Wierzba

Wierzba (Salix)

Tekst: Andrzej Pawłowski Ten gatunek to drzewa i krzewy z rodziny wierzbowatych występujące głównie na półkuli północnej. Tylko nieliczne odmiany rosną na półkuli południowej. Znanych jest ok. 350 gatunków. Na terenie Polski występuje 28 oraz liczne mieszańce.

CHARAKTERYSTYKA

Wiele gatunków wierzby rośnie na obszarach arktycznych, wysoko w górach, gdzie tworzą zarośla składające się z płożących, skarłowaciałych krzewów. Łatwość krzyżowania sprawiła, że powstały liczne formy niedające się zakwalifikować do znanych gatunków. W wyniku hodowli uzyskano nowe formy mające zastosowanie w tworzeniu terenów zielonych oraz pozyskiwaniu materiałów do produkcji wyrobów wykorzystywanych w medycynie czy rzemiośle. Różne wymagania glebowe umożliwiają wierzbom zasiedlanie wielu środowisk, od ubogich, piaszczystych gleb do kwaśnych torfowisk. Liczne gatunki rosnące na żyznych glebach osiągają duże rozmiary podobne do rozmiarów topoli, z którymi często sąsiadują. Gatunki te dostarczają cennego drewna dla przemysłu celulozowo-papierniczego. Możliwa jest hodowla odmian szybko rosnących na terenach niedostępnych dla innych drzew, głównie z powodu wysokiego poziomu wód i okresowego zalewania.

Wczesnowiosenny rozwój kwiatów, tzw. kotków, sprawia, że są one źródłem nektaru i pyłku dla budzących się z zimowego snu pszczół i owadów. Wzrost wierzb (z wyjątkiem form karłowych) jest szybki, większość gatunków to formy krzewiaste o licznych wąskich pędach. Część drzew tworzy zwykle krótkie pnie o rozgałęzionych koronach.

Głównym sposobem rozmnażania wierzby jest ukorzenianie zdrewniałych pędów w sprzyjających warunkach – przy obecności wody w podłożu. Możliwe jest ukorzenianie dużych fragmentów pędów, gałęzi i korzeni.

Do rzadziej stosowanych metod należy ukorzenianie sadzonek zielnych i szczepienie. Siew nasion jest rzadko stosowany ze względu na zmienność powstałych siewek. Nasiona szybko tracą zdolność kiełkowania w warunkach przechowywania w ciepłych pomieszczeniach. Chłodne i hermetyczne pojemniki gwarantują duży procent wschodów. Na plantacjach występują często choroby grzybowe. Są to gatunki rdzy, których owocniki widoczne są jako żółte plamy na liściach. Zamieranie pędów i liści powoduje z kolei parch wierzbowy – najgroźniejsza choroba plantacji wierzbowych. Wrogiem drzew są także jemioła pospolita i grzyby rosnące na pniach.

ZASTOSOWANIE

Wierzby stosowane były często do obsadzania poboczy dróg. Obcinane, głównie na opał, gałęzie odrastały, tworząc charakterystyczne korony kojarzone z krajobrazem polskiej wsi. W próchniejących pniach według legend mieszkały czarownice, diabły i inni bohaterowie wiejskich legend. Kora wierzb używana była do produkcji licznych leków. W medycynie ludowej stosowano wywary z pędów wierzby, zawarte w nich glikozydy i garbniki działają przeciwzapalnie i hamują rozwój bakterii. Kąpiele z dodatkiem kory wierzbowej zalecane są do pielęgnacji skóry. Drewno wierzby jest miękkie, lekkie, proste w obróbce, o niskich własnościach mechanicznych. Łatwo ulega rozkładowi przez grzyby i owady. Używane bywa do produkcji sklejki, zapałek, celulozy, płyt wiórowych i węgla drzewnego. Kora z młodych pędów służy do garbowania skór. Głównie jednak wykorzystuje się pędy – do produkcji wyrobów wikliniarskich, koszykarskich oraz faszyny. W ostatnich latach modne stały się też maty wykonane z cienkiej wikliny. Używane w ogrodach jako elementy ogrodzeń, osłaniają miejsca narażone na hałas, wiatr i zanieczyszczenia. Ogrodnikom udało się uzyskać różnorodne odmiany wierzby, szczepione na pniu lub o ciekawym pokroju korony, np. wierzba hakuro, wierzba iwa, które mogą być ciekawą dekoracją ogrodu. ■

FOTO: HANS BRAXMEIER/PIXABAY REKLAMA