Książka ukazała się dzięki pomocy finansowej Canada Council for the Arts. We acknowledge the support of the Canada Council for the Arts for this translation.
Na własny koszt Copyright © 2011 by Chester Brown. By arrangement with Drawn & Quarterly First Published by Drawn & Quarterly © 2011 Chester Brown. All rights reserved. Redakcja: Magdalena Nowicka Korekta: Michał Traczyk Liternictwo: gabinet.co.uk Projekt i DTP: gabinet.co.uk Centrala – Mądre komiksy Fundacja Tranzyt Poznań 2013 Wydanie I Nakład: 960+40 www.ligatura.eu www.centrala.org.pl www.fundacja-tranzyt.blogspot.com centrala@centrala.org.pl Druk i oprawa: PrintGroup.pl ISBN: 978-83-63892-22-7
WSTĘP ROBERTA CRUMBA
!"#$%#&'(&)*+',#$%'+-#'.'%#/)'0*-1%12'34)5&1617'$)5-#8'6#' .)$%19':);.<%4':)=;.1$',#=+#/)'.'%4;"'>:&)*1=.#?':&.#.'UFO8' *'@%A&4;"')5;4'.1:91=+-1,B'@)5-#%<8'*:&)*1=.1,B;',#,'-/9<'=)' 5&.>;"12'34$%1&;.4'$:),&.#C'+1',#/)'.=,<;-#2'DE1'*91$+4'@)$.%F' ,#=+);.#0+-#'>;.4'-'51*-'G'%)'%&>=+1'$.%>@18'.'@%A&B'1>%)&'&1=.-' $)5-#'.+1@)7-;-#2'H':#*+)0;-B'*-#I>'I>=.-)7'*4=1'$-<';.9)*-#@-#7' 5#.51&*+47'-'1:1%4;.+47'G'.*&AC;-#'>*1/<8'6#':&.#.';19B' @$-B6@<'+-#'.7-#+-1'*4&1.>'%*1&.42'J$%1'71':&)$%#',1@'=&>%8' +-#')=$91+-1'.<5A*8'+-#'>07-#;"1'$-<'1+-'+-#'*4@&.4*-12'K#/)' $:)$A5':&.#=$%1*-#+-1'$-#5-#',#$%'.>:#9+47':&.#;-*-#?$%*#7' 7),#/)2'E-#*.&>$.)+)0C'!"#$%#&1'(&)*+1'*)5#;'0*-1%1',#$%8' 7)-7'.=1+-#78'/)=+1':)=.-*>'G'./)=+-#'.#'$9)*17-'!"&4$%>$1L' D(B=M;-#'%47-8'@%A&.4':&.#;")=.B'7-7)NF2 K#/)'1&/>7#+%4'.1'%478'54':&)$%4%>;,1'+-#'5491' &#/>I)*1+18'*4=1,B'7-'$-<'.>:#9+-#'$#+$)*+#2'3'@)?;>8';)'%)' @)/)@)I*-#@')5;")=.-8';.4'@)5-#%1';";#'5&1C':-#+-B=.#'.1'$#@$O' P.%1+=1&)*#'"1$91':&.#;-*+-@A*'1>%)&'.5-,1'.'+-#.*4@9B'*:&1*B8' >,1*+-1,B;'1I5)':&)*-+;,)+1I+B'&#I-/-,+)0C8'@%A&B'$B':)=$.4%#8' 1I5)'.1;")*1*;.#':&.#@)+1+-1':$#>=)I-5#&19A*2'3$.4$%@-#'54$%&#' :&)$%4%>%@-8'@%A&#'.+178':&.#*&1;1,B');.17-8'/=4'@)I#,+4' .51*-;-#I'.')5).>'I-5#&19A*';";#',#'D.&#Q)&7)*1CF2'E-#'6#547'
WSTĘP
@-#=4@)I*-#@'@)&.4$%19'.'-;"'>$9>/'G'+1'%)',#$%#7'.54%'+-#07-1948' :).1'%47'717'=)0C'+-#%4:)*#':&#Q#&#+;,#'$#@$>1I+#'-':)%&.#5>,<' @)5-#%48'@%A&1'549154'*'$%1+-#'7+-#'.11@;#:%)*1C'G'1I5)':)I>5-C' G'%1@-#/)8',1@-7',#$%#72'R)%&.#54'!"#$%#&1'(&)*+1'*4=1,B'$-<' *':)&A*+1+->'.'%47';19@-#7'D+)&71I+#F8'1'+1*#%':&.#;-<%+#2' J=1,#'7>'$-<'*$:1+-1I#':)@1.1C8',1@'.'5-#/-#7';.1$>'.'171%)&1' :91%+4;"'>$9>/'$#@$>1I+4;"'.7-#+-1'$-<'*':&1*=.-*#/)'@)+#$#&12' 3$.4$;4'7)-'-+%#I-/#+%+-'.+1,)7-8'@%A&.4':);.B%@)*)':1%&.4I-' +1':&)$%4%>%@-'.'/A&48':&.#$.I-':)=)5+B'=&)/<2'E-#@%A&.4'54I-' 6)+1;-8'-++-'+-#'G'5#.'&A6+-;42 SI1'%4:)*#,'@)5-#%4':)74$98'54'7<6;.4.+1'>:&1*-19'$#@$' .1':-#+-B=.#8',#$%')=:4;"1,B;42'P%1+)*-'.1/&)6#+-#'=I1')/+-$@1' =)7)*#/)8'-+$%4%>;,-'&)=.-+4')&1.'G'./1=.1'$-<'G'-=#19>'7-9)0;-' &)71+%4;.+#,2'R&.#;-<%+1'@)5-#%1'7>$-'*-#&.4C8'6#'*$.4$%@)8';)' *4/1=>,#'$-<'.9#/)')':&)$%4%>;,-8'%)':&1*=12'K#=+1@'./)=+-#' .'&).>7)*1+-#7'(&)*+18'.':#*+)0;-B'*'0*-#;-#'.*-B.@A*' 7)+)/17-;.+4;"'*4$%<:>,#':)&A*+4*1I+1'-I)0C'+-#/)=.-*)0;-8';)' *'0*-#;-#':&)$%4%>;,-2'3'=)=1%@>'*-#I#':&)5I#7A*':&)$%4%>%#@' ,#$%'*4+-@-#7'$:)9#;.+#/)':-<%+18':&.#.'@%A&#'+-#&.1=@)' 7>$.B'D:&1;)*1CF'*'>@&4;->'+1*#%':&.#=':&.4,1;-A97-2'T-19#7' @-#=40'.+1,)7B8'@%A&1':&.4.+191':&.4'@)I1;,-8'6#':&.#.'@-I@1'I1%' *'%1,#7+-;4':&1;)*191'*'1/#+;,-'%)*1&.4$@-#,2'H1>*1649#78'6#' )='%17%#,':)&4'*$.4$;4':1%&.4I-'+1'+-B'%&);"<'-+1;.#,2'U)5-#%4' .1;.<94',B'I#@;#*164C8',1@54'5&191'>=.-19'*',1@-70':&.#$%<:$%*-#2' T<6;.4M+-'+1%)7-1$%'G':&.4+1,7+-#,'+-#@%A&.4'G'>.+1I-',B'.1' @)5-#%<'I#@@-;"')54;.1,A*V'91%*B'.=)54;.'+1'+-#.)5)*-B.>,B;#' :&.4/)=42'W$%1%#;.+-#')@1.19)'$-<8'6#',#,':)%&.#54'$#@$>1I+#' &.#;.4*-0;-#'5494'*4$)@-#'-'7-191'*-#I#'&)71+$A*'.'7<6;.4.+17-2' XI#'+-#'=19)'$-<'%#/)':).+1C':)':).)&1;"'G'+1'.#*+B%&.' $:&1*-191'*&16#+-#'51&=.)'$@&)7+#,'-'+-#07-19#,')$)542'E-/=4'+-#' :&.4$.9)54'*17'=)'/9)*48'6#'7)/91'54C':&)$%4%>%@B2'3'@)?;>' .7-#+-91'7-#,$;#'.17-#$.@1+-12'H+1,)7#'>.+194',B'.1'.1/&)6#+-#' =I1'&)=.-+4'-':&.#$%194'$-<')=.4*1C8'7-7)'6#'5491'%)'51&=.)' $47:1%4;.+18'$>7-#++1'-':&1;)*-%1')$)512'R)%#7'=)*-#=.-#I-074' $-<8'6#',1@10'.17)6+1':1&1'*4+1,<91',B'+1'71%@<'.1$%<:;.B2'E-#' *-#78';)'=.-19)'$-<'.'+-B':AM+-#,2 S)5&18'=)$4C'+1'%472'DE1'*91$+4'@)$.%F'%)'*$:1+-194'@)7-@$8' :&1*=):)=)5+-#'+1,I#:$.4'*'=)&)5@>'!"#$%#&1'(&)*+12 Y2'!&>75 Z>%4'[\]]
CARLA
JJ^'E_`Sa'E_b' T_XcW'RW3Yd!_e2
30'TXY!X']fffL
T-19#0' .15#.:-#;.#+-#O
W;.4*-0;-#2
!.4'7)/<';-<' )';)0':&)$-CO
j1@O
P#&-)O' _',1@' 549)O
g*-#%+-#2'(491' EXRYX3Sh'7-91'-i' (49)'$>:#&2
!";#$.'%)' :)*%A&.4CO
E-#':&.#$.@1=.1'7-8' 6#'%)'&)5-$.i
E1':#*+)2
ROZDZIAŁ 2
i1I#';.4'7)6#$.'+-#'.1:&1$.1C' %4;"'=.-#*;.4+' K1$+#2 %>%1,O
3-<@$.)0C'+1' :#*+)',#$%' $47:1%4;.+1i
E-#'*B%:-<8'1I#'%)'%&>=+)' );#+-1C':)',#=+47'$:)%@1+->i
i1':).1' %47i'E-#' *-1=)7)8' .'@-7'$-#' .1=1,B2
S.-<@>,<2'X'%#&1.' ):)*-1=1,'=1I#,2
E)'*-<;'*;.)G &1,'>:&1*-1G 9#7'$#@$2
j1@8'%17%1' +1':#*+)2
3':)&.B=@>2' T40I<8'6#' 71&%*-$.'$-<'+1' .1:1$8'1I#'+-@)/)' %>'+-#'$:&)*1=.<2
31'TXY!X']fffL
!)O'!"451' 61&%>,#$.2
H'@-7O
H':&)$%4%>%@B2 j)',1@-0' =)*;-:2
CARLA
j1@B' .'>I-;4O
E-#8' .'5>&=#G I>2
TA*-<' :)*16+-#2
`1=1$.' /9>:)%42
E-#' *-#&.<2
KX'7-19#7'54C' +1$%<:+42
K#$%#0')$.>$%#72' 34@-*19#0'7+-#2'
3;1I#'+-#2'W:>0;-9#7'@)I#,@<'=)' =1&7)*#/)'$#@$>8'*'@%A&#,' $%)-$.8'-':&.#$.#=9#7'=)' :91%+#,2
K1@',B' .+1I1.9#0O
!)O
3'=.-1I#' )/9)$.#?' *'DE)*F2 3)I+#' 61&%42
S9>6#,')=';-#5-#'+-#' >:&1*-19#7'$#@$>2' j#&1.'TWKX'@)I#,2
391G R&.#;-#6'+-#'*#:;"+B9#7' 0+-#8'6#' ;-'$-<'*'@)I#,@<2 %1@2
j#6'7)6#$.'%17':&.#,0C2'R)$>*1' $-<'=>6)'$.45;-#,2
ROZDZIAŁ 2
E-#'71'TW3a8'6#547'.1'%)':91;-92' H+-#;"<;1'7+-#'$17)'&4.4@)' ;")&)542
H&)5-91';-'I1$@<O
J649#7'/>7@-2
j#6'.'@)+=)7#7O
j1@2
W;.4*-G 0;-#2
(#.'$#+$>'*')/AI#':&A5)*1C2' Z)=.-@'*'/>7;#' %)'+-;' Q1,+#/)2
E-#'=517')'7-9)0C2
E)'-',#$%' $@B:42
XI#'$#@$' .1'@1$<' jest :>$%4' -',19)*42
K1'549#7'51&=.)'.1=)*)I)+4' .'>$9>/-2 XI#';)' .'7-9)G 0;-BO
!.>9#7'$-<i'=.-*+-#8'1I#'+-#',1G 9)*)2'Y1;.#,' 7-9)'-':&.4G ,#7+-#2
CARLA
K#$%#7'*'$.)@>8'1I#' %)'=)5&4' %#71%'=)' :I)%#@2
E-#'.1%&.4717'%#/)'=I1'$-#5-#2' T)/<'@)7>0':)*-#=.-#CO
TA*8'@)7>';";#$.2
E1&@12
Ck3_Zh'RdlE_bKL
P-#718'K)#2
Do :AM+-#,8' K)#2
j&);"<'/*19%)*+1' &#1@;,12
j1@8'1I#' *'$%4I>' K)#/)2
ROZDZIAŁ 2
(49'.948'1I#'+-#'.':)*)=A*' 7)&1I+4;"2'()I-'/)8'6#'%4' >:&1*-1$.' $#@$8'1')+' +-#2
E)'%1@2'X'ja8';)'740I-$.' )':&)$%4%>;,-O
J*16178'6#':)*-++1'54C'I#/1I+18' 1I#'+-#@)G +-#;.+-#8'6#' ,#$%'*':)G &.B=@>2
SI1'7+-#'%)'+1*#%'+-#'@*#$%-1' 7)&1I+)0;-2'R)':&)$%>'740I<8' 6#'%)'$7>%+#2
T+-#'+-#'*$:A9;.>,2' !.>,<'$-<'0*-#%+-#2 S.-#*;.4+4' ;-'+-#' $.@)=1O
P7>%+#8'6#'7>$-$.'$-<'=)'%#/)' >;-#@1C8'-'$7>%+#8'6#' @)5-#%4' 7>$.B'%1@' .1&15-1C' +1'64;-#2
T>$-19547'*-#=.-#C8',1@' :1%&.4'+1'$#@$8'6#54'%)' );#+-C2
„Na własny koszt jednocześnie uczy i bawi. […] To wspaniały komiks, prawdopodobnie najlepszy w dorobku Chestera Browna”. — r. crumb „Chester Brown to być może jeden z najbardziej bezpretensjonalnych, szczerych i znaczących głosów w świecie współczesnego komiksu, zaś ta książka to moim zdaniem jego najbardziej poruszające dzieło. Na własny koszt zgłębia życie klienteli najstarszego zawodu świata, i czyni to z subtelnością, inteligencją, a przy tym bez krzty sentymentu czy samousprawiedliwiania się. Ta książka, lepsza z każdą kolejną lekturą, pozostanie waszym wiernym kompanem przez długi czas”. — alan moore „[Na własny koszt] traktuje czytelnika serią moralnych, intelektualnych i niecenzuralnych uderzeń. Zostanie na długo w waszych umysłach, a może i w żołądkach. To istne dzieło sztuki, choć nie dla mięczaków”. — dwight garner, the new york times „Temat, który porusza Brown, jest siłą rzeczy fascynujący – bo kogo nie ciekawią choć trochę intymne przygody innych ludzi – zaś jego styl tak przenikliwy, jak zawsze. Ze swoich ‚randek’ udaje mu się wyłuskać zarówno szczyptę komedii, jak i dramatu”. — a.v. club „Na własny koszt staje na wysokości zadania – demonstrując nieograniczony potencjał narracyjny komiksu, a także jego zdolność do zajmowania się nawet najtrudniejszymi i najbardziej kontrowersyjnymi problemami naszych czasów”. — npr.org „Inteligentny, bezkompromisowo szczery, często zabawny, a od czasu do czasu ujmujący”. — The Globe and Mail „Śledząc dywagacje na temat miłości, w które autor wdaje się z przyjaciółmi i znajomymi po fachu, czytelnik jest w końcu zmuszony przyznać, że ten chadzający na dziwki rysownik ma sporo racji”. — Time Out New York „Brown, uhonorowany nagrodami twórca komiksów z Toronto, ukazuje ludzką twarz tej tak często szkalowanej i wyśmiewanej postaci, jaką jest bywalec burdeli. Wypowiada się z taką dozą szczerości i życzliwości, jaką rzadko można spotkać, gdy pojawia się temat mężczyzn płacących za seks”. — Las Vegas Weekly
49,90 zł
ISBN 978-83-63892-22-7
9 788363 892227