laâm – NXB Ñaø Naüng

SË 71+72 . 2014

DIEÃN ÑAØN

Cô sôû trieát lyù phöông Ñoâng

cuûa phong thuûy

TS.KTS. Phaïm Vieät Anh

hong (gioù), Thuûy (nöôùc) laø hai yeáu toá raát quan troïng do moâi tröôøng ñòa hình (Hình theá) vaø caáu taïo ñòa chaát cuûa moät khu vöïc taïo neân, noù coù aûnh höôûng raát lôùn ñeán moâi tröôøng soáng cuûa con ngöôøi, ñoäng vaät vaø sinh vaät noùi chung (moâi tröôøng soáng trong Phong thuûy hoïc ñöôïc goïi chung laø “Tröôøng Khí”: Coù Sinh Khí vaø Töû Khí, Phong thuûy löïa choïn nôi coù Sinh khí ñeå sinh soáng vaø xaây döïng, phaùt trieån caùc ñoâ thò, laøng maïc; traùnh xa nhöõng nôi coù Töû khí). Trong quaù trình tìm kieám vaø vaän duïng thöïc tieãn qua haøng nghìn naêm cuûa oâng cha ta treân khaép theá giôùi ñeå choïn nhöõng nôi laäp Kinh Ñoâ, ñoâ thò, laøng maïc sinh soáng ñaõ ñuùc keát laïi nhöõng kinh nghieäm voâ cuøng quyù baùu cho moân Phong thuûy hoïc, trong ñoù moät thuaät ngöõ quan troïng vaø ñöôïc noùi ñeán nhieàu nhaát laø “Sinh Khí” vaø daàn daàn trong quaù trình söû duïng ngöôøi ta thöôøng quen goïi ngaén goïn laø “Khí”. Do ñoù khaùi nieäm “Khí” ñöôïc söû duïng raát phoå bieán trong Phong thuûy. Khí (Sinh Khí) nhôø coù Phong maø daãn, nhôø coù Thuûy maø tuï – Bôûi vaäy ngöôøi xöa ñaõ duøng hai chöõ Phong Thuûy ñeå ñaët teân cho moân khoa hoïc nghieân cöùu veà Moâi tröôøng aûnh höôûng treân khu ñaát xaây döïng noùi chung, bao goàm hai ngaønh: Döông traïch (nghieân cöùu veà xaây döïng nhaø cöûa) vaø AÂm traïch (nghieân cöùu veà nôi choân caát ñaët moà maû). Phong thuûy hoïc laø moät moân khoa hoïc coå ñaïi ñaõ coù töø raát laâu, cuõng nhö caùc moân khoa hoïc öùng duïng khaùc, noù cuõng coù cô sôû lyù luaän cuûa noù döïa treân caùc lyù thuyeát cuûa Trieát

SË 71+72 . 2014

≥ ki’n Chuy™n gia & Nhµ qu∂n l˝

hoïc Phöông Ñoâng ñaõ hình thaønh caùch ñaây hôn 5000 naêm. Caùc lyù thuyeát naøy goàm: Thuyeát AÂm Döông; Haø Ñoà; Laïc Thö; Nguõ haønh; Can Chi; Baùt quaùi, laø caùc lyù thuyeát Cô sôû cuûa trieát hoïc Phöông Ñoâng Coå ñaïi. Ñaây ñeàu laø caùc lyù thuyeát mang tính trieát hoïc saâu xa, tröøu töôïng cuûa ngöôøi xöa veà theá giôùi vuõ truï xung quanh ta, veà khoâng gian vaø thôøi gian, veà söï taùc ñoäng cuûa caùc haønh tinh trong vuõ truï ñoái vôùi Traùi ñaát vaø con ngöôøi. Raát nhieàu saùch veà phong thuûy vaø caùc lyù thuyeát veà phong thuûy sau naøy ñöôïc döïa treân caùc lyù thuyeát Cô sôû cuûa trieát hoïc Phöông Ñoâng naøy. Ñoàng thôøi thöïc teá chöùng minh qua haøng nghìn naêm lòch söû treân theá giôùi, vieäc choïn ñaát laäp Kinh Ñoâ, ñoâ thò vaø laøng maïc ôû khaép caùc nöôùc ñeàu coù chung nhöõng nguyeân taéc cô baûn veà phong thuûy. Ñieàu naøy cuõng cho thaáy khoa hoïc Phong thuûy khoâng chæ phoå bieán ôû khu vöïc chaâu aù vaø Ñoâng Nam aù maø ñaõ toàn taïi khaùch quan treân toaøn theá giôùi töø xa xöa roài. Nhö vaäy coù theå khaúng ñònh “Phong thuûy” laø moät moân khoa hoïc thöïc söï, nghieân cöùu veà moâi tröôøng sinh soáng vaø laøm vieäc nhaèm mang laïi lôïi ích toát ñeïp cho con ngöôøi. Nhö vaäy ñeå hieåu hôn veà phong thuûy vaø nghieân cöùu veà phong thuûy thì khoâng theå boû qua vieäc nghieân cöùu caùc lyù thuyeát Cô sôû cuûa trieát hoïc Phöông Ñoâng nhö noùi treân. Sau ñaây, xin giôùi thieäu sô qua vôùi quyù vò veà caùc lyù thuyeát Cô sôû cuûa trieát hoïc Phöông Ñoâng:

1- Khaùi nieäm Thuyeát AÂm Döông n AÂm

vaø Döông laø hai phaïm truø ñoái laäp nhau vaø cuøng ñoàng thôøi toàn taïi beân caïnh nhau trong moät söï vaät, moät söï vieäc hay moät vaán ñeà, chuùng toàn taïi ôû baát cöù nôi ñaâu (trong khoâng gian voâ taän) vaø baát cöù luùc naøo (trong thôøi gian voâ taän). n AÂm-Döông laø hai maët ñoái laäp töông phaûn laãn nhau, chuùng coù theå öùc cheá laãn nhau ñeå ñaûm baûo söï caân baèng cho moät söï vaät. Ñoàng thôøi, do ñaëc ñieåm traùi daáu ñieän cöïc neân chuùng cuõng thích huùt laïi gaàn nhau thaønh caëp thaønh ñoâi, hoã trôï laãn nhau cuøng toàn taïi vaø phaùt trieån. n Hai phaïm truø AÂm-Döông luoân luoân toàn taïi vaø ñöôïc bieåu hieän ôû moïi nôi moïi luùc, lôùn coù theå thaáy trong toaøn Vuõ truï, nhoû thì coù theå thaáy ôû töøng teá baøo, moät phaân töû hay moät nguyeân töû… n Trong Döông coù AÂm, vaø trong AÂm coù Döông laø quy luaät toàn taïi cuûa AÂm - Döông

- Moät soá ví duï veà khaùi nieäm AÂm-Döông: + Döông: Trôøi - AÂm: Ñaát + Döông: Ngaøy - AÂm: Ñeâm + Döông: Saùng - AÂm: Toái + Döông: Noùng - AÂm: Laïnh + Döông: Roãng - AÂm: Ñaëc + Döông; Loài - AÂm: Loõm + Döông: Cao - AÂm: Thaáp + Döông: Voû beân ngoaøi - AÂm: Ruoät beân trong + Döông: Treân - AÂm: Döôùi + Döông: Ngoaøi (ngoaïi) - AÂm: Trong (noäi) + Döông: Nam - AÂm: Nöõ + Döông: Cha - AÂm: Meï + Döông: Choàng - AÂm: Vôï + Döông: Traùi - AÂm: Phaûi + Döông: Trong - AÂm: Ñuïc + Döông: Thuûy(nöôùc) - AÂm: Sôn (nuùi) + Döông: Ñoäng - AÂm: Tónh + Döông: Nheï - AÂm: Naëng + Döông: Noåi - AÂm: Chìm....

2- Khaùi nieäm Thuyeát Nguõ haønh:

Nguõ Haønh laø naêm daïng tính chaát ñieån hình cuûa moïi vaät chaát trong vuõ truï ñaõ ñöôïc caùc nhaø trieát hoïc Phöông Ñoâng quan saùt, toång hôïp vaø quy naïp laïi, ñoù laø: Kim; Thuûy; Moäc; Hoûa; Thoå. Theo hoï vaïn vaät trong vuõ truï ñeàu coù theå quy naïp veà 5 daïng tính chaát vaät chaát naøy, vaø trong moãi daïng vaät chaát ñoù luoân luoân coù söï toàn taïi cuûa hai maët ñoái laäp AÂm-Döông trong cuøng moät tính chaát, töùc laø trong Kim laïi coù: Döông Kim vaø AÂm Kim; trong Thuûy coù: Döông Thuûy vaø AÂm Thuûy; trong Moäc coù: Döông Moäc vaø AÂm Moäc; trong Hoûa coù: Döông Hoûa vaø AÂm hoûa; trong Thoå coù: Döông Thoå vaø AÂm Thoå, ñeå ñaûm baûo cho söï caân baèng vaø beàn vöõng cuûa moãi loaïi vaät chaát ñang toàn taïi trong vuõ truï. Sau ñaây laø yù nghóa vaø ñaëc ñieåm cuûa Nguõ Haønh: * KIM: Laø nhöõng vaät chaát söï vieäc coù ñaëc tính nhö kim loaïi, tính cöùng raén nhöng laïi coù ñoä meàm deûo, beàn vöõng vaø coù theå uoán naén theo yù muoán, coù theå taïo thaønh caùc vaät duïng trang söùc vaø vaät duïng raát coù ích cho cuoäc soáng ñeå sinh nhai vaø baûo veä con ngöôøi. Chuùng coù theå töôïng tröng cho caùc vaät duïng nhö binh khí: Kieám, Maùc, Teân, Ñaïn, Dao, Keùo... Töôïng tröng cho caùc thieát bò maùy moùc ñoäng cô, töôïng tröng cho tính ñoäng, söï naêng ñoäng bieán ñoåi moät caùch chuû ñoäng; tính khaùm phaù tìm hieåu, nghieân cöùu, phaùt hieän caùi môùi, phaùt minh ... * THUÛY: Laø nhöõng vaät chaát söï vieäc coù ñaëc tính nhö Nöôùc, tính troâi chaûy, mau leï kheùo leùo, deã luoàn laùch luaân chuyeån bieán daïng, thích döïa theo baùm theo, trieàu theo, nhu nhöôïc, deã thaám huùt vaøo caùc vaät khaùc (thaâm nhaäp vaøo loøng söï vieäc khaùc, bieát löïa laùch ñieàu kieän hoaøn caûnh moâi tröôøng xung quanh ñeå thaâm nhaäp vaøo). Tính deã bay hôi cuûa nöôùc cuõng cho thaáy ñaëc tính deã daøng bieán hoùa mau leï cuûa nöôùc. Thuûy töôïng tröng cho caùc vaät theå ôû daïng loûng, raát deã bieán ñoåi moät caùch thuï ñoäng. *MOÄC: Laø nhöõng vaät chaát söï vieäc coù ñaëc tính nhö caây coái (goã), coù tính vöôn leân cao theo chieàu ñöùng vaø vöôn daøi ra (theå hieän söï coá gaéng tích cöïc, luoân muoán vöôn leân hôn nöõa ñeå ñaït muïc ñích. Vì vaäy, deã daãn tôùi söï quaù thaùi). Thích hoaït ñoäng vaän ñoäng khoâng thích SË 71+72 . 2014

ngoài yeân. Coù ñaëc tính sinh soâi naûy nôû, sinh tröôûng vaø phaùt trieån nhaân leân gaáp boäi vaø quay voøng luaân hoài. Töôïng tröng cho caùc vaät duïng baèng goã hay caây coái. *HOÛA: Laø nhöõng vaät chaát söï vieäc coù ñaëc tính nhö Löûa, ñaëc tính buøng leân, boác leân, thaêng leân, noùng leân, gia taêng nhieät löôïng, lan toûa nhanh choùng, gaáp gaùp, coù theå gaây aûnh höôûng töø xa ñoái vôùi caùc vaât theå xung quanh baèng böùc xaï. *THOÅ: Laø nhöõng vaät chaát söï vieäc coù ñaëc tính nhö Ñaát (Traùi ñaát), coù tính nhu nhuaän, bao dung cho taát caû vaät khaùc, saün saøng chaáp nhaän moïi thöù vaø chöùa ñöïng moïi thöù. Coù ñaëc tính trì treä, thieáu naêng ñoäng. Nhöng laïi thöôøng coù cöông vò quan troïng (laø trung taâm cuûa vuõ truï), coù theå ñieàu tieát ñeå hoøa nhaäp vôùi hoaøn caûnh. Thoå laø haønh coù ñaëc tröng bao dung vaø ñieàu tieát ñöôïc caû boán haønh khaùc.

n Taùm ñoái töôïng naøy cuõng töông öùng vôùi taùm loaïi Tröôøng ñaëc tröng

nhaát cuûa vuõ truï (Tröôøng böùc xaï vuõ truï). Moãi loaïi tröôøng naøy coù nhöõng ñaëc ñieåm tính chaát rieâng ñeå coù theå ñaïi dieän hoaëc bieän chöùng cho moät hieän töôïng, söï vaät hay moät ñoái töôïng naøo ñoù ñang toàn taïi vaø dieãn bieán trong khoâng gian vaø thôøi gian. Taùm ñoái töôïng ñoù ñöôïc ngöôøi xöa goïi laø Baùt quaùi. n Baùt quaùi ñöôïc sinh ra töø AÂm-Döông: Thaùi cöïc (Vuõ truï hoaëc Nhaát theå) sinh Löôõng nghi (AÂm-Döông), Löôõng nghi sinh Töù töôïng (Thaùi Döông, Thaùi AÂm, Thieáu Döông, Thieáu AÂm), Töù töôïng sinh ra Baùt quaùi (Caøn=Trôøi, Khaûm=Maët traêng, Caán=Nuùi, Chaán=Saám, Toán=Gioù, Ly=Maët trôøi, Khoân=Ñaát, Ñoaøi=Ñaàm).

4- Khaùi nieän Thuyeát Can-Chi

n Can laø thaân, laø goác (thuoäc veà Thieân, chæ khoâng gian): + Ngöôøi xöa quan nieäm Can laø goác, laø thaân baét nguoàn töø trôøi, phuï thuoäc vaøo söï vaän ñoäng cuûa caùc thieân theå treân trôøi, neân môùi goïi laø Thieân Can.

+ Teân vaø AÂm-Döông, Nguõ haønh cuûa 10 Can: 1-Giaùp (Döông Moäc), 2-AÁt (AÂm Moäc), 3-Bính (Döông Hoûa), 4-Ñinh (AÂm Hoûa), 5-Maäu (Döông Thoå), 6-Kyû (AÂm Thoå), 7-Canh (Döông Kim), 8-Taân (AÂm Kim), 9-Nhaâm (Döông Thuûy), 10-Quyù (AÂm Thuûy). - Chi laø Caønh, laø Nhaùnh (thuoäc veà Ñòa, chæ thôøi gian): + Ngöôøi xöa quan nieäm Chi laø chia ra treân maët ñaát, phuï thuoäc vaøo vaän haønh cuûa traùi ñaát, neân môùi goïi laø Ñòa Chi.

Trong thuyeát nguõ haønh coù caùc quy luaät töông sinh, töông khaéc vaø töông hoøa laø caùc quy luaät raát quan troïng ñeå ñaûm baûo söï caân baèng cho moïi vaän ñoäng cuûa vuõ truï.

3- Khaùi nieäm Thuyeát Baùt quaùi

+ Ñòa Chi coøn chæ thôøi gian, ngöôøi xöa ñaõ phaùt hieän ñöôïc quy luaät vaän ñoäng cuûa Traùi ñaát quay voøng moät ngaøy saùng toái laø 12 giôø AÂm lòch, voøng quanh maët trôøi moät voøng heát 12 thaùng (1 naêm), sao Moäc laø ngoâi sao lôùn nhaát gaàn traùi ñaát coù aûnh höôûng raát maïnh ñoái vôùi traùi ñaát coù quy luaät vaän haønh 12 naêm moät voøng quanh maët trôøi... Con soá 12 coù raát nhieàu quan heä vôùi traùi ñaát.Vì vaäy, môùi hình thaønh neân 12 Ñòa Chi maø goïi laø Thaäp Nhò Ñòa Chi. + Teân vaø AÂm-Döông, Nguõ haønh cuûa 12 Ñòa Chi: 1-Tyù (Döông Thuûy), 2-Söûu (AÂm Thoå), 3-Daàn (Döông Moäc), 4-Maõo (AÂm Moäc), 5-Thìn (Döông Thoå), 6-Tî (AÂm Hoûa), 7-Ngoï (Döông Hoûa), 8-Muøi (AÂm Thoå), 9-Thaân (Döông Kim), 10-Daäu (AÂm Kim), 11-Tuaát (Döông Thoå), 12-Hôïi (AÂm Thuûy). - Can vaø Chi phoái hôïp vôùi nhau taïo thaønh 60 caëp Can Chi, goïi laø Luïc thaäp hoa giaùp (töø Giaùp Tyù ñeán Quyù Hôïi).

5- Khaùi nieäm veà thuyeát Haø Ñoà

n Baùt quaùi laø taùm ñoái töôïng, taùm thaønh phaàn nghieân cöùu, töông öùng

vôùi 8 phöông höôùng trong vuõ truï vaø taùm phöông vò treân Traùi ñaát .

SË 71+72 . 2014

Haø Ñoà laø sô ñoà bieåu thò caáu truùc khoâng gian cuûa vuõ truï, ñöôïc chia thaønh boán Nhoùm Sao xung quanh laø Huyeàn Vuõ (ôû phöông Baéc, thuoäc haønh Thuûy, töông öùng vôùi caëp soá sinh thaønh laø 1-6), Thanh Long (ôû phöông Ñoâng, thuoäc haønh Moäc, töông öùng vôùi caëp soá sinh thaønh laø 3-8), Baïch Hoå (ôû phöông Taây, thuoäc haønh Kim, töông öùng vôùi caëp soá sinh thaønh laø 4-9), Chu Töôùc (ôû phöông Nam, thuoäc haønh Hoûa, töông öùng vôùi caëp soá sinh thaønh laø 2-7), vaø haønh tinh ôû trung taâm laø Traùi ñaát (thuoäc haønh Thoå, töông öùng vôùi caëp soá sinh thaønh laø 5-10). Vì vaäy, Thieân Can môùi laáy theo soá 10 laø soá thaønh hoaøn haûo nhaát cuûa Haø Ñoà ñeå hình thaønh 10 Thieân Can vaø goïi laø Thaäp Thieân Can.

≥ ki’n Chuy™n gia & Nhµ qu∂n l˝

6- Khaùi nieäm veà thuyeát Laïc Thö

n Laïc

Thö laø sô ñoà bieåu thò caáu truùc khoâng gian treân Traùi ñaát.

n Sô ñoà cuûa Laïc thö cuõng bao goàm caùc noát traéng (roãng) bieåu thò cho caùc soá leû (döông),

vaø caùc noát ñen( ñaëc) bieåu thò cho caùc soá chaén (aâm), ñöôïc boá trí treân 9 phöông (Cöûu cung). Khaùc vôùi Haø ñoà laø cuù thôøm coûc phöông goùc chuyeån tieáp giöõa caùc phöông chính, toång coäng 8 phöông xung quanh vaø 1 phöông ôû giöõa trung taâm laø 9 phöông:

+ ÔÛ giöõa laø soá 5 bieåu töôïng cho trung taâm cuûa vuõ truï thuoäc Thoå (Traùi ñaát). + Phöông Baéc laø soá 1 bieåu töôïng cho caùc haønh tinh ôû phöông Baéc - thuoäc Thuûy. + Phöông Nam laø soá 9 bieåu töôïng cho caùc haønh tinh oûa phöông Nam - thuoäc Hoûa. + Phöông Taây laø soá 7 bieåu töôïng cho caùc haønh tinh ôû phöông Taây - thuoäc Kim. + Phöông Ñoâng laø soá 3 bieåu töôïng cho caùc haønh tinh ôû phöông Ñoâng - thuoäc Moäc. + Phöông Taây Baéc laø soá 6 bieåu töôïng cho caùc haønh tinh ôû phöông Taây Baéc thuoäc Kim. + Phöông Ñoâng Nam laø soá 4 bieåu töôïng cho caùc haønh tinh ôû phöông Ñoâng Nam thuoäc Moäc. + Phöông Ñoâng Baéc laø soá 8 bieåu töôïng cho caùc haønh tinh ôû phöông Ñoâng Baéc - thuoäc Thoå. + Phöông Taây Nam laø soá 2 bieåu töôïng cho caùc haønh tinh ôû phöông Taây Nam thuoäc Thoå. * Chuù yù: Coù söï caân baèng kyø dieäu ôû sô ñoà Laïc thö khi coäng caùc con soá ôû caùc truïc doïc, ngang vaø cheùo thì ñeàu baèng 15 (ngöôøi xöa goïi laø Cöûu cung Ma phöông). Treân ñaây laø nhöõng khaùi nieäm veà caùc lyù thuyeát Cô sôû cuûa trieát hoïc Phöông Ñoâng ñöôïc duøng laøm cô sôû lyù luaän khoa hoïc cuûa moân Phong thuûy hoïc, neáu coù caûm höùng vaø taâm huyeát xin quyù vò vaø caùc baïn haõy cuøng tìm hieåu, nghieân cöùu vaø öùng duïng trong thieát keá quy hoaïch, kieán truùc coâng trình, nhaèm mang laïi hieäu quaû cao hôn veà moâi tröôøng, veà chaát löôïng söû duïng vaø phuø hôïp vôùi xu theá phaùt trieån kieán truùc xanh (bôûi vì thöïc chaát kieán truùc phong thuûy laø söï tìm ñeán kieán truùc moâi tröôøng vaø kieán truùc beàn vöõng). SË 71+72 . 2014

DIEÃN ÑAØN

Tieáp caän

“Phong thuûy”

Trong Quy hoïach xaây döïng

TS. KTS. Tröông Vaên Quaûng Phó

Phoù Vieän tröôûng VIUP

Phong thuûy laø moät loaïi hình vaên hoùa, coù cô sôû khoa hoïc ñöôïc xaõ hoäi, ngöôøi daân Chaâu AÙ nghieân cöùu, xem xeùt, öùng duïng trong xaùc ñònh ñòa ñieåm xaây döïng, ñaët neàn moùng coâng trình... ñöôïc truyeàn laïi töø theá heä naøy sang theá heä khaùc. Ngaøy nay, phong thuûy cuõng ñaõ baét ñaàu lan toûa sang caùc nöôùc Chaâu AÂu, thoâng qua vieäc coù nhieàu KTS Chaâu AÂu ñaõ ñaët vaán ñeà nghieân cöùu phong thuûy trong caùc döï aùn ñoâ thò, nhaø ôû...

SË 71+72 . 2014

Nhaän thöùc chung

Töø laâu ñaõ coù raát nhieàu yù kieán cho raèng phong thuûy laø moät hieän töôïng vaên hoùa coù töø thôøi coå ñaïi, laø thuaät soá ñoùn laønh, traùnh döõ, phong tuïc daân gian löu truyeàn saâu roäng, laø quan nieäm veà moái quan heä giöõa con ngöôøi vôùi moâi tröôøng; laø nôi ñan xen nhieàu chieàu (khoâng chæ veà khoâng gian ñòa lyù, lòch söû, chuûng toäc, daân toäc...), phöùc taïp giöõa caùc yeáu toá khoa hoïc töï nhieân vaø kyõ thuaät (kieán truùc, xaây döïng, quy hoaïch ñoâ thò – noâng thoân, ngheä thuaät taïo hình vaø toå chöùc khoâng gian, moâi tröôøng sinh thaùi…) vaø khoa hoïc xaõ hoäi nhaân vaên (taâm lyù cö truù caù nhaân, coäng ñoàng tín ngöôõng daân toäc, caùch tö duy, loái soáng) giöõa vaät theå vaø phi vaät theå… Treân bình dieän khoa hoïc, baûn chaát cuûa phong thuûy chính laø quan heä töï nhieân voán coù giöõa tröôøng khí traùi ñaát, ñòa taàng vaø söùc khoûe sinh lyù con ngöôøi... Ngoaøi nhöõng giaù trò veà lòch söû, vaên hoùa noùi chung, nhöõng giaù trò cuûa phong thuûy coù theå hoïc taäp, keá thöøa trong Quy hoaïch xaây döïng chuû yeáu ôû khía caïnh nhaän thöùc moái quan heä giöõa töï nhieân vaø chaát löôïng soáng cuûa con ngöôøi, phöông phaùp ñeå giaûi quyeát moái quan heä ñoù ñaït hieäu quaû toát nhaát. Ñoù coù theå laø phöông phaùp tö duy toång hôïp; tính bieän chöùng trong nhaän thöùc veà caáu truùc cuûa khoâng gian xaây döïng; giaù trò nhaän thöùc veà moái quan heä taùc ñoäng con ngöôøi – moâi tröôøng töï nhieân, xaây döïng; giaù trò veà vaän duïng trieát lyù Phöông Ñoâng trong toå chöùc khoâng gian; giaù trò veà tính linh hoaït, khoâng giaùo ñieàu trong vaän duïng caùc nguyeân taéc toå chöùc khoâng gian; giaù trò veà tính haøi hoøa, caân baèng… Ñaëc bieät giaù trò veà tính phuø hôïp, hieäu quaû trong thieát keá kieán truùc – quy hoaïch xaây döïng nhieät ñôùi thaân thieän vôùi moâi tröôøng ôû Vieät Nam.

≥ ki’n Chuy™n gia & Nhµ qu∂n l˝ Moät soá kieåm nghieäm thöïc teá ban ñaàu

Ñoâ thò coå Haø Noäi. Nhöõng nghieân cöùu veà phong thuûy cuûa nhieàu theá heä cho raèng maïch khí cuûa Thuû ñoâ Haø Noäi thuoäc daïng ñeá vuông. Trong chieáu dôøi ñoâ cuûa Vua Lyù Thaùi Toå (Naêm 1010) ñaõ chæ roõ: “Thaønh Ñaïi La, kinh ñoâ cuõ cuûa Cao Vöông, ôû vaøo nôi trung taâm trôøi ñaát, ñöôïc caùi theá roàng cuoän, hoå ngoài, ñaõ ñuùng ngoâi Nam Baéc, Ñoâng, Taây, laïi höôùng nhìn soâng, döïa nuùi. Ñòa theá roäng maø baèng, ñaát ñai cao maø thoaùng, daân cö khoûi chòu caûnh thoáng khoå ngaäp luït. Muoân vaät cuõng raát möïc phong phuù toát töôi, xem khaép ñaát Vieät ta chæ nôi naøy laø thaéng ñòa. Thaät laø choán tuï hoäi troïng yeáu cuûa boán phöông trôøi ñaát, cuõng laø nôi kinh ñoâ baäc nhaát cuûa Ñeá Vöông muoân ñôøi”. Ñaây chính laø söï khaúng ñònh giaù trò vò trí cuûa Haø Noäi, cuõng chính laø söï khaúng ñònh “theá ñaát” coù “vöôïng khí” ñeå xaây döïng moät Thaêng Long - Ñoâng Ñoâ nghìn naêm vaên hieán.

n Coá ñoâ Hueá. Tö töôûng chuû ñaïo trong kieán truùc Hueá (kieán truùc cung ñình laø chuû yeáu) laø heä tö töôûng nho giaùo, trong ñoù bao goàm tö töôûng toân quaân vaø thuyeát phong thuûy. Töø quy hoaïch maët baèng toång theå ñeán boá cuïc quy hoaïch caùc quaàn theå kieán truùc vaø chöùc naêng cuûa coâng trình ñeàu tuaân thuû nghieâm ngaët caùc quan nieäm, nguyeân taéc coå ñieån truyeàn thoáng cuûa ngheä thuaät kieán

Hình1. Töôïng vua Lyù Thaùi Toå taïi Haø Noäi

Hình2. Khu vöïc noäi ñoâ lòch söû trong caáu truùc Haø Noäi môû roäng

truùc cung ñình Vieät Nam (maët baèng kinh thaønh vaø caùc laêng taåm phaûi coù tieàn aùn haäu chaåm, sôn quyønh, thuûy trò, taû long, höõu hoå. Heä thoáng kieán truùc vaø trang trí mó thuaät phaûi theo thuyeát aâm döông, nguõ haønh...). (Hình 3, 4)

Hình 3. Kinh thaønh Hueá vôùi soâng Höông nuùi Ngöï

OÂng toång giaùm ñoác UNESCO Amadu - Mata M’Bo ñaõ nhaän xeùt: “Nhöõng ngöôøi ñaàu tieân xaây döïng Hueá ñaõ coù duïng yù ñoùng khung Hueá trong phong caûnh kì dieäu töø nuùi Ngöï Bình ñeán ñoài Voïng caûnh, ñeán phaù Tam Giang vaø phaù Caàu Hai. Vaø chính nhôø theá hoï ñaõ saùng laäp ra moät kieán truùc tinh vi, trong ñoù moãi nhaân toá ñeàu baét nguoàn töø caûm höùng, töø thieân nhieân gaàn guõi. Thaønh phoá Hueá chính laø ngheä thuaät ñöôïc veû ñeïp cuûa thieân nhieân boå sung, toâ ñieåm theâm”. Khoâng nhöõng theá, ñoâ thò coå Hueá coøn laø moät kieät taùc veà thô - kieán truùc ñoâ thò. Vôùi truïc khoâng gian boá cuïc chính laø doøng soâng Höông, kieán truùc ñoâ thò vôùi tinh thaàn nhaân vaên cao ñaõ ñöôïc theå hieän trong suoát quaù trình hình thaønh coá ñoâ Hueá ngaøy xöa vaø thaønh phoá Hueá lòch söû ngaøy nay. Thieân nhieân vaø con ngöôøi luoân gaén boù haøi hoøa, toân troïng nhau, taïo laäp vaø ñieàu chænh moâi tröôøng sinh thaùi ñoâ thò hôïp lí trong quaù trình toàn taïi vaø phaùt trieån. n Laêng Minh Maïng. Laêng Minh Maïng ñöôïc choïn xaây döïng ôû moät khu ñaát toát thuoäc ñòa phaän

nuùi Caåm Keâ, gaàn ngaõ ba Baèng Laõng, nôi hôïp löu cuûa hai nguoàn Taû Traïch vaø Höõu Traïch ñeå taïo thaønh con soâng Höông thô moäng. Laêng coù boá cuïc quy hoaïch - kieán truùc caân baèng ñoái xöùng, xung quanh moät truïc kieán truùc - caûnh quan laø ñöôøng thaàn ñaïo, xuyeân qua moät loaït caùc haïng muïc coâng trình goàm: cöûa chính, saân chaàu, nhaø bia, saân teá, Hieån Ñöùc moân, ñieän Suøng AÂn (thôø

Hình 4. Kinh thaønh Hueá vaø phuï caän

SË 71+72 . 2014

vua Minh Maïng vaø Hoaøng haäu), hoà Tröøng Minh, Minh Laâu, hoà Taân Nguyeät (traêng non), coång tam quan Quang Minh Chính Tröïc, Trung Ñaïo kieàu vaø cuoái cuøng laø Böûu thaønh (moä vua Minh Maïng). Laêng coù dieän tích 18 ha (nhöng dieän tích caám ñòa ñeå baûo veä quanh laêng laø 475 ha), xung quanh laêng coù La thaønh bao boïc. Laêng Minh Maïng ñöôïc quy hoaïch xaây döïng theo trieát lí Phöông Ñoâng thuaàn Vieät. n Laøng coå Ñöôøng Laâm. Laøng naèm beân höõu ngaïn soâng Hoàng (bôø phía Nam), caïnh ñöôøng Quoác loä 32, taïi ngaõ ba giao caét vôùi ñöôøng Hoà Chí Minh. Con soâng Tích Giang chaûy töø höôùng hoà Suoái Hai, qua Ñöôøng Laâm, ñeå vaøo thò xaõ Sôn Taây. Traûi qua bao thaêng traàm, Ñöôøng Laâm cô baûn giöõ ñöôïc caáu truùc cuûa moät ngoâi laøng coå, ñaäm baûn saéc cuûa moät laøng thuaàn noâng vaø daáu aán cuûa moät neàn vaên minh luùa nöôùc

cöûa Thaùnh. Qua nhöõng ñôït khaûo saùt nghieân cöùu, caùc nhaø khoa hoïc Vieät Nam vaø Cuïc Taøi saûn vaên hoùa Nhaät Baûn, Tröôøng Ñaïi hoïc Showa - Tokyo ñaõ xaùc ñònh ñaây laø ñòa danh mang giaù trò ñaëc tröng cuûa moät ngoâi laøng Vieät coå caàn baûo toàn. Ñöôøng Laâm coù theå xem nhö moät khoâng gian soáng truyeàn thoáng gaén keát, hoøa quyeän, nöông töïa vaøo thieân nhieân cuûa cö daân noâng nghieäp thuaàn Vieät. Töø vò trí löïa choïn xaây döïng laøng, caùch thöùc toå chöùc khoâng gian, heä thoáng giao thoâng keát noái ñeán vieäc boá trí caùc coâng trình quan troïng nhö ñình, chuøa… trong toång theå caáu truùc khoâng gian laøng vaø phuï caän ñeàu gaén vôùi trieát lí quy hoaïch an sinh ñaëc saéc...

Phong thuûy vôùi quy hoaïch xaây döïng

Duø chöa ñöôïc quy ñònh moät caùch roõ raøng trong caùc vaên baûn quy

Hình 6. Laøng coå Ñöôøng Laâm

phaïm phaùp luaät, nhöng caùch tieáp caän, phöông phaùp nghieân cöùu thieát keá kieán truùc, laäp quy hoaïch ñoâ thò, noâng thoân ñaõ ñöôïc chuù troïng raát nhieàu ñeán moâi tröôøng xaây döïng vaø chaát löôïng soáng cuûa con ngöôøi. Theo Luaät Xaây döïng 2014, Quy hoaïch xaây döïng laø vieäc toå chöùc khoâng gian cuûa ñoâ thò, noâng thoân vaø khu chöùc naêng ñaëc thuø; toå chöùc heä thoáng coâng trình haï taàng kyõ thuaät, haï taàng xaõ hoäi; taïo laäp moâi tröôøng thích hôïp cho ngöôøi daân soáng taïi caùc vuøng laõnh thoå, baûo ñaûm keát hôïp haøi hoøa giöõa lôïi ích quoác gia vôùi lôïi ích coäng ñoàng, ñaùp öùng muïc tieâu phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi, quoác phoøng, an ninh, baûo veä moâi tröôøng, öùng phoù vôùi bieán ñoåi khí haäu. Ñoái vôùi quy hoaïch ñoâ thò, theo Luaät Quy hoaïch ñoâ thò 2009, laø vieäc toå chöùc khoâng gian, kieán truùc, caûnh quan ñoâ thò, heä thoáng coâng trình haï taàng kyõ thuaät, coâng trình haï taàng xaõ hoäi vaø nhaø ôû ñeå taïo laäp moâi tröôøng soáng thích hôïp cho ngöôøi daân soáng trong ñoâ thò. Hình 5. Laêng Minh Maïng ñaàu theá kæ XX

ñaëc saéc Vieät Nam. Vôùi coång laøng, caây ña, gieáng nöôùc, ao sen, saân ñình, chuøa, mieáu, ñieám canh, vôùi nhöõng ngoõ xoùm, ñöôøng laøng, töôøng ñaù ong, maùi ngoùi vaø nhöõng coâng trình kieán truùc coå xöa... Nhaát laø heä thoáng ñöôøng xaù cuûa Ñöôøng Laâm raát ñaëc bieät vì chuùng coù hình xöông caù. Vôùi caáu truùc naøy, neáu ñi töø ñình seõ khoâng bao giôø quay löng vaøo

SË 71+72 . 2014

Caùc khu chöùc naêng ñoâ thò phaûi boá trí ôû caùc vò trí hôïp lí thuaän lôïi cho caùc hoaït ñoäng ñoâ thò vaø cuûa caùc khu chöùc naêng, ñaûm baûo caùc yeâu caàu veà baûo veä moâi tröôøng, baûo veä caûnh quan. Caùc khu phaûi ñöôïc lieân heä vôùi nhau baèng heä thoáng giao thoâng thuaän tieän vaø an toaøn, ñaûm baûo baùn kính phuïc vuï cuûa caùc coâng trình coâng coäng, dòch vuï vaø coâng vieân caây xanh, khoâng gian môû…

≥ ki’n Chuy™n gia & Nhµ qu∂n l˝

Ñoái vôùi vieäc choïn ñaát xaây döïng, trong quy chuaån kó thuaät quoác gia veà quy hoaïch xaây döïng cuõng ñöa ra yeâu caàu ñoái vôùi khu ñaát löïa choïn ñeå xaây döïng: (1) Coù ñieàu kieän töï nhieân (ñòa hình, ñòa chaát, thuûy vaên, khí haäu…) ñaûm baûo, coù tieàm naêng, lôïi theá veà KT-XH, haï taàng kó thuaät vaø moâi tröôøng; (2) Khoâng thuoäc phaïm vò khu vöïc caám caùc hoaït ñoäng xaây döïng (vuøng khai thaùc moû, vuøng baûo toàn thieân nhieân, caùc vuøng coù tai bieán thieân nhieân nguy hieåm, caùc haønh lang an toaøn kó thuaät…); (3) Caùc vuøng truõng, ven bieån, cöûa soâng… phaûi löu yù nghieân cöùu taùc ñoäng cuûa bieán ñoåi khí haäu, nöôùc bieån daâng… Trong quy hoaïch xaây döïng caùc khu nhaø ôû cuõng phaûi ñaûm baûo caùc yeáu toá veà chaát löôïng moâi tröôøng nhö höôùng naéng, gioù, ñoä thoâng thoaùng, cao ñoä neàn xaây döïng, maät ñoä xaây döïng, heä soá söû duïng ñaát, tæ leä ñaát caây xanh, giao thoâng,… khoaûng caùch giöõa caùc daõy nhaø… Quy hoaïch ñoâ thò, thieát keá kieán truùc laø moät khoa hoïc, vöøa coù tính ngheä thuaät vöøa coù tính kó thuaät. Ñoâ thò xanh, kieán truùc xanh; ñoâ thò sinh thaùi, kieán truùc sinh thaùi; ñoâ thò, kieán truùc thích öùng vôùi BÑKH, phaùt trieån beàn vöõng… ñeàu mang tö duy tieáp caän caùc giaûi phaùp quy hoaïch khoâng gian, thieát keá kieán truùc höôùng tôùi ñích cuoái laø nhaèm naâng cao chaát löôïng soáng cuûa con ngöôøi trong moâi tröôøng töï nhieân, toân troïng, gaàn guõi, haøi hoøa vôùi thieân nhieân… Suy cho cuøng veà muïc tieâu ñeàu xuaát phaùt töø baûn chaát giaûi quyeát moái quan heä töï nhieân voán coù giöõa tröôøng khí traùi ñaát, ñòa taàng vaø söùc khoûe sinh lyù con ngöôøi... Vaø cuõng chính laø coäi nguoàn trieát lí phong thuûy, hay yeáu toá khoa hoïc coù trong phong thuûy.

Thay cho lôøi keát

Phong thuûy coù cô sôû khoa hoïc nghieân cöùu veà caùc quy luaät töông taùc cuûa thieân nhieân, moâi tröôøng, con ngöôøi; laø phöông phaùp nghieân cöùu khaû naêng thay ñoåi, ñieàu tieát nhöõng hieäu öùng töông taùc cuûa moâi tröôøng leân cuoäc soáng cuûa con ngöôøi vaø cuõng laø kinh nghieäm cuûa nhieàu theá heä veà caùc gaûi phaùp keát hôïp haøi hoøa söï taùc ñoäng giöõa töï nhieân – con ngöôøi vaø ngöôïc laïi, khai

thaùc töï nhieân moät caùch coù yù thöùc vaø khoa hoïc theo ñuùng quy luaät, mang ñeán moät moâi tröôøng soáng toát cho con ngöôøi. Chính bôûi phong thuûy coù cô sôû khoa hoïc neân noù cuõng laø moät loaïi hình vaên hoùa vaø ñöôïc xaõ hoäi, ngöôøi daân Chaâu AÙ nghieân cöùu, xem xeùt, truyeàn laïi töø theá heä naøy sang theá heä khaùc. Ngaøy nay, phong thuûy cuõng ñaõ baét ñaàu tieáp tuïc ñöôïc nghieân cöùu öùng duïng ñeå töøng böôùc ñi vaøo cuoäc soáng. Maëc duø chöa ñöôïc quy ñònh moät caùch roõ raøng, cuï theå trong caùc vaên baûn quy phaïm phaùp luaät cuûa ngaønh, nhöng caùch tieáp caän, phöông phaùp nghieân cöùu thieát keá kieán truùc, laäp quy hoaïch ñoâ thò, noâng thoân ñaõ ñöôïc chuù troïng raát nhieàu ñeán moái lieân heä giöõa moâi tröôøng töï nhieân vaø chaát löôïng khoâng gian soáng. Caùc xu höôùng phaùt trieån ñoâ thò, kieán truùc ñeàu nhaán maïnh taàm quan troïng cuûa vieäc phaûi tieát kieäm nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân, toân troïng, thaân thieän vôùi moâi tröôøng, söû duïng naêng löôïng tieát kieäm, hieäu quaû, ñaûm baûo phaùt trieån beàn vöõng. Vieäc nghieân cöùu, keá thöøa caùc öu ñieåm coù tính khoa hoïc cuûa phong thuûy aùp duïng vaøo quy hoaïch xaây döïng, thieát keá kieán truùc cuõng laø moät trong caùc caùch tieáp caän, giaûi phaùp phaùt huy giaù trò tinh hoa truyeàn thoáng ngheä thuaät toå chöùc khoâng gian, baûn saéc kieán truùc vò nhaân sinh thaân thieän vôùi moâi tröôøng maø cha oâng ta ñeå laïi.

Taøi lieäu tham khaûo: 1) Taøi lieäu Hoäi thaûo “Phong thuyû trong kieán truùc vaø quy hoaïch xaây döïng”/Vieän Kieán truùc (Hoäi Kieán truùc sö Vieät Nam) vaø Vieän Kieán truùc Nhieät ñôùi (Tröôøng Ñaïi hoïc Kieán truùc Haø Noäi) thaùng 8/2007. 2) Vì moät neàn kieán truùc hieän ñaïi, ñaäm ñaø baûn saéc daân toäc cuûa Haø Noäi nghìn naêm vaên hieán, Tuyeån taäp caùc B/C Hoäi nghò khoa hoïc TP. Haø Noäi, 3/1997. 3) Ñieàu chænh Quy hoaïch xaây döïng vuøng tænh Thöøa Thieân - Hueá (VIAP).

SË 71+72 . 2014

DIEÃN ÑAØN

Vai trﬂ cÒa phong thu˚ trong Quy hoaïch xaây döïng vaø Thieát keá Kieán truùc

TS.KTS. Doaõn Quoác Khoa

hong thuûy laø lyù luaän coå truyeàn veà toå chöùc khoâng gian cuûa caùc nöôùc Ñoâng AÙ ñöôïc söû duïng trong hoaït ñoäng xaây döïng suoát thôøi coå trung ñaïi. Nhieàu coâng trình kieán truùc, caûnh quan hoaëc ñoâ thò xaây döïng theo nguyeân lyù Phong Thuûy ñaõ trôû thaønh di saûn ngheä thuaät kieán truùc, theå hieän giaù trò lyù luaän vaø thöïc tieãn cuûa Phong Thuûy trong lòch söû. Thôøi caän hieän ñaïi, lyù luaän quy hoaïch - kieán truùc Phöông Taây xaâm nhaäp vaø daàn thay theá Phong Thuûy trong thieát keá kieán truùc vaø quy hoaïch ñoâ thò ôû caùc nöôùc coù truyeàn thoáng söû duïng Phong Thuûy. ÔÛ Vieät Nam, vôùi quaù trình lòch söû laâu daøi, goác reã saâu roäng veà vaên hoùa nhaän thöùc vaø taäp quaùn, Phong Thuûy vaãn ñöôïc löu truyeàn, tuy khoâng ñöôïc coi laø chính thoáng nhöng laø giaûi phaùp boå xung ñaùp öùng nhu caàu mang tính taäp quaùn vaø taâm linh trong hoaït ñoäng xaây döïng, chuû yeáu laø nhaø ôû, laêng moä. Hôn chuïc naêm gaàn ñaây, ñöôïc côûi troùi bôûi tö töôûng môû cöûa vaø höôùng veà nhöõng giaù trò truyeàn thoáng, Phong Thuûy döôøng nhö soáng laïi vaø phaùt trieån thaønh hieän töôïng xaõ hoäi roäng raõi: Vieäc öùng duïng Phong Thuûy khoâng chæ giôùi haïn ôû coâng trình quy moâ nhoû cuûa tö nhaân maø ñaõ lan ñeán taát caû caùc quy moâ, caùc loaïi coâng trình xaây döïng, khoâng chæ ôû thieát keá coâng trình maø caû quy hoaïch xaây döïng… Vieäc nghieân cöùu lyù luaän vaø öùng duïng Phong Thuûy

SË 71+72 . 2014

≥ ki’n Chuy™n gia & Nhµ qu∂n l˝

trong quy hoaïch vaø kieán truùc thôøi gian qua ñaõ theå hieän caû hai maët tích cöïc vaø tieâu cöïc: n Moät maët, Phong Thuûy coù nhöõng giaù trò nhaát ñònh vaø coù goùp phaàn taïo neân moâi tröôøng soáng toát caû veà vaät chaát (moâi tröôøng khí) vaø taâm lyù xaõ hoäi. Ñaây laø khía caïnh phuø hôïp vôùi ñöôøng loái keá thöøa truyeàn thoáng trong phaùt trieån kieán truùc caàn ñöôïc nghieân cöùu thaáu ñaùo ñeå phaùt huy. n Moät maët, vôùi vieäc öùng duïng maùy moùc taát caû nhöõng saùch vôû veà Phong Thuûy ñöôïc in laïi hoaëc moät soá ngöôøi töï bieân taäp, saùng taùc theâm maø khoâng coù cô quan naøo quaûn lyù, khoâng ñöôïc giôùi kieán truùc nghieân cöùu chaét loïc, boùc taùch nhöõng noäi dung meâ tín, thaàn bí hoaëc khoâng phuø hôïp vôùi cuoäc soáng hieän ñaïi… chính laø khía caïnh coù haïi cuûa Phong Thuûy caàn coù söï chaán chænh cuûa xaõ hoäi noùi chung vaø giôùi chuyeân moân QHXD - kieán truùc noùi rieâng. Laø moät kieán truùc sö ñaõ daønh thôøi gian khaù daøi nghieân cöùu veà Phong Thuûy, ngöôøi vieát xin ñeà caäp ñeán hai maûng giaù trò chính cuûa Phong Thuûy, ñoù laø giaù trò veà nhaän thöùc vaø giaù trò veà phöông phaùp trong toå chöùc khoâng gian quy hoaïch vaø kieán truùc.

1- Giaù trò veà nhaän thöùc ñoái vôùi toå chöùc khoâng gian cuûa Phong Thuûy

Neàn taûng nhaän thöùc veà toå chöùc khoâng gian soáng cuûa Phong Thuûy döïa treân yeáu toá chính laø KHÍ. Yeáu toá Khí khoâng phaûi laø khoâng khí nhö quan nieäm thoâng thöôøng hieän nay maø laø khaùi nieäm Khí trong trieát hoïc coå Phöông Ñoâng. Khí laø chaát baûn nguyeân taïo neân theá giôùi vaïn vaät hay noùi moät caùch khaùc, taát caû vaïn vaät ñeàu coù Khí. Khí vaän haønh, bieán ñoåi theo caùc quy luaät cuûa trieát lyù aâm döông, nguõ haønh, baùt quaùi vaø ñôøi soáng cuûa töøng caù theå chòu aûnh höôûng cuûa moái quan heä töông hoã giöõa Khí cuûa baûn thaân (noäi khí) vôùi Khí moâi tröôøng beân ngoaøi (ngoaïi khí). Ngoaïi khí coù nhieàu caáp ñoä, töø moâi tröôøng lôùn nhö thieân khí, ñòa khí, khí cuûa caùc soâng hoà, khí cuûa moät vuøng, moät khu vöïc cho ñeán Khí cuûa moâi tröôøng soáng cuï theå: Caùc quaàn theå coâng trình, caùc coâng trình vaø caùc khoâng gian trong coâng trình maø con ngöôøi sinh hoaït, laøm vieäc, nghæ ngôi taïi ñoù. Nhö vaäy, chaát löôïng söùc khoûe moãi ngöôøi, caû vaät chaát vaø tinh thaàn khoâng chæ phuï thuoäc vaøo noäi khí maø bò taùc ñoäng bôûi yeáu toá Khí cuûa moâi tröôøng, töø lôùn ñeán nhoû. Muïc ñích cuûa Phong Thuûy laø tìm ra ñòa ñieåm vaø boá cuïc khoâng gian sao cho vôùi Khí con ngöôøi töông taùc vôùi Khí cuûa moâi tröôøng coù lôïi nhaát. Muoán chöùng minh nhaän thöùc treân cuûa Phong Thuûy laø coù giaù trò, caàn xem xeùt yeáu toá KHÍ vaø caùc quy luaät aâm döông, nguõ haønh, baùt quaùi coù cô sôû khoa hoïc vaø thöïc tieãn khoâng? Nhaän thöùc veà KHÍ caàn boû qua caùch giaûi thích thaàn bí hoùa hoaëc caùch hieåu thoâ sô, ñaùnh ñoàng Khí vôùi khoâng khí. Gaén vôùi khoa hoïc laø caùch hieåu Khí trong Phong Thuûy töông töï nhö caùc loaïi böùc xaï töø vuõ truï (caùc böùc xaï, soùng coù naêng löôïng töø vuõ truï ñeán traùi ñaát); caùc böùc xaï töø loøng ñaát vaø töø tröôøng traùi ñaát, caùc böùc xaï khaùc töø moïi thaønh phaàn vaät chaát trong moâi tröôøng hoaëc ñôn giaûn hôn laø khoâng khí [1]. Tuy nhieân, nhaän thöùc thaáu ñaùo hôn caû phaûi coi Khí nhö laø loaïi “haït” cô baûn caáu taïo neân vaät chaát maø khoa hoïc löôïng töû vaø haï nguyeân töû gaàn ñaây ñaõ khaùm phaù. Ñieàu naøy ñaõ ñöôïc Fritjof Capra ñoái chieáu, giaûi thích vaø toång hôïp trong cuoán saùch “Ñaïo cuûa vaät lyù - moät khaùm phaù môùi veà söï töông ñoàng giöõa vaät lyù hieän ñaïi vaø ñaïo hoïc phöông ñoâng”. [2]

Theo Phong Thuûy, Khí vaän ñoäng vaø töông taùc vôùi nhau theo caùc quy luaät aâm döông, nguõ haønh, baùt quaùi cuûa heä thoáng trieát hoïc coå Phöông Ñoâng. Treân cô sôû ñoù Phong Thuûy quy thuoäc caùc thaønh phaàn cuûa khoâng gian, thôøi gian vaø con ngöôøi thaønh caùc yeáu toá aâm döông, nguõ haønh, baùt quaùi vaø xem xeùt, ñaùnh giaù, xöû lyù vieäc toå chöùc khoâng gian treân cô sôû quy luaät töông taùc giöõa chuùng vôùi nhau. Thuyeát AÂm Döông vöøa theå hieän tính baûn theå (khoâng coù gì hoaøn toaøn aâm hoaëc döông vaø trong aâm coù döông, trong döông coù aâm) vöøa theå hieän quan nieäm ñoái laäp tieâu tröôûng laãn nhau giöõa caùc thaønh toá vaïn vaät (aâm döông gaén boù maät thieát vôùi nhau, vaän ñoäng vaø chuyeån hoùa cho nhau; khi AÂm phaùt trieån ñeán cuøng cöïc thì chuyeån thaønh Döông, Döông phaùt trieån ñeán cuøng cöïc thì chuyeån thaønh AÂm). Thuyeát Nguõ Haønh theå hieän moái quan heä, taùc ñoäng chuyeån hoùa giöõa caùc söï vaät, hieän töôïng thoâng qua quy luaät töông sinh, töông khaéc cuûa naêm yeáu toá laø Moäc, Hoûa, Thoå, Kim, Thuûy. Thuyeát Baùt Quaùi laø phaàn coát loõi cuûa Kinh Dòch, theå hieän söï sinh thaønh vaø vaän ñoäng cuûa söï vaät, hieän töôïng thoâng qua taùm yeáu toá ñaïi dieän laø Caøn (trôøi), Khaûm (nöôùc), Caán (nuùi), Chaán (saám), Toán (gioù), Ly (löûa), Khoân (ñaát), Ñoaøi (ñaàm, traïch). Trieát lyù aâm döông, nguõ haønh, baùt quaùi ñaõ ñöôïc caùc nhaø nghieân cöùu lòch söû trieát hoïc xaùc ñònh laø heä thoáng trieát hoïc duy vaät bieän chöùng mang tính töï nhieân vaø laø cô sôû cho toaøn boä vaên hoùa Phöông Ñoâng [3]. Hieän nay, caùc quy luaät aâm döông, nguõ haønh, baùt quaùi vaãn phaùt huy taùc duïng qua söï phaùt trieån cuûa y hoïc coå truyeàn vaø moät soá hoïc thuaät khaùc nhö voõ thuaät, khí coâng… Khaùi quaùt maáy neùt treân ñeå thaáy nhaän thöùc veà yeáu toá Khí vaø caùc quy luaät töông taùc giöõa caùc thaønh phaàn khoâng gian, thôøi gian vaø con ngöôøi ñöôïc söû duïng trong Phong Thuûy laø coù cô sôû khoa hoïc vaø thöïc tieãn vaø vaãn coù giaù trò ñoái vôùi quy hoaïch kieán truùc hieän nay. Giaù trò veà nhaän thöùc naøy theå hieän qua boán noäi dung: (a) tính thoáng nhaát, (b) quan ñieåm öùng xöû vôùi moâi tröôøng töï nhieân, (c) yeâu caàu haøi hoøa cuûa moâi tröôøng soáng vaø (d) xu höôùng phaùt trieån beàn vöõng, sinh thaùi. a) Nhaän thöùc veà baûn chaát Khí cuûa theá giôùi vaïn vaät coù theå laø neàn taûng xaây döïng quan ñieåm veà tính “thoáng nhaát” trong toå chöùc khoâng gian quy hoaïch vaø kieán truùc. Trong quy hoaïch vaø kieán truùc caàn quan nieäm khoâng gian soáng con ngöôøi (töø coâng trình ñeán toång theå ñoâ thò, ñieåm daân cö vaø khu chöùc naêng) phuï thuoäc vaøo phaûi ñöôïc taïo laäp treân cô sôû söï thoáng nhaát giöõa taát caû caùc thaønh phaàn: Töï nhieân vôùi töï nhieân, töï nhieân vôùi nhaân taïo vaø nhaân taïo vôùi nhaân taïo. Khoâng coù moät thaønh phaàn khoâng gian naøo laø toàn taïi ñoäc laäp rieâng reõ hoaøn toaøn maø ñeàu coù moái quan heä taùc ñoäng ôû caùc khía caïnh vaø möùc ñoä khaùc nhau. Söï thoáng nhaát bieåu hieän ôû beân trong töøng thaønh phaàn khoâng gian vaø moái quan heä giöõa caùc thaønh phaàn khoâng gian ôû taát caû caùc caáp ñoä khoâng gian: Khoâng gian coâng trình xaây döïng, khoâng gian cuïm nhoùm quaàn theå coâng trình, khoâng gian khu chöùc naêng, khoâng gian xaây döïng ñoâ thò vaø khoâng gian toång theå ñoâ thò, khoâng gian vuøng, khoâng gian khu vöïc vaø toaøn caàu. b) Veà vai troø cuûa töï nhieân vaø vò trí cuûa con ngöôøi trong moái quan heä con ngöôøi - khoâng gian soáng - moâi tröôøng töï nhieân. Kieán truùc hieän ñaïi coi töï nhieân laø ñoái töôïng ñeå con ngöôøi khai thaùc vaø taùc ñoäng nhaèm phuïc vuï cho lôïi ích cuûa phaùt trieån kinh teá, vieäc söû duïng coâng ngheä hieän ñaïi laøm haïi moâi tröôøng vaø heä sinh thaùi gaây haäu quaû khoù SË 71+72 . 2014

coù theå söûa chöõa ñöôïc nhö sa maïc hoùa, bieán ñoåi khí haäu… Phong Thuûy Hình Theá coi troïng vai troø cuûa töï nhieân, coi töï nhieân laø neàn taûng cho moâi tröôøng soáng con ngöôøi vaø laø cô sôû ñeå tính toaùn giaûi phaùp toå chöùc moâi tröôøng soáng cho haøi hoøa vaø höôùng ñeán ñoàng nhaát theå con ngöôøi vôùi moâi tröôøng töï nhieân (quan nieäm tam taøi Thieân Ñòa – Nhaân…). Trong Phong Thuûy, chuû yeáu laø naém baét vaø taän duïng caùc ñaëc ñieåm, ñieàu kieän hieän coù ñeå choïn löïa giaûi phaùp, khoâng hoaëc ít söû duïng bieän phaùp thay ñoåi caáu truùc töï nhieân maø chæ chænh söûa, boå xung theâm khi caàn thieát. c) Töø nhaän thöùc veà moái quan heä giöõa theá giôùi vaïn vaät theo quy luaät aâm döông, nguõ haønh, baùt quaùi seõ laø neàn taûng ñeå ñònh hình quan ñieåm “haøi hoøa” trong toå chöùc khoâng gian. Haøi hoøa giöõa ñoâ thò vôùi toaøn vuøng aûnh höôûng, haøi hoøa giöõa noäi ñoâ vaø ngoaïi ñoâ, haøi hoøa giöõa caùc khu xaây döïng vaø khoâng gian môû, haøi hoøa trong noäi boä cuûa töøng khu chöùc naêng, töøng cuïm, quaàn theå coâng trình kieán truùc - kyõ thuaät, haøi hoøa giöõa khoâng gian trong vaø ngoaøi nhaø vaø giöõa caùc khoâng gian trong nhaø vôùi nhau. Moái quan heä haøi hoøa giöõa con ngöôøi - nhaân taïo - töï nhieân cuõng chính laø khoâng laøm bieán ñoåi, phaù vôùi caáu truùc cuûa moâi tröôøng töï nhieân vaø ngöôïc laïi, haïn cheá söï taùc ñoäng tieâu cöïc cuûa moâi tröôøng töï nhieân ñoái vôùi thaønh phaàn nhaân taïo cuõng nhö caùc hoaït ñoäng vaø cuoäc soáng cuûa con ngöôøi. Yeâu caàu haøi hoøa khoâng chæ veà hình thöùc beân ngoaøi maø coøn haøi hoaø caû veà caáu truùc vaø chöùc naêng söû duïng cuõng nhö caùc yeâu caàu beàn vöõng, kinh teá, xaõ hoäi vaø vaên hoùa. d) Töø cuoái theá kyû XX, lyù thuyeát veà phaùt trieån beàn vöõng, sinh thaùi, moâi tröôøng, sinh khí haäu, sinh thaùi hoaëc kieán truùc xanh ñang ñöôïc tuyeân truyeàn vaø coå vuõ trong quy hoaïch, kieán truùc Vieät Nam hieän nay. Tuy nhieân, neáu nghieâm tuùc xem xeùt thì nhöõng quan ñieåm, tieâu chí, giaûi phaùp cuûa caùc lyù thuyeát treân hình nhö chöa ñi ñöôïc vaøo thöïc chaát cuûa hoaït ñoäng quy hoaïch - kieán truùc. Haïn cheá naøy coù theå coù nguyeân nhaân töø vaên hoùa nhaän thöùc cuûa trieát hoïc duy vaät thuaàn tuùy vaø chuû nghóa thöïc duïng. Caùc nhaø quy hoaïch, kieán truùc cuûa chuùng ta vaãn theo quaùn tính ñöôïc ñaøo taïo laø tö duy phaân tích, phaân chia theá giôùi thaønh caùc phaàn taùch bieät ñeå xem xeùt, xöû lyù. Chuùng ta cuõng coi thieân nhieân chæ laø ñoái töôïng ñeå chinh phuïc nhaèm khai thaùc trieät ñeå cho lôïi ích cuûa con ngöôøi. Vôùi coâng vieäc chuyeân moân cuûa mình, caùc nhaø quy hoaïch, kieán truùc ñang tham gia trong daây chuyeàn con ngöôøi töï phaù hoaïi moâi tröôøng soáng cuûa chính mình. Vaán ñeà naøy ñaõ ñöôïc neâu trong HIeán chöông Ñaïi hoäi Kieán truùc sö theá giôùi taïi Baéc Kinh naêm 1999: “Con ngöôøi - coâng trình kieán truùc - moâi tröôøng thieân nhieân nhaát thieát phaûi ñöôïc coäng sinh moät caùch höõu cô” vaø “Hieän nay loaøi ngöôøi chuùng ta ñaõ ngaøy caøng mong muoán trôû veà vôùi thieân nhieân, coá gaéng ñi saâu nghieân cöùu tìm kieám moâi tröôøng kieán truùc vaø thaønh phoá phuø hôïp vôùi sinh thaùi caûnh quan nhaèm xaây döïng quan nieäm moät chuû thuyeát “Moâi tröôøng daân cö” vaø ñaët cô sôû lyù luaän quy hoaïch xaây döïng cho moät “New Town”. Thaønh phoá vöôøn, thaønh phoá sôn thuyû (soâng nuùi) vaø thaønh phoá sinh thaùi ñang laø muïc tieâu theo ñuoåi cuûa caû nhaân loaïi”. Trong saùch “Phong Thuûy, quan nieäm cuûa ngöôøi Trung Quoác veà moâi tröôøng soáng” [4], caùc giaù trò nhaän thöùc cuûa Phong Thuûy ñöôïc toång hôïp trong chöông 12: Truyeàn thoáng vaø saùng taïo - Tö töôûng phong thuûy trong phong caûnh, laâm vieân, kieán truùc vaø thieát keá thaønh thò môùi. Cuõng

SË 71+72 . 2014

trong taøi lieäu naøy, hai thaønh phoá Queá Laâm vaø Trieäu Khaùnh ôû Trung Quoác ñaõ ñöôïc caùc nhaø quy hoaïch Trung Quoác thieát keá theo moâ hình thaønh phoá sôn thuûy.

2- Giaù trò veà phöông phaùp trong toå chöùc khoâng gian cuûa Phong Thuûy Cuøng döïa treân moät cô sôû nhaän thöùc nhöng do nhöng öu tieân khaùc nhau maø Phong Thuûy chia thaønh hai tröôøng phaùi chính: Tröôøng phaùi Hình theá vaø Lyù khí. Moãi tröôøng phaùi coù phöông phaùp ñaùnh giaù vaø giaûi phaùp xöû lyù toå chöùc khoâng gian khaùc nhau. Baøi vieát xin ñöôïc khaùi quaùt veà phöông phaùp cuûa caùc tröôøng phaùi Phong Thuûy ñeå tìm nhöõng giaù trò coù theå keá thöøa öùng duïng trong quy hoaïch - kieán truùc. Neàn taûng lyù luaän cuûa phong thuûy Hình theá laø döïa vaøo hình theå beân ngoaøi (hình) cuûa Khí ñöôïc bieåu hieän qua ñaëc ñieåm ñòa hình, nöôùc… ñeå xem xeùt ñaùnh giaù vaø xöû lyù khoâng gian. Nhö vaäy, neáu loaïi boû nhöõng khaùc bieät veà ñieàu kieän xaây döïng giöõa hai thôøi ñaïi, veà baûn chaát phong thuûy hình theá khaù töông ñoàng vôùi lónh vöïc quy hoaïch vaø thieát keá caûnh quan hieän ñaïi. Caû hai coù cuøng chung muïc ñích laø toå chöùc moâi tröôøng soáng toát nhaát cho con ngöôøi treân cô sôû laáy yeáu toá töï nhieân laøm ñoái töôïng chính, laáy caùc quy luaät vaän ñoäng phaùt trieån cuûa caûnh quan ñeå ñeà xuaát giaûi phaùp toå chöùc khoâng gian quy hoaïch vaø kieán truùc nhaèm ñaûm baûo moái quan heä haøi hoøa giöõa con ngöôøi - moâi tröôøng nhaân taïo vaø moâi tröôøng töï nhieân. Giaù trò veà phöông phaùp cuûa Phong Thuûy hình theá laø nhöõng quy caùch thao taùc trong xem xeùt caùc yeáu toá moâi tröôøng, ñaùnh giaù toång hôïp vaø löïa choïn giaûi phaùp toå chöùc khoâng gian. Phong Thuûy hình theá ñöa ra naêm caùch thöùc laø Taàm long, Saùt sa, Quan thuûy, Ñieåm huyeät, Laäp höôùng (Ñòa lyù nguõ quyeát). Taàm Long bao goàm caû sôn long vaø thuûy long laø phaûi tìm veà Toå long (caùc nuùi lôùn khôûi nguoàn cuûa doøng khí), xaùc ñònh caùc Caùn long (caùc daõy nuùi töø toå long lan toûa ñi) vaø Chuû long (laø daõy nuùi cao nhaát cuûa 1 mieàn ñaát) töø ñoù xem xeùt caùc Chi long (caùc nhaùnh cuûa chuû long). Ñeå Saùt sa phaûi quan saùt caùc yeáu toá ñòa hình boán phía (töù töôïng), phaân ñònh roõ caáp loaïi lôùn nhoû, xa gaàn vaø ñaëc ñieåm hình theå… Quan thuûy phaûi xeùt hình theå, toác ñoä doøng chaûy, ñoä to nhoû, noâng saâu, ñoä trong ñuïc. Ngoaøi ra coøn phoái hôïp vôùi vieäc xem xeùt caùc thaønh phaàn khaùc nhö minh ñöôøng, thuûy khaåu, chaát ñaát, caây coái… Ñieåm huyeät phaûi döïa vaøo ñaàu moái töø Hình Theá cuûa Nuùi vaø Nöôùc ñöôïc xaùc ñònh qua 3 böôùc treân keát hôïp moät soá tieâu chí nhö: Theá nuùi baét nguoàn töø xa, keùo daøi truøng ñieäp veà ñeán khu ñaát, hình daùng thanh tuù, ñeïp maét; coù Thanh Long Baïch Hoå bao boïc, AÙn Sôn, Trieàu Sôn bao boïc nhieàu taàng lôùp; xung quanh vaø beân trong khu ñaát coù thuûy ñaïo, nöôùc chaûy eâm ñeàm quanh co uoán khuùc; Khoâng bò gioù thoåi maïnh (seõ taùn Khí); veà thoå nhöôõng phaûi coù ñaát chaéc, mòn maøng, saéc ñaát töôi ñeïp… Rieâng vieäc laäp höôùng khaù phöùc taïp vaø naëng veà duøng la baøn ñeå tính toaùn toïa, höôùng cho coâng trình neân xin khoâng neâu ôû ñaây. Ñi vaøo xöû lyù khoâng gian cuï theå, Phong Thuûy hình theá coù caùc tieâu chí, quy caùch xaùc ñònh chaát löôïng cuûa khoâng gian treân cô sôû ñaùnh giaù moái taùc ñoäng töông hoã veà yeáu toá Khí giöõa caùc thaønh phaàn khoâng gian vôùi nhau. Ñoù laø khí cuûa maët nöôùc (soâng suoái, ao hoà), khí cuûa ñòa hình (goø, ñoài, nuùi, vuøng truõng), khí cuûa caây coái, khí cuûa caùc coâng trình xaây döïng vaø khí cuûa con ngöôøi… Tuøy theo töông quan vò trí, khoaûng caùch,

≥ ki’n Chuy™n gia & Nhµ qu∂n l˝ chieàu höôùng, quy moâ… cuûa caùc thaønh phaàn khoâng gian maø chaát löôïng Khí taïi ñoù seõ khaùc nhau, töø ñoù ñöa ra giaûi phaùp toå chöùc khoâng gian treân cô sôû lôïi duïng nhöõng maët toát vaø haïn cheá nhöõng maët xaáu cuûa moâi tröôøng Khí. Ñoái chieáu vôùi phöông phaùp cuûa phong thuûy Hình theá coù theå thaáy thieát keá quy hoaïch, kieán truùc hieän nay, vieäc ñaùnh giaù hieän traïng vaø ñeà xuaát giaûi phaùp toå chöùc khoâng gian thöôøng vaãn rôøi raïc, taùch baïch töøng yeáu toá vaø ít xem xeùt aûnh höôûng cuûa yeáu toá moâi tröôøng vuøng, möùc ñoä toång hôïp chöa ñaày ñuû… Nhö vaäy, phöông phaùp nghieân cöùu mang tính toång theå caû caáu truùc khoâng gian toaøn vuøng, tìm hieåu, ñaùnh giaù taùc ñoäng cuûa ñaày ñuû caùc yeáu toá khoâng gian vaø caûnh quan cuûa vuøng aûnh höôùng ñeán khu ñaát xaây döïng coù theå ñöôïc coi laø giaù trò cuûa Phong Thuûy. Vieäc ñöa ra heä thoáng caùc tieâu chí vaø söû duïng phöông phaùp moâ hình hoùa nhöõng khoâng gian ñieån hình (thöôøng goïi laø caùch cuïc phong thuûy) ñeå naém baét nhanh nhöõng ñaëc ñieåm chuû choát cuûa caùc tröôøng hôïp khoâng gian cuï theå vaø coù nhöõng phöông aùn xöû lyù, boá cuïc khoâng gian cuõng laø moät trong nhöõng giaù trò veà phöông phaùp cuûa Phong Thuûy. Neàn taûng lyù luaän cuûa tröôøng phaùi Lyù khí laø söû duïng la baøn ñeå tính toaùn, xaùc ñònh ñöôïc ñaëc ñieåm Khí döïa treân phöông vò cuûa khoâng gian ñoù. Döïa vaøo quy luaät töông taùc cuûa trieát lyù aâm döông, nguõ haønh, baùt quaùi coù theå ñoaùn ñònh toát xaáu cho ngoâi nhaø vaø töøng khu vöïc trong nhaø. Caùc thaønh phaàn khoâng gian trong ngoaøi nhaø cuõng ñöôïc quy thuoäc thaønh yeáu toá nguõ haønh ñeå phoái hôïp vôùi yeáu toá chính theo quy luaät töông sinh töông khaéc vaø ñöa ra caùc giaûi phaùp toå chöùc khoâng gian cuï theå.

phaùi Lyù khí neân theo quan ñieåm ngöôøi vieát, phöông phaùp cuûa hai tröôøng phaùi thuoäc Lyù khí caàn ñöôïc nghieân cöùu xem xeùt thaáu ñaùo môùi coù theå keát luaän ñöôïc. Phong Thuûy laø moät loaïi hoïc vaán veà toå chöùc khoâng gian coå truyeàn vôùi phaïm vi raát roäng lieân quan ñeán caùc lónh vöïc khaùc nhö trieát hoïc, vaên hoùa, taäp quaùn, taâm lyù… Hai maûng giaù trò cuûa Phong Thuûy veà nhaän thöùc vaø phöông phaùp neâu treân chæ laø moät phaàn trong nhöõng giaù trò cuûa Phong Thuûy. Ñeå tìm ñöôïc heát caùc giaù trò cuûa Phong Thuûy caàn söï quan taâm vaø tham gia cuûa nhieàu cô quan toå chöùc chuyeân moân veà quy hoaïch, kieán truùc cuõng nhö caùc chuyeân ngaønh lieân quan khaùc nhö lòch söû, vaên hoùa, xaõ hoäi… Hy voïng vieäc tìm laïi vaø öùng duïng caùc giaù trò cuûa Phong Thuûy seõ goùp phaàn xaây döïng neân caùc khoâng gian kieán truùc, ñoâ thò khoâng chæ tieân tieán hieän ñaïi maø coøn coù baûn saéc truyeàn thoáng. Doaõn Quoác Khoa Taøi lieäu tham khaûo: 1) ÖÙng duïng tröôøng khí trong ñôøi soáng vaø kieán truùc – Tröông Hueä Daân – NXB Quoác gia HCM 2) Ñaïo cuûa vaät lyù, moät khaùm phaù môùi veà söï töông ñoàng giöõa vaät lyù hieän ñaïi & ñaïo hoïc phöông ñoâng – Fritjof Capra, Nguyeãn Töôøng Baùch dòch, NXB Treû 2004 3) Phong thuûy coå ñaïi Trung Quoác (2 taäp) – GS Vu Hy Hieàn, Vu Duõng – NXB toång hôïp TP HCM 4) Phong thuûy, quan nieäm cuûa ngöôøi Trung Quoác veà moâi tröôøng soáng – Löu Baùi Laâm – NXB Ñaø Naüng 5) Bí aån cuûa phong thuûy (trong Toång taäp vaên hoùa thaàn bí Trung Hoa)- Vöông Ngoïc Ñöùc - NXB Vaên Hoùa Thoâng Tin 1996 6) Phong thuûy caûnh quan soáng lyù töôûng – Du Khoång Kieân – NXB Ñaø Naüng

Tröôøng phaùi Lyù khí chia thaønh hai nhaùnh chính laø phong thuûy Baùt traïch vaø phong thuûy Huyeàn khoâng. Phong Thuûy Baùt traïch cho raèng moãi khoâng gian coù 8 loaïi Khí ôû 8 phöông vò, con ngöôøi cuõng chia thaønh 8 loaïi meänh (cuøng söû duïng teân caùc queû trong baùt quaùi: caøn, khaûm, caán, chaán, toái, ly, khoân, ñoaøi). Söï phoái hôïp giöõa 8 queû meänh chuû nhaø vôùi höôùng chính nhaø vaø 8 khu vöïc phöông vò trong nhaø (so vôùi taâm nhaø)… coù theå tính ñöôïc theo quy luaät aâm döông, nguõ haønh, baùt quaùi ñeå bieát toát hoaëc xaáu ñoái vôùi chuû nhaø (ñöôïc moät trong 8 loaïi Khí: Sinh khí, Thieân y, Dieân nieân, Phuïc vò, Tuyeät maïng, Nguõ quyû, Hoïa haïi, Luïc saùt). Khaùc vôùi Baùt traïch, Phong Thuûy Huyeàn khoâng khoâng söû duïng yeáu toá con ngöôøi maø coi troïng söï bieán ñoåi cuûa Khí theo thôøi gian: cuøng moät khoâng gian nhöng ñaëc ñieåm Khí ôû 8 phöông vò thay ñoåi theo vaän (20 naêm) hoaëc töøng naêm, thaùng, ngaøy, giôø taïo thaønh 9 loaïi khí (Nhaát baïch, Nhò haéc, Tam bích, Töù luïc, Ngöõ hoaøng, Luïc baïch, Thaát xích, Baùt baïch, Cöûu töû). Thöïc teá vieäc xaùc ñònh chaát löôïng Khí cuûa tröôøng phaùi Lyù khí chöa ñuû ñoä tin töôûng vì thoâng tin ñaàu vaøo cuûa yeáu toá con ngöôøi - khoâng gian - thôøi gian bò quy thuoäc chæ 8 yeáu toá laø quaù giaûn löôïc. Vieäc quy thuoäc taát caû caùc thaønh phaàn khoâng gian, thôøi gian vaø con ngöôøi thaønh naêm yeáu toá (nguõ haønh) khoù ñaûm baûo chính xaùc. Moät soá maâu thuaãn trong lyù luaän cuûa tröôøng phaùi Lyù khí vaãn toàn nghi: Theo Baùt traïch thì toát xaáu thay ñoåi theo chuû nhaø vaø khoâng thay ñoåi theo thôøi gian, coøn Huyeàn khoâng thì ngoâi nhaø toát xaáu khoâng lieân quan ñeán chuû nhaø maø thuaàn tuùy do höôùng vaø thay ñoåi theo thôøi gian; cô sôû tính toaùn laáy theo ñoä soá cuûa Toïa hay Höôùng nhaø; caùc nhaø coù höôùng ñaïi khoâng vong, tieåu khoâng vong coù cô sôû khoâng? Chính vì nhöõng baát caäp treân cuûa tröôøng SË 71+72 . 2014

DIEÃN ÑAØN

Thay ÆÊi t≠ duy

tieáp caän Phong thuûy trong tình hình môùi

Kts. Phaïm Cöông

ieän nay, Phong thuûy khoâng coøn xa laï maø ñaõ ñöôïc öùng duïng roäng raõi trong kieán truùc, xaây döïng nhaø cöûa cuõng nhö trong quy hoaïch caùc thaønh phoá, caùc khu ñoâ thò hieän ñaïi. Phong thuûy coù nhöõng giaù trò hieån hieän. Tuy nhieân, coøn ñoù khoâng ít nhöõng quan nieäm khoâng ñuùng daãn ñeán nhöõng öùng duïng sai laàm, thaäm chí gaây phaûn caûm vôùi boä maët kieán truùc vaø tai haïi cho coäng ñoàng. Qua thöïc tieãn kinh nghieäm, ngöôøi vieát toång hôïp moät soá vaán ñeà chia seû vôùi baïn ñoïc

1. Quaù coi troïng yeáu toá veà höôùng maø boû queân yeáu toá vò trí

Trong thöïc teá öùng duïng Phong thuûy hieän nay phaàn nhieàu trong boä phaän daân cö quaù coi troïng yeáu toá höôùng. Töø ngöôøi ñi mua nhaø cho ñeán vieäc choïn ñaát, töø ñeán baøi trí beáp nuùc, baøn thôø, cöûa hay phoøng nguû ñeàu laáy tieâu chí naøy haøng ñaàu. Töø ñoù vaø coù nhöõng caùch thieát keá kieán truùc vaø saép ñaët noäi thaát leäch laïc vì nhaát thieát phaûi baùm xeùt theo tieâu chí naøy. Chaúng haïn ñeå hôïp höôùng, gia chuû ñieàu chænh maët tieàn caên nhaø theo höôùng xeùo phaù hoûng kieán truùc caên nhaø naèm leäch laïc toång theå maët tieàn caû khu phoá. Hoaëc ñeå ñuùng höôùng toát, nhieàu ngöôøi keâ baøn laøm vieäc moät caùch kyø quaëc döïa vaøo goùc töôøng xeùo hay keâ giöôøng vaøo goùc xeùo. Nhöõng söï xeâ dòch naøy khoâng theå coi laø saùng taïo ngheä thuaät maø thaäm chí ngöôïc laïi laøm hoûng myõ quan, khieán cho tö duy ngöôøi söû duïng caøng luùc caøng leäch laïc keøm theo ñoù laø söï baát tieän trong söû duïng. Ñoái vôùi nhöõng coâng trình xaây saün nhö nhaø chung cö hay nhaø döï aùn, vieäc tìm höôùng hôïp seõ khoâng ñôn giaûn. Neáu quaù caàu kyø phaûi tìm cho ñöôïc höôùng Sinh Khí, Phuùc Ñöùc, Thieân Y... seõ deã boû qua nhöng cô hoäi toát. Trong khi yeáu toá quan troïng nhaát laø vò trí cuûa caên nhaø trong toång theå khu ñoâ thò, vò trí cuûa caên hoä so vôùi toång theå caáu truùc taàng, so vôùi heä thoáng thang maùy… thì laïi xem nheï.

SË 71+72 . 2014

≥ ki’n Chuy™n gia & Nhµ qu∂n l˝

Phong thuûy coù caâu “nhaát vò nhò höôùng” ñeå khaùi quaùt vai troø cuûa yeáu toá vò trí toïa laïc vaø höôùng cuûa caùc coâng trình kieán truùc. Ñieàu naøy khaúng ñònh veà ñaïi cuïc, vò trí luoân ñöôïc ñaët leân haøng ñaàu, sau ñoù môùi tính ñeán yeáu toá höôùng.

xaùc ñònh höôùng beáp. Quan ñieåm truyeàn thoáng ñoù laø ñöôøng ñöa nguyeân lieäu vaøo beáp. Tuy nhieân noù chæ ñuùng vôùi beáp cuûi, rôm raï. Vôùi nhöõng loaïi beáp hieän ñaïi nhö beáp ga, beáp töø, beáp hoàng ngoaïi… seõ khoâng theå tìm ra höôùng beáp theo caùch naøy.

Thöïc teá cho thaáy coâng trình ôû vò trí ñaéc ñòa, khí toát daãu höôùng coù xaáu ñoái vôùi gia chuû theo cung meänh vaãn raát phaùt trieån. Hoaëc ôû cô quan neáu ngöôøi nhaân vieân ôû vò trí khoâng toát duø xoay baát kyø vò trí naøo cuõng khoâng theå baèng vò trí vöôïng khí töùc vò trí toát ôû trong phoøng. Thoâng thöôøng, nhöõng ngöôøi ôû vò trí toát trong phoøng thì coù naêng löïc toát, ñöôïc ñaùnh giaù cao, coù tieáng noùi vaø khaû naêng thaêng tieán cao hôn duø ngöôøi nhaân vieân ñoù coù ngoài ñuùng höôùng cuûa mình hay khoâng.

Ñeå coù ñöôïc lôøi giaûi, tröôùc heát chuùng ta neân hieåu söï vaän haønh chính laø quaù trình naïp khí cho beáp. Trong Phong thuûy, söï töông taùc vaän ñoäng, hay giao tieáp giöõa con ngöôøi vôùi khu beáp taïo neân khí, beáp ñöôïc naïp khí chính laø do con ngöôøi. con ngöôøi nhö vaät theå soáng truyeàn naêng löôïng cho caên beáp vaäy. Vì vaäy coù theå coi höôùng beáp laø höôùng nhaän thao taùc cuûa ngöôøi naáu, töùc laø höôùng ngöôïc laïi vôùi maët ngöôøi naáu. Noùi caùch khaùc, höôùng beáp laø höôùng löng cuûa ngöôøi naáu. Khi ñaõ naém baét roõ khaùi nieäm höôùng beáp thì cho duø beáp thay ñoåi ñeán ñaâu, coù hieän ñaïi ñeán theá naøo, ta vaãn coù theå tìm ra höôùng moät caùch deã daøng.

Ñoái vôùi nhöõng coâng trình quy moâ lôùn nhö truï sôû caùc cô quan, trung taâm thöông maïi, cöûa haøng kinh doanh… thì choïn ñöôïc vò trí toát ñoùng vai troø tieân quyeát cho söï thaønh coâng. Toøa Nhaø Traéng beân Myõ vì coù long maïch lyù töôûng neân duø coù traûi qua bao nhieâu ñôøi toång thoáng Myõ tuoåi Ñoâng, Taây töù meänh khaùc nhau nhöng vò theá cuûa nöôùc Myõ vaãn huøng cöôøng. Nhöõng khu vöïc ñöôïc coi laø “ñaát vaøng” nhö Haøng Ngang, Haøng Ñaøo ôû Haø Noäi... khí löïc raát vöôïng neân chuû nhaân caùc cöûa haøng ôû ñaây duø tuoåi taùc theá naøo thì haàu heát vaãn ñeàu “haùi ra tieàn”.

2. Khoâng hieåu ñöôïc baûn chaát phong thuûy laø gì khieán luùng tuùng trong nhieàu vaán ñeà

Phong thuûy nghieân cöùu yeáu toá “Khí” trong ngoâi nhaø ñeå ñònh caùt hung. Khí trong Phong thuûy hoaøn toaøn khaùc vôùi khoâng khí vaø gioù töï nhieân. Khí Phong thuûy ñöôïc taïo ra do hoaït ñoäng töông taùc cuûa con ngöôøi ñoái vôùi ngoâi nhaø. Ñaïi Moân (cöûa chính) ñöôïc coi troïng nhaát vì laø nôi “naïp khí” cho toaøn boä caùc khoâng gian khaùc. Vì vaäy maø trong baát cöù coâng trình naøo duø laø nhaø bieät thöï, nhaø loâ, chung cö, vaên phoøng ñeàu phaûi laáy höôùng cöûa chính hoaëc cöûa ra vaøo caên hoä ñeå saép ñaët vaø thieát keá Phong thuûy. Nhöõng quan ñieåm nhö coi höôùng ban coâng laø höôùng cuûa caên hoä chung cö laø khoâng chính xaùc vì khoâng hieåu roõ baûn chaát cuûa khí trong Phong thuûy. Ngoâi nhaø ñöôïc hình thaønh ñeå phuïc vuï con ngöôøi, con ngöôøi laø ñoái töôïng chuû ñaïo vaø laøm neân söùc soáng cho ngoâi nhaø, coù cöûa thì môùi coù nhaø, khoâng coù cöûa thì khoâng coù ngoâi nhaø. Nhaø coù moät vaïn cöûa soå nhöõng khoâng coù moät caùi cuûa ñi thì khoâng theå coi laø nhaø vì laøm sao coù ngöôøi ôû. Nhöng ôû caên hoä chung cö coù moät caùi cöûa, daãu coù bòt heát cöûa soå ban coâng vaãn laø moät ngoâi nhaø duø soáng ôû ñoù laâu daøi cuõng khoâng toát. Vai troø cöûa chính quan troïng laø theá. Töông töï, hieän nay, nhieàu ngöôøi raát luùng tuùng khi

Phong thuûy laø nghieân cöùu söï töông taùc giöõa thieân nhieân, nhaø ôû vaø con ngöôøi, trong ñoù con ngöôøi laø nhaân toá quan troïng nhaát. Trong nghieân cöùu nhaø ôû trong ñoâ thò nhöõng yeáu toá nhö con ñöôøng hay toøa nhaø chính laø yeáu toá doøng soâng hay ngoïn nuùi trong Phong thuûy xa xöa. Vôùi Phong thuûy hoïc hieän ñaïi, ñöôøng moät chieàu veà töông taùc seõ khaùc ñöôøng hai chieàu, neân tính chaát xem xeùt hieäu öùng phong thuûy khaùc nhau. Ñieàu naøy quyeát ñònh bôûi chính con ngöôøi chuùng ta vaän ñoäng maø thaønh, höôùng naéng höôùng gioù khoâng coù nhieàu vai troø ôû ñaây.

3. AÙp duïng Phong thuûy moät caùch maùy moùc Phong thuûy khoâng phaûi laø caùi gì ñoù cuõ kyõ vaø cöùng nhaéc nhö nhieàu ngöôøi vaãn laàm töôûng. Tuøy thuoäc vaøo töøng hoaøn caûnh khaùc nhau maø chuùng ta aùp duïng cho phuø hôïp.

Chaúng haïn, moâ hình kinh ñieån cuûa Phong thuûy laø moâ hình töù thaàn sa: Taû Thanh Long, höõu Baïch Hoå, tieàn Chu Töôùc, haäu Huyeàn Vuõ. Nghóa laø caáu truùc boán beân coù vaät che chaén deã tuï khí, töï khí thì tuï taøi, vöôïng ñinh... Trong öùng duïng hay thaáy laø chi tieát Tieàn aùn Chu töôùc ñöôïc öùng duïng khaù phoå bieán trong moâ hình nhaø coå truyeàn ôû Hueá. Chi Tieát Chu töôùc ñöôïc thieát keá baèng tieàu caûnh aùn thö che chaén tröôùc nhaø. Tuy nhieân trong öùng duïng caàn coù söï tinh teá nhaát ñònh caân nhaéc veà tyû leä cuûa chi tieát naøy so vôùi moâi tröôøng xung quanh. Thöïc teá chi tieát naøy hieän nay öùng duïng khaù traøn lan, nhieàu caùc coâng trình nhaø thôø hoï, nhaø kieåu truyeàn thoáng vaãn aùp duïng moät caùch maùy moùc khi laøm tieàn aùn giöõa coång vaø cöûa chính khieán söû duïng baát hôïp lyù. Thoâng thöôøng, theo Phong thuûy ñoái vôùi caùc coâng trình ôû ngaõ ba, bò con ñöôøng ñaâm thaúng vaøo gaây saùt SË 71+72 . 2014

≥ ki’n Chuy™n gia & Nhµ qu∂n l˝

khí, chuùng ta caàn söû duïng caùc bieän phaùp ñeå ñieàu hoøa doøng khí. Phoå bieán laø söû duïng caây coái hoaëc tieåu caûnh nhö laø moät aùn sôn ñeå giaûm bôùt xung khí quaù maïnh töø con ñöôøng. Tuy nhieân neáu nhöõng coâng trình nhö nhaø thôø hoï khoâng bò ñöôøng lôùn ñaâm vaøo, vieäc che chaén cöûa chính voâ hình chung laïi ngaên caûn doøng khí vaøo nhaø khoâng coù lôïi. Trong vieäc thieát keá nhaø, chuùng ta caàn phaûi bieát keát hôïp moät caùch haøi hoøa giöõa kieán truùc vaø Phong thuûy, ñaûm baûo haøi hoøa veà tyû leä, kích thöôùc theo nhaân traéc hoïc cuûa ngöôøi Vieät Nam. Hieän nay nhieàu ngöôøi thöôøng quaù caàu kyø khi yeâu caàu toaøn boä kích thöôùc trong nhaø phaûi rôi vaøo cung ñeïp trong thöôùc loã ban hoaëc chuyeän baét buoäc baäc thang rôi vaøo chöõ “sinh” trong quan nieäm “sinh - beänh - laõo - töû” maø khoâng tính ñeán thaåm myõ vaø tieän lôïi khi söû duïng. Vaäy laø coù nhöõng tình huoáng dôû khoùc dôû cöôøi ôû nhöõng tröôøng hôïp ñeå beä beáp quaù cao khoù thao taùc, baäc caàu thang quaù cao ñi laïi khoù khaên… Nhöõng caùch laøm leäch laïc naøy seõ ñi ngöôïc laïi vôùi nhöõng giaù trò cuûa Phong thuûy.

4. Boû qua caùi lôùn, chuù troïng tieåu tieát

Trong tieáp caän Phong thuûy ôû Vieät Nam hieän nay coù khaù nhieàu tröôøng phaùi. Töø ñôn giaûn deã duøng nhö Phong Thuûy Baùt Traïch, hay phöùc taïp hôn ôû caáp ñoä Phong Thuûy Huyeàn Khoâng hay Tam hôïp. Ñi saâu hôn nöõa coøn aùp caû caùc Thaàn Saùt töông töï caùc sao trong caùc moân nhö Töû Vi vaøo ñònh toát xaáu cho gia chuû. Khoan chöa baøn ñeán tính hieäu quaû cuûa töøng moân phaùi bôûi moãi phaùi sinh ra ñeàu coù lòch söû vaø coù caùi lyù cuûa hoï. Tuy nhieân vôùi moät boä phaän caùc kieán truùc sö môùi tìm ñeán Phong thuûy döôøng nhö laâm vaøo ma traän. Khoâng bieát nôi baét ñaàu vaø phoái keát hôïp nhau nhö naøo. Töông töï nhö vaäy trong xu höôùng hieän nay, khi thieát keá Phong thuûy cho moät ngoâi nhaø, moät boä phaän khoâng nhoû caùc thaøy Phong thuûy hoaëc caùc chuyeân gia vaãn quaù chuù troïng vaøo phong thuûy theo la baøn, la kinh vôùi caùc soá ño moät caùch coâng thöùc maùy moùc, raát tieåu tieát maø queân ñi vaán ñeà lôùn trong phong thuûy laø yeáu toá thöïc traïng caûnh quan moâi tröôøng, hay coøn goïi laø Loan ñaàu Phong thuûy laø vaán ñeà quan troïng nhaát. Khi xaây döïng moät ngoâi nhaø, tröôùc heát caàn quan taâm ñeán vò trí toïa laïc cuûa ngoâi nhaø trong toång theå khu ñaát cuõng nhö töông quan vôùi heä thoáng ñöôøng xaù, giao thoâng, caûnh quan moâi tröôøng. Sau ñoù caàn xaây döïng hình haøi toøa nhaø phuø hôïp vôùi chöùc naêng söû duïng. Tieáp theo seõ phaûi quan taâm tôùi boä khung phaân chia caùc khu chöùc naêng phuø hôïp ñöôøng ñi loái laïi sao cho phuø hôïp vôùi caùc phaàn chöùc naêng trong toøa nhaø. Cuoái cuøng môùi laø saép ñaët noäi thaát cho phuø hôïp vôùi höôùng cuûa töøng thaønh vieân trong gia ñình. Ñieàu naøy cuõng gioáng nhö coâng taùc quy hoaïch, chuùng ta coù baûn ñoà quy hoaïch vuøng sau ñoù ñeán thaønh phoá vaø caùc quaän huyeän, tieáp ñeán laø caùc tieåu khu nhaø ôû roài môùi ñeán toøa nhaø.

SË 71+72 . 2014

5. Nhaàm laãn phong thuûy vôùi toân giaùo, tín ngöôõng

Nhieàu ngöôøi coi Phong thuûy cuõng gioáng nhö toân giaùo, tín ngöôõng. Vì vaäy maø nhieàu nhaø sö, thaày cuùng cuõng ñöôc gia chuû môøi veà nhaø ñeå coi Phong thuûy. Phong thuûy thöïc chaát hoaøn toaøn taùch bieät vôùi ñaïo Phaät vaø caùc toân giaùo khaùc, khoâng coù trong baát cöù kinh keä naøo cuûa Phaät giaùo. Vì vaäy chuyeân moân cuûa hoï thöôøng khoâng saâu, ñoâi khi caùc kieán thöùc phong thuûy ñôn giaûn laïi bò thaàn thaùnh hoùa gaây hoang mang cho gia chuû. ÔÛ taàm vó moâ, hieän nay nhieàu ngöôøi ñang laàm töôûng vaø quaù töï haøo veà nhöõng giaù trò phong thuûy ñöôïc thoåi phoàng veà Long maïch ñaát nöôùc, thaäm chí ñeà cao quaù möùc vaán ñeà long maïch thaàn bí maø queân ñi nhöõng ñieàu hieån hieän ngay tröôùc maét raèng quy hoach ñöôøng xaù heä thoáng giao thoâng, heä thoáng keânh raïch soâng ngoøi chính laø taïo döïng moät maïch khí toát cho ñaát nöôùc…

phaûi caûi taïo laïi heä thoáng soâng ngoøi. Neáu chæ quan taâm ñeán soâng Hoàng chöa ñuû, neân quan taâm hôn nöõa tôùi soâng Toâ Lòch. Ñieàu naøy khoâng chæ nhìn thaáy caùi tröôùc maét laø ñöôïc lôïi cho quang caûnh con soâng trong noäi ñoâ, nhaø cöûa hai beân coù ñöôïc khoâng khí trong laønh, chaéc chaén laøm phong thuûy Haø Noäi toát hôn goùp phaàn ñöa ñaát nöôùc phaùt trieån. Phong thuûy coù theå coi nhö taëng vaät cuûa toå tieân daønh cho con chaùu chuùng ta. Moät thôøi gian chuùng ta ñaõ laõng queân, thaäm chí coù thôøi ñieåm coøn neùm taëng vaät aáy vaøo thuøng raùc. Taát yeáu moùn quaø linh dieäu ñoù seõ coù khoâng ít phaàn gai goùc, xuø xì vaø khoâng phuø hôïp vôùi xaõ hoäi ñöông ñaïi. “Gaïn ñuïc khôi trong” gaït ñi nhöng phaàn khoâng caàn thieát ñeå roài tích hôïp phong thuûy vaøo kieán truùc moät caùch laønh maïnh laø nhieäm vuï khoâng heà deã nhöng caàn ñaët ra vôùi nhöõng ngöôøi nghieân cöùu thöïc thuï.

Neáu coi ñaát nöôùc Vieät Nam laø moät cô theå thì thuû ñoâ Haø Noäi coù theå coi laø traùi tim hoaëc caùi ñaàu cuûa moät cô theå. Ñöôøng saù, soâng ngoøi chaûy beân trong loøng Thuû ñoâ ñöôïc coi nhö huyeát maïch taïo neân söùc soáng trong cô theå ñoù. Traùi tim, caùi ñaàu, cô theå ñoù coù maïnh hay yeáu phuï thuoäc vaøo söï luaân chuyeån hay beá taéc cuûa khí huyeát. Baûn thaân caùc doøng chaûy, caùc luoàng giao thoâng ñöôïc phong thuûy coi nhö phaàn “hö thuûy” noùi leân raát nhieàu ñieàu. Hình aûnh moät Singapore caùch ñaây ba boán chuïc naêm, heä thoáng soâng, keânh raïch ôû cuõng raát khoâng oån, xaáu xí, nhem nhuoác töông ñoàng vôùi neàn kinh teá cuûa hoï chöa coù gì ñaëc saéc, khoâng hôn ñöôïc Saøi Goøn. Nhöng sau ñoù hoï ñaõ caûi taïo trieät ñeå, keânh raïch saïch seõ vaên minh, boä maët ñoâ thò toát leân troâng thaáy vaø kinh teá cuõng troãi daäy phaùt trieån thaät thaàn kyø. Ñaát nöôùc Myõ khoâng bieát long maïch ra sao nhöng vôùi heä thoáng ñöôøng xaù thoâng suoát nhö moät chaøng thanh nieân coù maïch maùu caêng traøn. Heát söùc khoûe khoaén gioáng nhö neàn kinh teá cuûa hoï. Phong thuûy khoâng phaûi laø tín ngöôõng caøng khoâng phaûi laø toân giaùo, chuùng ta khoâng chôø toå tieân, thaàn thaùnh ban phöôùc ñeå moät phuùt hoùa roàng. Chuùng ta coù theå taïo ñaø baèng thay ñoåi phong thuûy. Vôùi Haø Noäi, beân caïnh vieäc quy hoaïch moät heä thoáng giao thoâng hoaøn chænh thì caàn SË 71+72 . 2014

Ph∏t tri”n Hu’

baøi hoïc töø kinh nghieäm theá giôùi

ÑOÂ THÒ BOÁ N PHÖÔNG KTS. Nguyeãn Höõu Thaùi

uõng nhö haàu heát caùc thaønh phoá trong nöôùc böôùc vaøo neàn kinh teá thò tröôøng, Hueá cuõng ñang ñoái maët vôùi söï phaùt trieån hoãn ñoän. Tuy vaäy, vaán ñeà cuûa Hueá phaûi khaùc, do ñaây laø moät ñoâ thò - di saûn duy nhaát coøn soùt laïi cuûa ñaát nöôùc, moät di saûn vaên hoùa theá giôùi ñöôïc Unesco xeáp haïng. Phaùt trieån Hueá khoâng theå cöù cuõ laø thay, nhaèm laøm sao phuïc vuï ñöôïc yeâu caàu môùi, nhö kieåu laøm caùc thaønh phoá Haûi Phoøng, Ñaø Naüng, Caàn Thô, Bình Döông... Hueá lòch söû - vaên hoùa phaûi ñöôïc baûo toàn vaø phaùt huy gioáng caùc ñoâ thò - di saûn noåi tieáng theá giôùi nhö Taây An (Trung Quoác), Roma (Italia), Kyoto (Nhaät Baûn), St-Peterburg (Nga), Philadelphia (Hoa Kyø), Montreùal (Canada),… Kinh qua phaùt trieån môùi, caùc thaønh phoá di saûn neâu treân cuõng töøng ñoái maët vôùi söï hoãn loaïn, nhöng ngöôøi ta ñaõ tìm caùc giaûi phaùp chaán chænh, kòp thôøi khaéc phuïc vaø phaûi noùi laø thaønh coâng dung hoaø ñöôïc hai phaïm truø ñoái nghòch töôûng nhö khoâng theå dung hoaø nhau laø baûo toàn vaø phaùt huy. Thöøa Thieân – Hueá coù theå ruùt tæa ñöôïc baøi hoïc gì töø caùc kinh nghieäm ñoù ñeå phaùt trieån beàn vöõng?

Kinh nghieäm phaùt trieån taïi moät soá ñoâ thò di saûn theá giôùi

Trong quy hoaïch xaây döïng ñoâ thò daïng ñoâ thò - di saûn, hai phaïm truø baûo toàn vaø phaùt trieån luoân ñoái khaùng nhau. Veà baûn chaát vaø thöïc tieãn, khoù coù cuoäc soáng hoøa bình giöõa maët baûo toàn laø giöõ laïi, phaùt trieån laø thay ñoåi. Tuy vaäy, treân theá giôùi cuõng coù nôi thaønh coâng dung hoaø hai phaïm truø ñoái khaùng neâu treân, do bieát öùng xöû coù vaên hoùa, ñeà ra ñöôïc höôùng baûo toàn vaø phaùt trieån ñuùng ñaén. ÔÛ ñaây, chuùng toâi khoâng ñeà caäp ñeán caùc thaønh phoá di saûn quy moâ quaù lôùn nhö Taây An, Roma, hoaëc caùc thuû ñoâ ñang hoaït ñoäng nhö Paris, Baéc Kinh, Moscow, Washington, maø choïn caùc ñoâ thò mang tính coá ñoâ, moät thôøi ñaõ giöõ vai troø trung taâm sinh hoaït quoác gia vaø cuøng coù nhöõng vaán ñeà phaùt trieån gioáng nhö coá ñoâ Hueá laø Kyoto, St-Peterburg, Montreùal.

SË 71+72 . 2014

ß´ thﬁ

KYOTO

Kyoto nguyeân laø thaønh phoá Heiankyoø (Bình An Kinh), trôû thaønh kinh ñoâ Nhaät Baûn vaøo naêm 794, ñoåi teân thaønh Kyoto (Kinh Ñoâ), giöõ ñòa vò laø kinh ñoâ chính thoáng cuûa Nhaät Baûn cho ñeán theá kyû 19 khi ñöôïc trieàu ñình dôøi veà Edo (nay laø Tokyo) naêm 1868 vaøo trieàu Minh Trò duy taân.

bËn ph≠¨ng

dieãu haønh cuûa maáy nghìn ngöôøi trong caùc trang phuïc töø thôøi kyø Heian cho ñeán thôøi kyø Minh Trò. Baøi hoïc phaùt trieån Kyoto laø ñoàng thôøi phaùt trieån maïnh meõ vuøng phuï caän cuøng baûo toàn khu vöïc di saûn loõi trung taâm. Hoï ñaõ ñònh hình ñöôïc töø ñaàu haït nhaân ñoâ thò di saûn vaø hình thaønh chuøm ñoâ thò veä tinh hieän ñaïi xung quanh. Caûnh quan ñöôïc baûo toàn toát nhaát cuøng luùc vôùi vieäc hình thaønh moät maïng löôùi giao thoâng tuyeät vôøi, vôùi heä thoáng chaèng chòt naøo ñöôøng xe löûa, xe buyùt, vaø caû ñöôøng xe ñaïp. Ngaøy nay Kyoto laø thaønh phoá du lòch vaên hoùa vaø hoïc thuaät “Top Ten” theá giôùi.

ST-PETERBURG

Coá ñoâ naøy coù boá cuïc cô baûn theo loái coå truyeàn Trung Hoa, vôùi hình maãu Traøng An (nay laø Taây An). Cung ñieän hoaøng gia nhìn veà phía Nam, quaän kinh doanh chính naèm ôû phía Nam, khu vöïc phía Baéc thöa daân hôn vaø vaãn coøn nhieàu maûng xanh, bao quanh laø caùc ngoïn nuùi mang ñeán muøa Heø noùng vaø muøa Ñoâng laïnh.

Giaác mô lôùn nhaát cuûa Sa hoaøng Piot Ñaïi ñeá vaøo ñaàu theá kyû 18 laø xaây döïng moät thaønh phoá theo hình aûnh caùc thaønh phoá lôùn Taây AÂu, thaät quy cuû vaø phaùt trieån maïnh meõ chöùng toû söï huøng cöôøng cuûa nöôùc Nga môû cöûa ra theá giôùi. OÂng choïn cöûa soâng Neva ñoå vaøo vònh Phaàn Lan ôû vuøng Bieån Baéc xaây döïng thuû ñoâ môùi St-Peterburg.

Vôùi 2.000 ngoâi chuøa Phaät vaø ñeàn Thaàn ñaïo, cuõng nhö caùc cung ñieän, vöôøn thöôïng uyeån vaø caùc coâng trình kieán truùc coå coøn nguyeân veïn, Kyoto laø moät trong nhöõng thaønh phoá ñöôïc baûo toàn toát nhaát theá giôùi. Caùc ngoâi ñeàn noåi tieáng laø ngoâi ñeàn baèng goã naèm treân loaït moùng coïc goã caém treân söôøn nuùi doác Kiyomizu-dera, ñeàn daùt vaøng Kinkaku-ji, ñeàn daùt baïc Ginkaku-ji, khu vöôøn ñaù cuûa ñeàn Ryoøan-ji. Vaø vaãn coøn ñoù, phöùc hôïp Cung ñieän Hoaøng gia, nôi ôû vaø laøm vieäc cuûa caùc Thieân hoaøng Nhaät, vôùi bieät thöï Katsura - moät trong nhöõng coâng trình kieán truùc caàu kyø nhaát nöôùc Nhaät, vaø khu bieät thöï Hoaøng gia Shugaku-in coù moät trong nhöõng khu vöôøn Nhaät ñeïp nhaát. Trong Theá chieán II, do ñeá ñoâ Kyoto cuûa Nhaät Baûn töøng noåi tieáng laø moät di saûn lòch söû vaên hoùa haøng ñaàu theá giôùi maø ngöôøi Myõ ñaõ chuøn tay khoâng daùm huyû dieät baèng bom nguyeân töû nhö Hiroshima vaø Nagasaki. Kyoto cho ñeán ngaøy nay vaãn phaùt trieån haøi hoaø nhö ñoâ thò di saûn haøng ñaàu theá giôùi, vôùi söï toàn taïi cung ñieän, ñeàn chuøa, vaø nhaát laø caùc trung taâm hoïc thuaät lôùn.

Döï aùn xaây döïng coâng trình phaùo ñaøi SanktPiterburh töø naêm 1703 môû maøn cho haøng loaït coâng trình hoaønh traùng khaùc nhö caùc Cung ñieän Muøa Heø, Muøa Ñoâng, quaûng tröôøng, ñaïi loä lôùn,… taïo döïng leân moät thaønh phoá coù moät heä thoáng keânh ñaøo chaèng chòt vôùi voâ soá nhöõng chieác caàu coå kính maø ôû phöông Taây ngöôøi ta goïi ñoù laø “Venice cuûa phöông Baéc”. Lòch söû caän ñaïi cuûa St-Peterburg thöôøng ñöôïc chuùng ta nhôù ñeán, nhö söï kieän soâi suïc ngaøy Chuû nhaät Ñaãm maùu 22/1/1905, vôùi moät nghìn ngöôøi bieåu tình thieät maïng tröôùc Cung ñieän Muøa ñoâng. Caùch maïng thaùng Hai naêm 1917 ñaõ laät ñoå Sa hoaøng vaø cheá ñoä phong kieán, laäp neân theå cheá daân chuû tö saûn. Nhöng Chính phuû Laâm thôøi Kerensky ñaõ bò nhöõng ngöôøi caùch maïng Bolshevik ñöùng ñaàu laø Lenin vaø Trotsky noåi daäy laät ñoå. Ñoù laø cuoäc Caùch maïng Thaùng Möôøi Nga 1917. Moät nhaø nöôùc coâng noâng ñaàu tieân treân theá giôùi ñaõ ra ñôøi, mang teân môùi Leningrad.

Kyoto nay roäng 827 km2 vôùi 1,5 trieäu daân vaãn phaùt trieån theo höôùng hieän ñaïi, nhöng khoâng xoâ boà, phaù huyû caûnh quan tuyeät vôøi. Thaønh coâng naøy treân heát phaûi noùi laø do ngay töø ñaàu thaønh phoá ñaõ ñeà ra ñöôïc höôùng quy hoaïch phaùt trieån ñuùng ñaén vaø kieân quyeát thöïc hieän noù. Kyoto laø moät trong nhöõng trung taâm hoïc thuaät laâu ñôøi cuûa Nhaät Baûn, vôùi 37 vieän vaø tröôøng ñaïi hoïc. Trong soá ñoù, Ñaïi hoïc Kyoto ñöôïc xem laø moät trong nhöõng ñaïi hoïc haøng ñaàu Nhaät Baûn vôùi nhieàu ngöôøi ñoaït giaûi Nobel nhö Yukawa Hideki. Kyoto noåi tieáng vôùi caùc leã hoäi truyeàn thoáng, ñaëc bieät leã hoäi Jidai Matsuri ngaøy 22 thaùng 10, kyû nieäm quaù khöù vinh quang cuûa Kyoto vôùi caùc cuoäc

Töø ñoù, thuû ñoâ Nga ôû phía Baéc naøy phaûi nhöôøng ngoâi cho Moskva laøm thuû ñoâ toaøn Lieân bang Xoâ vieát. St-Peterburg ngaøy nay roäng 1439km2, daân soá 4,8 trieäu ngöôøi laø moät trung taâm lôùn thöù nhì sau Moskva veà kinh teá, vaên hoùa vaø khoa hoïc. Nhôø coù vò trí ñòa lí thuaän lôïi môû ra Bieån Baéc, thaønh phoá phaùt trieån ngaønh ñoùng taøu, cô khí, ñieän töû; luyeän kim, hoùa chaát... Thaønh phoá coù tôùi 41 tröôøng ñaïi hoïc, treân 170 vieän nghieân cöùu khoa hoïc, treân 2.000 thö vieän, ñaøi quan saùt thieân vaên Pulkovo, Nhaø haùt Maria, nhaø haùt Nhaïc kòch Opera vaø Ballet mang teân Sergey Kirov. ÔÛ ñaây cuõng coù phoøng hoøa nhaïc voán noåi tieáng treân theá giôùi, ñöôïc thaønh laäp töø naêm 1862. St-Peterburg cuõng laø moät trong nhöõng trung taâm baûo taøng troïng SË 71+72 . 2014

yeáu cuûa chaâu AÂu, taøi nguyeân naøy thuoäc veà Baûo taøng Ermitage vaø Baûo taøng Nga. Keà lieàn vôùi thaønh phoá coù nhöõng ñòa danh du lòch - tónh döôõng nhö khu Pushkin, Petrostation, Pavlovsk, Zielonogorsk, Siestrorieck hoaëc laø Gatchina.

Toång soá daân cö, neáu keå caû Montreùal laãn caùc thaønh phoá phuï caän, ñaït hôn 3,5 trieäu vaøo ñaàu theá kyû 21. Daân soá cuûa thaønh phoá loõi Montreùal chính thöùc chæ khoaûng 1,8 trieäu. Bao quanh laø caùc thaønh phoá veä tinh Laval, Longeuil, Brossard, Saint-Hubert, ...

Böôùc vaøo thôøi kinh teá thò tröôøng nhöõng naêm 1990, St-Peterburg cuõng kinh qua moät giai ñoaïn phaùt trieån hoãn ñoän, khu trung taâm lòch söû khoâng traùnh khoûi vieäc bò caùc khoái nhaø cao taàng laán aùt. Nhöng vaøo nhöõng naêm gaàn ñaây, quy hoaïch xaây döïng St-Peterburg daàn ñi vaøo traät töï khi thaønh phoá xaùc ñònh raèng phaûi cuøng luùc baûo toàn voán coå quyù giaù khu trung taâm lòch söû - vaên hoùa, laãn vieäc chuyeån daàn caùc khu kinh doanh, coâng nghieäp vaø nghæ döôõng ra vuøng chung quanh. Caùc thaønh phoá veä tinh mang tính sinh thaùi vaø phaùt trieån beàn vöõng, hieän ñaïi goùp phaàn raát lôùn giaûi toaû bôùt aùp löïc daân soá khu trung taâm, taïo söï phaùt trieån haøi hoøa toaøn vuøng ñoâ thò St-Peterburg. Thaønh phoá nay ñöôïc UNESCO thöøa nhaän laø thaønh phoá du lòch haáp daãn thöù 8 cuûa theá giôùi, ñoùn nhaän gaàn 4 trieäu du khaùch töø khaép theá giôùi.

Thaønh phoá hieän coù 8 tröôøng ñaïi hoïc vaø nhieàu tröôøng cao ñaúng. Khaùc vôùi ña soá caùc tröôøng ñaïi hoïc ôû Baéc Myõ daïng “campus” naèm ôû ven bieân, caùc ñaïi hoïc cuûa Montreùal naèm ngay trong phaïm vi cuûa thaønh phoá. Ngöôøi daân thaønh phoá thích hoäi heø, yeâu chuoäng aâm nhaïc, vaên ngheä, phim aûnh, theå thao vaø caùc trao ñoåi vaên hoùa quoác teá. Naêm 1967 Montreùal laø ñòa ñieåm toå chöùc Hoäi chôï Quoác teá (Expo ‘67), moät trieån laõm thaønh coâng nhaát trong lòch söû. Ñeán naêm 1976 Montreùal laïi toå chöùc Theá vaän hoäi muøa heø 1976, moät Theá vaän hoäi quaù toán keùm ñöa ñeán moät söï loã laõ nhaát trong lòch söû cuûa phong traøo Theá vaän hoäi theá giôùi. Sang ñeán muøa heø thì Montreùal luùc naøo cuõng coù ít nhaát moät hoäi heø. Trong khi caùc thaønh phoá khaùc chæ coù moät, Montreùal coù 3 lieân hoan phim dieãn ra haøng naêm, trong ñoù Lieân hoan phim theá giôùi Montreùal. Ñaïi hoäi nhaïc Jazz Montreùal - moät trong haøng chuïc caùc nhaïc hoäi khaùc - thu huùt haøng traêm ngaøn ngöôøi moãi naêm. Montreùal ngaøy nay noåi tieáng nhö trung taâm du lòch soá moät ôû Baéc Myõ do duy trì ñöôïc di saûn vaên hoùa mang neùt chaâu AÂu vaø söï phaùt trieån haøi hoaø giöõa cuõ vaø môùi trong cô caáu quy hoaïch xaây döïng vuøng ñoâ thò ña daïng cuûa mình.

MONTREÙAL

Baøi hoïc ruùt ra cho höôùng phaùt trieån beàn vöõng Thöøa Thieân – Hueá

Baùn ñaûo Montreùal naèm treân soâng Saint-Laurent mieàn Ñoâng Canada nhìn veà Ñaïi Taây Döông voán laø ñaát cuûa thoå daân da ñoû töø haøng nghìn naêm tröôùc khi ngöôøi Phaùp ñeán thaùm hieåm Baéc Myõ vaøo ñaàu theá kyû 16. Montreùal phaùt trieån maïnh vaø huy hoaøng nhaát keå töø naêm 1832. Thaønh phoá trôû thaønh moät caùi gaïch noái töï nhieân giöõa chaâu AÂu vaø Baéc Myõ, coøn giöõ ñöôïc raát nhieàu kieán truùc coå töø caùc theá kyû 18, 19 cho ñeán nhöõng truï sôû thöông maïi cuûa ñaàu theá kyû 20 vaø nhöõng cao oác kinh doanh xaây vaøo caùc thaäp nieân 1950 - 60. Ñaëc bieät, khu phoá coå Vieux-Montreùal laâu ñôøi nhaát, vaãn coøn nhieàu con ñöôøng laùt ñaù vaø coâng trình di tích cuõ cuûa thò traán Ville-Marie ngaøy xöa. Vaøo ñaàu nhöõng naêm 1960, khu vöïc naøy ñöùng tröôùc nguy cô bò phaù boû tröôùc söùc eùp xaây döïng khu trung taâm kinh doanh hieän ñaïi. Hoäi ñoàng thaønh phoá ñaõ vaøo cuoäc, tieán haønh tröng caàu yù kieán nhaân daân, môû cuoäc thi hieán keá quy hoaïch laïi khu trung taâm. Thaønh phoá ñaõ ngöng döï aùn phaù boû khu phoá coå, vaø choïn moät ñòa ñieåm khaùc ñeå xaây döïng trung taâm cao taàng môùi. Ñeà xuaát môùi laø khoanh vuøng khu lòch söû vôùi dieän tích 0,71 km2, keøm theo quy cheá ñaëc bieät baûo toàn vaø phaùt trieån rieâng bieät so vôùi caùc khu vöïc khaùc cuûa thaønh phoá. Moät coâng ty quaûn lyù Vieux-Montreùal ra ñôøi coù nhieäm vuï vöøa baûo toàn vöøa kinh doanh dòch vuï du lòch ñöôïc thaønh laäp, hoaït ñoäng khaù hieäu quaû. Ngaøy nay, khu phoá coå naøy trôû thaønh “con gaø ñeû tröùng vaøng” cuûa thaønh phoá Montreùal vaø ñieåm thu huùt du lòch vaên hoùa lòch söû noåi tieáng theá giôùi, nhöõng ai ñeán Baéc Myõ ñeàu khoâng theå boû qua.

SË 71+72 . 2014

Böôùc vaøo thôøi ñaïi môùi, caùc ñoâ thò di saûn neâu treân ñaõ khaù thaønh coâng baûo toàn vaø phaùt huy giaù trò. Lieäu chuùng ta coù theå ruùt tæa ñöôïc baøi hoïc naøo töø caùc kinh nghieäm ñoù cho vieäc phaùt trieån vuøng lòch söû - vaên hoùa Thöøa Thieân - Hueá? Vaán ñeà caáp baùch hieän nay laø Hueá ñang caàn xaùc ñònh cho ñöôïc moät ñònh höôùng phaùt trieån saùng taïo môùi, moät phöông aùn quy hoaïch xaây döïng toång theå, ñi keøm vôùi moät chieán löôïc baûo toàn vaø phaùt trieån phuø hôïp. Öu tieân laø baûo toàn vaø caûi taïo caùi loõi di saûn Thaønh phoá Hueá, ñeà ra ñöôïc keá hoaïch baûo toàn vôùi moät quy cheá quaûn lyù ñaëc bieät. Chöa coù ñöôïc nhöõng caùi tieân quyeát ñoù, thì di saûn vaät theå Hueá seõ tieáp tuïc bò xaâm haïi, di saûn phi vaät theå Hueá seõ sôùm mai moät, vuøng Thöøa Thieân - Hueá seõ phaùt trieån hoãn ñoän. Hieän nay Thöøa Thieân - Hueá vôùi dieän tích 5000km2, daân soá treân 1,1 trieäu ngöôøi, coù röøng, coù bieån, coù trung du, ñoàng baèng, ñaàm phaù, coù nhieàu khu baûo toàn sinh thaùi lôùn. Nhöng theá maïnh noåi troäi cuûa vuøng naøy laø ñoâ thò - di saûn Hueá. Nhöng Thöøa Thieân - Hueá cuõng ñang phaùt trieån ña daïng, naøo laø du lòch sinh thaùi, y teá chuyeân saâu, ñaøo taïo ña ngaønh, ña lónh vöïc cuûa mieàn Trung vaø caû nöôùc.

ß´ thﬁ

bËn ph≠¨ng

Ñoái vôùi ñoâ thò - di saûn nhö Hueá, caùch ñaët vaán ñeà phaùt trieån phaûi khaùc. Laøm sao baûo toàn phaûi ñi lieàn vôùi phaùt trieån, phaùt trieån phaûi keát hôïp vôùi baûo toàn. ÔÛ Hueá, hieän chuùng ta ñang baûo toàn di saûn kieán truùc cung ñình, nhöng cuõng phaûi ñoàng thôøi chaêm lo phaùt trieån, hieän ñaïi hoaù ñoâ thò vaø quyõ kieán truùc ñoâ thò. Song neáu chæ noã löïc baûo toàn voán kieán truùc cuõ, chuùng coù nguy cô trôû thaønh oác ñaûo, trong khi ñoù coâng cuoäc xaây döïng môùi laïi thaùch thöùc voán coå. Hieän töôïng dôõ boû kieán truùc cuõ quyù hieám ñaõ dieãn ra, coâng trình môùi coù kieåu daùng, quy moâ vaø chieàu cao xa laï ñaõ baét ñaàu phaù vôõ cô theå ñoâ thò. Chieán löôïc phaùt trieån Thöøa Thieân – Hueá laø phaûi coù “söï tieáp noái trong phaùt trieån”. Tieáp noái chính laø caàu noái giöõa baûo toàn vaø phaùt trieån. Thôøi ñaïi môùi coù theå phaùt trieån maïnh hôn, nhanh hôn, song tuyeät nhieân ta khoâng coù quyeàn phuû nhaän caùi ñi tröôùc, nhaát laø khi noù laïi laø khoái giaù trò vaät chaát - tinh thaàn to lôùn.

ña ngaønh naøy cuõng phaûi ñöôïc ñaët ra töø ñaàu, qua vieäc göûi ngöôøi ñi du hoïc nöôùc ngoaøi vöøa tieán haønh ñaøo taïo taïi choã. Chuùng toâi nhaän xeùt thaáy nhöõng ngöôøi traùch nhieäm quaûn lyù thaønh phoá laãn nhöõng ai tha thieát vôùi vaán ñeà baûo toàn di tích Hueá ñeàu luùng tuùng vaø thöïc söï chöa maáy haøi loøng veà haøng chuïc ñeà xuaát quy hoaïch xaây döïng Hueá. Trong khi cuoäc soáng cöù löøng löõng tieán tôùi, di saûn ngaøy caøng bò xaâm haïi. Hoäi hoïp tranh luaän cuõng ñaõ nhieàu nhöng roõ raøng vaãn chöa ngaõ nguõ. Quy hoaïch khoâng thaønh thì coù nhieàu nguyeân nhaân. Nhöng töïu trung coù leõ do naïn quy hoaïch kieåu hoaïch ñònh duy yù chí cuõ, khoâng aùp duïng ñöôïc trong khung caûnh kinh teá thò tröôøng caàn söï tham döï cuûa nhieàu thaønh phaàn kinh teá vaø vaên hoùa. Boä maùy quaûn lyù ñoâ thò hieän höõu cuõng khoâng coøn phuø hôïp cho giai ñoaïn phaùt trieån môùi, luaät leä, quy ñònh ñoâ thò chöa roõ raøng...

Giaûi caùc baøi toaùn neâu treân, chuùng ta caàn phaûi tieán haønh ñoàng thôøi caùc bieän phaùp sau: Quy hoaïch xaây döïng Ñoái vôùi caùi loõi ñoâ thò trung taâm, caàn baûo toàn rieâng töøng khu ñoâ thò di saûn, khoâng chæ caûi taïo ñeå thích öùng vôùi cuoäc soáng môùi, maø vaãn duy trì ñaëc ñieåm toå chöùc khoâng gian cuõ. Cuï theå laø caùc phöôøng trong kinh thaønh, caùc khu Gia Hoäi, Bao Vinh, caùc laøng Kim Long, Vó Daï, Thuyû Bieàu… thuoäc dieän naøy. Quaûn lyù caûi taïo ôû ñaây phaûi coù quy cheá rieâng. Tieáp ñeán laø baûo toàn caùc vuøng caûnh quan hai beân bôø soâng Höông, caùc ñoài Voïng Caûnh, Thieân An, vuøng ñaát Thuûy Xuaân… Tuyeät ñoái khoâng cho pheùp xaây döïng nhöõng coâng trình phaù vôõ caûnh quan thieân nhieân. Ñoái vôùi toaøn vuøng Thöøa Thieân - Hueá, khaùi nieäm “Ñoâ thò di saûn trong söï tieáp noái” cuõng caàn ñöôïc trieån khai, vôùi haït nhaân laø thaønh phoá Hueá vaø caùc ñoâ thò sinh thaùi nhoû bao quanh: n Quy hoaïch xaây döïng caùc khu ñoâ thò môùi, coâng nghieäp hoaëc dòch vuï, taäp trung vaø thöïc söï hieän ñaïi, nhöng phaûi chuù yù taïo nhöõng vuøng ñeäm, vaønh ñai chuyeån tieáp giöõa Hueá cuõ vaø Hueá môùi. n Ñoät phaù hôn nöõa laø taïo laäp haún moät chuøm ñoâ thò veä tinh bao quanh Hueá. Vuøng ñoâ thò naøy coù chung caùi loõi - trung taâm, ñoù laø ñoâ thò - di saûn, ñöôïc duy trì, caûi taïo vaø hieän ñaïi hoaù moät caùch phuø hôïp. n Phaûi maïnh daïn noùi “khoâng” vôùi xu höôùng xaây döïng xen caáy, taêng ñoä cao vaø phaù vôõ khoâng gian caûnh quan ñang dieãn ra treân bôø Nam soâng Höông.

Neân chaêng, veà maët quy hoaïch xaây döïng ñoâ thò, ta neân tieán haønh theo thoâng leä quoác teá: Hoäi ñoàng daân cöû ñòa phöông phaûi ñöùng ra ñaûm traùch vieäc naøy, maïnh daïn toå chöùc moät cuoäc thi choïn yù töôûng quy hoaïch, tröng caàu yù kieán nhaân daân, roài ñem ra thi haønh. Trong tröôøng hôïp Hueá laø di saûn caáp quoác gia vaø quoác teá, toå chöùc cuoäc thi phaûi keát hôïp ñòa phöông vaø trung öông, giaùm khaûo cuoäc thi cuõng thuoäc taàm côõ quoác teá.

Dung hoaø lôïi ích kinh teá Ngöôøi ta thöôøng coù quan nieäm sai laàm laø baûo toàn khoâng ñem laïi lôïi ích kinh teá, nhöng kinh nghieäm thöïc teá taïi caùc nöôùc, ngoaøi yù nghóa vaên hoùa xaõ hoäi, lôïi ích ñem laïi töø nguoàn thu du lòch, thöông maïi raát lôùn neáu coù chieán löôïc baûo toàn ñuùng ñaén. Caùc baøi hoïc thaønh coâng cuûa caùc ñieån cöùu töông töï nhö Khu phoá coå Montreùal, caùc khu trung taâm lòch söû - vaên hoùa Kyoto vaø St-Peterburg. Ñaëc ñieåm chung cuûa caùc trung taâm lòch söû vaên hoùa ñoù laø toå chöùc ñöôïc caùc khu vöïc dòch vuï vaø giao tieáp xaõ hoäi ña chöùc naêng haáp daãn nhaát cuûa thaønh phoá. Thu nhaäp cho ngöôøi daân vaø thaønh phoá chieám moät tyû leä khoâng nhoû, ñoùng goùp cho phaùt trieån kinh teá cuûa thaønh phoá vaø caû nöôùc. Ñaøo taïo ñoäi nguõ chuyeân gia Vaø cuoái cuøng laø yeâu caàu veà chuyeân gia. Taïi caùc thaønh phoá di saûn, nhu caàu chuyeân gia nghieân cöùu nhö khaûo coå, baûo toàn, chính saùch quaûn lyù di saûn, kieán truùc quy hoaïch laø raát lôùn. Thoâng thöôøng vaøo giai ñoaïn ñaàu, ta phaûi môøi boå sung chuyeân gia tö vaán quoác teá ôû caùc ngaønh ta ñang thieáu. Vieäc ñaøo taïo nguoàn nhaân löïc chuyeân gia

Caùi khoù nhaát trong khaâu chuaån bò laø ra ñaàu baøi vaø tìm ngöôøi phaûn bieän taàm côõ. Hueá coù theå ruùt tæa kinh nghieäm toå chöùc caùc cuoäc thi tuyeån Quy hoaïch Khu ñoâ thò Nam Saøi Goøn, khu baùn ñaûo Thuû Thieâm ôû TP.HCM, thieát keá Trung taâm Hoäi nghò Quoác gia hay Nhaø Quoác hoäi ôû thuû ñoâ Haø Noäi. Nay khaâu chuaån bò seõ ñöôïc ñaët ra, caàn nhaân söï chuyeân moân caáp cao vaø kinh phí. Veà maët nhaân söï chuaån bò, toâi nghó ta khoâng thieáu ngöôøi am hieåu vaán ñeà cuûa Hueá. Vaán ñeà laø laøm sao taäp hôïp caùc chuyeân gia naøy laïi. Tröôùc maét xin keå ra vaøi chuyeân gia taàm côõ, voán laø nhöõng ngöôøi con xöù Hueá, veà chuyeân ngaønh baûo toàn nhö Giaùo sö Hoaøng Ñaïo Kính, quy hoaïch chuaån quoác teá nhö TS.KTS Ngoâ Vieát Nam Sôn... Theo thaêm doø thì ta cuõng coù khaû naêng tranh thuû söï hoã trôï theâm cuûa nhieàu chuyeân gia khu vöïc Chaâu AÙ - Thaùi Bình Döông, goàm nhieàu giaùo sö Myõ, Nhaät, Haøn, Singapore. Vaán ñeà laø caàn sôùm thaønh laäp moät ban chuaån bò khaâu thi yù töôûng phaùt trieån vaø quy hoaïch xaây döïng môùi cho Hueá. Mong raèng vôùi söï tieáp tay cuûa ñoâng ñaûo chuyeân gia goác Hueá vaø yeâu Hueá, nhöõng ngöôøi quan taâm ñeán baûo toàn vaø phaùt huy giaù trò di tích coá ñoâ, phöông aùn quy hoaïch xaây döïng Hueá böôùc vaøo giai ñoaïn môùi sôùm trôû thaønh hieän thöïc.

TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 1. Kyû yeáu Hoäi nghò chuyeân gia Ñaùnh giaù Quyû kieán truùc ñoâ thò Hueá, Hueá 8/2003 2. Hoaøng Ñaïo Kính, caùc baøi veà baûo toàn & phaùt trieån Hueá, trong saùch Vaên hoùa Kieán truùc, Nxb Tri thöùc, Haø Noäi 2012 3. Ngoâ Vieát Nam Sôn, Kinh nghieäm quoác teá trong öùng xöû veà quy hoaïch kieán truùc vaø quaûn lyù coâng trình di saûn, taïp chí Kieán Truùc soá thaùng 01/ 2013 4. Nguyeãn Baù Laêng, Ñaïi noäi Hueá, taäp san Xaây döïng Môùi, Saøi Goøn 02/1967 5. Nguyeãn Ñaéc Xuaân, caùc saùch bieân khaûo veà Phuù Xuaân – Hueá 6. Phan Thuaän An, Kinh thaønh Hueá, Nxb Thuaän Hoaù, Hueá 2002 7. Nguyeãn Höõu Thoâng (chuû bieân), Myõ thuaät thôøi Nguyeãn treân ñaát Hueá, Nxb Hoäi Nhaø vaên, 1992 8. Leâ Vaên Laân, Vò theá naøo cho ñoâ thò Hueá?, Nxb Thuaän Hoaù, Hueá 2006 9. Nguyeãn Höõu Thaùi, Baøi toaùn quy hoaïch baûo toàn vaø phaùt huy Hueá, taïp chí Nhôù Hueá, xuaân 2007

SË 71+72 . 2014

LÀp hÂ s¨ phong thÒy

CHO MOÄT COÂNG TRÌNH

DIEÃN ÑAØN TS. Trònh Tuù Anh - TS. KTS. Ngoâ Leâ Minh Tröôøng Ñaïi hoïc Toân Ñöùc Thaéng - TP. HCM *

Moãi coâng trình kieán truùc nhö moät cô theå soáng, coù nhieàu giai ñoaïn hình thaønh, phaùt trieån vaø luoân coù söï töông taùc cuõng nhö aûnh höôûng ñeán con ngöôøi soáng trong ñoù. Nghieân cöùu phong thuûy kieán truùc laø vieäc tìm hieåu söï töông taùc giöõa con ngöôøi vôùi coâng trình, ñeå con ngöôøi coù moâi tröôøng ôû hoaëc laøm vieäc tieän nghi, thoaûi maùi. Ñeå xaùc ñònh caùc yeáu toá phong thuyû cuûa moät khu ñaát hay coâng trình, cuõng nhö ñaùnh giaù ñaëc ñieåm phong thuûy cuûa coâng trình ñoù, chuùng ta caàn laäp hoà sô phong thuûy cho coâng trình. Giôùi thieäu chung

Veà söï hình thaønh phong thuûy, theo trieát hoïc phöông Ñoâng, trong vuõ truï luoân toàn taïi caùc doøng khí khoâng ngöøng chuyeån ñoäng, ñoù laø thieân khí vaø ñòa khí. Thieân khí laø khí cuûa trôøi bieåu hieän thaønh ba khí Döông laø phong, thuûy, hoûa trong khi ñoù ñòa khí laø khí cuûa ñaát thuoäc AÂm. Hai khí AÂm vaø Döông giao hoøa vôùi nhau taïo neân vaïn vaät nhö caùc tinh tuù trong vuõ truï, moïi sinh vaät treân traùi ñaát vaø con ngöôøi. Hai doøng khí aâm döông khoâng ngöøng vaän haønh vaø lieân tuïc bieán ñoåi neân coù aûnh höôûng toát vaø xaáu ñeán ñaát ñai cuõng nhö con ngöôøi sinh soáng treân maûnh ñaát ñoù (Thieäu Vó Hoa, 2001). Töø coå xöa, con ngöôøi luoân tìm caùch öùng duïng nhöõng ñieàu toát laønh cuûa khí ñoái vôùi coâng trình kieán truùc ñeå taïo ra moâi tröôøng sinh soáng toát nhaát cho mình. Söï bieán chuyeån khoâng ngöøng khí aâm - döông luoân tuaân theo nhöõng quy luaät nhaát ñònh. Vì the,á phong thuûy chính laø vieäc nghieân cöùu vaø tìm ra quy luaät bieán ñoåi cuûa hai doøng khí aâm vaø döông, cuõng nhö tìm hieåu söï taùc ñoäng cuûa khí trong boá trí kieán truùc nhaø ôû tôùi ñôøi soáng con ngöôøi (Vöông Nhò Möôøi, 2006). Phong thuûy ñaõ xuaát hieän treân ba ngaøn naêm ôû Trung Quoác, hôn moät ngaøn naêm sau thì lan truyeàn sang Nhaät Baûn vaø caùc nöôùc khu vöïc Ñoâng Nam AÙ. Vaøo nhöõng naêm 70 theá kyû tröôùc, nhieàu nhaø khoa hoïc AÂu-Myõ ñaõ nghieân cöùu phong thuûy thoâng qua caùc lyù thuyeát khoa hoïc hieän ñaïi. Ngaøy nay, cuøng vôùi söï phaùt trieån vöôït baäc cuûa khoa hoïc kyõ thuaät vôùi nhöõng khaùi nieäm tröôøng ñòa töø, tröôøng haáp daãn nhöng khaùi nieäm Khí trong phong thuûy vaãn coøn laø ñieàu bí aån maø khoa hoïc hieän ñaïi chöa theå giaûi thích heát ñöôïc. Theo phong thuûy, moãi coâng trình kieán truùc nhö moät cô theå soáng, coù ñôøi soáng rieâng vaø noù luoân coù töông taùc cuõng nhö aûnh höôûng ñeán con ngöôøi soáng trong ñoù. Phong thuûy kieán truùc chính laø vieäc nghieân cöùu phöông phaùp taïo ra söï töông taùc haøi hoaø giöõa ñôøi soáng con ngöôøi vôùi ngoâi nhaø, ñeå con ngöôøi ôû trong ñoù coù söùc khoeû toát vaø coâng vieäc phaùt trieån thuaän lôïi. Vì theá neáu bieát keát hôïp haøi hoøa giöõa thieát keá vaø caùc yeáu toá trong phong thuûy khi xaây döïng moät ngoâi nhaø seõ taïo nhieàu lôïi ích cho nhöõng ngöôøi cö nguï. Ñaây cuõng coù theå coi laø söï theå hieän traùch nhieäm vaø ñaïo ñöùc ngheà nghieäp cuûa ngöôøi thieát keá. Ñeå xaùc ñònh caùc yeáu toá phong thuûy cuûa moät khu ñaát naøo ñoù, cuõng nhö ñaùnh giaù ñaëc ñieåm phong thuûy cuûa coâng trình chuùng ta caàn phaûi laäp hoà sô phong thuûy cho coâng trình. Vieäc laäp hoà sô phong thuûy luoân tieán haønh tröôùc giai ñoaïn thieát keá kieán truùc, bôûi hoà sô phong thuyû seõ chæ ra nhöõng vò trí neân boá trí caùc khu vöïc cuûa ngoâi nhaø ñeå lôïi duïng khí toát vaø phaùt trieån phuø hôïp vôùi töï nhieân. Kieán truùc seõ tuaân theo nhöõng vò trí phong thuûy ñaõ xaùc ñònh ñöôïc ñeå thieát keá vaø xaây döïng. Laäp hoà sô phong thuyû cho moät coâng trình khoâng chæ laøm khi chuaån bò xaây döïng coâng trình môùi, maø coøn ñöôïc thöïc hieän khi coâng trình ñaõ xaây döïng roài. Muïc ñích chung laø giuùp chuû nhaø xaùc ñònh vò trí cuûa ngoâi nhaø hieän taïi coù phuø hôïp khoâng, coù boä phaän naøo caàn phaûi ñieàu chænh, thay theá ñeå cuoäc soáng tieän nghi hôn, coâng vieäc thuaän lôïi hôn.

SË 71+72 . 2014

≥ ki’n Chuy™n gia & Nhµ qu∂n l˝

Noäi dung chính cuûa hoà sô phong thuûy

Hoà sô phong thuûy goàm raát nhieàu noäi dung phöùc taïp vaø nhieàu yeáu toá aûnh höôûng ñeán phong thuûy cuûa ngoâi nhaø. Chaúng haïn nhö khi ta xaùc ñònh chuû khí cuûa ngoâi nhaø, chuùng ta caàn phaûi tính caùc chæ soá cuûa ngoâi nhaø theo nguõ haønh (kim, moäc, thuûy, hoûa, thoå). Caùc chæ soá naøy laïi phuï thuoäc vaøo hình daùng maûnh ñaát, hình theå ngoâi nhaø, soá taàng, soá phoøng. Tuy nhieân, do ñieàu kieän haïn heïp cuûa baøi baùo, caùc taùc giaû chæ neâu nhöõng noäi dung quan troïng nhaát, coù aûnh höôûng tröïc tieáp vaø roõ raøng nhaát ñeán cuoäc soáng ngöôøi cö nguï trong ngoâi nhaø. Hoà sô phong thuyû thöôøng bao goàm 5 noäi dung chính: (1) Xaùc ñònh ñòa khí cuûa maûnh ñaát; (2) Meänh traïch vaø meänh chuû; (3) Laäp vaän baøn; (4) An caùc thaàn saùt; (5) Xaùc ñònh caùc vò trí ñaët caùc boä phaän cuûa ngoâi nhaø. Coù theå laäp hoà sô phong thuûy theo dòch lyù, töùc laø quy caùc söï vieäc hay hieän töôïng veà caùc queû dòch vaø ñaùnh giaù moái quan heä giöõa caùc queû dòch maø noù ñaïi dieän cho caùc hieän töôïng. Töø ñoù suy ra söï töông taùc giöõa caùc söï vieäc hay hieän töôïng ñeå laøm tieàn ñeà cho vieäc laäp hoà sô chi tieát. Taùm queû dòch ñöôïc goïi laø Baùt quaùi, theå hieän cuï theå treân Hình 1 döôùi ñaây. Baùt quaùi (phieân aâm: Bagua) coù nghóa laø taùm bieåu töôïng töông öùng vôùi taùm queû (Caøn, Ñoaøi, Ly, Chaán, Toán, Khaûm, Caán, Khoân) ñöôïc söû duïng trong vuõ truï hoïc Ñaïo giaùo nhö laø ñaïi dieän cho caùc yeáu toá cô baûn cuûa vuõ truï, ñöôïc xem nhö laø moät chuoãi taùm khaùi nieäm coù lieân quan vôùi nhau. Moãi queû goàm ba haøng, moãi haøng laø neùt rôøi (haøo aâm) hoaëc neùt lieàn (haøo döông), töông öùng ñaïi dieän cho aâm hoaëc döông. Moãi queû dòch laïi coù aâm - döông vaø nguõ haønh rieâng. Khi chuùng ta choàng hai queû dòch leân nhau seõ ñöôïc moät queû keùp vì theá coù taát caû 64 queû keùp. Taát caû caùc queû naøy bieåu thò taát caû moïi söï vaät, hieän töôïng trong ñôøi soáng töï nhieân vaø xaõ hoäi. Khi hai queû ñôn töông taùc vôùi nhau ñöôïc goïi laø phoái queû, seõ cho ra khí queû toát hoaëc xaáu. Baùt quaùi ñöôïc öùng duïng trong thieân vaên hoïc, chieâm tinh hoïc, ñòa lyù, phong thuûy, giaûi phaãu hoïc, gia ñình, vaø nhöõng lónh vöïc khaùc. Trong phaàn sau cuûa baøi vieát naøy, taùc giaû giôùi thieäu moät öùng duïng tuyeät ñænh cuûa Baùt quaùi trong vieäc boá trí quy hoaïch - kieán truùc moät thoân trang coå taïi Trung Quoác.

cuûa ngoâi nhaø, goïi taét laø Höôùng nhaø. Höôùng nhaø thöôøng ñöôïc xaùc ñònh baèng la kinh. Höôùng nhaø laø höôùng vuoâng goùc maët tieàn coù chöùa coång nhaø, chieàu töø trong ra ngoaøi (Hình 2). Trong töï nhieân thöôøng ñònh 8 höôùng, 8 höôùng naøy ñöôïc gaén vôùi taùm queû dòch nhö sau: Höôùng Baéc laø queû Khaûm; höôùng Nam laø queû Ly; höôùng Ñoâng laø queû Chaán; höôùng Taây laø queû Ñoaøi; höôùng Taây Baéc laø queû Caøn; höôùng Ñoâng Baéc laø que Caán; höôùng Taây Nam laø queû Khoân; höôùng Ñoâng Nam laø queû Toán. Caùc thöùc phoái naøy goïi laø baùt quaùi phoái höôùng. Nhö vaäy moät ngoâi nhaø seõ coù moät trong 8 meänh Caøn, Ñoaøi, Ly, Chaán, Toán, Khaûm, Caán, Khoân (Hình 3). Meänh chuû gaén vôùi tuoåi cuûa chuû ngoâi nhaø. Tuøy theo naêm sinh cuûa nam hay nöõ maø moãi ngöôøi coù moät meänh chuû khaùc nhau, meänh chuû ñöôïc quy veà moät trong taùm queû dòch neâu treân. Phoái höôùng: Sau khi xaùc ñònh meänh traïch vaø meänh chuû xong chuùng ta caàn phaûi phoái hôïp laïi vôùi nhau ñeå xem chuû cuûa maûnh ñaát naøy coù hôïp vôùi maûnh ñaát naøy khoâng. Khi phoái hôïp vôùi nhau seõ cho ra 8 khí queû: sinh khí, nguõ quyû, dieân nieân, luïc saùt, hoïa haïi, thieân y, tuyeät meänh, phuïc vò, ñöôïc theå hieän cuï theå ôû baûng 1. YÙ nghóa cuûa töøng khí queû ñöôïc theå hieän chi tieát ôû Baûng 2. Töø yù nghóa cuûa khí queû chuùng ta coù theå xaùc ñònh ñöôïc ngöôøi chuû thuoäc meänh gì vaø coù hôïp vôùi maûnh ñaát hay ngoâi nhaø ñoù khoâng. Boán tröôøng hôïp meänh traïch vaø meänh chuû phoái vôùi nhau cho caùc khí khoâng

Hình 2. Xaùc ñònh höôùng nhaø höôùng cöûa, löng nhaø

2.1. Ñòa khí cuûa maûnh ñaát

Hình 1. Taùm queû dòch Baùt quaùi

Ñòa khí cuûa moät maûnh ñaát laø caùc doøng khí vaø tia böùc xaï töø loøng ñaát leân treân maûnh ñaát. Xaùc ñònh ñòa khí laø xaùc ñònh söï töông taùc vaø möùc ñoä aûnh höôûng cuûa caùc doøng khí treân maûnh ñaát coù nhaø ôû hoaëc döï tính xaây nhaø ôû. Vieäc xaùc ñònh ñòa khí giuùp chuùng ta ñaùnh giaù ñöôïc möùc ñoä aûnh höôûng cuûa caùc doøng khí vaø tia böùc xaï toát hay xaáu, coù taùc ñoäng tröïc tieáp hay giaùn tieáp ñeán ngöôøi ôû treân maûnh ñaát ñoù. Neáu maûnh ñaát xaáu coù aâm khí hoaëc töû khí thì khoâng neân ôû, neáu ôû seõ khoâng toát cho söùc khoûe cuõng nhö moïi coâng vieäc khoâng phaùt trieån ñöôïc. Ñòa khí coù theå ñöôïc xaùc ñònh baèng duïng cuï caûm xaï nhö ñuõa caûm xaï hay con laéc hoaëc keát hôïp caû hai. 2.2. Meänh traïch vaø meänh chuû Xaùc ñònh meänh traïch vaø meänh chuû töùc laø xaùc ñònh xem ngöôøi chuû coù hôïp vôùi maûnh ñaát hoaëc ngoâi nhaø ñoù khoâng. Meänh traïch laø höôùng

Hình 3. Baùt quaùi phoái 8 höôùng SË 71+72 . 2014

toát laø Nguõ quyû, Luïc saùt, Hoïa haïi, vaø ñaëc bieät neáu laø Tuyeät meänh thì raát xaáu, thaäm chí coù theå gaây nguy hieåm. Caùc khí queû toát laø Sinh khí, Dieân nieân, Thieân y, Phuïc vò.

Tìm cung cö cuûa caùc voøng tuaàn thuû; Böôùc 6: Xaùc ñònh cung cö caùc thaàn saùt; Böôùc 7: An thaàn saùt vaøo caùc cung. ÖÙng duïng yù nghóa cuûa caùc Thaàn saùt ñeå laäp hoà sô phong thuyû: Thieân loäc: Loäc cung laø caùt cung, vì vaäy ngoaøi caùch ñaët cöûa chính, coøn coù theå ñaët cöûa phuï, nhaø beáp, phoøng khaùch, phoøng laøm vieäc, baøn thôø, giöôøng nguû ñeàu toát. Tuy nhieân loäc phaûi ôû ñuùng cung Taøi laø loäc, cö loäc vò môùi thaät söï ñaéc caùch vaø toát ñeïp.

Baûng 1. Khí queû do phoái hôïp giöõa hai queû ñôn

Thieân maõ: Maõ laø ngöïa, thieân maõ laø ngöïa trôøi. Maõ cuõng laø caùt cung, vì vaäy ngoaøi caùch ñaët cöûa chính ra coøn coù theå ñaët cöûa phuï, phoøng khaùch, phoøng laøm vieäc, caàu thang, baøn thôø ñeàu raát toát. Tuy nhieân giöôøng naèm nguû cuûa nöõ khoâng neân ñaët ôû cung maõ, neáu khoâng seõ sinh ra taâm traïng baát an, khoâng yeân beà moät choã. Quyù nhaân: Quyù nhaân thieân aát laø vò thaàn ñöùng ñaàu caùt thaàn. Quyù nhaân laø caùt khí raát toân quyù, neân vaøo cung naøo cuõng raát toát. Cöûa phuï, phoøng khaùch, phoøng laøm vieäc, caàu thang, baøn thôø, buoàng nguû ñeàu neân choïn laøm ôû cung quyù nhaân. Ñaëc bieät baøn thôø, ñaët cung aâm quyù nhaân seõ laø ñaïi caùt khaùnh, luoân ñöôïc aâm linh phuø trôï. Caàn löu yù, traùnh khoâng ñaët phoøng taém, nhaø veä sinh vaøo cung quyù nhaân, neáu khoâng thì tai hoïa lieân mieân.

Baûng 2. Khí queû theo baùt bieán du nieân

2.3. Laäp Vaän baøn Laäp vaän baøn laø vieäc xaùc ñònh caùc vuøng toát - xaáu trong maûnh ñaát ñeå ñaët caùc boä phaän trong ngoâi nhaø cho hôïp lyù. Treân thöïc teá, moãi moät maûnh ñaát laïi coù moät hình thuø khaùc nhau (hình tam giaùc, hình thang, hình chöõ nhaät, hình vuoâng...), nhöng chuùng ta ñeàu quy laïi ñeå chia maûnh ñaát thaønh 9 phaàn hay coøn goïi laø Cöûu cung. Moãi cung seõ ñaïi dieän cho nhöõng vuøng toát – xaáu ñeå gôïi yù cho ngöôøi chuû nôi boá trí caùc boä phaän trong ngoâi nhaø. Chaúng haïn caùc boä phaän trong ngoâi nhaø goàm coång, cöûa, baøn thôø, beáp, caàu thang, phoøng nguû, phoøng laøm vieäc… ñaây laø nhöõng thöù trang troïng ñöôïc goïi laø caùc Tieát minh, caàn phaûi boá trí vaøo nhöõng vuøng toát (cung toát). Caùc boä phaän khaùc cuûa ngoâi nhaø nhö Toa leùt, boàn caàu, beå phoát, coáng thaûi… laø nhöõng thöù oâ ueá ñöôïc goïi laø Baát tieát minh, caàn phaûi boá trí vaøo caùc cung xaáu ñeå traán aùt bôùt caùc thöù xaáu ñi. Ngoaøi ra caàn phaûi löu yù theo quy luaät bieán ñoåi khoâng ngöøng cuûa phong thuyû, moät ngoâi nhaø seõ chæ toát trong moät vaän (20 naêm). Vì theá sau 20 naêm, töùc heát moät vaän, chuû ngoâi nhaø phaûi taïm rôøi khoûi ngoâi nhaø khoaûng 1 tuaàn roài môùi quay laïi ôû (nhaäp traïch) ñeå vaän khí toát laïi. 2.4. An caùc thaàn saùt Sau khi ñaõ laäp vaän baøn xong thì thöïc hieän An caùc thaàn saùt ñeå xaùc ñònh vò trí caùc thaàn saùt (caùc vò thaàn) treân sô ñoà cöûu cung maët baèng cuûa ngoâi nhaø. Töø ñoù môùi coù höôùng boá trí caùc tieát minh vaø baát tieát minh cho phuø hôïp ñeå nhaän ñöôïc caùc khí toát, coù lôïi cho ngöôøi cö nguï treân maûnh ñaát naøy. Caùc cung toát laø AÂm quyù nhaân, Döông quyù nhaân, Thieân loäc, Thieân maõ, Ñaøo hoa. Coøn caùc cung xaáu laø Ñaïi saùt, Ñoäc hoûa, Thieân hình, Töï hình. Ñeå An caùc thaàn saùt vaøo cöûu cung cuûa ngoâi nhaø caàn thöïc hieän caùc böôùc sau: Böôùc 1: Tìm ñòa chi cuûa caùc thaàn saùt theo phaân kim cuûa höôùng ñaïi moân (cöûa chính); Böôùc 2: Tìm haøng can cuûa caùc thaàn saùt; Böôùc 3: Xaùc ñònh phaân kim ñaïi moân, toïa nhaø vaø pheùp nguõ hoå ñoän; Böôùc 4: Tìm Voøng tuaàn thuû cuûa caùc Can chi thaàn saùt; Böôùc 5:

SË 71+72 . 2014

Thieân hình: Thieân hình ra cung naøo cuõng xaáu. Giöôøng nguû hay baøn hoïc cuûa con treû ñaët cung Thieân hình thì hoïc taøi thi phaän, saùng daï maø thi cöû khoâng may. Thieân hình ñoùng ôû caàu thang maø gaëp maõ laø maõ queø, chuû gaëp vöôùng maéc khoù khaên trong coâng vieäc, nhaát laø nhöõng coâng vieäc lieân quan ñeán giaáy tôø, thuû tuïc haønh chính. Thieân hình chæ neân ñaët nhaø veä sinh hay buoàng taém ñeå yeåm traán laø toát nhaát, khi ñoù Thieân hình khoâng coøn hieäu löïc phaùt taùc vaø trôû thaønh voâ haïi. Ñaïi saùt: Ñaïi saùt laø saùt cuûa aâm khí. Cuõng nhö Thieân hình, Ñaïi saùt laø moät sao ñaïi hung hoaï neân vaøo cung naøo cuõng xaáu. Giöôøng nguû hoaëc baøn hoïc treû con ñaët taïi cung Ñaïi saùt thì hoïc taøi thi phaän, hoaëc löôøi bieáng, hoïc löïc yeáu keùm, ham chôi laïi hay doái traù. Caàn löu yù toái kî ñaët baøn thôø vaøo cung Ñaïi saùt, chæ coù theå ñaët nhaø veä sinh hoaëc phoøng taém. Ñoäc hoaû: Ñoäc hoaû laø khí hoaû thònh vöôïng, laø hoaû khí do söï bieán ñoåi cuûa aâm döông taïo ra. Ñoäc hoaû laø hung tinh neân ra vaøo cung naøo cuõng khoâng toát. Tuy nhieân Ñoäc hoaû khoâng phaûi ñaïi hung tinh nhö Ñaïi saùt, Thieân hình neân Ñoäc hoaû ñoùng ôû cöûa chính baøn thôø, ôû beáp môùi thöïc söï laø hung caàn phaûi kieâng traùnh. Baøn thôø vaø nhaø beáp laø hai cung phaùt hoaû neân khoâng ñaët vaøo cung Ñoäc hoaû. 2.5. Xaùc ñònh vò trí ñaët caùc boä phaän cuûa coâng trình Sau khi ñaõ thöïc hieän xong An thaàn saùt, thì coâng vieäc cuoái cuøng tröôùc khi keát thuùc vieäc laäp hoà sô phong thuyû ñeå böôùc sang giai ñoaïn thieát keá laø xaùc ñònh vò trí ñaët caùc boä phaän cuûa ngoâi nhaø. An thaàn saùt giuùp xaùc ñònh vò trí neân ñaët caùc boä phaän cuûa ngoâi nhaø cho hôïp lyù. Boä phaän quan troïng nhaát thöôøng laø cöûa chính, roài ñeán baøn thôø, beáp. Nhöõng boä phaän naøy phaûi ñaët vaøo cung toát: AÂm quyù nhaân, Döông quyù nhaân, Thieân loäc, Thieân maõ. Coøn höôùng baøn thôø vaø beáp ñöôïc xaùc ñònh laø höôùng ngöôïc laïi khi ñöùng leã hay ñun naáu. Caùc boä phaän keá tieáp laø caàu thang, phoøng nguû, phoøng hoïc, phoøng laøm vieäc phaûi ñaët treân caùc cung Ñaøo hoa, Khoâi tinh. Caùc khoâng gian phuï nhö nhaø taém, boàn caàu, beå phoát, ñöôøng nöôùc thaûi... caàn ñaët vaøo caùc cung xaáu, ñoù laø Ñaïi saùt, Thieân hình, Taät aùch, Hoïa haïi.

≥ ki’n Chuy™n gia & Nhµ qu∂n l˝

Hình 7. Hoà Chuoâng laø trung taâm cuûa thoân Baùt Quaùi

Hình 4. Vaän duïng phong thuûy ñeå ñieàu chænh khoâng gian phoøng. a) Vò trí baøn aên coù lieân heä vôùi cöûa ra vaøo. Xöû lyù: boá trí theâm taám bình phong ngaên caùch taàm nhìn töø cöûa vaøo. b) Baøn aên coù daàm (ñaø) ôû beân treân. Xöû lyù: Treo 2 bình hoà loâ döôùi daàm ñeå caàu bình an.

3. Giôùi thieäu thoân baùt quaùi cuûa Gia Caùt Löôïng

Trong phaàn naøy, caùc taùc giaû giôùi thieäu moät öùng duïng thöïc teá cuûa Baùt quaùi trong vieäc boá trí quy hoaïch - kieán truùc moät thoân trang coå taïi Trung Quoác. Trong tieàm thöùc cuûa ngöôøi daân AÙ Ñoâng, Gia Caùt Löôïng laø moät hình töôïng tuyeät vôøi cuûa trí tueä voâ song, taøi, ñöùc veïn toaøn, treân thoâng thieân vaên, döôùi töôøng ñòa lyù. Moät trong nhöõng ñænh cao ngheä thuaät quaân söï do chính Gia Caùt Löôïng saùng taïo ra laø Baùt traän ñoà, bieán aûo khoân löôøng, uy löïc voâ song töøng vaây khoán 10 vaïn tinh binh cuûa ñaïi töôùng Ñoâng Ngoâ Luïc Toán. Vaøo cuoái ñôøi Toáng, ñaàu nhaø Nguyeân (khoaûng naêm 1300), haäu dueä ñôøi thöù 27 cuûa Gia Caùt Löôïng laø Gia Caùt Ñaïi Sö baét ñaàu laäp thoân Baùt Quaùi taïi vuøng ñaát Lan Kheâ, tænh Trieát Giang. Ñaây chính laø queâ höông cuûa haäu dueä Khoång Minh Gia Caùt Löôïng noåi tieáng thôøi Tam Quoác, vôùi hôn 3000 nhaân khaåu mang hoï Gia Caùt. Vì vaäy, thoân naøy coøn coù teân laø thoân Gia Caùt, kieán truùc ñaëc bieät coù moät khoâng hai ñöôïc cho laø moâ phoûng theo Baùt Traän ñoà cuûa Khoång Minh (Hình 5).

Hình 5. Toaøn caûnh thoân Baùt Quaùi nhìn töø treân cao

Hình 6. Kieán truùc nhaø ôû trong thoân Baùt Quaùi (Nguoàn: taùc giaû, 2011)

Trong thoân Baùt Quaùi, Hoà Chuoâng laø hình aûnh thaùi cöïc vôùi hai nöûa aâm döông roõ reät, naèm ôû trung taâm vaø laø ñieåm truõng nhaát cuûa thoân (Hình 7+8). Töø con ñöôøng vaønh khuyeân ven hoà coù taùm ngaû ñöôøng chính daãn ra caùc höôùng thoâng vôùi vaønh ñai ngoaøi, taïo thaønh taùm cung Khaûm, Caán, Chaán, Toán, Ly, Khoân, Ñoaøi, Caøn. Ñöôøng vaønh ñai ngoaøi bao boïc thoân Baùt Quaùi cao hôn maët baèng chung cuûa thoân, moãi moät cung laïi coù moät goø ñaát khaù cao, ñöùng töø treân goø coù theå quan saùt khaù roõ toaøn caûnh cuûa thoân vaø cuõng laø moâ hình bieán hoùa khoân löôøng cuûa Baùt Quaùi traän ñoà.

Hình 8. Taùc giaû taïi Hoà Chuoâng, thoân Baùt Quaùi

Taùc giaû ñaõ coù dòp ñeán tham quan thoân Baùt Quaùi vaøo moät ngaøy muøa ñoâng caùch ñaây ba naêm, ñöôïc taän maét chöùng kieán coâng trình kieán truùc mang ñaäm chaát vaên hoùa coå ñaïi vaø phong thuûy ñoäc ñaùo naøy. Maëc duø ñöôïc xaây döïng töø thôøi Nam Toáng caùch ñaây gaàn 700 naêm, nhöng kieán truùc caùc coâng trình, nhaø cöûa cuûa thoân Baùt Quaùi coøn baûo toàn gaàn nhö nguyeân veïn nhöõng ñaëc ñieåm noåi baät cuûa kieán truùc thôøi nhaø Minh (Hình 6). Giöõa nhöõng ngoâi nhaø coå coù raát nhieàu ngoõ ngaùch nhoû, nhaø noï thoâng sang nhaø kia, khuùc khuyûu quanh co, choã töôûng ngoõ thoâng hoùa ra laïi laø ngoõ cuït, bieán hoùa taøi tình döôøng nhö khoâng theo quy luaät naøo. Ngöôøi ngoaøi vaøo thoân, neáu khoâng coù ngöôøi quen daãn ñöôøng thì laån quaån khoâng bieát loái ra. Ñaëc bieät, kieán truùc Baùt quaùi naøy coù coâng naêng phoøng veä vaø caûi taïo moâi tröôøng raát cao. Nhaø thö phaùp Gia Caùt Cao Phong - chaùu ñôøi thöù 42 cuûa Gia Caùt Löôïng cho bieát trong thoân “Ñeâm khoâng caàn ñoùng cöûa, ngoaøi khoâng nhaët cuûa rôi”. Thoân Gia Caùt ñaëc bieät maùt meû, saïch seõ, vaø thoâng thoaùng. Kieåu kieán truùc cuûa thoân naøy hoaøn toaøn khaùc vôùi phong caùch thoân trang truyeàn thoáng Trung Quoác, khoâng laáy trung tuyeán laøm chuû maø böùc xaï ra taùm höôùng. Nhaø trong thoân maët ñoái nhau, ñuoâi lieàn nhau, ñöôøng noái nhau, raát thoaùng maø kyø thöïc raát kín ñaùo.

Thay lôøi keát

Coù theå noùi Phong thuûy chính laø saûn phaåm saùng taïo cuûa con ngöôøi, noù ñöôïc sôùm hình thaønh cuøng vôùi söï phaùt trieån cuûa loaøi ngöôøi töø xaõ hoäi soáng quaàn cö ñeán xaõ hoäi vaên minh, noù döïa vaøo caùc quy luaän vaän ñoäng khaùch quan vaø ñöôïc toång hôïp laïi bôûi nhöõng tri thöùc cuûa ngöôøi xöa. Do ñoù, phong thuûy ngoaøi vieäc gaén vôùi yeáu toá taâm linh cuûa ngöôøi phöông Ñoâng coøn coù nhieàu töông ñoàng vôùi khoa hoïc hieän ñaïi veà xaây döïng cuûa phöông Taây. Döôùi goùc ñoä Phong thuyû, moïi coâng trình kieán truùc toàn taïi ñöôïc laâu daøi ñeàu caàn söï caân baèng AÂm döông vaø Nguõ haønh, theå hieän ôû yeáu toá thaåm myõ vaø tính haøi hoøa caân ñoái. Khi caùc yeáu toá veà AÂm Döông vaø Nguõ haønh caân baèng thì moái töông taùc giöõa ñôøi soáng con ngöôøi vôùi ngoâi nhaø trôû neân haøi hoøa khieán con ngöôøi ôû trong ñoù coù söùc khoeû toát, cuoäc soáng bình an vaø coâng vieäc phaùt trieån thuaän lôïi. Vì vaäy, neáu keát hôïp haøi hoaø giöõa thieát keá vaø caùc yeáu toá trong phong thuyû khi xaây döïng moät ngoâi nhaø, theå hieän qua vieäc laäp Hoà sô phong thuûy, seõ taïo nhieàu thuaän lôïi vaø may maén cho con ngöôøi cö nguï trong coâng trình ñoù. * Tröôøng Ñaïi hoïc Toân Ñöùc Thaéng Soá 19 ñöôøng Nguyeãn Höõu Thoï, P. Taân Phong, Quaän 7, TP. HCM Email: trinhtuanh@tdt.edu.vn; ngoleminh@tdt.edu.vn TAØI LIEÄU THAM KHAÛO [1] Nguyeân Haø (1996). Choïn höôùng nhaø vaø boá cuïc noäi thaát theo thuaät phong thuûy. Haø Noäi: NXB Xaây döïng. [2] Vöông Ngoïc Ñöùc (1996). Höôùng gioù, maïch nöôùc, theá ñaát trong ngheä thuaät kieán truùc. Haø Noäi: NXB Vaên hoùa Thoâng tin. [3] Thieäu Vó Hoa (2001). Ñòa lyù toaøn thö-toaøn taäp. NXB Thôøi ñaïi. [4] Cao Töø Linh (2007). Phong thuûy öùng duïng trong kieán truùc hieän ñaïi. NXB Lao ñoäng. [5] Vöông Nhò Möôøi (2006). Phong thuûy Taû Ao chính thoáng. NXB Muõi Caø Mau. [6] Nguyeãn Anh Vuõ (2003). Thaåm thò huyeàn khoâng hoïc. NXB Vaên hoùa.

SË 71+72 . 2014

Thieá t keá

ñoâ thò

Phong thuûy trong kieán truùc

Kinh thµnh Hu’

ieäc choïn ñaát ñònh ñoâ xeùt veà maët phong thuûy, laø moät trong nhöõng yeáu toá quan troïng goùp phaàn taïo neân söï oån ñònh vaø höng thònh cho caû trieàu ñaïi vaø quoác gia. Kieán truùc kinh thaønh Hueá chính laø moät trong nhöõng maãu möïc cuûa vieäc aùp duïng thuaät phong thuûy. Toång theå kinh thaønh Hueá ñöôïc ñaët trong khung caûnh roäng, nuùi cao theá ñeïp, minh ñöôøng lôùn vaø coù soâng uoán khuùc roäng. Nuùi Ngöï Bình cao hôn 100m, ñænh baèng phaúng, daùng ñeïp, toïa laïc giöõa vuøng ñoàng baèng. Hai beân laø coàn Heán vaø coàn Daõ Vieân ôû vaøo theá taû Thanh Long, höõu Baïch Hoå - laø moät theá ñaát lyù töôûng theo tieâu chuaån cuûa phong thuûy. Minh ñöôøng thuûy tuï laø khuùc soâng Höông roäng naèm daøi giöõa hai coàn cong nhö moät caùnh cung, mang laïi sinh khí cho ñoâ thaønh. Do quan nieäm: “Thaùnh nhaân Nam dieän nhi thính thieân haï” (Thieân töû phaûi quay maët veà höôùng Nam ñeå cai trò thieân haï) nhöng ñoàng thôøi phaûi taän duïng ñöôïc theá ñaát ñeïp neân kinh thaønh vaø caùc coâng trình trong ñoù ñöôïc boá trí ñoái xöùng qua truïc duõng ñaïo quay maët hôi cheách veà höôùng Ñoâng-Nam moät goùc nhoû nhöng vaãn giöõ ñöôïc tö töôûng chính cuûa thuyeát phong thuûy. Ñaây laø caùch saùng taïo vaø linh hoaït cuûa ngöôøi quy hoaïch trong vieäc vaän duïng thuyeát phong thuûy. Maët khaùc, ñeå taïo ñöôïc phong thuûy toát, caùc nhaø quy hoaïch khoâng chæ xem höôùng coâng trình maø caàn xem

SË 71+72 . 2014

Hoaøng Linh (Söu taàm) xeùt aûnh höôûng cuûa boá trí noäi thaát, caùc boä phaän vaø keá caáu trong coâng trình nhö chieàu daøi, roäng, cao, caùc coät, cöûa... Ví duï, caùc boä phaän cuûa Ngoï Moân ñeàu döïa vaøo nhöõng con soá theo nguyeân taéc cuûa dòch hoïc nhö soá 5, soá 9, soá 100. Naêm loái ñi vaøo Ngoï Moân töôïng tröng cho Nguõ Haønh, trong ñoù loái vua ñi thuoäc haønh Thoå - maøu vaøng. Chính boä maùi cuûa laàu Nguõ Phuïng bieåu hieän con soá 5 vaø 9 trong haøo Cöûu Nguõ ôû Kinh Dòch, öùng vôùi maïng thieân töû. Moät traêm coät laø toång cuûa caùc con soá Haø Ñoà (55) vaø Laïc Thö (45)... Caùc con soá naøy ta laïi gaëp ôû saân Ñaïi Trieàu Nghi vôùi 9 baäc caáp ôû phaàn saân döôùi vaø 5 baäc caáp ôû phaàn saân treân. Treân moãi maùi cuûa ñieän Thaùi Hoøa ñeàu ñöïôc ñaép noåi 9 con roàng trong caùc tö theá khaùc nhau vaø trong noäi thaát cuõng töông töï. Veà vò trí vaø phong thuûy cuûa kinh thaønh Hueá, caùc söû quan trieàu Nguyeãn ñaõ nhaän xeùt: “Kinh sö laø nôi mieàn nuùi mieàn bieån ñeàu hôïp veà, ñöùng giöõa mieàn Nam mieàn Baéc, ñaát ñai cao raùo, non soâng phaúng laëng; ñöôøng thuûy thì coù cöûa Thuaän An, cöûa Tö Hieàn saâu hieåm, ñöôøng boä thì coù Hoaønh Sôn, aûi Haûi Vaân ngaên chaën; soâng lôùn giöõ phía tröôùc, nuùi cao giöõ phía sau, roàng cuoán hoå ngoài, hình theå vöõng chaõi, aáy laø do trôøi ñaát xeáp ñaët, thaät laø thöôïng ñoâ cuûa nhaø vua”.

Thieá t keá

Taùc duïng ñoâ thò

Töø nhöõng oâ cöûa trong ngoâi nhaø cuûa baïn

Hoaøng Linh (Söu taàm)

oùi tôùi phong thuûy nhaø ôû coù raát nhieàu yeáu toá ñaùng phaûi quan taâm, tuy nhieân trong baøi vieát naøy chæ baøn tôùi hai khu vöïc ñöôïc xem laø nôi naïp khí trong thieát keá laø cöûa chính vaø cöûa soå.

1- Cöûa chính vaø cöûa soå laø nôi naïp khí cho ngoâi nhaø

Moät ngoâi nhaø ñeïp chính laø söï keát hôïp haøi hoøa giöõa ba yeáu toá coâng naêng, thaåm myõ vaø phong thuûy. Ñeå ñaït ñöôïc ba yeáu toá naøy khoâng phaûi laø ñieàu deã daøng, neáu khoâng ñöïôc tính toaùn kyõ seõ xaûy ra tröôøng hôïp “ñöôïc maët naøy maát maët kia” gaây taâm traïng baát an hoaëc khoù khaên trong sinh hoaït gia ñình. Cöûa chính: Cöûa chính laø nôi thu huùt aùnh saùng vaø khoâng khí thieân nhieân vaøo beân trong ngoâi nhaø do ñoù, khi thieát keá cöûa chính phaûi laáy söï ñoái löu khoâng khí trong nhaø laøm ñieåm troïng taâm. Kích thöôùc cöûa chính cuûa moãi nhaø phuï thuoäc vaøo dieän tích, soá taàng cao cuûa ngoâi nhaø ñoù. Do ñoù, khi xaây môùi nhaø ôû hoaëc söûa sang laïi nhaø cöûa, baïn neân nhôø kieán truùc sö tö vaán ñeå coù ñöôïc kích thöôùc phuø hôïp tyû leä hôïp lyù

SË 71+72 . 2014

vaø caân ñoái so vôùi kích thöôùc vaø hình daùng cuûa ngoâi nhaø. Vì neáu cöûa quaù lôùn thì khí seõ thoaùt ra ngoaøi moät caùch deã daøng, trong khi ñoù cöûa chính quaù nhoû seõ haïn cheá caùc luoàng khí ñöôïc ñöa vaøo nhaø. Tröôøng hôïp nhaø cuõ ñaõ maéc phaûi nhöõng baát lôïi treân thì gia chuû phaûi tìm caùch hoaù giaûi, ví duï cöûa roäng coù theå ñöôïc khaéc phuïc baèng caùch treo moät chieác chuoâng gioù beân ngoaøi cöûa, chuoâng gioù seõ ngaên khoâng cho nhöõng ñieàm xaáu hay nhöõng nguoàn naêng löôïng tieâu cöïc vaøo trong nhaø, ñoàng thôøi phaùt taùn naêng löôïng ñi vaøo nhaø moät caùch coù hieäu quaû. Cöûa heïp neân söûa chöõa, môû roäng theâm. Cöûa chính quaù thaáp cuõng laø ñieàu toái kî, theo phong thuûy ñoù seõ laø ñieàm baùo gia ñình suy baïi, laø ñieàu neân traùnh. Cöûa tröôùc vaø cöûa haäu traùnh ñaët ñoái dieän tröïc tieáp vôùi nhau bôûi nhö theá khi khí ñi vaøo nhaø seõ laäp töùc thoaùt ra theo cöûa haäu maø khoâng coù söï luaân chuyeån trong nhaø. Trong tröôøng hôïp naøy baïn coù theå ñaët moät chaäu caây cao hay thieát keá taám chaén giöõa hai cöûa ñeå ngaên khoâng cho khí ñi theo ñöôøng thaúng thoaùt ra ngay khi vöøa vaøo nhaø. Cöûa chính cuõng khoâng neân höôùng thaúng veà caây to hoaëc khe nuùi. Caây to ôû tröôùc cöûa chính seõ mang khí aâm vaøo trong nhaø, gaây aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán söùc khoûe moïi ngöôøi. Cuõng neân traùnh cöûa chính nhìn vaøo trong ngoõ cuït, bôûi ngoõ cuït thöôøng taøng tuï aâm khí. Theâm vaøo ñoù, neáu coù khe nuùi ñoái dieän cöûa chính seõ khieán cho ngöôøi trong nhaø moät caûm giaùc baát an, coù ñieàu khoâng may ñang rình raäp. Khu vöïc ngoaøi cuûa cöûa chính phaûi luoân ñöôïc giöõ gìn veä sinh saïch seõ vaø saùng suûa, taïo caûm giaùc thoaûi maùi vaø tieän lôïi. Neáu khoâng gian phía tröôùc cöûa chính hôi toái, neân coù theå thieát keá theâm ñeøn chieáu saùng. Cöûa soå

Cöûa soå ñoái vôùi moät coâng trình kieán truùc khoâng chæ coù taùc duïng keát noái con ngöôøi

SË 71+72 . 2014

vôùi moâi tröôøng xung quanh maø xeùt veà maët phong thuyû chuùng coøn laø nôi daãn khí vaø ñoùn vaän may vaøo nhaø. Cöûa soå cuõng coù chöùc naêng töông töï cöûa chính, töùc laø nôi huùt aùnh saùng vaø khoâng khí töï nhieân vaøo nhaø, laø thoâng ñaïo giao löu giöõa cuoäc soáng rieâng tö cuûa moïi thaønh vieân trong gia ñình vôùi theá giôùi beân ngoaøi. Chính vì vaäy, moãi coâng trình nhaø ôû tuyø theo hình thaùi kieán truùc khaùc nhau (bieät thöï, nhaø phoá, nhaø vöôøn…) vaø yeáu toá caûnh quan xung quanh maø caùc KTS luoân ñeà ra nhöõng tieâu chí thieát keá cöûa soå rieâng phuø hôïp vôùi coâng trình vaø thuaän theo phong thuyû nhaø ôû. Neáu ñöôïc thieát keá phuø hôïp vôùi khoâng gian phong thuûy, thì noù seõ mang laïi nhieàu ñieàu toát ñeïp cho khoâng gian soáng cuûa gia ñình. Ñaàu cöûa soå phaûi cao hôn ñaàu ngöôøi cao nhaát trong nhaø. Cöûa soå phaûi töông ñoái roäng. Nhaø quaù ít cöûa soå thì mang tính höôùng noäi, kheùp kín vaø taùch bieät vôùi ngoaïi caûnh. Ngöôïc laïi, nhaø nhieàu cöûa soå hay môû nhöõng maûng kính roäng thì tính höôùng ngoaïi taêng, phuø hôïp vôùi nôi taäp trung ñoâng ngöôøi nhö phoøng khaùch. Do ñoù, phaûi caên cöù vaøo nhu caàu, muïc ñích söû duïng maø quy ñònh soá löôïng, kích thöôùc cuûa cöûa soå. Nhaø quaù nhieàu cöûa soå coù theå laøm döông tính trong nhaø trôû neân thaùi quaù vì chuùng ñaày aép khí, ngöôïc laïi nhaø quaù ít cöûa soå laøm huït khí vaø mang tính aâm. Khi thieát keá cöûa soå caàn chuù yù 4 ñieàu cô baûn laø ñaûm baûo an toaøn (ngaên treû khoâng bò ngaõ, choáng troäm…); Khoâng choïn löôùi baûo veä quaù daøy seõ gaây neân nhieàu baát lôïi nhö tính thaåm myõ keùm, aûnh höôûng tôùi taàm nhìn… cho cöûa soå; Cöûa soå thoâng thoaùng vaø nhaän nhieàu aùnh saùng; Cöûa ñaûm baûo kín gioù khi caàn.

2- Höôùng cöûa theå hieän vaän may veà caùc moái quan heä cuûa gia chuû

Caên cöù vaøo höôùng cuûa caùnh cöûa trong ngoâi nhaø, ngöôøi ta coù theå bieát ñöôïc vaän may caùc moái quan heä cuûa gia chuû. Vò trí cuûa cöûa cuõng gôïi môû veà tình yeâu cuûa chuû nhaân. Vì vaäy höôùng cuûa caùnh cöûa nhaø seõ quyeát ñònh moät phaàn söï may maén cuûa chuû nhaân trong tình yeâu. Cöûa ôû höôùng Nam Chuû nhaân laø ngöôøi laõng maïn, ñoâi khi khaù maïnh baïo ñeå nhanh choùng tieán ñeán hoân nhaân. Nhöõng ngöôøi naøy ñang naém giöõ vaän may toát nhöng caàn phaûi ñieàm tónh vaø caån troïng ñeà

phoøng vôùi nhöõng raéc roái töø ngoaïi caûnh. Cöûa ôû höôùng Baéc Nhöõng ngöôøi soáng trong nhaø coù cöûa höôùng Baéc raát nhaïy caûm vôùi tình yeâu. Ñoâi khi, vì kieâu kyø, keùn choïn neân hoï ñaùnh maát tình yeâu. Cöûa ôû höôùng Ñoâng Chuû nhaân cuûa ngoâi nhaø coù cöûa höôùng Ñoâng thöôøng neù traùnh, e ngaïi vaø ruït reø trong vieäc baøy toû tình caûm. Hoï thöôøng chôø ñôïi “nöûa kia” leân tieáng tröôùc. Vì vaäy maø moät soá ngöôøi khoâng giöõ ñöôïc tình yeâu cuûa mình. Cöûa ôû höôùng Taây Tình yeâu cuûa nhöõng ngöôøi sôû höõu ngoâi nhaø coù cöûa höôùng Taây deã dao ñoäng. Ñeå tình yeâu cuûa hoï coù theå ñi ñeán ñích, hình aûnh treû nhoû seõ laø chaát xuùc taùc toát, laøm thöùc daäy khaùt voïng veà moät gia ñình ñaàm aám trong hoï. Cöûa ôû höôùng Ñoâng Nam Ñaây laø nhöõng ngöôøi raát soâi noåi trong tình yeâu. Ñoâi khi, muoán thay ñoåi khoâng khí, hoï laïi tieáp tuïc kieám tìm tình yeâu môùi. Ñeå coù cuoäc hoân nhaân ñích thöïc, nhöõng ngöôøi naøy neân coù quyeát ñònh löïa choïn roõ raøng. Cöûa ôû höôùng Ñoâng Baéc Chuû nhaân cuûa ngoâi nhaø coù cöûa höôùng naøy laø nhöõng ngöôøi soáng chan hoøa, thaân thieän. Hoï thöôøng ñöôïc caùc ñoàng nghieäp quyù meán vaø tình yeâu cuûa hoï coù theå naûy sinh töø caùc moái quan heä naøy. Cöûa ôû höôùng Taây Nam Nhöõng ngöôøi soáng trong ngoâi nhaø cöûa höôùng Taây Nam thöôøng raát yù chí. Hoï luoân xaùc ñònh vaø phaán ñaáu cho muïc tieâu ñaõ ñaët ra. Vì vaäy, ôû maãu ngöôøi naøy, lyù trí thöôøng laøm chuû caûm xuùc. Tuy nhieân, hoï laø ngöôøi gaëp nhieàu may maén veà hoân nhaân. Cöûa ôû höôùng Taây Baéc Ñaây laø nhöõng ngöôøi gaëp may caû veà tình yeâu vaø hoân nhaân. Hoï coù theå keát hoân vôùi ngöôøi coù ñòa vò xaõ hoäi cao.

3- Caùch hoùa giaûi cho cöûa chính khoâng hôïp phong thuûy

Theo quan nieäm trong Döông traïch tam yeáu, cöûa chính laø moät trong ba yeáu toá cô baûn quan troïng ñeå hôïp thaønh nhaø toát. Neáu cöûa chính vôùi caùc yeáu toá lieân quan khoâng thuaän phong thuûy, baïn coù theå hoùa giaûi theo nhöõng caùch sau ñaây. Theo quan nieäm truyeàn thoáng cuûa phong thuûy hoïc, nhaø coù goùc nhoïn chieáu thaúng vaøo cöûa

Thi’t k’

chính (thöôøng laø cöûa bò goùc töôøng nhoïn cuûa nhaø haøng xoùm hoaëc ñoác nhaø haøng xoùm chieáu thaúng cöûa chính) seõ daãn ñeán nhieàu haäu quaû khoâng toát.

thuaän. Theo phong thuûy hoïc, ñöôøng caùi laø “nöôùc” (thuûy), tuy noùi “thuûy” laø “taøi” nhöng neáu nhö nöôùc aøo aøo töø ñöôøng doác chaûy vaøo cöûa chính (tröøu töôïng) huøng theá naøy taát bieán thaønh hoïa.

Æ´ thﬁ

Tìm caùch chænh lyù cöûa baèng caùc thuû phaùp “meàm” seõ hieäu quaû hôn vaø khoâng phaù vôõ keát caáu oån ñònh cuûa caên hoä.

Trong tröôøng hôïp naøy, ôû phía beân ngoaøi cöûa, baïn coù theå xaây baäc vaøo cöûa (moät baäc, 2 baäc hoaëc 5 baäc), laøm nhö theá ñeå laøm giaûm theá nöôùc chaûy vaøo cöûa. Nhöõng doøng nöôùc voâ hình sau khi bò caùc baäc xaây tröôùc cöûa ngaên caûn theá cuûa nöôùc ñaõ giaûm ñi raát nhieàu, vì vaäy khoâng theå gaây hoïa ñöôïc. Soá baäc thang xaây tröôùc cöûa phaûi laø soá leû. Thöïc ra noùi nhö vaäy coù phaàn thaùi quaù, nhöng neáu lo laéng veà hieän töôïng coù goùc nhoïn chieáu thaúng vaøo cöûa chính nhaø, baïn coù theå xöû lyù baèng caùch treo taám bieån ñaàu thuù. Taám bieån ñaàu thuù raát ít thaáy. Ñaây laø moät taám vaùn roäng 8 thoán (moät thoán = 3,333cm), cao 12 thoán, treân ñoù veõ moät ñaàu thuù ñang môû roäng mieäng. Caùch laøm raát ñôn giaûn, baïn chæ caàn treo taám bieån ñaàu thuù treân doïc cöûa, höôùng thaúng vaøo goùc nhoïn phía tröôùc, laøm nhö vaäy hoùa giaûi ñöôïc taø khí chieáu vaøo cöûa chính cuûa goùc nhoïn. Ngoaøi ra, baïn cuõng coù theå treo göông loõm, coøn goïi laø “göông loøng chaûo”. Do caáu taïo cuûa göông loõm coù theå phaûn chieáu trôû laïi toaøn boä hình aûnh vaät chaén phía tröôùc, vì vaäy noù ñöôïc coi laø coâng cuï toát nhaát hoùa giaûi goùc nhoïn chieáu thaúng vaøo cöûa chính. Caùch treo göông loõm ñôn giaûn, laøm nhö treo taám bieån ñaàu thuù. Beân caïnh ñoù, xaây töôøng chaén cuõng laø moät caùch hoùa giaûi hay. Vieäc xaây ñoaïn töôøng chaén ôû ngoaøi hoaëc trong cöûa giuùp töôøng seõ trôû thaønh taám chaén ñeå chaén goùc nhoïn ñang chieáu thaúng vaøo cöûa chính. Neáu tröôùc cöûa coù ñöôøng caùi ñaâm thaúng vaøo, theo phong thuûy hoïc ñoù cuõng laø ñieàu khoâng toát. Noù aûnh höôûng raát lôùn ñeán ngoâi nhaø. Cöûa nhaø neáu coù ñöôøng caùi chaïy thaúng tôùi goïi laø: “AÙm teân töôøng hung” (muõi teân voâ hình ñaâm thaúng vaøo ngöïc). Ñieàu naøy khoâng coù lôïi cho chuû nhaø, coøn trong nhaø seõ coù ngöôøi bò taøn taät. “Kinh loã ban” neâu ra bieän phaùp hoùa giaûi baèng caùch “Duøng ñaø caûn”. Moät soá nhaø xaây döïng ôû chaân doác, cöûa chính ñoái dieän vôùi doác, theá naøy khoâng

“Ñöôøng cong hình caùnh cung ngöôïc” laø ñoaïn ñöôøng cong tröôùc cöûa maø chieàu cong höôùng thaúng vaøo cöûa chính, phong thuûy hoïc goïi noù laø “löôõi lieàm caét söôøn”. Neáu tröôùc cöûa coù ñöôøng caùi cong hình caùnh cung ngöôïc, höôùng caùnh cung vaøo cöûa chính thì trong nhaø luoân coù chuyeän daâm loaïn, coù ngöôøi bò thöông taät, nhaø thöôøng xaåy ra hoûa hoaïn maéc beänh veà thaàn kinh… Trong “Baùt quaùi minh kính” cuõng coù noùi raèng: “Ñöôøng cong nhö caùnh cung ngöôïc tröôùc cöûa thì döõ” Caùch hoùa giaûi coù theå duøng moät trong 3 giaûi phaùp: Choân bí “thaùi sôn thaïch caûm ñöông” tröôùc cöûa hoaëc treo taám goã ghi “sôn haûi traán” hay treo göông loõm. Kinh loã ban ghi raèng: “Hai nhaø khoâng theå ñoái dieän vì nhö theá seõ coù moät chuû bò suy. Hai cöûa khoâng theå ñoái nhau vì nhö theá seõ coù moät nhaø gaëp döõ”. Ñeå hoùa giaûi, moät soá ngöôøi treo göông: Tam xoa, baùt quaùi, baïch hoå nhöng laøm nhö vaäy laïi gaây ra lo laéng cho nhaø ñoái dieän vaø hai beân cuøng tìm caùch hoùa giaûi. Neáu nhö muoán vöøa xoùa boû ñöôïc söï uy hieáp veà taâm lyù “hai cöûa ñoái nhau” laïi vöøa khoâng ñeå haøng xoùm coù cöûa ñoái cöûa vôùi mình bò maëc caûm, caùch laøm toát nhaát ñeå giaûi quyeát laø treân daï cöûa treo 4 chöõ “thieân quan töù phuùc” (oâng trôøi ban phuùc). Ngoaøi ra, chuû nhaø coù theå baøn vôùi nhaø haøng xoùm cuøng treo 4 chöõ “thieân quan töù phuùc” treân cöûa ñeå 2 beân ñeàu coù phuùc.

4- Chænh söûa phong thuûy cho cöûa trong nhaø chung cö

Cöûa trong nhaø chung cö thöôøng ñöôïc xaây döïng saün neân vieäc ñieàu chænh cöûa trôû neân khoù khaên vì caùc raøng buoäc saün coù.

Khi choïn mua caên hoä, caàn ñeå yù nhaèm traùnh caùc baát lôïi do heä thoáng cöûa gaây ra. Tröïc xung ñoái moân do hai caên hoä coù cöûa nhìn thaúng vaøo nhau taïo luoàng gioù huùt, taàm nhìn xuyeân thaáu vaø tieáng oàn lan truyeàn qua laïi giöõa hai nhaø. Neáu boá trí khoaûng ñeäm hoaëc xöû lyù baèng tuû, bình phong, chaäu caây… thì ñoái moân ñöôïc hoùa giaûi. Moät daïng tröïc xung khaùc laø cöûa caên hoä môû thaúng ra caàu thang hoaëc cuoái haønh lang ñaâm thaúng vaøo. Taïo nhöõng khoaûng ñeäm ñeå baûo veä höõu hieäu luoàng khí trong nhaø. Xem xeùt cöûa caên hoä chung cö coøn caàn chuù yù cöûa soå vaø cöûa ban coâng… Cöûa soå treân nhöõng taàng cao phaûi thieát keá phuø hôïp, ñaûm baûo an toaøn vaø nhöõng loaïi cöûa tröôït ngang, cöûa laät, cöûa kính an toaøn… seõ hieäu quaû hôn cöûa saét hay goã môû caùnh bình thöôøng. Ñoái vôùi caùc caên hoä ôû treân cao, nhieàu maët thoaùng, naéng choùi vaø gioù maïnh, giaûi phaùp duøng reøm, nan chôùp hoaëc bình phong laø toát nhaát cho cöûa. Duøng chaát lieäu goã, vaûi, kim loaïi, hay maây tre… neân döïa treân cô sôû caân baèng aâm döông vaø haøi hoøa nguõ haønh. Neáu phoøng nguû coù cöûa soå troå veà höôùng naéng choùi chang, neân duøng heä cöûa chôùp lam nghieâng hoaëc maøn saùo ñeå caûn quang (khoâng neân laép kính maøu ñaäm, bít buøng seõ taïo neân hieäu öùng tích nhieät). Phoøng nguû voán thuoäc tính aâm, aùnh saùng dòu, thoâng thoaùng vöøa ñuû, neân coù theå boå sung lôùp reøm vaûi daøy beân trong ñeå chuû ñoäng ñieàu chænh. Duøng nhöõng khung cöûa khoâng coù caùnh hoaëc saép xeáp ñoà vaät taïo neân caùc loái daãn khí cuõng laø moät giaûi phaùp toát trong ñieàu kieän caên hoä dieän tích nhoû. SË 71+72 . 2014

Nh˜ng lÓi ›ch to lÌn & l©u dµi

Cuûa xaây döïng Coâng trình xanh vaø ñeà xuaát caùc giaûi phaùp phaùt trieån THE BIG AND LONG TIME BENEFITS OF GREEN BUILDING INVESTMENT AND TO PROPOSE SOLUTIONS FOR DEVELOPMENT

QUY HOAÏCH

& TAÙC GIAÛ

GS. TSKH. Phaïm Ngoïc Ñaêng

hieàu nhaø khoa hoïc xaây döïng treân theá giôùi ñaõ öôùc tính raèng: xaây döïng vaø söû duïng caùc toøa nhaø tieâu thuï gaàn 1/2 nguyeân vaät lieäu vaø naêng löôïng ñöôïc khai thaùc vaø saûn xuaát ra cuûa theá giôùi, söû duïng 1/6 löôïng nöôùc saïch vaø 1/4 löôïng goã khai thaùc [2]. Hieän nay taøi nguyeân thieân nhieân ngaøy caøng khan hieám, moâi tröôøng soáng ngaøy caøng bò oâ nhieãm, naêng löôïng ñöùng tröôùc nguy cô bò khuûng hoaûng, BÑKH ñang ñe doïa söï soáng coøn cuûa caû loaøi ngöôøi, ñöùng tröôùc tình hình ñoù loaøi ngöôøi phaûi thay ñoåi theo caùch soáng vaø phaùt trieån beàn vöõng. Phaùt trieån xaây döïng coâng trình xanh (CTX) ôû nöôùc ta chính laø thay ñoåi theo höôùng phaùt trieån beàn vöõng, thöïc hieän “Chieán löôïc quoác gia veà taêng tröôûng xanh thôøi kyø 2011- 2020 vaø taàm nhìn ñeán naêm 2050”, ñaõ ñöôïc Thuû Töôùng Chính Phuû pheâ duyeät theo Quyeát ñònh soá 1393/QÑ-TTg, ngaøy 25/9/2012. Naêm 1999, Chuû tòch Hoäi ñoàng CTX Hoa Kyø Richard Fedrizzi ñaõ vieát: “Cuoäc Caùch maïng CTX ñang dieãn ra ôû moïi nôi, moïi luùc. Noù ñang laøm bieán ñoåi thò tröôøng nhaø ñaát vaø loái soáng cuûa coäng ñoàng. Noù laø moät phaàn cuûa cuoäc Caùch maïng Phaùt trieån Beàn vöõng roäng lôùn, coù theå bieán ñoåi moïi thöù maø chuùng ta ñang coù. Cuoäc caùch maïng naøy laøm thay ñoåi moâi tröôøng xaây döïng baèng caùch taïo ra hieäu quaû söû duïng naêng löôïng, söùc khoûe, caùc coâng trình höõu ích ñeå giaûm toái thieåu taùc ñoäng ñaùng keå cuûa coâng trình leân cuoäc soáng ñoâ thò vaø leân moâi tröôøng cuûa ñòa phöông, khu vöïc vaø toaøn caàu” Xu höôùng phaùt trieån CTX ñöôïc khôûi ñaàu töø naêm 1990 ôû nöôùc Anh vaø naêm 1991 ôû Hoa Kyø. Naêm 1993 xu höôùng naøy ñaõ trôû thaønh traøo löu phaùt trieån xaây döïng xanh (phaùt trieån coâng trình xanh, ñoâ thò xanh) ôû Hoa Kyø, Canada vaø moät soá nöôùc phaùt trieån, ñeán nay traøo löu phaùt trieån coâng trình xanh ñaõ lan ra ôû hôn 100 nöôùc treân theá giôùi [1]. ÔÛ chaâu AÙ Singapore laø nöôùc daãn ñaàu veà phaùt trieån CTX, naêm 2005 Singapore môùi ban haønh boä tieâu chí ñaùnh giaù CTX (Green Mark), naêm 2006 ñaõ xaây döïng xong Keá hoaïch Quoác gia veà phaùt trieån CTX ñeán naêm 2030. Thöïc hieän keá hoaïch naøy, naêm 2008 taát caû caùc coâng trình xaây döïng môùi hay caûi taïo naâng caáp coù dieän tích töø 2000m2 trôû leân ñeàu ñöôïc thieát keá vaø xaây döïng

SË 71+72 . 2014

Quy h oπc h &

theo tieâu chí CTX; Theo Keá hoaïch treân thì ñeán naêm 2030 toái thieåu 80% caùc coâng trình xaây döïng baèng voán ñaàu tö cuûa nhaø nöôùc vaø tö nhaân phaûi ñaït tieâu chí CTX, tieát kieäm khoaûng 35% naêng löôïng so vôùi naêm 2005 [3]. Hieän nay Singapore ñaõ trôû thaønh moät thaønh phoá xanh noåi tieáng treân Theá giôùi. Sôû dó traøo löu CTX treân theá giôùi phaùt trieån nhanh vaø maïnh nhö vaäy laø vì thöïc teá ñaõ chöùng minh CTX mang laïi lôïi ích raát to lôùn vaø laâu daøi veà kinh teá, xaõ hoäi, baûo veä moâi tröôøng, tieát kieäm taøi nguyeân vaø naêng löôïng, an toaøn söùc khoûe vaø thích öùng vôùi BÑKH.

Caùc lôïi ích cuûa xaây döïng coâng trình xanh

Lôïi ích veà kinh teá [2, 4]: n Theo öôùc tính cuûa chuùng toâi thaáy raèng; ôû nöôùc ta neáu söû duïng caùc bieän phaùp thieát keá kieán truùc truyeàn thoáng thì chi phí ñaàu tö cho CTX chæ baèng hoaëc thaáp hôn chi phí ñaàu tö cho coâng trình xaây döïng thoâng thöôøng; neáu söû duïng caùc bieän phaùp thieát keá kieán truùc vaø keát hôïp vôùi trang thieát bò noäi thaát hieän ñaïi thì chi phí ñaàu tö CTX cao hôn coâng trình thoâng thöôøng cuøng loaïi trung bình khoaûng 5%, cao nhaát khoaûng 15%, nhöng chi phí vaän haønh söû duïng CTX seõ tieát kieäm hôn coâng trình thoâng thöôøng töø 20-30% do tieát kieäm söû duïng naêng löôïng, nöôùc saïch vaø tieát kieäm caùc chi phí khaùc. Do ñoù chæ sau 4-5 naêm vaän haønh CTX thì tieàn tieát kieäm vaän haønh coù theå buø ñaép hoaøn toaøn soá tieàn taêng voán ñaàu tö, vaø nhö vaäy töø naêm thöù 5-6 trôû ñi vaø laâu daøi veà sau toång lôïi ích tieát kieäm chi phí vaän haønh ngaøy caøng lôùn; n Lôïi ích veà öu ñaõi thueá ñoái vôùi caùc coâng trình xanh. ÔÛ haàu heát caùc nöôùc ñaõ phaùt trieån CTX ñeàu thöïc hieän chính saùch öu ñaõi giaûm thueá ñeå khuyeán khích vieäc thieát keá vaø xaây döïng caùc coâng trình xanh tieát kieäm naêng löôïng; n Naêng suaát lao ñoäng ñöôïc caûi thieän, giaûm soá ngaøy oám nghæ vieäc, do ñoù thu nhaäp cuûa ngöôøi lao ñoäng ôû trong caùc CTX taêng hôn ôû trong caùc coâng trình thoâng thöôøng khoaûng 5%. n Coâng trình xanh coù giaù trò thò tröôøng cao hôn nhaø thoâng thöôøng, vì CTX coù tính hieäu quaû söû duïng naêng löôïng vaø nöôùc saïch cao hôn, coù chaát löôïng moâi tröôøng soáng toát hôn, chi phí vaän haønh thaáp hôn vaø coù tính beàn vöõng hôn, ñöôïc khaùch haøng öa chuoäng hôn, baùn chaïy hôn, coù giaù trò thò tröôøng cao hôn, cho neân nhaø ñaàu tö thu ñöôïc nhieàu lôïi ích kinh teá hôn; n Moät lôïi ích giaùn tieáp do caùc CTX mang laïi laø giaûm nhu caàu veà caùc tieän ích sinh hoaït ñoâ thò, nhö laø caáp ñieän, caáp khí ñoát vaø nöôùc saïch; Ñieàu naøy coù theå daãn ñeán chi phí tieän ích ñoâ thò thaáp hôn trong daøi haïn nhö khoâng caàn phaûi môû roäng heä thoáng haï taàng kyõ thuaät ñoâ thò veà caáp ñieän, caáp khí ñoát, caáp nöôùc, thoaùt nöôùc; taát nhieân lôïi ích naøy laø lôïi ích coâng coäng, nhaø ñaàu tö CTX khoâng tröïc tieáp höôûng thuï lôïi ích naøy. Lôïi ích veà maët söùc khoûe vaø xaõ hoäi [2, 4]: n Ngöôøi soáng vaø laøm vieäc trong caùc CTX seõ coù söùc khoûe toát hôn: Hoäi chöùng beänh soáng trong nhaø ñoùng kín (sick building) thöôøng phaùt sinh trong caùc nhaø vaên phoøng ñoùng kín cöûa, söû duïng ñieàu hoøa khoâng khí vaø aùnh saùng ñieän ban ngaøy, nhö laø ñau ñaàu, choùng maët, toaøn thaân meät moûi, traàm caûm… laø moät vaán ñeà nan giaûi trong nhieàu thaäp kyû qua; Cô quan Baûo veä Moâi tröôøng Hoa Kyø[2] öôùc tính raèng oâ nhieãm khoâng khí trong nhaø ñoùng kín coù theå toài teä hôn töø 2 ñeán 5 laàn, vaø ñoâi khi tôùi100 laàn toài teä hôn, so vôùi chaát löôïng khoâng khí ngoaøi trôøi. Trong soá 146.400 tröôøng hôïp töû vong ung thö phoåi vaøo naêm 1995, 21.100 tröôøng hôïp ñaõ ñöôïc xaùc ñònh laø coù lieân quan ñeán oâ nhieãm khí radon

t ∏c gi ∂

beân trong caùc toøa nhaø. Khoaûng 20 trieäu ngöôøi (trong ñoù hôn 6 trieäu treû em) bò hen suyeãn, coù theå bò kích hoaït bôûi caùc chaát oâ nhieãm trong nhaø thöôøng ñöôïc tìm thaáy trong caùc nhaø khoâng phaûi laø CTX, vaø chi phí y teá ñieàu trò beänh cho nhöõng ngöôøi naøy ôû Myõ ñaõ leân tôùi haøng trieäu ñoâ la moãi thaùng. Soáng vaø laøm vieäc trong caùc CTX traùnh ñöôïc nhöõng vaán ñeà oâ nhieãm vaø “sick building” nhö noùi ôû treân do söû duïng caùc heä thoáng thoâng gioù laønh maïnh, taän duïng aùnh saùng töï nhieân vaø söû duïng vaät lieäu xaây döïng noäi thaát khoâng ñoäc haïi; n Caûi thieän chaát löôïng cuoäc soáng cuûa daân cö: Nhö laø daân cö soáng caûm thaáy deã chòu, thoaûi maùi, tieän lôïi, thoûa maõn caùc dòch vuï sinh hoaït, nghæ ngôi, giaûi trí thoaûi maùi, soáng trong moâi tröôøng khoâng khí khoâng bò oâ nhieãm, an toaøn söùc khoûe, coäng ñoàng daân cö soáng ñöôïc taêng cöôøng chia seû taát caû caùc vaán ñeà xaõ hoäi, kinh teá vaø moâi tröôøng. Lôïi ích veà moâi tröôøng [4]: n Do söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø coù hieäu quaû, ñaëc bieät laø phaùt trieån söû duïng naêng löôïng taùi taïo, nhö naêng löôïng maët trôøi, naêng löôïng gioù, ñòa nhieät, naêng löôïng sinh hoïc,…, cho neân CTX seõ coù taùc duïng laøm giaûm thieåu tôùi khoaûng 30% phaùt thaûi “khí nhaø kính, khí oâ nhieãm” cuûa ngaønh xaây döïng, laø nguyeân nhaân gaây ra BÑKH vaø möa Axit; n Choáng laïi hieän töôïng “ñaûo nhieät” trong ñoâ thò: CTX thöôøng ñöôïc che phuû baèng caây xanh ôû xung quanh nhaø, treân maët töôøng, treân maùi nhaø vaø caû ôû khoâng gian trong nhaø, ñoàng thôøi CTX phaùt thaûi nhieät thöøa ít, do ñoù caùc ñoâ thò ñöôïc hình thaønh töø caùc CTX thì seõ khoâng xaûy ra hieän töôïng “ñaûo nhieät”; n Taùi cheá söû duïng nöôùc möa, nöôùc xaùm trong CTX vaø ñoâ thò xanh, taêng cöôøng beà maët thaám nöôùc, seõ tieát kieäm taøi nguyeân nöôùc, giaûm doøng chaûy soùi lôû vaø uùng ngaäp ñoâ thò, choáng oâ nhieãm nguoàn nöôùc maët.

Phaùt trieån coâng trình xanh ôû Vieät Nam chaäm hôn caùc nöôùc treân theá giôùi khoaûng 15- 20 naêm Trong khi treân Theá giôùi ñang dieãn ra cuoäc caùch maïng xanh soâi noåi trong ngaønh xaây döïng-kieán truùc ñeå öùng phoù vôùi BÑKH, khuûng hoaûng naêng löôïng, oâ nhieãm moâi tröôøng vaø caïn kieät taøi nguyeân thieân nhieân thì ôû nöôùc ta coøn ñang ôû giai ñoaïn khôûi ñaàu cuûa phaùt trieån CTX, chaäm hôn caùc nöôùc khoaûng 15-20 naêm. Cho ñeán nay ôû nöôùc ta chöa coù chieán löôïc, keá hoaïch hay moät vaên baûn phaùp luaät quoác gia naøo quy ñònh veà phaùt trieån CTX, tröø tröôøng hôïp Boä Xaây döïng ñaõ ban haønh Quy chuaån quoác gia QCVN 09:2013/BXD - Caùc coâng trình xaây döïng söû duïng naêng löôïng coù hieäu quaû, ñaây laø tieâu chí quan troïng nhaát ñoái vôùi CTX.

Vaøo naêm 2007 Hoäi ñoàng Coâng trình Xanh Vieät Nam (VGBC) ñaõ ñöôïc thaønh laäp. VGBC do moät nhoùm ngöôøi Myõ vaø Vieät kieàu ôû Myõ ñöùng ra thaønh laäp vôùi söï taøi trôï cuûa Quyõ thaønh phoá Xanh cuûa bang California, Hoa Kyø, nhö vaäy VGBC thöïc chaát laø moät toå chöùc NGO cuûa ngöôøi nöôùc ngoaøi ñöôïc pheùp hoaït ñoäng ôû Vieät Nam. VGBC ñaõ xaây döïng ñöôïc caùc boä tieâu chí LOTUS ñeå ñaùnh giaù vaø coâng nhaän coâng trình xanh ôû Vieät Nam. Cho ñeán nay VGBC ñaõ tieán haønh ñaùnh giaù vaø caáp chöùng chæ coâng trình xanh LOTUS cho khoaûng 3-4 döï aùn xaây döïng, chuû yeáu laø caùc döï aùn ñaàu tö coù yeáu toá nöôùc ngoaøi. Hoäi Kieán truùc Sö Vieät Nam raát quan taâm ñeán vieäc phaùt trieån kieán truùc xanh ôû Vieät Nam, naêm 2011, Hoäi Kieán truùc sö ñaõ thaønh laäp Hoäi ñoàng Kieán truùc Xanh, ñaõ phaùt ñoäng cuoäc tuyeån choïn vaø coâng nhaän 11 coâng trình kieán truùc xanh ñaàu tieân vaøo naêm 2012. Hình 2- Khu ñoâ thò sinh SË 71+72 . 2014

thaùi Ecopart ôû huyeän Vaên Giang, tænh Höng Yeân laø 1 trong 11 “Coâng trình Kieán truùc Xanh” ñoù. Coâng trình Kieán truùc Xanh do Hoäi Kieán truùc sö coâng nhaän thöôøng ñöôïc ñaùnh giaù naëng veà saùng taïo caùc giaûi phaùp kieán truùc xanh. Cuõng vaøo naêm 2011, Hoäi Moâi tröôøng Xaây döïng Vieät Nam thaønh laäp Hoäi ñoàng Xaây döïng Xanh (GBCVietnam). GBCVietnam ñaõ tö vaán cho Boä Xaây döïng döï thaûo Chieán löôïc phaùt trieån CTX, döï thaûo boä tieâu chí ñaùnh giaù CTX vaø ñaõ tö vaán cho Boä Xaây döïng xeùt vaø coâng nhaän caáp chöùng chæ CTX cho 1 coâng trình cuûa Coâng ty Vigracera. Söï lan toûa cuûa traøo löu phaùt trieån CTX töø Hoa Kyø vaøo Vieät Nam khoâng chæ do söï ñoùng goùp cuûa VGBC, maø coøn chính do Hoäi ñoàng CTX Hoa Kyø (USGBC) tröïc tieáp tieán haønh xeùt coâng nhaän CTX ôû Vieät Nam, nhö laø caáp chöùng chæ CTX theo tieâu chí LEED Vaøng vaøo cuoái naêm 2012 cho Truï sôû Coâng ty TNHH Intel Products Vieät Nam (ôû TP. HCM) vaø Truï sôû Coâng ty TNHH Chang Shin Vieät Nam (ôû tænh Ñoàng Nai). Thaùng 7/2013 Coâng trình President Palace (laø toøa nhaø vaên phoøng cho thueâ goàm 3 taàng haàm ñeå xe vaø 12 taàng noåi beân treân maët ñaát Hình 1) taïi trung taâm TP. HCM ñöôïc USGBC caáp chöùng nhaän LEED Vaøng (möùc xanh 2).

Hình 1. Phoái caûnh coâng trình President Palace (ôû trung taâm Tp. Hoà Chí Minh) ñaõ ñöôïc Hoäi ñoàng Coâng trình Xanh Hoa Kyø (USGBC) caáp chöùng chæ Coâng trình Xanh möùc vaøng (möùc thöù 2, sau möùc kim cöông) vaøo thaùng 7/2013 theo heä thoáng tieâu chí LEED.

Kieán nghò caùc giaûi phaùp ñaåy maïnh phaùt trieån coâng trình xanh ôû nöôùc ta Ñeå khaéc phuïc tình hình laïc haäu veà phaùt trieån CTX cuûa nöôùc ta vaø ñeå theo kòp trình ñoä caùc nöôùc xung quanh, chuùng toâi kieán nghò moät soá giaûi phaùp caáp baùch sau ñaây [1].

Ban haønh ñaày ñuû caùc vaên baûn phaùp luaät coù lieân quan ñeå phaùt trieån CTX Nhaø nöôùc caàn phaûi nhanh choùng xaây döïng vaø ban haønh ñaày ñuû caùc vaên baûn phaùp luaät, nhö laø Chieán löôïc, Keá hoaïch phaùt trieån CTX, boä Tieâu chí CTX vaø caùc Quy chuaån, Tieâu chuaån thieát keá xaây döïng CTX, caùc chính saùch öu tieân, öu ñaõi coù lieân quan nhaèm taïo cô sôû phaùp lyù vöõng chaéc cho phaùt trieån CTX ôû nöôùc ta. Taïo laäp vaø phaùt trieån thò tröôøng baát ñoäng saûn CTX ôû nöôùc ta Muoán phaùt trieån xaây döïng caùc CTX ôû nöôùc ta moät caùch maïnh meõ vaø vöõng chaéc thì tröôùc tieân phaûi taïo laäp vaø phaùt trieån thò tröôøng baát ñoäng saûn veà CTX. Caàn phaûi tieán haønh tuyeân truyeàn, phoå bieán moät caùch roäng raõi trong coâng ñoàng veà CTX, laøm cho moïi ngöôøi hieåu bieát moät caùch chính xaùc caùc ñaëc ñieåm öu vieät veà kieán truùc xanh, chaát löôïng moâi tröôøng soáng, coù tính kinh teá vaø xaõ hoäi cao cuûa CTX, ñaëc bieät laø nhöõng lôïi ích to lôùn vaø laâu daøi cuûa CTX ñem laïi ñoái vôùi ngöôøi boû voán ñaàu tö xaây döïng coâng trình, ñoái vôùi ngöôøi mua, ngöôøi baùn hay thueâ CTX, cuõng nhö lôïi ích veà maët BVMT vaø PTBV ñoái vôùi toaøn xaõ hoäi, nhaèm muïc ñích kích thích nhu caàu (kích caàu) phaùt trieån thò tröôøng baát ñoäng saûn veà xaây döïng coâng trình xanh môùi cuõng nhö caûi taïo caùc coâng trình hieän coù thaønh caùc CTX. Nhaø nöôùc caàn phaûi ñeà ra caùc cô cheá chính saùch khuyeán khích vaø öu ñaõi veà kinh teá nhö laø mieãm giaûm moät soá loaïi thueá, ngaân haøng cho vay voán vôùi laõi suaát öu ñaõi vaø ñôn giaûn hoùa thuû tuïc xeùt duyeät xaây döïng CTX ñeå thu huùt maïnh meõ caùc nhaø ñaàu tö trong nöôùc vaø ngoaøi nöôùc ñaàu tö phaùt trieån CTX, taïo ra thò tröôøng baát ñoäng saûn soâi ñoäng veà CTX. Xaây döïng vaø ban haønh boä tieâu chí CTX ñeå laøm cô sôû thieát keá CTX, cuõng nhö ñeå ñaùnh giaù vaø caáp chöùng chæ CTX Caàn phaûi xaây döïng vaø coâng boá roäng raõi heä thoáng tieâu chí ñaùnh giaù vaø coâng nhaän CTX ñeå laøm caên cöù löïa choïn phöông aùn thieát keá vaø xaây döïng CTX phuø hôïp, ñoàng thôøi cuõng laø cô sôû phaân tích ñaùnh giaù, coâng nhaän vaø caáp chöùng chæ CTX cuûa Vieät Nam. Heä thoáng tieâu chí CTX phaûi coù tính khaû thi, phuø hôïp vôùi ñieàu kieän Vieät Nam, tieán daàn töø thaáp leân cao, daàn daàn theo kòp vôùi trình ñoä cuûa theá giôùi.

Hình 2. Khu ñoâ thò sinh thaùi Ecopart (nhìn töø phía coång vaøo) taïi huyeän Vaên Giang, tænh Höng Yeân. Ñaõ ñöôïc Hoäi Kieán truùc Sö Vieät Nam coâng nhaän laø 1 trong 11 “Coâng trình Kieán truùc Xanh Vieät Nam” naêm 2012.

SË 71+72 . 2014

Qu y h oπc h &

t ∏c gi ∂

Thöïc hieän chính saùch baét buoäc caùc coâng trình ñöôïc ñaàu tö baèng voán ngaân saùch cuûa Nhaø nöôùc caàn ñöôïc thieát keá vaø xaây döïng ñaït caùc tieâu chí CTX ñeå laøm göông ñi ñaàu thuùc ñaåy cho khu vöïc ñaàu tö tö nhaân noi theo Chuû tröông ñaàu tö “aên xoåi ôû thì” voán ñöôïc coi laø moät trôû ngaïi lôùn ñoái vôùi söï ñaàu tö vaøo xaây döïng CTX trong khu vöïc tö nhaân. Vì vaäy Nhaø nöôùc caàn phaûi ñi tieân phong trong vieäc xaây döïng caùc coâng trình cuûa Nhaø nöôùc ñaït caùc tieâu chí CTX. Caùc coâng trình ñöôïc ñaàu tö baèng voán ngaân saùch Nhaø nöôùc, nhö laø caùc coâng sôû, caùc tröôøng hoïc, beänh vieän, caùc coâng trình coâng coäng… caàn phaûi ñöôïc thieát keá vaø xaây döïng theo caùc tieâu chí CTX ñeå laøm göông, laøm “haït nhaân” ñoäng löïc thuùc ñaåy vaø phaùt ñoäng caùc nhaø ñaàu tö tö nhaân, caùc nhaø thieát keá tö nhaân, caùc doanh nghieäp, caùc toå chöùc saûn xuaát vaø coäng ñoàng tham gia tích cöïc vaøo söï nghieäp phaùt trieån CTX. Xaây döïng vaø ban haønh caùc chính saùch öu ñaõi vaø khuyeán khích phaùt trieån CTX Khuyeán khích, öu ñaõi veà vaät chaát: Nhaø ñaàu tö cuõng nhö ngöôøi mua CTX ñöôïc öu tieân vay voán, vay voán vôùi laõi suaát thaáp; Nhaø ñaàu tö ñöôïc giaûm tröø moät soá loaïi thueá ñoái vôùi CTX; Cho pheùp xaây döïng taêng theâm dieän tích saøn hoaëc soá taàng nhaø ñoái vôùi caùc coâng trình xanh. Khuyeán khích phi vaät chaát: Nhaø nöôùc xeùt choïn, coâng nhaän vaø caáp chöùng chæ Baïc, Vaøng, Kim cöông vaø khen thöôûng cho caùc chuû ñaàu tö CTX; Trao giaûi thöôûng thieát keá saùng taïo CTX; Öu tieân hoaëc hoã trôï caáp pheùp ñaàu tö, ruùt ngaén thôøi gian caáp pheùp xaây döïng ñoái vôùi CTX. Thieát keá vaø ñaàu tö xaây döïng thí ñieåm moâ hình maãu CTX Thöïc hieän moät soá döï aùn thieát keá vaø xaây döïng thí ñieåm moâ hình maãu CTX vôùi söï tuaân thuû trieät ñeå caùc quy chuaån, tieâu chuaån quoác gia vaø caùc tieâu chí veà CTX, naâng taàm ñaït ñöôïc möùc ñoä hieäu quaû naêng löôïng cao nhaát (nhö laø coâng trình zero naêng löôïng), hieäu quaû söû duïng nöôùc vaø hieäu quaû söû duïng vaät lieäu thaân thieän moâi tröôøng, nhaèm môû roäng phaïm vi hieäu quaû veà maët moâi tröôøng, bao goàm caû chæ soá chaát löôïng moâi tröôøng trong nhaø cao hôn, taïo ra hình aûnh maãu möïc thöïc teá, taïo ra ví duï toát ñeå nhaân roäng thuùc ñaåy phaùt trieån CTX. Ñaøo taïo vaø naâng cao nguoàn nhaân löïc thieát keá vaø coâng ngheä xaây döïng CTX Kinh nghieäm cuûa caùc nöôùc treân theá giôùi cho thaáy muoán phaùt trieån CTX nhanh vaø vöõng chaéc thì caàn phaûi noã löïc ñaøo taïo laïi, boå tuùc kieán thöùc ñoái vôùi caùc kieán truùc sö, caùc kyõ sö xaây döïng hieän ñang hoaït ñoäng trong ngaønh xaây döïng, cuõng nhö ñaøo taïo caùc theá heä kieán truùc sö vaø caùc theá heä kyõ sö xaây döïng töông lai veà caùc kyõ naêng vaø nguyeân taéc thieát keá vaø coâng ngheä xaây döïng CTX. Hình thaønh moät ñoäi nguõ chuyeân gia naêng ñoäng veà thieát keá vaø coâng ngheä xaây döïng CTX, laøm neàn taûng cho söï thaønh coâng cuûa phaùt trieån caùc saùng kieán veà CTX cuûa Vieät Nam. Taêng cöôøng quan heä hôïp taùc quoác teá trong phaùt trieån CTX Taêng cöôøng hôïp taùc vôùi taát caû caùc nöôùc, caùc toå chöùc quoác teá trong phaùt trieån CTX ôû nöôùc ta, ñaëc bieät laø taêng cöôøng hôïp taùc vôùi Hoäi ñoàng Coâng trình Xanh Theá giôùi vaø Hoäi ñoàng Coâng trình Xanh cuûa caùc nöôùc trong ASEAN.

Taøi lieäu tham khaûo 1. Phaïm Ngoïc Ñaêng, Nguyeãn Vieät Anh, Phaïm Thò Haûi Haø, Nguyeãn Vaên Muoân. Caùc giaûi phaùp thieát keá coâng trình xanh ôû Vieät Nam. Nhaø Xuaát baûn Xaây döïng, Haø Noäi – 2014. 2. 8 Benefits of Green Buildings. http://greenliving.about.com/od/architecturedesign/tp/green_ building_advantages.htm 3. Green buildings in Singapore. http://www.eco-business.com/news/green-buildings-in-singaporeadding-the-green-ouch-with-technology/ 4. Green Building Benefits. http://bloomington.in.gov/green-bui

SË 71+72 . 2014

QUY HOAÏCH

Moâ hình ñoåi môùi

& TAÙC GIAÛ

laøng ngheà truyeàn thoáng ven ñoâ trong quaù trình ñoâ thò hoùa TS. KTS. Ngoâ Leâ Minh

Tröôøng Ñaïi hoïc Toân Ñöùc Thaéng - TP. HCM *

öôùi taùc ñoäng cuûa quaù trình ñoâ thò hoùa maïnh meõ cuøng vôùi nhöõng taùc ñoäng cuûa coâng nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùa, caùc laøng ngheà truyeàn thoáng cuûa thaønh phoá hieän ñang ñoái maët vôùi nguy cô bò xaâm laán hoaëc thay ñoåi chöùc naêng truyeàn thoáng, gaây aûnh höôûng ñeán söï toàn taïi cuõng nhö loái soáng, sinh hoaït cuûa ngöôøi daân laøng ngheà. Ngoaøi vieäc cung caáp vieäc laøm cho ngöôøi daân trong vuøng, laøng ngheà truyeàn thoáng coøn cung caáp vieäc laøm cho daân nhaäp cö, ngöôøi laøm dòch vuï cung caáp nguyeân lieäu, dòch vuï tieâu thuï saûn phaåm vaø caùc dòch vuï phuï trôï khaùc. Söï môû roäng lieân tuïc vaø nhanh choùng cuûa caùc khu ñoâ thò môùi khieán nhieàu laøng truyeàn thoáng vôùi giaù trò di saûn cao ôû vuøng ven ñoâ ñang bò phaù huûy. Xuaát phaùt töø vieäc phaân tích öu vaø nhöôïc ñieåm hai moâ hình xaây döïng laøng ngheà hieän taïi, nghieân cöùu naøy ñeà xuaát moâ hình phaùt trieån môùi cho nhöõng laøng truyeàn thoáng ven ñoâ TP.HCM, ñoù laø Moâ hình cuøng phaùt trieån. Muïc ñích chính laø hình thaønh moät khoâng gian hoã trôï chung giöõa vuøng ñoâ thò vaø vuøng ven ñoâ, ñeå baûo veä caùc di saûn vaên hoùa, duy trì neàn taûng xaõ hoäi, haïn cheá nhöõng nguy cô tieàm aån trong xaõ hoäi vaø taïo ra nhöõng cô hoäi ngheà nghieäp môùi cho ngöôøi daân ñòa phöông.

Giôùi thieäu

Laøm theá naøo ñeå baûo toàn caùc laøng vaø khu daân cö truyeàn thoáng ñang bò ñe doïa bôûi quaù trình ñoâ thò hoùa laø moät vaán ñeà quan troïng trong vieäc baûo toàn di saûn cuûa caùc ñoâ thò. Caâu hoûi naøy ñang ngaøy caøng trôû neân roõ raøng vaø caáp baùch taïi caùc ñoâ thò lôùn ôû nöôùc ta. Trong ñoù, TP.HCM ñang traûi qua quaù trình ñoâ thò hoùa nhanh choùng laø moät ví duï ñieån hình. Vôùi toác ñoä ñoâ thò hoùa cuûa thaønh phoá, khoâng gian ñoâ thò lieân tuïc lan roäng veà höôùng caùc vuøng noâng thoân. Vaø nhö moät ñieàu taát yeáu, nhaèm vöôït qua nhöõng raøo caûn toác ñoä ñoâ thò hoùa, naâng cao hieäu quaû söû duïng ñaát ñoâ thò, toái ña hoùa lôïi ích kinh teá, vaø taïo ra quang caûnh moät ñoâ thò hieän ñaïi, thì nhieàu laøng ngheà truyeàn thoáng ñaõ vaø ñang bò xaâm laán daãn tôùi phaù boû ñeå xaây döïng caùc khu ñoâ thò môùi. Thöïc teá naøy ñang dieãn ra baát chaáp söï toàn taïi cuûa caùc laøng ngheà truyeàn thoáng ñaõ mang laïi nhieàu lôïi ích cho cuoäc soáng cuûa ngöôøi daân ôû caùc vuøng ven ñoâ trong suoát nhöõng naêm qua.

Hình 1. Hình aûnh Raïch Baõi Saäy, Chôï Lôùn nhöõng naêm 1950 - Keânh caùc loø goám (Nguoàn: Baùo Kieán Vieät, 2012)

100

SË 71+72 . 2014

Nghieân cöùu naøy laáy TP.HCM laøm ví duï. Ngaøy nay, TP.HCM laø moät trung taâm ñoâ thò lôùn nhaát nöôùc, vôùi caùc hoaït ñoäng kinh teá taøi chính, saûn xuaát, thöông maïi, dòch vuï… mang tính coâng nghieäp hieän ñaïi vaø chuyeân moân cao. Tuy nhieân, beân caïnh caùc hoaït ñoäng kinh teá hieän ñaïi thì thaønh phoá vaãn coù nhöõng hoaït ñoäng kinh teá mang tính thuû coâng, nhaát laø caùc ngheà truyeàn thoáng. Hieän nay, TP. HCM coù khoaûng treân 60 ngaønh ngheà tieåu thuû coâng nghieäp, taäp trung ôû 19 laøng ngheà, nhöng moät soá laøng ngheà noåi tieáng moät thôøi nay chæ coøn laïi nhöõng cô sôû kinh doanh nhoû leû nhö laøng ngheà laøm nhang ôû Quaän 6, Bình Chaùnh hay laøng nem ôû Thuû Ñöùc; ngoaøi ra, coù ngheà quy tuï ñöôïc khaù nhieàu hoä gia ñình tham gia nhö ngheà ñan roå raù, ngheà ñan ñeäm, ngheà baùnh traùng, ngheà goám, ngheà gaïch,… vaø ñaõ hình thaønh neân caùc laøng ngheà truyeàn thoáng. Ngaøy nay, vuøng ñaát Saøi Goøn - Gia Ñònh coøn löu giöõ ñöôïc nhöõng coäng ñoàng cö daân laøm ngheà truyeàn thoáng nhö laøng loø ñaát Phuù Ñònh - Hieäp AÂn, buùn khoâ Phaùp Giôùi, möùt cö xaù Ñöôøng Saét, deät Baûy Hieàn, raïch Loø Goám Chôï Lôùn… Thôøi gian toàn taïi cuûa nhöõng laøng ngheà naøy khoaûng töø 50 ñeán 100 naêm, chaúng haïn laøng deät Baûy Hieàn, xoùm deät Loø Cheùn ñöôïc laäp vaøo naêm 1954–1955 bôûi nhöõng ngöôøi thôï deät ñeán töø caùc vuøng ñaát Quaûng Nam, Quaûng Ngaõi. Laøng ngheà truyeàn thoáng ngoaøi vieäc cung caáp vieäc laøm cho ngöôøi daân trong vuøng coøn cung caáp vieäc laøm cho daân nhaäp cö, ngöôøi laøm dòch vuï cung caáp nguyeân lieäu, dòch vuï tieâu thuï saûn phaåm vaø caùc dòch vuï phuï trôï khaùc.

Quy h oπc h &

Xoùm thuûy tinh Phuù Thoï giuùp cho ngöôøi buoân baùn ve chai theâm thu nhaäp; laøng deät Taân Xuaân, Baûy Hieàn taïo theâm coâng aên vieäc laøm cho ngöôøi thôï nhuoäm; laøng thuoäc da Phuù Thoï taïo vieäc laøm cho ngöôøi thôï sôn vaø ñaùnh boùng da… Laøng ngheà laø nôi coäng ñoàng daân cö theå hieän roõ nhaát loái soáng vaên hoùa vaø yeâu lao ñoäng; soáng ñuøm boïc vaø truyeàn daïy ngheà cho nhau. Ñoàng thôøi, caáu truùc chaët cheõ cuûa laøng ngheà cuõng giuùp haïn cheá nhöõng aûnh höôûng tieâu cöïc cuûa xaõ hoäi, vaø ñoùng goùp tích cöïc vaøo vieäc xaây döïng ñôøi soáng vaên hoùa taïi cô sôû. Khoâng gioáng nhö nhöõng “di tích lòch söû vaên hoùa”, ñaây coøn laø “di saûn soáng” maø hieän nay ñang toàn taïi trong nhöõng khu vöïc phaùt trieån cuûa thaønh phoá. Do ñoù, neáu chính quyeàn thaønh phoá coù chính saùch vaø cô cheá quaûn lyù phuø hôïp ñeå giuùp baûo veä vaø naâng cao giaù trò caùc laøng ngheà truyeàn thoáng trong cô cheá thò tröôøng thì chaéc chaén khoâng chæ coù vuøng ñoâ thò phaùt trieån beàn vöõng maø caùc laøng ngheà truyeàn thoáng cuõng seõ ñoùng goùp tích cöïc vaøo vieäc hình thaønh neân moät vuøng ven ñoâ truø phuù, sung tuùc vaø hoã trôï phaùt trieån cho trung taâm ñoâ thò.

Hình 2. Laøng goám Höng Lôïi, quaän 8 Tp.HCM

Töø nhöõng nhaän ñònh treân, chuùng toâi ñaët muïc tieâu ñeà xuaát moät moâ hình phaùt trieån môùi cho nhöõng laøng truyeàn thoáng ven ñoâ taïi TP.HCM, vôùi yù töôûng chính laø hình thaønh moät khoâng gian hoã trôï chung giöõa vuøng ñoâ thò vaø vuøng ven ñoâ, nhaèm muïc ñích baûo veä caùc di saûn vaên hoùa, duy trì neàn taûng xaõ hoäi, haïn cheá nhöõng nguy cô tieàm aån trong xaõ hoäi vaø taïo ra nhöõng cô hoäi ngheà nghieäp môùi cho ngöôøi daân ñòa phöông.

Vuøng ven ñoâ thò

Caùc vuøng ven ñoâ thò TP.HCM ñeàu naèm trong khu vöïc ñoâ thò hoùa nhanh, neân vieäc môû roäng phaùt trieån caùc khu ñoâ thò môùi ñaõ daãn ñeán vieäc chuyeån ñoåi nhieàu ñaát noâng nghieäp thaønh ñaát ñoâ thò. Trong boái caûnh ñoù, khu vöïc naèm trong vuøng töø noâng thoân ra thaønh thò chaéc chaén seõ chòu bieán ñoäng vaø chuyeån ñoåi maïnh meõ theo höôùng boå sung theâm nhöõng chöùc naêng môùi. Söï hoøa troän caû veà maët kinh teá, xaõ hoäi vaø loái soáng dieãn ra töø vuøng ñoâ thò ra vuøng noâng thoân. Luùc naøy, vuøng ven ñoâ thò coù caùc ñaëc ñieåm chính sau: Thöù nhaát, veà maët khoâng gian, vuøng ven ñoâ naèm ngay gaàn trung taâm ñoâ thò neân ñöôïc höôûng lôïi töø caùc hoaït ñoäng kinh teá ñoâ thò. So vôùi caùc khu vöïc noâng thoân, vuøng ven ñoâ coù cô sôû haï taàng toát hôn, chaúng haïn heä thoáng giao thoâng vaän taûi, ñieän, nöôùc vaø thoâng tin lieân laïc. Quan troïng hôn, vuøng naøy ñöôïc ñònh höôùng phaùt trieån thaønh caùc khu ñoâ thò môùi neân noù nhanh choùng thích nghi vôùi chöùc naêng ñoâ thò. Taát nhieân, noù vaãn coøn khoaûng caùch so vôùi caùc trung taâm ñoâ thò veà cô sôû dòch vuï, cô hoäi vieäc laøm, chaát löôïng giaùo duïc vaø söï tieän nghi trong cuoäc soáng. Thöù hai, veà vaán ñeà nhaân khaåu, vuøng ven ñoâ chuû yeáu coù hai nhoùm cö daân laø ngöôøi daân ñòa phöông vaø ngöôøi nhaäp cö töø caùc vuøng noâng thoân.

t ∏c gi ∂

Quaù trình ñoâ thò hoùa khieán haøng trieäu noâng daân di chuyeån vaøo thaønh phoá tìm vieäc laøm môùi, tuy nhieân, do trình ñoä hoïc vaán vaø kyõ naêng laøm vieäc thaáp, hoï thöôøng gaëp khoù khaên khi caïnh tranh trong thò tröôøng vieäc laøm môùi. Thu nhaäp thaáp, khoâng coù saün nhaø ôû, khoâng coù moái quan heä taïi thaønh phoá laø nhöõng lyù do chuû yeáu khieán daân lao ñoäng löïa choïn soáng taïi caùc vuøng ven ñoâ. Coøn nhöõng ngöôøi daân ñòa phöông laø nhöõng ngöôøi sôû höõu ñaát vaø nhaø ôû, hoï coù theå coøn laøm noâng nghieäp hoaëc cho daân di cö töø noâng thoân thueâ choã ôû. Ngöôøi daân ñòa phöông trôû thaønh haøng xoùm môùi cuûa hoï vaø cuøng sinh soáng, cuøng laøm vieäc vôùi nhau. Thöù ba, veà lôïi ích kinh teá vaø vaên hoùa, söï toàn taïi caùc laøng ngheà truyeàn thoáng ôû TP.HCM ñaõ giaûi quyeát ñöôïc khaù nhieàu lao ñoäng trong laøng ngheà bôûi moät phaàn vì ñieàu kieän tham gia vaøo ngheà thuû coâng khaù ñôn giaûn, ít raøng buoäc phaùp lyù, thaønh phaàn lao ñoäng trong laøng ngheà phong phuù, coù caû ngöôøi giaø, treû nhoû, ngöôøi khoâng bieát chöõ vaø ngöôøi taøn taät… Chính vì vaäy tình hình an ninh traät töï trong caùc laøng ngheà thöôøng oån ñònh, ít ngöôøi thaát nghieäp vaø haïn cheá teä naïn xaõ hoäi. Nhö vaäy, söï toàn taïi cuûa laøng ngheà khoâng chæ ñem ñeán nhöõng lôïi ích veà kinh teá, vaên hoùa maø coøn goùp phaàn laøm oån ñònh veà maët xaõ hoäi cho cuoäc soáng cuûa ngöôøi daân laøng ngheà. Thöù tö, veà vaán ñeà chính saùch cuûa nhaø nöôùc ñoái vôùi hai loaïi ñaát ñoâ thò vaø ñaát noâng nghieäp. Theo ñoù, caùc toå chöùc nhaø nöôùc sôû höõu ñaát ñoâ thò, trong khi ñaát noâng nghieäp thuoäc sôû höõu chung cuûa ngöôøi noâng daân. Ñaát ñoâ thò coù theå ñöôïc giao dòch treân thò tröôøng baát ñoäng saûn, trong khi ñaát saûn xuaát noâng nghieäp bò caám löu haønh, tröø khi chính quyeàn thaønh phoá coù chính saùch chung söû duïng vaøo caùc muïc ñích daân sinh. Ñieàu naøy daãn ñeán ñaát noâng nghieäp bò haïn cheá luaân chuyeån, nhaát laø ñaát naèm ôû ven ñoâ, vaø cuõng khieán cho caùc hoaït ñoäng mua baùn sang nhöôïng baát hôïp phaùt vaãn coù cô hoäi phaùt trieån. Nhöõng ñaëc ñieåm treân cho thaáy ñaát vuøng ven ñoâ mang tính chaát khaù ñaëc bieät caû veà khoâng gian, kinh teá, xaõ hoäi vaø chính saùch. Vaø caùc nghieân cöùu cho ñeán nay veà vai troø, vò trí cuûa caùc laøng ngheà vuøng ven ñoâ chöa giaûi quyeát ñöôïc thaáu ñaùo nhöõng vaán ñeà môùi ñang noåi leân taïi khu vöïc naøy. Vì vaäy, söï ñoåi môùi moâ hình phaùt trieån cuûa caùc laøng ngheà taïi vuøng ven ñoâ caàn taäp trung phaân tích moái quan heä töông taùc giöõa vuøng noâng thoân vaø ñoâ thò trung taâm. Sau ñaây chuùng toâi seõ phaân tích hai moâ hình hieän coù ñoái vôùi caùc laøng ngheà truyeàn thoáng ven ñoâ, töø ñoù daãn ñeán moät moâ hình linh hoaït vaø naêng ñoäng hôn, ñaùp öùng nhu caàu baûo toàn vaø hôïp taùc phaùt trieån.

Caùc moâ hình hieän taïi vaø moâ hình ñeà xuaát

Ñaàu tieân laø moâ hình chuû ñoäng: Ñaây laø moät moâ hình phaùt trieån mang tính töï phaùt vaø chuû ñoäng ñoái vôùi ngöôøi daân ñòa phöông, hoï xuaát phaùt töø nhu caàu phaùt trieån cuûa caù nhaân ñeå laøm thay ñoåi tính chaát caùc baát ñoäng saûn, caûi taïo laøng queâ vôùi chi phí thaáp nhaèm thu lôïi nhuaän tröôùc maét. Chính quyeàn ñòa phöông hay thaønh phoá raát khoù can thieäp vaøo coâng taùc quaûn lyù vaø quy hoaïch ñoâ thò. Nguyeân nhaân ñaàu tieân baét nguoàn töø chính saùch quaûn lyù theo hoä khaåu, caùc gia ñình ñöôïc quaûn lyù theo hoä khaåu thaønh thò hoaëc hoä khaåu noâng thoân. Gia ñình coù hoä khaåu thaønh thò thöôøng ñöôïc höôûng lôïi hôn hoä khaåu noâng thoân töø caùc khoaûn trôï caáp goàm nhaø ôû, y teá, giaùo duïc,… Ngöôøi lao ñoäng töø noâng thoân voán ngheøo khoù, khoâng coù nhaø ôû neân khoâng ñuû khaû naêng thueâ nhaø giaù cao trong thaønh phoá, neân hoï buoäc phaûi löïa choïn vuøng ven ñoâ ñeå sinh soáng, daãn tôùi nhu caàu veà nhaø ôû taïi khu vöïc naøy laø raát lôùn. Keát quaû taát yeáu laø ngöôøi daân dòa phöông bieán nhöõng khu ñaát cuûa mình thaønh nhaø ôû giaù reû cho SË 71+72 . 2014

101

thueâ kieám lôøi. Vieäc xaây döïng nhaø treân ñaát canh taùc cuõ cuûa mình toán ít chi phí vì khoâng maát tieàn söû duïng ñaát, hay lôïi nhuaän cho caùc beân moâi giôùi baát ñoäng saûn. Thöïc teá, ñaát ôû cho moãi gia ñình coøn haïn cheá, trong khi tieàn cho thueâ nhaø tyû leä thuaän vôùi dieän tích xaây döïng, neân ngöôøi daân thöôøng xaây nhaø ôû ñôn giaûn vaø cao taàng, do vaäy nhöõng ngoâi nhaø truyeàn thoáng ñöôïc thay theá bôûi nhaø “hoäp” kieåu caùch gaàn gioáng nhaø trong ñoâ thò. Keát quaû laø caûnh quan cuûa laøng queâ bieán ñoåi nhanh choùng baát chaáp vieäc phaûi baûo veä di tích lòch söû hay truyeàn thoáng voán coù cuûa laøng ngheà. Caùc laøng ngheà truyeàn thoáng nhö laøng ngheà hoa lan, caây kieång Bình Lôïi (Bình Chaùnh), laøng ngheà hoa kieång (quaän Goø Vaáp), hay laøng ngheà nhang Bình Lôïi (Bình Chaùnh) ôû vuøng ven TP. HCM laø nhöõng tröôøng hôïp minh hoïa cho moâ hình chuû ñoäng naøy. Cuøng vôùi toác ñoä ñoâ thò hoùa vaø söï haáp daãn veà vò trí ven ñoâ, ngöôøi daân ñòa phöông nhanh choùng xaây döïng khu daân cö môùi vaø laøm thay ñoåi hình aûnh laøng queâ mình. Tuy nhieân, vieäc xaây döïng nhaø ôû cho thueâ töï phaùt cuûa ngöôøi daân cuõng coù nhieàu taùc ñoäng tieâu cöïc khoâng theå traùnh khoûi. Khoaûng hôn chuïc naêm trôû laïi ñaây, caùc khu vöïc treân ñeàu thaønh moät coâng tröôøng xaây döïng nhoän nhòp, caùc gia ñình ñaõ môû roäng hoaëc caûi taïo laïi nhaø cöûa cho thueâ. Vaø keát quaû laø caáu truùc laøng ngheà bò aûnh höôûng, thaäm chí coù nguy cô maát ñi, caùc coâng trình lòch söû ñaõ bò phaù boû. Ngoaøi ra, vieäc phaùt trieån töï phaùt khoâng coù baøn tay quaûn lyù chung daãn ñeán söï xung ñoät lôïi ích caù nhaân, gaây ra nhieàu vaán ñeà xaõ hoäi phöùc taïp. Do ñoù, moâ hình chuû ñoäng coù veû coù lôïi ích kinh teá ñoái vôùi ngöôøi daân ñòa phöông nhöng laïi raát baát lôïi cho coäng ñoàng noùi chung khi giaù trò vaên hoùa laøng ngheà maát ñi, giaù trò di saûn bò phaù huûy, vaø chính quyeàn ñòa phöông khoâng theå kieåm soaùt ñöôïc caùc hoaït ñoäng kinh teá - xaõ hoäi treân ñòa baøn (Hình 5). Thöù hai laø moâ hình bò ñoäng: Ñaây laø moät moâ hình phaùt trieån mang bò ñoäng ñoái vôùi ngöôøi daân ñòa phöông, nhöng coù lôïi ñoái vôùi chính quyeàn thaønh phoá, do chính quyeàn ñieàu haønh vaø can thieäp töø ban ñaàu. Theo ñoù, chính quyeàn ñòa phöông seõ thoâng qua vieäc quy hoaïch ñoâ thò môùi ñeå thu gom laøng truyeàn thoáng vaøo trong moät caáu truùc nhö kieåu ñoâ thò thu nhoû (Hình 6). Caùc laøng truyeàn thoáng thöôøng bò phaù boû vaø may ra chæ coøn löu giöõ laïi moät vaøi coâng trình lòch söû coù giaù trò hay mang tính tieâu bieåu. Tuy nhieân, nhöõng coâng trình coøn laïi trôû neân ñôn ñoäc vaø taùch bieät so vôùi moâi tröôøng môùi ñöôïc xaây döïng vaø yù nghóa truyeàn thoáng seõ nhanh choùng maát ñi. Coù theå noùi, trong moâ hình thuï ñoäng, chính quyeàn ñòa phöông vaø chính quyeàn ñoâ thò ñoùng vai troø quan troïng trong toaøn boä quaù trình, vaø caùc laøng truyeàn thoáng ñöôïc thay theá baèng khu ñoâ thò môùi trong moät thôøi gian ngaén. Moâi tröôøng thay ñoåi, lieân tuïc môû roäng chöùc naêng kinh teá xaõ hoäi, cuoäc soáng ngöôøi daân boãng choác trôû neân giaøu coù nhôø tieàn ñeàn buø ñaát noâng nghieäp. Chính quyeàn ñòa phöông thu lôïi raát lôùn töø caùc döï aùn chuyeån ñoåi chöùc naêng söû duïng ñaát, phaùt trieån cô sôû haï taàng xaõ hoäi. Tuy nhieân, caùch thöùc caûi taïo truyeàn thoáng laøng thöôøng khaù chuû quan vaø taøn nhaãn, laøm bieán maát nhieàu giaù trò vaên hoùa, lòch söû vaø ngheà truyeàn thoáng. Toùm laïi, neáu coi moâ hình chuû ñoäng laø moâ hình vaän haønh töø döôùi leân, coøn moâ hình bò ñoäng laø söï vaän haønh coå ñieån töø treân xuoáng, thì caû hai moâ hình chöa theå baûo veä hieäu quaû caùc laøng ngheà truyeàn thoáng khu vöïc ven ñoâ. Hai moâ hình naøy chæ xem xeùt lôïi ích ñôn phöông hoaëc cuûa ñoâ thò hoaëc cuûa noâng thoân, chöù khoâng duy trì vaø phaùt trieån quan heä song phöông moät caùch beàn vöõng, laâu daøi. Hay noùi caùch khaùc, hai moâ hình treân khoâng mang laïi lôïi ích ñoâi beân. Töø tình hình thöïc teá ñoù, nghieân cöùu ñeà xuaát moät moâ hình linh hoaït, meàm deûo cho ñoåi môùi laøng truyeàn thoáng ôû ven ñoâ, goïi laø Moâ hình cuøng phaùt trieån. Söï linh hoaït vaø meàm deûo ñeå thích öùng vôùi quaù trình ñoâ thò hoùa laø ñieàu caàn thieát cho vieäc ñoåi môùi laøng ngheà truyeàn thoáng ôû vuøng ven ñoâ.

102

SË 71+72 . 2014

Hình 3. Laøng laøm nhang Bình Chaùnh (Nguoàn: Baùo Kinh teá Saøi goøn, 2014)

Hình 4. Laøng laøm troáng Long An

Hình 5. Sô ñoà cô cheá Moâ hình chuû ñoäng

Hình 6. Sô ñoà cô cheá Moâ hình bò ñoäng

Hình 7. Sô ñoà cô cheá Moâ hình cuøng phaùt trieån

Qu y h oπc h &

Veà maët khaùi nieäm, ban ñaàu “Hôïp taùc phaùt trieån” laø moät khaùi nieäm sinh hoïc, ñeà caäp ñeán söï thay ñoåi cuûa moät ñoái töôïng sinh hoïc gaây ra bôûi söï thay ñoåi cuûa moät ñoái töôïng khaùc coù lieân quan. Caùc beân trong moái quan heä hôïp taùc phaùt trieån gaây taùc ñoäng laãn nhau, vaø aûnh höôûng ñeán söï phaùt trieån cuûa nhau. Töø ñoù, ñeå tìm kieám moät khaû naêng coù lôïi cho caû ñoâi beân thì phaûi linh hoaït vaø khoân kheùo xöû lyù moái quan heä ña cöïc giöõa caùc beân nhaèm ñaït ñöôïc söï phaùt trieån moät caùch naêng ñoäng, chöù khoâng phaûi chæ ñaït ñöôïc phaùt trieån nhanh choùng ñôn phöông maø phaûi traû giaù baèng söï hy sinh lôïi ích cuûa ngöôøi khaùc. Chuùng toâi vaän duïng khaùi nieäm hôïp taùc phaùt trieån naøy vaøo vieäc xaây döïng moâ hình ñoåi môùi laøng ngheà truyeàn thoáng vuøng ven ñoâ, baèng caùch toân troïng söï toàn taïi vaø phaùt trieån cuûa caû khu ñoâ thò vaø vuøng noâng thoân ven ñoâ. Nhöõng yù töôûng chính ñöôïc cuï theå hoùa nhö sau: n Veà maët khoâng gian ñoâ thò, quaù trình ñoåi môùi caàn toái öu hoùa caáu truùc khoâng gian taïi khu vöïc giöõa thaønh phoá vaø vuøng noâng thoân ven ñoâ; n Veà maët thôøi gian, quaù trình chuyeån ñoåi caàn laâu daøi lieân tuïc vaø hoäi nhaäp daàn daàn, chöù khoâng theå laø söï chuyeån ñoåi hay thay theá moät sôùm moät chieàu vaø rôøi raïc; n Veà maët phöông phaùp thöïc hieän, khu ñoâ thò vaø vuøng noâng thoân caàn ñöôïc ñònh höôùng quy hoaïch cho söï chuyeån ñoåi vaø thích nghi daàn daàn, bôûi coâng taùc baûo toàn di tích seõ khoâng traùnh khoûi aûnh höôûng veà quyeàn lôïi ñoái vôùi caùc ñoái taùc. Treân cô sôû nhöõng phaân tích treân ñaây, nghieân cöùu naøy ñeà nghò aùp duïng caùc nguyeân taéc sau trong quaù trình ñoåi môùi laøng ngheà vuøng ven ñoâ: n Ñeå baûo veä di saûn vaên hoùa; n Ñeå ñaûm baûo lôïi ích cuûa ngöôøi daân ñòa phöông; n Ñeå hoã trôï hieäu quaû cho ngöôøi daân nhaäp cö; n Ñeå naâng cao giaù trò ñaát ñai. Moâ hình cuøng phaùt trieån naøy seõ ñaùp öùng nhu caàu phaùt trieån cuûa caû vuøng ñoâ thò vaø noâng thoân, höôùng tôùi giaûi phaùp caân baèng vaø cuøng coù lôïi cho moãi vuøng vaø thích öùng vôùi söï ñoåi môùi. Vì theá, noù coù yù nghóa quan troïng trong vieäc caûi taïo nhöõng ngoâi laøng truyeån thoáng ôû vuøng ven ñoâ. Moâ hình hôïp taùc phaùt trieån ñöôïc moâ taû trong sô ñoà toång hôïp döôùi ñaây (Hình 7). Trong ñoù, moät cô caáu toå chöùc hôïp taùc nhieàu thaønh phaàn ñöôïc thaønh laäp, bao goàm ngöôøi daân, chính phuû,

caùc nhaø ñaàu tö vaø daân nhaäp cö töø nôi khaùc. Moät cô cheá trao ñoåi, giaùm saùt laãn nhau giöõa caùc beân lieân quan ñöôïc aùp duïng ñeå hình thaønh neàn taûng quyeàn lôïi vaø nghóa vuï cuûa moãi beân. Ñoàng thôøi, hình thaønh neân moät khu vöïc trung chuyeån giöõa vuøng noâng thoân vaø vuøng ñoâ thò, ñoùng vai troø nhö moät khoâng gian chuyeån giao töø caùc laøng ngheà truyeàn thoáng vaøo trung taâm ñoâ thò. Bôûi phaân tích caùc hieän töôïng thöïc tieãn cho thaáy neáu khoâng coù khoâng gian trung chuyeån naøy thì laøng truyeàn thoáng seõ bò phaù vôõ bôûi laøn soùng ñoâ thò hoùa. Caùc chính saùch hoã trôï nhö vay laõi suaát thaáp töø ngaân haøng, chuyeån ñoåi ñaát noâng nghieäp, cho theá chaáp, chuyeån nhöôïng ñaát ñai, hay thaønh laäp caùc quyõ caûi taïo laøng truyeàn thoáng, quyõ vieäc laøm,… seõ ñöôïc aùp duïng ñeå ñaûm baûo taát caû caùc ñoái töôïng ñeàu ñöôïc höôûng lôïi laâu daøi vaø beàn vöõng. Trong Moâ hình cuøng phaùt trieån treân, caùc laøng truyeàn thoáng ñöôïc coi laø “Khu vöïc göûi”, vaø khu vöïc chuyeån ñoåi & phaùt trieån ñöôïc coi laø “Khu vöïc nhaän”. Khi ñaát ñai cuûa laøng ñöôïc chuyeån nhöôïng moät caùch chính thöùc cho Khu vöïc nhaän, laøng seõ ñöôïc baûo veä thay vì phaùt trieån töï phaùt döôùi baøn tay cuûa caùc saøn baát ñoäng saûn. Khu vöïc nhaän seõ trôû thaønh moät vuøng trung chuyeån, laøm haøi hoøa moái quan heä giöõa khu ñoâ thò vaø khu vöïc noâng thoân, ñoàng thôøi laøm taêng giaù trò ñaát ñai vuøng ven ñoâ naøy. Thoâng qua caùc chính saùch cuï theå, chính phuû hoã trôï “Khu vöïc nhaän” ñöôïc giaûm thueá hoaëc cho caùc khoaûn vay tín duïng, vay döï aùn ñeå naâng cao chaát löôïng coäng ñoàng laøng truyeàn thoáng. Toùm laïi, nguyeân taéc cô baûn cuûa moâ hình hôïp taùc naøy laø thuùc ñaåy söï töông taùc vaø phaùt trieån cuûa caû vuøng noâng thoân vaø vuøng ñoâ thò thoâng qua vieäc thaønh laäp moät khu vöïc trung gian, nhaèm muïc ñích baûo veä di saûn vaên hoùa, duy trì neàn taûng xaõ hoäi, haïn cheá nhöõng nguy cô tieàm aån trong xaõ hoäi, cung caáp choã ôû hôïp lyù cho daân nhaäp cö vaø taïo ra nhöõng cô hoäi ngheà nghieäp môùi cho ngöôøi daân ñòa phöông.

Keát luaän

Laøng ngheà truyeàn thoáng laø ñoái töôïng raát deã bò toån thöông trong quaù trình ñoâ thò hoùa, vaø luoân toàn taïi vaán ñeà xaâm phaïm vaø phaù huûy caùc di saûn vaên hoùa, truyeàn thoáng. Vì theá ñieàu quan troïng laø caùc di saûn ñoù phaûi ñöôïc baûo toàn vaø duy trì. Laøm theá naøo ñeå baûo toàn caùc laøng truyeàn thoáng ñang bò ñe doïa bôûi quaù trình ñoâ thò hoùa laø moät vaán ñeà quan troïng trong

t ∏c gi ∂

vieäc baûo toàn di saûn cuûa caùc ñoâ thò Vieät Nam. Vaán ñeà quan troïng laø söï caân baèng giöõa lôïi ích kinh teá vaø lôïi ích xaõ hoäi, cuõng nhö giöõa lôïi ích ngaén haïn vaø lôïi ích laâu daøi. Caàn coù cô cheá ñaëc thuø ñeå phaân phoái lôïi ích cho caùc beân lieân quan, ñaëc bieät laø ñoái vôùi nhöõng nhoùm laøng ngheà deã bò toån thöông chính laø vaán ñeà quan troïng maø caùc nhaø hoaïch ñònh chính saùch caàn phaûi xem xeùt. Töø keát quaû nghieân cöùu treân, moâ hình cuøng phaùt trieån mang tính ñoåi môùi vaø naêng ñoäng ñeå baûo veä hieäu quaû caùc laøng ngheà truyeàn thoáng khu vöïc ven ñoâ thò, noù mang nhieàu ñieåm khaùc bieät so vôùi hai moâ hình chuû ñoäng vaø bò ñoäng ñaõ phaân tích phaàn treân. Moâ hình cuøng phaùt trieån laø söï töông phaûn vaø ñaùp öùng nhu caàu phaùt trieån song haønh cuûa caû hai beân, moät giaûi phaùp ñoâi beân cuøng coù lôïi maø trong ñoù moãi beân coù theå ñoåi môùi, thích öùng vaø chuyeån ñoåi daàn daàn theo höôùng tích cöïc. Theo moâ hình naøy, vieäc huy ñoäng nguoàn voán ñaàu tö cho vuøng ñoâ thò seõ ñöôïc thöïc hieän qua nhöõng caù nhaân, toå chöùc trung gian ñeå ñaûm baûo nguoàn voán ñoù ñöôïc phaân phoái moät caùch hieäu quaû, ñuùng muïc ñích. Trong moâ hình vaän haønh naøy, caùc di saûn vaên hoùa truyeàn thoáng seõ ñöôïc chuù yù baûo veä, duy trì neàn taûng xaõ hoäi, haïn cheá nhöõng nguy cô tieàm aån trong xaõ hoäi vaø taïo ra nhöõng cô hoäi ngheà nghieäp môùi cho ngöôøi daân ñòa phöông. Nghieân cöùu veà moâ hình cuøng phaùt trieån naøy cho caùc laøng truyeàn thoáng taïi TP.HCM tuy môùi chæ ôû quy moâ nhoû, nhöng coù yù nghóa thuùc ñaåy söï ñoåi môùi vaø phaùt trieån beàn vöõng caùc laøng truyeàn thoáng ven ñoâ thò ôû TP.HCM vaø caùc ñoâ thò lôùn treân caû nöôùc trong thôøi kyø hoäi nhaäp quoác teá. * Tröôøng Ñaïi hoïc Toân Ñöùc Thaéng. - Soá 19 ñöôøng Nguyeãn Höõu Thoï, P. Taân Phong,Quaän 7, TP. Hoà Chí Minh. - Email: ngoleminh@tdt.edu.vn

TAØI LIEÄU THAM KHAÛO [1] Huyønh Ngoïc Thu. Laøng ngheà thuû coâng taïi TP.HCM Ñònh höôùng phaùt trieån. Saùch Vuøng kinh teá troïng ñieåm phía Nam: Nhöõng vaán ñeà kinh teá – vaên hoùa – xaõ hoäi. NXB Toång hôïp TP. HCM, 2004. [2] Toân Nöõ Quyønh Traân. Laøng ngheà thuû coâng truyeàn thoáng taïi TP. HCM. NXB Treû TP. HCM, 2002. [3] Phan Thò Yeán Tuyeát. Ngheà vaø xoùm ngheà thuû coâng ôû Nam boä. NXB Treû, 2002 [4] Buøi Vaên Vöôïng. Laøng ngheà thuû coâng truyeàn thoáng Vieät Nam. NXB Vaên Hoùa, Haø Noäi, 1998 [5] Wu Keqing. Co-evolution: A model for renovation of traditional villages in urban fringe of Guangzhou. Journal of Asian Architecture and Building Engineering, (8) 2014.

SË 71+72 . 2014

103

Taïo döïng khoâng gian coâng coäng ñoâ thò

trÎ thµnh n¨i chËn

QUY HOAÏCH

& TAÙC GIAÛ

ThS. Traàn Thò Vieät Haø

Khoa Quy hoaïch - Tröôøng Ñaïi hoïc Kieán truùc TP.HCM

Public places, that connect people socially, are created in some areas of cities helping enhancing residents’s quality of life and creating senses of area identity. Successful places enable urban planners and urban managers to produce better social and familiar environments for citizens. To achieve those objectives, it is necessary to establish a process and identify the participation rates of involved parties. 104

SË 71+72 . 2014

Nôi choán laø gì?

Xuaát hieän töø thaäp nieân 60, khaùi nieäm veà nôi choán vaø kieán taïo nôi choán ñaõ ñöôïc phoå bieán raát roäng raõi. Coù nhieàu ñònh nghóa veà nôi choán ñöôïc ñöa ra bôûi caùc nhaø nghieân cöùu, töø Fred Lutherman [1] ñaõ moâ taû nôi choán baèng nhöõng ñaëc ñieåm veà vò trí vaø moái quan heä vôùi boái caûnh xung quanh. Caùc nôi choán luoân hình thaønh vaø phaùt trieån coù söï chuyeån ñoåi khoâng ngöøng khi coù nhöõng thay ñoåi veà vaên hoùa, nhieàu thaønh toá môùi ñöôïc hình thaønh vaø nhieàu thaønh toá cuõ laïi bò maát ñi. OÂng ñöa ra khaùi nieäm: “Nôi choán laø moät thöïc theå duy nhaát, laø söï hoøa quyeän giöõa yeáu toá töï nhieân vaø vaên hoùa taïo ra söï khaùc bieät giöõa nôi naøy vôùi nôi khaùc”. Vôùi goùc nhìn khaùc, trong cuoán “Giôùi thieäu veà thieát keá caûnh quan” cuûa Motloch [2] ñaõ vieát veà nôi choán nhö laø saûn phaåm tinh thaàn cuûa nhöõng traûi nghieäm khoâng gian trong moät thôøi gian nhaát ñònh, vaø xem nôi choán laø “moät yù nghóa ñöôïc gaùn cho khung caûnh” baèng “söï nhaän thöùc vaø söï am hieåu veà moâi tröôøng”. Moät tröôøng phaùi nöõa, ñoù laø David V. Canter vôùi cuoán “Taâm lyù cuûa ñòa ñieåm”[3] raèng nôi choán chöùa ñöïng ñaày ñuû caùc yeáu toá veà ñòa lyù, xaõ hoäi vaø veà kieán truùc taïi ñoù, nôi choán laø keát quaû cuûa moái quan heä giöõa caùc khaùi nieäm, hoaït ñoäng vaø caùc thuoäc tính vaät lyù. OÂng ñöa ra quan ñieåm veà xaùc ñònh nôi choán döïa treân nhöõng thuoäc tính ñaõ ñöôïc con ngöôøi moâ taû. moät taùc giaû khaùc, Edward Relph, trong cuoán saùch “Nôi choán vaø phi nôi choán”, oâng quan nieäm nôi choán ñöôïc xem nhö laø “nhöõng traûi nghieäm khoâng

Q u y h oπc h &

t ∏c gi ∂

mang tính chuyeân moân” [4]. Relph ñöa ra khaùi nieäm veà nôi choán thoâng qua nhieàu yeáu toá nhö khung caûnh, leã nghi, taäp tuïc sinh hoaït, hoaït ñoäng haøng ngaøy, kinh nghieäm caù nhaân vaø nhöõng moái quan taâm taïi nôi naøy cuõng nhö caùc taùc ñoäng töø nôi khaùc. Baûn chaát cuûa nôi choán vaø yù nghóa nôi choán laø moät khía caïnh khoâng theå thieáu cuûa cuoäc soáng vaø traûi nghieäm cuûa con ngöôøi trong noù. Thoâng qua nhöõng nghieân cöùu veà vò trí, khung caûnh xung quanh vaø söï töông taùc cuûa con ngöôøi…, oâng nhaán maïnh “söï gioáng nhau lieân tuïc cuûa nôi choán ñeå phaân bieät vôùi nhöõng nôi khaùc”. Nôi choán laø taäp hôïp caùc hoaït ñoäng vaø döï ñònh maø con ngöôøi traûi nghieäm qua nhöõng söï kieän khi con ngöôøi toàn taïi trong ñoù. Taùc giaû ñaùnh giaù ñöôïc söï caàn thieát cuûa nôi choán trong traûi nghieäm cuûa con ngöôøi vaø chòu aûnh höôûng bôûi nhöõng ñaëc tröng cuûa nôi choán ñoù.

nhìn. Moät nôi choán tieáp caän toát laø nôi maø coù theå ñi ñeán vaø ñi xuyeân qua noù moät caùch deã daøng, noù coù theå ñöôïc nhìn thaáy roõ raøng vaø môøi goïi.

Toùm laïi, Nôi choán laø moät phaàn cuûa khoâng gian ñòa lyù, vaø ñöôïc ñònh nghóa laø “moät phaïm truø coù yù nghóa” [4]. Vì vaäy, nôi choán coù caáu truùc ñöôïc moâ taû nhö laø söï keát hôïp cuûa khoâng gian vaø yeáu toá ñaëc tröng cuûa noù.

n Thuoäc

Khaùi nieäm veà nôi choán, bao goàm khoâng gian ba chieàu vaø caû nhaän thöùc veà khoâng gian. Trong ñoù, “nhaän thöùc veà khoâng gian” chính laø chieàu thöù tö, phaûn aùnh söï caûm nhaän tröøu töôïng baèng traûi nghieäm haøng ngaøy trong khoâng gian ñoù. Khaùi nieäm “Nôi choán” haøm chöùa moät giaù trò vöôït qua khoûi yù nghóa veà moät ñòa ñieåm bình thöôøng. Noù khoâng nhöõng ñöôïc theå hieän qua ñaëc tröng cuûa caùc yeáu toá vaät theå trong khoâng gian maø coøn ñöôïc theå hieän bôûi giaù trò phi vaät theå cuûa khoâng gian ñoù. Nhaän dieän nôi choán döïa treân nhöõng traûi nghieäm vaø caûm nhaän cuûa con ngöôøi thoâng qua hoaït ñoäng neân thuôøng mang tính chuû quan. Nôi choán ñöôïc phaûn aùnh qua caùc yeáu toá ñaëc tröng sau: n Nôi choán bieåu thò moái lieân heä giöõa caùc yeáu toá toàn taïi trong moâi tröôøng töï nhieân vaø moâi tröôøng xaây döïng taïo thaønh khung caûnh ñoâ thò. n Nôi choán theå hieän moái lieân heä giöõa hoaït ñoäng con ngöôøi trong moâi tröôøng cuï theå, hình thaønh giaù trò ñaëc tröng cuûa ñoâ thò. n Nôi choán phaûn aùnh maïnh meõ quaù trình hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa ñoâ thò.

Veà hoaït ñoäng – söû duïng: Ñaây laø thaønh phaàn quan troïng cuûa nôi choán, khi khoâng coù hoaït ñoäng, khoâng gian seõ trôû neân troáng traûi. Muoán coù moät nôi choán thaønh coâng thì ngöôøi daân phaûi bò loâi keùo vaøo caùc hoaït ñoäng cuûa nôi naøy. Vieäc toå chöùc khoâng gian ña daïng giuùp con ngöôøi tìm thaáy nhieàu lyù do ñeå ñeán vaø naùn laïi trong khoâng gian.

n Veà

tính tieän nghi vaø phaùt hoïa hình aûnh: Khoâng gian phaûi aám cuùng vaø taïo neân hoïa moät hình aûnh ñeïp. Ngöôøi söû duïng caûm nhaän ñöôïc hoï thöïc söï söï an toaøn, phaûi coù caûm giaùc thoaûi maùi khi ôû trong ñoù, traùnh tình traïng bieán khoâng gian thaønh “nôi – khoâng – ngöôøi”.

tính xaõ hoäi cuûa nôi choán: Ñaây laø ñieàu maø nôi choán raát khoù ñaït ñöôïc, khoâng chæ veà maët vaät theå maø caû veà yeáu toá con ngöôøi. Khoâng gian vaø caû ngöôøi trong khoâng gian naøy phaûi thaân thieän hoøa ñoàng. Khi moïi ngöôøi ñeán ñaây, hoï coù caûm giaùc thoaûi maùi khi giao tieáp vôùi ngöôøi laï, caûm thaáy gaén keát vôùi coäng ñoàng vaø vôùi khoâng gian ñoù. Moät nôi choán toá laø nôi maø moïi ngöôøi mong muoán ñöôïc hoäi hoïp, mong muoán quay trôû laïi vaø ñeán nhieàu laàn.

Nhö vaäy, theá naøo laø moät nôi choán thaønh coâng?

Nôi choán tuyeät vôøi luoân ñöôïc xem laø nhöõng “nôi thöïc söï”. Nôi maø con ngöôøi hoaøn toaøn caûm thaáy thoaûi maùi, vaø coù caûm giaùc “thuoäc veà”. Khoâng coù ñònh nghóa roõ raøng vaø mang tính aùp ñaët cho moät nôi choán tuyeät vôøi, vaø coù leõ moät nôi choán thöïc söï thì sinh khí laø raát quan troïng. Thaønh coâng hay thaát baïi cuûa moät nôi choán khoâng theå ño löôøng baèng taøi chính boû ra hay ñöôïc ñaùnh giaù trong nhöõng phoøng hoïp kín maø phaûi ñöôïc caûm nhaän baèng chính nhöõng ngöôøi söû duïng ôû taïi nôi ñoù. Moät ñòa ñieåm gaàn guõi, thaân thuoäc trong baàu khoâng khí aám aùp vaø an toaøn luoân níu chaân ngöôøi ôû laïi daøi laâu trong khoâng gian ñoù. Moät nôi choán tuyeät vôøi luoân ñöôïc bao phuû bôûi ñaày aép caùc hoaït ñoäng coäng ñoàng, töø saùng sôùm ñeán chieàu toái, trong taát caû nhöõng muøa cuûa naêm. Ñaùnh giaù baèng thöïc tieãn khoâng gian coâng coäng thaønh coâng treân theá giôùi, moät nôi choán tuyeät vôøi laø nôi maø theo toå chöùc Döï aùn cho nhöõng khoâng gian coâng coäng [5] ñeà xuaát phaûi coù boán thuoäc tính quan troïng [xem hình 1]. n Veà tieáp caän vaø keát noái: Ñeå ñaùnh giaù khaû naêng tieáp caän cuûa moät nôi choán caàn phaûi xem xeùt ñeán söï keát noái vôùi khu vöïc xung quanh. Nôi naøy phaûi ñöôïc tieáp caän vaø lieân keát thuaän tieän vôùi nhöõng nôi choán quan troïng khaùc trong khu vöïc baèng caùc tuyeán ñöôøng vaø caû thoâng qua taàm

Hình 1: Coâng cuï ñaùnh giaù söï thaønh coâng cuûa moät nôi choán. (Nguoàn: Project for Puplic Spaces)

Ví duï veà moät khoâng gian coâng coäng thaønh coâng: Khoâng gian coâng coäng ngoaøi trôøi nôi ñaët caàu taøu Pier 39 – khu vöïc “Fisherman’s Wharf” – vònh San Francisco – Myõ. Ñaây laø moät trong nhöõng ñieåm du lòch saàm uaát vaø noåi tieáng nhaát ôû phía Taây Hoa Kyø, Fisherman Wharf laø nôi ñöôïc bieát ñeán vôùi caùc ñieåm ñeán haáp daãn nhö Pier 39, trung taâm mua saém Cannery, quaûng tröôøng Ghirardelli, caùc baûo taøng taïi Fisherman Wharf, hoà caù cuûa Vònh, vaø Coâng vieân Lòch söû veà haøng haûi quoác gia San Francisco [Hình 2]. Beán taøu soá 39 laø moät trong nhöõng ñieåm thu huùt chính cuûa San Francisco. Nhöõng ñoùng goùp chính ñeå laøm neân hình aûnh khu vöïc, laø moät trong nhöõng ñieåm thu huùt chính cuûa khu Fisherman’s Wharf - vònh San Francisco. Noù khoâng quaù lôùn, nhöng coù raát nhieàu hoaït ñoäng ña daïng vôùi nhöõng vò trí quan saùt vònh San Francisco ñoäc ñaùo ñaõ laøm cho moïi ngöôøi khoâng theå queân vaø goùp phaàn raát lôùn vaøo phaùt trieån kinh teá ñòa phöông. SË 71+72 . 2014

105

Khu caàu caûng 39 coù lòch söû hình thaønh khaù laâu, “Fisherman’s Wharf” laø teân goïi vaø cuõng laø ñaëc ñieåm khu vöïc naøy töø nhöõng ngaøy ñaàu thaønh laäp, khi thaønh phoá trong côn soát vaøng vaøo nhöõng naêm 1849. Giai ñoaïn ñaàu, nhöõng ngö daân ngöôøi YÙ nhaäp cö ñaõ ñònh cö taïi khu vöïc naøy vaø ñaùnh baét cua Dungeness, töø ñoù hình thaønh neân nhöõng ñoäi taøu bieån raát noåi tieáng. Cho ñeán ngaøy nay, nôi naøy vaãn laø caên cöù cuûa ñoäi taøu ñaùnh caù vònh San Francisco. Nhöõng naêm töø 1970 ñeán 1980, Fisherman’s Wharf ñaõ ñöôïc taùi phaùt trieån thaønh ñieåm thu huùt khaùch du lòch thu huùt ñöôïc raát nhieàu ngöôøi tham gia, nhöng hieän nay khu vöïc naøy vaãn laø nôi coù nhieàu ngö daân hoaït ñoäng vôùi ñoäi taøu cuûa mình. Nhöõng yeáu toá taïo neân ñieåm ñaëc bieät cuûa khu vöïc naøy chính laø caùc tuyeán lieân keát xung quanh beán taøu raát roäng vaø mang ñaäm giaù trò lòch söû cuûa nôi naøy. Ñoàng thôøi, kieåu kieán truùc theå hieän hình aûnh cuûa nhöõng cao boài nöôùc Myõ cuûa nhöõng naêm 49’ ñaõ laøm cho khu vöïc trôû neân ñoäc ñaùo vaø thu huùt raát nhieàu söï quan taâm. Veà tính tieáp caän vaø keát noái: Moïi ngöôøi coù theå ñi taát caû caùc nôi töø caùc beán taøu naøy nhö Vònh San Francisco, ñaûo Alcatraz,… Veà tính söû duïng vaø hoaït ñoäng: Moïi ngöôøi coù theå xem caùc con haûi caåu ôû phía beân traùi cuûa beán taøu vaø xem bieåu dieãn ñöôøng phoá taïi nhieàu ñoaïn khaùc nhau ôû trong Trung taâm. Treû em coù theå chôi troø keùo quaân xe baèng xe ngöïa goã ôû San Francisco trong khi thanh nieân coù theå taûn boä thö thaùi treân nhöõng con ñöôøng coù maùi voøm, tham gia nhöõng troø tieâu khieån khaùc vaø coù theå tìm hieåu theâm veà nôi naøy thoâng qua baûo taøng Vònh. Nhöõng hoaït ñoäng ñaõ dieãn ra ña daïng, loâi keùo daân ñòa phöông vaø caû khaùch du lòch cuøng tham gia. Choã ngoài ñöôïc boá trí ôû nhieàu nôi nhöng haàu nhö bò phuû kín trong nhöõng ngaøy cuoái tuaàn, khi coù ñoâng ngöôøi ñeán ñaây. Veà tính tieän nghi vaø phaùt hoïa hình aûnh: Töø beân ngoaøi, coù veû nhö nôi ñaây khoâng coù gì ñaëc bieät, nhöng nhöõng ngöôøi tham quan seõ thay ñoåi caùch nhìn moät khi böôùc vaøo. Beán taøu luoân taáp naäp moãi khi môû cöûa vaø luoân ñöôïc laáp ñaày bôûi caùc gia ñình, baïn beø vaø du khaùch gheù thaêm. Fisherman Wharf laø nôi dieãn ra nhieàu söï kieän chính cuûa San Francisco, bao goàm caû moät theá giôùi phaùo hoa ñaày ñaúng caáp vaøo ngaøy 4/7. Khi ñeán ñaây, moïi ngöôøi caûm nhaän ñöôïc baùnh xe lòch söû cuûa San Francisco döøng laïi ngay tröôùc maët. Khu vöïc noåi tieáng nhaát taïi ñaây chính laø caàu taøu 39, nôi coù haøng traêm nhaø haøng phuïc vuï haûi saûn töôi soáng, ñaëc bieät laø cua Dungeness khoång loà vaø suùp soø... Beân caïnh ñoù laø nhöõng con haûi caåu ñaõ cö truù taïi ñaây keå töø traän ñoäng ñaát Loma Prieta vaøo naêm 1989, du khaùch coù theå ngaém nghía vaø chôi ñuøa vôùi chuùng treân beán taøu laép gheùp baèng goã. Ñieåm haáp daãn khaùc trong khu vöïc naøy coøn laø Hyde Street Pier noái vôùi caàu Golden Gate, laø cöûa ngoõ cuûa khu vöïc vònh San Francisco… Thuoäc tính xaõ hoäi cuûa nôi choán: Ngöôøi daân soáng taïi ñaây raát thaân thieän vaø ñaây cuõng laø nôi thu huùt nhieàu du khaùch ñeán. Cuoäc soáng taïi khu vöïc naøy döôøng nhö khoâng bao giôø keát thuùc, ñoù chính laø nhöõng ñieåm laøm neân neùt ñoäc ñaùo cuûa khu caàu caûng 39 taïi Vònh San Francisco.

106

SË 71+72 . 2014

Hình 2: Khoâng gian coâng coäng ngoaøi trôøi nôi ñaët caàu taøu Pier 39 – khu vöïc “Fisherman’s Wharf” – vònh San Francisco – Myõ (Nguoàn: Google map)

Hình 3: Sô ñoà caùc böôùc thöïc hieän cuûa kieán taïo khoâng gian ñeå trôû thaønh nôi choán. (Nguoàn: taùc giaû)

Kieán taïo caùc khoâng gian coâng coäng thaønh nôi choán

Ñoái vôùi ñoâ thò, nôi choán thöôøng ñöôïc xem xeùt chính laø caùc khoâng gian coâng coäng, ñaëc bieät laø caùc khoâng gian coâng coäng ngoaøi trôøi, nôi thöôøng xuyeân dieãn ra caùc hoaït ñoäng, vaø thöôøng ñöôïc ví nhö phoøng khaùch cuûa moät caên nhaø. Ñoù coù theå laø coâng vieân, quaûng tröôøng thaønh phoá, hay moät khu daân cö hay ñôn giaûn hôn nöõa, noù coù theå laø moät goùc phoá, moät khu vöôøn hay nhöõng ñòa ñieåm coâng coäng khaùc. Ñeå coâng taùc kieán taïo thaønh coâng, vieäc ñeà xuaát keá hoaïch luoân ñöôïc xem troïng trong quaù trình thöïc hieän vieäc taïo laäp nôi choán töø caùc khoâng gian naøy. Caùc böôùc thöïc hieän cuûa trong vieäc taïo laäp nôi choán theo trình töï nhö hình 3.

Söï tham gia cuûa caùc beân lieân quan trong quy trình kieán taïo nôi choán

Trong quaù trình kieán taïo khoâng gian coâng coäng trong ñoâ thò nhaèm taïo laäp nôi choán, coù raát nhieàu ngöôøi lieân quan ñeán chöông trình naøy, töø nhöõng ngöôøi naém

Q u y h oπc h &

giöõ vai troø quyeát ñònh döï aùn nhö chuû ñaàu tö, ngöôøi can thieäp vaøo döï aùn bao goàm nhaø quaûn lyù, ngöôøi coù chuyeân moân... cho ñeán caùc beân tham gia nhö cô quan truyeàn thoâng... Tuy nhieân, ngöôøi daân môùi chính laø nhöõng ngöôøi thuï höôûng vaø laø ngöôøi söû duïng tröïc tieáp caùc khoâng gian naøy. Hoï môùi chính laø ngöôøi duy trì hoaït ñoäng vaø xaây döïng nôi choán ngaøy caøng coù yù nghóa hôn. Do vaäy, veà toång quan, coù naêm nhoùm ngöôøi chính seõ tham gia vaøo chöông trình kieán taïo caùc khoâng gian sinh hoaït coâng coäng trong ñoâ thò theo töøng giai ñoaïn khaùc nhau, bao goàm: ngöôøi söû duïng, chính quyeàn, chuû ñaàu tö, nhaø chuyeân moân, nhoùm ngöôøi khaùc [Hình 4].

Hình 4: Baûng söï tham döï cuûa caùc beân lieân quan (nguoàn: taùc giaû)

Tuy nhieân, möùc ñoä tham gia cuûa caùc beân lieân quan khoâng gioáng nhau. Hieän nay, ngöôøi söû duïng laïi khoâng giöõ vai troø tham gia trong coâng taùc naøy. Tuy nhieân, kieán taïo khoâng gian nhaèm taïo laäp nôi choán thaønh coâng cho khu vöïc laïi ñaùnh giaù raát cao vai troø cuûa ngöôøi söû duïng, ñaây laø moät böôùc phaùt trieån cuûa coâng taùc quy hoaïch vaø thieát keá ñoâ thò. Ngöôøi thuï höôûng khoâng naèm ôû möùc ñoä ñöôïc thoâng baùo maø hoï coøn laø ngöôøi cuøng haønh ñoäng trong quaù trình kieán taïo khoâng gian taïo neân giaù trò cho caùc ñoâ thò.

Taïo döïng moät nôi choán thaønh coâng

Ñeå khoâng gian sinh hoaït coâng coäng trôû thaønh nôi choán toát, caàn ñaûm baûo nguyeân taéc: n Tieán trình kieán taïo khoâng gian coâng coäng ñeå taïo laäp nôi choán raát linh hoaït do vaäy khaùi nieäm “chöông trình haønh ñoäng” ñöôïc söû duïng nhieàu hôn. Tieán trình kieán taïo naøy khoâng phaûi laø quy trình quy hoaïch xaây döïng.

t ∏c gi ∂

n Kieán taïo nôi choán phuï thuoäc vaøo baûn saéc caùc khu vöïc vaø boái caûnh cuûa coäng ñoàng, moãi khu vöïc coù nhöõng ñaëc ñieåm rieâng neân khoâng coù coâng thöùc chung cho chöông trình kieán taïo nôi choán. n Trong töøng böôùc thöïc hieän, vieäc öu tieân laø caàn coù coâng taùc ñaùnh giaù

ñeå thích nghi vaø ñieàu chænh kòp thôøi trong quaù trình giaûi quyeát vaán ñeà.

Ñoái vôùi vieäc kieán taïo nhöõng khoâng gian sinh hoaït coâng coäng, chöông trình haønh ñoäng cho caùc khoâng gian naøy khoâng chæ goùi goïn trong vieäc “thieát keá - xaây döïng - vaän haønh” maø coøn caû trong caùch thöùc quaûn lyù nhaèm taïo neân “baàu khoâng khí” taùc ñoäng tích cöïc ñeán ngöôøi söû duïng. Töø quaù trình toå chöùc khoâng gian, cho ñeán vieäc söû duïng vaø quaûn lyù lôùp voû vaät theå ñeå giuùp moïi ngöôøi coù theå ôû laïi laâu hôn vaø duy trì khoâng gian naøy [Hình 5]. Toùm laïi, khoâng gian coâng coäng trong ñoâ thò ñöôïc hình thaønh vaø xaùc ñònh khoâng chæ bôûi yeáu toá vaät theå maø caû yeáu toá phi vaät theå, ñöôïc con ngöôøi traûi nghieäm vaø caûm nhaän thoâng qua caùc hoaït ñoäng söû duïng trong ñoù. Khoâng gian coâng coäng ñöôïc goïi laø nôi choán khi coù theå khuyeán khích con ngöôøi cuøng tham gia, traûi nghieäm vaø caûm nhaän vôùi loøng haêng say vaø töï haøo, thuùc ñaåy con ngöôøi cuøng goùp phaàn xaây döïng laøm cho nôi ñoù trôû neân toát ñeïp hôn. Kieán taïo khoâng gian coâng coäng trôû thaønh nôi choán thaønh coâng caàn phaûi can thieäp vaøo yeáu toá vaät theå ñeå taïo giaù trò tinh thaàn cho khu vöïc, töø ñoù naâng cao chaát löôïng khoâng gian vaø taùc ñoäng trôû laïi ñeán caùch öùng xöû cuûa con ngöôøi vôùi khoâng gian ñoù.

Taøi lieäu tham khaûo 1. Fred Lukermann (1964), Geography as a formal intellectual discipline and the way it contributes to human knowledge, Canadian Geographer. 2. Motloch, J. L. (1991). Introduction to Landscape Design, New York: Van Nostrand Reinhold. 3. David V. Canter, (1977),The Psychology of Place, Edition, illustrated. Publisher: Architectural Press. 4. Relph, E. (1976), Place and Placelessness. London: Pion. 5. Trang web Project for Public Spaces: www.pps.org

Hình 5: Baûng yeáu toá taïo laäp nôi choán thaønh coâng. (Nguoàn: taùc giaû) SË 71+72 . 2014

107

Chöông trình chuyeån nhöôïng quyeàn phaùt trieån (TDR)

moät coâng cuï boå sung cho quy hoaïch vaø quaûn lyù ñoâ thò ôû Vieät Nam ÑA NGAØNH

Nguyeãn Hoaøng Minh *

Transfer Development Rights (TDR) Program – A Supplement Tool for the Urban Planning and Management Practice in Vietnam

Despite of having some legal bases, the practice of urban planning construction and urban management in Vietnam is still lacking components that ensure effective development controls. Transfer Development Rights programs (TDR) - invented in the early 19th century in New York, USA – have been evaluated as integrated, reasonable tool that could support effectively the implementation and adjustment of urban planning measures. This paper addresses the possibility for the TDR to be applied in urban planning construction and urban management practice in large Vietnamese cities. Initial conditions for applying the TDR include necessary legal provisions relating Air Rights, Development Rights, Gross Floor Area Control and Plot Ratio Control.

Naêm 1916, quy hoaïch ñaàu tieân thaønh phoá NewYork ñöôïc coâng boá keøm theo ñoù laø yù töôûng veà chuyeån nhöôïng quyeàn phaùt trieån (Transfer Development Rights - TDR) giöõa caùc khu vöïc khaùc nhau. TDR cho pheùp caùc chuû sôû höõu baùn quyeàn söû duïng khoaûng khoâng cuûa mình cho nhöõng chuû sôû höõu khaùc nhaèm taêng dieän tích chieám khoâng gian hay dieän tích saøn xaây döïng (heä soá söû duïng ñaát) taïi ñoâ thò hoaëc baùn cho chính quyeàn nhaèm haïn cheá, quaûn lyù phaùt trieån. Vaán ñeà chuyeån nhöôïng quyeàn söû duïng vaø thò tröôøng hoùa veà chuyeån nhöôïng ngaøy caøng ñöôïc phaùt trieån khoâng chæ trong khu vöïc ñoâ thò maø coøn caû khu vöïc noâng thoân trong vieäc baûo veä ñaát ñai noâng nghieäp (Hình 1).

108

SË 71+72 . 2014

ß a

n g µ n h

Öu ñieåm cuûa chöông trình TDR

Theo nghieân cöùu cuûa Arthur C. Nelson, Rick Pruetz and Doug Woodruff [1] cho raèng coù 5 öu ñieåm noåi baät cuûa chöông trình TDR: + Buø ñaép thieät haïi cuûa chuû sôû höõu taøi saûn ñaát: chính quyeàn duøng coâng cuï TDR nhaèm giaûm thieåu taùc ñoäng kinh teá cuûa caùc quy hoaïch söû duïng ñaát ñeán ngöôøi sôû höõu baèng vieäc nhaän boài thöôøng (Johnston vaø Madison, 1997). + Moät caùch deã daøng ñeå thöïc hieän quy hoaïch treân thöïc teá: TDR khoâng thay theá quy hoaïch nhöng laøm cho caùc quy ñònh veà söû duïng ñaát maïnh hôn vaø coù khaû thi hôn treân thöïc teá, ñoàng thôøi giaûm aùp löïc cho caùc nhaø quaûn lyù xaây döïng ñoâ thò. + Cung caáp nguoàn kinh phí rieâng cho baûo veä caùc coâng trình ñoâ thò: cho vieäc baûo veä caùc khoâng gian môû, caùc toøa nhaø lòch söû khi söû duïng öu ñieåm cuûa chöông trình TDR nhaèm gaây ñöôïc quyõ töø thò tröôøng chuyeån nhöôïng TDR. + Taêng khaû naêng phaùt trieån: Quaù trình phaùt trieån ñöôïc höôûng lôïi roõ raøng vaø thoáng nhaát töø caùc chöông trình TDR cung caáp. Thay vì ruûi ro trong ñaøm phaùn caùc ñieàu chænh, caùc nhaø phaùt trieån coù theå vöôït quaù quy ñònh chæ ñôn giaûn baèng caùch mua quyeàn phaùt trieån töø chuû sôû höõu taøi saûn khaùc trong khu vöïc ñoù hoaëc khu vöïc khaùc naèm trong chöông trình. + Coù söï baát bieán hôn so vôùi quy hoaïch: Chöông trình TDR nhaèm haïn cheá cho caùc haønh ñoäng xaây döïng hoaëc töôùc boû quyeàn ñöôïc phaùt trieån cho moät khu vöïc cuï theå caàn baûo veä hoaëc baûo toàn. Caùc coâng trình naøy coù cô hoäi seõ ñöôïc baûo veä vónh vieãn, traùi ngöôïc laïi vôùi nguyeân taéc cuûa quy hoaïch coù theå thay bò ñoåi theo thôøi gian bôûi moät yeâu caàu phaùt trieån môùi hoaëc ñöôïc moät chính quyeàn môùi hoã trôï.

Xaây döïng moät chöông trình TDR.

Moät chöông trình TDR ñöôïc thaønh coâng tröôùc tieân laø xaây döïng thaønh coâng thò tröôøng cho noù, trong ñoù khu vöïc göûi vaø khu vöïc nhaän ñöôïc ñaùnh giaù laø hai yeáu toá quan troïng ñi keøm vôùi noù laø caùc cô cheá veà taøi chính vaø caùc quy ñònh phuø hôïp vôùi ñònh höôùng phaùt trieån ñoâ thò vaø quy hoaïch ñoâ thò. Cuï theå laø:

Hình 1. Minh hoïa khu vöïc göûi vaø khu vöïc nhaän trong chöông trình TDR veà baûo veä ñaát noâng nghieäp haïn cheá quyeàn söû duïng ñaát noâng nghieäp cho phaùt trieån ñoâ thò [1] Ñaây laø hieän töôïng chuyeån ñoåi phoå bieán taïi caùc khu vöïc ven caùc thaønh phoá lôùn ôû Vieät Nam

+ Söû duïng ñaát toaøn dieän vaø laäp keá hoaïch taøi chính: Chöông trình TDR thaønh coâng baét ñaàu vôùi keá hoaïch toaøn dieän vaø maïnh meõ trong ñoù phaûi bao goàm moät vuøng ñaát ñuû lôùn ñeå ñaùp öùng nhu caàu. Maët khaùc caàn söï cam keát cuûa chính quyeàn khu vöïc, thaønh phoá ñeå thöïc hieän caùc chöông trình. Quaù trình laäp keá hoaïch cuõng phaûi ñaùnh giaù chính xaùc mong muoán cuûa coäng ñoàng ñeå phaùt trieån vaø baûo toàn caùc khoâng gian quan troïng. + Phía cung (Khu vöïc göûi): Trong caùc khu vöïc seõ ñöôïc baûo toàn, chuû sôû höõu taøi saûn phaûi ñöôïc thuùc ñaåy ñeå baùn quyeàn phaùt trieån cuûa hoï. Hoaëc söû duïng caùc yeáu toá khaùc coù theå haïn cheá phaùt trieån, chaúng haïn nhö caùc quy ñònh veà moâi tröôøng, caûnh quan... Ngoaøi ra, lôïi nhuaän töø thu ñöôïc caàn ñuû ñeå loâi keùo ngöôøi baùn. + Phía caàu (Khu vöïc nhaän): Chæ ñònh caùc khu vöïc coù theå tieáp nhaän ñöôïc coi laø noäi dung khoù nhaát trong vieäc thieát laäp moät chöông trình TDR. Vieäc naøy ñoøi hoûi raèng caùc khu vöïc tieáp nhaän seõ ñoái maët vôùi moät nhu caàu phaùt trieån daøy ñaëc hôn so vôùi döï kieán quy hoaïch.

Cô cheá chính saùch hoã trôï cho chöông trình TDR

+ Caùc öu ñaõi khaùc coù theå coù cho caùc nhaø ñaàu tö: nhö saün saøng mua quyeàn phaùt trieån xaây döïng bao goàm tieàn thöôûng toái ña maät ñoä (heä soá söû duïng ñaát), mieãn moät soá leä phí taùc ñoäng phaùt trieån, hoaëc thaäm chí mieãn tieâu chuaån nhaát ñònh veà haïn cheá phaùt trieån, khoâng gian môû vaø caùc yeâu caàu ñaäu xe. + Söï tham gia cuûa coäng ñoàng trong quaù trình laäp keá hoaïch toaøn dieän, ñaëc bieät trong caùc khu vöïc tieáp nhaän khi nhieàu ngöôøi daân coù theå tin raèng phaùt trieån maät ñoä cao seõ laøm giaûm giaù trò taøi saûn vaø laøm giaûm chaát löôïng cuoäc soáng taïi khu vöïc nhaän. + Quyeàn nhö laø tieàn teä: Caùc khoaûn tín duïng coù theå ñöôïc mua vaø baùn baát cöù luùc naøo vaø laø moät khoaûn ñaàu tö coù saün vaø cho baát cöù ai, SË 71+72 . 2014

109

khoâng chæ daønh rieâng cho caùc nhaø phaùt trieån maø ngöôøi daân ñòa phöông, quyõ tín thaùc ñaát ñai vaø caùc nhaø ñaàu tö ñeàu coù theå sôû höõu moät quyeàn phaùt trieån ñöôïc quy ñoåi theo dieän tích saøn xaây döïng. + YÙ töôûng hình thaønh moät ngaân haøng TDR laø ngaøy caøng phoå bieán. Thaønh phoá coù theå hoaït ñoäng cô baûn nhö moät ngaân haøng döï tröõ taïo aûnh höôûng ñeán giaù trò cuûa quyeàn phaùt trieån. Ñoâi khi chính quyeàn ñoâ thò coù theå tham gia vaø hoaït ñoäng nhö moät nhaø moâi giôùi ñeå mua laïi caùc khoaûn tín duïng TDR vaø baùn sau. + Khi chính quyeàn mua caùc khoaûn tín duïng TDR maø khoâng chuyeån cho moät nhaø phaùt trieån cuoái cuøng, chöông trình coù theå laø moät coâng cuï ñeå haïn cheá söï phaùt trieån. + Moâi giôùi taïo thuaän lôïi cho caùc giao dòch, Trong moät soá tröôøng hôïp caùc nhaø moâi giôùi coù theå quaûng caùo dòch vuï TDR cuûa hoï, vaø hoï cuõng coù theå ñaûm nhaän chöùc naêng tieáp thò thay maët cuûa chính quyeàn vaø seõ bò thu phí 6-7% toång giaù trò gioáng nhö trong giao dòch baát ñoäng saûn thoâng thöôøng. + Phoå bieán kieán thöùc cho coäng ñoàng laø ñieàu caàn thieát ñeå moïi ngöôøi naém roõ caùc muïc tieâu chöông trình TDR vaø bieát caùch hoaït ñoäng cuûa thò tröôøng. + Coäng ñoàng phaûi theo doõi, giaùm saùt chöông trình ñeå ñaûm baûo raèng caùc muïc tieâu ñöôïc ñaùp öùng. Neáu chính quyeàn ñòa phöông khoâng coù chuyeân moân trong vieäc quaûn lyù moät chöông trình, hoï coù theå thueâ moät nhaø cung caáp dòch vuï khaùc.

Moät vaøi ví duï aùp duïng cô cheá chuyeån nhöôïng quyeàn phaùt trieån TDR

Nhaø Ga Grand Central ôû thaønh phoá NewYork laø moät ví duï veà söû duïng coâng cuï TDR. Nhaø ga Trung taâm, xaây döïng vaøo naêm 1913, laø moät trong nhöõng kieät taùc kieán truùc cuûa thaønh phoá. Vaøo cuoái nhöõng naêm 1960, Coâng ty Vaän taûi Trung öông Penn muoán xaây döïng moät toøa thaùp 53 taàng vöôït treân coâng trình naøy. Thaønh phoá ñaõ quyeát ñònh loaïi boû yù töôûng naøy, vì vaäy hoï cho pheùp vaø baét buoäc coâng ty Penn trung öông aùp duïng cô cheá chuyeån nhöôïng quyeàn phaùt trieån ñeán khu vöïc baát ñoäng saûn lieàn keà cho pheùp vöôït leân treân moác quy ñònh cuûa thaønh phoá. (Hình 2)

Hình 2. Tieán trình cuûa Chuyeån giao quyeàn phaùt trieån (TDR) ôû ga Grand Central, NewYork. hình veõ Doug Woodruff – The TDR Handbook, IslandPress, 2012

Kinh nghieäm cuûa tröôøng hôïp Ga trung taâm NewYork cho thaáy söùc maïnh cuûa coâng cuï TDR phaûi ñöôïc döïa treân nhieàu cô sôû luaät phaùp quy ñònh khaùc nhau trong ñoù coù Luaät baûo toàn moác thaønh phoá NewYork. Ngoaøi ra noù cuõng cho thaáy söùc maïnh cuûa hoäi ñoàng thaønh phoá trong quyeát taâm baûo toàn caùc coâng trình coù giaù trò vaø öu ñieåm cuûa TDR trong vieäc boài thöôøng cho caùc chuû sôû höõu bò caàn phaûi chuyeån giao quyeàn phaùt trieån. ÔÛ Vieät Nam hieän chöa coù chöông trình chuyeån nhöôïng quyeàn phaùt trieån trong ñoâ thò nhöng trong lónh vöïc moâi tröôøng ñaõ aùp duïng “Cô cheá phaùt trieån saïch - CDM (Clean Development Mechanism)” thoâng qua taïi Quyeát ñònh soá 130/2007/QÑ-TTg ngaøy 02/08/2007 veà moät soá cô cheá, chính saùch taøi chính ñoái vôùi döï aùn ñaàu tö theo cô cheá phaùt trieån saïch. Muïc tieâu

110

SË 71+72 . 2014

ß a

n g µ n h

nhaèm giaûm phaùt thaûi khí nhaø kính vaø ñöôïc caáp chöùng chæ toaøn caàu CERs ñöôïc baùn treân thò tröôøng theá giôùi (moãi CERs töông ñöông 1 taán khí CO2). Hieän nay cô cheá moâ hình CDM ñang coù nhöõng ñieàu chænh theo moâ hình Cô cheá tín chæ chung (JCM) hay coøn goïi laø Cô cheá tín chæ buø tröø song phöông (BOCM) do Nhaät Baûn ñeà xuaát nhaèm thuùc ñaåy caùc haønh ñoäng giaûm thieåu bieán ñoåi khí haäu thoâng qua caùc thoûa thuaän song phöông giöõa nhöõng nöôùc phaùt trieån vaø caùc nöôùc ñang phaùt trieån. Trong lónh vöïc quy hoaïch ñoâ thò vaø quaûn lyù xaây döïng ñoâ thò, hieän coù TP. HCM ñaõ pheâ duyeät Quy cheá quaûn lyù ñöôïc laäp ra treân cô sôû quy hoaïch phaân khu tyû keä 1/2000 khu trung taâm hieän höõu TP. HCM do tö vaán Nikken Seikke thöïc hieän. Trong ñoù, döïa treân kinh nghieäm kieåm soaùt heä soá söû duïng ñaát vaø maät ñoä söû duïng ñaát cuûa Nhaät Baûn [3] ñöa ra caùc cô cheá khuyeán khích öu ñaõi heä soá söû duïng ñaát aùp duïng cô cheá chuyeån nhöôïng quyeàn phaùt trieån TDR gaén vôùi vieäc caân baèng lôïi ích vaø traùch nhieäm cuûa Nhaø ñaàu tö – Coäng ñoàng vaø Nhaø quaûn lyù vaø nhaèm ñeå quy hoaïch ñöôïc thöïc thi moät caùch hieäu quaû. Cuï theå nhö: Taïo Khoâng gian môû coâng coäng; Keát noái giao thoâng coâng coäng; Baûo toàn coâng trình kieán truùc lòch söû; Thaân thieän vôùi moâi tröôøng; Boá trí theâm coâng vieân trong döï aùn… Möùc thöôûng HSSDÑ ñöôïc taêng theâm theo caùch: HSSDÑ quy ñònh (V) + 1,0 hoaëc 0,25V (choïn soá naøo thaáp hôn).

Muïc tieâu aùp duïng TDR trong quy hoaïch vaø quaûn lyù xaây döïng ñoâ thò ôû Vieät Nam

Muïc tieâu chính cuûa vieäc aùp duïng chöông trình naøy trong quy hoaïch vaø quaûn lyù xaây döïng ñoâ thò nhaèm taïo ra cô cheá linh hoaït trong vieäc thöïc hieän quy hoaïch ñoâ thò treân thöïc teá vôùi caùc coâng cuï khuyeán khích vaø haïn cheá phaùt trieån. Söï hình thaønh cuûa coâng cuï chuyeån nhöôïng quyeàn söû duïng vaø moät thò tröôøng chuyeån nhöôïng cho pheùp caùc nhaø ñaàu tö hoaëc nhaø quaûn lyù coù theå coù moät cô cheá mua baùn, chuyeån nhöôïng caùc quyeàn phaùt trieån nhaèm muïc tieâu phaùt trieån hoaëc haïn cheá phaùt trieån moät soá khu vöïc trong ñoâ thò.

Cô sôû phaùp lyù cho vieäc xaây döïng chöông trình chuyeån nhöôïng quyeàn phaùt trieån.

Moät soá caùc cô sôû phaùp lyù hieän nay ñeåu höôùng chung ñeán muïc ñích thuùc ñaåy söï phaùt trieån cuûa moät thò tröôøng chuyeån nhöôïng quyeàn söû duïng ñaát vaø sôû höõu nhaø vaø taøi saûn treân ñaát. Cuï theå nhö moät soá heä thoáng Luaät lieân quan goàm: Luaät Ñaát Ñai, Luaät Di Saûn, Luaät Xaây Döïng, Luaät Quy hoaïch ñoâ thò, Luaät Nhaø ôû… Ñaëc bieät laø khaùi nieäm veà Quyeàn phaùt trieån khoâng gian taïi ñoâ thò theo quy hoaïch Quyeàn phaùt trieån khoâng gian (Air Rights) Phuø hôïp vôùi caùc yeâu caàu phöùc taïp veà quaûn lyù khoâng gian kieán truùc caûnh quan ñoâ thò. Trong ñoù caàn khaúng ñònh quyeàn ñöôïc söû duïng vaø chuyeån nhöôïng khoâng gian phía treân ñaát hoaëc coâng trình ñöôïc söû duïng vaø sôû höõu hôïp phaùp caàn ñöôïc coi nhö phaàn taøi saûn khaùc gaén lieàn vôùi ñaát. Ñoù laø khoaûng khoâng gian coøn laïi so vôùi coâng trình hieän höõu vaø khoâng gian coù theå phaùt trieån theâm theo khoáng cheá cuûa quy hoaïch. (Hình 3) Neáu chuû sôû höõu chuyeån nhöôïng quyeàn phaùt trieån cuûa chuû sôû höõu taøi saûn treân ñaát moät caùch hôïp phaùp cho moät chuû sôû höõu khaùc seõ ñöôïc coi laø chuû sôû höõu ñoù töø boû quyeàn phaùt trieån hôïp phaùp cuûa mình vaø seõ khoâng coù quyeàn phaùt trieån chieàu cao toái ña theo quy

Hình 3. Minh hoaï quyeàn phaùt trieån khoâng gian taïi ñoâ thò

hoaïch. Quyeàn phaùt trieån khoâng gian naøy seõ ñöôïc chuyeån töø khu vöïc göûi sang khu vöïc nhaän döôùi hình thöùc chuyeån nhöôïng döïa treân giaù trò m2 dieän tích saøn xaây döïng quy ñoåi.. Coù theå noùi coâng cuï chuyeån nhöôïng quyeàn phaùt trieån TDR ñöôïc xuaát phaùt ôû Myõ töø nhöõng naêm 1960 döïa treân quan ñieåm veà söï chia seû coâng baèng quyeàn lôïi vaø ñaõ ñöôïc aùp duïng thaønh coâng khoâng chæ trong quy hoaïch vaø quaûn lyù ñoâ thò maø coøn ôû nhieàu lónh vöïc nhö moâi tröôøng, ñaát noâng nghieäp, thuûy saûn... ÔÛ Vieät Nam, theo TS. Ñaëng Huøng Voõ trong moät nghieân cöùu [2] ñaõ ñaùnh giaù vieäc thu hoài ñaát ñai ôû Vieät Nam ñang coù xu theá chuyeån dòch daàn töø thu hoài ñaát baét buoäc sang cô cheá chuyeån dòch ñaát ñai töï nguyeän. Tuy nhieân caàn thay ñoåi quan nieäm töø öu tieân quaûn lyù ñaát ñai ñoâ thò sang öu tieân quaûn lyù khoâng gian xaây döïng ñoâ thò (toång dieän tích saøn xaây döïng) hay chính laø öu tieân kieåm soaùt heä soá söû duïng ñaát[4] vaø taàng cao trong quy hoaïch vaø quaûn lyù ñoâ thò. Ñaây seõ laø caùc cô sôû quan troïng giuùp cho aùp duïng hieäu quaû öu ñieåm cuûa chöông trình TDR phuø hôïp vôùi quy ñònh cuûa Vieät Nam. Maët khaùc, cuøng vôùi cô cheá kieåm soaùt dieän tích saøn xaây döïng chaët cheõ vaø chöông trình TDR seõ cung caáp cho caùc cô quan quaûn lyù ñoâ thò coâng cuï taïo neân söï minh baïch vaø gaén vôùi caùc lôïi ích coäng ñoàng trong quaûn lyù xaây döïng theo quy hoaïch thoâng qua noäi dung caáp pheùp xaây döïng vaø caáp pheùp quy hoaïch. Ñoàng thôøi noù cho pheùp cô quan laäp quy hoaïch moät coâng cuï taïo neân söï linh hoaït trong vieäc khuyeán khích thöïc hieän caùc noäi dung quy hoaïch treân thöïc tieãn. * NCS.ThS, Giaûng vieân, Khoa Quy hoaïch Ñoâ thò Noâng thoân, Ñaïi hoïc Kieán truùc Haø Noäi

Taøi lieäu tham khaûo [1]. Arthur C. Nelson, Rick Pruetz and Doug Woodruff (2012), TDR Handbook Designing and implementing Transfer of development rights programs, Island Press. [2]. Ñaëng Huøng Voõ, Phaïm Thò Moäng Hoa (2011), Cô cheá nhaø nöôùc thu hoài ñaát vaø chuyeån dòch ñaát ñai töï nguyeän ôû Vieät Nam - Ngaân haøng theá giôùi WorldBank [3]. Shigehisa Matsumura (2013), Xaùc ñònh heä soá söû duïng ñaát toái öu theo kinh nghieäm quy hoaïch ñoâ thò Nhaät Baûn - Vieän nghieân cöùu Nikken Sekkei, Nhaät Baûn Taïp Chí Kieán Truùc Vieät Nam soá 4/2013 [4]. Nguyeãn Hoaøng Minh (2014), Kieåm soaùt heä soá söû duïng ñaát trong quy chuaån quy hoaïch Vieät Nam, Taïp chí Quy hoaïch xaây döïng soá 69/2014.

SË 71+72 . 2014

111

ÑA NGAØNH

Taùc ñoäng cuûa bieán ñoåi khí haäu ñoái vôùi thaønh phoá Laøo Cai ThS. Ñaøo Hoàng Ñieäp Sôû Xaây döïng Laøo Cai

I. Ñaët vaán ñeà

AÛnh höôûng cuûa Bieán ñoåi khí haäu ñoái vôùi heä thoáng ñoâ thò nöôùc ta trong nhöõng naêm vöøa qua coù nhieàu dieãn bieán phöùc taïp, noù theå hieän ôû möïc nöôùc bieån daâng laøm cho caùc ñoâ thò ven bieån bò uùng ngaäp naëng do trieàu cöôøng, xaâm nhaäp maën aûnh höôûng tôùi saûn xuaát vaø chaên nuoâi. Coøn ñoái vôùi caùc ñoâ thò mieàn nuùi do möa lôùn vaø keùo daøi ñaõ daãn ñeán luõ queùt vaø suït lôû nghieâm troïng nhieàu khu vöïc ñaõ bò thieät haïi caû ngöôøi vaø cuûa caûi. Trong caùc thieät haïi ñoù thì heä thoáng haï taàng kyõ thuaät ñoâ thò khi chòu taùc ñoäng cuûa bieán ñoåi khí haäu seõ aûnh höôûng tröïc tieáp tôùi cuoäc soáng cuûa ngöôøi daân cuõng nhö kinh teá cuûa ñoâ thò. Tuy nhieân ñoái vôùi khu vöïc ñoâ thò chöa coù nhieàu cô sôû döõ lieäu ñeå ñaùnh giaù moät caùch ñaày ñuû, toaøn dieän veà söï taùc ñoäng naøy. Thaønh phoá Laøo Cai naèm trong khu vöïc mieàn nuùi phía Baéc, khí haäu cuûa tænh Laøo Cai noùi chung vaø thaønh phoá Laøo Cai noùi rieâng trong nhöõng naêm gaàn ñaây dieãn bieán heát söùc phöùc taïp, khoâng theo quy luaät gaây neân nhöõng thieân tai vaø ñeå laïi haäu quaû naëng neàn. Vieäc xem xeùt söï taùc ñoäng cuûa bieán ñoåi khí haäu ñoái vôùi thaønh phoá Laøo Cai ñeå töø ñoù coù nhöõng keá hoaïch vaø giaûi phaùp phuø hôïp nhaèm öùng phoù vôùi bieán ñoåi khí haäu.

112

SË 71+72 . 2014

II. Giôùi thieäu chung veà thaønh phoá Laøo Cai

1. Ñaëc ñieåm töï nhieân Thaønh phoá Laøo Cai laø moät thaønh phoá bieân giôùi phía Baéc, moät ñoâ thò loaïi 2, tænh lî cuûa tænh Laøo Cai. Thaønh phoá ñöôïc thaønh laäp vaøo naêm 2004 treân cô sôû saùt nhaäp hai thò xaõ Laøo Cai vaø thò xaõ Cam Ñöôøng. Thaønh phoá Laøo Cai coù Cöûa khaåu Quoác teá Laøo Cai laø nôi giao thöông quan troïng ôû phía Baéc Vieät Nam vôùi phía Nam Trung Quoác. Toïa laïc ñòa ñaàu cuûa ñaát nöôùc, thaønh phoá Laøo Cai laø cöûa ngoõ quan troïng môû cöûa thò tröôøng Vieät Nam vôùi caùc tænh phía Taây Nam Trung Quoác vaø caû caùc tænh naèm saâu trong noäi ñòa Trung Quoác. Thaønh phoá Laøo Cai giaùp caùc huyeän Möôøng Khöông, Baûo Thaéng, Baùt Xaùt, Sa Pa cuøng cuûa tænh Laøo Cai. Phía Baéc, thaønh phoá giaùp thò traán Haø Khaåu, huyeän Hoàng Haø, tænh Vaân Nam, Trung Quoác. Toång dieän tích töï nhieân theo Quy hoaïch chi tieát cuûa thaønh phoá Laøo Cai laø 22.967ha, chieám 3,61% dieän tích cuûa tænh Laøo Cai. Thaønh phoá Laøo Cai goàm 17 ñôn vò haønh chính tröïc thuoäc, bao goàm 12 phöôøng (Laøo Cai,

ß a

n g µ n h

nghieäp, khu thöông maïi vaø caùc tieåu khu. Ñeå taïo cô sôû quaûn lyù ñaát ñai, kieán truùc caûnh quan ñoâ thò, Thaønh phoá ñöôïc chia thaønh 5 khu daân cö, bao goàm: Khu ñoâ thò môùi Laøo Cai - Cam Ñöôøng; Khu phoá cuõ Laøo Cai; Khu phoá cuõ Cam Ñöôøng; Khu Coâng nghieäp Baéc Duyeân Haûi, Ñoâng Phoá Môùi; Khu Thöông maïi - Coâng nghieäp Kim Thaønh. Taêng tröôûng daân soá ñoâ thò coù toác ñoä khaù cao (trung bình 6,6%/naêm). Tyû leä daân soá trong tuoåi lao ñoäng naêm 2010 laø 61,7% (trung bình toaøn quoác laø 62,2%) [23]. Daân soá thuoäc loaïi treû, laø lôïi theá cho quaù trình phaùt trieån nhöng ñoàng thôøi laø aùp löïc cho caùc caáp chính quyeàn trong vaán ñeà giaûi quyeát vieäc laøm, oån ñònh daân cö ñoâ thò.

Vò trí thaønh phoá Laøo Cai trong tænh Laøo Cai

b) Nguoàn nhaân löïc: Ñeán naêm 2010 toång nguoàn lao ñoäng cuûa thaønh phoá ñöôïc ñaùnh giaù laø 58.080 ngöôøi, baèng 61,7% toång daân soá cuûa thaønh phoá. 3. Kinh teá - vaên hoùa - xaõ hoäi Thaønh phoá Laøo Cai coù toác ñoä ñoâ thò hoùa nhanh vôùi maät ñoä daân cö cao nhaát tænh. Yeáu toá taïo neân nhieàu lôïi theá töông ñoái nhö moät thò tröôøng tieâu thuï lôùn, laïi laø ñaàu moái giao löu kinh doanh haøng hoùa giöõa caùc ñòa baøn laân caän vaø caû nöôùc neân ñaõ thuùc ñaåy phaùt trieån caùc doanh nghieäp ôû caùc thaønh phaàn kinh teá cuõng nhö caùc trung taâm thöông maïi lôùn cuûa tænh. Ñaây laø ñieàu kieän thuaän lôïi cho thaønh phoá phoái hôïp khai thaùc caùc nguoàn löïc treân ñòa baøn vaøo quaù trình phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi. Caùc yeáu toá treân ñaõ taïo cho thaønh phoá nhu caàu to lôùn veà haøng hoùa vaø dòch vuï khoâng chæ cho tieâu duøng haøng ngaøy maø coøn nhu caàu veà caùc nguyeân vaät lieäu vaø yeáu toá ñaàu vaøo cho saûn xuaát vôùi toác ñoä taêng khaù cao haøng naêm.

Thaønh phoá Laøo Cai nhìn töø treân cao (Nguoàn UBND thaønh phoá Laøo Cai)

Phoá Môùi, Duyeân Haûi, Coác Leáu, Kim Taân, Pom Haùn, Baéc Leänh, Thoáng Nhaát, Xuaân Taêng, Baéc Cöôøng, Nam Cöôøng, Bình Minh) vaø 05 xaõ (Vaïn Hoøa, Ñoàng Tuyeån, Cam Ñöôøng, Taû Phôøi, Hôïp Thaønh). Löôïng möa: Dieãn bieán cuûa möa aåm 10 naêm trôû laïi ñaây coù xu höôùng giaûm veà löôïng, nhöng taêng taàn suaát traän möa coù cöôøng ñoä lôùn. Phaân boá löôïng möa giöõa muøa khoâ vaø muøa möa coù söï dòch chuyeån theo höôùng giaûm löôïng möa trong muøa khoâ vaø taêng löôïng möa trong muøa möa. Khoaûng thôøi gian ít hoaëc khoâng möa keùo daøi (tôùi 40-50 ngaøy), vaø xuaát hieän möa lôùn dò thöôøng gaây luõ trong muøa ñoâng, ví duï nhö traän möa ngaøy 30/11/2011 vôùi löôïng möa ñaït 103,4mm. 2. Daân soá, lao ñoäng, vieäc laøm cuûa thaønh phoá Laøo Cai. a) Daân soá: Thaønh phoá Laøo Cai laø thaønh phoá ñoâng daân nhaát cuûa tænh Laøo Cai. Theo soá lieäu ñieàu tra tính ñeán naêm 2010, treân ñòa baøn thaønh phoá coù 94,2 ngaøn ngöôøi, trong ñoù 78,1% soáng ôû thaønh thò vaø 21,9% daân soá soáng ôû noâng thoân. Coäng ñoàng daân cö goàm 26 daân toäc, trong ñoù daân toäc kinh chieám 76,4% [23]. Thaønh phoá Laøo Cai coù maät ñoä daân soá töông ñoái cao, cô caáu daân cö töông ñoái phöùc taïp, khoâng oån ñònh, doøng di daân vaøo thaønh phoá ñoâng. Thaønh phoá cuõng coù nhieàu khu ñoâ thò môùi, khu coâng

Thaønh phoá coù moät heä thoáng trung taâm thöông maïi vaø chôï phuïc vuï cho hoaït ñoäng kinh doanh nhö: Trung taâm thöông maïi Hoøa Bình, trung taâm thöông maïi Padma Laøo Cai vaø moät loaït caùc sieâu thò lôùn ñaõ ñöôïc hình thaønh nhaèm ñaùp öùng nhu caàu tieâu duøng cao caáp cuûa ngöôøi daân nhö sieâu thò: Anh Myõ, Bình Sôn,... vaø gaàn ñaây moät trung taâm thöông maïi lôùn môùi ñöôïc khai tröông vaø ñöa vaøo söû duïng, ñoù laø trung taâm thöông maïi vaø vaên phoøng cao caáp Xuyeân AÙ cuûa Coâng ty Coå phaàn quoác teá Ñoâng Döông. Höôùng phaùt trieån kinh doanh taäp trung theo daãy phoá cuõng ñaõ ñöïôc hình thaønh vaø phaùt trieån. Veà Vaên hoùa - Giaùo duïc - Y teá: Trong maáy naêm gaàn ñaây vaán ñeà naøy ngaøy caøng ñöôïc chuù troïng. Giöõ vöõng phoå caäp THCS, phoå caäp PTTH vaø töông ñöông cho 70% ñoái töôïng vaøo naêm 2010, thaønh phoá ñaõ vaø ñang phaán ñaáu ñeán naêm 2015 laø 100%; Heä thoáng tröôøng hoïc ngaøy caøng ñöôïc naâng caáp trôû neân khang trang hieän ñaïi. Treân ñòa baøn toaøn thaønh phoá coù nhieàu traïm y teá, beänh vieän, phoøng khaùm vôùi nhöõng thieát bò hieän ñaïi ñeå phuïc vuï ngaøy caøng toát hôn nhu caàu khaùm chöõa beänh cuûa nhaân daân.

III. Nhöõng taùc ñoäng cuûa Bieán ñoåi khí haäu ñeán thaønh phoá Laøo Cai

1. Tình hình thieân tai Thaønh phoá Laøo Cai ñöôïc ñaùnh giaù laø moät trong nhöõng ñòa phöông chòu taùc ñoäng raát lôùn cuûa luõ soâng Hoàng vaø luõ queùt, saït lôû ñaát gaây aûnh höôûng raát lôùn ñeán ñôøi soáng sinh hoaït vaø saûn xuaát cuûa coäng ñoàng daân cö. Hoaït ñoäng khaûo saùt ñaùnh giaù treân ñòa baøn thaønh phoá Laøo Cai cho thaáy, loaïi hình thieân tai phoå bieán vaø gaây taùc ñoäng lôùn nhaát treân ñòa baøn thaønh phoá Laøo Cai laø baõo luõ, saït lôû ñaát vaø haïn haùn, thieáu nöôùc, ñaëc bieät laø taïi SË 71+72 . 2014

113

phöôøng Xuaân Taêng, xaõ Hôïp Thaønh, xaõ Ñoàng Tuyeån vaø xaõ Vaïn Hoøa. Söï thay ñoåi löôïng möa laøm taêng theâm möùc ñoä vaø thôøi gian haïn haùn, saït lôû ñaát vaø cöôøng ñoä cuûa côn luõ vaø möùc ñoä ngaäp luït. Thay ñoåi nhieät ñoä baát thöôøng vöøa laøm taêng möùc ñoä naéng noùng cuïc boä vöøa laøm taêng reùt ñaäm reùt haïi.

Caùc thieät haïi chính do aûnh höôûng cuûa bieán ñoåi khí haäu bao goàm: n Laøm suït luùn, chia caét ñöôøng giao thoâng; n Laøm gaãy, hö hoûng caàu, coáng, ngaàm, traøn; n Gaây aùch taéc giao thoâng vaø hö hoûng ñöôøng xaù khi ngaäp uùng keùo daøi vaø saït lôû bôø soâng, hö hoûng ñeâ keø.

Luõ queùt thöôøng xaûy ra trong thôøi gian töø thaùng 5 ñeán thaùng 9 haøng naêm, trong ñoù taäp trung vaøo thaùng 7 vaø 8 treân caùc thung luõng, theàm khe suoái thuoäc löu vöïc Ngoøi Ñöôøng, Ngoøi Ñum, trong khi saït lôû ñaát thöôøng xaûy ra treân caùc söôøn doác taïi caùc khai tröôøng moû, xaõ Taû Phôøi, Hôïp Thaønh, phöôøng Nam Cöôøng, doïc bôø soâng Hoàng, Naäm Thi. Hai loaïi thieân tai naøy thöôøng xaûy ra nhanh, baát ngôø vaø khoác lieät neân thöôøng gaây neân toån thaát naëng neà veà ngöôøi, coâng trình haï taàng vaø ñôøi soáng kinh teá vaên hoùa xaõ hoäi, ñaëc bieät laø taïi caùc xaõ Taû Phôøi, Hôïp Thaønh nôi taäp trung ñoâng daân toäc thieåu soá. n Ngaäp uùng thöôøng do möa lôùn taïi khu vöïc keát hôïp vôùi luõ töø thöôïng nguoàn gaây ra, thöôøng xaûy ra taïi caùc ñòa baøn naèm ven soâng Hoàng nhö phöôøng Xuaân Taêng, Bình Minh, Vaïn Hoøa vaø moät soá ñieåm thuoäc phöôøng Kim Taân (doïc suoái Ngoøi Ñum, ñöôøng Nhaïc Sôn toå 23-26), phöôøng Nam Cöôøng (ñöôøng B4, Traàn Höng Ñaïo, khu quaûng tröôøng). n Loác xoaùy thöôøng xaûy ra trong khoaûng töø thaùng 4 ñeán thaùng 6 treân ñòa baøn toaøn thaønh phoá. Caùc khu vöïc bò aûnh höôûng nhieàu nhaát laø phöôøng Duyeân Haûi (khu Coâng nghieäp), xaõ Taû Phôøi (Phìn Hoà Thaàu), xaõ Cam Ñöôøng vaø xaõ Vaïn Hoøa. Ngaøy 05/5/2012, gioâng loác maïnh caáp 7-8, giaät caáp 9-10 laøm 40 nhaø bò toác maùi vaø giaät ñoå 25 caây xanh treân ñòa baøn phöôøng Coác Leáu, Nam Cöôøng vaø xaõ Vaïn Hoøa. n Reùt ñaäm, reùt haïi thöôøng xaûy ra töø thaùng 12 naêm tröôùc ñeán thaùng 2 naêm sau vaø gaây taùc ñoäng ñeán toaøn thaønh phoá. Thieät haïi chuû yeáu xaûy ra taïi caùc thoân vuøng cao cuûa caùc xaõ Taû Phôøi vaø Hôïp Thaønh.

Beân caïnh ñoù, vaøo moãi khi möa luõ treân ñòa baøn thaønh phoá Laøo Cai thöôøng xaûy ra söï coá ngaäp uùng, saït lôû cuïc boä, vieäc chia caét caùc khu daân cö taïi moät soá vò trí thöôøng xuyeân xaûy ra, gaây khoù khaên trong giao thöông, ñi laïi cuûa ngöôøi daân.

2. Taùc ñoäng ñoái vôùi Cô sôû haï taàng Taùc ñoäng cuûa bieán ñoåi khí haäu ñoái vôùi haï taàng kyõ thuaät ñoâ thò laø raát lôùn, tuy nhieân trong baøi vieát naøy taùc giaû chæ taäp trung ñaùnh giaù vaøo 3 lónh vöïc ñoù laø Haï taàng giao thoâng, caáp nöôùc vaø thoaùt nöôùc a) Giao thoâng: Laø moät thaønh phoá naèm taïi nôi bieân cöông, ñòa ñaàu cuûa toå quoác, dieän tích chuû yeáu laø ñoài nuùi, vieäc ñaàu tö phaùt trieån cô sôû haï taàng chöa ñoàng boä, heä thoáng giao thoâng khoâng phaùt trieån, hieän nay môùi chæ phaùt trieån taäp trung taïi moät soá phöôøng nhö Coác Leáu, Kim Taân, Phoá Môùi, Baéc Cöôøng, Nam Cöôøng, coøn laïi moät soá phöôøng, xaõ vaãn chöa phaùt trieån nhö phöôøng Xuaân Taêng, phöôøng Pom Haùn, phöôøng Bình Minh, xaõ Vaïn Hoøa, Ñoàng Tuyeån, Hôïp Thaønh, chuû yeáu laø ñöôøng caáp thaáp, traûi ñaù daêm, toaøn boä doïc tuyeán ñöôïc chöa coù heä thoáng thoaùt nöôùc neân vieäc thoaùt nöôùc, giao thoâng ñi laïi vaøo muøa möa baõo gaëp nhieàu khoù khaên. Nhö phöôøng Xuaân Taêng coù duy nhaát moät tuyeán ñöôøng 4E chaïy qua, ñöôøng caáp 4, chöa coù heä thoáng thoaùt nöôùc hai beân ñöôøng; xaõ Vaïn Hoøa, Ñoàng Tuyeån, Hôïp Thaønh coù duy nhaát moät tuyeán ñöôøng chaïy qua xaõ, ñöôøng caáp 5, daûi ñaù caáp phoái, ñöôøng roäng 4,5m, khoâng coù væa heø, raõnh thoaùt nöôùc.

Ñöôøng truïc chính ñi vaøo xaõ Vaïn Hoøa, thaønh phoá Laøo Cai

114

SË 71+72 . 2014

Treân ñòa baøn thaønh phoá coøn nhieàu döï aùn quy hoaïch chöa ñöôïc thöïc hieän, heä thoáng keát caáu haï taàng thieáu hoaøn chænh ñang trong quaù trình chænh trang xaây döïng, coâng taùc veä sinh moâi tröôøng thöïc hieän chöa ñaày ñuû, nhieàu hoä daân chöa boá trí saép xeáp ñöôïc maët baèng, daân cö chöa oån ñònh ñaõ taïo neân moät boä maët ñoâ thò thieáu veû hieän ñaïi. Veà cô baûn heä thoáng cô sôû haï taàng phoøng choáng vaø thích öùng vôùi thieân tai treân ñòa baøn coøn nhieàu haïn cheá: Chaát löôïng ñöôøng xaù chöa ñaûm baûo, ñang trong giai ñoaïn ñaàu tö; soâng suoái, chöa ñöôïc xaây keø phoøng traùnh saït lôû, heä thoáng ñieän, nöôùc chöa ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu ñeà ra. Trong töông lai, caùc taùc ñoäng cuûa BÑKH ñeán cô sôû haï taàng seõ khoâng khaùc nhieàu so vôùi hieän nay, nhöng möùc ñoä nghieâm troïng seõ ngaøy caøng gia taêng. Ñaëc bieät, khoaûng thôøi gian taùc ñoäng coù theå seõ daøi hôn, töø thaùnhg 4 ñeán thaùng 10. Moät vaán ñeà xaûy ra vôùi haàu heát caùc coâng trình haï taàng ñoâ thò ñoù laø vieäc thieát keá vaø xaây döïng moùi chæ caên cöù vaøo caùc söï kieän thieân tai lòch söû, maø chöa tính tôùi taùc ñoäng cuûa BÑKH. Do ñoù, khi xaûy ra nhöõng traän thieân tai cöïc ñoan coù taàn suaát vaø cöôøng ñoä lôùn hôn caùc söï kieän lòch söû trong quaù khöù, thieân tai coù theå seõ raát naëng neà. Vì vaäy, yeâu caàu ñaët ra laø caàn phaûi chuû ñoäng tính ñeán caùc tình huoáng cöïc ñoan vaø nguy cô tieàm taøm xaûy ra seõ giuùp trong vieäc chuû ñoäng hôn trong vieäc öùng phoù goùp phaàn laøm giaûm nguy cô thieät haïi.

Möa lôùn gaây saït lôû moät soá tuyeán ñöôøng thuoäc caùc xaõ TP Laøo Cai (Nguoàn UBND Thaønh phoá Laøo Cai)

Do möa lôùn neân taïi hai xaõ vuøng cao laø Taû Phôøi vaø Hôïp Thaønh cuûa thaønh phoá Laøo Cai nhieàu laãn ñaõ xaûy ra hieän töôïng luõ oáng, luõ queùt laøm nhieàu ñoaïn ñöôøng lieân thoân, lieân xaõ bò luùn, trôn tröôït khieán giao thoâng bò aùch taéc. Rieâng tuyeán ñöôøng leân xaõ Taû Phôøi ñaõ coù gaàn chuïc ñieåm saït lôû vôùi haøng nghìn m3 ñaát ñaù san laáp maët ñöôøng. b) Heä thoáng caáp nöôùc. Heä thoáng caáp nöôùc hieän taïi cuûa thaønh phoá Laøo Cai do 03 nhaø maùy nöôùc cung caáp, coù toång chieàu daøi 60km ñöôøng oáng vôùi coâng suaát laø 22.500m3/ngaøy ñeâm bao goàm: n Nhaø maùy nöôùc Laøo Cai: Ñaët treân ñoài 117 thuoäc phöôøng Laøo Cai. Nhaø maùy nöôùc Laøo Cai khai thaùc nguoàn nöôùc thoâ töø soâng Naäm Thi vôùi coâng

ß a

suaát 14.000m3/ngaøy ñeâm. Phaïm vi caáp nöôùc cuûa nhaø maùy goàm: Khu daân cö thò xaõ Laøo Cai cuõ, khu coâng nghieäp Baéc Duyeân Haûi, Ñoâng Phoá Môùi vaø khu thöông maïi Kim Thaønh. n Nhaø maùy nöôùc Coác San: Coù coâng suaát 6.000m3/ngaøy ñeâm, khai thaùc nguoàn nöôùc thoâ töø suoái Ngoøi Ñum. Phaïm vi caáp nöôùc cuûa nhaø maùy goàm: Caáp boå sung cho khu vöïc thò xaõ Laøo Cai cuõ vaø moät phaàn khu daân cö tho quoác loä 4E, moät phaàn caáp theo doïc truïc ñaïi loä Traàn Höng Ñaïo. n Nhaø maùy nöôùc Cam Ñöôøng: Coù coâng suaát 2.500m3/ngaøy ñeâm, khai thaùc nguoàn nöôùc töø gieáng khoan. Phaïm vi caáp nöôùc cuûa nhaø maùy goàm: Khu vöïc Cam Ñöôøng vaø moät soá khu vöïc caáp baùch cuûa khu ñoâ thò môùi (Khu Naø Meùo Bình Minh, khu daân cö B8). Taùc ñoäng cuûa bieán ñoåi khí haäu ñoái vôùi heä thoáng caáp nöôùc: n Taùc ñoäng ñoái vôùi doøng chaûy soâng ngoøi: Bieán ñoåi khí haäu seõ laøm cho doøng chaûy soâng ngoøi thay ñoåi veà löôïng vaø söï phaân boá theo thôøi gian, vuøng laõnh thoå. Taùc ñoäng cuûa bieán ñoåi khí haäu leân doøng chaûy naêm, doøng chaûy muøa luõ, doøng chaûy muøa caïn. n Taùc ñoäng ñeán nöôùc ngaàm: Giai ñoaïn sau naêm 2020, möïc nöôùc ngaàm coù theå giaûm ñaùng keå do chòu aûnh höôûng cuûa hoaït ñoäng khai thaùc vaø suy giaûm löôïng nöôùc cung caáp cho doøng chaûy ngaàm trong muøa khoâ. c) Heä thoáng thoaùt nöôùc. Thieát keá cuûa heä thoáng thoaùt nöôùc ñoâ thò vaãn chöa xeùt tôùi caùc taùc ñoäng tieàm taøng cuûa BÑKH trong töông lai, cuõng nhö söï taêng leân cuûa löôïng nöôùc thaûi trong quaù trình phaùt trieån kinh teá vaø xaõ hoäi. Thöïc teá, moät soá tuyeán ôû phöôøng Kim Taân vaø ven soâng Hoàng vaãn naèm treân coát neàn thaáp, doù ñoù heä thoáng coâng trình thoaùt nöôùc coøn coù naêng löïc thích öùng khaù haïn cheá ñaëc bieät khi luõ lôùn treân soâng xaûy ra ñoàng thôøi vôùi luõ queùt. Heä thoáng thoaùt nöôùc khu vöïc Kim Taân, Vaïn Hoaø, Xuaân Taêng, Bình Minh coù theå ñöôïc coi laø deã bò toån thöông nhaát. Tính deã bò toån thöông cuûa caùc coâng trình thuûy

lôïi seõ khoâng coù nhieàu thay ñoåi, thaäm chí giaûm daàn trong töông lai do ngaønh noâng nghieäp chæ coøn chieám tyû troïng 2-3%. Ñoàng thôøi theo döï kieán, heä thoáng coâng trình thuûy lôïi- taäp trung ôû caùc xaõ Taû Phôøi, Ñoàng Tuyeån, Hôïp Thaønh, Coác San (thaønh phoá môû roäng) cuõng seõ ñöôïc kieân coá hoùa 100% sau naêm 2020. Tuy nhieân, caùc coâng trình thuûy lôïi thöôøng chòu taùc ñoäng tröïc tieáp cuûa caùc loaïi hình thieân tai vaãn chöa ñaûm baûo an toaøn öùng vôùi caùc söï kieän thieân tai, khí haäu cöïc ñoan. Beân caïnh ñoù, ñöôøng cao toác Noäi Baøi - Laøo Cai laø moät phaàn cuûa ñöôøng xuyeân AÙ, noái vôùi ñöôøng cao toác Coân Minh- Haø Khaåu (Trung Quoác) vaø ñöôøng cao toác Baéc Thaêng Long Noäi Baøi (Haø Noäi), coù ñoaïn qua Laøo Cai daøi 19km. Vieäc xaây döïng tuyeán ñöôøng naøy caét ngang qua caùc suoái chính nhö Ngoøi Ñum, Ngoøi Ñöôøng seõ laøm ngaên caûn doøng chaûy vaø coù theå taïo theâm nhieàu tuï thuûy, gaây boài laáp caùc coâng trình thuûy lôïi keânh möông vaø laøm aûnh höôûng ñeán khaû naêng tieâu thoaùt nöôùc, daãn ñeán ngaäp uùng cuïc boä vaø laøm suy giaûm chaát löôïng coâng trình thuûy lôïi. Veà cô baûn, tính deã toån thöông cuûa heä thoáng coâng trình thuûy lôïi ñoái vôùi ñieàu kieän BÑKH trong töông lai coù theå bò aûnh höôûng neáu khoâng coù bieän phaùp höõu hieäu ñeå giaûm thieåu taùc ñoäng cuûa caùc coâng trình xaây döïng. Trong thôøi gian qua, caùc coâng trình cô sôû haï taàng hoã trôï phoøng traùnh vaø giaûm nheï ruûi ro thieân tai ñaõ töøng böôùc ñöôïc caûi thieän vaø naâng caáp, nhöng hieän chæ ñaùp öùng ñöôïc khoaûng 60% nhu caàu thöïc teá. Ngoaøi ra, heä thoáng caûnh baùo sôùm luõ queùt vaø baõo cuõng chöa hoaøn thieän, vaãn coøn haïn cheá veà maët kyõ thuaät. Söï phoái hôïp vaø trao ñoåi thoâng tin giöõa caùc beân lieân quan, vaø ñoä chính xaùc vaø saün coù cuûa caùc thoâng tin khí haäu coøn yeáu vaø chöa ñaùp öùng yeâu caàu thöïc teá (ñaït 2/5). Nhö vaäy coù theå noùi, tính linh hoaït, khaû naêng döï phoøng vaø an toaøn söï coá cuûa heä thoáng cô sôû haï taàng hieän taïi coøn khaù haïn cheá.

IV. Keát luaän

Phoá Nhaïc Sôn ôû khu vöïc toå daân phoá soá 24, 25, 26, phöôøng Kim Taân cuõng bò ngaäp saâu. (Nguoàn UBND Thaønh phoá Laøo Cai)

Trong töông lai, veà cô baûn Laøo Cai vaãn seõ chòu aûnh höôûng cuûa caùc loaïi thieân tai nhö luõ queùt, saït lôû ñaát, reùt ñaäm, reùt haïi, naéng noùng, gioâng loác, ngaäp uùng, nhöng vôùi suaát vaø cöôøng ñoä taêng leân. Tuy nhieân, vì khoâng coù kòch baûn chi tieát cho thaønh phoá Laøo Cai (caùc kòch baûn ñang söû duïng hieän nay laø kòch baûn cho toaøn tænh Laøo Cai) neân vieäc ñaùnh giaù tính

n g µ n h

deã bò toån thöông cho töông lai seõ coù nhöõng haïn cheá nhaát ñònh. Laø moät thaønh phoá coøn nhieàu khoù khaên, heä thoáng cô sôû haï taàng phoøng choáng vaø thích öùng vôùi thieân tai treân ñòa baøn coøn nhieàu haïn cheá, ngaäp uùng thöôøng dieãn ra trong thôøi gian daøi, gaây aûnh höôûng raát lôùn ñeán ñôøi soáng vaø saûn xuaát taïi khu vöïc. Moät trong nhöõng nguyeân nhaân chính gaây ngaäp taïi khu vöïc ñoù laø do heä thoáng keø, ñeâ soâng chöa ñaûm baûo. Beân caïnh ñoù, do aûnh höôûng töø ñòa hình, heä thoáng thoaùt nöôùc, vieäc xaây döïng nhieàu tuyeán ñöôøng caét ngang ñöôøng thoaùt luõ cuõng laø nguyeân nhaân coøn toàn taïi vaø traàm troïng theâm nguy cô ngaäp taïi khu vöïc vaø caàn coù höôùng giaûi quyeát kòp thôøi trong thôøi gian tôùi. Moät trong nhöõng vaán ñeà cuõng raát ñöôïc quan taâm taïi thaønh phoá Laøo Cai, ñoù laø nguy cô saït lôû bôø soâng raát lôùn vaø vaãn coøn tieàm aån trong töông lai. Vaán ñeà quan ngaïi chính laø hieän töôïng saït lôû töø döôùi loøng soâng nhöng hieän vaãn chöa ñöôïc quan taâm ñaùnh giaù ñuùng möùc veà nguy cô taùc ñoäng vaø nhöõng ruûi ro tieàm aån ñoái vôùi tính maïng con ngöôøi vaø taøi saûn, phöông aùn xaây döïng keø bôø soâng cuõng seõ gaëp khoù khaên. Caùc vaán ñeà naøy cuõng caàn ñöôïc quan taâm nghieân cöùu vaø ñaùnh giaù saâu hôn. Caùc vaán ñeà lieân quan veà: OÂ nhieãm nöôùc ngaàm, nöôùc soâng Hoàng; tình traïng khan hieám nöôùc; hoaït ñoäng nuoâi troàng thuûy saûn khoâng hieäu quaû cuõng caàn ñöôïc quan taâm vaø nghieân cöùu. Laø ñòa phöông ñang trong tieán trình quy hoaïch phaùt trieån ñoâ thò, lôïi theá cuûa thaønh phoá Laøo Cai hieän nay vaãn ñang ôû giai ñoaïn ñoâ thò hoùa, do ñoù raát thuaän lôïi ñeå coù theå loàng gheùp ñöôïc caùc vaán ñeà thieân tai vaø bieán ñoåi khí haäu vaøo quaù trình quy hoaïch, keá hoaïch vaø xaây döïng. Tuy nhieân, ñeå laøm ñöôïc ñieàu naøy, caàn coù söï quan taâm ñoàng boä, söï chæ ñaïo xuyeân suoát cuûa cuûa taát caû caùc caáp ngaønh treân ñòa baøn tænh, thaønh phoá ñeán xaõ, phöôøng trong taát caû caùc lónh vöïc. Do ñoù coâng taùc tuyeân truyeàn, naâng cao nhaän thöùc, caùch thöùc loàng gheùp cuõng caàn ñöôïc quan taâm. TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 1. Coång thoâng tin ñieän töû tænh Laøo Cai (www.laocai. gov.vn). 2. KHHÑ öùng phoù vôùi BÑKH tænh Laøo Cai xaây döïng treân keát quaû söû duïng phöông phaùp toå hôïp MAGICC/ SCENGEN 5.3.

SË 71+72 . 2014

115

Caáu truùc laõnh thoå

cuûa coâng nghieäp cheá bieán luùa - gaïo sau thu hoaïch ôû Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long Ñoàng baèng soâng Cöûu Long (ÑBSCL) laø vuøng saûn xuaát luùa gaïo chuû löïc cuûa caû nöôùc. Vaán ñeà cuûa vuøng laø duy trì theá maïnh noâng nghieäp ñoàng thôøi thöïc hieän nhieäm vuï goùp phaàn vaøo muïc tieâu trôû thaønh quoác gia coâng nghieäp vaøo naêm 2020. Giaûi phaùp phuø hôïp cho vaán ñeà cuûa ÑBSCL laø thöïc hieän coâng nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùa hoaït ñoäng saûn xuaát luùa gaïo treân cô sôû phaùt trieån coâng nghieäp cheá bieán sau thu hoaïch. Vai troø cuûa quy hoaïch xaây döïng laø toå chöùc caáu truùc laõnh thoå töông öùng vôùi moái quan heä vuøng nguyeân lieäu - cheá bieán coâng nghieäp - thò tröôøng, ñaûm baûo söû duïng hieäu quaû quyõ ñaát cuûa ÑBSCL. ÑA NGAØNH ThS. KTS. Leâ Thò Baûo Thö

Mekong Delta is the key rice cultivating zone of throughout the country. The fact is that Mekong Delta simultaneously maintains the important role of agriculture in the economy and implements being an industrialized nation by 2020. Develop post-harvest processing industry is a relevant solution, whereby the duty of master planning is proposing territory structure in accordance with the relationship of raw material supplying-processing-distributing in effective way of land-use.

Giôùi thieäu:

Ñoäng löïc hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa ñoâ thò laø hoaït ñoäng trao ñoåi haøng hoùa, quyeát ñònh bôûi heä thoáng giao thoâng vaän chuyeån. Vôùi naêng löïc vaän taûi chieám 80% khoái löôïng giao dòch haøng hoùa, heä thoáng maët nöôùc töø soâng raïch töï nhieân ñeán keânh vaän taûi vaø keânh truïc coù vai troø ñònh hình maïng löôùi ñoâ thò töø thaønh phoá, thò xaõ tænh lî, ñeán thò traán huyeän lî, thò töù. Quaù trình hình thaønh thò töù, thò traán vaø söï phaùt trieån theo höôùng chuyeån dòch töø noâng nghieäp sang dòch vuï cuûa caùc thò xaõ, ñoâ thò tænh lî cuûa ÑBSCL haàu heát gaén lieàn vôùi neàn taûng noâng nghieäp luùa nöôùc, töø troàng troït ñeán cheá bieán, trao ñoåi - buoân baùn. Quy luaät hình thaønh vaø phaùt trieån maïng löôùi ñoâ thò cuûa ÑBSCL laø cô sôû nghieân cöùu caáu truùc laõnh thoå - phöông aùn keát hôïp caùc ñòa baøn töø noâng thoân, thò töù ñeán ñaàu moái giao thoâng - cuûa coâng nghieäp cheá bieán luùa - gaïo sau thu hoaïch.

116

SË 71+72 . 2014

ß a

Nghieân cöùu:

1. Sô ñoà töông quan giöõa quan heä saûn xuaát coâng nghieäp cheá bieán luùa - gaïo sau thu hoaïch vôùi caáu truùc laõnh thoå

2. Caùc yeáu toá taùc ñoäng ñeán caáu truùc laõnh thoå cuûa coâng nghieäp cheá bieán luùa-gaïo sau thu hoaïch a. Quy luaät töï nhieân: chi phoái söï hình thaønh heä thoáng cô sôû haï taàng, daân cö ñoâ thò. Heä thoáng giao thoâng: Yeáu toá cô baûn laøm neân ñaëc ñieåm töï nhieân cuûa ÑBSCL laø heä thoáng soâng chính cuøng maïng löôùi chi löu. Haï taàng ñöôïc hình thaønh ñeå phuïc vuï daân sinh vaø phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi nhö caùc tuyeán giao thoâng; coâng trình ñeâ, ñaäp, coáng thuûy lôïi,… ñeàu döïa treân ñaëc ñieåm vaø quy luaät töï nhieân cuûa maïng löôùi soâng raïch treân ñòa baøn. n Giao thoâng ñöôøng boä goàm 2 höôùng chính: + Caùc tuyeán truïc ñoái ngoaïi coù höôùng Baéc - Nam, Ñoâng Baéc - Taây Nam, chi phoái bôûi vò trí ñòa lyù cuûa ÑBSCL trong baûn ñoà quoác gia, goàm coù caùc tuyeán quoác loä 1A, tuyeán N1 doïc bieân giôùi, tuyeán N2 keát noái ÑBSCL vôùi mieàn Ñoâng Nam Boä. + Caùc tuyeán truïc noäi vuøng coù höôùng Ñoâng - Taây, Taây Baéc - Ñoâng Nam, truøng vôùi phöông cuûa caùc soâng chính caét ngang qua laõnh thoå ÑBSCL, goàm coù quoác loä 62 doïc soâng Vaøm Coû Taây, quoác loä 30 doïc soâng Tieàn, quoác loä 91 doïc soâng Haäu. n Giao thoâng ñöôøng thuûy: ÑBSCL coù 28.600km soâng, keânh raïch, trong ñoù coù khoaûng 13.000km coù khaû naêng khai thaùc vaän taûi (saâu treân 1m) . Giao thoâng ñöôøng thuûy phaân boá roäng khaép caùc ñòa baøn trong laõnh thoå vuøng, bao goàm caùc

n g µ n h

tuyeán ñoái ngoaïi, tuyeán truïc noäi vuøng vaø maïng löôùi keânh raïch töï nhieân. + Tuyeán ñoái ngoaïi keát noái vôùi TP. HCM theo höôùng Ñoâng Baéc - Taây Nam, goàm: tuyeán duyeân haûi töø TP. HCM ñeán Caø Mau ñi qua caùc tænh ven bieån; tuyeán xuyeân taâm töø TP. HCM ñeán Caø Mau ñi qua caùc tænh noäi vuøng; tuyeán ven bieân giôùi töø TP. HCM ñeán Kieân Giang ñi qua caùc tænh giaùp bieân giôùi vôùi Campuchia. + Tuyeán ñoái ngoaïi keát noái vôùi cöûa ngoõ ra bieân giôùi vôùi Campuchia vaø ra bieån Ñoâng theo höôùng Taây Baéc - Ñoâng Nam, goàm: tuyeán soâng Tieàn töø bieân giôùi Campuchia ñeán cöûa Tieåu - TP Myõ Tho; tuyeán soâng Haäu töø Taân Chaâu (An Giang) ñeán cöûa Ñònh An. + Tuyeán noäi vuøng töø trung taâm ra bieån Taây goàm tuyeán Raïch Giaù ñi Caø Mau - soâng oâng Ñoác, noái vuøng töù giaùc Long Xuyeân vôùi Caø Mau; tuyeán Quaûn Loä - Phuïng Hieäp keát noái trung taâm vôùi baùn ñaûo Caø Mau. Maïng löôùi ñoâ thò: n ÑBSCL hieän coù 162 ñoâ thò, tæ leä ñoâ thò hoùa ñaït khoaûng 26,2%.

Heä thoáng ñoâ thò ôû ÑBSCL Nguoàn: Cuïc phaùt trieån ñoâ thò, Boä Xaây döïng,12/2014 n Ñaëc ñieåm phaân boá maïng löôùi ñoâ thò ôû ÑBSCL: + Maïng löôùi ñoâ thò ôû ÑBSCL phaân boá töông ñoái ñoàng ñeàu, phaûn aùnh hình thaùi phaân boá daân cö daøn traûi ñaëc tröng cuûa caùc vuøng saûn xuaát noâng nghieäp. Maät ñoä ñoâ thò bình quaân cuûa ÑBSCL laø coù moät ñieåm ñoâ thò trong phaïm vi baùn kính 10 - 12km. + Gaén lieàn vôùi saûn xuaát noâng nghieäp vaø ñòa baøn noâng thoân: saûn xuaát noâng nghieäp caàn nhieàu nhaân löïc vaø moät soá dòch vuï lieân quan. Do ñoù, haàu heát caùc ñieåm daân cö, ñoâ thò ôû ÑBSCL hình thaønh xen caøi trong ñòa baøn saûn xuaát noâng nghieäp. Do ñòa baøn saûn xuaát noâng nghieäp traûi roäng, caùc ñieåm daân cö vaø ñoâ thò cuõng daøn traûi

SË 71+72 . 2014

117

theo daïng thöù baäc, ñaùp öùng nhu caàu caàn thieát. Ñaây laø ñaëc thuø theo quy luaät “ngöôõng” - threshold, vaø “phaïm vi” - range trong lyù thuyeát cuûa W.Christaller, töông öùng vôùi caùc loaïi haøng hoùa vaø dòch vuï cung caáp cho nhu caàu trong saûn xuaát vaø sinh hoaït. + Gaén lieàn vôùi caùc tuyeán giao thoâng ñöôøng thuûy: ñoäng löïc hình thaønh vaø phaùt trieån ñoâ thò laø hoaït ñoäng giao thöông vôùi khu vöïc beân ngoaøi. Hoaït ñoäng giao thöông chuû yeáu döïa vaøo naêng löïc giao thoâng, ñaëc bieät laø giao thoâng ñöôøng thuûy, daãn ñeán hình thaønh maïng löôùi ñoâ thò ôû ÑBSCL. Caùc ñoâ thò lôùn, coù aûnh höôûng kinh teá, xaõ hoäi quan troïng cuûa ÑBSCL ñeàu laø ñoâ thò caûng nhö Myõ Tho, Caàn Thô; caùc ñoâ thò trung taâm tænh, huyeän lî ñeàu naèm ôû khu vöïc ngaõ ba soâng hoaëc treân tuyeán giao thoâng thuûy quan troïng. Ñòa baøn phaân boá ñoâ thò laø caùc haønh lang doïc heä thoáng soâng chính vaø truïc giao thoâng quan troïng. Haønh lang Taây soâng Haäu (Quoác loä 91) töø cöûa khaåu quoác teá Tònh Bieân - An Giang ñeán Caàn Thô. Haønh lang Taây soâng Tieàn vaø soâng Coå Chieân töø Taân Chaâu, Sa Ñeùc ñeán Vónh Long, Traø Vinh. Haønh lang Ñoâng soâng Tieàn: Hoàng Ngöï - Cao Laõnh - Caùi Beø - Myõ Tho. Haønh lang ven bieån Ñoâng vaø bieån Taây. Haønh lang quoác loä 1 töø TP. HCM tôùi Caø Mau. Haønh lang ven keânh Vónh Teá doïc bieân giôùi, haønh lang ven keânh Quaûn LoäPhuïng Hieäp töø trung taâm ra bieån Taây. b. Quy luaät thò tröôøng: chi phoái söï hình thaønh luoàng dòch chuyeån haøng hoùa, nhaân löïc, dòch vuï giöõa caùc ñòa baøn tham gia vaøo coâng nghieäp cheá bieán luùa - gaïo sau thu hoaïch. ÑBSCL coù ranh giôùi phía Baéc - Taây Baéc laø bieân giôùi vôùi Campuchia; phía Baéc - Ñoâng Baéc laø Taây Ninh vaø TP. HCM; phía Taây, Ñoâng, Ñoâng Nam laø bieån Taây (vònh Thaùi Lan) vaø bieån Ñoâng. Phía Campuchia laø cöûa ngoõ ra thò tröôøng Thaùi Lan, Laøo, Myanmar; phía bieån Ñoâng laø cöûa ngoõ ra caùc tænh phía Baéc, thò tröôøng caùc nöôùc trong khu vöïc nhö Indonesia, Philippines, vaø thò tröôøng theá giôùi, thoâng qua caûng Singapore. Höôùng di chuyeån haøng hoùa töø nguyeân lieäu ñeán thaønh phaåm trong coâng nghieäp cheá bieán sau thu hoaïch laø höôùng töø vuøng nguyeân lieäu ra ñaàu moái thò tröôøng. Thò tröôøng tieâu thuï gaïo ÑBSCL khoâng phaûi laø Campuchia, Thaùi Lan, maø laø caùc nöôùc Indonesia, Philippines, vaø moät soá thò tröôøng khaùc treân theá giôùi. Do ñoù, höôùng di chuyeån theo quy luaät cung caàu laø höôùng töø vuøng saûn xuaát luùa haøng hoùa ôû tieåu vuøng ñaàu nguoàn veà phía bieån Ñoâng. Ñaây cuõng laø höôùng doøng chaûy töø thöôïng nguoàn ñeán haï nguoàn cuûa soâng Tieàn, soâng Haäu, soâng Vaøm Coû. Döôùi taùc ñoäng cuûa quy luaät töï nhieân vaø quy luaät thò tröôøng, ñòa baøn thích hôïp ñeå boá trí cô sôû coâng nghieäp cheá bieán luùa - gaïo sau thu hoaïch laø phaïm vi doïc caùc soâng chính coù aûnh höôûng quan troïng ñeán ñôøi soáng kinh teá xaõ hoäi cuûa ÑBSCL, theo höôùng töø phía ñaàu nguoàn veà bieån Ñoâng vôùi thöù töï: Vuøng nguyeân lieäu -> Coâng nghieäp cheá bieán -> Caûng, chôï ñaàu moái.

Keát quaû:

1. Nguyeân taéc toå chöùc caáu truùc laõnh thoå cuûa coâng nghieäp cheá bieán luùa - gaïo sau thu hoaïch ôû ÑBSCL: n Xaùc ñònh truïc ñònh höôùng boá trí coâng nghieäp, keát noái töø vuøng nguyeân lieäu ñeán thò tröôøng tieâu thuï saûn phaåm laø soâng Tieàn, soâng Haäu, soâng Vaøm Coû Taây, soâng Vaøm Coû. n Vò trí boá trí coâng nghieäp cheá bieán luùa - gaïo sau thu hoaïch treân truïc keát noái

118

SË 71+72 . 2014

ß a

ñöôïc xaùc ñònh theo höôùng thuaän chieàu doøng chaûy, vôùi vuøng nguyeân lieäu ôû phía ñaàu nguoàn, vaø thò tröôøng tieâu thuï ôû phía cuoái nguoàn.

n g µ n h

hieäu quaû, thích öùng vôùi nhöõng taùc ñoäng cuûa ñieàu kieän töï nhieân vaø taän duïng theá maïnh noâng nghieäp cuûa vuøng ñeå laøm lôïi theá caïnh tranh. Coâng nghieäp cheá bieán luùa - gaïo sau thu hoaïch laø ngaønh coâng nghieäp keát hôïp theá maïnh noâng nghieäp vôùi muïc tieâu phaùt trieån theo ñònh höôùng coâng nghieäp hoùa cuûa vuøng.

Baûng: Caáu truùc laõnh thoå cuûa coâng nghieäp cheá bieán luùa - gaïo sau thu hoaïch Hình: Truïc boá trí coâng nghieäp cheá bieán luùa - gaïo sau thu hoaïch ôû ÑBSCL

2. Caáu truùc laõnh thoå cuûa coâng nghieäp cheá bieán luùa - gaïo sau thu hoaïch laø caáu truùc lieân keát caùc yeáu toá cung caáp nguoàn löïc cho coâng nghieäp hoaït ñoäng, goàm coù vuøng saûn xuaát nguyeân lieäu, maïng löôùi ñoâ thò vaø ñaàu moái thò tröôøng. n Vuøng nguyeân lieäu: tieåu vuøng ñaàu nguoàn soâng Tieàn, soâng Haäu, giaùp bieân giôùi vôùi Campuchia goàm Ñoàng Thaùp Möôøi, khu vöïc giöõa soâng Tieàn vaø soâng Haäu, Töù giaùc Long Xuyeân. Tieåu vuøng ñaàu nguoàn chòu taùc ñoäng cuûa soâng Mekong, vôùi cheá ñoä ngaäp luõ haøng naêm, boå sung phuø sa vaø röûa ñoäc cho caùc caùnh ñoàng luùa. Tieåu vuøng coù naêng suaát trung bình töø 8-12 taán/ha/vuï; coù ñieàu kieän tích tuï ruoäng ñaát hình thaønh caùnh ñoàng maãu lôùn vôùi quy moâ 500-1000ha, ñaùp öùng yeâu caàu cung caáp nguoàn nguyeân lieäu oån ñònh cho coâng nghieäp cheá bieán. n Ñòa baøn boá trí coâng nghieäp cheá bieán luùa - gaïo sau thu hoaïch: caùc ñoâ thò coù ñuû ñieàu kieän haï taàng xaây döïng coâng trình coâng nghieäp, coù vò trí cuoái nguoàn so vôùi vuøng nguyeân lieäu. n Ñaàu moái thò tröôøng: chôï ñaàu moái luùa gaïo, caûng khu vöïc.

Keát luaän:

Phaùt trieån coâng nghieäp ôû ÑBSCL laø giaûi quyeát baøi toaùn söû duïng ñaát

Caáu truùc laõnh thoå cuûa coâng nghieäp cheá bieán luùa - gaïo sau thu hoaïch ñeà xuaát quy taéc keát noái caùc ñòa baøn töø noâng thoân ñeán ñoâ thò vaø ñaàu moái giao thoâng phuø hôïp vôùi quy luaät töï nhieân vaø quy luaät thò tröôøng. Treân cô sôû caùc quy taéc naøy, coù theå xaùc ñònh vò trí, quy moâ, coâng suaát cheá bieán cuûa cô sôû coâng nghieäp töông öùng vôùi ñieàu kieän cuûa ñòa baøn boá trí vaø naêng löïc cung caáp cuûa nguoàn nguyeân lieäu. Nghieân cöùu ñoùng goùp giaûi phaùp cho tình traïng ñaát coâng nghieäp ôû ÑBSCL chöa ñöôïc khai thaùc hieäu quaû trong khi ngaønh noâng nghieäp saûn xuaát luùa gaïo thieáu hoã trôï sau thu hoaïch.

TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 1. Voõ Thò Thanh Loäc, “Phaân tích chuoãi giaù trò luùa gaïo vuøng ÑBSCL”, Taïp chí khoa hoïc vaø baûn tin Ñaïi hoïc Caàn Thô, 2011: 19a-96-108 2. Nguyeãn Coâng Thaønh, “Nghieân cöùu veà cheá bieán luùa gaïo cho xuaát khaåu ôû ÑBSCL”, Ñeà aùn nghieân cöùu cuûa Vieän Luùa ÑBSCL, thöïc hieän töø thaùng 3/2010 ñeán thaùng 3/2011. 3. Chapman, K. and D.F.Walker (1987), “Industrial Location: principles and politics”, Oxford University Press, Jul.1987 4.Siwei Tan (2010), “Recosidering the Vietnamese development vision of Industrialisation and modernisation by 2020”, Study within the WISDOM project, Jul. 2010. 5. www.deltares.nl/Mekong Delta Plan - Long-term vision and strategy

SË 71+72 . 2014

119

Maïng löôùi giao thoâng coâng coäng chaát löôïng cao Ñaëc ñieåm & nguyeân taéc

Quy hoaïch taïi caùc ñoâ thò Vieät Nam

ÑA NGAØNH

Traàn Hoaøi Nam *

In the trends of sustainable urban development, the public transport system (PTS) has played a key role in meeting travelling needs of citizens. Therefore, the Vietnamese urbans have been gradually developing the public transport means to reduce the use of private vehicles and traffic congestion in big cities. However, this solution is not really effective for urban transport. Because the PTS is not synchronous and there is a lack of its theoretical researches for planning and implementation of relevant projects. This paper will focus on analyzing the objectives and the basic requirements of a high quality PTS. Then some basic principles are recommended to promote the development of urban transport systems towards sustainable urban in Vietnam. Ñaët vaán ñeà

Ñoái vôùi caùc quoác gia ñang phaùt trieån nhö Vieät Nam thì vieäc phaùt trieån ñoàng boä heä thoáng giao thoâng coâng coäng (GTCC) ñang phaûi traûi qua nhöõng böôùc ñi “chaäp chöõng” ñaàu tieân. Töø khi quaù trình ñoâ thò hoùa buøng noå taïi caùc ñoâ thò lôùn trong nhöõng naêm gaàn ñaây thì vieäc phaùt trieån caùc phöông tieän GTCC nhö xe buyùt, BRT, taøu ñieän... môùi ñöôïc caùc caáp chính quyeàn chuù troïng ñaàu tö. Vì vaäy maø caùc coâng trình nghieân cöùu veà GTCC ôû Vieät Nam hieän môùi chæ taäp trung vaøo moät soá noäi dung cô baûn nhö:

120

SË 71+72 . 2014

ß a

n Caùc giaûi phaùp naâng cao vieäc quaûn lyù phaùt trieån heä thoáng GTCC taïi Vieät Nam. n Caùc giaûi phaùp haïn cheá caùc phöông tieän giao thoâng caù nhaân vaø öu tieân phaùt trieån heä thoáng GTCC ñoàng boä hieän ñaïi taïi caùc ñoâ thò lôùn. n Caùc giaûi phaùp veà chính saùch khuyeán khích ngöôøi daân ñoâ thò söû duïng GTCC. n Ñöa ra moät soá moâ hình vaø chæ soá phaùt trieån quy hoaïch GTCC nhaèm ñaït ñöôïc muïc tieâu ñoâ thò beàn vöõng. n Phaân tích moät soá moâ hình thaønh coâng treân theá giôùi veà phaùt trieån GTCC vaø khaû naêng öùng duïng taïi Vieät Nam.

Nhö vaäy caùc nghieân cöùu veà GTCC hieän coøn khaù khieâm toán vaø thieáu nhöõng cô sôû lyù thuyeát quan troïng veà quy hoaïch maïng löôùi. Ñaây laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân daãn ñeán vieäc phaùt trieån GTCC chöa ñaùp öùng ñöôïc nhu caàu cuûa caùc ñoâ thò: thieáu tính ñoàng boä, mang tính taïm thôøi vaø chaép vaù.

Muïc tieâu cuûa maïng löôùi GTCC

Ñeå maïng löôùi GTCC thöïc söï hieäu quaû thì ñieàu quan troïng laø muïc tieâu quy hoaïch heä thoáng phaûi ñöôïc xaùc ñònh ñuùng ñaén vaø phuø hôïp vôùi ñaëc tröng rieâng, vôùi töøng giai ñoaïn phaùt trieån khaùc nhau cuûa ñoâ thò. Caùc muïc tieâu naøy caàn roõ raøng vaø coù söï xem xeùt töông taùc laãn nhau. Vì vaäy caùc nhaø quy hoaïch phaûi luoân ñaët chuùng trong boái caûnh theå cheá vaø ñònh höôùng phaùt trieån cuûa moãi thaønh phoá. Thoâng thöôøng, maïng löôùi GTCC cuûa moät ñoâ thò phaûi ñaït ñöôïc caùc muïc tieâu cô baûn nhö sau: n Cung caáp dòch vuï ñi laïi hieäu quaû cho thò daân. Heä thoáng GTCC phaûi cung caáp vieäc ñi laïi cuûa ngöôøi daân ñeå thay theá caùc phöông tieän caù nhaân baèng vieäc taïo ra caùc dòch vuï haáp daãn hôn, nhaèm giaûm tình traïng quaù taûi cuûa heä thoáng ñöôøng boä vaø uøn taéc taïi caùc trung taâm thaønh phoá. n Hoã trôï caùc chính saùch xaõ hoäi cuûa ñoâ thò. Lôïi ích coäng ñoàng chuû yeáu döïa vaøo vieäc cung caáp dòch vuï ñi laïi ñeán toaøn boä moïi taàng lôùp ngöôøi daân ñoâ thò, ñaëc bieät laø ñoái töôïng thu nhaäp thaáp, ngöôøi taøn taät, hoïc sinh – sinh vieân... cho caùc muïc ñích ñi laïi haèng ngaøy nhö: Laøm vieäc, hoïc taäp, mua saém vaø caùc nhu caàu khaùc. n Goùp phaàn vaøo phaùt trieån thaønh phoá beàn vöõng. GTCC ñöôïc xem nhö laø moät phaàn quan troïng cuûa caáu truùc ñoâ thò beàn vöõng nhôø vieäc khuyeán khích ngöôøi daân giaûm bôùt söï phuï thuoäc vaøo caùc phöông tieän caù nhaân. Töø ñoù giaûm thieåu oâ nhieãm moâi tröôøng ñoâ thò.

n g µ n h

Yeâu caàu cuûa maïng löôùi GTCC chaát löôïng cao

Ñeå ñaït ñöôïc maïng löôùi GTCC chaát löôïng cao thì caùc nhaø quaûn lyù vaø nhaø quy hoaïch caàn coù caùc tieâu chí cô baûn laøm cô sôû cho quaù trình thu thaäp döõ lieäu, phaân tích ñaùnh giaù vaø thöïc hieän quy hoaïch. Caùc yeâu caàu naøy caàn ñöôïc hình thaønh taïi giai ñoaïn quy hoaïch ñeå phuø hôïp vôùi ñaëc ñieåm cuûa töøng ñoâ thò. Ñoàng boä chính saùch quaûn lyù vaø phaùt trieån veà GTCC Ñoái vôùi vaán ñeà veà chính saùch phaùt trieån vaø toå chöùc quaûn lyù thì caùc yeáu toá veà theå cheá cuûa töøng ñoâ thò coù taàm aûnh höôûng lôùn ñeán vieäc quy hoaïch toaøn boä maïng löôùi. Vaø moät maïng löôùi GTCC hieäu quaû seõ coù caùc yeáu toá cô baûn lieân quan ñeán vaán ñeà naøy: n Coù nguoàn taøi trôï: söï saün saøng cam keát nguoàn voán cho vieäc vaän haønh vaø xaây döïng maïng löôùi GTCC bôûi caùc thaønh phaàn lieân quan töø nhaø nöôùc, caùc ñôn vò tö nhaân laø moät ñieàu kieän tieân quyeát cho thaønh coâng cuûa toaøn heä thoáng. n Caùc chính saùch hoã trôï: caàn coù caùc chính saùch rieâng ñeå taêng cöôøng hieäu quaû cuûa heä thoáng GTCC döïa treân neàn taûng caùc vaán ñeà phaùt trieån giao thoâng ñoâ thò noùi chung. n Tích hôïp söû duïng ñaát vaø giao thoâng: söï phoái hôïp thaønh coâng giöõa chính saùch söû duïng ñaát vaø chính saùch giao thoâng seõ taïo ra nhieàu hieäu quaû trong vieäc khai thaùc caùc khu vöïc khoâng gian ñoâ thò. Coù tính oån ñònh trong thôøi gian daøi Khi xaây döïng chieán löôïc quy hoaïch GTCC, thì tính oån ñònh cuûa maïng löôùi chaát löôïng cao seõ taïo ra moâ hình giao thoâng vaän taûi beàn vöõng. Moâ hình naøy phaûi coù söï thích öùng vôùi söï thay ñoåi veà nhu caàu ñi laïi vaø boái caûnh kinh teá cuûa ñoâ thò. Tính oån ñònh cuûa maïng löôùi chæ ñöôïc thoûa maõn khi noù coù theå deã daøng keát hôïp chaët cheõ vôùi söï thay ñoåi ngaén haïn veà taàn suaát, naêng löïc vaän chuyeån, tính keát noái giöõa caùc tuyeán chính, tuyeán phuï. Ngoaøi ra, maïng löôùi ñoù caàn phaûi coù khaû naêng môû roäng taïi caùc khu vöïc môùi cuûa ñoâ thò maø khoâng caàn phaûi thieát keá laïi caáu truùc hieän coù. Maïng löôùi ñôn giaûn vaø coù caáu truùc vöõng chaéc Moät maïng löôùi GTCC coù caáu truùc beàn vöõng laø moät heä thoáng ñöôïc xaây döïng ñôn giaûn, caùc tuyeán ñöôïc xaùc ñònh roõ raøng. Söï ñôn giaûn cuûa heä thoáng seõ deã daøng hôn ñeå nhaän daïng vaø ghi nhôù lòch trình, thôøi gian cuûa caùc tuyeán cho ngöôøi söû duïng; ñôn giaûn hôn ñeå quy hoaïch vaø vaän haønh. Taát caû ñieàu naøy seõ taïo ra moät maïng GTCC hieäu quaû hôn vaø quyeát ñònh hôn trong vieäc phaùt trieån caùc cô sôû haï taàng môùi, phaùt trieån ñoâ thò vaø quy hoaïch söû duïng ñaát. Phuïc vuï hieäu quaû moïi taàng lôùp thò daân Ñeå thaønh coâng trong vieäc caïnh tranh veà khaû naêng phuïc vuï vôùi caùc phöông tieän caù nhaân, thì heä thoáng GTCC phaûi ñöôïc keát noái vôùi caùc tuyeán giao thoâng chính nhaèm keát noái haàu heát caùc ñieåm ñeán treân toaøn ñoâ thò. Vì vaäy, heä thoáng phaûi cung caáp dòch vuï giao thoâng toái thieåu tôùi moïi ngöôøi daân baát chaáp khaû naêng söû duïng oâ toâ, yeáu toá theå chaát cuûa haønh khaùch vaø ñaëc ñieåm khu vöïc daân cö.

Hình 1. Muïc tieâu cuûa heä thoáng GTCC theo 3 vaán ñeà: kinh teá, xaõ hoäi vaø moâi tröôøng

Caùc tuyeán maø chæ ñöôïc söû duïng thôøi gian ngaén trong ngaøy vaø khoâng theo caùc ñöôøng coá ñònh thì seõ khoâng ñöôïc tính ñeán trong vieäc quy hoaïch caùc tuyeán chính. Ñieàu ñoù coù nghóa laø nhöõng khu vöïc maø nhu caàu söû duïng GTCC ít phaûi coù caùc giaûi phaùp khaùc ñeán keát noái vôùi caùc ñieåm döøng, ñieåm trung chuyeån cuûa maïng löôùi caùc tuyeán chính nhö SË 71+72 . 2014

121

ß a

söû duïng xe ñaïp, xe buyùt chaäm, caùc tuyeán theo nhu caàu, xe buyùt nhoû, taxi, xe buyùt tröôøng hoïc vaø caùc dòch vuï ñaëc bieät cho ngöôøi giaø, ngöôøi taøn taät. Ngay caû caùc giaûi phaùp ñaëc bieät nhö xe buyùt ñeâm, xe buyùt phuïc vuï coâng nhaân vieân... seõ boå sung tích cöïc cho caùc tuyeán GTCC chính. Maïng löôùi GTCC “hai lôùp” töông thích vôùi heä thoáng ñöôøng ñoâ thò Ñeå keát hôïp hieäu quaû hai nhieäm vuï khaù khaùc nhau cuûa GTCC laø: Thu huùt ngöôøi daân töø boû xe hôi, xe maùy vaø taïo ra khaû naêng tieáp caän deã daøng cho moïi ñoái töôïng thì caàn xaây döïng moät maïng löôùi “hai lôùp” ñöôïc tích hôïp thoáng nhaát: n Moät maïng löôùi tuyeán oån ñònh, ñôn giaûn vôùi lòch trình coá ñònh vaø taàn suaát cao ñuû ñaùp öùng phaàn lôùn nhu caàu ñi laïi cuûa ngöôøi daân. n Moät maïng löôùi linh hoaït, phuïc vuï theo moät soá nhu caàu ñaëc bieät taïi khu vöïc maät ñoä thaáp, taïi nhöõng thôøi gian khoâng phaûi cao ñieåm vaø cho nhöõng ngöôøi khoâng coù khaû naêng ñeå söû duïng caùc tuyeán theo lòch trình coá ñònh...

Moät soá nguyeân taéc cô baûn trong vieäc quy hoaïch maïng löôùi GTCC chaát löôïng cao phuø hôïp vôùi ñieàu kieän Vieät Nam

n g µ n h

Caùc tuyeán toác ñoä cao thöôøng yeâu caàu vaän haønh treân caùc tuyeán ñöôøng coù laøn rieâng vôùi nhu caàu haønh khaùch ñi laïi lôùn vaø ñoùng vai troø laø heä thoáng “xöông soáng” cuûa maïng löôùi. Caùc phöông tieän ñöôïc söû duïng treân nhöõng tuyeán naøy laø caùc phöông tieän hieän ñaïi nhö: metro, taøu ñieän nheï, BRT... Caùc khu vöïc coù maät ñoä daân cö thaáp thöôøng khoâng söû duïng loaïi phöông tieän naøy vì khoâng ñaûm baûo hieäu quaû ñaàu tö. Caùc tuyeán noäi thò thöôøng söû duïng ñeå keát noái caùc tuyeán chính vôùi caùc ñieåm ñeán khaùc trong thaønh phoá vôùi chöùc naêng chuû yeáu “gom” vaø “phaân phoái” haønh khaùch. Caùc phöông tieän thöôøng söû duïng laø xe buyùt hoaëc taøu ñieän nheï. Vieäc quy hoaïch cho caùc tuyeán naøy neân chuù yù veà tính oån ñònh cuûa lòch trình, vaän toác vaø söï phoái hôïp vôùi caùc tuyeán chính thoâng qua caùc ñieåm trung chuyeån. Caùc tuyeán laân caän keát noái khu vöïc ngoaïi oâ vôùi caùc tuyeán GTCC chính vaø tuyeán noäi thò. Caùc tuyeán naøy thöôøng hoaït ñoäng vôùi taàn suaát thaáp neân phaûi ñaûm baûo tính oån ñònh veà vaän toác.

Maëc duø vieäc phaùt trieån heä thoáng GTCC ñaõ vaø ñang ñöôïc thöïc hieän taïi Vieät Nam, nhöng môùi chæ ñöôïc taäp trung ñaàu tö taïi moät soá ñoâ thò lôùn. Vì vaäy, ñeå thöïc hieän muïc tieâu ñoâ thò beàn vöõng thì vieäc aùp duïng moät soá nguyeân taéc cô baûn trong quy hoaïch maïng löôùi GTCC chaát löôïng cao laø ñieàu heát söùc caàn thieát. Quy hoaïch maïng löôùi tuyeán GTCC phaûi ñôn giaûn vaø roõ raøng Ñôn giaûn trong thieát keá maïng löôùi laø moät “quy taéc vaøng” ñeå xaây döïng heä thoáng GTCC haáp daãn, deã daøng trong söû duïng vaø vaän haønh. Caùc tuyeán GTCC phaûi ñöôïc keát noái thuaän tieän, ñôn giaûn maø haønh khaùch coù theå deã daøng nhaän bieát loä trình, thôøi gian moãi tuyeán. Maïng löôùi caøng ñôn giaûn thì caøng deã söû duïng. Caùc tuyeán quy hoaïch neân söû duïng loaïi tuyeán ñôn – keát noái tröïc tieáp giöõa caùc ñieåm ñeán vì noù thöôøng nhanh hôn vaø ngaén hôn so vôùi caùc daïng tuyeán khaùc nhö daïng voøng, daïng soá 8... Do ñoù, cung caáp vieäc ñi laïi nhanh hôn vaø hieäu quaû hôn trong vaän haønh heä thoáng maëc duø caùc tuyeán naøy coù phaïm vò phuïc vuï roäng hôn. Caùc tuyeán GTCC neân gaén vôùi maïng löôùi ñöôøng ñoâ thò ñeå taêng khaû naêng tieáp caän cho ngöôøi söû duïng. Thieát keá caáu truùc maïng löôùi tuyeán neân thoáng nhaát nhieàu tuyeán lieàn keà nhau vaøo moät tuyeán ñôn ñeå coù theå taïo ra taàn suaát hoaït ñoäng cao hôn.

Hình 3: Keát hôïp moät soá tuyeán nhaùnh ñeå taïo neân maïng löôùi caùc tuyeán chính-phuï [2]

Quy hoaïch maïng löôùi ñaûm baûo yeâu caàu veà toác ñoä, tính oån ñònh

Quy hoaïch GTCC phaûi ñaûm baûo thôøi gian ñi laïi baèng hoaëc ít hôn caùc phöông tieän caù nhaân. Nhö vaäy caàn xaây döïng caùc laøn ñöôøng rieâng vaø quyeàn öu tieân taïi caùc nuùt giao thoâng cho caùc loaïi phöông tieän naøy hoaït ñoäng ñeå coù theå ñaït ñöôïc vaän toác theo yeâu caàu. Caùc tuyeán GTCC neân hoaït ñoäng theo lòch trình coá ñònh vaø caùc ñieåm döøng thoáng nhaát trong thôøi gian daøi. Ñieàu naøy cho pheùp haønh khaùch deã daøng ghi nhôù thôøi gian hoaït ñoäng caùc tuyeán GTCC. Ví duï nhö haønh khaùch söû duïng maïng löôùi ñöôøng saét noäi ñoâ cuûa Copenhagen chæ caàn ghi nhôù 3 thôøi ñieåm xuaát phaùt cuûa caùc tuyeán laø a:12; a:32; a: 52 (a laø giôø; 12, 32, 52 laø phuùt). Trong khi heä thoáng GTCC cuûa thaønh phoá Zurich laïi hoaït ñoäng oån ñònh theo taàn suaát 7.5, 15, 30 phuùt/chuyeán.

Hình 2: Hai nguyeân lyù quy hoaïch maïng löôùi tuyeán GTCC coù cuøng moät khu vöïc phuïc vuï: a) 6 tuyeán, 6 lòch trình; b) 2 tuyeán 2 lòch trình [2]

Quy hoaïch maïng löôùi tuyeán phaûi coù söï phaân caáp roõ raøng Maïng löôùi GTCC caàn phaûi hình thaønh caùc tuyeán coù chöùc naêng khaùc nhau veà naêng löïc vaän chuyeån vaø toác ñoä. Caùc daïng tuyeán naøy phaûi ñöôïc thoáng nhaát trong toaøn heä thoáng vaø coù theå ñöôïc phaân loaïi thaønh 3 daïng cô baûn: Caùc tuyeán chính coù toác ñoä cao, söùc chôû lôùn; caùc tuyeán laân caän keát noái vôùi caùc vuøng ngoaïi thaønh vaø caùc tuyeán noäi thò.

122

SË 71+72 . 2014

Hình 4: Soá löôïng caùc tuyeán GTCC vaø taàn suaát hoaït ñoäng phuø hôïp [2]

Hình 5: Ñieåm trung chuyeån tích hôïp giöõa maïng löôùi ñöôøng saét vaø xe buyùt taïi moät vuøng ngoaïi oâ Vancouver [6]

Tích hôïp caùc ñieåm trung chuyeån thuaän tieän cho haønh khaùch Vieäc keát noái giöõa caùc tuyeán GTCC seõ phuï thuoäc chuû yeáu vaøo caùc ñieåm trung chuyeån. Ñoái vôùi quy moâ toaøn maïng löôùi thì nhieäm vuï troïng taâm laø taïo ra moät caáu truùc oån ñònh ñeå caùc tuyeán vaän haønh vôùi taàn suaát cao ñaûm baûo thôøi gian chôø taïi caùc ñieåm döøng laø nhoû nhaát vôùi 5–10 phuùt/ chuyeán. Vieäc trung chuyeån giöõa caùc tuyeán nhanh choùng vaø deã daøng seõ hoã trôï vieäc ñi laïi cuûa haønh khaùch tôùi caùc ñieåm ñeán naèm phaân taùn treân toaøn ñoâ thò. Toác ñoä nhanh, taàn suaát cao cuûa caùc tuyeán GTCC chính seõ ñoùng vai troø “baûn leà” cuûa maïng löôùi. Caùc tuyeán noäi thò vaø laân caän caàn coù söï keát noái nhieàu hôn vôùi caùc tuyeán naøy ñeå cung caáp moät dòch vuï nhanh choùng, phuø hôïp vaø ñaùng tin caäy. Caùc ñieåm trung chuyeån coøn aûnh höôûng ñeán vieäc keát noái cuûa ngöôøi ñi boä. Vì vaäy caùc tuyeán ñi boä phaûi ñöôïc quy hoaïch treân nguyeân taéc töông töï veà toác ñoä, khaû naêng keát noái roõ raøng. Do ñoù söï keát noái giöõa caùc tuyeán GTCC vôùi toaøn boä maïng löôùi bao goàm vieäc xaùc ñònh vò trí phuø hôïp vaø chaát löôïng thieát keá cuûa caùc ñieåm trung chuyeån. Soá löôïng ñieåm döøng treân moãi tuyeán phaûi ñöôïc tính toaùn kyõ caøng ñeå giaûm thieáu toái ña vaø phaûi ñöôïc ñaët gaàn caùc khu vöïc taäp trung nhieàu hoaït ñoäng, taïi caùc ñieåm giao nhau ñöôøng boä vaø gaàn caùc tuyeán ñöôøng ñi boä. Thieát keá caùc ñieåm döøng vaø ñieåm trung chuyeån laø moät yeáu toá quan troïng ñeå ñaûm baûo an toaøn, tieän nghi vaø deã söû duïng cho haønh khaùch. Taïi caùc ñieåm trung chuyeån quaõng ñöôøng ñi boä giöõa caùc tuyeán khoâng quaù 10 meùt. Cung caáp thoâng tin veà hoaït ñoäng cuûa caùc tuyeán GTCC phaûi roõ raøng, phoå bieán vaø thoâng nhaát Thoâng tin lòch trình cho haønh khaùch laø moät thaønh phaàn quan troïng cuûa maïng löôùi GTCC. Caùc ñieåm döøng neân cung caáp ñaày ñuû thoâng tin cho haønh khaùch ñeå xaùc ñònh vò trò caùc ñieåm ñeán vaø caùc ñieåm trung chuyeån. Thoâng tin naøy bao goàm: Lòch trình, taàn suaát hoaït ñoäng, caùc ñieåm ñi, ñieåm ñeán, giaù veù... Moät soá ñieåm döøng treân caùc tuyeán GTCC chính coù theå keát hôïp vôùi vieäc baùn veù. Taàn suaát hoaït ñoäng cuûa maïng löôùi phaûi coù tính linh hoaït Taàn suaát hoaït ñoäng cuûa maïng löôùi GTCC laø moät coâng cuï caàn thieát ñeå phuø hôïp vôùi nhu caàu ñi laïi vaø chi phí vaän haønh cuûa toaøn heä thoáng. Vì vaäy, noù coù theå thay ñoåi theo chieàu daøi cuûa tuyeán cuõng nhö thôøi gian hoaït ñoäng trong ngaøy. Ñieàu naøy seõ höõu ích cho vieäc xaùc ñònh caùc taàn suaát cuï theå cuûa töøng tuyeán treân cô sôû tieâu chuaån veà taàn suaát chính vaø caùc caáp ñoä dòch vuï cuûa maïng löôùi trong thôøi gian daøi. Ngay caû khi taàn suaát cao laø ñieàu kieän tieân quyeát quan troïng cho söï thaønh coâng cuûa maïng löôùi thì cuõng coù nhöõng giôùi haïn roõ raøng veà löôïng haønh trình cuûa tuyeán trong moät giôø ñeå ñaït ñöôïc thôøi gian chôø ñôïi ngaén

Hình 6: Thieát keá ñieåm döøng maãu ñaûm baûo caùc thoâng tin cô baûn [5]

nhaát cho haønh khaùch. Ñoái vôùi caùc ñoâ thò trung bình thì taàn suaát hieäu quaû laø 5-10 phuùt/chuyeán vaøo ban ngaøy. Hieän nhöõng caûi tieán trong coâng ngheä cho ñoäng cô, heä thoáng nhieân lieäu, tính an toaøn vaø vieäc kieåm soaùt giao thoâng seõ laøm giaûm moät soá vaán ñeà aûnh höôûng ñeán taàn suaát cao cuûa heä thoáng GTCC ôû caùc trung taâm thaønh phoá.

Hình 7: Söï thay ñoåi linh hoaït taàn suaát hoaït ñoäng GTCC theo caùc thôøi ñieåm trong ngaøy [3]

Keát luaän

Ñeå heä thoáng GTCC thöïc söï laø moät giaûi phaùp hieäu quaû ñoái vôùi giao thoâng ñoâ thò thì coâng taùc quy hoaïch luoân giöõ vai troø quyeát ñònh ñeán tính beàn vöõng cuûa toaøn maïng löôùi. Tuy nhieân vaán ñeà naøy hieän vaãn laø moät khoù khaên ñoái vôùi caùc nhaø chuyeân moân cuõng nhö caùc quaûn lyù ñòa phöông taïi Vieät Nam. Vôùi nhöõng ñaëc ñieåm rieâng veà theå cheá, ñieàu kieän kinh teá - xaõ hoäi cuûa moät nöôùc ñang phaùt trieån, GTCC môùi chæ laø moät giaûi phaùp taïm thôøi, phuïc vuï moät nhu caàu khoâng lôùn trong cô caáu giao thoâng ñoâ thò. Haø Noäi, TP.HCM vaø nhieàu thaønh phoá khaùc seõ phaûi ñaàu tö hieäu quaû hôn cho heä thoáng GTCC vaø phaûi taäp trung vaøo caùc phöông tieän toác ñoä cao nhö metro, ñöôøng saét treân cao, BRT... Ñeå laøm ñöôïc ñieàu naøy thì vieäc quy hoaïch maïng löôùi GTCC phaûi tuaân theo caùc nguyeân taéc cô baûn treân ñeå phuø hôïp vôùi töøng ñòa phöông. Maëc duø caùc nguyeân taéc naøy coù theå ñaõ ñöôïc söû duïng taïi moät soá thaønh phoá, tuy nhieân chöa ñöôïc ñaày ñuû, trieät ñeå, daãn ñeán chaát löôïng cuûa heä thoáng GTCC hieän nay vaãn coøn thieáu tính ñoàng boä vaø hieäu quaû chöa cao.

* Thaïc syõ, Giaûng vieân khoa Ñaøo taïo quoác teá, Ñaïi hoïc Duy Taân Phoøng 601, 182 Nguyeãn Vaên Linh, Ñaø Naüng ÑT: 0918.230.728. - Email: hoainamtst@gmail.com TAØI LIEÄU THAM KHAÛO [1]. GS.TS.Vuõ Ñình Phuïng (2013), Moät soá yù kieán veà quy hoaïch maïng löôùi giao thoâng coâng coäng Haø Noäi giai ñoaïn 2012 – 2030, Taïp chí Caàu ñöôøng, soá 1+2/2013, 65 – 67 [2]. Gustav Nielsen (Institute of Transport Economic, Oslo, Norway), Truls Lange (Civitas group of consultants, Oslo, Norway), Network design for public transport success – theory and examples. [3]. Gustav Nielsen, John D. Nelson, Corinne Mulley, Göran Tegneùr, Gunnar Lind, Truls Lange (2005), Public transport – Planning the networks, ISBN 82-990111-3-2. [4]. John Stone, Paul Mees, Muhammad Imran (2010); Network planning for more effective public transport New Zealand Cities, 12th WCTR, July 11-15, 2010 – Lisbon, Portugal. [5]. Jago Dodson, Paul Mees, John Stone, Matthew Burke (2011), The Principles of Public Transport Network Planning: A review of the emerging literature with select examples, ISBN 978-1-921760-36-5. [6]. Paul Mees, Jago Dodson, Public Transport Network Planning in Australia: Assessing current practice in Australia’s five largest cities, Urban Research Program, Research Paper 34, May 2011, ISBN 978-1-921760-42-6.

SË 71+72 . 2014

123

Nhöõng yeáu toá quyeát ñònh thaønh coâng

trong vieäc phaân loaïi raùc thaûi taïi nguoàn tröôøng hôïp thaønh phoá Thaùi Nguyeân

QUY HOAÏCH

& TAÙC GIAÛ

Nguyeãn Huy Quang

Ñaët vaán ñeà

Phaân loaïi chaát thaûi raén taïi nguoàn coù teân goïi 3R (Reduce - giaûm thieåu; Reuse - taùi söû duïng; Recycle - taùi cheá), ñaây laø nhöõng böôùc ñi ñaàu tieân cuûa con ñöôøng höôùng ñeán “chaát thaûi baèng khoâng ”. Con ñöôøng naøy seõ laøm thay ñoåi quan nieäm raùc thaûi laø nhöõng thöù boû ñi sang quan nieäm raùc thaûi laø laø nguoàn nguyeân lieäu ñeå saûn xuaát, laø taøi nguyeân ñeå caùc nhaø maùy khai thaùc. 3R laø moät khaâu kyõ thuaät quan troïng, laø caùnh cöûa môû ra ñeå ñi ñeán quaûn lyù chaát thaûi raén toång hôïp vaø beàn vöõng, nhö vaäy, 3R laø taâm ñieåm cuûa quaûn lyù toång hôïp chaát thaûi raén. Coù thöïc hieän thaønh coâng kyõ thuaät ban ñaàu naøy thì quaù trình quaûn lyù môùi thaønh coâng vaø ngöôïc laïi. Hieän nay, haàu heát caùc ñoâ thò treân caû nöôùc ñeàu vaãn duy trì hình thöùc thu gom, vaän chuyeån, xöû lyù laãn loän caùc loaïi chaát thaûi do chöa ñöôïc phaân loaïi ngay töø nguoàn thaûi. Thöïc hieän Quyeát ñònh soá 2149/QÑ-TTg ngaøy 17/12/2009 cuûa Thuû töôùng Chính phuû pheâ duyeät Chieán löôïc

124

SË 71+72 . 2014

Quy h oπc h &

t ∏c gi ∂

quoác gia veà quaûn lyù toång hôïp chaát thaûi raén ñeán naêm 2025, taàm nhìn ñeán naêm 2050, caùc ñòa phöông treân ñòa baøn caû nöôùc ñeàu ñang tieán haønh trieån khai nhieäm vuï quaûn lyù chaát thaûi raén taïi ñòa phöông. Tuy nhieân, ñeán nay chöa coù ñòa phöông naøo thöïc hieän hieäu quaû caùc noäi dung maø Quyeát ñònh ban haønh. Trong thöïc teá , trong hôn 10 naêm qua, taïi moät soá ñòa phöông ñaõ nhaän ñöôïc söï taøi trôï cuûa caùc toå chöùc quoác teá ñeå thöïc hieän phaân loaïi raùc taïi nguoàn nhö: TP. Haø Noäi, TP. HCM, TP. Haûi Phoøng,..., tuy nhieân chöa coù döï aùn naøo thöïc hieän thaønh coâng theo nhö muïc tieâu ban ñaàu ñaët ra. Nguyeân nhaân ban ñaàu ñöôïc caùc ñòa phöông ñaùnh giaù cô baûn nhö sau: * Veà cô cheá chính saùch: Neáu nhö ôû caùc nöôùc (Nhaät Baûn, Singapore, Philippine,...) cuøng vôùi giaûi phaùp vaän ñoäng ngöôøi daân trong phaân loaïi raùc thaûi taïi nguoàn thì Nhaø nöôùc coù söï chæ ñaïo ñoàng boä vaø quyeát lieät töø Trung öông tôùi ñòa phöông. Chính quyeàn caùc thaønh phoá Marikina (Philipinne); ChiBa, Fukuoka, Hiroshima, Kawasaki, Kitakyushu, Kobe, Kumamoto... (Nhaät Baûn) coù quy ñònh hoä gia ñình naøo khoâng thöïc hieän phaân loaïi raùc thaûi taïi nguoàn seõ bò phaït theo quy ñònh cuûa thaønh phoá. ÔÛ Vieät Nam, khi coâng taùc phaân loaïi raùc taïi nguoàn ñöôïc ñöa vaøo luaät hoùa seõ ñöa ra ñöôïc nhöõng quy ñònh cuï theå cho vieäc thöïc hieän quaûn lyù raùc thaûi, xaây döïng ñöôïc cheá taøi xöû phaït hoaëc tuyeân döông khen thöôûng, toá giaùc. Quy ñònh veà phaân loaïi raùc taïi nguoàn neân ñöôïc thöïc hieän quyeát lieät nhö ñoäi muõ baûo hieåm baét buoäc ñoái vôùi ngöôøi ngoài treân xe moâ toâ vaø xe gaén maùy. * Chöa coù giaûi phaùp ñoàng boä trong vieäc thu gom vaø vaän chuyeån raùc thaûi sinh hoaït: Vieäc thu gom vaø vaän chuyeån raùc thaûi sinh hoaït taïi caùc ñoâ thò ñaõ coù phaân loaïi theo maøu, nhöng nhìn chung caùc thieát bò thieáu ñoàng boä vaø chöa phuø hôïp vôùi töøng loaïi raùc. Vì vaäy, trong nhieàu döï aùn thí ñieåm ngöôøi daân ñaõ thöïc hieän phaân loaïi ôû gia ñình nhöng khi mang raùc ñeán ñieåm thu gom laïi bò ñoå troän laãn loän, daãn ñeán khoâng hieäu quaû. Vieäc ñaàu tö thieáu ñoàng boä, thieáu nhaát quaùn khieán ngöôøi daân thieáu tin töôûng vaø gaây ra nhöõng suy nghó vaø ñaùnh giaù kieåu “ñaàu Voi - ñuoâi Chuoät”. * Phaân loaïi raùc thaûi taïi nguoàn chöa ñöôïc chính quyeàn vaø coäng ñoàng nhaän thöùc moät caùch ñaày ñuû: Töø kinh nghieäm cuûa caùc nöôùc thì ñaây laø moät cuoäc vaän ñoäng laâu daøi ñoøi hoûi söï quyeát taâm vaø söï quan taâm cuûa chính quyeàn ñoâ thò, coi ñaây laø traùch nhieäm cuûa caùc caáp chính quyeàn.

SË 71+72 . 2014

125

Q u y h oπch &

t ∏c gi ∂

Coù nhö vaäy chính quyeàn ñoâ thò môùi coù theå vaän ñoäng ñeå ngöôøi daân tham gia moät caùch hieäu quaû vaø coù caùc giaûi phaùp naâng cao nhaän thöùc cho ngöôøi daân. ÔÛ nöôùc ta, do nhieàu nguyeân nhaân daãn ñeán vieäc ñaàu tö cho coâng taùc naøy coøn yeáu vaø chuû yeáu troâng chôø vaøo nguoàn ngaân saùch neân raát haïn cheá. Caùch tieáp caän raùc thaûi laø thöù thaûi boû vaãn ñang thònh haønh, hoaëc caùc caáp chính quyeàn coù bieát ñaây laø nguoàn taøi nguyeân, nguoàn nguyeân lieäu lôùn nhöng thieáu nguoàn löïc ñaàu tö neân gaây laõng phí lôùn. Coäng ñoàng daân cö cuõng môùi phaân loaïi nhöõng thöù coù theå baùn ñöôïc ngay, coøn nhöõng gì khoâng baùn ñöôïc ñeàu ñöôïc coi laø bò boû ñi.

Thaønh phoá Thaùi Nguyeân höôùng ñeán phaân loaïi raùc thaûi taïi nguoàn

Thaønh phoá Thaùi Nguyeân laø moät trong nhöõng ñoâ thò lôùn cuûa caû nöôùc - ñoâ thò loaïi I tröïc thuoäc tænh Thaùi Nguyeân, trung taâm vuøng Trung du mieàn nuùi Baéc boä. Hieän nay, UBND tænh Thaùi Nguyeân ñaõ pheâ duyeät Quy hoaïch quaûn lyù chaát thaûi raén treân ñòa baøn tænh Thaùi Nguyeân (Quyeát ñònh soá 2796/QÑ-UBND ngaøy 24/11/2011). Thöïc hieän caùc vaên baûn cuûa Chính phuû, UBND tænh Thaùi Nguyeân ñaõ coù coâng vaên veà vieäc Ñieàu chænh laäp quy hoaïch quaûn lyù chaát thaûi raén tænh Thaùi Nguyeân ñeán naêm 2025 taàm nhìn ñeán naêm 2050 vaø Hôïp phaàn “Phaùt trieån beàn vöõng moâi tröôøng trong caùc khu ñoâ thò ngheøo”. Thaønh phoá Thaùi Nguyeân laø moät trong nhöõng ñôn vò haønh chính thuoäc tænh neân caùc noäi dung veà quaûn lyù chaát thaûi raén ñeàu thöïc hieän theo caùc vaên baûn naøy cuûa tænh. Naêm 2014, UBND thaønh phoá trieån khai thöïc hieän “Ñeà aùn xaây döïng tuyeán phoá vaên minh ñoâ thò treân ñòa baøn thaønh phoá Thaùi Nguyeân giai ñoaïn 2014-2016” vaø “Ñeà aùn phaân loaïi raùc thaûi sinh hoaït taïi nguoàn treân ñòa baøn thaønh phoá Thaùi Nguyeân”. Ñeán nay, ñeà aùn môùi ñöôïc thöïc hieän ôû giai ñoaïn ñaàu vaø ôû möùc ñoä tuyeân truyeàn phoå bieán ñeán ngöôøi daân nhaèm naâng cao nhaän thöùc cho ngöôøi daân veà caùch phaân loaïi raùc vaø giaù trò cuûa vieäc phaân loaïi raùc taïi nguoàn. Nhö vaäy, con ñöôøng ñeán vôùi 3R cuûa thaønh phoá Thaùi Nguyeân caàn nhieàu noã löïc töø phía chính quyeàn, caùc toå chöùc chính trò xaõ hoäi, ngöôøi daân môùi thaønh coâng ñöôïc. Vaäy laøm theá naøo ñeå xaây döïng ñöôïc moät heä thoáng 3R thöïc söï hieäu quaû ñeå aùp duïng cho thaønh phoá Thaùi Nguyeân? Laø nhöõng böôùc ñi phaûi caàn caân nhaéc vaø caàn baét ñaàu töø caùc hoä gia ñình, taùc giaû xin ñeà xuaát nhö sau: * Nhöõng vaán ñeà mang tính kyõ thuaät Taùch thaønh phaàn höõu cô töø nguoàn thaûi seõ mang laïi böôùc tieán môùi trong ñeà aùn phaân loaïi raùc taïi nguoàn cho thaønh phoá Thaùi Nguyeân: Hieän nay, haøng ngaøy thaønh phoá Thaùi Nguyeân coù khoái löôïng thu gom khoaûng 165 taán/ngaøy, trong ñoù khoái löôïng choân laáp khoaûng 140 taán/ngaøy, nhö vaäy moät naêm thaønh phoá choân laáp khoaûng treân döôùi 50.000 taán raùc thaûi sinh hoaït ñoâ thò.

126

SË 71+72 . 2014

Trong ñoù, theo thoáng keâ chaát thaûi raén höõu cô chieám khoaûng töø 70 - 80%, raùc khoâng taùi cheá ñöôïc vaø khoâng ñoát ñöôïc cuõng chieám ñeán gaàn 20%, coøn laïi laø caùc taïp chaát khaùc. Ñaây chính laø caên cöù ñeå xaây döïng boä söu taäp chuû yeáu laø chaát thaûi raén höõu cô. Neáu löôïng raùc thaûi sinh hoaït höõu cô ñöôïc thu gom do phaân loaïi seõ laø baõi toaùn môû ra vieäc tìm kieám coâng ngheä xöû lyù phuø hôïp. Ñoù laø coâng ngheä uû cuøng vôùi söï phaân huûy cuûa thöùc aên do taùc ñoäng töø beân ngoaøi. Saûn phaåm sinh hoïc taùi cheá töø vieäc taùch thaønh phaàn chaát höõu cô cuõng seõ deã daøng ñöôïc söû duïng taïi ñòa phöông do ñaây laø vuøng troàng caây coâng nghieäp vaø caây ñaëc saûn cheø. Taùch tuùi nilong töø nguoàn thaûi: Hieän nay, löôïng tuùi nilong naèm trong soá khoaûng 20 - 30% coøn laïi töø caùc doøng thaûi sau khi ñaõ taùch thaønh phaàn höõu cô. Tuùi nilong khoâng naëng nhöng laø nguoàn gaây oâ nhieãm nghieâm troïng vaø cuõng laø thaønh phaàn taùi cheá ñöôïc, saûn phaåm taùi cheá töø tuùi niong nhieàu ngöôøi daân ñaõ bieát vaø söû duïng neân deã nhaän dieän trong phaân loaïi. * Nhöõng khía caïnh caàn caân nhaéc Khía caïnh kinh teá vaø moâi tröôøng: Hieän nay, nhieàu ñòa phöông ñang daønh öu ñaõi cho caùc cô sôû thu mua pheá lieäu, cô sôû taùi cheá cuûa caùc laøng ngheà, coi caùc cô sôû naøy nhö moät ñaàu moái giaûi quyeát oâ nhieãm moâi tröôøng. Tuy nhieân, vieäc ñaàu tö xaây döïng khu xöû lyù baøi baûn cuûa thaønh phoá chöa ñöôïc tieán haønh maø ñaõ ñaàu tö xaây döïng môùi nhöõng cô sôû thu mua pheá lieäu, nhöõng cô sôû thu gom taùi cheá seõ tieáp tuïc gaây oâ nhieãm moâi tröôøng cho caùc laøng ngheà, taïo ra nhöõng laøng oâ nhieãm, nhöõng “laøng ung thö” vaø nhöõng ñòa ñieåm naøy seõ caàn nhieàu ñaát ñai ñeå taäp keát, xaây döïng nhaø xöôûng, nguoàn nhaân löïc ñeå thöïc hieän. Maët khaùc, moãi moät cô sôû chæ thu gom moät loaïi thaønh phaàn trong raát nhieàu thaønh phaàn coù theå taùi cheá. Ví duï, quy trình saûn xuaát coù ñoái töôïng cheá bieán laø nilong, luùc ñoù nilong seõ ñöôïc thu mua, taäp keát, phaân loaïi, laøm saïch ñeå cheá bieán thaønh caùc chuûng loaïi maët haøng khaùc nhau.

Moät nguyeân nhaân nöõa caàn ñöôïc quan taâm khi ñaàu tö xaây döïng nhaø maùy taùi cheá ñoù laø, quy trình saûn xuaát saûn phaåm laø saûn xuaát phöùc taïp kieåu lieân tuïc, saûn phaåm ñöôïc traûi qua nhieàu giai ñoaïn keá tieáp nhau. Tuy nhieân, nguoàn nguyeân lieäu ñaàu vaøo naøy seõ raát baáp beânh vaø khoâng oån ñònh. Neáu döï aùn 3R ñöôïc thöïc hieän thaønh coâng vôùi caùc muïc tieâu giaûm, taùi söû duïng, taùi cheá ñöôïc thöïc hieän luùc ñoù seõ thieáu nguyeân lieäu ñaàu vaøo vaø vieäc ñaàu tö seõ trôû thaønh “ñaàu voi ñuoâi chuoät”. Hoaëc neáu chöa tieán haønh phaân loaïi raùc taïi nguoàn maø ñaõ tieán haønh ñaàu tö khu xöû lyù baøi baûn seõ tieáp tuïc gaây laõng phí vì nguoàn nguyeân lieäu ñaàu vaøo thieáu vaø laãn loän. Raùc thaûi vaãn laø caùc chaát thaûi boû ñi vaø coâng ngheä ñoát seõ tieáp tuïc ñöôïc söû duïng gaây laõng phí. Khía caïnh xaõ hoäi: Hieän nay taïi caùc baõi raùc coù raát nhieàu cö daân möu sinh baèng ngheà nhaët raùc. Duø laø nhöõng thaønh phaàn khoâng chính thöùc trong coâng taùc quaûn lyù nhöng ñaõ vaø ñang ñoùng goùp vai troø quan troïng trong khaâu thu gom, taùi cheá. Vì khoâng ñöôïc phaân loaïi raùc taïi nguoàn neân raùc coù theå taùi cheá ñoå laãn loän vôùi caùc loaïi chaát thaûi raén khaùc neân ñaây laø cô hoäi kieám soáng cho nhöõng cö daân naøy. Neáu döï aùn phaân loaïi raùc taïi nguoàn thaønh coâng seõ laøm giaûm raát lôùn thaønh phaàn bao bì, giaáy, bìa caùc toâng, nhöïa... khoâng coøn raùc taùi cheá ñoå ra baõi ñoå thaûi seõ gaây taùc ñoäng raát lôùn ñeán ñôøi soáng cuûa nhöõng ñoái töôïng naøy. * Nhöõng yeáu toá caàn xaây döïng vaø taêng cöôøng Xaây döïng heä thoáng quaûn lyù ñoàng boä: Do chuùng ta chöa coù cheá taøi trong vieäc xöû lyù nhöõng caù nhaân hoä gia ñình vaø caùc toå chöùc khoâng chaáp haønh phaân loaïi raùc thaûi taïi nguoàn , vì vaäy thaønh phoá caàn phaûi coù giaûi phaùp vaän duïng linh hoaït ñeå khoâng phaïm vaøo quy ñònh cuûa nhaø nöôùc nhöng vaãn coù taùc ñoäng tôùi ngöôøi khoâng chaáp haønh nhö “khoâng phaân loaïi, khoâng thu gom raùc”. Khi ñoù, neáu vöùt raùc lung tung thì chính quyeàn ñòa phöông coù quyeàn xöû lyù vi phaïm. SË 71+72 . 2014

127

Q u y h oπc h &

Veà phía caùc ñôn vò quaûn lyù, caàn xaùc ñònh heä thoáng quaûn lyù chaát thaûi raén sinh hoaït ñoâ thò nhö laø moät lieân keát coù taùc ñoäng ñeán caû ba truï coät: kinh teá, xaõ hoäi vaø moâi tröôøng cuûa phaùt trieån beàn vöõng. Noù bao goàm caùc beân lieân quan, caùc yeáu toá, vaø caùc khía caïnh ñeå tìm ra caùch giaûi baøi toaùn g toát nhaát. Caùc khía caïnh trong quaù trình thöïc hieän ñeà aùn nhö: taøi chính, xaõ hoäi, theå cheá, chính trò, phaùp lyù cuõng caàn ñöôïc tieán haønh ñoäng boä.

t ∏c gi ∂

Vieäc xaây döïng nhöõng böôùc ñi ñoät phaù treân cô sôû nghieân cöùu baøi baûn seõ laø cô sôû ñeå daãn ñeán thaønh coâng cho ñeà aùn. Nhö vaäy, 3R laø söï keát hôïp cuûa haøng loaït caùc hoaït ñoäng veà chính saùch, kinh teá, vieäc laøm, moâi tröôøng vaø huy ñoäng ngöôøi daân...

Taêng cöôøng vai troø cuûa caùc toå chöùc xaõ hoäi vaø coäng ñoàng daân cö: Hieän nay, do chöa thöïc hieän phaân loaïi raùc taïi nguoàn neân thaønh phoá Thaùi Nguyeân thoáng keâ caùc thaønh phaàn taïi caùc baõi ñoå thaûi vaø moät soá ñieåm thu gom. Tuy nhieân chaát thaûi raén höõu cô chieám khoái löôïng lôùn seõ deã daøng bò boû qua vì chöa coù ngöôøi thu mua loaïi chaát thaûi naøy. Luùc ñoù chaát thaûi taùi cheá baùn ñöôïc seõ ñöôïc öu tieân trong phaân loaïi. Vì vaäy, ñeå ñaït ñöôïc thaønh coâng trong phaân loaïi raùc taïi nguoàn, thaønh phoá caàn tuyeân truyeàn höôùng daãn ñeå ngöôøi daân hieåu veà vieäc phaân loaïi vaø caùc thaønh phaàn phaân loaïi. Maët khaùc trong töông lai coù theå ñaàu tö mua laïi thaønh phaàn höõu cô CTR sinh hoaït ñoâ thò. Bieåu ñoà: Toác ñoä phaùt sinh CTR sinh hoaït ñoâ thò vaø thu gom töø 2009 ñeán 2014 ( Nguoàn: URENCO Thaùi Nguyeân 6/2014)

Keát luaän

Thaønh phoá Thaùi Nguyeân ñang ôû giai ñoaïn ñaàu cuûa ñeà aùn phaân loaïi raùc taïi nguoàn khoâng theå chæ laø tuyeân truyeàn, ñaàu tö maø coøn caàn xaây döïng nhöõng böôùc ñi moät caùch tyû mæ. Cung caáp nhöõng höôùng daãn vaø xaây döïng caùc keá hoaïch quaûn lyù chaát thaûi raén cuûa thaønh phoá theo caùc böôùc: giaûm - taùi söû duïng - taùi cheá. Beân caïnh ñoù, chính quyeàn ñòa phöông caàn coi coâng taùc naøy luoân gaén vôùi caùc lôïi ích veà moâi tröôøng, xaõ hoäi vaø kinh teá cuûa ñòa phöông ñeå ñöa ra nhöõng chính saùch kòp thôøi vaø phuø hôïp.

128

SË 71+72 . 2014

TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 1/ Taøi lieäu hoäi thaûo “Quaûn lyù raùc thaûi sinh hoaït ñoâ thò taïi nguoàn, kinh nghieäm thöïc hieän 3R hieäu quaû ôû moät soá ñoâ thò Vieät Nam” Hôïp taùc giöõa UNE SCAP - Hieäp hoäi caùc ñoâ thò Vieät Nam

Giaûi thöôûng

Loa Thaønh

2014

öôït qua hôn 100 sinh vieân, 3 baïn treû ôû Ñaïi hoïc Xaây döïng Haø Noäi vaø 1 baïn ôû Ñaïi hoïc Toân Ñöùc Thaéng (TP. HCM) ñaõ giaønh giaûi Nhaát Giaûi thöôûng Loa Thaønh laàn thöù 26.

Leã trao giaûi thöôûng dieãn ra taïi Vaên mieáu Quoác Töû Giaùm Haø Noäi, saùng 30/11/2014. Giaûi thöôûng laàn naøy thu huùt sinh vieân ñeán töø 23 tröôøng khoái kieán truùc vaø xaây döïng trong toaøn quoác tham gia, vôùi 168 ñoà aùn döï thi. Sau nhieàu voøng chaám, hoäi ñoàng giaûi thöôûng Loa Thaønh goàm caùc giaùo sö, tieán só ñaàu ngaønh ñaõ choïn ra 53 giaûi chính thöùc. Trong ñoù coù 4 giaûi Nhaát, 19 giaûi Nhì vaø 30 giaûi Ba. 4 giaûi nhaát ñöôïc trao cho caùc sinh vieân: Phaïm Thuyø Linh (ngaønh Kieán truùc, Ñaïi hoïc Xaây döïng Haø Noäi) vôùi ñoà aùn “Caûi taïo nhaø maùy thaønh tröôøng naêng khieáu ngheä thuaät”; Nguyeãn Thò Mai (Khoa Kinh teá & quaûn lyù xaây döïng, Ñaïi hoïc Xaây döïng Haø Noäi) vôùi “Ñeà xuaát giaûi phaùp quaûn lyù chaát thaûi raén xaây döïng trong döï aùn ñaàu tö xaây döïng Vieät Nam theo höôùng xaây döïng beàn vöõng”; Ñoã Höõu Döông (ngaønh Coâng trình Thuyû, Ñaïi hoïc Xaây döïng Haø Noäi) vôùi “Coâng trình thuyû ñieän Baûn Chaùt” vaø Nguyeãn Thaéng Nhaät Quang (ngaønh Xaây döïng daân duïng vaø coâng nghieäp, Ñaïi hoïc Toân Ñöùc Thaéng) vôùi “Chung cö Lucky Tower”. Theo ñaùnh giaù cuûa caùc thaønh vieân Hoäi ñoàng giaûi thöôûng, ñaây laø nhöõng ñoà aùn noåi baät, coù nhieàu saùng taïo, suy nghó, tìm toøi ñeå taän duïng vaät lieäu, khoâng gian moät caùch tieát kieäm, hôïp lyù nhöng vaãn ñaûm baûo tính thaåm myõ, phaùt huy coâng naêng, baûo veä moâi tröôøng... Trong 4 giaûi Nhaát cuûa Loa Thaønh 2014, "Coâng trình thuyû ñieän Baûn Chaùt" cuûa Ñoã Höõu Döông ñöôïc ñaùnh giaù laø toaøn dieän, saùng taïo vaø caån thaän. Höõu Döông ñaõ söû duïng 6 phaàn meàm ñeå tính toaùn thuyû vaên - ñieàu tieát luõ, thieát keá ñaäp daâng, taùc ñoäng ñoäng ñaát ñoái vôùi ñaäp beâ toâng troïng löïc. Nguyeãn Thaéng Nhaät Quang vôùi ñoà aùn "Chung cö Lucky Tower" ñöôïc ñaùnh giaù laø ñaõ vaän duïng ñaày ñuû caùc quy phaïm, tieâu chuaån cuûa Vieät Nam vaø theá giôùi, aùp duïng hieäu quaû caùc coâng cuï tính nhö SAP, SAFE, ETABS trong tính toaùn chi tieát gaàn vôùi söï laøm vieäc thöïc teá cuûa caùc keát caáu. Sinh vieân coøn theå hieän söï say meâ nghieân cöùu trong vieäc thöïc hieän hai chuyeân ñeà veà saøn vöôït nhòp lôùn vaø laäp bieän phaùp thi coâng taàng haàm.

"Caûi taïo nhaø maùy thaønh tröôøng naêng khieáu ngheä thuaät" cuûa Phaïm Thuøy Linh laø ñoà aùn ñi theo xu theá caûi taïo coâng trình cuõ ñeå ñaùp öùng nhu caàu söû duïng hieän taïi, phaùt trieån yù töôûng chuyeån hoaù khoâng gian, chuyeån hoaù ngoân ngöõ kieán truùc, thanh loïc bôùt caùi cuõ, keát noái caùc thaønh phaàn coøn söû duïng ñöôïc, toå chöùc moät khoâng gian hoaøn chænh. Ñoà aùn "Ñeà xuaát giaûi phaùp quaûn lyù chaát thaûi raén xaây döïng trong döï aùn ñaàu tö xaây döïng Vieät Nam theo höôùng xaây döïng beàn vöõng" cuûa Nguyeãn Thò Mai ñöôïc ñaùnh giaù laø ñaõ tieáp caän ñöôïc caùc quan ñieåm hieän ñaïi veà xaây döïng beàn vöõng, veà caùc caáp ñoä quaûn lyù chaát thaûi xaây döïng goàm: phoøng traùnh/ngaên ngöøa, giaûm thieåu, taùi söû duïng, taùi cheá vaø thaûi ra moâi tröôøng. Taùc giaû ñoà aùn cuõng ñeà xuaát caùc giaûi phaùp quaûn lyù chaát thaûi xaây döïng ôû Vieät Nam theo ñònh höôùng xaây döïng beàn vöõng. 19 ñoà aùn ñoaït giaûi Nhì ñeàu ñöôïc ñaùnh giaù cao veà tính thôøi söï, tính toång hôïp trong ñaøo taïo. Tuy caùc ñoà aùn ñöôïc thöïc hieän trong voøng 4,5 thaùng naøy, khoâng theå thay theá caùc coâng trình do haøng chuïc ngöôøi thöïc hieän trong 1-2 naêm ñeå ñöa vaøo thöïc teá, nhöng caùc sinh vieân ñaõ ñeà xuaát yù töôûng saùng taïo ñoäc ñaùo ñeå caùc cô sôû saûn xuaát coù theå söû duïng, phaùt trieån thaønh thaønh coâng trình. Ñaùnh giaù chung veà giaûi thöôûng naêm nay, GS.TSKH Nguyeãn Taøi - Tröôûng Ban toå chöùc Giaûi cho bieát: “Trong 26 naêm, ban ñaàu caùc em thích nhöõng coâng trình hoaønh traùng hieän ñaïi, nhaø phaûi nhaø kính, taát caû ñeàu ñieän nhöng do taùc ñoäng cuûa xaõ hoäi, naêm nay coù raát nhieàu coâng trình mang tính xaõ hoäi raát cao söû duïng caùc naêng löôïng töï nhieân tieát kieäm naêng löôïng, nhöõng coâng trình ñoù ñöôïc hoäi ñoàng ñaùnh giaù raát toát.” Tuy nhieân, taïi giaûi thöôûng naêm nay, coù söï maát caân ñoái giöõa caùc chuyeân ngaønh, trong ñoù caùc ñoà aùn cuûa hai chuyeân ngaønh Coâng trình giao thoâng vaø Kyõ thuaät haï taàng - moâi tröôøng ñoâ thò chaát löôïng chöa cao, thieáu tính saùng taïo, ñoäc ñaùo vaø tính khaû thi. Beân caïnh ñoù, nhieàu ñoà aùn döï thi coøn söû duïng caùc tieâu chuaån vaø quy phaïm quaù cuõ. Nhöõng haïn cheá naøy caàn ñöôïc caùc tröôøng xem xeùt ñeå töøng böôùc ñoåi môùi coâng taùc ñaøo taïo cho phuø hôïp vôùi thöïc tieãn ngaønh xaây döïng, kieán truùc hieän nay. SË 71+72 . 2014

129

caùc ñoà aùn nhaän giaûi th “Caûi taïo nhaø maùy Gi∂i thaønh tröôøng naêng khieáu ngheä thuaät” Nh†t

Sinh Vieân: Phaïm Thuyø Linh - Ngaønh Kieán truùc, Ñaïi hoïc Xaây döïng Haø Noäi Giaùo vieân höôùng daãn: ThS.KTS Doaõn Theá Trung

“Moät coâng trình coù giaù trò khoâng chæ bôûi hình thöùc hay coâng naêng maø coøn bôûi tinh thaàn nôi choán, nôi maø noù ñaïi ñieän”. Boái caûnh laø moät khu nhaø maùy ñang ñöùng tröôùc nguy cô phaûi di dôøi ñeán nôi khaùc, nhöng seõ laø moät ñieàu ñaùng tieác bôûi nhaø maùy ñaõ toàn taïi treân 50 naêm nhö moät thaønh vieân khoâng theå thieáu cuûa khu vöïc. Lieäu coù neân phaù huûy noù ñeå xaây döïng nhöõng trung taâm thöông maïi, sieâu thò, hay giöõ laáy linh hoàn cuûa noù vaø bieán thaønh nôi saùng taïo ngheä thuaät? Ñaùp aùn laø: Chuyeån ñoåi thaønh tröôøng naêng khieáu ngheä thuaät vôùi quy moâ döï kieán laø 840 hoïc sinh.

YÙ töôûng thieát keá

Hieän traïng khoâng gian theo chieàu ñöùng thaáp vaø khoâng ñoàng ñeàu, khoâng coù ñieåm nhaán chính. Vì vaäy phaûi löïa choïn giaûi phaùp ñöa caùc khoâng gian hoøa nhaäp vaøo laøm moät ñeå taïo theå thoáng nhaát. Töø ñoù, taùc giaû ñeà xuaát ra chieán löôïc thieát keá: n Xaùc ñònh caùc coâng trình keát caáu yeáu ñeå loaïi boû n Giaûi phoùng coâng trình coù vò trí khoâng phuø hôïp ñeå taïo moät saân roäng cho moâi tröôøng sö phaïm n Giöõ laïi caùc coâng trình mang ñaëc tröng hình thaùi khu ñaát, ñoàng thôøi loaïi boû caùc coâng trình khoâng caàn thieát ñeå giaûm maät ñoä xaây döïng n Chuyeån ñoåi vaø saép ñaët caùc chöùc naêng giaùo duïc

130

SË 71+72 . 2014

thöôûng loa thaønh 2014

SË 71+72 . 2014

131

caùc ñoà aùn nhaän giaûi th “Caâu laïc boä ngheä thuaät soâng Hoàng”

Gi∂i Nhç

Sinh Vieân: Ñaëng

Löu Thònh – ÑH Kieán truùc Haø Noäi Giaùo vieân höôùng daãn: Ths. KTS. Nguyeãn Traàn Lieâm

Caäu laïc boä soâng Hoàng ñöôïc hình thaønh nhaèm taïo ra moät coâng trình vaên hoùa môùi xöùng taàm quoác gia phuïc vuï cho coäng ñoàng. Nôi maø moïi ngöôøi hay du khaùch nöôùc ngoaøi yeâu meán vaên hoùa Haø Noäi yeâu meán ngheä thuaät coù theå deã daøng ñeán, tìm hieåu, thöôûng thöùc, chia seû cuõng nhö giao löu vaø hoïc hoûi .

Töø nhöõng con thuyeàn giaáy trong giaác mô tuoåi thô, ñeán nhöõng con thuyeàn chôû ñaày ngheä thuaät treân soâng Hoàng, hay nhöõng con thuyeàn ngaøy ñeâm baùm bieån… Ñoà aùn nhö moät caâu chuyeän “oân coá tri taân”. Keå veà cuoäc soáng giaûn dò maø ñaäm chaát ngheä thuaät, keå veà yù chí kieân cöôøng baát khuaát vaø khaùt voïng hoøa bình cuûa daân toäc Vieät Nam.

Khu ñaát naèm treân vò trí trung taâm khu Baõi Giöõa Soâng Hoàng thuoäc quaän Long Bieân, Haø Noäi, keát noái vôùi bôø soâng chæ baèng moät caây caàu nhoû, hoaëc baèng ñöôøng thuûy töø beán thuyeàn du lòch.

Giaûi phaùp kieán truùc

YÙ töôûng kieán truùc töø tuoåi thô

Töø söï laõng maïn ñoâi khi bò boû queân trong cuoäc soáng nhoän nhòp, hoái haû thöôøng ngaøy, töø nhöõng caûm xuùc chaân thaät, nguyeân sô cuøng vôùi hình aûnh caây ña - beán nöôùc - saân ñình… nay laïi ñöôïc taùi hieän trong nhöõng khoâng gian ñaäm chaát ngheä thuaät cuûa ñoà aùn. Caùi cuõ caùi môùi, quaù khöù vaø hieän taïi, vaên hoùa ngheä thuaät haøn laâm vôùi vaên hoùa ñôøi thöôøng ñöôïc hoøa quyeän ñan xen vôùi nhau moät caùch töï nhieân nhaát, taïo leân söï gaàn guõi cuûa kieán truùc vôùi con ngöôøi, con ngöôøi vôùi con ngöôøi.

132

SË 71+72 . 2014

Coâng trình goàm caùc phaàn chính: khoái hoaït ñoäng ngheä thuaät bieåu dieãn khoái hoaït ñoäng ngheä thuaät taïo hình vaø khoái thô ca vaên hoïc, heä thoáng thoâng tin thö vieän, caùc khoâng gian ñoùn tieáp. Caùc khoái hoaït ñoäng ñöôïc toå chöùc ñoäng, linh hoaït, giaøn traûi treân toaøn boä khu ñaát, taïo loái tieáp caän ña chieàu. Söû duïng caùc tuyeán cong töï do taïo leân söï meàm maïi cho coâng trình. Xen keõ laø caùc khoâng gian troáng vaø saân giao löu. Caùc khoái caâu laïc boä ñöôïc toå hôïp töï do. Keát noái coäng sinh vôùi thieân nhieân vaø maët nöôùc.

thöôûng loa thaønh 2014

SË 71+72 . 2014

133

giaûi thöôûng loa thaønh 2014 “Baûo taøng chöùng tích chieán tranh ñöôøng Tröôøng Sôn Vieät Nam”

Gi∂i Ba

Sinh Vieân: TRÒNH

QUOÁC CÖÔØNG – ÑH Nguyeãn Traõi Giaûng vieân höôùng daãn chính: TS. KTS Hoaøng Vaên Trinh

Kieán truùc “Baûo taøng chöùng tích chieán tranh ñöôøng Tröôøng Sôn Vieät Nam” ñeå traân troïng gìn giöõ, trang söû veû vang nhaát cuûa thôøi ñaïi Hoà Chí Minh cho moïi theá heä, ñaëc bieät tri aân nhöõng ngöôøi con Vieät Nam ñaõ duõng caûm hy sinh vì Ñaát nöôùc, ñoàng thôøi laø bieåu töôïng cho söùc maïnh Vieät Nam.

Hình töôïng kieán truùc phaûn aùnh: n Söï hoaønh traùng – Haøo huøng n Söùc maïnh ñoaøn keát Daân toäc Vieät Nam n Keát noái moät giaûi – Thoáng nhaát ñaát nöôùc n Khaùt voïng soáng – Khaùt voïng hoaø bình n Söï trôû che, ñuøm boïc, maùi aám n Coøn in daáu aán chieán tranh huyû dieät taøn phaù n Kieán truùc coâng coäng quy moâ lôùn thuoäc lónh vöïc vaên hoaù – Ngheä thuaät n Daân toäc – Hieän Ñaïi

134

SË 71+72 . 2014

Spec Go Green Awards 2014

Trao giaûi thöôûng Kieán truùc Xanh Spec Go Green Awards 2014 11 giaûi thöôûng daønh cho sinh vieân kieán truùc vôùi ñoà aùn moân hoïc kieán truùc; 5 giaûi thöôûng daønh cho kieán truùc treû vôùi ñoà aùn thieát keá kieán truùc ñaõ ñöôïc Hoäi kieán truùc sö Vieät Nam trao giaûi vaøo ngaøy 29/11 taïi Trung taâm Thoâng tin - Trieån laõm 45 Traøng Tieàn, Hoaøn Kieám, Haø Noäi trong khuoân khoå giaûi thöôûng kieán truùc Xanh Spec Go Green Awards 2014 do Hoäi Kieán truùc sö Vieät Nam toå chöùc. Ñaây laø giaûi thöôûng daønh cho sinh vieân kieán truùc vaø kieán truùc sö treû ñöôïc phaùt ñoäng töø thaùng 4/2014, taïi Festival sinh vieân kieán truùc laàn thöù IX toå chöùc ôû Thaønh phoá Thuû Daàu Moät, Bình Döông nhaèm khích leä sinh vieân kieán truùc ôû caùc tröôøng ñaøo taïo KTS höôùng ñeán kieán truùc xanh ngay trong quaù trình hoïc taäp, ñoàng thôøi khuyeán khích caùc kieán truùc sö treû ñeà xuaát, saùng taïo ra nhöõng coâng trình kieán truùc xanh thaân thieän vôùi moâi tröôøng. Sau 7 thaùng phaùt ñoäng vôùi 109 hoà sô döï thi töø khaép caùc tænh thaønh treân caû nöôùc, ban toå chöùc ñaõ choïn ra 11 giaûi ôû haïng muïc sinh vieân (01 giaûi Nhaát; 01 giaûi Nhì; 01 giaûi Ba; 08 giaûi Khuyeán khích) vaø 5 giaûi ôû haïng muïc kieán truùc sö treû (01 giaûi Nhaát; 02 giaûi Nhì, 02 giaûi Ba). Toång giaù trò giaûi thöôûng treân 600 trieäu ñoàng. Caùc ñoà aùn ñöôïc löïa choïn trao giaûi laø nhöõng ñoà aùn noåi baät caùc tieâu chí: ñòa ñieåm beàn vöõng; söû duïng taøi nguyeân naêng löôïng hieäu quaû; chaát löôïng moâi tröôøng trong nhaø; kieán truùc tieân tieán baûn saéc; tính xaõ hoäi, nhaân vaên beàn vöõng. Giaûi nhaát haïng muïc sinh vieân kieán truùc thuoäc veà ñoà aùn “Traû laïi maøu xanh cho laøng Trieàu Khuùc” cuûa nhoùm taùc giaû Traàn Ñình Luaân, Tröông Vaên Thònh, Nguyeãn Thò Thu Thuûy (Tröôøng Ñaïi hoïc Phöông Ñoâng). ÔÛ haïng muïc Kieán truùc sö treû, Ñoà aùn “Nhaø Hieäu Boä tröôøng ñaïi hoïc FPT” cuûa nhoùm kieán truùc sö Voõ Troïng Nghóa ñöôïc trao giaûi Nhaát.

SË 71+72 . 2014

135

giaûi thöôûng Kieán truùc Xanh S “TRAÛ LAÏI MAØU XANH CHO LAØNG TRIEÀU KHUÙC”

Gi∂i Nh†t

Taùc giaû: NGUYEÃN THÒ THU THUÛY; TRAÀN ÑÌNH LUAÂN; TRÖÔNG VAÊN THÒNH - Ñaïi hoïc Daân Laäp Phöông Ñoâng - 2014 Giaùo vieân höôùng daãn: TS. KTS. Khuaát Taân Höng

Maët baèng toång theå

Ñoà aùn Traû laïi maøu xanh cho laøng Trieàu Khuùc ñaët trong boái caûnh laø moät trong nhöõng laøng coå cuûa thuû ñoâ ñang ñöùng tröôùc nguy cô thay ñoåi, thaäm chí phaù vôõ moät phaàn caáu truùc laøng xöa do aûnh höôûng cuûa quaù trình ñoâ thò hoùa. Khu trung taâm laøng laø yeáu toá coát loõi taïo neân caáu truùc laøng Trieàu Khuùc… Bao goàm caùc coâng trình coù giaù trò taâm linh vaø giaù trò lòch söû lôùn nhö chuøa Trieàu Khuùc, Ñình Saéc, Ñaïi Ñình, ao laøng, gieáng laøng… Do quaù trình phaùt trieån hieän nay, nhieàu nhaø daân ñöôïc xaây döïng, haøng quaùn ñöôïc môû khoâng coù söï kieåm soaùt chung, khieán cho khu trung taâm soâi ñoäng hôn. Theá nhöng taàm nhìn, view nhìn, hôi thôû khu trung taâm truyeàn thoáng hoaøn toaøn bò maát ñi. Xaùc ñònh ranh giôùi khu trung taâm caàn ñöôïc baûo toàn, nhoùm ñöa ra bieän phaùp caûi taïo khu trung taâm hieän taïi thaønh coâng vieân vaên hoùa trung taâm laøng nhaèm keát noái caùc ñieåm du lòch nhö Ñaïi Ñình, Ñình Saéc, Chuøa Trieàu Khuùc, ao laøng… thaønh moät tuyeán tham quan. Ngoaøi vieäc baûo toàn, giöõ gìn veà maët kieán truùc caùc coâng trình taâm linh, nhoùm taäp trung ñöa ra bieän phaùp thieát keá caûnh quan phuø hôïp vaø gia taêng maät ñoä caây xanh. Trong töông lai, khu coâng vieân vaên hoùa trung taâm laøng seõ laø moät khoâng gian ña naêng: vaên hoùa, du lòch, theå thao... coù giaù trò lôùn trong vieäc keát noái coäng ñoàng.

136

SË 71+72 . 2014

Spec Go Green Awards 2014 Coâng vieân naêng löôïng: Thieát keá moät coâng vieân naêng löôïng taïi khu ñaát troáng phía cuoái laøng. Coâng vieân naêng löôïng trong töông lai khoâng chæ laø moät ñieåm ñeán thuù vò cho khaùch du lòch maø coøn coù yù nghóa ñaëc bieät quan troïng trong vieäc naâng cao yù thöùc ngöôøi daân veà söû duïng vaø tieát kieäm naêng löôïng hieäu quaû. Giaûi phaùp söû duïng nöôùc: Toå chöùc thu thoaùt maët nöôùc khoa hoïc, taùch nguoàn nöôùc thaûi vaø nöôùc möa. Xaây döïng caùc heä thoáng: taùi söû duïng nöôùc thaûi, heä thoáng söû duïng nöôùc hieäu quaû, heä thoáng thu gom nöôùc möa. Ñoàng thôøi, xaây döïng heä thoáng loïc nöôùc thaûi traùnh tröôøng hôïp thaûi thaúng löôïng nöôùc oâ nhieãm ra moâi tröôøng, giaûm toác ñoä nöôùc möa chaûy thaúng xuoáng neàn ñaát ñeå traùnh ngaäp luït, caûi taïo chaát löôïng nöôùc trong ao, hoà baèng bieän phaùp troàng caùc loaïi caây huùt chaát ñoäc,… Vôùi muïc ñích nhaèm taùi taïo vaønh ñai xanh xung quanh laøng, ñoà aùn Traû laïi maøu xanh cho laøng Trieàu Khuùc mang laïi caùi nhìn môùi meû cho moät vaán ñeà khoâng coøn môùi, caùi nhìn tích cöïc veà thieát keá cho “laøng ngheà trong loøng thuû ñoâ’’ nhö moät thoâng ñieäp daønh cho kieán truùc sö vaø sinh vieân kieán truùc - hoï ñang quaù taäp trung vaøo caùc khu vöïc ñoâ thò maø laõng queân khu vöïc noâng thoân vaø laøng ven ñoâ ñang bò aûnh höôûng cuûa ñoâ thò hoùa. “Caùc vuøng noâng thoân laø nôi toång hôïp nhöõng khuynh höôùng phaùt trieån naèm ngoaøi caùi nhìn toång quan cuûa chuùng ta vaø khoâng thuoäc nhaän thöùc cuûa chuùng ta. Noãi aùm aûnh hieän taïi cuûa chuùng ta chæ coù thaønh phoá, ñieàu ñoù phaûi chaêng thaät thieáu traùch nhieäm? Bôûi ñôn giaûn, baïn khoâng theå hieåu thaønh phoá neáu nhö khoâng hieåu noâng thoân”.

SË 71+72 . 2014

137

giaûi thöôûng Kieán truùc Xanh S “Nhaø hieäu boä tröôøng ñaïi hoïc FPT ”

Gi∂i Nh†t

Taùc giaû: Voõ Troïng Nghóa Teân coâng ty: COÂNG TY TNHH VOÕ TROÏNG NGHÓA

Thoâng tin döï aùn: Coâng trình: Nhaø hieäu boä tröôøng ñaïi hoïc FPT Ñòa ñieåm: Khu coâng ngheä cao, Laùng Hoøa Laïc, Haø Noäi Dieän tích xaây döïng: 750m2 Toång dieän tích saøn xaây döïng: 11000m2 Thôøi gian thieát keá: 8/2013 - 4/2014 Thôøi gian thi coâng: 5/2014 - 12/2014 Ñòa ñieåm: Laùng Hoøa Laïc, Haø Noäi, Vieät Nam.

138

SË 71+72 . 2014

Spec Go Green Awards 2014

Tröôøng Ñaïi hoïc FPT laø nôi seõ ñaøo taïo caùc theá heä kyõ sö vaø kyõ thuaät vieân treû ñeå ñoùng goùp cho vieäc phaùt trieån moät Vieät Nam beàn vöõng trong töông lai. Taùc giaû ñaõ ñöa ra yù töôûng thieát keá moät tröôøng ñaïi hoïc xanh, beàn vöõng ñeå giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà treân cho caùc theá heä töông lai. Vieäc xaây döïng ôû Vieät Nam thöôøng bò aûnh höôûng bôûi phong caùch kieán truùc phöông Taây maø khoâng phuø hôïp vôùi khí haäu nhieät ñôùi cuûa Ñoâng Nam AÙ. Do ñoù ñeå coù khoâng khí thoaûi maùi deã chòu, ñieàu hoøa nhieät ñoä ñöôïc söû duïng toái ña laøm traàm troïng theâm nhöõng vaán ñeà nhieät soùng vaø oâ nhieãm vaø thieáu ñieän trong caùc thaønh phoá lôùn. Chính do vaäy, vieäc aùp duïng caùc thieát keá xanh vaøo coâng trình seõ taän duïng ñöôïc nhöõng nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân voâ taän nhö aùnh naéng, nöôùc, gioù ñeå ñem laïi baàu khoâng khí deãchòu vaø trong laønh. Nhöõng thieát keá xanh cho tröôøng Ñaïi hoïc FPT seõ giaûm thieåu vieäc phuï thuoäc vaøo caùc heä thoáng phaùt ñieän döï phoøng. Hôn nöõa vieäc troàng caây taïi caùc oâ block nhö moät lôùp xanh baûo veä toøa nhaø khoûi aùnh saùng tröïc tieáp töø maët trôøi ñoàng thôøi taïo aùnh saùng töï nhieân maø khoâng caàn duøng ñeøn ñieän. Vieäc taän duïng gioù töï nhieân thoâng thoaùng cho caû toøa nhaø cuõng ñöôïc tính toaùn thieát keá kyõ löôõng. Maët tieàn ñöôïc thieát keá oâ vuoâng ñaëc roãng so le nhau taïo nhòp ñieäu ñôn giaûn, deã ñeïp, beàn vöõng theo thôøi gian. Caây xanh ñöôïc troàng taïi caùc phoøng vaø caùc vöôøn xanh phía ngoaøi taïo söï keát noái giöõa nhaân vieân taïi toøa nhaø vôùi thieân nhieân. Keát noái naøy giuùp naâng cao yù thöùc cuûa moïi ngöôøi veà moâi tröôøng xanh vaø nhöõng môùi ích maø thieát keá xanh seõ ñem laïi. SË 71+72 . 2014

139

THEÁ GIÔÍ

QUY HOAÏ C H

& KIEÁN TRUÙC

SÖÙC HAÁP DAÃN VAØ BÍ AÅN Singapore laø ñaát nöôùc coù tôùi gaàn 80% ngöôøi Hoa sinh soáng, neân phong thuûy laø vaán ñeà luoân ñöôïc chuù troïng. Singapore theo nghóa chöõ Phaïn laø thaønh phoá Sö töû, caùc coâng trình taïi thaønh phoá naøy ñeàu gaén lieàn vôùi nhöõng caâu chuyeän phong thuûy. Vôùi ngöôøi Singapore, xen laãn nieàm töï haøo veà moät quoác ñaûo sö töû bieån nhoû beù vôùi nhöõng phaùt trieån lôùn thì hoï coøn töï haøo veà nhöõng coâng trình kyø vó töø nhöõng yù töôûng vaø ngheä thuaät phong thuûy saâu saéc, hieän höõu moïi nôi trong cuoäc soáng.

140

SË 71+72 . 2014

Cuûa caùc coâng trình ôû Singapore Huy minh

1. Resort World Sentosa

Resort World Sentosa ñöôïc xaây döïng theo nguyeân lyù nguõ haønh. Thôøi gian khai tröông cuõng nhö ñöa vaøo hoaït ñoäng cuûa khu naøy cuõng ñaëc bieät löu yù theo ñuùng phong thuûy. Resort World Sentosa trò giaù gaàn 5 tæ USD do taäp ñoaøn kinh doanh soøng baïc Genting cuûa Malaysia xaây döïng treân ñaûo Sentosa. Universal Studios laø khu vöïc ñöôïc khai tröông muoän nhaát. Sau khi caùc khaùch saïn baét ñaàu môû cöûa thì soøng baïc ñoû ñeøn töø muøng 1 Teát. Ngöôøi ngoaøi cuoäc khoâng caàn bieát ngaøy thaùng ñoù, thôiø khaéc ñoù öùng vôùi cung meänh gì trong nguõ haønh. Ñoù laø thôøi khaéc maøu nhieäm theo phaùn baûo cuûa nhaø phong thuûy löøng danh Louisa Ong-Lee - ngöôøi vaãn ñang ñöa ra nhöõng lôøi khuyeân phong thuûy ñaày hieäu naêng cho caùc chính khaùch treân theá giôùi.

2. Coâng vieân Sö töû bieån (Merlion park):

Quy hoπch & ki’n trÛc th’ giÌi

Toïa laïc beân bôø soâng Singapore thuoäc khu thöông maïi naèm veà phía Nam ñaát nöôùc – thaønh phoá naøy coù töôïng con sö töû caùi (ñaàu sö töû, mình con caù) to lôùn ñöôïc xaây döïng theo höôùng nhìn ra doøng soâng roäng lôùn, mieäng ñang phun nöôùc xuoáng soâng. Gaàn ñoù, coøn coù sö töû bieån con, ñöùng quay löng vaøo höôùng sö töû meï theo yù nghóa meï - con ñoaøn keát, thöông yeâu vaø nöông töïa vaøo nhau. Ñoù coøn laø hình töôïng cuûa tình thöông yeâu, ñoaøn keát vaø ñuøm boïc laãn nhau cuûa ngöôøi daân Singapore. Tröôùc ñaây, chính quyeàn thaønh phoá naøy xaây döïng töôïng sö töû bieàn, chuû yeáu coi vaät naøy laø bieåu töôïng maø thoâi. Nhöng sau khi töôïng naøy bò seùt ñaùnh teùt ñaàu trong côn gioâng baõo, truøng hôïp vôùi tình hình kinh teá cuûa Singapore suy suïp. Chính quyeàn cho raèng kinh teá cuûa Singapore coù lieân quan tôùi tình traïng söùc khoûe cuûa töôïng “bieàu töôïng”, neân nhanh choùng môøi thaày phong thuûy danh tieáng beân Trung Quoác sang nghieân cöùu vaø phuïc hoài laïi töôïng sö töû bieån theo truyeàn thoáng phong thuûy trong thôøi gian ngaén nhaát. Kyø laï thay, sau khi töôïng naøy ñöôïc khoâi phuïc theo phong cach môùi mang ñaäm neùt phong thuûy thì ñaát nöôùc Singapore boãng chuyeån mình troãi daäy moät caùch phi thöôøng vaø kyø laï. Ñaûo Sentosa naèm saùt bôø bieån cöïc Nam cuûa Singapore laø khu vui chôi kieåu Las Vegas ôû Myõ, trong ñoù coù soøng baïc gioáng vôùi kieåu daùng Las Vegas. Thaønh phoá hieän ñaïi cuûa Singapore naèm treân ñoài cao 131 meùt vôùi toøa thaùp Tiger Sky Tower. Ñöùng treân ngoïn thaùp, du khaùch coù theå nhìn thaáy toaøn caûnh thaønh phoá Singapore cuøng moät phaàn ñaát nöôùc Malaysia vaø Indonesia ôû phía Baéc vaø phía Nam cuûa ñaát nöôùc naøy. Treân ñaûo coøn coù töôïng Sö töû cha vôùi daùng ñieäu oai phong laãm lieät ôû treân ñoài cao nhìn ra bieån Nam. Töø ñoù, chính quyeàn sôû taïi baét ñaàu ñöa ra nhieàu chöông trình phaùt trieån ñaát nöôùc theo höôùng coù noäi dung vaø tö töôûng phong thuûy. Chính quyeàn vaø nhaân daân Singapore ñeàu noùi tôùi vaø ñeà cao tö töôûng “vaên hoùa phong thuûy”, trong ñoù nhöõng con soá töôïng tröng cho “phaùt taøi, phaùt loäc” ñeàu ñöôïc söû duïng ñeå laøm neàn taûng cho söï phaùt trieån cuûa ñaát nöôùc.

3. Nhaø haùt Opera hình “traùi saàu rieâng’’ Esplanade naèm beân vònh Marina: Ñaây laø moät trong nhöõng coâng trình mang ñaäm neùt phong thuûy, bieåu töôïng môùi cuûa ngöôøi Singapore, noù ñöôïc khaùnh thaønh vaøo naêm 2002. Ngöôøi Singapore töï haøo raèng, Esplanade laø bieåu töôïng saùnh vai vôùi nhaø haùt hình voû soø Sydney (Australia). Beân caïnh daùng veû hoaønh traùng vaø ñaëc saéc, bao truøm leân ‘’hai quaû saàu rieâng’’ laø daáu aán cuûa caùc chuyeân gia phong thuûy haøng ñaàu cuûa Singapore. Nhìn xa hay gaàn, nhìn thoaùng qua hay ngaém kyõ, Esplanade vaãn laø ‘’hai quaû saàu rieâng’’ vôùi treân 7.000 ‘’maét’’ laáp laùnh suoát ngaøy ñeâm.

Beân trong Esplanade laø moät nhaø haùt kòch söùc chöùa 2.000 ngöôøi vaø moät nhaø haùt ca nhaïc chöùa 1.600 ngöôøi. ‘’Hai quaû saàu rieâng’’ ñöôïc xaây döïng trong suoát 12 naêm, vôùi kinh phí leân ñeán 600 trieäu ñoâ la Singapore. Tröôùc khi Esplanade khôûi coâng, ngöôøi daân Singapore ñaõ phaûn ñoái raát nhieàu nhöng roài khi xaây SË 71+72 . 2014

141

xong, hoï thaáy ‘’hai quaû saàu rieâng’’ ñuùng laø saûn phaåm tuyeät haûo cuûa yù töôûng phong thuûy treân chính phaàn ñaát hoï ñaõ daøy coâng ‘’khai hoang laán bieån’’. Con chaùu oâng ñaõ Lyù Quang Dieäu töï haøo vì Esplanade. Hôn nöõa, ‘’hai quaû saàu rieâng’’ cuõng naèm caïnh vònh Marina luoân ñaày aêm aép nöôùc, maø theo quan nieäm cuûa ngöôøi Singapore, coù nöôùc laø coù tieàn.

hôïp kim-thuûy (ñaëc bieät laø kim loaïi ñoàng) laø bieåu töôïng cho söï thaønh coâng. Ñaøi nöôùc hình troøn ñöôøng kính 21m, coù 4 chaân cao 13,8m, laø bieåu töôïng cho 4 saéc toäc vaø toân giaùo ôû ñaûo quoác sö töû. Ñieàu ñaëc bieät nhaát ôû ñaây laø thay vì phun nöôùc leân cao, ñaøi nöôùc Suntec phun nöôùc xuoáng thaáp (tuoân traøo töï taïi) vaø tuï vaøo trong vôùi yù nghóa cuûa caûi tuï hoäi veà nôi naøy.

4. Trung taâm thöông maïi Suntec City:

Voøng quanh chaân ñeá ñaøi nöôùc naèm treân maët ñaát coù döïng 12 baøn ñaù töôïng tröng cho 12 con giaùp cuûa chu kyø 12 naêm vaø moãi con giaùp ñeàu khaéc hình ñeà teân con giaùp coù ghi vaøi doøng chöõ noùi veà tính caùch, yù nghóa vaø noäi dung con giaùp. Khaùch du lòch ñeán xöù sö töû bieån thöôøng ñöôïc khuyeân ñeán ñaøi nöôùc naøy vaøo nhöõng giôø khaéc maàu nhieäm. Moïi ngöôøi ñöôïc höôùng daãn ñi voøng quanh chaân ñeá ñaøi nöôùc giô baøn tay traùi ra vaø caàu nguyeän theo yù thích. Sau ñoù, du khaùch ñi xuoáng taàng döôùi ñaát, nôi coù ñaøi nöôùc noùi treân. Ñaøi nöôùc phong thuûy laø taâm ñieåm cuûa moät khu thöông maïi ñoà soä, khang trang vaø hieän ñaïi, naèm saâu döôùi loøng thaønh phoá. Töø ñaây noái lieàn vôùi heä thoáng metro hieän ñaïi cuûa Singapore laøm cho ngöôøi ta coù caûm giaùc thaønh phoá Singapore hoaït ñoäng döôùi hai, ba taàng ñòa chaát. Khoâng gian beân taàng döôùi maët ñaát roäng lôùn ñeán ñoä coù khaû naêng chöùa caû trieäu ngöôøi daân thaønh phoá treân maët ñaát.

Ñaây coù theå ñöôïc coi laø coâng trình noåi tieáng nhaát vaø coù caâu chuyeän phong thuûy khaù lyù thuù. Suntec xuaát phaùt töø chöõ tieáng Hoa “Xinda”, coù nghóa laø “thaønh töïu môùi”, ñöôïc xaây döïng töø naêm 1989, khaùnh thaønh vaøo thaùng 8 naêm1995. Suntec City laø moät khoái bao goàm 4 toøa nhaø 45 taàng vaø moät toøa 18 taàng bao quanh Ñaøi nöôùc Thònh Vöôïng (Found of Weath), noái tieáp bôûi moät daõy nhaø thaáp. Nhìn töø treân cao, Suntec City gioáng nhö moät baøn tay traùi khum khum, giöõ trong loøng moät chieác nhaãn vaøng cöïc lôùn, coøn daõy nhaø thaáp laø coå tay. Baøn tay traùi, theo quan nieäm cuûa ngöôøi Hoa, laø baøn tay naém quyeàn löïc, caû toång theå Suntec City theå hieän khao khaùt “Moät tay naém giöõ cuûa caûi toaøn theá giôùi”.

Ai tôùi ñaây cuõng xeáp haøng chôø tôùi löôït ñeå theo loái ñi tieán vaøo ñaøi nöôùc ñang soâi suïc tuoân traøo töï taïi. Moïi ngöôøi laïi noái ñuoâi ñi voøng quanh ñaøi nöôùc vaø chaïm baøn tay phaûi 3 laàn vaøo nöôùc ñeå nhaän ñöôïc söï may maén.

Naêm toøa nhaø naøy ñöôïc mang soá töø 1 tôùi 5 vaø moãi toøa nhaø laø moät ngaân haøng quoác gia Singapore, töôïng tröng cho söï thònh vöôïng hay kho baùu cuûa ñaát nöôùc.

5. Ñaøi nöôùc Thònh Vöôïng (Foutain of Wealth):

Ñaøi nöôùc Thònh Vöôïng ñöôïc laøm baèng ñoàng vôùi nieàm tin raèng söï keát

142

SË 71+72 . 2014

Moät caâu chuyeän ly kyø khaùc laø söï ra ñôøi cuûa ñoàng xu meänh giaù 1 ñoâ la baèng ñoàng mang hình baùt quaùi. Chuyeän keå, khi xaây döïng heä thoáng taøu ñieän ngaàm vaøo thaäp nieân 1980, moät nhaø phong thuûy ñaõ noùi vôùi Thuû töôùng Lyù Quang Dieäu khi aáy, raèng vieäc ñaët quaù nhieàu saét theùp vaøo loøng ñaát laø chaïm “long maïch” vaø khoâng toát cho ñaát nöôùc. Ñeå “giaûi haïn”, vò thaày naøy baûo moãi gia ñình Singapore phaûi treo moät hình baùt quaùi tröôùc cöûa. Ñieàu naøy dó nhieân laø baát khaû thi ôû moät ñaát nöôùc ña saéc toäc vaø toân giaùo nhö Singapore. OÂng Lyù Quang Dieäu vì theá ñaõ nghó ra ñoàng xu mang hình baùt quaùi maø haàu heát ngöôøi daân ñeàu mang theo trong mình.

6. Singapore Flyer (Ñu quay):

Coù ñöôøng kính 150m, cao 165m, coù 28 cabin, moãi cabin coù söùc chöùa 28 ngöôøi. Moät voøng quay cuûa noù maát 30 phuùt vaø cho pheùp khaùch tham quan nhìn toaøn caûnh phaàn phía Nam cuûa ñaûo quoác coù hình daïng moät con cua.

Quy hoπch & ki’n trÛc th’ giÌi

Ngaøy 15/4/2008, Singapore khaùnh thaønh chieác ñu quay lôùn nhaát theá giôùi beân bôø vònh Marina, goïi laø Singapore Flyer. Khoâng hieåu coù phaûi vì giaù veù quaù cao, khoaûng 29,5 ñoâla Singapore (SDG) – töông ñöông hôn 400 ngaøn ñoàng)/ngöôøi lôùn vaø 20,65SGD/treû em - maø vieäc kinh doanh coù veû chaät vaät, chöa keå moät vaøi truïc traëc kyõ thuaät gaây tai tieáng. Sau hôn 3 thaùng vaän haønh, ngaøy 28/7/2008, ban quaûn lyù ñu quay ra moät thoâng caùo baùo chí khieán nhieàu ngöôøi söûng soát: Singapore Flyer quay traùi chieàu phong thuûy. Chieàu quay ban ñaàu - cho pheùp du khaùch ngaém nhìn trung taâm taøi chính khi ñu quay leân cao, vaø höôùng veà phaàn phía Ñoâng hoang vu khi xuoáng thaáp - ñaõ thu huùt söï chuù yù cuûa caùc nhaø phong thuûy. Theo hoï, quay nhö theá laø laáy ñi naêng löôïng cuûa ñaát nöôùc vaø quay löng vôùi cuûa caûi voán ñaõ coù saün ôû trung taâm taøi chính. Nghe lôøi caùc thaày phong thuûy, ngöôøi ta ñaõ ñoåi höôùng quay cuûa Flyer. Coâng ty thieát keá vaø xaây döïng coâng trình naøy - Mitsubishi Heavy Industries ñaõ tieán haønh caùc thöïc nghieäm vaø taùi caáu hình truïc quay cuøng caùc cabin, ñaûm baûo an toaøn vaø thoaûi maùi cho khaùch tham quan. Khoâng roõ vieäc ñoåi höôùng coâng trình bieåu töôïng quoác gia naøy coù linh nghieäm hay khoâng, chæ bieát raèng thaùng 12 naêm aáy, moät söï coá ñieän khieán ñu quay ñöùng yeân, treo lô löûng 173 du khaùch trong 6 tieáng ñoàng hoà giöõa khoâng trung. Giôø ñaây, phaàn lôùn thôøi gian trong ngaøy, Singapore Flyer naèm yeân nghæ ngôi. Theá nhöng sinh hoaït oàn aøo, naùo nhieät vaø thònh vöôïng cuûa Singapore “con roàng ñang bay cao” hay “Sö töû bieån phun nöôùc” vaãn khoâng ngöøng laïi moät giaây phuùt naøo.

nuùi choùp baèng, resort cuõng seõ giuùp ngaên ngöøa söï thaát thoaùt sinh khí ra ñaïi döông. Hôn nöõa, resort naøy quay maët nhìn vaøo ñaát lieàn töôïng tröng cho hình aûnh Roàng quay veà baùi Toå (thaønh phoá Singapore) vaø ñöôïc coi laø heát söùc may maén. Coøn ba khoái nhaø naèm phía tröôùc caùc toøa cao oác troâng gioáng nhö 3 ñoàng tieàn bieåu hieän söï thònh vöôïng vaø caùt laønh. Hoà bôi laø nöôùc, bieåu töôïng coù maët ôû raát nhieàu nôi ñeå caàu tieàn baïc, höng thònh. Vieäc xaây döïng SkyPark ñöôïc tính toaùn tæ mæ. Coâng vieân naøy taïo ra ñöôøng cong uoán vaøo trong, khoâng laøm nhieãu hay gaây haïi cho naêng löôïng cuûa trung taâm taøi chính beân kia bôø soâng. Vì vaäy, Sand Skypark ñöôïc xem laø bieåu töôïng cuûa söï toân troïng, haøi hoøa vaø tình baïn vôùi Singapore.

8. Caàu Helix Bridge

Noái giöõa Vònh Marina Bay vaø Marina Centre, Caàu Helix Bridge ñaõ trôû thaønh moät trong nhöõng ñòa ñieåm tham quan noåi tieáng cuûa Singapore. Caây caàu naøy coù vò trí ngay caïnh Caàu Benjamin Sheares Bridge, doïc caây caàu giao thoâng Bayfront Bridge. Chieác caàu voøng cung ñaàu tieân treân theá giôùi naøy ñöôïc khaùnh thaønh vaøo ngaøy 24 thaùng 4 naêm 2010.

7. Marina Bay Sand Resort:

Marina Bay Sand Resort – khu nghæ döôõng toång hôïp cao caáp lôùn nhaát chaâu AÙ, coù vò trí ñeïp vaø mang raát nhieàu maøu saéc phong thuûy. Marina Bay Sand Resort coøn ñaëc bieät ôû choã noù goàm 3 toøa khaùch saïn cao 55 taàng vaø moät “con taøu” vó ñaïi noái lieàn ñænh cuûa 3 toøa thaùp. Treân “con taøu” laø coâng vieân Sky Park roäng 1,2ha vaø moät hoà bôi ngoaøi trôøi daøi 150m. Phía tröôùc laø 3 khoái nhaø vaø moät khu trieån laõm hình boâng sen.

Chieác caàu noái daønh cho khaùch boä haønh daøi nhaát Singapore coù toång chieàu daøi 280m naøy laø chieác caàu coù caáu truùc “xoaén keùp” ñaàu tieân treân theá giôùi, do moät lieân minh thieát keá quoác teá goàm Coâng ty kieán truùc UÙc Cox Group, Coâng ty Arup, vaø Coâng ty Architects 61 taïi Singapore hôïp taùc thieát keá. Laáy caûm höùng töø khaùi nieäm aâm döông trong vaên hoùa chaâu AÙ, chieác caàu coù loái kieán truùc ñoäc ñaùo naøy ñöôïc cho laø seõ mang ñeán phuù quyù, haïnh phuùc, söï truø phuù cho Vònh Marina Bay. Thay vì höôùng ra bieån, resort quay maët nhìn vaøo vònh Marine, Boat Quay vaø Clarke Quay, nôi tuï hoäi caùc ngaân haøng lôùn cuûa Singapore. Theo phaân tích cuûa caùc nhaø phong thuûy, nhôø toïa laïc ôû vò trí ñaéc ñòa – taïi “Haøm roàng” – Marina Bay Sand Resort ñoùn nhaän toaøn boä khí toát laønh töø ñaûo Singapore tröôùc khi khí naøy thoaùt ra bieån. Nhôø taïo neân theá

Caàu Helix Bridge laø moät kieät taùc kieán truùc vôùi ñoä chính xaùc raát cao. Thieát keá hình voøng cung ñöôïc taïo neân töø hai boä phaän voøng cung baèng theùp ñoái nhau, gaén vôùi nhau baèng raát nhieàu caùc thanh noái, theå hieän yù nghóa “cuoäc soáng vaø söï keá tuïc”, “söï taùi sinh”, “söï giaøu coù tröôøng toàn” vaø “söï phaùt trieån”. Taát caû keát hôïp vôùi nhau taïo thaønh caáu truùc cuûa ADN. SË 71+72 . 2014

143

PHONG THUÛY QUY HOAÏ C H

THEÁ GIÔÍ

Yeáu toá goùp phaàn cho söï phaùt trieån cuûa Dubai

& KIEÁN TRUÙC

minh Anh

Chaéc haún khoâng ít ngöôøi trong chuùng ta ñaõ töøng ñöôïc nghe noùi veà thaønh phoá Dubai. Noù noåi tieáng bôûi caûnh quan tuyeät ñeïp vôùi quaàn ñaûo Caây coï (Palm Tree Islands) vaø quaàn ñaûo Theå giôùi (The World Islands), laø moät quaàn ñaûo nhaân taïo bao goàm 300 hoøn ñaûo nhoû khaùc nhau, ñöôïc xaây döïng döïa theo hình daïng thoâ cuûa moät baûn ñoà theá giôùi. Ngoaøi ra coøn coù coâng trình Burj Khalifa ñöôïc meänh danh laø toøa nhaø cao nhaát theá giôùi. Ñaây laø moät phaàn cuûa toå hôïp phaùt trieån lôùn mang teân Downtown Burj Khalifa ôû Giao loä Thöù nhaát doïc theo Ñöôøng Sheikh Zayed, voán laø khu trung taâm taøi chính cuûa Dubai. Toøa nhaø naøy ñöôïc thieát keá vaø thi coâng bôûi coâng ty kieán truùc mang teân Skidmore, Owings & Merrill coù truï sôû ñaët taïi Chicago – Myõ. Töø naêm 1993, Dubai ñaõ thöïc söï “moïc leân” töø caùt cuûa sa maïc vôùi söï phaùt trieån nhanh choùng cuûa caùc toøa nhaø, caùc trung taâm thöông maïi, vaø noåi baät trong ñoù laø toøa Burj Khalifa. Dubai ñaõ phaùt trieån chuû yeáu döïa vaøo vieäc phaùt hieän vaø khai thaùc daàu moû vaøo khoaûng thôøi gian nhöõng naêm 60. Nhöng ñeán nay, Dubai ñaõ phaùt trieån maïnh nhôø caùc ngaønh kinh doanh du lòch, baát ñoäng saûn vaø caùc dòch vuï taøi chính. Moät thaønh phoá vôùi quy moâ nhoû nhö vaäy, daân soá vaøo naêm 2010 chæ khoaûng hôn 2 trieäu ngöôøi, vaäy maø Dubai ñaõ laøm theá naøo ñeå nhanh choùng phaùt trieån moät caùch thaønh coâng nhö moät “Thuïy Só” cuûa Trung Ñoâng?

144

SË 71+72 . 2014

Quy hoπch & ki’n trÛc th’ giÌi

Coù leõ moät phaàn naøo ñoù, yeáu toá phong thuûy ñaõ goùp phaàn vaøo söï phaùt trieån thaønh coâng cuûa Dubai: 1) Caùc Tieåu vöông quoác AÛ raäp thoáng nhaát, trong ñoù Dubai laø moät thaønh phoá vaø laø moät trong caùc tieåu vöông quoác ñoù. Caùc tieåu vöông quoác naøy naèm ôû goùc Ñoâng Baéc cuûa luïc ñòa chaâu Phi. Ñaây laø khu vöïc raát khoù khaên ñeå xaùc ñònh hình daïng ñaëc bieät cuûa noù. Tuy vaäy nhöng ranh giôùi ñòa lyù cuûa thaønh phoá naøy khaù roõ raøng. Vaø taïi thôøi ñieåm naøy, caùc vuøng ñaát thuoäc khu vöïc Ñoâng Baéc cuûa luïc ñòa phaùt trieån maïnh nhaát, trong khi khu vöïc Taây Nam laø yeáu nhaát. 2) Dubai naèm treân Vònh AÛ Raäp (hay coøn goïi laø Vònh Ba Tö) vaø nhaän ñöôïc söï aûnh höôûng maïnh meõ töø caùi goïi laø Water Qi (laø yeáu toá coù lieân quan ñeán söï thònh vöôïng veà taøi chính). Caùc thaønh phoá nôi ñaây chuû yeáu chaïy doïc theo meùp nöôùc hôn laø naèm saâu trong luïc ñòa, do ñoù haàu heát caùc thaønh phoá naøy ñeàu tröïc tieáp nhaän caùc lôïi ích cuûa yeáu toá “Water Qi”. 3) Caùc khu vöïc môùi nhaát cuûa thaønh phoá ñöôïc chaïy doïc theo höôùng Taây Baéc – Ñoâng Nam. Ñieàu naøy ñaõ minh chöùng moät ñònh höôùng raát thaønh coâng cuûa taát caû caùc coâng trình ñöôïc xaây döïng trong thôøi kyø phaùt trieån cuûa thaønh phoá. 4) Moät yeáu toá quan troïng goùp phaàn vaøo söï höng thònh cuûa thaønh phoá laø vai troø cuûa

ngöôøi taïo döïng Caùc Tieåu vöông quoác AÛ raäp thoáng nhaát (UAE) hieän ñaïi, ngöôøi mang teân Sheikh Saeed ôû Dubai. OÂng laø ngöôøi coù taàm nhìn xa ñaàu tieân vaø trong thôøi gian cai trò cuûa oâng, Dubai ñaõ phaùt trieån töø moät thò traán buoân baùn nhoû thaønh moät thaønh phoá lôùn taàm côõ quoác teá. Vaøo thôøi ñieåm ñoù, nôi oâng sinh soáng vaø laøm vieäc ñaõ tuaân thuû moät nguyeân taéc phong thuûy ñaëc bieät ñeå höôùng tôùi söï thaønh coâng vaø quyeàn uy laõnh ñaïo. Cuõng chính ñieàu naøy cuõng theå hieän taàm nhìn cuûa oâng cho söï phaùt trieån cuûa thaønh phoá. Tính töø luùc khôûi ñieåm xaây döïng coâng trình taïi khu vöïc thò traán coå (nay laø moät vieän baûo taøng vaø môû cöûa cho coâng chuùng vaøo tham quan). 25 naêm tröôùc, coâng trình ñaõ ñöôïc tu söûa laïi ñaùng keå, cuõng chính töø vieäc naøy maø naêng löôïng cuûa coâng trình ñaõ bò thay ñoåi. Tuy nhieân, noù vaãn laø moät hình aûnh ñieån hình cuûa söï phaùt trieån, moät daáu aán trong kieán truùc ñòa phöông. Chính vì vaäy, khi ñeán ñaây chuùng ta khoâng neân boû qua vieäc tôùi tham quan coâng trình naøy. Coù nhieàu yeáu toá goùp phaàn vaøo söï phaùt trieån cuûa thaønh phoá tuyeät vôøi naøy. Dubai laø moät ví duï soáng ñoäng veà nhöõng gì coù theå ñöôïc thöïc hieän vôùi nguoàn taøi nguyeân doài daøo, chieán löôïc laõnh ñaïo maïnh meõ, vaø yeáu toá phong thuûy toát cho duø ñoù laø ñieàu töï nhieân hay höõu yù.

SË 71+72 . 2014

145

Caùc coâng trình noåi tieáng taïi Dubai: 1. World Islands (The World) The World hay coøn goïi laø World Islands laø moät quaàn ñaûo nhaân taïo. Nôi ñaây coù khoaûng 300 hoøn ñaûo lôùn nhoû ñöôïc xaây döïng theo hình daùng cuûa baûn ñoà theá giôùi. Caùc hoøn ñaûo naøy ñöôïc baùn cho giôùi tyû phuù theo daïng sôû höõu tö nhaân, coù nghóa laø ngöôøi mua seõ coù ñöôïc söï yeân tónh vaø rieâng tö tuyeät ñoái. Toång chi phí xaây döïng coâng trình vó ñaïi naøy laø khoaûng 14 tyû USD. Ñeå sôû höõu moät hoøn ñaûo taïi ñaây, khaùch haøng phaûi boû ra töø 15–50 trieäu USD, thaäm chí laø 250 trieäu USD. Dieän tích moãi hoøn ñaûo khoaûng töø 23 ñeán 84 ngaøn meùt vuoâng. Phöông tieän di chuyeån treân quaàn ñaûo laø thuyeàn hoaëc maùy bay. 2. Palm Island: Palm laø quaàn ñaûo nhaân taïo lôùn nhaát theá giôùi, ñoàng thôøi cuõng laø moät trong nhöõng döï aùn baát ñoäng saûn tham voïng nhaát theá giôùi ôû Dubai. Döï aùn ñöôïc ñaàu tö bôûi coâng ty Nakheel thuoäc sôû höõu cuûa chính quyeàn Dubai. Vôùi chi phí xaây döïng leân ñeán 12,3 tyû USD. Thaäm chí, Palm Island coøn ñöôïc so saùnh vôùi coâng trình Vaïn lyù tröôøng thaønh. Ñaûo mang hình daùng hai caây coï. Taïi Palm Island coù khoaûng 60 khaùch saïn sang troïng vôùi 4.000 villa cao caáp vaø hôn 5.000 caên hoä cuøng nhieàu nhaø haøng, khu mua saém, dòch vuï vui chôi giaûi trí. Tuy nhieân, vì giaù cuûa noù raát ñaét neân chæ coù taàng lôùp sieâu thöôïng löu môùi coù khaû naêng mua nhaø taïi ñaây. 3. Dubai Marina: Dubai Marina laø moät thaønh phoá treân keânh ñaøo nhaân taïo lôùn nhaát theá giôùi. Dubai Marina ñöôïc xaây döïng doïc 3 km theo bôø bieån Vònh Ba Tö. Chi phí cuûa döï aùn ñaït con soá kyû luïc laø 10 tyû USD. Sau khi hoaøn thaønh, Marina coù theå trôû thaønh nôi sinh soáng cuûa 120.000 ngöôøi. Nôi ñaây coù ñaày ñuû cô sôû haï taàng nhö trung taâm mua saém, nhaø haøng, quaùn bar, toøa thaùp vaø caùc toøa nhaø chung cö. Dubai Marina seõ sôùm trôû thaønh ñòa chæ aên chôi môùi cho giôùi sieâu giaøu.

146

SË 71+72 . 2014

4. Khaùch saïn JW Marriott Marquis: Khaùch saïn JW Marriott Marquis Dubai coù chieàu cao 355m vaø ñaõ vöôït qua khaùch saïn Rose Tower (Dubai - 333m) ñeå trôû thaønh khaùch saïn cao nhaát theá giôùi. Vôùi chi phí xaây döïng JW Marriott Marquis leân tôùi 1,8 tyû USD. Khaùch saïn naøy coù moät hoäi tröôøng coù söùc chöùa leân tôùi 1.000 ngöôøi, spa vôùi dieän tích 40.000 feet vuoâng, 4 phoøng Toång thoáng vaø 1.380 phoøng khaùch. Nôi ñaây coøn coù ñaày ñuû nhöõng tieän ích nhö phoøng taäp theå duïc, quaùn bar treân taàng thöôïng, trung taâm thöông maïi, hoà bôi, phoøng hoïp, cöûa haøng thöïc phaåm…

5. Burj Khalifa: Ñaây laø toøa thaùp choïc trôøi cao nhaát theá giôùi. Toøa nhaø cao gaàn 830m coù 163 taàng vôùi toång dieän laø 39.473m2. Coâng trình naøy maát tôùi 6 naêm ñeå hoaøn thaønh. Burj Khalifa ñöôïc thieát keá bôûi Skidmore, Owings vaø Merrill. Cao oác naøy töøng ñaït giaûi thöôûng Cao oác toát nhaát taïi Trung Ñoâng vaø chaâu Phi naêm 2010. Burj Khalifa ñöôïc hình thaønh bôûi ba truïc chính boá trí trong moät hình daïng chöõ Y. Burj Khalifa seõ laø moät cuù soác cho baát kyø ai vì noù coù theå ñöôïc troâng thaáy töø caùch xa haøng chuïc daëm. SË 71+72 . 2014

147

TIN VIUP

Hoäi nghò thaåm ñònh Ñoà aùn Ñieàu chænh quy hoaïch xaây döïng Vuøng Thuû ñoâ ñeán naêm 2030, taàm nhìn ñeán naêm 2050

Saùng 6/2, taïi truï sôû Boä Xaây döïng, Vieän Quy hoaïch ñoâ thò vaø noâng thoân quoác gia (VIUP) ñaõ baùo caùo Hoäi ñoàng thaåm ñònh Boä Xaây döïng Ñoà aùn Ñieàu chænh quy hoaïch xaây döïng Vuøng Thuû ñoâ ñeán naêm 2030, taàm nhìn ñeán naêm 2050. Hoäi nghò do Boä tröôûng Trònh Ñình Duõng chuû trì. Thay maët lieân danh tö vaán Vieän Quy hoaïch Ñoâ thò vaø Noâng thoân Quoác gia (VIUP) vaø Vieän Quy hoaïch phaùt trieån ñoâ thò vuøng IAU-IdF, oâng Ngoâ Trung Haûi - Vieän tröôûng ñaõ trình baøy 10 noäi dung tröôùc Hoäi ñoàng thaåm ñònh veà hieän traïng vuøng: Döï baùo kòch baûn phaùt trieån; Ñoäng löïc phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi. YÙ töôûng vaø moâ hình caáu truùc khoâng gian vuøng; Ñònh höôùng phaùt trieån khoâng gian; Ñònh höôùng haï taàng xaõ hoäi vuøng; Ñònh höôùng quy hoaïch giao thoâng, haï taàng kyõ thuaät vaø moâi tröôøng vuøng; Chöông trình döï aùn öu tieân; Moâ hình quaûn lyù vuøng; Khung cô cheá chính saùch hoã trôï phaùt trieån vuøng vaø keát luaän, kieán nghò… Taïi hoäi nghò, Boä tröôûng Boä Xaây döïng yeâu caàu taäp trung xaùc ñònh roõ vai troø, vò theá cuûa Vuøng Thuû ñoâ Haø Noäi trong khu vöïc vaø theá giôùi, cuõng nhö moái töông quan phaùt trieån vôùi caùc vuøng cuûa caùc quoác gia. Hoäi nghò ñaõ ñöôïc nghe baùo caùo cuûa caùc tö vaán phaûn bieän trong vaø ngoaøi nöôùc, vaø goùp yù töø phía caùc boä, caùc tænh naèm trong phaïm vi vuøng thuû ñoâ. Theo Thöù tröôûng Boä Xaây döïng Nguyeãn Ñình Toaøn, ñoà aùn naøy ñaõ thöïc hieän khoái

148

SË 71+72 . 2014

löôïng coâng vieäc ñoà soä, vôùi söï nghieân cöùu coâng phu cuûa nhoùm nghieân cöùu. Nhaân ñaây, Thöù tröôûng ñaõ yeâu caàu ñôn vò tö vaán chænh söûa, boå sung hoaøn thieän Ñoà aùn, chuaån bò döï thaûo tôø trình, döï thaûo quyeát ñònh pheâ duyeät, ñeå ñaàu quyù II trình thuû töôùng pheâ duyeät.

Kyù keát hôïp ñoàng tö vaán laäp Quy hoaïch xaây döïng coâng vieân ñòa chaát toaøn caàu Cao nguyeân ñaù Ñoàng Vaên

Môùi ñaây, ñoaøn doanh nghieäp Myõ vôùi gaàn 30 thaønh vieân ñeán töø tieåu bang Washington ñaõ ñeán thaêm vaø laøm vieäc vôùi laõnh ñaïo Vieän Quy hoaïch ñoâ thò vaø noâng thoân quoác gia (VIUP). Phoù Vieän tröôûng Löu Ñöùc Cöôøng ñaõ tieáp ñoaøn. Taïi buoåi tieáp, Phoù Vieän tröôûng ñaõ giôùi thieäu veà naêng löïc cuûa Vieän, caùc coâng trình, ñoà aùn tieâu bieåu do VIUP thöïc hieän vaø caùc coâng trình VIUP ñaõ vaø ñang phoái hôïp vôùi caùc ñoái taùc nöôùc ngoaøi…

Ngaøy 2/2/2015, taïi truï sôû Vieän Quy hoaïch ñoâ thò vaø noâng thoân quoác gia (VIUP), Vieän tröôûng Ngoâ Trung Haûi - ñaïi dieän VIUP vaø oâng James Herbert Spencer - Tröôûng nhoùm, ñaïi dieän nhoùm chuyeân gia thuoäc Coâng ty 3ROCKD ñaõ kyù hôïp ñoàng dòch vuï tö vaán than gia laäp Quy hoaïch xaây döïng coâng vieân ñòa chaát toaøn caàu Cao nguyeân ñaù Ñoàng Vaên - tænh Haø Giang ñeán naêm 2030. Phaùt bieåu taïi leã kyù, Vieän tröôûng Ngoâ Trung Haûi cho bieát, VIUP vinh döï ñöôïc BXD giao vieäc coâng vieäc quan troïng QHXD cao nguyeân ñaù Ñoàng Vaên, coâng trình ñöôïc coâng nhaän coù giaù trò noåi baät toaøn caàu trong heä thoáng cao nguyeân ñaù ñòa chaát toaøn caàu. Ñoái taùc hôïp taùc vôùi VIUP thöïc hieän QHXD coâng vieân ñòa chaát toaøn caàu cao nguyeân ñaù Ñoàng Vaên laø nhoùm chuyeân gia thuoäc Coâng ty 3ROCKD cuûa Myõ ñöôïc löïa choïn töø 4 toå chöùc tö vaán lôùn treân theá giôùi. Theo oâng, qua baûn quy hoaïch naøy ngöôøi daân Haø Giang seõ yeân taâm hôn, nhìn thaáy con ñöôøng cuûa hoï trong töông lai. Ñoù chính laø yù nghóa nhaân vaên raát lôùn cuûa quy hoaïch naøy.

Ñoaøn doanh nghieäp Myõ tôùi thaêm vaø laøm vieäc vôùi Vieän Quy hoaïch ñoâ thò vaø noâng thoân quoác gia

Tieáp ñoù, Tieán só Löu Ñöùc Minh, Giaùm ñoác Vieän QH Moâi tröôøng, haï taàng kyõ thuaät ñoâ thò vaø noâng thoân (IRURE) ñaõ trình baøy noäi dung döï aùn xaây döïng boä coâng cuï hoã trôï ra quyeát ñònh tích hôïp thoâng tin BÑKH vaøo quy hoaïch ñoâ thò ôû Vieät Nam. Ñaây laø döï aùn do Vieän Quy hoaïch Moâi tröôøng, Haï taàng ñoâ thò - noâng thoân (IRURE) thuoäc VIUP cuøng vôùi coâng ty tö vaán Cascadia Consulting Group (Cascadia) thöïc hieän ñöôïc taøi trôï bôûi Toå chöùc phaùt trieån quoác teá Hoa Kyø (USAID). Nhieàu caâu hoûi ñöôïc caùc thaønh vieân cuûa ñoaøn ñaët ra lieân quan tôùi döï aùn naøy cuõng nhö vaán ñeà öùng phoù vôùi bieán ñoåi khí haäu ôû Vieät Nam, ñaëc bieät trong lónh vöïc quy hoaïch. Caùc thaønh vieân cuõng quan taâm tôùi caùc loaïi hình döï aùn VIUP ñaõ vaø ñang trieån khai… Ñaïi dieän cuûa ñoaøn ñaõ caûm ôn VIUP ñaõ daønh thôøi gian ñoùn tieáp vaø chia seû nhöõng thoâng tin höõu ích. Trong thôøi gian thaêm quan, ñoaøn doanh nghieäp Myõ ñaõ ñöôïc TS. Nguyeãn Trung Duõng giôùi thieäu sô löôïc veà lòch söû hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa thuû ñoâ Haø Noäi cuõng nhö ñoà aùn quy hoaïch chung xaây döïng thuû ñoâ Haø Noäi ñeán naêm 2030, taàm nhìn ñeán naêm 2050 do VIUP phoái hôïp thöïc hieän vaø caùc moâ hình, ñoà aùn tröng baøy taïi Cung trieån laõm kieán truùc vaø Quy hoaïch quoác gia.

HAØ NOÄI

Khôûi coâng xaây döïng coâng trình Trung taâm thoâng tin vaên hoùa hoà göôm taïi soá 2 phoá Leâ Thaùi Toå - phöôøng Haøng Troáng – quaän Hoaøn Kieám – Haø Noäi

Ñaây laø coâng trình coâng coäng caáp III vôùi chöùc naêng laø trung taâm thoâng tin vaên hoùa tröng baøy, phaùt huy giaù trò di saûn khu vöïc Hoà Göôm vaø boä phaän quaûn lyù, phuïc vuï laøm vieäc. Trung taâm ñöôïc xaây döïng treân dieän tích 242,2m2, dieän tích xaây döïng 157m2, maät ñoä xaây döïng 64,8%. Coâng trình coù 3 taàng noåi, 1 taàng haàm, coù chieàu cao 10,1m vaø ñeán ñænh maùi tum thang laø 13,6m. UBND quaän Hoaøn Kieám giao ñôn vò quaûn lyù xaây döïng coâng trình laø Ban Quaûn lyù xaây döïng coâng trình coâng ích Hoaøn Kieám; nhaø thaàu laø Coâng ty TNHH moät thaønh vieân 207 Boä Quoác phoøng. Tröôùc ñoù, cuoái thaùng 12/2014, UBND TP Haø Noäi ñaõ coù coâng vaên cho pheùp UBND quaän Hoaøn Kieám trieån khai thöïc hieän ñaàu tö xaây döïng döï aùn naøy theo phöông aùn ñaõ pheâ duyeät; tieán ñoä thöïc hieän trong 3 thaùng. UBND thaønh phoá cuõng yeâu caàu vieäc quaûn lyù, söû duïng coâng trình sau ñaàu tö xaây döïng phaûi tuaân thuû coâng naêng, muïc ñích cuûa döï aùn; nghieâm caám söû duïng coâng trình vaøo muïc ñích kinh doanh, dòch vuï döôùi baát kyø hình thöùc naøo.

Pheâ duyeät ñoà aùn thieát keá ñoâ thò moät soá tuyeán phoá ôû quaän Ba Ñình

UBND TP Haø Noäi ñaõ pheâ duyeät Nhieäm vuï ñoà aùn thieát keá ñoâ thò tuyeán ñöôøng ñöôïc coáng hoùa möông ñoaïn phoá Lieãu Giai Nuùi Truùc - Giang Vaên Minh - Sôn Taây, tyû leä 1/500 taïi caùc phöôøng Lieãu Giai, Ngoïc Khaùnh, Ñoäi Caán, Kim Maõ, quaän Ba Ñình. Theo ñoù, phaïm vi nghieân cöùu hai beân ñöôøng ñöôïc coáng hoùa möông, ñieåm ñaàu

töø nuùt giao thoâng phoá Lieãu Giai, giao caét vôùi caùc phoá Nuùi Truùc, Giang Vaên Minh, ñeán ñieåm cuoái taïi nuùt giao vôùi phoá Sôn Taây. Toång dieän tích ñaát quy hoaïch khoaûng 11,45ha, chieàu daøi nghieân cöùu toaøn tuyeán khoaûng 1.654m. Muïc tieâu cuûa Ñoà aùn naøy nhaèm cuï theå hoùa caùc quy hoaïch ñaõ ñöôïc pheâ duyeät; caûi taïo, chænh trang, keát hôïp toå chöùc khoâng gian kieán truùc caûnh quan hai beân tuyeán ñöôøng, caùc nuùt giao thoâng, taïo boä maët kieán truùc ñeïp, vaên minh, hieän ñaïi hoùa khu daân cö hieän coù, xaùc ñònh caùc khu ñaát khoâng ñuû ñieàu kieän xaây döïng nhö sieâu moûng, sieâu meùo, töø ñoù coù giaûi phaùp xöû lyù theo quy ñònh. Maët khaùc, khôùp noái giöõa khu vöïc xaây döïng môùi, khu vöïc hieän coù vaø caùc döï aùn ñaàu tö ñaõ vaø ñang trieån khai ñeå baûo ñaûm ñoàng boä veà toå chöùc khoâng gian, haï taàng kyõ thuaät…

Haøng nghìn hoä daân phoá coå chuyeån nôi ôû sang Long Bieân Theo thoâng tin töø UBND quaän Hoaøn Kieám, döï aùn giao thoâng, haï taàng khu nhaø ôû giaõn

daân phoá coå taïi Khu ñoâ thò môùi Vieät Höng seõ ñöôïc khôûi coâng xaây döïng vaøo thaùng 3/2015. Cuï theå, ôû giai ñoaïn I seõ tieán haønh di chuyeån nhöõng hoä daân ñang soáng taïi caùc coâng trình di tích, coâng sôû, tröôøng hoïc, nhöõng coâng trình coù giaù trò caàn baûo toàn, bieån soá nhaø xuoáng caáp, nguy hieåm; caùc bieån soá nhaø ñoâng hoä daân vaø nhöõng hoä daân töï nguyeän di chuyeån khoûi phoá coå. Ñöôïc bieát, döï aùn nhaø ôû taïi ñoâ thò Vieät Höng, quaän Long Bieân coù quy moâ goàm 16 khoái nhaø chung cö cao töø 8-9 taàng, 1 coâng trình hoãn hôïp cao 15 taàng vaø 1 nhaø treû cao 3 taàng. Caùc toøa nhaø ñeàu coù taàng haàm ñeå xe.

Haï taàng xaõ hoäi cuõng ñöôïc ñaàu tö ñoàng boä vôùi nhaø treû 3 taàng dieän tích 2.012m2 ñaát ñaûm baûo sinh hoaït vaø hoïc taäp cho 400 chaùu nhoû laø con em ngöôøi daân khu phoá coå sang ñònh cö. Toaøn boä döï aùn giai ñoaïn I döï kieán seõ ñöôïc khôûi coâng vaøo thaùng 3/2015 vaø hoaøn thaønh vaøo Quyù III/2017.

Quy hoaïch chi tieát Khu thöông maïi - dòch vuï - nhaø ôû 1/5

Khu thöông maïi, dòch vuï, nhaø ôû 1/5 thuoäc thò traán Ñoâng Anh coù dieän tích quy hoaïch khoaûng 9,36ha, vôùi quy moâ daân soá 1.670 ngöôøi. Sôû Quy hoaïch - Kieán truùc Haø Noäi vöøa coâng boá vaø baøn giao quy hoaïch chi tieát tyû leä 1/500 Khu thöông maïi - dòch vuï - nhaø ôû 1/5 cho UBND huyeän Ñoâng Anh. Ñoà aùn quy hoaïch ñöôïc laäp nhaèm muïc tieâu saép xeáp laïi nhaø ñaát vaø xaây döïng khu chöùc naêng ñoâ thò ñoàng boä, hieän ñaïi. Phaàn lôùn dieän tích ñöôïc quy hoaïch thuoäc Coâng ty TNHH MTV oâ toâ 1/5 quaûn lyù söû duïng (hôn 7,4ha), thuaän lôïi cho vieäc thi coâng. Theo quy hoaïch, Khu thöông maïi - dòch vuï - nhaø ôû 1/5 thuoäc oâ quy hoaïch kyù hieäu V3.2 cuûa ñoà aùn quy hoaïch phaân khu ñoâ thò N5 coù toång dieän tích khoaûng 93.686m2, quy moâ daân soá khoaûng 1.670 ngöôøi.Khu thöông maïi - dòch vuï - nhaø ôû 1/5 coù ranh giôùi: Phía Baéc giaùp ñöôøng giao thoâng hieän coù vaø khu daân cö thò traán Ñoâng Anh; phía Taây truøng chæ giôùi ñöôøng ñoû QL3; phía Ñoâng truøng vôùi chæ giôùi ñöôøng ñoû phía Ñoâng cuûa tuyeán ñöôøng quy hoaïch giaùp haønh lang caùch ly tuyeán ñöôøng saét theo quy hoaïch phaân khu ñoâ thò N5; phía Nam giaùp phaàn dieän tích ñaát cuûa doanh nghieäp khaùc (Cty Phaùt trieån xaây döïng vaø thöông maïi). Ñieåm nhaán chính laø coâng trình coâng coäng cao 6 taàng phía Nam khu vöïc laäp quy hoaïch keát hôïp vôùi khu vöïc boá trí baõi ñoã xe. Ñieåm nhaán phuï laø cuïm coâng trình coâng

SË 71+72 . 2014

149

coäng cao 6 taàng keát hôïp vôùi khu vöïc caây xanh taäp trung, naèm ôû phía Baéc truïc ñöôøng chính qua khu vöïc laäp quy hoaïch.

hoùa daàu vaø khu ñoâ thò môùi. Huyeän Tuy Phöôùc hình thaønh vuøng sinh thaùi noâng nghieäp chaát löôïng cao gaén keát vôùi phaùt trieån du lòch.

NGHEÄ AN

Ñieàu chænh Quy hoaïch chung TP Vinh ñeán naêm 2030

Thuû töôùng Chính phuû vöøa pheâ duyeät Ñieàu chænh Quy hoaïch chung TP Vinh, tænh Ngheä An ñeán naêm 2030, taàm nhìn 2050. Theo ñoù, TP Vinh ñöôïc xaùc ñònh laø ñoâ thò loaïi I, laø ñaàu taøu taêng tröôûng vaø giaûi quyeát caùc nhieäm vuï troïng yeáu veà phaùt trieån kinh teá cuûa tænh Ngheä An vaø vuøng Baéc Trung Boä. Theo quyeát ñònh pheâ duyeät, vuøng nghieân cöùu phaùt trieån TP Vinh coù dieän tích khoaûng 250km2, phaïm vi quy hoaïch bao goàm: Toaøn boä TP Vinh, toaøn boä thò xaõ Cöûa Loø; vaø moät phaàn caùc huyeän Nghi Loäc, Höng Nguyeân. TP Vinh ñöôïc xaùc ñònh laø trung taâm chính trò, kinh teá, vaên hoùa, xaõ hoäi vaø ñaàu moái giao löu cuûa tænh Ngheä An. Ñaàu taøu taêng tröôûng vaø giaûi quyeát caùc nhieäm vuï troïng yeáu veà phaùt trieån kinh teá cuûa tænh Ngheä An vaø vuøng Baéc Trung boä. Ñoàng thôøi, TP Vinh ñöôïc xaùc ñònh laø ñoâ thò loaïi I, trung taâm cuûa vuøng Baéc Trung Boä veà nhieàu lónh vöïc. Theo ñoù, quy moâ daân soá quy hoaïch döï baùo ñeán naêm 2030 khoaûng 900.000 ngöôøi; quy moâ lao ñoäng döï baùo ñeán naêm 2030 ñaït khoaûng 450.000 ngöôøi, chieám tyû leä 50% daân soá.

KHAÙNH HOØA

Xaây döïng Khu ñoâ thò haønh chính môùi tænh Khaùnh Hoøa Phoù Thuû töôùng Hoaøng Trung Haûi vöøa coù yù kieán chæ ñaïo veà döï aùn ñaàu tö xaây döïng Khu ñoâ thò haønh chính môùi tænh Khaùnh Hoøa.

Cuï theå, Phoù Thuû töôùng Hoaøng Trung Haûi yeâu caàu UBND tænh Khaùnh Hoøa tieáp thu yù kieán caùc Boä: Keá hoaïch vaø Ñaàu tö, Taøi chính, Xaây döïng, Taøi nguyeân vaø Moâi tröôøng, Noäi vuï. UBND tænh Khaùnh Hoøa chæ ñaïo hoaøn thieän Döï aùn theo ñuùng quy ñònh phaùp luaät, trong ñoù laøm roõ phöông thöùc hoaøn voán cho nhaø ñaàu tö, thoáng nhaát vôùi caùc cô quan lieân quan, baùo caùo Thuû töôùng Chính phuû.

150

SË 71+72 . 2014

Khu ñoâ thò haønh chính môùi tænh Khaùnh Hoøa döï kieán coù toång dieän tích 126ha. Trong ñoù, seõ boá trí quyõ ñaát khoaûng 35ha xaây döïng khu trung taâm haønh chính môùi vôùi dieän tích khoaûng 146.000m2 (101 ñôn vò). Döï aùn Khu ñoâ thò haønh chính môùi tænh Khaùnh Hoøa döï kieán thöïc hieän töø 2014-2020 vôùi toång möùc ñaàu tö 5.534 tyû ñoàng theo hình thöùc ñaàu tö hôïp ñaàu xaây döïng – chuyeån giao (BT).

BÌNH ÑÒNH

Ñeán naêm 2035, TP. Quy Nhôn seõ trôû thaønh ñoâ thò trung taâm mieàn Trung Ñoà aùn ñieàu chænh quy hoaïch chung TP. Quy Nhôn vaø vuøng phuï caän ñeán naêm 2035, taàm nhìn 2050 vöøa ñöôïc Boä Xaây döïng toå chöùc Hoäi nghò thaåm ñònh. Caên cöù vaøo quy hoaïch, tôùi naêm 2035, thaønh phoá trôû thaønh moät trong caùc ñoâ thò trung taâm vuøng Duyeân haûi mieàn Trung

Höôùng phaùt trieån veà phía Taây - Taây Nam: Naâng caáp thò traán Dieàu Trì leân ñoâ thò trung taâm cöûa ngoõ phía Taây TP. Quy Nhôn, gaén vôùi ñaàu moái giao thoâng, dòch vuï thöông maïi hoãn hôïp. Hình thaønh kho vaän logistic, khu vöïc tieàn caûng taïi Phöôùc Loäc. Khu vöïc Phöôùc An, Phöôùc Thaønh, xaây döïng tuyeán QL1 traùnh, phaùt trieån noâng nghieäp, döï tröõ ñaát phaùt trieån ñoâ thò, an ninh quoác phoøng. Hai xaõ Cam Vinh, Cam Hieån phaùt trieån noâng - laâm nghieäp, vuøng nguyeân lieäu phuïc vuï coâng nghieäp. Phaùt trieån Khu ñoâ thò Long Vaân - Long Myõ gaén vôùi caùc trung taâm caáp vuøng... Quy hoaïch coù phaïm vi nghieân cöùu khoaûng 677,88km2 coù phía Taây giaùp thò xaõ An Nhôn (Bình Ñònh), phía Nam giaùp thò xaõ soâng Caàu (Phuù Yeân), phía Ñoâng giaùp bieån, phía Baéc giaùp huyeän Phuø Caùt (Bình Ñònh). Ñôn vò tö vaán laäp quy hoaïch laø Coâng ty Arep Ville vaø Vieän Quy hoaïch Ñoâ thò vaø Noâng thoân Quoác gia.

TP. HOÀ CHÍ MINH

Quy hoaïch Khu Trung taâm vaø daân cö xaõ Phong Phuù ñöôïc ñieàu chænh

vôùi neàn kinh teá phaùt trieån theo ñònh höôùng coâng nghieäp - caûng bieån - du lòch - dòch vuï; tôùi 2050, TP. Quy Nhôn seõ coù vò trí ñoái troïng trong heä thoáng ñoâ thò quoác gia vaø khu vöïc Ñoâng Nam AÙ, taïo söùc huùt ñaàu tö lôùn... xöùng ñaùng laø ñoâ thò loaïi I tröïc thuoäc tænh. Ñoà aùn cho thaáy, caùc höôùng phaùt trieån cuûa TP. Quy Nhôn vaø vuøng phuï caän nhö sau: Höôùng phaùt trieån veà phía Ñoâng - Ñoâng Nam, xaây döïng hình aûnh ñoâ thò bieån taïi trung taâm hieän höõu TP. Quy Nhôn, phaùt trieån du lòch. Ñoàng thôøi, ñaåy maïnh lieân keát du lòch tuyeán Quy Nhôn - Soâng Caàu. Taïi khu vöïc Quy Hoøa - Gheành Raùng seõ hình thaønh khu phöùc hôïp ñoâ thò - du lòch - hoäi thaûo khoa hoïc. Höôùng phaùt trieån veà phía Baéc - Ñoâng Baéc: Khu kinh teá Nhôn Hoäi phaùt trieån gaén vôùi du lòch bieån ñaûo cao caáp, coâng nghieäp loïc

Moät soá noäi dung taïi Quyeát ñònh soá 4389/ QÑ-UBND ngaøy 15/8/2013 cuûa UBND TP.HCM veà duyeät ñoà aùn quy hoaïch phaân khu tyû leä 1/2000 Khu Trung taâm vaø daân cö xaõ Phong Phuù, huyeän Bình Chaùnh vöøa ñieàu chænh. Toång dieän tích khu vöïc quy hoaïch: 21,60ha. Tính chaát cuûa khu vöïc quy hoaïch laø moät khu ôû. Döï baùo quy moâ daân soá trong khu vöïc quy hoaïch (sau naêm 2020) 2.980 ngöôøi. Chæ tieâu söû duïng ñaát toaøn khu 72,48m2/ngöôøi. Chæ tieâu söû duïng ñaát khu ôû trung bình toaøn khu 44,6m2/ngöôøi. Maät ñoä xaây döïng chung 24%. Taàng cao xaây döïng 25 taàng.

TIN QUOÁC TEÁ HAØN QUOÁC

Thueá mua nhaø giaûm 50%

Nhaèm giuùp giaûm gaùnh naëng chi phí nhaø ôû cho caùc hoä gia ñình coù thu nhaäp trung bình, Chính phuû Haøn Quoác ñaõ khuyeán khích caùc doanh nghieäp tö nhaân taêng soá löôïng nhaø cho thueâ thoâng qua caùc chính saùch öu ñaõi veà thueá. Keá hoaïch naøy ñaõ ñöôïc saùu Boä tröôûng, trong ñoù coù Boä Taøi chính, Ñaát ñai vaø Giao thoâng trình leân Toång thoáng Park Geun- hye. Theo ñoù, caùc doanh nghieäp tö nhaân, trong ñoù coù coâng ty xaây döïng vaø caùc coâng ty phaùt trieån döï aùn baát ñoäng saûn, neáu mua nhaø hoaëc cho thueâ nhaø trong voøng 8 naêm thì seõ ñöôïc Chính phuû Haøn Quoác giaûm 50% thueá mua nhaø. Ñoàng thôøi, nhöõng coâng ty treân cuõng seõ khoâng bò tính thueá treân phaàn lôïi nhuaän töø vieäc cho thueâ nhaø trong cuøng thôøi gian 8 naêm.Vôùi vieäc ñöa ra caùc chính saùch thuyeát phuïc giôùi doanh nghieäp tham gia thò tröôøng cho thueâ nhaø, nguoàn cung nhaø ôû taïi Haøn Quoác ñöôïc döï ñoaùn laø seõ taêng cao, qua ñoù, giuùp giaù thueâ nhaø cuõng seõ giaûm xuoáng.

NHAÄT BAÛN

Xaây laøng “hydrogen” chuaån bò Olympic Tokyo 2020

Nhaèm chuaån bò cho theá vaän hoäi OlympicParalympic 2020, thaønh phoá Tokyo (Nhaät Baûn) vöøa quyeát ñònh xaây döïng “thò traán hydrogen”, goàm caùc laøng vaän ñoäng vieân söû duïng naêng löôïng hydrogen ñeå cung caáp ñieän naêng.

Vò trí caùc laøng vaän ñoäng vieân naøy ñöôïc ñaët taïi khu vöïc Harumi, quaän Chuo ôû Tokyo. Theo keá hoaïch, thò traán hydrogen seõ ñöôïc laép caùc traïm hydrogen, cung caáp ñieän vaø nöôùc aám cho caùc toøa nhaø coù vaän ñoäng vieân tham döï. Sau khi keát thuùc theá vaän hoäi, caùc traïm hydrogen naøy seõ duøng ñeå cung caáp ñieän vaø nöôùc aám cho caùc tröôøng hoïc vaø cô sôû thöông maïi xung quanh. Thaønh phoá Tokyo xaùc ñònh keá hoaïch xaây döïng thò traán hydrogen naøy coù quy moâ lôùn chöa töøng coù trong lòch söû, do ñoù ñaây cuõng laø moät cô hoäi ñeå thuùc ñaåy xaây döïng moät xaõ hoäi hydrogen voán ñang nhaän ñöôïc söï quan taâm cuûa coäng ñoàng quoác teá nhaân dòp theá vaän hoäi Olympic 2020. Thaønh phoá Tokyo döï kieán laøng theå thao seõ ñoùn nhaän khoaûng 17.000 vaän ñoäng vieân, caùc tuyeån thuû seõ ôû trong 22 toøa nhaø cao töø 14 ñeán 17 taàng. Sau khi keát thuùc theá vaän hoäi, caùc toøa nhaø naøy seõ ñöôïc chuyeån ñoåi thaønh nhaø cho thueâ, nhaø baùn. Ñaëc bieät, hai toøa nhaø 50 taàng seõ ñöôïc xaây döïng cuøng caùc trung taâm thöông maïi, tröôøng hoïc ñeå trôû thaønh moät khu ñoâ thò coù quy moâ daân soá khoaûng 10.000 ngöôøi.

Saân bay naøy döï kieán ñöôïc xaây döïng trong voøng 5 naêm, coù khaû naêng tieáp ñoùn 72 trieäu haønh khaùch, vaän chuyeån 2 trieäu taán haøng hoùa vaø böu phaåm vaøo naêm 2025, ñaùp öùng nhu caàu veà vaän taûi haøng khoâng ñang taêng leân taïi Baéc Kinh vaø thuùc ñaåy söï phaùt trieån caân baèng giöõa caùc khu vöïc phía Baéc cuõng nhö phía Nam cuûa thuû ñoâ. Nguoàn voán ñaàu tö ñang laø moät ñoäng löïc chính cuûa neàn kinh teá lôùn thöù hai theá giôùi naøy, song kinh teá Trung Quoác ñang giaûm toác do Baéc Kinh noã löïc thieát keá laïi moâ hình taêng tröôûng baèng caùch giaûm chi tieâu coâng khoâng hieäu quaû vaø khuyeán khích chi tieâu tieâu duøng trong nöôùc. Hoaït ñoäng ñaàu tö taêng yeáu vaø thò tröôøng nhaø ñaát ñình treä khieán moät soá chuyeân gia phaân tích döï baùo raèng Trung Quoác coù theå taêng tröôûng ôû möùc nhaát nhaát trong gaàn 25 naêm..

AÁN ÑOÄ

Nhaät Baûn seõ giuùp AÁn Ñoä xaây thuû phuû môùi cuûa Andrha Pradesh

Sumitomo Corp. vaø caùc coâng ty khaùc cuûa Nhaät

Vôùi vieäc naém baét haàu heát caùc kyõ thuaät söû duïng nguoàn naêng löôïng naøy, Olympic Tokyo 2020 seõ laø cô hoäi ñeå Nhaät Baûn hieän thöïc hoùa öùng duïng naêng löôïng hydrogen vaøo cuoäc soáng.

TRUNG QUOÁC

Seõ ñaàu tö 31 tyû USD ñeå xaây döïng cô sôû haï taàng môùi

Giôùi hoaïch ñònh chính saùch kinh teá Trung Quoác vöøa thoâng qua caùc döï aùn xaây döïng ñöôøng saù vaø saân bay trò giaù khoaûng 192 tyû nhaân daân teä (töông ñöông 31 tyû USD), trong noã löïc môùi nhaát nhaèm taêng hoaït ñoäng ñaàu tö vaø hoã trôï neàn kinh teá ñang taêng tröôûng chaäm laïi. Trong soá tieàn ñaàu tö treân, coù khoaûng 80 tyû nhaân daân teä (13,11 tyû USD) seõ ñöôïc duøng ñeå xaây döïng saân bay thöù ba taïi Baéc Kinh.

Baûn, vôùi söï uûng hoä cuûa Chính phuû nöôùc naøy, seõ giuùp AÁn Ñoä xaây döïng haï taàng cho thaønh phoá thuû phuû môùi cuûa bang Andhra Pradesh, döï kieán seõ hoaøn thaønh vaøo naêm 2024. Andhra Pradesh bò chia taùch thaønh hai bang hoài thaùng 6/2014, theo ñoù khu vöïc phía Baéc ñöôïc thaønh laäp bang môùi vôùi teân goïi laø Telangana. Keá hoaïch xaây döïng haï taàng bao goàm heä thoáng cung caáp nöôùc, coáng raõnh thoaùt nöôùc, cô sôû xöû lyù chaát thaûi, nhaø maùy ñieän sinh khoái, heä thoáng ñöôøng saù ñoâ thò, toøa truï sôû cho hoaït ñoäng cuûa chính quyeàn bang, vôùi voán ñaàu tö khoaûng 300 tyû Yeân (2,48 tyû USD). Nhaät Baûn seõ tieán haønh caùc nghieân cöùu khaû thi cho keá hoaïch phaùt trieån thaønh phoá naøy.

SË 71+72 . 2014

151

Theo keá hoaïch, Sumitomo Corp. seõ tham gia tìm kieám nguoàn taøi chính vaø xaây döïng. Sumitomo Corp. ñang tieán haønh thaûo luaän vôùi caùc toå chöùc, trong ñoù coù cô quan Hôïp taùc quoác teá Nhaät Baûn vaø ngaân haøng Hôïp taùc quoác teá cuûa Nhaät Baûn veà döï aùn. Toå chöùc Phaùt trieån coâng ngheä coâng nghieäp vaø naêng löôïng môùi cuûa Nhaät Baûn döï kieán seõ cung caáp coâng ngheä hieän ñaïi cho lónh vöïc moâi tröôøng vaø naêng löôïng; moät coâng vieân coâng nghieäp daønh cho caùc coâng ty Nhaät Baûn cuõng coù theå ñöôïc xaây döïng taïi bang naøy. Andhra Pradesh ñöôïc coi nhö moät ñòa ñieåm tieàm naêng ñeå Nhaät Baûn ñaàu tö bôûi bang naøy coù haûi caûng vaø gaàn thaønh phoá Chennai, trung taâm cuûa ngaønh coâng nghieäp saûn xuaát oâtoâ

ÑÖÙC

Top 3 thieát keá xuaát saéc nhaát cho döï aùn nhaø haùt “Ngoâi nhaø aâm nhaïc Beethoven”

Nhaø haùt giao höôûng ñaúng caáp mang teân “Beethoven House of Music” seõ ñöôïc khaùnh thaønh vaøo naêm 2020. Vaø thieát keá cuûa toøa nhaø ñaëc bieät naøy seõ laø moät trong top ba thieát keá loït vaøo chung keát cuoäc thi Beethoven Festspielhaus.

Naêm 2020 seõ laø naêm kyû nieäm ngaøy sinh laàn thöù 250 cuûa Nhaø soaïn nhaïc thieân taøi Beethoven. Vaø ñaây cuõng seõ laø naêm khaùnh thaønh moät hoäi tröôøng hoøa nhaïc “ñaúng caáp” mang teân “Beethoven House of Music” naèm beân caïnh doøng soâng Rhine ôû Ñöùc, queâ höông cuûa Beethoven. Hôn 50 thieát keá xuaát saéc ñöôïc xem xeùt choïn loïc kó löôõng trong cuoäc thi “Beethoven Festspielhaus”. Top ba taùc phaåm cuûa David Chipperfield Architects, Kadawittfeldarchitektur vaø Valentiny HVP Architects ñaõ ñöôïc baàu choïn vaøo chung keát. “Coâng trình nhaø haùt giao höôûng môùi naøy khoâng chæ mang aâm nhaïc cuûa Beethoven ñeán moïi ngöôøi maø coøn ñöôïc coi nhö laø moät Ngoâi nhaø aâm nhaïc cuûa caû theá giôùi, nôi trình dieãn nhieàu theå loaïi ña daïng töø coå ñieån ñeán hieän ñaïi vaø höùa heïn seõ laø ñieåm ñeán thu huùt cuûa ngöôøi yeâu aâm nhaïc ôû moïi löùa tuoåi”, Ban toå chöùc cuoäc thi ñaõ tuyeân boá.

152

SË 71+72 . 2014

HAØ LAN

Khaùch saïn hình vaây caù maäp ñính ñaù thaïch anh tím sieâu ñoäc ñaùo NL Architects - moät coâng xaây döïng noåi tieáng ôû Haø Lan môùi ñaây tieát loä döï aùn xaây döïng chuoãi khaùch saïn sieâu sang ñöôïc laøm baèng ñaù thaïch anh tím Amethyst.

Maët ngoaøi cuûa moãi khaùch saïn ñöôïc ñính haøng nghìn vieân ñaù thaïch anh tím vôùi ñaày ñuû kích côõ vaø hình daïng khaùc nhau. Nhìn töø xa, khaùch saïn naøy troâng gioáng nhö chieác vaây caù maäp ñöôïc boå doïc loä ra lôùp ñaù thaïch anh tím Amethyst saùng laáp laùnh. Maët tieàn cuûa khaùch saïn ñöôïc bao quanh bôûi moät khoaûng khoâng gian roäng. Beân trong moãi phoøng ñöôïc laép ñaët cöûa soå ña chieàu ñaëc bieät cho pheùp baïn coù caùi nhìn toaøn caûnh veû ñeïp cuûa thaønh phoá vaø baõi bieån phía tröôùc khaùch saïn. Caùc phoøng trong khaùch saïn ñöôïc noái vôùi moät haønh lang roäng phía tröôùc, khieán baïn coù caûm giaùc khoâng gian cuûa khaùch saïn trôû neân roäng hôn. Veà ñeâm, khaùch saïn trôû neân lung linh hôn nhôø coù heä thoáng ñeøn led ñöôïc boá trí xung quanh. Döï kieán khaùch saïn ñaàu tieân trong döï aùn naøy seõ ñöôïc xaây döïng treân moät hoøn ñaûo nhaân taïo ôû Trung Quoác coù teân Ocean Flower. Chuoãi khaùch saïn naøy sau khi khaùnh thaønh ñöôïc kyø voïng seõ laø moät trong nhöõng coâng trình xaây döïng coù kieán truùc ñoäc ñaùo nhaát theá giôùi.

NGA

Xaây döïng tuyeán ñöôøng saét lôùn nhaát theá giôùi noái Matxcôva ñeán Baéc Kinh

Chính phuû Nga ñang trieån khai keá hoaïch xaây döïng moät tuyeán ñöôøng saét toác ñoä cao noái lieàn töø Moscow ñeán Baéc Kinh chæ trong thôøi gian di chuyeån 48 giôø. Hieän nay, vieäc di chuyeån baèng ñöôøng saét cuõ giöõa hai thaønh phoá maát gaàn baûy ngaøy. Khoaûng caùch giöõa 2 thaønh phoá Moscow vaø Baéc Kinh laø hôn 7.000km tính theo ñöôøng

chim bay. Theo tính toaùn ban ñaàu, döï aùn seõ tieâu toán treân 230 tyû USD. Caùc tôø baùo cuûa Nga vaø Trung Quoác nhaán maïnh, vieäc hôïp taùc xaây döïng caùc tuyeán ñöôøng saét môùi laø öu tieân haøng ñaàu cho caû chính quyeàn hai beân, ñieàu naøy ñaõ ñöôïc thaûo luaän tröïc tieáp cuûa Thuû töôùng cuûa hai nöôùc, Dmitri Medvedev vaø Lyù Khaéc Cöôøng, trong caùc cuoäc hoïp song phöông trong naêm 2014. Chính phuû Nga ñaõ giao döï aùn ñöôøng saét naøy cho taäp ñoaøn Uralvagonzavod phoái hôïp vôùi taäp ñoaøn ñöôøng saét Trung Quoác laøm chuû ñaàu tö thöïc hieän.

ANH

Khai tröông ñöôøng ñi baèng kính treân bieåu töôïng cuûa London

Saøn kính chòu löïc ôû caàu Thaùp London vöøa môùi ñöôïc khai tröông seõ höùa heïn laø ñieåm ñeán môùi ñaày lyù thuù vôùi du khaùch khi ñeán vôùi thuû ñoâ nöôùc Anh. Caây caàu Thaùp London traûi daøi qua soâng Thames ñöôïc khaùnh thaønh naêm 1894, ñaõ trôû thaønh bieåu töôïng coå kính cuûa thuû ñoâ nöôùc Anh trong nhieàu thaäp kyû qua vaø laø moät ñieåm thu huùt khaùch du lòch yeâu thích ñeán thaønh phoá. Sau thaùp Eiffel, caàu Thaùp London cuõng laép ñaët heä thoáng kính chòu löïc trong suoát ñeå ñoùn nhöõng du khaùch öa khaùm phaù. Saøn kính naøy ñöôïc laép ñaët treân ñoä cao 42m so vôùi maët soâng Thames vaø coù giaù leân tôùi moät trieäu baûng. Dòch vuï ñi treân saøn kính taïi ñaây ñöôïc môû ra chæ ít laâu sau khi thaùp Eiffel ôû thuû ñoâ Paris khaùnh thaønh dòch vuï töông töï, thu huùt ñöôïc raát ñoâng khaùch du lòch töø khaép nôi Theo caùc nhaø quaûn lyù, caây caàu thaùp thu huùt khoaûng 600.000 du khaùch moãi naêm vaø hoï hy voïng dòch vuï ñoäc ñaùo treân seõ giuùp caây caàu thu huùt theâm du khaùch.

SË 65+66 . 2013

Giaù: 60.000ñ

SË 65+66 . 2013