150 jaar Kanaal door Zuid-Beveland

speciale uitgave van De Scheldepost

WOENSDAG 19 OKTOBER

JAARGANG 71

150 JAAR KANAAL DOOR ZUID-BEVELAND

TIJDLIJN 1851 1850 Middelburgse aannemer Dirk Dronkers krijgt concessie voor wKanaal door Zuid-Beveland

1856

Engels bouwconsortium Thomas Hutchings & Co haalt concessie binnen. Eerste spa voor het Kanaal gaat in de grond in Hansweert.

1852

Werkzaamheden worden hervat in Hansweert.

1857 1854 Werk aan Kanaal wordt stilgelegd.

1857 (eind november): Werkzaamheden Kanaal gestaakt.

1858 Februari Britten trekken stekker uit het project.

Graafwerkzaamheden Kanaal gaan in Wemeldinge van start.

1975 1866 1861

Opening Kanaal.

Werkzaamheden Kanaal worden hervat onder Nederlandse leiding.

1916 Ingebruikname grote sluis in Hansweert.

1928 Grote sluis in Wemeldinge wordt in gebruik genomen.

Opening Schelde-Rijnkanaal.

Halvering scheepvaart Kanaal door Zuid-Beveland

1936-1938 Verbreding van het Kanaal op verschillende plaatsen

1992 Verbreding en verdieping Kanaal, einde sluiscomplex in Wemeldinge

2

• SPECIALE UITGAVE •

150 JAAR KANAAL DOOR ZUID-BEVELAND

WOENSDAG 19 OKTOBER

BEDRIJFSRUIMTE TE HUUR Opslagruimte/werkplaats 120 m2 in bedrijfsverzamelgebouw te Yerseke

Voorzien van: -

overheaddeur loopdeur raam verdiepingsvloer betonvloer eventueel 2 units naast elkaar mogelijk

Voor info: tel. 0113 - 57 60 06

Teambuilding

│

Bedrijfsuitje

│

Zeildag

Hijskranen Grondverzetmachines Hoogwerkers Machine(ver)plaatsingen Zware bergingen

Zeiltochten vanaf 2 uur op de Oosterschelde

Binnenhaven 16 │ 4424 BN Wemeldinge │ 06- 51215575 │ info@sailforce.nl │ www.sailforce.nl

Kipauto’s Afvalcontainers Speciale transporten Levering zand, grond e.d.

Voertuigrepatriëring

Havenoordseweg 7 - 4414 RK Waarde Tel. 0113 - 50 25 40 info@jac-goud.nl - www.jac-goud.nl

Choorhoek te Wemeldinge

Nog 4 stuks beschikbaar !!

Variërend va n 100 tot 120 vierk ante meter.

Gebouwd op een bedrijvig Bedrijventerrein Choorhoek, nabij het bedrijvige kanaal door Zuid-Beveland.

TE KOOP/TE HUUR BEDRIJFSUNITS VAN 90 tm 200m² Info:

M akelaarskantoor

BEK

06-22 52 76 75 | info@makelaarskantoorbek.nl | Middelburg

Een project van

V C A

3

150 JAAR KANAAL DOOR ZUID-BEVELAND

• SPECIALE UITGAVE •

WOENSDAG 19 OKTOBER

Eigenwijze Britten lijden enorme verliezen bij kanaalwerkzaamheden en landwinning

Hoogmoed komt voor de val DOOR: KEES VAN OOSTEN - De geschiedenis

gedekt uit landwinningsactiviteiten in het verdronken

Van de hoog gespannen verwachtingen zou niet veel

februaristormen in 1854 deden de rest. Wat er nog was

van het Kanaal door Zuid-Beveland, een waterweg

land van Zuid-Beveland, becijferde Dronkers, die de

terechtkomen, vooral omdat de Britten niet wilden

overgebleven, werd grotendeels door het natuurgeweld

van negen kilometer tussen Wemeldinge en Hans-

begeerde concessie kreeg. Gerekend werd op 14.000

luisteren naar goede raad, zoals die in ruime mate

vernietigd. De keten (een keet is een schuur) voor de

weert, die de Oosterschelde met de Westerschelde

hectare zeer vruchtbare grond.

werd aangedragen door Rijkswaterstaat, met name

arbeiders waren weggeslagen, zodat ze gedwongen

verbindt, gaat ver terug in de tijd. Weliswaar wordt

in de persoon van hoofdingenieur Abraham Caland.

waren om te vertrekken. Het waren, zo schijft Lepoeter,

dit jaar het 150-jarig bestaan gevierd, al ver voor

Dat laatste klonk de Britten als muziek in de oren. Veer-

Kern van de onenigheid tussen de hoofdaannemer en

twee jaren van ellende geweest met een aaneenschake-

1866 werd er gedacht en gesproken over de aanleg

tienduizend hectare verse grond, dat was een ongekend

toezichthouder Rijkswaterstaat was, dat Thomas Hut-

ling van frustraties en het niet nakomen van afspraken

van een kanaal, dat de haven van Antwerpen bin-

grote oppervlakte, die te gelde zou kunnen worden

chings & Co voorrang gaf aan de bedijking van schor-

en verplichtingen en was er anderhalf miljoen gulden

nen bereik van Nederlandse schepen zou brengen.

gemaakt door de grond in erfpacht uit te geven. Het

ren en slikken (waardoor vruchtbare grond beschikbaar

(toen een enorm bedrag) “versmeerd”.

geld zou op die manier binnenstromen, zo rekenden de

kwam) boven het graven van het Kanaal. Rijkswater-

Het zou, aldus Lepoeter, voor de hand hebben gelegen

Uit de geschiedschrijving van Gerard Lepoeter, (ama-

Engelsen zich rijk. En het Kanaal? Ach, dat zouden ze

staat wilde het andersom doen, waarna uiteindelijk een

dat de Nederlandse overheid, de aanleg van het Kanaal,

teur)historicus uit Kapelle, in zijn standaardwerk ,

er even bij doen.

onbevredigend compromis uit de bus kwam: beide

zelf ter hand had genomen, maar zo ver kwam het niet.

projecten zouden tegelijk, en niet in volgorde, worden

De concessie werd gewijzigd, in die zin dat het onder-

uitgevoerd.

houd van het Kanaal niet meer voor rekening van de

Wemeldinge, historie van een dorp tussen Kerk en Kanaal, blijkt dat Napoleon Bonaparte (1769-1821) in

In 1851 bracht Dronkers de concessie onder in een

1810, op het toppunt van zijn macht, Zeeland aandeed

Nederlands-Frans-Belgische maatschappij: De Neder-

( Nederland was in die tijd ingelijfd door Frankrijk, om

landsche Maatschappij tot indijking der op- en aanwas-

Uit de geschiedschrijving van Gerard Lepoeter kan

zich te vergewissen van de mogelijkheid om een ka-

sen in de Oosterschelde, kortweg de Maatschappij. Het

worden geconcludeerd dat het in die beginjaren, sterk

Tevens werd vastgelegd dat het Kanaal op 1 januari

naal te graven door Zuid-Beveland).

Engelse aannemersconsortium Thomas Hutchings &

gechargeerd, een zooitje ongeregeld was. Zo stond er

1859 moest worden opgeleverd. Er kwam een nieuwe

Maatschappij kwam.

Co te Londen trad op als uitvoerder, onder Brits-Bel-

in de Goesche Courant een advertentie, waarin ruim

hoofdaannemer in beeld, de firma Peto en Betts en op

Vervolgens bleef het even stil tot de Middelburgse

gische leiding. Het maatschappelijk kapitaal voor de

3.000 “bekwame aardewerkers” werden gevraagd.

12 november 1856 werden, na aan oponthoud van twee

aannemer Dirk Dronkers (1801-1881) op het toneel

onderneming bedroeg zes miljoen gulden, toentertijd

Met schoppen, kruiwagens en door paarden getrokken

jaar, de werkzaamheden aan het Kanaal in Hansweert

verscheen. Dronkers was, zo tekent Lepoeter op, een

een gigantisch bedrag, als je bedenkt dat een arbeider

kipwagens, gingen ze aan het werk. Een deel van die

hervat.

bekwaam en vooruitstrevend man, die uitdagingen

in die tijd ongeveer anderhalve gulden per dag verdien-

manschappen werd aan het werk gezet op de schorren

niet schuwde. Hij werkte aan de dijken van Noord- en

de. Van die zes miljoen was vier miljoen in Engeland

en slikken ten noorden van Bath, een ander deel ging

Wemeldinge

Zuid-Beveland en aan inpolderingen op diverse plaat-

ondergebracht en twee miljoen op het vasteland.

aan de slag in Hansweert met het graven van een sluis

In Wemeldinge, dat toen ongeveer 900 inwoners telde,

als onderdeel van het Kanaal door Zuid-Beveland. Van

werd in februari 1857 begonnen met de aanleg van het

door Beveland ten behoeve van de binnenscheepvaart.

Hansweert

enige coördinatie bleek nauwelijks of geen sprake te

Kanaal, nadat in het jaar daarvoor 13 landbouwers te-

In 1850 resulteerde dat denkwerk in een uitgewerkt

Op 1 juli 1852 ging in Hansweert de eerste spa de

zijn. De grondwerkers werden heen en weer geslingerd

gen zeer royale vergoedingen waren onteigend. Hon-

plan voor het graven van een kaarsrecht kanaal van

grond in. Vice-president Kelly van Thomas Hutchings

tussen kanaalwerkzaamheden en landwinning.

derden arbeiders uit de verre omtrek kwamen daar op

Wemeldinge aan de Oosterschelde naar het aan de

& Co verrichtte de openingsplechtigheid door met een

sen en opperde het idee om een kanaal te graven dwars

af. Ze werden ondergebracht in schuren, loodsen en

Westerschelde gelegen Hansweert. Schepen konden

verzilverde spade de eerste drie scheppen aarde in een

Orkaan

dan rechtstreeks naar Antwerpen varen en hoefden

van bruin hout vervaardigde kruiwagen te deponeren.

Dat moest wel mis gaan en dat ging het ook. Op 26 sep-

trekken van kipkarren werden bij boeren gestald. Naast

geen omweg meer te maken via het Sloe. De kosten

In Goes werd ’s avonds een serenade gebracht aan Dirk

tember 1853 raasde een orkaan over de Oosterschelde

arbeiders uit andere delen van het land en Vlaanderen,

van het graven van een kanaal, zouden kunnen worden

Dronkers, die aan de wieg stond van het Kanaal.

en bracht grote schade toe aan het bedijkingswerk De

boden ook boerenknechten uit het dorp zelf hun werk-

kracht aan. In de zomer werkten ze op het land, in de

rampzalige gevolgen van dien.

dat moment was het Kanaal over een lengte van 4,5

impasse te komen. Die onderhandelingen resulteerden

kilometer voltooid. Het personeel werd ontslagen, de

uiteindelijk in een overdracht aan de (Nederlandse)

In het najaar stokten de kanaalwerkzaamheden plots-

werkpaarden werden verkocht. Drie personen bleven

Staat van het Kanaal plus alle materialen en werktui-

klaps. De maatschappij bleek, ondanks alle aansporin-

in dienst. Zij hielden toezicht op de werktuigen en ma-

gen. De in concessie bedongen erfpacht van 14.000

Men ging in Wemeldinge voortvarend van start. In

gen, in gebreke te zijn gebleven met het indienen van

terialen in Hansweert en Wemeldinge.

hectare landaanwas, werd teruggebracht tot twee inge-

april 1857 werd er volop gewerkt aan het ontgraven

bestek en profieltekeningen voor de kanaalontgraving

van de voorhaven, de sluisputten, de binnenhaven en

aan toezichthouder Rijkswaterstaat. Al snel kwam de

Dat de Engelsen het voor gezien hielden, had, conclu-

vertrokken, enkele miljoenen armer, met de staart tus-

het kanaalgedeelte tot aan de Postweg. Van de in totaal

aap uit mouw. De maatschappij wilde uitstel van de

deert Lepoeter, vooral te maken met de gevolgen van

sen de benen.

1.300 werklieden waren er 950 in Wemeldinge en 350

oplevering en verzocht de minister die datum met ne-

de stormvloed op 1 februari 1858. De dijken bij Krab-

in Hansweert aan het werk.

gen maanden te verschuiven naar 1 november 1859.

bendijke, waaraan honderden arbeiders vele maanden

Als een trein

De bewindsman hield echter vast aan 1 januari 1859.

hadden gewerkt, braken op verschillende plekken door,

Intussen was op 18 augustus 1860 de Spoorwegwet

andere jaargetijden hielpen ze met het graven van het Kanaal en het sluizencomplex.

Misleidend

keten. De werkpaarden die werden ingezet voor het

dijkte polders voor een periode van 99 jaar. De Britten

waardoor de begeerde winning van vruchtbare grond,

tot stand gekomen. In die wet werd de aanleg van een

Afgezien van een kortdurende staking, verliepen de

Stormvloed

uit het gezichtsveld verdween. Voor de Britten was de

Zeeuwse spoorlijn bevolen, die werd gekoppeld aan de

werkzaamheden aan het Kanaal verliepen aanvanke-

Op 27 november werd vanwege de invallende winter

lol er af of, zoals Lepoeter droog opmerkt: Hoogmoed

totstandkoming van het Kanaal door Zuid-Beveland,

lijk vlot, In april, mei en juni werden hiervoor rond de

het grootste deel van de arbeiders naar huis gestuurd,

komt voor de val.

een project dat halverwege was gestrand. Bij Konink-

1.300 arbeiders vrijgemaakt, hoewel het tweesporen-

al snel gevolgd door het volledig stilleggen van de

beleid, én landwinning én het graven van het Kanaal,

werkzaamheden aan het Kanaal. Op 13 februari 1858

Met hangende pootjes ging de Maatschappij in over-

groen gezet voor de voltooiing van het Kanaal. De fi-

was nog in tact met, naar later zou blijken alle met

trok aannemer White te Londen de stekker er uit. Op

leg met de minister van binnenlandse zaken om uit de

nanciering kwam ten laste van de Spoorwegfondsen.

lijk Besluit van 19 augustus 1861 werd het sein op

Eind 1861 werd het werk aan het Kanaal hervat, bijna vier jaar nadat het abrupt was beëindigd.

Onder volledig Nederlands beheer liep het als een trein. Gemeenten, provincie, Rijkswaterstaat en aannemers werkten nauw met elkaar samen: grond werd onteigend, tekeningen werden keurig op tijd ingediend en werken werden volgens de regels van het spel aanbesteed. Op 11 oktober 1866, precies volgens schema, opende de minister van binnenlandse zaken het Kanaal door Zuid-Beveland.

Dit verhaal is tot stand gekomen dankzij Gerard Lepoeter en wijlen Johan de Groene.

Op 1 juli 1852 werd in Hansweert de eerste spa in de grond gestoken voor de aanleg van het Kanaal door Zuid-Beveland. De Britse inbreng was groot, zowel wat de kapitaaldeelname, de directievoering als de technische leiding betrof. Vandaar dat een Engelsman, vice-president Kelly van het consortium Thomas Hutchings& Co, de symbolische openingsplechtigheid verrichtte. Ook waren er veel Engelsen naar Nederland gekomen om die plechtigheid bij te wonen. Op 10 juli 1852 werd het aldus uitgebeeld in The Illustrated London News.

4

• SPECIALE UITGAVE •

150 JAAR KANAAL DOOR ZUID-BEVELAND

De zekerheid van de juiste keuze!

• Aan- en verkoopbemiddeling • Taxaties

WOENSDAG 19 OKTOBER

Elektromonteur gezocht!

Als versterking van ons team zoeken we een allround elektromonteur met ervaring in de scheepvaart, paneelbouw , installatie, montage of service.

Wij voeren alle elektrotechnische werkzaamheden uit aan boord van zee- en binnenvaartschepen, daarnaast zijn wij actief in de visserij en industrie.

• • •

Houdt u van een uitdaging?

Denkt u in oplossingen in plaats van problemen?

Heeft u geen 9 tot 5 mentaliteit?

Neem dan snel contact met ons op of kijk op www.mezbv.nl/vacatures voor meer informatie.

Arjan Harthoorn Register taxateur en makelaar o.z.

Ridderhof 2 • 4401 JZ Yerseke 0113 - 57 31 40 • arjan@harthoorn.nl • www.harthoorn.nl

VAKMANSCHAP IS MEESTERSCHIP ALLE DISCIPLINES AAN BOORD

Maritiem Elektro Zeeland B.V. Korte Eeweg 3, 4424 NA Wemeldinge

AUTOBEDRIJF LOKERSE Snelheid • Service • Kwaliteit

T 0113 - 62 64 47 E info@mezbv.nl

Like ons op Facebook!

Versnellingsbak spoelen

Occasions met garantie

Thule fietsendragers

Auto uitlijnen

Storingsdiagnose

APK

Pechhulp

Bandenservice

WWW.DEKOOIMANGROEP.NL VAN OS YERSEKE | DREGWEG 6 | 4401LD YERSEKE | (T) 0113-571447

SCHEEPSWERF KOOIMAN

TECHNISCH BUREAU MOUS

SCHEEPSWERF HOEBÉE

ZWIJNDRECHT | (T) 078-6100477

ZWIJNDRECHT | (T) 078-6515150

DORDRECHT | (T) 078-6130088

Zandweg 8E • 4416 NA Kruiningen • 0113-382810 • www.lokerse.com • info@lokerse.com

5

150 JAAR KANAAL DOOR ZUID-BEVELAND

• SPECIALE UITGAVE •

WOENSDAG 19 OKTOBER

Wemeldinge weet bakens te verzetten, nadat dorp aan de Oosterschelde de dupe werd van hogere politiek

Kanaal steeds aangepast en verbreed DOOR: KEES VAN OOSTEN Sinds de opening op 11 oktober 1866 is het rond het Kanaal

Smal kanaal

In het kader van de werkverschaffing werd tussen 1936 en 1938 het

door Zuid-Beveland nooit meer rustig geweest. Om de haver-

Bij de openstelling in 1866, voldeed het Kanaal aan de eisen

Kanaal op een aantal plekken verbreed tot 80 meter. In de oorlog

klap moest het Kanaal worden aangepast, omdat de schepen

van die tijd. Het was een betrekkelijk smal kanaal, met zowel in

kwam de scheepvaart helemaal tot stilstand.

groter en breder werden en het scheepsvaartverkeer op de

Wemeldinge als Hansweert slechts één sluis. In het eerste half

negen kilometer lange waterweg van Wemeldinge naar Hans-

jaar voeren welgeteld 4.783 vrachtschepen door het Kanaal, in

De periode van 1946 tot en met 1975, staat te boek als een tijd-

weert flink toenam. Ook de bruggen over het Kanaal moesten

hoofdzaak zeilschepen. Dat aantal liep snel op, vooral door de

perk van onafgebroken groei en bloei. Elk jaar gingen er meer

steeds worden verbouwd en aangepast aan de eisen van de tijd.

opmars van de stoomboot, die langzaam maar zeker de zeilboot

en steeds grotere schepen met meer vracht door het Kanaal, dat

ging vervangen.

zich ontwikkelde tot één van de drukst bevaren vaarwegen van

Bij al die verbeteringen had men de tijd mee. Graafmachines,

Al snel werd duidelijk dat één sluis niet voldoende was. In beide

Europa. Het absolute topjaar was 1968 toen welgeteld 105.716

draglines, tractoren en vrachtwagens namen de plaats in van

dorpen werd een schutsluis gebouwd. In Wemeldinge werd die

schepen door het Kanaal voeren.

man- en paardenkracht.

Daardoor waren er geen duizenden

sluis in 1872 in gebruik genomen. Bij de verdere ontwikkeling

grondwerkers nodig om het karwei te klaren, maar slechts tien-

van het sluiscomplex in Wemeldinge, kreeg die schutsluis de

Weens congres

tallen machinisten en chauffeurs. Ook had men geleerd dat een

naam kleine sluis.

Hogere politiek zou het Kanaal –gedeeltelijk – de das om doen.

Om dat te kunnen begrijpen moeten we ver terug in de tijd, naar

duidelijke regie nodig was om te voorkomen dat het janboel zou worden, zoals bij de totstandkoming van het Kanaal het geval

Zoals gezegd: de mechanisatie en industrialisatie zorgde voor een

de scheiding tussen België en Nederland in 1839. Na de val van

was geweest.

enorme ontwikkeling van de scheepvaart. Elk jaar nam het aan-

Napoleon, werd op het Weens congres in 1815 besloten dat Ne-

tal schepen dat door het Kanaal toe. Zo maakten in 1905 maakten

derland en België (op voorspraak van Engeland) een bufferstaat

50.000 schepen gebruik van het Kanaal.

tegen Frankrijk zouden vormen, het Verenigde Koninkrijk der

Niets werd aan het toeval overgelaten. Op 15 oktober, vier dagen

Nederlanden, met Willem 1 als koning. Van een liefdevolle ver-

na de officiële opening, trad een regelement in werking met 139 artikelen. Wat mag er wel en wat mag er niet als men van het

En opnieuw moest men aan de slag. De schepen werd steeds groter

standhouding was evenwel geen sprake, mede door het weinig

Kanaal gebruik wil maken? Het regelement, dat was opgesteld in

en het verkeer op het Kanaal werd al maar drukker, waardoor de

tactvolle optreden van de koning. De Belgen kwamen in 1831 in

het Nederlands en in het Frans, was verkrijgbaar voor een bedrag

wachttijden bij de sluizen onaanvaardbaar lang werden. Er moesten

opstand tegen hun al dan niet vermeende achtergestelde positie,

van f 0,50 bij de sluismeesters.

dus grotere sluizen worden gebouwd in beide dorpen. Hansweert

plus de pogingen van de koning om de Belgen het protestantisme

was het eerste aan de beurt. Op 10 augustus 1916 opende koningin

en de Nederlandse taal op te leggen. Koning Willem 1, die re-

De vaart op het Kanaal was gratis, er werden noch haven-, noch

Wilhelmina de Oostsluis in Hansweert en op 23 mei 1928 werd de

geerde van 1813 tot 1840, trok ten strijde tegen de rebellerende

sluis-, noch bruggelden geheven. Zowel stoom- als zeilvaart was

grote sluis ofwel de Oostsluis in Wemeldinge in gebruik genomen.

Belgen, maar zag geen kans hen weer in het gareel te krijgen. Op 12 augustus 1831 werd een wapenstilstand getekend en negen

toegestaan. De maximale diepgang was zes meter. Zeilboten

jaar later was de scheiding tussen Nederland en België een feit.

maakten vaak gebruik van paarden, die over het jaagpad liepen en

Die grotere sluizen waren hard nodig. In 1926 gingen er 70.000

de schepen door het Kanaal trokken. Tussen de 30 en 40 paarden

schepen door het Kanaal, in 1931 was dat opgelopen tot 80.000. In

werden hiervoor ingezet. In die beginjaren was er een jagerij, met

de crisisjaren ’30 van de vorige eeuw stagneerde de scheepsvaart,

Een scheiding verloopt nooit probleemloos. En dat was ook nu niet

aan het hoofd een jagersbaas. Tegen betaling werd een schip ge-

hetgeen niet zo verwonderlijk was, want in alle bedrijfstakken liep

het geval. Koning Willem 1, toen een absolute vorst, moest flink

jaagd. In 1879 werd de jaagdienst (met paarden) vervangen door

de bedrijvigheid fors terug. Later trok de scheepsvaart weer aan en

wat water bij de wijn doen om tot een definitieve vrede met België te

een sleepdienst en werden de paarden elders ingezet.

in 1937 voeren 90.000 schepen door het Kanaal, een record.

komen. Zo eisten(en kregen) de Belgen dat een aantal transit-rechten

zouden worden gewaarborgd. Voor de Belgen was de bereikbaarheid

kilometer lange waterweg, die begint in de haven van Antwerpen

Kanaal. De kleine, de midden en de grote sluis werden buiten

van de haven van Antwerpen letterlijk van levensbelang. Hiertoe

en vervolgens langs de grens tussen Zeeland en Noord-Brabant

werking gesteld. Het dorp Wemeldinge was voorgoed veranderd.

werden een aantal verdragen ondertekend, die allemaal ten doel had-

in het Volkerak uitkomt. Via de Volkeraksluizen en de Dordtsche

De sfeer, de gezelligheid en de bedrijvigheid, die onlosmakelijk

den de haven van Antwerpen toegankelijk te maken en te houden.

Kil kunnen schepen verder naar Rotterdam varen. In 1975 ging

verbonden waren met de drukte rond het sluiscomplex, zijn ver-

het kanaal open.

dwenen en komen nooit meer terug.

naal door Zuid-Beveland, dat veel te omslachtig was om Antwer-

Voor het Kanaal door Zuid-Beveland waren de gevolgen desas-

Ondernemingszin

pen te bereiken. Beide landen kwamen gezamenlijk met een alter-

treus. Het vrachtverkeer halveerde in één klap, evenals de bedrij-

Het pleit voor de ondernemingszin van het inmiddels ongeveer

natief voor het Kanaal op de proppen: een kanaal van Antwerpen

vigheid er omheen. Het aantal schepen dat door het Kanaal voer

3.000 zielen tellende dorp, dat het niet bij de pakken neer is gaan

naar Moerdijk (vlakbij Dordrecht). Dit plan sneuvelde echter in

liep terug van ruim 100.000 naar net 50.000.

zitten. Het toerisme nam de plaats in van de scheepvaart. Het

Al in 1920 eiste de Belgische regering de vervanging van het Ka-

voormalige sluiscomplex werd getransformeerd in een jachtha-

de Eerste Kamer. Het Eendrachtkanaal, een kanaal van Antwerpen naar Willemstad, kwam er niet vanwege het uitbreken van de

Deltawerken

ven en een eigentijds wooncomplex op het sluisplateau. Op de

Tweede Wereldoorlog.

Daarbij zou het niet blijven. De Deltawerken zouden via een om-

haven verrezen een brasserie, een eetcafé, een watersportzaak,

weg eveneens hun tol vergen. In 1965 besloot de Nederlandse re-

een jachtmakelaardij, een verkooppunt van Sunseeker en een

Schelde-Rijnkanaal

gering om een afsluitbare stormvloedkering in de monding van de

eigen jachtservice van der Rest Nautic. Ook elders in het dorp

Het was uitstel van executie, want bleef België aandringen op een

Oosterschelde te bouwen, de dijken rond de Oosterschelde te ver-

werden de bakens verzet en heeft men kans gezien om in no time

rechtstreeks verbinding ( en niet via een omweg)

hogen en het Kanaal door Zuid-Beveland te verbeteren, in die zin

Wemeldinge op de kaart te zetten als een toeristendorp met cam-

van Antwerpen naar het hart van Nederland. Na lange en pittige

dat het zal worden verbreed en verdiept, waardoor de sluizen bij

pings, gezellige restaurant(jes) en eetcafés, twee hotels (Smits en

onderhandelingen werd op 13 mei 1963 het verdrag voor de aan-

Wemeldinge overbodig werden. Bij Hansweert zou splinternieuw,

hotel Wemeldinge), recreatieparken, een kunst- en cultuurroute,

leg van het Schelde-Rijnkanaal ondertekend.

hypermodern sluiscomplex worden gebouwd. Aldus geschiedde.

een strandje dat elk jaar populairder wordt en duikspots langs de Oosterschelde. Met name Belgen weten Wemeldinge te vinden

Enkele jaren later zou met de aanleg worden gestart van de 35

Sinds 1992 vaart het (scheep) verkeer rechtstreeks door het

en te waarderen, vooral door de combinatie van watersport en culinaire geneugten.

Resumerend kan worden gesteld dat op Wemeldinge de Zeeuwse lijfspreuk Luctor et Emergo (Ik worstel en kom boven) van toepassing is. De parlevinkers, de sluiswachters, het sluispersoneel, de tijmannen, de bemanning van de sleepboten en ga zo maar door, allemaal moesten ze andere middelen van bestaan zien te vinden. En zie, dat is gelukt. Op eigen kracht, zonder hulp van wie dan ook, laat staan een overheidsinstantie. Chapeau.

Voor het maken van dit verhaal is gebruik gemaakt van het standaardwerk van Gerard Lepoeter Wemeldinge, historie van een dorp tussen kerk en Kansel.

Het was vaak passen en meten in de buitenhaven. Op de voorgrond zien we een parlevinker op zijn doel af gaan. Deze foto dateert uit de bloeiperiode van het Kanaal door Zuid-Beveland van 1945 tot 1975, de opening van het Schelde Rijnkanaal. In die periode voeren er jaarlijks meer dan 100.000 schepen door het Kanaal.

6

150 JAAR KANAAL DOOR ZUID-BEVELAND

• SPECIALE UITGAVE •

WOENSDAG 19 OKTOBER

Service voor de binnenvaart vanuit Yerseke

Ook voor de

BEROEPSVAART

NIEUW!

kunt u bij ons terecht

REPARATIE OP LOCATIE!

Bij ons kunt u terecht voor alles wat met uw boot te maken heeft, zoals:

STALLING • ONDERHOUD • REPARATIE • ACCESSOIRES Kijk voor al onze werkzaamheden en meer informatie op www.msyerseke.nl Volg ons ook online:

MaritiemServiceYerseke

Molendijkseweg 8 | 4401 NM Yerseke | 0113 - 57 31 59 | info@msyerseke.nl

U KUNT EEN (WINTER)STALLING RESERVEREN OP WWW.MSYERSEKE.NL

Ruime openingstijden!

Maandag - donderdag

07.00-21.00

GARAGE HOOGESTEGER DIJKWELSESTRAAT 59 • KAPELLE • TEL (0113) 34.13.15

Vrijdag 07-18 u / Zaterdag 08-12 u

Reparaties op korte termijn

Ook in de avonduren geopend

Reparatie en onderhoud van alle merken auto Altijd op de hoogte van de nieuwste technieken

WWW.GARAGEHOOGESTEGER.NL

U kent de

Oosterschelde maar kent u ons al?

U kent de Oosterschelde als een populair watersportgebied, maar kent u onze havens al?

Twee centraal gelegen jachthavens met riante ligplaatsen. Elk met een geheel eigen karakter, rustiek in Kats of het meer bruisende Wemeldinge. Beide met een uitgebreide service op maat.

U komt voor de Oosterschelde, u komt terug voor onze havens.

Veerhaven 3 4485 PL Kats T: 0113 60 02 70

Ligplaatsen Stalling

Reparatie

Service Onderhoud

www.vdrest.nl Onderscheiden met de Blauwe vlag, een internationaal keurmerk voor waterkwaliteit

jachthaven Sluisplateau 29 4424 BK Wemeldinge T: 0113 62 20 93

7

• SPECIALE UITGAVE •

150 JAAR KANAAL DOOR ZUID-BEVELAND

WOENSDAG 19 OKTOBER

Sluiscomplex epicentrum Wemeldinge DOOR: KEES VAN OOSTEN

Het Kanaal stuwde het dorp aan de Oosterschelde op in de vaart der

Groei en bloei

Wemeldinge was toen met de aanleg van het Kanaal door Zuid-

volkeren. Het sluiscomplex, waar in de hoogtijdagen drie schepen te-

De periode van 1945 tot 1975 staat te boek als een onafgebroken

Beveland werd gestart een kleine agrarische gemeenschap met

gelijk geschud werden, was het epicentrum van Wemeldinge. Daar ge-

periode van groei en bloei. In die tijd maakten de parlevinkers hun

870 inwoners. De werkzaamheden aan het Kanaal trokken veel

beurde het. Uit m’n jeugd kan ik me nog herinneren dat het gekrioel

opwachting. Hoeveel het er precies waren, kan moeilijk worden

grondwerkers aan, die uit de hele omgeving werden gerekruteerd.

was van allerlei soorten mannen (het was een mannenwereld) die hun

vastgesteld, omdat ze niet allemaal tegelijk dat beroep uitoefen-

Zo stond in 1952 een advertentie in de Goesche Courant, waarin

brood verdienden met de scheepvaart. Sluiswachters, sluispersoneel,

den. (amateur) historicus Gerard Lepoeter uit Kapelle, die de

niet minder dan 3.000 “bekwame aardewerkers” werden gevraagd.

tijmannen en parlevinkers, en mensen, die er niets te maken hadden,

geschiedenis van Wemeldinge heeft geboekstaafd, houdt het op

Het ging weliswaar om eenvoudig werk, maar de manschappen wa-

maar af kwamen op de gezellige drukte. Vooral in de herfst en winter

26 parlevinkers in Wemeldinge en 40 in Hansweert. Volgens de

ren –noodzakelijkerwijs - zo gezond als een vis en zo sterk als een

was het schudden van de schepen in het heldere licht van schijnwerpers

definitie is een parlevinker een ondernemer die vanaf zijn boot

beer. Veel leidinggevenden kwamen uit Engeland, het Britse aan-

omgeven met mystiek. Op de achtergrond hoorde je stemmen, waarvan

(eerst een roeiboot, later een motorboot), goederen, meestal le-

nemersconsortium Thomas Hutchings & Co trad immers op als

je niet wist waar ze vandaan kwamen en ontwaarde je in het schemer-

vensmiddelen, verkoopt. De parlevinkers langs het Kanaal waren

uitvoerder. De Engelsen stonden bekend als buitengewoon harde

donker parlevinkers, die in roeibootjes nog waar aan de man brachten.

echter lang niet allemaal in het bezit van een boot(je). De goederen

werkers, die buitengewoon grote porties vlees naar binnen werk-

De cafés langs de kade zaten bomvol en door de rook (er werd toen,

werden per fiets, bromfiets, kar of zelfs in een kruiwagen naar het

ten. Tijdens de werkzaamheden aan het Kanaal ging het inwonertal

zeker in schipperskringen, nog volop gerookt) zag je geen hand

aangemeerde schip gebracht en vanaf de kade werden de spullen

van Wemeldinge langzaam omhoog en bij de opening op 11 oktober

voor de ogen. Daar hoorde je de sterke verhalen, die bij het zee-

overgeheveld op het schip.

1866 stond de teller op precies 1.000 inwoners.

mansbestaan hoorden.

Parlevinker In Wemeldinge weet men ook anno 2016 nog, wie er in die periode als parlevinker actief was. Voor dagelijkse boodschappen moest men bij Kees Ruissen zijn, voor groenten en fruit bij Kees Meijer en Rinus Schouwenaar, voor gas- en smeerolie bij Jan Verschure en Adrie Wagenaar en voor vlees(waren) bij slager Jan Koopman, om maar eens een paar namen te noemen. Rinus Schouwenaar was één van de kleurrijkste ondernemers van Wemeldinge. Aan de wal runde hij een groente- en fruitzaak, maar dat leverde niet genoeg op om redelijk van te kunnen leven. Vandaar dat hij spontaan op het idee kwam om de schepen van groente en fruit te voorzien, onder het motto: als ze niet naar mij komen, ga ik zelf naar de klanten toe. Dat betekende dat hij halsbrekende toeren uithaalde om de schippers op hun wenken te bedienen. Hij tufte de hele dag op z’n bromfiets heen en weer met meerdere zakken aardappelen van 35 kilo en manden met groente en fruit. Na zeven vette jaren hield hij het na de opening van het Schelde-Rijnkanaal in 1975 voor gezien en met hem veel

huil en snik maar niet

anderen. “Eerst kwamen er per dag 400 schepen door het Kanaal, na 1975 liep dat terug naar 150. Er viel geen droog brood meer te verdienen”, liet hij optekenen.

huil en snik maar niet huil en snik maar niet

Adri van Nimwegen was parlevinker van 1958 tot 1975. In de volksmond werd hij de textielboer genoemd. Van Nimwegen, wiens vader ook parlevinker was, kijkt met veel plezier terug op die periode. Het

wij regelen alles regelen alles GRATIS SHAWL wij wij regelen alles

BIJ AANKOOP VAN

Op Koninginnedag 1959 (30 april) deden de parlevinkers mee in de optocht in Wemeldinge.

was hard werken van de eerste schutting om zes uur tot ’s avonds laat, zes dagen in de week. Maar de gezelligheid en onderlinge saamhorigheid vergoedde alles. ”Vaak kwam een klant ’s avonds even buurten en dan werd er in die tijd een cola-cognac en door een dames een Martini gedronken, en soms wel eens eentje meer.”

Van Nimwegen - en de andere parlevinkers - verrichtte ook allerlei diensten voor de klanten (schippers), zoals het ontvangen van post, het overbrengen van rederijberichten, taxiritten naar de dokter of een bestellijst naar de kruidenier of groenteboer brengen. ”Van de eerste tot de laatste dag heb ik van het werk genoten. De tijd komt nooit meer terug.”

EEN WINTERJAS!

MODESHOW 11 NOVEMBER! -

Wilhelminastraat 33 Wemeldinge • T 0113 - 62 13 19

Met de komst van het Schelde-Rijnkanaal viel het doek voor de meeste parlevinkers. Na de verbreding van het Kanaal en het opheffen van het sluiscomplex was het helemaal gedaan met de bedrijvigheid. Wat rest is de herinnering.

WWW.YOSHJI.NL

150 jaar Kanaal door Zuid-Beveland!

Een woning kopen of verkopen langs het Kanaal door Zuid-Beveland?

jammer is is jammerdatdatonsonswerkwerkonzichtbaar onzichtbaar jammer dat ons werk onzichtbaar is

Dan bent u bij mij aan het juiste adres.

Samen kunnen we de mogelijkheden bekijken!

Elze Eertink 0113-622000 | info@immoregio.nl

Zanddijk 4a 4401 NJ Yerseke Tel.: 0113 - 572162 info@autoschadeteamsteketee.nl

autoschadeteam.nl autoschadeteam.nl

autoschadeteam.nl

autoschadeteam.nl

Zandhandel Faasse uit Goes is een bedrijf dat zich sterk maakt in het zelf bevrachten en winnen van zand.

Met meer dan 100 jaar ervaring is het bedrijf gespecialiseerd in zandwinning maar ook in baggerwerken.

De kracht van onze onderneming is een combinatie van ervaring en flexibiliteit.

Door inzet van eigen winzuigers en beun/ relatieschepen brengen we zand naar onze klanten in Nederland en BelgiĂŤ. Jaarlijks produceren we 3 miljoen ton zand voor de betonindustrie, infrastructuur, sportvelden en voor ophogen/opspuiten van stranden.

Als ondernemer en particulier kunt u ook bij zandhandel Faasse terecht op depot in Goes en Schore.

Wij kunnen transportmiddelen vullen met ĂŠĂŠn van onze producten onder de trechter of met de shovel.

Uiteraard kunnen wij het met onze vaste transporteurs ook bij de klant laten bezorgen op het aangegeven adres. Het product dat u geleverd wil hebben kan los gestort of in bigbag geleverd worden.

www.faassegroep.nl

Alb. Joachimikade 35 - 4463 AA Goes - Tel. 0113 - 22 00 20