Obra: Dekada

OBRA

ang pampanitikang aklat ng THE WORK, ang opisyal na pahayagan ng mga estudyante ng TARLAC STATE UNIVERSITY Tarlac City Reserbado ang lahat ng karapatan Š 2014 Walang bahagi ng aklat na ito ang maaring gamitin o sipiin sa anumang anyo at pamamaraan nang walang nakasulat na pahintulot mula sa mga may akda liban sa ilang siping gagamitin sa pag rerebyu.

Inimprenta ng MAGICUS JUNCTRA CORPORATION 1722 President Quirino Avenue, Pandacan, Manila THE WORK write. move. initiate

TUNGKOL SA PABALAT Ang mga guhit sa palad ay gaya lamang ng mga guhit mo sa lupa noong bata ka, na naghahanap ng sumpungan at kaligtasan sa loob ng iyong memorya.

Isang patpat ang sandata sa muling pagtatalik ng kasalukuyan at nakaraan. Iguhit mong muli sa lupa ang bawat segundo at mukha ng kahapon. Inyong sariwain at balikan ang mga bagay na humulma sa ating pagkatao. Mga panahong ika’y umiyak, nagalak, inaruga, nadapa, nagkasugat, nanligaw, nagpasakop at nanakop, nagpatihulog, nangiwan at naiwan, gumapang, natutong maglakad gamit ang mga paa, sa loob ng isang ‌ DEKADA.

“Pana-panahon ng pagkakataon, maibabalik ba ang kahapon?”

Hango ito sa kanta ni Noel Cabangon na may pamagat na Kanlungan kung saan madarama natin sa mensahe nito ang pagnanais na maibalik ang mga bagay na nawala na. Gaya ng mga puno, bulaklak at halaman na saksi sa isang pag-iibigan na unti-unting nawala kasama ng kalikasan na kanilang itinuring na kanlungan.

Sa buhay natin, lumilipas ang maraming bagay. Kumukupas ang mga larawan maging ang mga alaala, nagbabago ang musika, nawawala ang mga bagay na ating nakasanayan habang patuloy na umiikot ang mundo. Ngunit ilang taon man ang lumipas, dekada man ang dumagdag sa ating buhay, may mga bagay pa rin na hindi magbabago. Asul pa rin ang kulay ng dagat at himpapawid, luntian ang mga puno at halaman, at hangin pa rin ang isa sa mga bagay na bumubuhay sa atin.

Hindi natin mapipigilan ang mga pagbabagong maaaring maganap ngunit hindi rin natin dapat kalimutan ang nagdaan. Sabi nga sa isang lumang kasabihan, “Ang hindi lumingon sa pinanggalingan ay hindi makararating sa paroroonan.” Ang ating nagdaan ay isang malaking bahagi ng ating kasalukuyan.

Kung ano tayo ngayon, bunga ito ng ating nakaraan.

Sa taong ito, kasama niyo ang OBRA sa pagbabalik-tanaw sa mga alaala ng ating kabataan, mga kaganapan na akala natin ay nalimot na natin ngunit sa katunayan ay nasa kaibuturan lamang ng ating mga puso.

MAE ANNE D. CREENCIA

PUNONG PATNUGOT

Sabi ng lahat, ang sarap maging bata. Kapag may problema, kay nanay ka tatakbo. Kapag nadapa, iiyak mo lang, ayos ka na. Ito ang panahon na kung saan wala tayong kamalay-malay sa paligid natin kung may masama ba o magandang nangyayari.

May pahina tayo ng mga kahapon, na may kinalaman sa ating kasalukuyan. Mga pagkakataong hindi natin kayang balikan ngunit kaya nating sariwain sa isip. Mga panahong tayo’y kinausap at muling niyakap ng nakaraan.

May naudlot na pagkikita, pagtatagpo nang hindi sinasadya, pakikipag-usap sa tala, sayawan sa ulan, habulan sa damuhan, pagdungaw sa bintana, paglalangoy sa kalungkutan at iba’t iba pang balat sa ating kaisipan. Ito ay mga isinantabing alaala sa isang sulok ng kuwarto at babalikan kapag alintana na natin na hindi tayo makukumpleto kapag wala ang mga ito.

Ang mundo ay unti-unting nagbabago, ngunit hindi natin namamalayan na maging tayo, sumasabay sa pag-ikot nito.

Hindi biro ang mamalengke noon sa Mercado. Ngayon, sabay-sabay tayo’y humakbang paurong sa bagong anyo ng Obra, sa bawat nakalipas na pahina, ang Dekada.

BONJOEBEE R. BELLO

PATNUGOT PAMPANITIKAN AT PANGKULTURA

Akala ko talaga noon malapit lang sa atin ang mga bituin. Tipong aakyat lang ako sa hagdang kawayan, ‘yong ginagamit ng karpintero, mula sa bubungan ng bahay namin ay maari na akong makahawak ng isa sa mga ito. Akala ko rin noon sinlaki lang sila ng glitters, o maliliit na bola. At binalak ko rin silang isilid noon sa lumang garapon ng mayonnaise.

Noong pumasok na ako sa silid aralan, tila ba’y nabago ang simpleng pangarap kong makapagnakaw ng mga bituin mula sa kalangitan. Kinilala ko na ang mga aklat pang-agham, pang-matematika, at iba pa. Nabasa ko ang ilang pahina mula sa Almanac sa sala ni Lola na patungkol sa outer space. Napakalayo pala ng mga bituin mula sa atin at hindi pala sinlaki lang ng glitters o bola ang mga iyon.

Simula noon ay namulat ako sa konsepto ng pagbabago. Nagbago ang pananaw ko sa mga bituin kasabay ng pagbabago ng bagay bagay sa aking paligid. Nagbago ang aking pag-iisip maging ang pisikal kong kaanyuan dulot ng bagong katauhan. Maging ang pakete ng paborito kong biskwit at kendi. Ang hairstyle ni Ma’am Masungit, presyo ng kung anu-ano, ang teknolohiya sa pagkuha ng litratro, ang fashion, ang lasa ng Milo, ‘yong gawi ng mga patalastas at palabas sa telebisyon noon, at iba pa. Marahil ay malaki nga ang epekto ng ating paligid sa pagbabago. O ‘di kaya’y malaki ang epekto ng pagbabago sa ating paligid. Wala namang problema sa pagbabago hangga’t ito ay para sa nakabubuti.

Malungkot, nakakapanghinayang, nakakagalak… Iyan ang hatid sa atin ng pagtanaw sa nakalipas na panahon. Sa mga oras na ginugol sa pag-habi ng Obra na ito na may temang “Dekada”, samu’t saring saloobin ang nais naming iparating sa inyo. Pinagbuklud-buklod na ideya ng paghahalintulad o pagkukumpara, ang nakalipas at mga alaala, ang mga bagay na nabago na o tuluyan nang napalitan. Nawa’y ang mga naisulat na tula, dagli, maikling kwento, at mga nalikhang dibuho ay magsilbing kalabit at paalala sa atin na kahit nakalipas mang naituturing ang kahapon ay malaki ang bahagi nito sa mga yapak at hininga natin ngayon at maging sa mga susunod na araw.

DIVINE GRACE M. DELA CRUZ PUNONG DIBUHISTA

Dekada!

Isang Obra Maestra na kapupulutan ng mga natatanging aral. Isang pagbabalik-tanaw sa panahong lumipas na nakamit ang mga simpleng bagay na ninais. Pagninilay-nilay sa mga pangyayaring ‘di makakalimutan na nagpasaya sa bawat isa.

Nais ‘kong iparating na ang bawat panahon ay dapat pahalagahan dahil ito ay hindi na mauulit pa.

Tanging mga larawan at alaala na lamang ang maaaring panghawakan.

Isang pagpupugay sa Obra! Dekada!

PROF. GLADIE NATHERINE G. CABANIZAS TAGAPAYO

Mga Nilalaman PART I 1941 6 ANG HINILING NA HALIK 19 BAYUNG GUPIT 15 COSMONAUT 10 DEKADA 5 GUSALI

3 IKAW AT AKO

8 KALAMAY 11 MAG-DA-MA-GAN 12 MASTERPIECE OF YOU 14 PUNO’T DULO

1 SA ROCKING CHAIR

2 VHS 16

PART I ABSENTALE ALICE IN WONDERLAND

ASO’T PUSA DATI ‘YON DIKO’T HOLEN DISYEMBRE ENTWINED FOURTEEN HINDI NA AKO ANG DATI JUST LIKE THE OLD TIMES KWINTAS LOVE LETTER SA NAWALANG NGIPIN NO TRESPASSING PURE SADNESS SA SARILI KONG PANAHON SI TONTON UNWANTED COMFORT

44 57 32 48 46 37 52 36 33 56 39 43 40 34 42 49 51

PART I I AN HOUR AGO

74 AYOKONG MAGSELOS KAY B

62 BAKLANG MANDIRIGMA

84 DAPAT BINILISAN KO KASI 64 DORAY THE EXPLORER 65 FLAMES HOPE 88 FOR MY EYES ONLY 86 IMORTALIDAD 71 IN EVEREY HUSHED MEMORY

60 IT’S NOT GOODBYE 67 MAY KAPALIT KA NA 76 MOOD SWINGS 72 PATAWAD 63 REINCARNATION 87 SPOLARIUM 85 SUMMER 78 THAT GIRL I ONCE KNEW 75

PART IV ANG VOLTES V NA WALANG LASER SWORD BANGKANG PAPEL KWARTO NG MGA PANGARAP

NAKARAAN SA KASALUKUYAN

NANG MASAYA PA SI PAPA NASAAN NA KAYO? NIGHT SWIMMING RECORDED REFORMAT SOLILOQUY NG PUGAD-AGILA

TUBUHAN UTANG NA LOOB WANSAPANATAYM

100 103 93 102 92 111 108 104 109 95 96 106 101

PART I Patuloy ang mag-ina sa kanilang paglalakad. Nadaanan na nila ang malapit na mall, theme park, at kung saan-saan pang pinupuntahan ng mga maykaya sa buhay. Isang matandang parke ang kanilang nadaanan. Nakapukaw ito ng pansin mula sa batang si Ayen.

Tila may gusto siyang gawin. Gustong sabihin sa mommy niya. Gustong mapatunayan, gustong tuklasin. Hindi naman siya ganito dati pero parang may kung ano sa loob niya ang gustong kumawala at sumabog. Hindi niya alam kung ano ba ang mararamdaman niya; kung magiging masaya ba siya sa nakikita niyang paligid o malulungkot dahil sa takot na baka ‌

“Sige baby, maglaro ka lang.” sabi ng mommy niya. Kanina pa pala siya pinagmamasdan nito na naaakit sa lugar na iyon.

Namilog ang mga mata ni Ayen. Nangintab ang bawat gilid nito na parang nagsasabing “Talaga mommy? Pwede ako maglaro?”

At humiwalay kaagad si Ayen sa kanyang mommy at tuluy-tuloy na tumakbo patungo sa parke. At doon niya sinimulan ang lahat ng nais niyang …

PUNO ' T DULO

JAHRED F. BERTOLFO

Mula sa alikabok, sa serpiyenteng tumuklaw sa’yo, sa utang na iniwan mo, sa mga kasalanang naitanim mo sa mundo, nabuhay ang tao, napunit ang maraming kalendaryo.

Ngayon, dahil sa’yo, babalik ang lahat sa abo.

1

SA ROCKING CHAIR JAHRED F. BERTOLFO

Kelan kaya ako ulit makakapaglaro ng tumbang preso, makakaligo sa ulan kasama sina Nene, Buknoy at Toto Mag-amuyan ng pawis pagkatapos maglaro, saka magtatawanan pagkatapos mag-piko?

Kelan kaya ulit ako matutulog yakap si Mama, kakain at magpapasubo sa kanya, pupunta sa baya’t magpapabili ng kakani’t biduya, uuwi sa bahay, saka kakaing magpapamilya?

2

Kelan kaya ulit ako magkakaroon ng takdang aralin, makakapagbasa ng maraming sulatin, na mga proyekto’t grado ang aking iisipin, tutuntong sa entablado’t kapirasong papel ay aabutin?

Kelan kaya ulit ako haharap sa pisara, magsasalita sa harap ng mga minamahal kong bata, ituturo ang pangngalan, panghalip, at pandiwa maipasa ang dunong at mabuting asal sa kanila?

Kelan ko kaya ulit mararanasan ang mga ito, ang ako’y maglaro, matuto’t magturo, suungin ang bawat sulok ng buhay at mundo, kung ngayo’y sa rocking chair na lang ako nakaupo?

“GUSALI“

JEMARBENZO PONCE

Dito ako natutong mangarap na iaahon ang aking pamilya sa hirap.

Ang gusaling ito’y puno ng alaala, Lalo pa’t dito ako noon pagala-gala.

Ang gusaling ito ang aking pwesto tuwing ako’y namamalimos sa mga tao, at sa sarili’y aking pinangako Magsusumikap upang umunlad ako.

Dahil sa aking pagsisikap, kami’y nakaahon sa hirap, at ako na noo’y dating pulubi, ay siya nang may-ari nitong gusali.

3

Biyaheng 50’s

HEINTJE MEND

OZA

4

DEKADA

BONJOEBEE R. BELLO

Nais kong takasan ang lahat ng bagay na nag-uugnay sa ating isipan at bawat pangarap ngunit, hindi ko kayang gawin ang bagay na iyon sapagkat sa lahat, ikaw ang gusto kong makasama at libutin ang panahon Kaya sana, huwag ka munang umalis at iwan akong nag-iisa kapiling ang bawat sandaling ating pilit na pinagsama sa loob ng ilang dekada.

Natatandaan mo pa ba?

Sabay nating kinakanta ang mga linya ng ating mga paboritong banda sabay tayong pumapadyak sa bawat lugar gamit ang bisikleta

‘yong tipong sabay nating sinisigaw ang kalayaan kahit ni isang tao sa paligid, ay hindi tayo maintindihan.

Hindi mo na rin ‘ata nabalitaan ang naganap na EDSA dos sa bansa o kahit ang malawakang rally ng masa, hindi mo na din ba natatandaan?

Ang tuluy-tuloy na game show na Eat Bulaga pinapalabas pa rin sa tv, at oo tuluy-tuloy na pakikinig sa radio, ginagawa ko pa din. Doon lang kasi ako nakakahanap ng kausap.

Kaya sana, huwag ka munang umalis baka tumigil ako sa kakaisip parang awa mo na, samahan mo ako kahit man lang sa aking panaginip.

5

1941

( The Japanese Invasion ) GERALD L. TIANGSING

I can hear the voices of those who scream outside the door. I can hear the loud noise of explosions vibrating the floor.

I can hear the unknown language screaming as if they’re trying to tell me to open the door.

Ignoring everything I’m hearing, I looked at her. I held her hand and whispered, “I love you, and I would never let you suffer.”

As tears roll into the golden haired doll of hers, I point the gun barrel at my last surviving daughter.

6

7

IKAW AT AKO MAE ANNE D. CREENCIA

Dati rati, lagi tayong magkasama.

Naglalaro ng lutu-lutuan, manika, Robot, baril-barilan at kotse-kotsehan, nagti-titser-titseran, nagba-bahay-bahayan.

Pero ang ikaw at ako, naging ako na lang.

Para bang si B1 at si B2 na naging B1 na lang.

Iniwan na ni Robin si Batman.

Wala na akong partner in crime.

Dahil sumuko ka na.

Lumisan ka na at hindi na muling nagbalik.

8

Traydor kasi ang puso mo, naging mahina ka. pilit kang humanap ng kapalit, subalit nabigo ka.

Hindi mo na ako nakitang naka-uniporme, kulay asul na may kasamang baril at batuta. hindi na kita kailanman makikitang mag-uniporme, may dalang mga aklat at isang mahusay na maestra.

Hindi kasi kinaya ng puso hindi ka na nabuhay ng matagal.

Wala kasing pwedeng pamalit sa puso mong mahina.

Lumisan ka at ako’y naiwan.

Ikaw at ako noon, ako na lang ngayon.

GRAPHICS BY: BONJOEBEE R. BELLO

9

COSMONAUT BONJOEBEE R. BELLO

Premitibo ang mga tao mula sa panahon ng kalbaryo at panahon ng pananakop hanggang sa panahon ng panibagong mundo Uunlad din at uunlad magsisikap at tutuklas mula sa pulitika at giyera panimula at simula ng pakikibaka hanggang matapos ang isang dula ng makabuluhang lumapat sa kasaysayan ng bawat lahi at likha tumuklas ng bawat pasikot-sikot naglakbay ang diwa sa makipot na daan kaya pala!

10

heto ang kalalabasan: mula sa mga guhit sa bato; litrato sa bawat kwarto, ay nag-anunsyo ng pag-unlad; bumilis ang paglalakbay sa bawat komunikasyon ng syudad.

Ngayon gumaan ang buhay tanaw na rin ang kalawakan at tuluy-tuloy ang bawat pagpadyak ng kahit sinong manlalakbay.

KALAMAY

JAHRED F. BERTOLFO

“ ‘Nay bili mo ‘ko laruan. ‘Yung robot, tsaka kotse, tsaka baril-barilan. ‘Wag mo po kakalimutan ‘nay ah?’’ Inuulit-ulit mong sabihin ‘yan tuwing aalis ako at maglalako ng kalamay sa bayan. Hindi kita maisama kasi hindi kaya ng katawan mo. Mausok sa bayan, madumi, maalikabok. Baka sumpungin ka na naman ng hika mo.

Anak, pasensya ka na kung hindi kita nabibilhan ha? Alam mo namang nasa Kolehiyo na si Ate. Si Kuya mo, dalawang taon na sa Grade 8, hindi na umusad. Si Tatay mo naman, hindi na nakakahanap ng trabaho. Nanghihina na rin kasi.

Anak, pasensya ka na. Ngayon lang kita nabilhan. Nandito na ang robot, kotse at baril-barilan mo. Gumising ka naman na, anak. Bumangon ka na. Siyam na araw ka nang natutulog, hindi humihinga.

11

MAG-DA-MA-GAN JBICASIANO

Mausok at mainit.

Ganito ko naaalala ang nagsilbing unang silid-aralan ko.

May kama, aparador Lamesa, kutsara, posporo, at ang puting batong nakapatong sa tiniklop na palara.

Naroon ang tinatawag nilang “klasmeyt” Pero ako, nasa sulok “salingkit-kit” lang at hindi kasali.

Nagmamasid nanunuod nababagot Uwian na nang muling lumingon.

Sa pag alis nilang tila pasikreto, laking gulat ng “guro” pasilip-silip ako’t nakaupo sa sulok.

12

Kinuha ko ang bag ko puno ng papel at Crayola “Paturo naman pong magbasa” nakatitig sakin ang kanyang pulang mata sa usok sa pagkaluha hindi ko na matandaan Tinawag ako’t hinagkan sabay buklat ng librong ABAKADA na aking hawak.

Alas diyes ng gabi a–e–i–o–u hanggang alas onse imedya sa – se – si – so – su Ala una na pala pa..pa – pe – pi – po – pu hanggang alas kwatro ng madaling araw.

Labinlimang taon na nga ang sadyang lumipas mula noon.

Natuto akong bumasa at sumulat kasabay nang pagsayaw ng usok at lutang na kaisipan Inumaga na sa klase at dumapo na ang antok sa mga huling pantig na: so-ri-a-nak-wag-mo-ga-ga-ya-hin-si-‌

13

MASTERPIECE OF YOU REGGIE G. SANGUYO

I remember the mirthful days we spent and mettlesome plans we made and forgot Simply bet of who would be the president You won and I gave my warm compliment.

From this fancy world of learning that connects you and me from the beginning Seeing its memories in infinite extension I sense the love that has no restriction.

But there were times we parted ways Had our misunderstandings Yet in the end, we reconcile And as remains a common smile.

Searching for the answer where it begins When our hearts have meet and came to sing You will recall the memory of the past in the silent four corners of our class.

Whatever the hell the world showed us You must not be afraid to step forward I’m here to save you when your eyes are blind Always think I’m two steps behind.

Do you still remember the poem I’ve made To save your heart in the black parade It came from the words of Greek deities from bow and arrow of Cupids.

*LATHALA 2014 WINNER

4TH PLACE POETRY WRITING

14

BAYUNG GUPIT OLIVER JOHN S. TABAQUERO

Ot kayabang mo na? Eka kakanyan-kanyan, batakan daka loko! Balamu siguru uling malati ku, alait-lait mu ku?

Atulak-tulak mu ku? Kalyan-kalyan muku? Ah loko, emu mu balu yaku ing bayung siga keni.

Sabage kasi, mataloti ka e. Ayli-ayli kamo ken. Kabud ka mu maragul! Angga ka mu salita e. Emu naman agyu.

Manaya kamung bagya. Pag beba kune ing palda ku ampong migsalol naku ulit, I-tomba da ka ken. Bagya na mu, milako ne sakit kaya miadya ka.

Ini ing tatak mu keng kokoti mu. Ali na yaku itang sipunan a pisosopan yu. Aliwa na yaku itang pane yung pagagagan uling sasabyan yung malambut ku. Nung balu mu mu, agyu ku neng buktutan I atchi mu. Uling ali naku anak.

Bayintawu naku.

15

VHS

JOHN BEEJAY TATU

Villa Hidalgo Santillan– Ang aking pinaka-kinapopootang pook sa lungsod. Mabangis; marahas ang mga alala Ngunit bakit patuloy ko pa ring pinupuntahan?

Lulan ng bisikletang bigay sa ‘kin ni Itang, huminto ako sa harap ng isang gusali. Pumikit, huminga ng malalim, at kumalmot ang matatalim na alaala: Nagkandarapa ang madla. Nagsitakbo; nagsiksikan.

May taping kasi, siguradong maraming artista; at isa si Itang sa mga pinagpipitagang ekstra.

May mga sumisigaw; ang iba, ‘di makapagsalita.

Mukhang puno ng aksyon ang eksenang kinukuhanan.

May ambulansya at police mobile pang kasama.

Aba parang totoo talaga!

Ngiti at mangha ang nakabalot sa ‘king mukha.

Isinandal ko ang aking bisikleta sa marungis na semento, at sumingit sa gitna ng nagkukumpulang mga tao.

Dar! Bap! Padaanin niyo po ako!

Gusto ko ring humiyaw para sa Itang ko.

Nasasabik akong makita si Itang.

Nakaapak na sa wakas sa may harapan, at si Itang pala ang nasa eksena.

Nakahigang duguan sa sahig, pero bakit walang kamera?

Biglang rumagasa ang luha sa ‘king magrasang mukha, sabay ng paglisan ng mga huwad na salita– mga salitang hindi magagamit upang uriin ang aking nararamdamang pait; poot; pangungulila Sabay padyak sa bisikletang bigay sa ‘kin ni Itang, at ang kanyang mga huling eksena, sa VHS player ko na lang masisilayan.

16

*LATHALA 2014 WINNER

5TH PLACE PAGSULAT NG TULA

BISEKLETA NG NAKALIPAS HEINTJE MENDOZA

17

18

ANG HINILING NA HALIK

JOSEPH ARGEL G. GALANG ISANG PREQUEL SA SELYADO NG ISANG HALIK (2011)

“Theresa..?” mahina kong pagtawag sa kanya habang unti-unti kong namumulat ang aking mga mata, sa isang lugar na para bang linamon na ng dilim. Mabigat ang pakiramdam ko na para bang nakababad ako sa tubig, kahit hindi naman. Ngunit may tubig. Nararamdaman ko ang mga yapak naming dalawa ni Theresa na para bang pagtapak sa putik, kasabay ng ambon sa itaas. Noon ay nakatalikod si Theresa, mabagal ang paglakad, ngunit hindi ko siya mahabol.

“Theresa?” ulit ko, habang pati na rin ang aking hininga ay bumibigat sa bawat yapak. Pinagmasdan ko siya.

Ang puti niyang damit at ang itim na itim niyang buhok ay nabalot sa putik. Ang kanyang ulong nakayuko mayroon pang mga damong nangasabit. Mula sa likod ay nakikita kong nakatupi ang dalawa niyang mga kamay sa kanyang harapan; marahil ay may hawak siya… o marahil ay nananalangin siya.

Hinuhugot ko mula sa kawalang ito ang aking mga paa, pilit siyang hinahabol, at sa pangatlong beses ay tinawag siya, “Theresa, mahal ko, hintayin mo ako!”

Humarap siya sa akin, at sa kanya ako lalo nangilabot. Isa siyang Mariang nananalanging duguan mula ulo hanggang paa! Kaawa-awa ang anyo ng mahal ko. Ang mga maamo niyang mga mata ay nakatitig sa akin, ngunit hindi upang ako’y paamuhin din; isang titig na tila yelo sa lamig, at ang yelong yaon ay nalusaw sa kanyang pagluha.

Ang mga magkadikit niyang kamay ay tila bagang nagsusumamo, subalit nang marinig ko siyang magsalita, nalaman kong hindi para sa akin ang kanyang pagsusumamo at pagluha. “Nahuli ka na, Emmanuel.”

Natulala ako at para bang ang lamig sa paningin niya’y dumaloy sa buo kong katawan. May narinig akong mga pagsabog at nakitang mga apoy na unti-unting linalamon ang dilim at pati na rin si Theresa. “Theresa! Theresa!

Theresa!” paulit-ulit ko siyang tinawag ngunit hinahayaan lamang niya ang sarili na ubusin ng apoy. Unti-unting ang napakainit na liwanag na lamang ang nakikita ko sa aking harapan, ngunit nakatitig pa rin ang mga lumuluhang mata sa akin ni Theresa, at muli ko siyang narinig, “Pero hindi pa ito ang magiging huli nating pagkikita.”

Inubos ang pangitain ni Theresa ng mga nagbabagang apoy na iyon. Naglalagablab na ang init ngunit ang lamig ni Theresa ay ramdam ko pa rin. Wala akong maramdaman ngunit naririnig ko at nakikita ang lahat… ngunit puro lamang apoy at ang indayog nito sa bawat nakapanghihilakbot na pitik at usok. Pilit ko siyang tinatawag ngunit…

“Theresa!” sigaw ko kasabay ng pagbangon ko sa aking pagkakahimbing na naghatid sa akin sa isang bangungot. Pilit kong tinawag si Theresa, ngunit siya… kailanman ay… hindi ko na alam…

Pinilit kong pinahinahon ang sarili. Isang panaginip na naman. Isang napakasamang panaginip na akin na namang pinagdusahan. Ngunit ang pagdurusa ko’y hindi naiwan sa bangungot na iyon, kung hindi sa aming probin19

sya kung saan ang aking Theresa ay naiwan sa pagsiklab ng digmaang inumpisahan ng mga Hapones.

Hindi na nawala sa aking alaala ang araw na iyon ng aming kasamaang palad…

“Dumating na ang mga Hapon!”

Dumadagundong sa lahat ng sulok ang sigawa’t babala ng pagdating ng mga dayuhang malulupit. Bago pa man ito sumapit, nauna na ang bilin ng Papa na kami’y magsipaghanda sa nalalapit na araw ng pagsalakay. Dadaan sila sa aming probinsya ng Santa Elena, isa sa mga bayang bahagi ng Luzon na unang sinakop ng mga Hapon upang gawing kuta. Ngunit walang sinuman ang inaasahang kinabukasan ito na nga’y magaganap.

Hindi ko nilimot si Theresa kahapon. Siya rin ay aking ipinaghanda, at nangakong susunduin siya at ang kanyang pamilya kapag dumating na ang mga Hapon.

“Mama! Hindi ako makapapayag na hindi makasama si Theresa sa paglisan dito sa Santa Elena!” aking giit sa kanilang pagmamadali.

“At bakit hindi? Inanakan mo na ba siya? Ano ba ang nakita mo sa babaeng iyon?” pabulyaw na tugon ng Mama, “Ilang taon pa lamang nang iyong nakilala ang babaeng iyon, hindi mo siya naging kababata, ni hindi mo pa siya napakilala sa akin upang ipakita mo ngayon na nahigitan na ako ng babaeng iyan! Alam niyang ika’y anak namin—” “Hindi siya isang babaeng yaman lang ang naisin sa akin! Hindi siya ganoon kababa, at uulit-ulitin kong hindi, hindi, at hindi na inakit niya ako’t sinipingan!” putol ko, saka ko tinitigan ang Mama na maluha-luha na, “At… Ha! Mahabaging Panginoon!… Kailanma’y di ka pa niya nahigitan sa akin!”

Hindi ko na rin alam kung tama nga bang sabihin iyon. O kung tama ba ang sinabi ko. Nagkakagulo na ang lahat at ang isip ko rin ay ganoon.

Dumating na si Papa na tumawag na pala ng masasakyang karwahe. Narinig ko ang kanyang hindi pasensyosong tinig na nagpanginig sa mga kahoy na pader ng tahanang iyon. “Bilisan ninyo!” Napabuntong hininga na ako nang papalapit siya nang papalapit sa salas na kinaroroonan namin ng Mama.

Nang makitang ang Mama ay bumilis ang mga hakbang ng Papa, at papalapit sa akin ay ito ang maririnig sa kanyang bibig, “Napag-usapan na natin ito kahapon pa Emmanuel!” Alam nga niya kung ano ang dahilan ng mga luhang iyon ni Mama. Itinulak niya sa aking dibdib ang aking kwelyo, “Kung hindi pa tayo aalis dito, ituring mo nang patay ang sarili mo sa pamilyang ito!”

Hindi ako makapagsalita nang mga panahong iyon. Binata na ako, ngunit hindi ko kayang labanan maski lamang ang katuwiran ng Papa. “Dapat ay mahabol natin ang tren patungong San Marcolongino na napupuno na sa mga oras na ito. Marami sa mga tulad natin ang tumungo roon dahil protektado iyon ng mga Amerikano. Aalis ka upang maging ligtas, o mamamatay ka rito.”

“P-Pero Papa…”

20

“Kung pipiliin mo ang babaeng iyon kaysa sa amin, baka ikamatay pa namin ng iyong Mama!”

“Pero si Theresa…?”

Binitiwan niya ang pagkakasakal sa akin. Tumitig siya nang mariin sa akin, at tila napaisip. Bago pa ako makapagsalita, inunahan niya na ako, “Kung gusto mo siyang makitang muli, hindi ka dapat mapatay ng isang Hapon.”

Binalot kami ng katahimikan. Hindi na ako makapagsalita noon. Ang naririnig ko lang ay mga karwahe’t yapak na nagmamadali sa lugar ng mga tulad namin, mga kinilala ng pagkakataon. Sumagi sa aking balintataw ang lagim ng gyera. Ang mga apoy at tingga ng kawalang-awa… ng mga sugat na matatamo na hindi mabubura kailanman… at ang maaaring alaala ng kamatayang kay saklap na babaon sa aking kaluluwa hanggang kabilang buhay.

Nang mga sandaling iyon ng aking katahimikan ay napagdesisyunan ko na aalis nga ako sa Santa Elena kasama ang aking pamilya. Mabubuhay ako, at wala akong masasaktan sa kanila. Nasabi ko sa sarili ko, naniniwala si Theresa sa akin… ililigtas siya ng Panginoon dahil kay buti ng kanyang puso. Mabubuhay naman ako para balikan siya. Oo, akin nga siyang babalikan.

Iyon ay kasinungalingan sa aking sarili. Naduwag ako. Pinagtatakpan ko lamang ang aking kaduwagan.

Ang lahat ng iyon ay tumanim sa aking isipan. Iyon ay aking napagdusahan, at pinarusahan nga marahil ako ng Panginoon sa pag-iwan ko sa isang babaeng napakabuti ng puso. Parusa maging sa aking pisikal na katawan…

Sa loob ng tagapagligtas na tren, dumilim na lamang ang aking paningin at inakala kong malalagutan na ako ng hininga…

Ginigising na ako ng tilaok ng mga manok at huni ng mga ibon, oras na upang bumangon sa kamang iyon. Hindi na ako nag-unat-unat, hindi na iyon kinakailangan. Hinila ko ang aking mga paa na tila bagang isang sako ng bigas gamit ng aking baywang bilang aking bisig. Napagdusahan ko na nga ba ang aking kasalanan kay Theresa? Isang punlo ang bumaon sa aking likuran nang sinubukang habulin ng mga armadong Hapones ang tren patungo sa ligtas daw na San Marcolongino. Ito ang naging dahilan ng aking pagkalumpo. Subalit, tila bagang hindi pa ito sapat at umuulan pa rin mula sa langit ng sumpa sa aking kasalanan.

Ito nga marahil ang pinakamabigat na kaparusahan sa aking kaduwagang katumbas ay pagtataksil. Simula nang malumpo ako, wala na akong nakitang silbi sa sarili ko. Kahit pa sinasabi nilang may lunas pa ito’y ‘di ako naniniwala… sa panaginip… o sa masamang panaginip… na lamang ako makapaglalakad. Sa isang dating kinagigiliwan na nalumpo, nakapanghihina ang maramdamang narito na lamang ako sa bahay na ito upang kumain at matulog. Pero… sana… hindi ito maging dahilan upang hindi na ako maging isang tao.

“Magkikita na kayong muli ni Gracia sa araw na ito,” ang sabi ng Papa. “Pagsumikapan mo na maitaas ang sarili mo sa kanya at kay Don Lucas.”

Hindi ako makapagsalita. Ako, isang lumpo, itataas ang sarili ko sa bunsong anak ng isang mayaman? Dahil lamang ako ay ang pinangako niya sa Don? Kung ako ay ang ibebentang kahoy, ako na ang kahoy na pinalambot 21

ng bagyo at hindi na magagamit. Kaya kung ako ay si Don Lucas, uurungan ko na lamang ang kasunduan namin!

Tumingin sa akin ang Papa saka nagsalitang muli, “Ipagpapatuloy mo ang pag-aaral mo bilang manananggol.

Maghahanap tayo ng maestrong magtuturo sa iyo… hindi, hindi… maghahanap tayo ng kolehiyo malapit dito sa San Marcolongino. Roon, masasamahan ka ni Gracia. Mag-aaral din siya ng kolehiyo, maaaring mapilitan ding maging manananggol.”

“Manananggol?” ulit ko.

Mas matagal ang sumunod na titig ni Papa bago siya nagsalitang muli. “Kung sinasabi mo sa sarili mo na, ‘Eto nalumpo ako, ni sarili ko hindi ko maipagtatanggol, hinamak mo lamang lalo ang sarili mo, at hindi ikaw iyon, anak.

Huwag mong ipapahiya ang angkan ng Cayanan. Marami na sa atin ang naging maestro, doktor, manananggol, maging mga namumuno at negosyante. Noon pa lamang ay matalino na ang ating lahi. Noon pa lamang may dahilan na tayo upang maging mapagmataas.”

“Ayaw ko ring maliitin ang aking sarili Papa, ni ang pangalan natin,” sagot ko, “Ang ibig ko lang mabigyan ng liwanag… ay hindi kaya lalo tayong mapapahiya kina Don Lucas kapag nakita nila ang kalagayan ko ngayon?”

“Kung kaya nga mag-aral ka upang hindi mawala ang tiwala nila sa atin na gaganda ang buhay ni Gracia sa piling mo!”

“Isa pa si Gracia! Bata pa lang kami noon…”

“Noon ay pinangako ko na si Gracia ng mga Cayanan!”

“Hindi namin iyon kagustuhan, Papa.”

“Pwes, gustuhin mo. Huwag mo kaming ipapahiya ng iyong Mama. Anumang oras ay darating na sila rito sa atin.”

Hindi ko gustong maging walang silbi, pero hindi ko rin gugustuhing magkaroon ng silbi ‘di umano dahil ipapakasal ako sa anak ng isang mayaman. Hindi ba karagdagan kahihiyan lang iyon, lalo sa akin? Lalo higit… kay Gracia pa.

Ang naaalala ko na lamang kay Gracia noong kami’y mga bata pa ay ang katigasan ng kanyang ulo, at ang pagiging malikot at maingay pa niya kaysa sa isang pipit. Naaalala ko pa noon, napagalitan ako ng Don Lucas dahil ipinasuot niya sa aking ang barong Tagalog ng ama niya saka nakipaglaro na sanhi ng pagkarumi nito. Napahamak at nalatayan tuloy ako ng Papa. Nagkaroon din ng pagkakataon na halos isang linggong nangati ang aking buong katawan nang pinaakyat niya ako sa isang puno ng manggang hitik sa kanyang unang bunga, dahil ang sabi niya ang pinakamasarap na bunga ng mangga maski hindi pa hinog ay sa pinakauna sa lahat ng pinakauna nitong bunga.

Iyon pala, alam niyang hitik din ito sa nakapangangating mga uod at hantik. Bukod pa sa mga alaalang napapaiyak ko siya, kasunod na naman ng pagpalo sa akin, dahil mas ninanais ko na lamang na layuan siya minsan noon kaysa makipaglaro at ipahamak niya.

22

Maaaring maliban sa nakakainis, nakakatuwa rin naman ang mga alaalang iyon. Subalit hindi ako sabik na makita siyang muli. Maging siguro siya… o sila, nawala na ang pagkasabik ngayong nasa harapan na nila ako.

“Don Matias, nalaman ko ngang nang bumalik kayo rito sa San Marcolongino ay nagkaroon ng karamdaman si Emmanuel,” ang saad ng Don Lucas sa Papa nang nakaharap sa akin, saka sa pagitan ng pagtigil ay bumaling na ang tingin sa kausap ding Don, “ngunit hindi ko alam na hindi maigalaw… o paralisado ang kanyang mga binti’t paa...”

“Subalit, hindi pa rin lumpo,” putol ng Papa. Marahil alam niya na ang nasa isip ng sinumang makakakita sa akin, at kailangan niya iyong pagtakpan. “Ang sabi ng aking kapatid, ang aming doktor, may pag-asa pa siyang gumaling.

Humihilom lamang sa ngayon ang sugat sa kanyang kalamnan na tinamaan ng punlo.”

“Hindi pa rin lumpo kung gayon,” ulit ng Don Lucas. Tumingin siya sa kanyang mag-ina na napako naman ang tingin sa akin mula pa kanina, pagkatapos ay yumuko sa mesa, at muling tumingin sa akin na nagtanong na sa akin, “Ipagpapatuloy mo ang iyong kinukuhang pagkamanananggol, kung gayon?”

Napatingin ako noon sa nakatayong si Gracia. Isang marahang pagkagat sa labi ang nakita ko sa kanya bago matapos ang tanong ng kanyang ama. Mabuti at naghintay sila ng walong taon upang lamang makita kaming muli rito sa San Marcolongino? Hindi ba nila naisip na kaya iniwan namin ang mga ari-arian sa Santa Elena at tumungong muli rito upang maging ligtas lamang sa digmaan? Maganda pa rin naman si Gracia kahit na tila ba naging morena siya ngayon, marahil nagbibilad sa araw dahil nga kilos-lalake siya. Bagaman hindi ko makita ito ngayon dahil napakahinhin niya yata ngayon sa aming harapan. Sumagi na lamang sa isipan ko, Ang pagiging kilos-lalake niya marahil ang dahilan kaya hanggang ngayon ay wala pa ring nanligaw sa kanya. Napipilitan pa ngang maging mahinhin, marahil naman upang hindi ako umurong.

“Opo, Don Lucas,” ang sagot ko.

Tila ba ang nakasimangot niyang asawa ay hindi na nakatiis, “Sa kalagayan mo ngayon Emmanuel, tingin mo ba ay makakapag-aral ka nang mabuti?”

Ang Papa ang nagtanggol sa akin sa kanya, “Donya Juana, ang karamihan ng mga paaralan at unibersidad sa atin ngayon ay nasa pamamahala na ng mga Amerikano. Kung ang kalagayan ngayon ni Emmanuel ang inyong inaalala, hahayaan pa rin siyang mag—” “Kung iyon nga ba ang aking pinupunto, Don Matias,” putol ng Donya.

“Ang nasa lamang ng aking asawa, baka mahihirapan mag-aral si Emmanuel sa kanyang kapansanan—” “Karamdaman, Don Lucas, ngunit hindi kapansanan.”

Kahit pa pinagtanggol ako ng Papa, maging siya’y alam kong minamaliit ako. Nakararamdam na ako ng pagkainis. Binibilisan at pinalalalim ko na lamang ang aking paghinga upang magkaroon ng karagdagang pasensya.

Napagalaw sa kanyang kinauupuan ang Donya. “Ayoko sanang sabihin ito, pero, kung ang ngayon nga ang 23

pag-uusapan, mahihirapan siyang makapag-aral, sa kasalukuyan siya ay walang…!”

“Wala ho nga bang silbi?” napatid na ang aking sipi. Lumingon ang mga leeg sa hindi nila inaasahang ingay na siyang pilit kong pagtayo pala mula sa aking kinauupuan. “Kung tunay nga akong walang silbi, ni ang tumayo at magsalita ay hindi ko magagawa sa inyong harapan.”

Napayuko ako habang ang aking mga braso sa mesa ay nanginginig sa pagbuhat sa sarili kong katawan. Kahit nagkaroon ako ng tapang ngayon, malulusaw pa rin ako sa paningin ng lahat ng naroon, maging pa kay Gracia.

“Marahil nga sa ngayon ito lamang ang aking kaya… ni hindi ko kaya ang lumakad… ngunit kakayanin kong maging isang manananggol. Maiwan ko na po kayo… Nana Marcia… pakitulungan ninyo po akong tumungo sa aking silid.”

Sa aking pagtalikod ay roon lamang muling nagkatinig ang mga nakatatanda roon, ngunit maging isa roon ay wala na akong pinakinggan. Ninais kong mapag-isa buong maghapong iyon. Kinagabihan, natulog lamang ako.

At kinabukasan. Hindi ko inaasahan ang kakatok sa aking pinto, ilang oras pagkatapos ng almusal. May dala siyang mga prutas… at bagong pitas na bulaklak sa hardin… tila lalo pala niyang ipinagdidikdikang nakaratay na ako sa aking higaan.

“Magandang umaga Emmanuel,” bati ni Gracia nang nakangiti. Hindi pa rin nagbago ang minsan ay nakakauyam niyang ngiti. Tumataas ang kanyang manipis na kilay, sumisingkit ang mga mata, at tila gumagalaw ang mumunti niyang ilong sa paghaba ng kanyang mga labi. Mas mabuti naman kaysa ang mga alaala ng malamlam niyang mga mata at mabigat na mga labi kapag pinapaiyak ko siya.

“Padala nina Papa,” sabi niya pagkatapos ibaba sa mesa ang dalang basket. Sabi ko na nga ba, sa mga magulang niya galing ang handog ng pagmamaliit na ito. “Ayaw ni Mama nang una, ngunit napakiusapan ko ang Papa… kahit matagal na, magkaibigan pa rin naman tayo hindi ba?”

Napapansin ko ngang siya ay huminhin. Bumagal ang kanyang paglakad, at nagkaroon na siya ng tindig ng isang dalaga. Mukhang hindi nga pagkukunwari. “Naaalala mo pa naman siguro ako, hindi ba, Emmanuel?” Hindi siya nakatingin sa akin habang nagsasalita noon. Para bang hinahayaan niya akong mapanood siya habang naglalakad-lakad sa aking silid. Iniiwas niya ang kanyang saya sa aking maalikabok na mga muebles. Hindi na ako umaalis sa silid na ito kung kaya hindi pa ito nalinisan. Pero, napansin ko nga ang pagiging mas babae niya, na ayaw niya ni ang dulo ng telang suot niya’y marumihan.

Maaari ngang ‘di hamak na mas maganda at mas dalaga kumilos ang aking Theresa… ngunit si Gracia… anuman kami noong kami’y mga bata… ay isa pa ring babae.

“Huy, Emmanuel, napipi ka na rin ba?” lumingon siya sa akin, tinitigan ako nang mata sa mata, na para bang naghahanda kung mayroon man sa sinabi niya ang ikagagalit ko. Pero hindi ako umimik, nakisabayan ako ng titig sa kanya, nakaupo lang sa kamang iyon. “Hala, ayaw mo talagang magsalita?”

Tumigil siya sandali sa isang sulok. Tumingin siya sa akin, pagkatapos ay dahan-dahang lumapit. “Napabilib mo 24

ako kahapon… noong tumayo ka at ipinaglaban ang iyong sarili… parang tumigil ang mundo ko.”

Nagulat ako sa sinabi niyang iyon. Kung gayon, hindi nga ba siya pumarito upang hamakin ako?

Tumigil sa paglalakad si Gracia at umupo sa aking harapan. Isang panandaliang katahimikan, at napansin ko sa bahagya niyang nakayukong mukha ang sinasabi ko kanina na malungkot at malamlam niyang mga mata. Madali siyang kakitaan ng kagalakan, ngunit lalo higit siyang kakikitaan ng kalungkutan sa mga matang yaon. “Nakabibilib ka, Emmanuel. Sana ay may ganiyan din akong katapangan.”

Kumirot ang puso ko nang mga oras na iyon. Bakit hindi ko naisip na maging siya ay mapipilitan lamang din na maipakasal sa akin? Bakit hindi ko naisip na maging siya ay maaaring nahihirapan sa kalagayan naming dalawa.

Nagsalita na ako, “Ano ang nakamamangha sa ginawa ko? O maski ikaw, naniniwala na lamang na isa na lamang akong gulay habambuhay?”

Kumislap ang mga mata ni Gracia, na para bang natuwa na handa na akong makipag-usap sa kanya. Nakinig ako nang husto sa mga sumunod niyang isinaad, “Ako ang bunso sa aming magkakapatid. Pinakamahina raw maski ang ulo sabi ng Papa. Kamalasan pa sabi ng Mama. Lahat ng ipinapakilala nila sa akin ay inaayawan ako. Kung kaya naiintindihan kitang higit sa kalagayan mo. Ang wala lamang ako ay ang katapangang magsalita na kagaya mo.

“Pero… hindi ko akalaing may dala-dalang ganoong katapangan ang isang Emmanuel na noon ay mas malambot pa sa isang babae,” tuloy niya.

Alam niyang hindi ako natuwa. Hindi ko rin naman alam kung iyon ay papuri o isa palang pang-uyam. Nang makita ang reaksyon ko sa aking mukha, ang malamlam niyang mga mata ay sumingkit nang muli dahil sa kanyang pagngiti. Gumawa rin siya ng kaparaanan upang magbago ang pinag-uusapan, “Sana ay magaganda pa rin ang mga naaalala mo sa akin noong mga bata pa tayo. Bukod sa napalo ka ni Don Matias dahil sa pinaglaruan natin ang barong ni ama…” “…o nang pinaakyat mo ako sa puno ng mangga upang mangati dahil sa mga higad,” tuloy ko na lamang, na hindi ko namamalayang sa wakas ay napapayag niya akong pumasok sa isang salitaan. “at ng mga hantik,” dagdag niya, saka humaba pang lalo ang kanyang ngiti.

“Oo… at ng mga hantik,” ulit ko, na kasunod ng isang tawa mula sa kanya na hindi man lang tinakpan ang mukha. Mukhang hindi pa siya ganap na dalaga pagdating sa pagpipigil sa emosyon.

Napangiti ako. Oo, simula nang dumating ako rito, ngayon lamang ako ngumiti muli. Marahil, alam ni Gracia iyon. Tumigil siya sa pagtawa, kasunod ng isang ngiti. Naiintindihan nga niya, ang pakiramdam na mahina… at nasasabik lamang pala na may makausap.

Halos dalawang oras at isang pananghalian ang pinagsaluhan namin nang araw na yaon. Para bang bata kaming muli… mga batang sa wakas ay nakakita na nang makakalaro. Ang huli kong makabuluhang kwentuhan ay kasama ang aking Theresa. Dapat nga yata ay magpasalamat ako kay Gracia na binigyan niya akong muli ng 25

dahilan, bukod sa galit, na magsalita.

“Wala kang balak na lumabas-labas sa iyong silid?” natanong niya.

“At ano naman ang aking gagawin? Magpahangin sa labas?” tanong ko naman na panagot sa kanyang katanungan.

Ngumiti siya. “Emmanuel, nabanggit sa akin ng Papa, mayroon na ngayong mga upuang de gulong na para sa mga taong… ahmmm… iyong katulad. Upang makalabas…”

Nag-iingat pa rin si Gracia sa mga sinasabi niya. Ngunit sa papaanuman, maluwag ang pakiramdam ko kay Gracia, dahil siya lamang ang tumuturing sa akin na isa pa ring buong tao sa kasalukuyan. Nagpatuloy siya, “Sa susunod na mga araw, na bibisita ako rito. Asahan mo na may makukuha tayong ganoon mula sa Maynila.”

Mabilis ang sumunod naming pagtugon sa isa’t isa. “Huwag ka nang mag-abala pa.”

“Ayos lang iyon… para makalanghap ka naman ng sariwang hangin at hindi ng nakakasama pa lalong alikabok.”

“Kung iyan ang gusto mo.”

“Para na rin makilala ko pang lalo ang mapapangasawa ko.”

Natigilan kami sa nasabi niya. Marahil maging siya’y nagulat sa kanyang naisaad. Mula pa kanina ay ni minsan ay hindi pa niya nabanggit na ako ay ang mapapangasawa niya. Nakitaan ko siya ng pagkahiya sa sinabi niya, lalo higit siya pa ang babae sa aming dalawa. “Ahmmm… Ako’y yayao na muna Emmanuel. Magandang araw sa iyo.”

Itinaas niya nang bahagya ang kanyang saya, at wari nagmamadali tumungo sa sasakyang karwahe.

Iyon pa lamang ang umpisa. Sa pagitan ng dalawa o tatlong araw ay bumibisita si Gracia sa amin. Hindi ko mawatasan kung alin ang tunay na dahilan kung bakit bumibisita siya sa lumpong kagaya ko. Marahil ako lamang ang isa sa tinuturing niyang kaibigan dito sa San Marcolongino. O naaawa lamang siya sa kanyang kaibigan nang pagkabata. O tunay nga na nais niyang makilalang higit ang kanyang mapapangasawa.

Subalit may hindi ako mabitiwan sa Santa Elena… ang pag-aalala ko sa aking Theresa… Ano na ang kalagayan niya? Ligtas lamang ba ang kanyang kalagayan? Narinig ko ang usap-usapan na kinatatakutan ng mga kababaihan, na sila’y maging taga-aliw ng mga Hapong ngayon ay tinatawag nilang mga Sakang. Lalo lamang akong nag-alala sa kanya. Lalo higit ay ang katanungan sa aking isipan kung ang aking Theresa ba ay may galit sa akin dahil sa aking kasalanan? O kung siya ba’y minamahal pa rin ako at naghihintay? Araw-araw, dalahing mabigat pa rin ito ng aking konsensya.

Naging kaibigan kong matalik si Gracia, tinupad niya ang pangako niya at ng kanyang Papa na isang upuang de gulong na tumulong sa akin upang makabalik sa pag-aaral ko sa manananggol. Hay! Napakamaalaga niya. Sa katabing bayan ng San Marcolongino kami nag-aral ni Gracia, sa kurso niya ng pagiging maestra naman. Kapwa kami palakwento. Marami akong nalaman sa kanya, isa na ay ang inspirasyon ko ngayon sa aking pag-aaral… ang isang makabayan at matalinong Apolinario Mabini, na bagaman nalumpo rin, ay naging isang matagumpay na ma26

nananggol.

Napakalapit na sa akin ni Gracia. Ngunit… hindi ko ipagpapalit ang pag-ibig ko kay Theresa. Ayoko rin namang masaktan ko si Gracia. Kung kaya unti-unti, ang alaala ni Theresa ang sinubukan kong gamitin upang mapalayo ang loob sa akin ni Gracia.

“Gusto ko pang malaman ang higit pa tungkol sa kanya,” ang sabi na lamang ni Gracia, na para bang kunwa’y interesado.

“Sigurado ka?” natanong ko, pero nagpatuloy ako, “Siya ang aking unang tunay na pag-ibig.”

Nag-umpisa nang maging malamlam ang mga mata ni Gracia. Lumingon ako sa malayo. “Hay… ang aking Theresa… galing man siya sa mahirap, wala ka nang makikitang katulad niya. Isang mestisa, pero napakabuti at napakayuming kumilos…” Dapat magawa ko ito… Pero bakit hindi mapigilan ng aking isipan na mag-alala sa kanya?

Tumingin ako kay Gracia. Gusto niya ba talagang masaktan? “Ano na ang mga ibinigay mo sa kanya?”

“Hindi ko na alam ang karamihan… Subalit…” kunwa’y ngumiti ako, “may mga alaala sa bawat bagay na nasa kanyang pangangalaga. Mayroon kaming puting t’walya na sa tuwing nagsasayaw kami sa ulan ay ginagamit namin… Ang letrang lumabo ang sulat dahil winisikan ko ng pabangong ako mismo ang gumawa… at ang agnos, ang pinakamahal na ibinigay ko sa kanya, na pinangako naming hindi namin bubuksan kung hindi namin kapwa hahalikan ito…”

Napapikit si Gracia. Naluluha ba siya? Hindi… bumubulong siya, “Hindi mo na pala naaalala…”

Kung anuman iyon nang una ay hindi ko maintindihan. Pero nang mga sandaling iyon, ang alam ko lang, hindi ko na dapat siya pahirapan nang matagal. Ngayon pa lamang ay dapat maramdaman niya nang hindi ako karapatdapat sa kanya.

Simula noon, kahit siya pa ang naging tagapangalaga ko bukod kay Nana Marcia, nag-umpisa na ako sa pananaboy sa kanya. Hindi na ako nagpapatulong lumabas upang magpahangin sa kanya. Naging tuyo na ang bawat naming kwentuhan. Minsan ay hindi ko na siya pinapansin. Ginagamit ko pa nga ang pagpilit lamang ng aming mga magulang na kami’y magpakasal. Nananahimik na lamang siya. Hanggang sa isang araw... marahil ay sumusuko na siya.

“Emmanuel… ginagawa ko naman lahat upang magkakilala tayo… Ano ang nangyayari sa ating dalawa ngayon?” kanyang tanong nang nakatitig ang malamlam niyang mga mata sa akin.

“Sa atin? Tingin mo sang-ayon ako sa ating mga magulang? Tingin mo malilimutan ko na lamang ng ganoon si Theresa?”

Gaya ng dati, pagkatapos niyon ay nananahimik na lamang siya, at tatalikod. Ngunit ako, sumusuko na rin.

Inaamin ko na sa sarili ko… napakahalaga ni Gracia para saktan ko siya nang ganito. Kailangan ko na itong tapusin.

“Gusto ko lang maintindihan mo… nangako na ako ng pag-ibig sa isang babae… hindi ikaw iyon… kung hindi 27

ang babaeng pinakamamahal ko,” naisaad ko sa isang napakalungkot at tila nagsusumamong tinig.

“Naiintindihan ko,” tanging tugon niya.

Nag-umpisa na siyang maglakad papalayo sa silid ko, ngunit bago niya isara ang pintuan, ang sabi niya, “Pero sana maalala mo… ang mga ginawa mo para sa kanya… ay mga pangako mo sa akin noong tayo ay bata pa.” at dahan-dahan niyang ipininid ang pinto.

Simbilis ng tunog ng pagsara ng pinto ang pagbalik ng tinig niya ng pagkabata. Hindi malinaw sa aking alaala, ngunit may mga putol-putol na sumagi sa aking isipan, “Sabi ng Papa kay Mama, ikaw raw ang mapapangasawa ko… Gusto ko sumayaw tayo sa unang ulan ng Mayo kapag nagpakasal na tayo Emmanuel, tulad nina lola… Ipababasa ko ang aklat ng paggawa ng pabango ni tito ko, panggawa mo ako kapag mag-asawa na tayo ha?... Pambibili mo ako ng kwintas sa araw ng ating kasal… gusto ko ‘yung ginto… Ipangako mo Emmanuel ha? Ipangako mo...”

Ang lahat ng pinlano ko para kay Theresa… ay ideya lahat ni Gracia mula pa noong kami’y bata pa!

Lumipas ang mga araw, at isang pilit na ngiti ang ipinahihiwatig lagi ni Gracia, na para bang sinasabi niya, Wala na iyon sa aking alaala, Emmanuel. Pero, ngayon ako na ang natatakot na mawala ang isang naging tapat sa akin higit pa sa sampung taon na! Noon ay nakatingin sa akin si Nana Marcia bago siya umalis… at naalala ko ang paalala niya sa akin noong isang gabi na para bang ipinapahiwatig niya ngayon, “Don Emmanuel… Hindi lahat ng una… ay siya ring huli…”

“Gracia, patawarin mo ako…”

“Patawarin kita sa ano?” pagkukunwari ni Gracia sa isang ngiti, ngunit may malamlam pa ring mga mata.

“Sa lahat…” mahina kong tugon. Lumapit na siya sa akin sa wakas, umupo sa aking tabi tulad ng dati. Napabuntong hininga ako bago ako nakapagsalita, “Gracia, ayoko nang tupdin ang mga pangako ko noon sa iyo…

Ikaw na rin mismo ang nakaalam, natupad na iyon kay Theresa. Pero hilingin mo sa akin ang kahit ano… tutuparin ko maski ako’y lumpo.”

Isang makabuluhang katahimikan ang namayani nang mga sandaling iyon. Pero, tunay kong hinintay ang tamis ng kanyang tinig, “Mahalin mo ako Emmanuel… iyon lamang… at kung maaari… maaari ba akong humingi ng isang halik sa aking mga labi?”

Ngumiti ako kay Gracia. Isang ngiting susundan na yata ng luha. Gumalaw muli ang mga labing papalapit na may nais sa aking dampi, saka tumingin sa akin ang mga malamlam at nangungusap niyang mga mata, “Mahal na mahal kita, Emmanuel.”

Isang lumpo, isang duwag, isang mahina, ngunit mahal na mahal niya? Sino at bakit ako, higit sa alinmang lalake sa mundo, ang aalayan niya ng ganitong kadalisay na pag-ibig? Kung sakali, bakit ko tatanggihan ang tanging nais niya?

“Mamahalin kita… at mahal na nga kita, Gracia.”

28

Naluha ako, na sinundan din niya, at ng aking mga labi. Oo, naaalala ko pa nga… ganyan na ganyan… ang nangyari sa araw ng aming pinangakong kasal.

Unti-unti kong nalimutan si Theresa, maging ang pangako na magkikita nga kaming muli. Ang bigat na aking dalahin ay hinigitan ng tagumpay naming mag-asawa, at ng dalawang anak, at ng pagmamahal niyang hindi nawala sa tagal ng mga panahon. Hindi ko alam kung alin ang nahihigit, ngunit hindi ba maaaring ang tunay na pag-ibig ay maranasan nang higit sa isang beses sa ating buhay?

Lumipas nang mabilis ang panahon, at bagaman nawala ang kalahati ng buhay ko dahil sa mga paang ito, kinumpleto ito ng matiwasay na pagmamahalan namin ni Gracia. Ngunit, hindi ko akalaing sasapit din ang katapusan ng pag-aaruga niya.

Napakasakit na sa lahat pa ng tao ay ang napakabuti kong asawa ang tinaningan ng buhay, na hindi ko na siya makakasama nang matagal dahil nagkaroon siya ng sakit na kanser. Ni ayokong maalala ang bawat gabi na pinagdurusahan niya. Ngunit, sa huling saglit ng kanyang hininga, wala siyang inisip kung hindi ang akin pa ring kaligayahan.

“Emmanuel… Mahal ko… salamat sa lahat… gusto kong maging masaya ka…”

“Gracia, aking Gracia, sa iyo… sa iyo ako magiging masaya… ipangako mong hindi mo ako iiwan? Maaari ba?

Iyon lamang ang hiling ko.”

“Patawarin mo ako aking mahal… tatanggihan ko… ang hinihiling mo… Pero… tuparin mo ang pangako mo… kay Theresa… Hihilingin ko sa langit… na anuman ang mangyari… kayo ay muling magkita ni Theresa…”

Ang mga salita ng aking Gracia ay natupad… nakikita ko iyon sa mga palad, sa mga agnos ni Theresa na hawak mo ngayon, Eric, apo ko… Sana naririnig mo ako… Ngunit bago niya ako sunduin, sapat na nga siguro na maalala ang halik at makita ang napakabuti kong Gracia sa mga malalamlam mong mga mata… Alalahanin mo rin sana ang kwento namin ng iyong lola.

*LATHALA 2014 WINNER

1ST PLACE MAIKLING KWENTO

29

30

PART II

Gumagaralgal ang aircon sa kanilang bahay. Iyon na lamang ang nagpapaingay sa loob. Nakaupo si Ayen sa malamig na sofa. Ang sofa na matagal na niyang nakakasama. Ang sofang kahit malambot ay hindi siya kayang pasayahin.

Pinunit ni Ayen ang konsentrasyon ng kanyang mommy sa pag-aasikaso ng kanilang shop. Tinawag niya ito. Inaya niyang makipaglaro. Ngunit abala talaga ang kanyang mommy, ni hindi man lang siya narinig nito.

Tumungo siya sa sala. Andoon ang daddy niya. Abala. Inaya rin niyang makipaglaro kahit man lang habulan. Umiling ito at hinalikan ang noo ni Ayen. Kinuha ang susi ng sasakyan bago lumisan para sa trabaho.

Isang malawak na paraiso ang bahay nila. Pwede kang tumakbo, tumalon, lumipad.

Iyan ang naiisip ni Ayen. Ngunit hindi man lang niya magawan ng paraan na maging kahabulan ang ganging lumalabas sa aircon at kakulitan ang sofa.

31

ASO ' T PUSA BONJOEBEE R. BELLO

Tinukso nila kami noon ganoon daw nagkatuluyan ang kanilang mga magulang.

Si Ela ang tinutukso ngayon at malapit nang umiyak Hindi ko napigilan: “Ganyan kami nagkatuluyan ng mama mo, anak.�

32

HINDI NA AKO ANG DATI JAHRED F. BERTOLFO

Ginising ako ng ingay ng alarm clock. Minulat ko ang aking mga mata. Umunat at bumangon.

Naramdaman kong hindi na ito ang dati kong katawan. Hindi na ako ang dati.

Sinuklay ko ang buhok, ang mahaba kong buhok. Naghilamos. Tinitigan ko ang aking mukha. Iba na ito sa mukha ko sampung taon na ang nakalilipas.

Naramdaman kong hindi na ito ang dati kong katawan. Hindi na ako ang dati.

Magbibihis na ako. Binuksan ko ang closet. Namili ng damit na bago sa aking katawan, na ngayon ko lang magagamit. Nakita ko ang itim na long sleeves, ang slacks at kurbata ko. Pero alam ko, ngayon, hindi ko na sila masusuot.

Naramdaman kong hindi na ito ang dati kong katawan. Hindi na ako ang dati.

33

PURE SADNESS LORENZ CHRISTIAN M. VELORIA

I made stories for you just to make you believe that love is not all about kisses and happy endings.

Remember?

It was about a man.

He believed in love. He died.

I just didn’t know why.

I sent flowers to you just to make you feel that life is not all about laughter and blissful moments.

White roses.

It was not about the thorns.

It was the bright color, that made you blind.

I waited hours for you just to make you learn that faith is not all about believing in someone and believing in promises.

12:12 pm.

It was not about the time wasted.

I was standing there, maybe you forgot, but I stayed that way.

I gave sweets to you just to make you know that the truth is not all about positive answers and great revelations.

34

Chocolates.

It was not about the usual thing.

They were the bitter ones, That I could barely swallow.

I wrote letters for you just to make you realize that the world is not all about what you see on it and what you think of it.

A blue paper.

It was about the truth.

I tried to tell you.

But you refused to hear it.

I won’t tell you everything I did for you, ‘Cause I know you didn’t appreciate any of it.

You used to hate those stories of mine I even saw how you threw those flowers I sent I was there when you were with someone else But the chocolates were the ones that you really loved.

The one thing left is to read the letter, open it.

“It was all nothing to you It was a lesson learned for me Thinking of you was like holding an empty piece of paper, It was waiting to be filled with words of freedom and faith.

It will be over soon and I still have no reasons to hate.

All is forgiven.

It is completely written.

Now, we are even.”

35

FOURTEEN

MAE ANNE D. CREENCIA

At 7 o’clock, you woke from your deep slumber It was the happiest day of our lives.

We had breakfast, laughed together, Chatted all morning and stared at each other.

11 o’clock was the start of the sumptuous lunch.

A celebration of life, sharing of happiness, Spreading of love, and cherishing every moment.

We cried our hearts and souls out.

36

Peacefulness is at 1 o’clock We embraced the silence and serenity.

Silence was the loudest noise, Our breath is all we hear.

But happiness all went down the drain at 9 o’clock I told you not to go.

I asked you to hang on a little bit longer.

But you let go of your last breath.

A beautiful sunset on 6 o’clock is our scenery As the golden hour has stricken This place that was once tainted blue Seemed so magical.

The happiest fourteen hours of my life happened fourteen years ago when you woke up from your fourteen-day coma.

DISYEMBRE

JAHRED F. BERTOLFO

Innem pay laeng ti tawen ko idi, imbagam nga nu dumteng ti Disyembre apan tayo agpasyar idyay ili, apan tayo mangan idyay Jollibee Mano nga Disyembre ti limmabasen.

Ngem haan tayo pay nangan idyay Jollibee.

Ibagam nga tunu sumaruno laengen.

Makapasyar tayo pay ngata idyay ili?

Napagturpos dak iti kolehiyo’n.

Nagsapulak iti trabaho idyay Dubai.

Nagurnungak iti kwarta para kadatayo, gapu’t ay-ayaten kayo launay.

Pagsublik, ampay awan kan Inang?

Iti sakit, ampay di ka limmaban?

Inang, ti sumaruno nga bulan ket Disyembre.

Kasano tayon tu pay nga mangan idyay Jollibee?

GRAPHICS BY: JERUSHA ERIKA TUNGOL

37

KWINTAS

JAHRED F. BERTOLFO

Dali-dali akong tumungo sa silid kung nasaan ka. Nakahiga mong katawan ang aking nadatnan. Suot-suot mo pa rin ang kwintas na regalo ni Nanay nung huling kaarawan mo.

Bahagyang tulo ng luha ang dumilig sa ibaba ng iyong mata. Nasa tabi mo si Nanay. Yakap siya ni Tatay at pinapatahan sa pag-iyak. Si Ate ay nakaupo sa sulok. Maga ang mga mata. Naroon din si Kuya. Tulala. Hindi ko napigilan at tumulo rin ang luha ko. “Kung hindi ko na sana ginilitan ang aking pulso�, ang sambit ko habang hinahawakan ang kwintas na regalo ni Nanay nu’ng huling kaarawan ko.

38

FADE AWAY

AUDREY DEL ROSARIO

39

NO TRESPASSING BONJOEBEE R. BELLO

Naalala kita ngayon. Ang hugis puso.

Mga bata pa lang tayo sabay na tayong pumapasok sa eskwela. Dala-dala ang mga baon natin na nakabalot sa dahon ng saging. Napakasimple pa nga lang ng buhay noon. Naalala mo? Ang pangit-pangit mo noon dahil sa kulay nating halos kasing kulay na ng lupa. Lagi kitang inaasar na tomboy, sa kilos mo at pananallita. At kapag napikon kita pagbabantaan mo’ko. Iyon pala ang simula.

Naalala mo? Tutungo tayo sa dalampasigan. Doon mo iguguhit ang malaking hugis puso. At doon ka papasok sa loob. Sa lahat ng pagbabanta mo, dito ako natatakot. Sabi mo ‘wag na ‘wag akong magtatangkang pumasok sa pusong ginuhit mo. Ayaw mo kasing may manakit sa’yo.

Muli, sabay tayo. Tumuntong tayo ng hayskul, at napansin kong gumaganda ka. Badtrip ako noon. Kasi alam ko marami na makakapansin sayo. Pero nanatili pa rin tayong magkasama. Iyon na pala ang aking nadarama.

Magtatapos na tayo noon at tuluyan ka ngang naging isang magandang rosas. Muli, nagtungo tayo sa dalampasigan, nagguhit ka na naman ng puso. At syempre, takot pa din ako. Pero ikaw na mismo ang nag-ayang magpapasok sa akin. Nag-“tao po” pa nga ako, pero batid kong malungkot ka. Seryoso ka noong mga oras na iyon.

Tinanong kita kung anong problema. Bigla mo na lang akong niyakap at sinabing ‘wag kang iwan. Manatili lang akong nasa tabi mo, sa loob ng iyong teritoryo, sa loob ng iyong puso, sa loob ng iyong takot at pangamba.

Sinamahan nga kita, alam mo namang matagal ko nang gustong pumasok sa puso mo. Sa pusong hindi naging akin noong mga bata pa lamang tayo.

Naalala mo? Ayaw mong umuwi ng araw na iyon.

Nagtapos tayo na hindi man lang kita nasilayan. Araw-araw kong binabalik-balikan ang pusong ginuhit mo, ang pusong naging teritoryo nating dalawa. Panandalian ngunit mapagmahal na oras. Nabalitaan ko na lang na wala ka na. May taning na raw ang iyong buhay, sabi ng mga kaibigan mo.

Muli, nagpabalik-balik ako. Doon sa ating teritoryo. Naguguluhan. Hinalungkat ko kung may iniwan kang mensahe sa lugar na iyon para sa akin. Sinuyod ko ang bawat linyang nagdudugtong ng isang pusong minsa’y naghahanap 40

ng tagapagligtas. Sinuyod ko kung andoon ka, kung andoon ang iyong mensahe bago tayo maghiwalay ng araw na iyon.

Wala. Walang natira kundi ang pusong ginuhit mo, na nang mga oras na iyon ay ako na din ang nagsara sa ating mumunting mundo.

Naalala kita ngayon.

Naalala kita mula sa ginuguhit ng anak ko. Ang hugis na naging mundo natin noon. *hango sa isang kuwentong narinig ko sa radyo.

41

SA SARILI KONG PANAHON JAHRED F. BERTOLFO

Kung nabuhay ako sa panahon ni Noe, makakagawa rin ba ako ng napakalaking arko?

Siguro…

Kung nabuhay ako Sa panahon ni Leonardo da Vinci, maipipinta ko rin ba ang napakagandang si Mona Lisa?

Siguro…

Kung nabuhay ako sa panahon ni Rizal, makakapagsulat rin ba ako ng Noli Me Tangere’t El Filibusterismo?

42

Siguro…

Kung nabuhay ako sa panahon ni Ninoy, masasabi ko rin bang ‘The Filipino is worth dying for’?

Siguro…

Gayunpama’y ngayon ako nabuhay.

Ngayon ako dapat gumawa ng bagay na sa nakaraa’y hindi pa nagagawa, na ngayon pa lang, sa sarili kong panahon.

LOVE LETTER SA NAWALANG NGIPIN JERUSHA ERIKA TUNGOL

Lumipas ang mga taon, ramdam ko ang unti-unti mong pagkawala. Hindi ko ‘to ginusto. Pero… ano pa nga ba ang magagawa ko kundi ang malungkot habang nararamdaman ang paglisan mo.

Isang gabi nga naisip ko, kung palitan nalang kaya kita? ‘Yun bang palit na talaga at wala nang maiiwan pa. Kaso parang masakit ‘yun. Oo… masakit nga. Naiisip ko palang kasi ang sakit-sakit na, sobra.

Pero, nasasaktan din naman ako ngayon, ah? Sa bawat paglisan…

Hayyyy…

Ilang taon na rin ang lumipas at unti-unti ka paring nawawala. ‘Di ako makangiti. Ang hirap talaga. Ang hirap maging maligaya. Pati sa pagkain, nahihirapan na. Kaya… sige. Papalitan na nga talaga kita.

Huling araw ng Disyembre nu’n nang mapalitan kita. Tandang-tanda ko pa. Ang laki ng ngiti ko sa bagong taon. Ang sarap kumain. Matapos ang napakahabang taon, ngayon ko lang ulit naramdaman ito. Ang saya pala… ang sayang magkaroon ng pustiso matapos ang paghihirap ko sa pagkalagas ng ngipin ko!

43

ABSENTALE

WENDY KATE C. MENDIOLA

Hinawakan ni Jenny ang kamay ko pagkalabas ng classroom “Sabay na tayong umuwi” sabi niya Tumango na lang ako at nag-ayang mag-fishball muna “Sabi ni mama may bagyo daw” Tiningnan ko lang siya habang nginangasab niya ang dalawang piraso ng kikiam Bago kami tuluyang nagkahiwalay hiniram ko muna ‘yung pambura niya “Bukas na lang ha?”

“Sige, magkita tayo sa evacuation center ‘pag bumagyo.”

Hindi.

Hindi ko na siya nakita.

Wala siya sa libong mga mukha na nakita ko sa evacuation center 44

Wala. Wala lahat.

Inanod ng alon ang lahat.

Ikaw, ‘yung mga kalaro natin ng piko ‘yung mga pamilya nila ‘mga kapitbahay ‘kamag-anak ng kapitbahay at marami pa, marami pa, Nilunod ng tubig ang mga hikbi maging ang pintig ng mga puso tinangay ng hangin ang lahat maging ang mga buntong hininga Hindi na kita nakita. ipinagluksa kitang hindi man lang nakikita ang iyong katawan. Nasa akin pa rin ‘yung pambura niya. Nagbabakasakaling mabura noon ang pait at sakit. Nagbabakasakaling hindi na ako lumuha kapag tumitingin ako sa mga alon at sa katabi kong upuan na nanatiling bakante simula noong mawala ka

45

DIKO ' T HOLEN JBICASIANO

Ang Holen. May maliliit na bandiritas sa loob. Nu’ng bata ako, lagi kong tanong “Paano ‘to nailagay dito?”

‘Yung may kulay, marmol ang tawag. Lima ang katumbas. ‘Yung may bandiritas, feather naman daw. Katumbas isa. Pero ako, ‘yun ang kinolekta ko. Kung baga sa barya, ma-miso. Pero pera pa rin ‘yun.

Ayaw nila akong kalaro kasi “baryahan” lang daw ang mga pamato ko. Ewan ko rin, gustong gusto ko talagang nakikita ang makukulay na bagay sa loob nito. Minsan sa sobrang kalikutan ng isip ko, kumuha ako ng martilyo at pilit itong pinukpok.

Tumalsik ang holen palayo sa kinauupuan ko. Tumama sa pader, gumulong sa sahig at huminto sa siwang ng pintuan. Gumapang ako na parang aso para pulutin ito. Sumiksik ang holen sa kanto ng pintuan kung saan may butas na puno ng alikabok.

Napasilip ako sa loob ng kwarto nang pilitin kong abutin ang maliit na holen na kinagigiliwan ko. Napansin ko ang manipis na usok na para bang inuudyok akong pumasok sa loob ng kwarto. Panipis nang panipis habang papalapit sa pagkakadapa ko. Unti – unti, ang yapak at bawat hakbang ko ay binalot ng makapal na usok.

Sa sahig ay natapakan ko ang mga pinong abo. Abo, mula sa mahigpit na pagkakahithit sa malakahel na bilot nang sa wari ko ay isang sigarilyo. Nakasalampak sa pagkakaupo ang Kuya. Habang nakangiti akong tinawag.

“Beng, ‘lika rito.” Bigkas niya na puno ng hangin at pagkahapo. Naupo akong kaharap ang Kuya. Hawak ang martilyo at ang holeng pinulot ko kanina. Masaya siya ah! Ikinatuwa kong makita ito sa araw-araw na hindi ko naman siya halos nakakausap. Ni minsan, hindi ko naman talaga siya nakausap. Pabulong kaming nag-kwentuhan sa mausok na kwarto. Ang Kuya ko, parang babaeng umiiyak sa pagkabigo. Mahinhin na pinapahid ang bawat luha sa madungis niyang pisngi.

Maraming bagay-bagay sa buhay ang naikwento niya gamit ang mga tuyo niyang labi. Mga masasayang ala-ala, mga hirap na pinagdaanan, mga kaibigan, panaginip, aswang, hayop, pagkain at matatalim na pagmumurang punong puno ng puot at mariing idinudura.

“HAHAHAHA-HAHAHAHAHA-AHAHAH-HAHAHA.” Katahimikan. Biglang naglaho ang maingay na tawanan. Ang huling abo ay bumitiw at bumagsak na.

Tapos na rin ang paglutang ng mga walang kwentang paksa. “Labas ka na nga” pagtataboy ng Kuya. Marahan kong pinulot ang aking holen at iniwan na ang mabigat na martilyo. Bawat hakbang ko palabas, bumibigat ang mga katanungan na gusto kong ibato o marahil dahil narin sa karamihan ng usok na nalanghap ko, namimintig na ang mga ugat sa aking sentido.

46

GRAPHICS BY: BONJOEBEE R. BELLO

Saglit akong nagawi sa kusina para maghanap ng maiinom na tubig. Tubig na hahagod sa tuyo kong lalamunan dahil sa usok at nakatagong kaba.

Pinuno ko ng tubig ang basong pinag-inuman ko. Natutuwa ako na kahit papaano ang minsang ito’y nabigyan ako ng pagkakataong makausap ang aking Kuya. Hahatiran ko siya ng maiinom. Gusto kong sabihin sa kanya na masaya akong nakausap siya.

At muli sa aking pagkatok sa kanyang pintuan‌ ang mga pinong abo ay napalitan nang mainit at malagkit na dugo.

Ang Kuya, parang holen.

Gusto kong malaman ang mga bagay-bagay na nakapaloob sa kanyang pagkatao. Dahil sa malikot kong isip, nasilip ko ang mga dibuho ng kanyang damdamin. Ang sandaling nakausap ko siya, parang sa holen na sinisipat ko gamit ang aking mata habang itinututok ito sa liwanag. Nahihiwagan sa bawat bandiritas na nakabalot sa matigas na salamin.

Ang Kuya, parang ako.

Pinili niyang tapusin ang misteryong gumugulo sa kanyang isip gamit ang martilyo.

47

DATI ' YON DEXTER B. GRAGASIN

Naalala ko pa dati, kapag araw ng Miyerkules Sabay tayong nagtatakbuhan sa malawak na damuhan Sabay tayong naliligo sa ilog ni Mang Ambo Sabay tayong nagsasaranggola doon sa may bakanteng lote At kapag umuulan gumagawa tayo ng bangkang papel tapos sabay nating ipinaaagos Ang sino pa ngang unang lumubog ay pitik-bulag ang parusa Dati pa….

Nag-uunahan tayong makarating doon sa may burol at doon isinasakay ka sa may duyan na gulong habang dinududuyan kita ay sinasabi mo sa akin “Ang ganda dito sa paraiso para akong nasa langit ang lamig… nakakakilig…”

Dati, kapag araw ng Miyerkules

48

Matapos ang ilang taon, ngayon… ‘di na ko makatakbo pagkat gusali na ang aking nadaraanan.

Wala na rin ang dating ilog ‘pagkat tinayuan na ito ng mga bahay aliwan wala na rin ang bakanteng lote sabungan at sugalan lalong dumarami.

At kapag umuulan imbis na bangkang papel ang aking nakikita ay mga nagkalat na mga plastic, styro at lata.

Ayaw pa nga nilang lumubog tila bagang may sinasabi Pero ang mga tao patuloy na nagbubulag-bulagan.

Ngayon… nandito ako sa may talyer

habang maiging tinatapalan ang mga butas ng gulong Kasabay naman nito’y muli akong dinuduyan pabalik sa nakaraan At minsan pa ay sasabihin ko sa iyo “wala na ang dating paraiso pagkat napuno na ito ng PAGBABAGO. Ngayon…

Mistulan na itong impyerno ang init… nakamamatay…”

Ngayon… naalala ko, Huwebes pala ngayon.

GRAPHICS BY: JAYME EMILLE LUCAS

SI TONTON JAHRED F. BERTOLFO

“Tay, bakit po tayo tumatanda?”, usisa ni Tonton.

“Maiintindihan mo rin anak, pagdating ng panahon”, sagot ng ama ni Tonton.

Saka ito ngumiti.

“Tay, bakit po tayo tumatanda?”, usisa ng anak.

“Maiintindihan mo rin anak, pagdating ng panahon”, sagot ni Tonton. Saka ito ngumiti. Matamis na ngiti.

49

50

UNWANTED COMFORT JEFFREY M. NOARIN

She still has some seconds to breathe To rest and to cry out all her fears Holding nothing but her feet Ignoring the nauseating stench Wafting from the bodies of putrid friends With no traces of hopes in her tearful eyes Wishing her family is fine Pleading for death to reap off her soul And no more lecherous oppressors to come Poor Maria!

She never thought of becoming one‌ A comfort woman

*LATHALA 2014 WINNER 1ST PLACE POETRY

51

ENTWINED JENNY A. DANGANAN

I wasn’t born blind. When I was younger, my mother used to tell me how wonderful my eyes were. She said my eyes were from her; big brown eyes with thick and curly lashes. They were round, unlike my sister’s. Her eyes were almond-shaped and black. A typical kind of eye, that’s why when I was born, everyone adored me. Some called me Little Miss Brown Eyes. Some would even say that I have the most beautiful eyes in the world. I liked being called like that. It makes me feel special and unique. Compliments for my eyes were a treasure to me because I had grown up in a poor family. It was all the beauty I have.

My father worked in the fields every day. He was a hardworking man who would do anything just to bring home some food for our hungry mouths. My sister and I was just twelve then, but we already knew the hardships of our lowly life. Because of that, fate pushed us to become more independent and strong. We twins would walk our village selling cheap handkerchiefs and towels that my mother made. It was her job. She would sew clothes, handkerchiefs, towels; basically anything you could imagine using a piece of cloth. I was always fascinated with her. Her hands were so delicate that she could even sew very little clothes for our dolls.

Life for us was simple. We all worked so we can buy food and other things. We are poor but aside from that, life was blissful for us. After a hard day’s work, my father would come home carrying some flowers that he picked along the road. We would be waiting for him. My mother then would cook some rice and make a fish stew. As she sings, my sister and I would clean all the pieces of cloth that were scattered on the floor. Sometimes, we would join our mother singing and when father hears us, he’ll flash his brightest smile and hug us, giving my mother a big kiss on the lips. Life was just like that. Simple yet we are all happy. But everything changed after the accident that took my precious sight away.

It was a cold December evening. My sister Cassandra and I were alone on our house. Our parents went to town to visit some of our old relatives. At first, it was fine. We played with our dolls and ate grilled corn that mother had prepared for us earlier. Until us both got bored. My sister found her thing after a few minutes. She slept, leaving me alone to bore myself to death. But that was until I poked around my mother’s stuff. It’s a big chest that contained all of her things needed on her work. There were needles, pieces of cloth, pins and small dresses for dolls. I gently ran my hands along the rolls of cloth that was there until I came up with an idea. I’m going to sew some dresses for my doll. I picked a slightly stiff cloth that has little embroideries of hearts and flowers. I picked a needle, run a red thread through it and started to work on the cloth. I punctured it with the needle but because it was stiff, I found it hard. I pushed the needle through it, with my eyes fixed on it until I pushed harder than I should. The needle slipped from my hand and it went straight to my left eye. I managed to pull it away but I screamed in pain as I felt the warm liquid, blood, oozing from my eye. My sister woke up and saw me hysterical, with blood smeared all over my face. It 52

hurts so bad I screamed and screamed until my sister found some neighbours to take me to a nearby hospital. I’ve undergone a lot of test, but since we were poor, we couldn’t buy all of the medicines needed, which after caused an infection even to my right eye. Surgery is even more expensive and then, that’s when I came to accept the bitter fact that I will be blind forever.

At the age of twelve, my world had turned completely upside down. My parents cried and cried until there was no more tears to shed. My sister kept blaming herself but I know better; it wasn’t her fault. It was all mine. I am now a blind girl because of my carelessness, and no matter how hard I try to convince myself that everything will be better, reality will slap me hard on the face. No more Little Miss Brown Eyes.

Years passed, things changed and our life was better but I felt myself drift away from my family. Cassandra was the best sister one could have. She never left me. She patiently guided me through everything but I grew envious of her. Our parents worked harder after my incident in order to give us a better life but I know that my life won’t change.

They pushed harder, knowing full well that they need to work their bodies off just to make sure all our needs are attended to. And then, there was Cassandra – my beautiful and smart twin sister. Cassandra is the daughter who had the strength and will to finish her studies and become a successful nurse. My parents were overjoyed during her graduation and they were close to hysterical crying when she passed her licensure exam. Everyone forgot about me – the horrible tragedy, the loss of my precious sight, my life. Everything about me faded as my sister’s future became brighter than ever.

I loathe them for some time. It’s an irrational feeling of course. But I just couldn’t help it. I was envy. I miss the old times where everything was fair. Not like this. When we were younger, we promised ourselves that we sisters will make our parents’ lives better. Now it’s just my sister doing that. She was living her dream while I was trapped in darkness. It wasn’t fair. No one seemed to notice me anymore. No one seemed to care. I nursed this feeling of mine until it hurts so bad that one day, it all exploded to the surface.

They thought it was just an ordinary night. We were settled in a nice house that my sister rented. It was a bungalow. That’s it. I’m blind. I can’t describe that anymore. So that night, I was just resting on our little living room, my pet Shay the cat on my lap. I heard my sister announcing her arrival. “’Nay, ‘Tay, I’m home. I brought some doughnuts.” – My sister in her usual jolly self.

“You’re right in time. Come, I’ve prepared dinner. ” –Said my mother in a loving tone.

“Actually, I was thinking of watching a movie with you guys.” – My sister again.

“That sounds nice. We should do that. I hoped you’ve rented a nice movie.” – My father said.

I know it’s the shallowest of all shallow reasons but I just found myself seething.

“Yeah, watching a movie is really nice right? Except if you’re blind of course.” —I said sarcastically.

“Oh! Dayanara, sweetheart. We don’t mean it like that.” —Cassandra “Oh really? Cassandra dear? Of course you don’t mean it. No one meant it. Because no one cared. No one cared what I wanted to do. You always seemed to forget the blind girl, right? We’re a family but I was always left out.

53

What, because I’m blind? Well I’m sorry for my disability! ” – My voice is shaking but I fought the tears that threatened to pour. After that, I did my best to walk to my room. I know the way by heart so I don’t tripped or bump into anything. I knew I left my family stunned. I didn’t hear anything, just my mother’s sobs. After I shut the door with so much force, I just threw myself into the bed and let the unwelcome tears fall. Someone’s knocking at my door but I ignored it and just cried myself to sleep.

The next day, after my outburst, I pretended that nothing happened. They all did except for my mother who hugged me so hard when I came out of my room. I felt her tears as she hugged me but I didn’t say a word. I just hugged her back.

After that incident, things changed a little. They were more attentive than ever to my needs. They always said that they love me and that they will never stop loving me and that my blindness is not a disability. But I was just tired.

Tired of hearing the same things that they told me the day I was called the blind girl.

I thought I had accepted it. Everything that happened. That I was blind. That my life will be the same until the day I die but when I finally accepted those things, life itself will find a way to change it again, sometimes more horrible and tragic than before.

It happened one sunny day. My sister is on a day-off so she told me she wants to take me shopping. I was surprised, but knowing full well that my sister only wants to make it up to me, I said yes. We spent the day at the mall. She keeps telling me to try some dresses and jeans and tells me that I look beautiful in them. I just smiled every time. After shopping, we ate at a fancy restaurant. My sister keeps telling stories about her job and this guy who is courting her. She giggles, laugh and talks. I missed it. I feel young again. I started talking and telling her that it’s okay to accept suitors because we’re growing old. She laughed and then, silence. After a full minute of silence, she spoke in her kindest and most gentle tone, “If I could only go back to that tragic day, I would have stayed awake with you. That accident should have not happen and life for you will be better but I can’t go back Dayanara. I can only pray that a miracle will happen and I swear to God, I’ll do anything to have your eyesight back. I love you Diane. I really do. ” I let my tears fall. The sincerity in my sister’s voice is so heart breaking that I know I’ll regret the day that I started hating her. She always looked out for me. I realized that while she was reaching out to me, I chose the other way and drifted away from her. I was the one who isolated myself from my family. They never left, I only believed that they did because I was blind. I was blind not only physically, but emotionally too because I chose to close my eyes and heart to my loving family.

After the tearful meal with my sister, we went outside the mall, arms in arms. We were laughing and giggling at random things. We were joking around when I felt her arm moved away from mine. She told me to stay put because her shoelaces got untied so she’s going to tie it. We’re going to cross the street, hold on to me she said. I nodded and held her by the arm. I know it’s a busy street because of the noise of the vehicles passing by. We walked slowly but then, the inevitable of all things happened. There was a loud screech of a tire and the honks of some car. Cas54

sandra yanked his arm from me and then someone pushed me away. I was pushed so hard that my body slammed on the pavement. My hearing buzzed. I felt dizzy. I can only hear the screams of help from random people before my body passed out because of the impact. *** I remember it so well. Even after a full year, I can still hear the ear-piercing sound of a tire screeching, the honks of the cars and the cries of help. I survived an accident again. I was alive, but my sister is not. The accident took her life. She saved me from that raging murderous car, losing her life in the process. I was alive, but I was dead too. I just felt like a ghost. I shouldn’t be alive.

But everyone told me it was okay. My sister saved me and I should be grateful. After the accident, the doctor ran some tests on me and found out that I can still see if I have the most compatible eye donor. My parents’ couldn’t stop crying but they only wanted the same things; for my sister to stay alive, and for my sight to return. They did the best thing that they think they can do. My sister saved my life, no, even better, she gave me her ability to see too.

The memories flooded my mind. Gone were the days of happiness. The days were life was so much better because we are together. I can clearly remember every moment my sister and I shared. The days we played with our dolls, the long walks we did to sell my mother’s crafts, the singing in the house that made the whole family smile, and the all love we’ve shared. Everything was coming back. It was painful, but I didn’t push the memories away. I embraced every single memory and I promised myself that I will continue to remember everything even if it hurts me.

Because that’s how we deal with loss; you welcome the pain for some time then eventually let it go, let it pass. It will cease to exist too. Everything does.

Standing on her grave, I can see the letters of her name engraved on a cold slab of stone. Our birth and her death. I feel the same pain, pulling on my heart and demanding to be felt again. It was painful. I felt I robbed my sister everything but no one made me feel like that. My sister’s death doesn’t account for nothing. She fulfilled her promise on that tragic day. And I know she is smiling and giggling somewhere safe.

I know now that life is a long ride with an unknown destination and an unpredictable journey. When everything seems to fall into place, fate will find a way to change its course. You’ll find yourself reeling from its fast-paced spin and all you can do is go with it. We may hurt and cry and break along the journey but what’s important are the memories that every moment left us. Treasure them while they last. Never forget the persons who count. Relive their memories and let them stay alive in your heart. The memories will stay forever.

Have a happy ride ahead *LATHALA 2014 WINNER 3RD PLACE SHORT STORY

55

JUST LIKE THE OLD TIMES BONJOEBEE R. BELLO

Hinihingal na tayong dalawa na para ba gang galing sa giyera sabagay, wala tayo sa giyera ngayon andito tayo sa mundong tayo lang ang may alam kung paano, saan, at kung bakit ito nagaganap para bang pagtibok ng puso hindi kayang pigilan.

Alam ko matagal-tagal na rin natin ‘tong ‘di nagagawa, alam ko mahal alam kong matagal hinanap ito ng ating kaloob-looban.

Makinis ka pa rin para sa akin, mabango pa rin ang samyo ng iyong buhok kahit na mabagal at matagal ang bawat segundo dito sa loob ng ating kwarto.

Hindi ka naluluma, mahal na mahal pa rin kita gaya ng isang prutas na kapag pinitas masarap, at makatas.

“Baka atakihin ka na naman ng rayuma mo.” sabi mo sa akin, pero ito lang ang nasagot ko, “nag-flanax ‘ata ‘to.”

At sabi mo, hindi pa rin ako nagbabago tulad pa rin ako ng dating minahal mo, mapagbiro at tinaggap nang paulit-ulit kahit dumating ang puntong nagloko ako.

May hangganan ang lahat, may katapusan ang hinaharap Sabay tayong tumangis. At sabay din nating nasambit ang mapait ngunit may halong tamis na: “Just like the old times.”

56

GRAPHICS BY: DIVINE GRACE M. DELA CRUZ

ALICE IN WONDERLAND BONJOEBEE R. BELLO

Ako si Alice. Mahilig ako sa manika. At lagi akong binibilhan nila papa at mama. Pero, madalas nila akong iniiwang mag-isa. Busy kasi sila sa work nila. Kaya sila Mimi, Anna, at Lily ang mga kausap ko sa kwarto. Ilan lang sila sa mga manikang paborito ko.

Isang beses, iniwan nila ko kasama si tito. Masungit pa man din ‘yon. And’un siya sa kwarto nila mama. Doon siya nagpahinga. Maya-maya, may pinakita siyang manika, isang rabbit! Kulay puti. Gustong gusto ko ‘yon! Naisipan ko na nga siya ng pangalan eh, Bunny the Rabbit! Sinundan ko ang manikang hawak ni tito hanggang sa kwarto. Sabi niya, ‘yon daw ay Wonderland. Tinanong niya ko kung gusto ko daw ng kalaro? Sabi ko naman oo. Laro daw kami ng bahay-bahayan. ***** Ako si Alice. Ayoko na ng manika. Malaki na rin naman na’ko eh. Lagalag. Hindi na rin ako nagpapabili ng gan’un kay papa at mama. Hindi na din ako mahilig makipaglaro eh. Oo nga pala, wala akong pinagsabihan ng nakaraan ko. Hindi na rin pala ako iniiwan nila mama at papa, kasi ang huling pag-iwan nila sa akin ay noon pang nakaraang buwan. Mula noon, hindi na nila ko iniwan, pero ‘di na rin sila nagpapakita mula noon, mula noong pinatay ko ang kapatid ni papa. Doon din sa wonderland na iyon, sa harap nila.

57

58

PART III

“Do you want to build a snow man?

Come on, let’s go and play I never see you anymore Come out the door It’s like you’ve gone away.”

Nanunuod ng movie si Ayen, isa sa mga sikat na pelikula sa mga bata - Frozen. Kahit dito na lang, kahit ito na lang, ang makapawi ng nararamdan niya. Pinipilit pa nga niyang sabayan ang kanta sa movie ng isang batang malungkot dahil hindi na siya kinakausap o sinasamahan ng kanyang ate, ngunit, kapag sinabayan niya ito, alam niyang maluluha lang siya.

Gusto niya sanang lumabas. Subukan ang mundo roon, ngunit hindi niya alam kung paano sasabay.

Ni hindi man lang niya alam maglaro ng Piko. Hindi niya alam kung bakit Luksong Baka ang tawag sa laro nila sa labas. Nagtaka tuloy siya kung lumulukso ba ang baka. Natatakot naman siyang makipagtaguan. Baka daw siya ma-bully kapag siya na ang taya, baka raw maburo siya. Hindi din niya alam kung ang Tumbang Preso daw ba ay nasa kulungan. Chinese daw ba ang naglalaro sa Chinese Garter. Bakit daw nagsusuguran sa Moro-Moro, nakakatakot daw iyon.

Natatakot siya, hindi dahil sa mga laro. Kundi dahil baka tratuhin siyang iba ng mga batang iyon, ng mga batang simula’t sapul ay natuto na sa mundong labas.

Nababagot na rin siya kahit sa kanyang pinapanuod. Hinihintay na lamang niyang matapos ang mommy niya sa mga inaasikaso nito. Pagkatapos, balak niyang yayain itong lumabas. Gawain din naman nila iyong mag-ina. Ilibot siya sa mga mall, theme park at kung saan-saan pa na pwede siyang maaliw.

59

IN EVERY HUSHED MEMORIES JEROME C. BUGAYONG

In every broken heartbeats of the clocks Time flies. Time changes In every embers of a burned calendar Licking every flames of changes But memories will linger in my heart That day When music lulls my innocent my mind With melodies manacled to happiness And harmonies chased the rhythm of life Savoring every hymns and lullabies Into the warmth hands of her That day When I lay the blanket under the blue skies With white fluffy clouds Watching the white rabbit Hunting the white carrot Into the arms of snow white mermaid That day When every ruined edifices Tortured in the time of war When every withered pictures in the walls Grazed by the thick wisp of air When every shift of the beat of the songs Swaddled by the rhythm of change 60

That day In every dresses and gowns ripped every minute, day and year Fashion plagued the whole world That day When a gust of wind slaps me when I saw you Then I wrote the words on my pocket With sentences adrift from nowhere That scribbled across the pages of my head Love is in the air That day When the bell clangs rejoicing for our oneness A prelude to momentous event When you walk into the aisle With lush carpet gracing the floor Our love tethered by our vows In sickness and in health That day When the world stole all the hues I have Where the memories scraped in walls Starting to fade in the misty air As the world wept endlessly Into the abyss of the earth Today Sunrise gradually swallowing the dusk As its fiery rays slowly licked the earth As memories drapes every inches of my body As every pieces of memories puckered with pain It’s time to close the album of my life

*LATHALA 2014 WINNER 3RD PLACE POETRY

61

AYOKONG MAGSELOS KAY B WENDY KATE C. MENDIOLA

My favorite song is Adam song, Adam song Anong pangalan ng first love mo?

Madalas natin ‘yang laruin noong mga bata pa tayo hanggang ngayon, kahit na tayong dalawa lang ngunit hindi tulad noon na ang lagi mong sagot ay ‘P’ siyempre, pangalan ko, Penelope ngayon, ang lagi mo ng isinasagot ay ‘B’ “Sino siya?”

Ang sagot mo sa akin ay siya ang dahilan kung bakit ka nakikisali sa tuwing may rally sa EDSA. Siya rin kamo ang dahilan kung bakit napupuyat ka sa gabi kakagawa ng placard at tarpaulin Minsan, sinasamahan kita dahil gusto kong makilala si ‘B’ at gusto kong maintindihan kung bakit ganoon na lamang kung ipaglaban mo siya kung bakit kahit paos ka na ay isinisigaw mo pa rin ang pagmamahal mo sa kanya 62

Gusto kitang maintindihan dahil ayaw kong bumitaw gusto kitang ipaglaban kahit pa hindi ako ang iyong ipinaglalaban Mahal kita kahit pa ang laging sagot mo sa akin ay buntong-hininga kahit pa kakatukin mo ako sa hatinggabi at ipapabenda ang iyong mga galos at putok sa labi sabay ikukwento mo na naman si ‘B’ kahit pa habang yakap mo ako ay siya pa rin ang nasa isip mo Sana lang sa bawat sampung hakbang ko humakbang ka naman ng isa papunta sa akin para magkita naman tayo kahit saglit lang, kahit sulyap lang Sana pagkatapos mo siyang ipaglaban ako naman.

Pangalan ko naman ang isagot mo kapag tinanong ka kung sinong first love mo

PATAWAD

JAHRED F. BERTOLFO

Pilit akong ginagapos ng kahapon, linulupig Hindi ako makawala, hindi makatakas.

Hindi pa ba ako pinatawad ng Langit? Ng Batas?

Ng Nanay? Ng mga kapatid ko?

Patawarin niyo po ako.

Hanggang ngayon, sariwa pa rin sa akin ang nangyari Ang katawan ni tatay na naliligo sa dugo Ang kutsilyong naisaksak ko sa kanya Ang mura kong katawang walang saplot Patawarin niyo po ako.

GRAPHICS BY: JERUSHA ERIKA TUNGOL

63

DAPAT BINILISAN KO KASI OLIVER JOHN S. TABAQUERO

Walang pumapansin sa akin. Abala kasi silang lahat sa paglilinis. Tumingin ako sa bintana. Hapon na. Palubog na ang araw. Dahan-dahan akong naglakad patungo sa pinto. Matahimik para walang makapansin. Kailangan kong iwasan ang mga mata nila. ‘Pag nahuli kasi nila ako, patay! Nagmamasid ako. Inoobserbahan ko sila kung titignan nila ako. Ayos! Hindi sila nakatingin. Sinamantala ko na ang pagkakataon. Dumiretso na ako sa pinto. Nakalabas na ako. Nagalak ang puso ko dahil sa wakas, nakatakas na ako.

Swak na sana ang lahat. Kaya lang, may isang bwisit. Isang bwisit na nakialam sa kalayaan ko. Inggit siguro. Sinira niya ang lahat. Pinlano ko ang pagtakas na ito. Kaya lang dahil sa kanya, nawala ang lahat ng pinaghirapan ko nang isigaw niya ang linyang: “Hoy! Tabaquero! Bumalik ka dito! Cleaners tayo ngayon!

Badtrip.

64

DORAY THE EXPLORER WENDY KATE C. MENDIOLA

Tatlong buwan na akong nakikipagpatintero sa mga bus at jeep sa kalsada hinahanap kita sa ‘di kilalang mga kanto at eskinita sa ‘di kilalang mga mukha sa mga usok mula sa tambutso pudpod na ang swelas ng sapatos ko nangingitim na rin ang mga sintas naubos na ang ipinamimigay kong mga papel na may mukha mo at sa ilalim ay may nakalagay na “MISSING” sumakay na ako sa bus bukas ulit, baka sakali sinandal ko ang ulo ko sa maalikabok na bintana gamit ang aking daliri, isinulat ko doon ang iyong pangalan, Jerome ika-25 ng Abril nang bigla ka na lang nawala ni wala akong mapagtanungan walang saksi ang nakakita

GRAPHICS BY: KENNETH F. MENDOZA

hinahanap pa rin kita sa piling ng usok at alikabok na tulad ko’y humahanap ng kanilang sumpungan na tulad ko’y patuloy na humahanap ng kanilang pahingahan 65

'

66

IT ' S NOT GOODBYE JESHEA FAYE ABO-ABO

“Everything happens for a reason.”

I could smell damp earth. It had just rained earlier, and the effect was evident on the glistening leaves of the trees and grass under the dark sky. The stars were winking at me, and the wind was hugging me gently to comfort my loneliness.

I closed my eyes and let time drift pass by me as I let my mind flicker to the exact picture of those memories.

She used to spend these nights with me, and her presence was what elemental factors are now fulfilling. A tear drops as I recall the times she shared with me.

Rain, she left me in the flood of mourning for her lost.

She was never like the usual girls I’ve put interest in, but I loved her for her difference. She was simple yet elegant in her own way. She could relate to everything I said; from music to basketball games we both love. We had a lot of things in common, and hearing her voice calls my name never failed to startle me.

Her smiles melt my heart, and it is as if the whole world revolves around it. The more I get to know her, the more I fall in love with her.

We were both studying then, and I believe we were the happiest and best couple ever, for we were both excelling in our own fields and yet we still manage to have time for each other. I was so proud of Rain whenever she would sail to the top of her class. She does the same for me too, being my best supporter in every game.

But when opportunity knocks at hand, one that would determine our future, we would really aim to grab it. I was taking medicine and had applied for a full-time scholarship. When the director announced that I got it, I was so eager to tell Rain about the good news, especially since my family was undergoing a financial crisis and there was a possibility that I, as the eldest of the siblings, would stop schooling in order to work. However, it required me of one big sacrifice: To migrate to the States.

Stay here with Rain, or finish college for the both of us? It was a hard choice.

I could not gain the confidence to tell her that I had to leave for that reason. I had to give in though, because greater stakes were at hand.

And then I came to the most stupid idea ever.

“Rain,” I called her, and she stared at me with wonder. We were heading home, walking together as usual.

“What, Jarred?” She held me tightly, her hands warm against my skin. She stopped when she noticed the blue that was filling my eyes.

I took a deep breath. The wind, as if pushing me, made me hug her. I smelled her hair; and just couldn’t do it to her.

“Oh nothing.” I lied, forcing a smile. “I love you, Rain, just so you know.” I kissed her gently on the forehead.

Her cheeks turned rose as I touched it. “I love you too, and you know that,” she said, playfully pinching my nose.

I couldn’t sleep that night. My bags were packed and everything was ready. The foundation had sent me my 67

ticket a week earlier, and my flight was scheduled first thing in the morning.

My parents and sisters had bid me goodbye, and the school director had wished me luck. Except for Rain.

And exactly what kind of boyfriend I am?

I couldn’t face her, just the sight of her would make me run to her in speed and never leave.

I had to do something.

Seeing the pen and paper on my study table saved me. I relaxed my hands and thought of how to start the letter.

I didn’t want her to hate me, so I sighed and had no other choice.

Dear Rain, You are the best thing that ever happened to me. You came when I needed you most, and remember that despite your difference I love you. You will always be in my heart, and I shall keep you here from apart.

I am so sorry, but I have to leave. Keep in mind that I’m doing this for the both of us. Hate me, but I beg you to never forget me. I will be coming back home soon, do not count t days so that they will come fast, and maybe tomorrow you’ll be in my arms again.

I love you so much, honey. Love, your Jarred.

My tears had wet the paper. It’s good that they dry fast so that she will not know that I cried. I didn’t want her to be more devastated that she should be. I asked my sister to give it to her the moment I leave.

I left without turning back. Being alone in a foreign country was hard, but keeping my dreams in mind with Rain’s picture in my wallet, I taught myself to calm down. Every day, I gave in the best of my efforts in studying as much as possible.

And the sleepless nights paid off. I had finished my course earlier with flying colors, and six years after I was ready to come back home with my success.

A lot then has changed. Our place became industrialized, and my family was all stable again. My parents welcomed me with their grateful hugs, because of all I endured for them, especially about working on my vacant time in order to be able to send money for them.

But I couldn’t find the face of the one I was looking forward to see again.

“Where’s Rain? Didn’t you tell I was coming home?”

Silence. Nobody answered me, and my sisters stared at me with funny looks on their faces.

I breathed in hard, I’ve already somehow thought of this. “Well? Is she married?” Again, silence.

“Tell me!” I shouted.

“Jarred, son, come here, we need to talk.” My father tried to come near me.

“I just need to know! What? Why?” My mother imposingly held me. “She died two days ago, Jarred. She died of brain tumor.”

It hit me. It hit me hard. “I do not believe you,” I accused, eyeing them angrily.

Sorrow filled the room, and they all began to cry. “She left you a letter; it’s in your room.”

I raced to the stairs, determine to prove them wrong, Rain would never do this to me, but when my eyes searched the rom, there was her letter gently folded in my bed, My hands were shaking as I recognized her well-known handwriting.

68

Dear Jarred, I understand why you left. Do not fear that I forget you, how can I when you are the love of my life? I thank God for giving you to me, for you were the one who made me feel complete. I could never ask for nothing more in my life.

I missed you terribly. The day you left was also the day I was supposed to confess that I was sick. But when I couldn’t run after you, I chose not to say it anymore because I know you’d be rushing home. I don’t want you to leave your dreams.

Days went by and I waited. I patiently did honey, but I just cannot endure the pain. I should be the one to say sorry. Sorry that I have to leave Jarred, sorry that I have to let go.

Keep me in your heart, that is the only thing I ask from you. You are the name I will call on my last words.

I love you. Goodbye.

Forever and always, Rain The truth tore my soul apart. The whole of my world shattered, and my voice cracked as I cried and struggled for breath.

“Rain, why? Why?” September 9, 1963. She died at the day of my graduation – the day when I finally surpassed the hardships and won recognition. The day when I succeeded because for her, for her. The day when I knew it was time to go back.

But, I was too late.

I held the letter again. There was a lump in it, and it was the ring I gave her on our first anniversary together.

On her funeral, I tried to keep composure as I stared at her angelic face in the coffin. The last time I held her face there was still warmth in it, but looking at her, only coldness conquered her body. But her lips, the lips I kissed so sweetly, still had the last of their pinkish color. How I wished I could just feel them again.

I tossed her a rose for goodbye, but she will always be in her rightful place; My heart. *** It’s been years since she left. I have to admit I never moved on, but as change is constant, I went on with life a fulfilled the dreams we could have fulfilled together. Whenever I would have a complicated operation to make, I would just touch my chest and feel her presence in it. I tried to share the hope she made me have, and founded hospitals in her memory.

I’m successful now, and I have everything I can ask for. My life is complete. I am going to be with her soon.

I walked slowly back to my room and lay in bed. I’m just too weak now, but I feel strong. At least I fulfilled my mission in this world.

I closed my eyes and saw a bright light, and Rain, so young, so beautiful. Yes! It is Rain.

Come, my Jarred, her lips smiled.

September 9, 2013 – Rain’s 50th death anniversary.

Three years since I’ve been diagnosed with Lung Cancer. *LATHALA 2014 WINNER 5TH PLACE SHORT STORY

69

70

IS IT ME YOU’RE LOOKING FOR? HEINTJE MENDOZA

IMORTALIDAD BONJOEBEE R. BELLO

Bumisita ako sa dati naming bahay, ganoon pa rin.

Dinalaw ko ang luma kong kwarto, naririnig ko ang tawanan, iyakan at saya ng mga tao.

Nakita ko ang sarili ko at sinasabing hindi na ako magiging siya kailanman.

Lahat sila nakadikit sa ding-ding, pader at nakakalat ang iba sa kung saan-saan.

Pagsara ko sa aking pintuan ay naririnig ko silang nagpapaalam.

Paglabas ko ng dating bahay namin, nakikita ko pa rin ang mga taong naging importante sa buhay ko na nagpapaalam.

Tila sinasabing hindi ko na kaya pang balikan ang nakaraan.

Ang nakaraang naging masaya, malungkot umiyak, natumba, bumangon, ako ay mananatiling imortal sa mga litrato.

Tumungo ako sa kusina, andoon pa din ang mga sulat nila nanay nakadikit sa refrigerator, sinasabing mag-ingat kami.

Namaalam na muli ako.

71

MOOD SWINGS NIÑA JONA B. QUITO

Alis… taya!

“Ahh taya si Ren-ren!”

“Tago na tayo bilis!”

“Pagbilang kong sampu nakatago na kayo. Isa. Dalawa… Sampu!”

“Boom Kulot! Save!”

“Boom Joy-joy, Ira, Ney-ney! Save!”

“Ay. Ayoko na. Iba naman!”

“Game! Sangga-sangga!”

“Sali ako!”

“Kina Joy-joy ka na. Taya kayo.”

“Dito nalang ako sa huling guhit. Game na!”

“Taya! Nahawakan ko si Ira!” “Nataya rin si Niña, natapakan niya ‘yung guhit.”

“Pagod na ako. Bili muna tayong ice water.”

“Tara bibili akong ice pop.”

“Ivy, pambiling lumpia dalawang piso tsaka sampalok tatlo.”

“Oh sino ng taya?”

“Ayaw na raw nila. Makikipag-laban nalang daw ng teks tsaka holen si Ney-ney.”

“Ay may goma ako mag-I love you nalang tayo!”

“Sige, bato-bato pick tayo kung sinong una, hanggang lima…”

“I love you Ana, Ana, Analiza, people, people, pineapple…”

72

Taguan Patintero Teks Holen Goma Kapag nagsawa, may paper doll at pogs pa Pwede ring mag-ten-twenty O kaya naman tumbang preso at touching ball.

Hindi nagtatagal sa isang laro.

Madaya kapag nananalo.

Maya-maya mayroon ng hindi kasali sa grupo.

Pero magba-bati rin kung kulang sa myembro.

Kahit na may kwintas na tayong kulay itim at tumutulo na ang sipon ni Ren-ren Hindi pa rin umuuwi hangga’t natatanaw pa ang araw.

Isa. Dalawa… Sampung taon na ang nakalilipas.

May anak na si Joy-joy.

Nasa Maynila na si Ren-ren at Kulot.

Nagtuturo na sa elementarya si Ney-ney.

Lumipat na ng bahay sina Ivy at Ira. Buti pa noong naglalaro tayo ng taguan Madali lang maghanap sa taas ng puno sa ilalim ng mesa…

Ilang minuto lang, kapag nahanap na ang lahat kumpleto na ulit tayo.

Hindi tulad ngayon…

*LATHALA 2014 WINNER

1ST PLACE PAGSULAT NG TULA

73

AN HOUR AGO JAHRED F. BERTOLFO

“I love you, John. I love you.”

I felt your warm breath as if it visits my ears. I inhaled your words, all of which I am longing to hear since the day I realized that you are different; that you are the one I want to live the rest of my life with, and the one I want to grow old with.

But I know, none of my dreams for us will ever be realized. I don’t hear your sweet words. I see and read them.

“Sorry Mr. John. She didn’t make it”, said the doctor, tapping my shoulder as I rise from my seat waiting for you, hoping that you survive, but you did not.

Really, it hurts. I can no longer hold my tears. They rush down into my cheeks, down into your note I saw with you in your room an hour ago.

74

THAT GIRL I ONCE KNEW LAARNI G. MALLARI

That girl I once knew Her memories though awful Still I couldn’t forget Sadness imprisoned her Her empty eyes a mirror to her lonely heart It was hard for her to mingle She was an introverted girl And it’s getting worst over time It was a dull life for her She had those fake smiles But couldn’t take away her misery Her loneliness was terribly killing her She became a hater of her own self She couldn’t bear herself anymore She wished to just vanished forever She felt worthless She became suicidal Though her faith was collapsing She uttered a prayer Yearning for change That girl I once knew Now only a memory An awful memory of my old self But then I look at myself now Overwhelmed with this freedom This blissful freedom

That was given to me graciously Freedom from loneliness Freedom from sadness Freedom from that rubbish life That girl I once knew was a quite weak one She couldn’t face the world It was hard for her to embrace herself, the people, and life But now I am a girl with a new spirit Gratified by the amazing work of His grace It is when we trust amidst hardships that steers us to break free and run into freedom that uncovers the very best in us that set our hearts ablaze where then we learn to embrace ourselves, the people, and life and then it is the time when you can call life “worth living”

*LATHALA 2014 WINNER 5TH PLACE POETRY

GRAPHICS BY: PATRICK RAMENTO

75

MAY KAPALIT KA NA JAHRED F. BERTOLFO

Sa tuwing ako ay uupo, naaalala ko ang mga araw na kasama pa kita, na ika’y karamay pa.

Noon…

Maglalakad tayo sa daang alam nating may hangganan.

Babagtasin ang bawat laban ng buhay.

Noon…

Tatakbo tayo hanggang hingalin at pagpawisan.

Tutunguhin ang ilog ng bawat bukas at magtatampisaw.

Noon…

Tatalon tayo. Lalagpasan ang bawat pagsubok na darating. Tatapak sa masagana sana nating hinaharap Ngayon, hindi na ikaw ang kasama ko. Nawala ka na lang bigla, nang hindi ko inaasahan.

Sa tuwing ako’y uupo sa wheel chair na ito, katabi ang saklay na kapalit mo, naaalala ko ang mga araw na kasama pa kita, na ika’y karamay pa.

76

77

SUMMER

MAE ANNE D. CREENCIA

The swift cold wind kept my lousy hair brushing onto my face. I would never forget the time when I first saw how beautiful Manhattan is. I was at the Central Park killing time before I head back to the hotel and celebrate Christmas alone when the clock strikes at 12 midnight.

I was supposed to be travelling with Haley, my ex-girlfriend, to celebrate Christmas and New Year at New York and I planned everything as a surprise for her. We’ve been together for seven years now but just a week before our travel time, on the day I was supposed to tell her that we will head to New York, she broke-up with me because according to her, she realized that she loves Dale, her best friend for almost all her life, more than she loves me. Crazy holiday isn’t it. And with that, I decided to leave the Philippines and go to New York on my own for two weeks and my family could not do anything to prevent me from boarding the plane.

I just got off the plane four hours ago and after all the procedures I have to go through at the airport, I checked in at the nearby hotel in which I made an advance reservation then went out to breath the cold air of Manhattan. I never imagined my Christmas season to be this blue. I actually planned to propose to Haley on New Year’s Eve during the countdown at Times Square. I have planned everything so well not noticing that the girl I want to spend my whole life with was planning her life already with someone else.

This was supposed to be the happiest day of my life. I never knew that it would go wrong. I never expected that after seven long years of surpassing all the challenges we went through, it would be that easy for you to go and walk out of my life. Of course, seven years is nothing compared to a 30-year friendship you got with Dale since you were born, or rather conceived by your mothers who were best of friends. I knew at that moment that the game was over and I loss over a million points from him.

Earlier, I already called my family at the Philippines to greet them a happy Christmas because of the differences on our time zones. I was so tempted to call up Haley and greet her as well but it hurts a lot just by the thought of it.

I walked by way back to the hotel. It’s nearly 12 midnight. I’m too tired to stay up and witness the smiles of happy people. I am not a happy person at the moment and I don’t think I am capable of feeling happiness.

Ten minutes before midnight. I’m making my way through the crowd of carolers when I accidentally bumped into a girl and all the presents that she is carrying flew to different directions. I helped her gather them all up because I know it’s my fault that it happened to her. And just when I handed back all five presents I gathered for her, she had her gaze fixed on me.

“Rain Davis? Hey! It’s really you! Oh my goodness! Merry Christmas!” This girl knows me! I’m trying hard to remember who she is but I really need to keep trying. “It’s me, Sum Anderson! It’s nice to see you here at New York.”

“Summer Anderson? Wow! You look different from how I knew you back in high school. You were really… different.”

78

“I know right! Well, this is America. And we’re in New York so everything is a lot different. You never changed though, RD.” “No one calls me RD now Summer.” Then suddenly, vivid memories of high school started to flash on my head like a movie replay.

“And they call me Sum now.” Her sweet and radiant smile beamed on her face, just like how I remember it. “So, how long have you been here at New York?” she asked. “For about twelve hours.” I said. “Wow. So, did you just come here to spend your vacation and celebrate Christmas? Who’re you with anyway? Family? Girlfriend? Wife?

Friends?”

“I’m here on my own actually. Hey. I have gone back to the hotel now because I’m still jetlagged and I think I really need to rest. Nice seeing you again Summer, and Merry Christmas.” I know that I have to bid her goodbye the soonest I can. “Oh. I see. Merry Christmas then. Take care RD.” Summer Anderson. How could I forget her? I did intend to forget her but I never succeeded. I may have failed to recognize her at that moment, but all my memories with her were unforgettable, even with Haley’s presence in my life. Summer was the memory from high school that would never fade. And she had changed a lot physically now after 15 years.

She used to be that girl who can go to school without even combing her hair and applying even the lightest make-up, yet she still has the prettiest face you could see, as pretty as her name, summer, my favorite time of the year. Summer was the girl in class who doesn’t act like a lady and she wouldn’t care if her actions are more masculine than us boys. She’s a very loud girl. But she’s the classiest among the ladies in our batch.

New York changed her a lot. I noticed that she has her make-up on, her hair neatly combed and that she is every inch a lady, a very beautiful lady as everyone expected her to become. She was not the Summer I knew. My Summer, my girl, my first love, my high school sweetheart.

Summer and I never broke up, technically. She just left without a word, not even goodbye. She didn’t finish high school and since the day she left, I never heard any news about her, I never knew where she went, not until now after 15 long years. All those unanswered questions of mine when I was a 15-year old boy clueless where her girlfriend went came back on my mind.

Why did she left without saying a thing? Did she love me the same way I loved her before Haley came into my life? What did I do wrong for her to leave me? I should have asked her a while ago. But I was not brave enough.

Never brave enough if it’s Summer we’re talking about. And the newest question on my mind now is, why see her now? Why now? Why here in New York? Why at that exact moment? Why all of a sudden?

16 YEARS AGO “RD! Stop following me around. You’re so annoying!” she said. “Annoying? Who? Me? You’re kidding Summer. I 79

know you like me too and you are just pretending that you are tough like us boys but you’re a girl and I like you very much even if a magical comb chases you all that just to fix your tangled and messy hair.” I told her.

“Get. Out. Of. My. Way. RD! And leave me alone or I’ll report you to the school prefects because you’re pestering me!” and even if she starts to get mad at me, she still looks beautiful. No one dares to court her because the guys knew they can’t beat me and that Summer is my girl. “Okay fine. I’ll leave you. But I assure you, you will miss me so much when I go away Summer. See you some other time. Bye!” I’m Rain Davis, sophomore student at Little Angels Academy. High school is when you do crazy things with crazy people you call friends, and you wouldn’t care if you could commit mistakes. You fall in love, you get heart breaks.

You find friends and you get into a fight, then you’d just laugh at it at the end of the day.

To me, high school is nothing good without Summer, not the vacation, but Summer as in my Summer. Even if she keeps on pushing me away and rejecting me, I know that she feels the same towards me, that she likes me too as much as I like her. It’s just her defense mechanism to hide her true feelings, maybe because she is not used to be treated like a real girl. Most of the guys at school finds her attractive but they also think that she’s a lesbian. But not me. She’s the most beautiful girl to me.

Months passed by, I kept on trying hard to make her say yes to me. I tried and tried and until before this year ended, she said yes to me and that she loves me too. We’re nearly on our junior years and time passed by so fast.

We are so happy on each passing day. Our relationship was perfect. We always have plenty of time for each other.

Then one day, on our junior year, she did not come to class. I tried calling her during the recess but I couldn’t contact her anymore. We just talked at each other over the phone that same morning. And I don’t feel good about this. She didn’t tell me that she’s not coming to school. At lunch break I went to her house, just to find out that the house is for sale and her whole family is already gone. No goodbyes, no letter or message, no information where to find her. I couldn’t believe this is happening. My Summer is gone. Hours passed and turned into days, weeks, months, and years.

16 YEARS AFTER I made my way to Central Park once again in the morning. It was colder than last night because the snow is falling. There were only two girls whom I loved so much in my life, aside from my mom. Summer and Haley, both whom I loved so much, both who left me. And now, with Haley gone, Summer seemed to be coming back into the picture. Could she now answer my unanswered question?

I sat on one of the benches here at the Central Park as I drink my coffee and eat my bagels. When I come back to the Philippines, I have to move on with my life, without my Haley. I think I could manage but I know I had to adjust to a lot of things. I hope I don’t see her and Dale very soon because I might not be able to control myself and do something that isn’t nice.

“Mind if I join you?” I looked up to the owner of that voice. Again, I saw the brightest smile I’ve missed seeing 80

for 15 years. “Go on and sit. I don’t mind. Bagels?” She sat beside me. “No thanks. I just ate breakfast. How are you RD?” “I think I’m fine. Do you usually go here at Central Park?” I asked. “Yes. Every morning, for some walking exercise before going to work.” she said.

Silence enveloped us for quite a moment. I broke that silence to find the answers to my questions.

“Why did you leave me 15 years ago?”

“I’m sorry. I had to. Even if I don’t want to.”

“Why did you not tell me?”

“I can’t.”

“But why not? I’m your boyfriend. I deserved to know.”

“I’m really sorry RD.” “Can you tell me now?”

Then she smiled faintly.

“I was dying. I knew it even before you courted me. I’ve always liked you. I thought we got the cutest names and we complement each other, Rain and Summer. But I held my self when you confessed because I know, I can die anytime. And it was already planned for me to have my operation at Alberta in Canada. The whole family decided to go with me and live there for good.”

She paused. I was looking at her intently. I’m checking for signs that she might be joking. She has always been a joker in high school.

“No one in school knew about my condition. My parents kept discouraging me to continue schooling because we’re set to migrate. They were always asking me if I already told you about my condition. I told them to not let you know because I don’t want to see you hurt.”

“You should have told me Summer.”

“I can’t do it. It was best that like the others, you know nothing.”

“What happened to you?”

“I’ve got brain cancer, malignant. Stage 4. Without the operation, I might die. During that time, my doctors in the Philippines can’t perform my operation that is why we went to Canada. It was successful. I moved on with my life. My siblings and I moved here in New York five years after the operation, and then eventually, our parents joined us here and left Alberta.”

“Why didn’t you contact me?”

“Because I want you to move on with your life and I don’t want to bother you anymore.”

“I’ve waited for you. And then Haley came. But I never forgot you. I may not have recognized you easily last night, but I never forgot how you looked like in you messy hair.”

“How are you doing with Haley?” she asked.

81

“She left me just a week ago, for another guy – her childhood best friend. I was supposed to surprise her with this New York trip. But we broke up and I decided to go alone.”

Suddenly, I her warm hug that I’ve longed for a long time. A familiar feeling of happiness and comfort surged in me.

“I’m sorry Rain. I really am. And I’m very happy to see you again. Thank you because I can feel that you are not mad at me with what I’ve done to you. I want you to know that I really did love you are you will always be a part of my life.”

I hugged her back.

“Hey. Don’t you remember our favorite novel? It says that ‘Love means never having to say you’re sorry.’ So stop saying sorry.”

“You remembered Love Story by Erich Segal? Okay then. Let’s not say sorry.”

“So how’s your life? Married already?”

“How can I get married when I know that I would die soon? I will just add more people who might get sad when I pass away.”

“Can I stay with you, no matter how sad I might become in the future?”

“Are you out of you mind? You’re just acting on impulse.”

“No I’m not Summer. Don’t you love me anymore?” she then stared at me.

Don’t get me wrong. I did love Haley, but not as much as I loved Summer. Her memories never left me. My feelings for her never changed. They grew in time. Even if I loved Haley, I really don’t feel miserable at this moment, though I don’t feel happy. But when I saw Summer, the familiar feeling of loving someone purely sucked up the sadness Haley gave me. Maybe its destiny that I am here at New York without her, because the girl I really love is waiting for me, here at Central Park.

“I never stopped loving you Rain Davis.”

November 1, 2014 The swift cold wind kept my lousy hair brushing onto my face. I would never forget the time when I first saw how beautiful Manhattan is. I was at the Central Park killing time before I head back to the hotel and celebrate Christmas alone when the clock strikes at 12 midnight.

Ten years had gone by. We had our chance Summer. But we were never meant to stay together for a long time.

We’ve loved each other since 1988 and even if you left me on 1989, fate gave us another chance to meet again on the Christmas Eve of 2003. We tried to fight together until you can on 2004 before you left me again for the last time on Valentine’s Day. We had very little time, but I won’t get tired visiting you here in New York at your grave as I continue my life in the Philippines.

82

WIDOWED WINDOWS HEINTJE MENDOZA

83

BAKLANG MANDIRIGMA

WENDY KATE C. MENDIOLA

Mahilig ka sa mahabang kwentuhan. Madalas nga ay inaabot tayo ng umaga. Kinukwento mo ang nangyari sa buong araw Sabi mo pa nga suki ka ng mga matitikas at matatalim na tingin ng mga taong hindi ka naiintindihan. Ni hindi ka kilala. Na para bang hindi ka pa man patay, sinusukat na kung ano ang haba ng kabaong mo.

Mabuti na lang mahilig ka talaga sa mahaba.

Mahaba din kasi ang pasensya mo.

Malambot man ang mga kilos mo. Mapilantik man ang mga kamay mo. Matatag naman ang paniniwala mong balang araw ibibigay nila sa iyo ang paggalang.

GRAPHICS BY: KENNETH F. MENDOZA

84

Kaya lang, kung gaano kahaba ang pasensya mo ganoon naman kaikli ang buhay mo.

Madaya ka.

Iniwan mo akong ipinaglalaban ka.

Iniwan mo akong ipinaglalaban tayong dalawa.

SPOLARIUM

BONJOEBEE R. BELLO

Dinalaw ako ng karimlam sa aking panaginip banayad ngunit tiyak ang bawat pagkilos, tuluy-tuloy ang pag-agos ng dugo sa taong manhid na sa bugbog.

Ang iba, tadtad na ng bala, sabog ang kalamnan at hinubaran ng karapatan sa lupang sinilangan.

Nais ko silang daluhan at sabihing: “Bakit kayo pinapahirapan?�

Ngunit tumitig sa akin ang kanilang mga mata, mabagsik ngunit may paninindigan, iisang mithiin para sa kalayaan.

Digma pala ang nagaganap.

Sabay-sabay silang hinuli at pinakawalan ang putok sa bawat pasikot ng kanilang katawan, bumulusok pababa at tuluyang ibinaon sa lupa.

Nais ko silang daluhan at magpakilalala, ngunit kilala ko na pala sila.

Ang mga alaala ng kagitingan sa gitna ng masa at digmaan, ang mga katawang ibinaon sa lupa ngunit tumatak sa bandila.

Naalimpungatan ako at pawisan ang katawan.

Dinalaw ako ng kasaysayan.

Kahapon, ngayon at bukas, tutuntong ako sa eskwelahan bilang pag-asang kabataan upang magpakilalang muli sa Pilipinas, sa lahat ng dumanas ng hirap, at sa lahat ng mga kalapating pilit umalpas sa kulungan at rehas.

85

FOR MY EYES ONLY OLIVER JOHN S. TABAQUERO

Ayaw sa akin ng ibang bata. Sabi nila baliw daw ako. Lagi na lang nila akong pinapaiyak, tinutukso at sinasaktan. Buti na lang nandyan ka mama.

Sa iyong piling, naramdaman ko ang tunay na pagmamahal. Mga yakap mo ang kumalinga sa akin. Ikaw ang naglagay ng ngiti sa aking mga labi. Pinawi mo ang sakit na dulot ng kalungkutan.

Dinig ko parin ang halakhak ng mga katulad kong bata. Pinagtatawanan ako dahil sabi nila, patay ka na daw mama.

Mga baliw sila. Palibhasa, hindi ka nila nakikita.

86

REINCARNATION BOred

Si Bantay, ang paborito kong aso. Sa tuwina, lalapit siya sa akin, didilaan ang aking paa at kakahol. Ako naman ay hihimasin ang kanyang malambot na balahibo.

Lumipas ang mga buwan, namatay si Bantay, nalason.

Ako’y nangulila at paglipas ng mga tao’y sumunod ako.

Ngunit, ngayon, muli akong nagising at narinig ko ang kahol ni Bantay mula sa tunog na nanggagaling sa akin.

87

FLAMES HOPE AUDREY S. DEL ROSARIO

Isang lumang papel ang nakita ko habang naglilipat ng gamit sa bagong tirahan. Ano to? Ahh, ‘yung flames hope namin ni Stanley Kent Rodriguez. Ang saya namang balikan ang munting ala-ala. ‘Yung panahong sinubukan ang love tester, ang sabi sa Flames e married daw kami, married in the future.

Ang sabi pa nya, “Alyanna Rianne Fuentes, mahal na mahal kita, kahit wala ‘yung flames hope na yan, ikaw lang at wala ng iba.” Parang bumabalik na naman ang panahong iyon na dati’y masaya at ngayo’y naglaho na parang bula.

Tila nasunog ang masasayang ala-ala sa isang iglap dahil sa nag-aapoy na galit ng pamilya niya. Wala akong kasalanan pero bakit bigla kang lumisan? Iniwan niya ako na parang sinusunog na kahoy at unti-unting naging abo, na parang kandila, unti-unting nawawala. Gaya ng flames hope namin, parang sinunog na pag-asa.

Nagsimula lamang sa flames hope at nagtapos sa pagkatupok ng apoy ang katagang tayo lang at wala ng iba, walang hanggan.

88

GRAPHICS BY: KENNETH F. MENDOZA

89

PART Iv

Natapos na ang movie at natapos na rin sa mga gawain ang mommy niya.

“Mommy, labas naman po tayo. Para di na po kayo ma-stress.”

At tulad nga ng inaasahan ni Ayen, sinamahan siya nito.

*****

Patuloy ang mag-ina sa kanilang paglalakad. Nadaanan na nila ang malapit na mall, theme park, at kung saan-saan pang pinupuntahan ng mga maykaya sa buhay. Isang matandang parke ang kanilang nadaanan. Nakapukaw ito ng pansin mula sa batang si Ayen.

Tila may gusto siyang gawin. Gustong sabihin sa mommy niya. Gustong mapatunayan, gustong tuklasin. Hindi naman siya ganito dati pero parang may kung ano sa loob niya ang gustong kumawala at sumabog. Hindi niya alam kung ano ba ang mararamdaman niya; kung magiging masaya ba siya sa nakikita niyang paligid o malulungkot dahil sa takot na baka …

“Sige baby, maglaro ka lang.” sabi ng mommy niya. Kanina pa pala siya pinagmamasdan nito na naaakit sa lugar na iyon.

Namilog ang mga mata ni Ayen. Nagliwanag ang bawat gilid nito na parang nagsasabing “Talaga mommy? Pwede ako maglaro?”

At humiwalay kaagad si Ayen sa kanyang mommy at tuluy-tuloy na tumakbo patungo sa parke. At doon niya sinimulan ang lahat ng nais niyang …

90

91

WALANG PAA, PERO TUMATAKBO ROEL R. DELA CRUZ

Hindi ko na kinakagat ang bakal ng monggol para lumabas ang pambura – katulad kung paano mo ako suwayin noon.

Nakalimutan ko na rin ang lasa ng katas ng Santan na dati mong binibigay sa akin habang namamasyal tayo sa hardin. Nakaupo ako at masayang -masaya habang tinutulak mo noon. Hinahati mo pa nga ang Stick-O sa dalawa at kunwari maninigarilyo tayo. Ngayon, tunay man ang sigarilyong hinihithit ko, wala naman akong kahati. Sabi mo noon, kapag magaling na ako, tatakbo tayo sa parke.

Tumalab ‘yung mga hilot at masahe mo.

Magaling na ako.

At saka ka naman lumisan.

Inunahan mo na ako sa takbuhan.

Pudpud na ang pambura sa mongol. Ubos na ang Stick-O sa garapon. Nalanta na ang mga Santan sa hardin. Umuwi ka na sa probinsya.

Wala namang paa ang oras pero bakit mabilis tumakbo? Ah… Siguro may gulong – parang ‘yung wheel chair ko noon. Siguro may nagtutulak din – parang ikaw yaya…noon.

92

KWARTO NG MGA PANGARAP OLIVER JOHN S. TABAQUERO

Ako po si Aaron. Isa po akong enjinir. Gamit ang math at sayans, nagagawa kong pagaanin ang buhay ng tao. Sa kaliwa ko po naman ay si Bryan. Doktor siya. Tinutulungan niya ang may sakit. Nakagawa daw siya ng gamot para sa eyds. Sa kanan ko, si Hazel po. Ang ganda niya! Isa siyang arkitek. Ang lupet niya magdrawing ng bahay!

Madami pa pong tao dito. May pulis, medtek, nars, manunulat, abogado, negosyante, kongresman, presidente, guro at bayani.

Lahat po kami ay abala ngayon. Minememorays namin ang parts of the human body. Mamaya naman daw ay mag-gagarden kami sabi ni madam.

93

94

PHOTO BY: AUDREY DEL ROSARIO

SOLILOQUY NG PUGAD-AGILA EMMANUEL B. LACADIN

Mag-isa ko lang dating nakatayo dito sa sampung ektaryang lupain.

Kasama ng mga pugo at mga agila minamasdan ko silang palipad-lipad.

Kay presko, kay lamig sa tuktok ng burol.

Naririnig ko silang nag-uusap pagsasaka, pangingisda, pangungubat mga terminong agrikultural.

Kay sarap pakinggan ng mga ingay ng huni ng ibon at tinig ng estudyante.

Estudyanteng may sayang puro parisukat.

Estudyanteng may galing sa pag-gawa.

Salamat kay Smith at nakatayo ako.

Salamat sa kabutihang loob ni Lucinda Salamat sa mga estudyante dahil nakompleto ako.

Lumipas ang mga taong sila ang kaagapay ko.

Puro ginto ang inuuwi nila sa akin.

Mga papel na kumikilala sa husay ko nagrururukang tropeyo nagkikislapang medalya

Tumirik ang isa pang istruktura sa aking gilid RICE building ang binansag dito.

Patuloy ang kagalingan ng mga estudyante ko, patuloy ang pangangalaga ko sakanila Lumipas ang mga taon.

Lumaki ang populasyong nanahan sa aking bubong at kalinga Yumabong din ang aking tagumpay.

2005 noon nang ako’y nagulat ‘Di na umano ako masusuportahan Ipapasara na umano ako.

Nakansela ito’t nakahinga nang maluwag Muli nabuhay ang pagpapapatay sa akin Umasa akong papalya ito ngunit ‘eto na, naagnas na ako nang unti-unti naghihingalo’t nag-aagaw buhay Hahanap hanapin ko ang ingay Hahanap hanapin ko ang samyo ng kagalingan Hahanap hanapin ko ang saya ng kabataan Hahanap hanapin ko ang pakiramdam ng may kaagapay

*LATHALA 2014 WINNER 2ND PLACE TULA

95

TUBUHAN OIKO B. TACUSALME

“Kabulok na talaga ning atut na ing Central!’’ reklamo ni Darang Fe na todo ang takip sa ilong at parang ngayon niya lang ito naamoy sa halos anim na dekada niya dito. Tumunog na naman kasi ang parang turutot ng pabrika ng Central. Hudyat ito na alas siyete na, oras na ng trabaho ng mga manggagawa. Oras na para gawing asukal ang mga tubo. Utot ang tawag nila sa senyales na ito, dahil parang utot ang tunog at may mabahong amoy ang aalingasaw kasunod nito. Pero ang utot na ito ang nagsasabing may trabaho pa ang mga tatay namin, may ipambibili pa kami ng bigas. Ang utot na ito ang bumubuhay samin.

Tulad ni Darang Fe, ‘di pa rin ako nasanay sa amoy na ‘yun. Nagtatakip din ako ng ilong, pero ang di ‘ko matakpan ay ang mga alaala na kusang bumabalik kapag naririnig ko ang utot na iyon. Kasing pait ng kape na mga alaala pero may mga alaalang sintamis din ng asukal ng Central. Bagay na pumapares sa umagang mahamog para alalahanin ang lahat habang dumadampi ang halimuyak ng mga basang damo.

Nagtatrabaho ang tatay ko noon sa pabrika ng Central, ang nanay ko naman noon ay isang guro sa mataas na paaralan ng Central. Payak o simple lang nga talaga ang buhay noon, maraming bagay ang wala noon pero marami din ang wala na ngayon. Isa sa mga namimiss ko ay ‘yung gatas ng kalabaw sa madaling araw. Gustong gusto ko ang gatas ng kalabaw kapag medyo mainit, sariwang sariwa at amoy malinamnam. Masarap i-pares ito sa kanin, si nanay nilalagyan niya ng asin pero ang gusto ko ay asukal. Madalas kami nagtatalo dahil sabi niya masisira daw ang ngipin ko sa matamis. Sabi ko dalawang kutsarang asukal lang naman. ‘Di naman kami tipid sa asukal dahil kapag katapusan ng buwan, may uwing limang kilong asukal si tatay galing Central. Maaga nagigising ang nanay ko at bibili ng gatas ng kalabaw sa mga nagbibisikleta. Ako ang nag-aabot ng sampung piso katumbas ng isang bote ng gatas.

May suki si nanay, pero sa tinagal tagal ng pagbili namin sa kanya, ‘di parin namin alam ang pangalan. Katamtaman ang kanyang taas, sunog ang balat, ang katawan niya ay halatang hinulma ng labis na pagbabanat ng buto. Matalim ang mga mata at tahimik. Hindi siya katulad ni Bapang Dan na madaldal at masayahin kapag bumibili kami sa kanya ng taho. ‘Yun nga lang kakaunti mamigay ng taho si Bapang Dan. Isa din sa mga namimiss ko si Maymay. Kalaro ko siya nu’ng mga bata pa kami. Samantala ang tunay niyang pangalan at ‘di ko alam kung bakit naging Maymay. Kasing edad ko din sana siya ngayon at baka pareho rin kami ng kursong kinuha kung sakali. Masayahin si Maymay, maputi sa karaniwang mga bata, madungis dahil sa paglalaro pero maganda pa rin ang kutis, bata palang pero halata na ang tangos ng kanyang ilong. Lagi naming nilalaro ‘yung step o piko, dapat ang pambato mo dun ay ang batong flat, at dapat ‘di magaan, ‘di rin mabigat. Madali kasing makakuha ng bahay ‘pag gano’n ang pambato mo, madaling ihagis kahit nakatalikod ka pa. Tuwing makakakuha ako ng bahay, sinasabi ko lagi kay Maymay na doon kami titira. Ngingiti naman siya nang may pagsang-ayon.

Sa bawat araw na lumalabas ako para maglaro, siya ang unang hinahanap ko. Gusto ko, lagi ko siyang kasangga sa patintero kahit siya lagi ang na-a-out. Ang galing-galing ko kasi pag kasama ko siya, pakiramdam ko kaya 96

ko’ng gawin lahat ‘pag hawak niya mga kamay ko. Minsan tinutukso kami na kami raw ang magkakatuluyan paglaki namin, magtitinginan lang kami at sabay ngingiti na parang isa itong ideya na dapat mangyari.

Isa pa sa mga hilig naming gawin ni Maymay ay ang maligo sa ulan. Magtatampisaw sa putik na kapag natuyo ay alikabok na parang pulbos sa mukha. Magbabatuhan ng putik at hihingi ng pasensya kapag naputikan ang mata.

Mapapagod sa takbuhan, titingala at bubuksan ang mga bibig para mapawi ang uhaw ng mga patak ng ulan. Matamis.

Lagi kaming magkasama, kahit anong laro ko, sumasali rin siya. Kahit puro na lalaki ang kalaro ko ‘di niya ako iniiwan. Siya ang tiga-hawak ko ng mga teks kapag nananalo ako, at ‘pag natatalo niyayaya niya na akong umuwi.

Naaalala ko pa ang pambato ko noon, si Son Goku na naka-Super Saiyan 4. Sabi ni Maymay, swerte daw ang pambato kapag tutupiin. Parang totoo nga dahil halos dalawang kahon ng sapatos ang naipon ko’ng teks, ‘di nila matalo si Son Goku ko. Magaling ako sa lahat ng larong kalye, mapa-tumbang preso pa yan, patintero, moro moro, ako ang MVP. Pero sa teks talaga ako legendary, at sa jolens lang ako ‘di magaling.

Sa Chinese garter naman malupit si Maymay, tila may spring sa kanyang mga paa sa taas ng talon. Kaya niyang sungkitin ang nakalinyang goma na sobrang taas gamit ang mga paa. Sinasali ako ni Maymay pero nagagalit din siya pag natatalo kami at ako ang sinisisi niya na madalas mangyari dahil ‘di ko talaga trip ang Chinese garter. Isa lang naman ang kilala kong lalaki na malupit din sa Chinese garter, si Romano, mortal na kalaban ni Maymay. Ngayon, laman na ng gay pageants itong si Romano, ay, Ashley na pala.

Akala ko laging masaya ang pagiging bata. Laro lang nang laro, ang magiging problema mo lang naman ay kung paano ka mananalo sa madaya mong kalaro, at ang tanging magpapaiyak lang sayo ay ang mga galos mo sa tuhod tuwing nasusubsob ka sa moro moro at patintero. Iyon ang akala ko.

Isang araw iyon ng Sabado noon, walang pasok. Hindi nagtinda ‘yung nakabisekleta na nagbebenta ng gatas ng kalabaw. Dati naman kahit Sabado nagtitinda ‘yon, kaya malamya ako noon sa patintero, ‘di naka-iskor ng gatas ng kalabaw eh. Pero ang nagpalamya talaga sa akin noon ay si Maymay. Hindi ko siya nakalaro, ‘di kami nakapagpiko, hinintay ko siya hanggang mga alas-dose ng tanghali. Wala parin. Hindi na ako mapakali , dati naman na hindi nawawala si Maymay sa paglalaro namin lalo na’t Sabado. Pinuntahan ko siya sa kanila at sabi ni Apung Mila niya, umalis daw ng bahay kanina pang umaga, maglalaro raw. Kanina pa nga raw nila hinihintay dahil magtatanghalian na. Sinabi ko naman ay wala siya, kahit na anino niya. Bigla na silang kinabahan at pinahanap na sakin. Nagpasama ako sa kaibigan kong si Jomar o mas sikat siya noon bilang Tugak, dahil parang palaka kung lumundag sa luksong baboy.

Nilibot namin ni Tugak ang buong baryo kahit mainit. Namumula na ang pisngi ko sa paso ng init ng araw, amoy pawis na rin ako, nanlalagkit at nangangati dahil sa alikabok. Nakarating kami sa may tubuhan, maraming tubo sa baryo namin dahil dito gawa ang sikat na asukal ng Central. Biglang nabali ng ngiti ang aking mukha ng nakita ko ang 97

bisikleta nu’ng nagtitinda ng gatas ng kalabaw. Napaisip ako kung dito ba siya sa tubuhan nakatira, pero wala naman akong nakikitang kalapit na bahay. Nilapitan ko ang bisikleta na umaasang may gatas pa. Nawala sa isip ko na hinahanap nga pala namin si Maymay. Wala ng gatas at wala din ‘yung nagtitinda. Bigla kaming may narinig na hiyaw sa looban ng tubuhan. Si Maymay iyon, ‘di ako maaring magkamali. Pinasok namin iyon ng may pagmamadali at pagaalala. Habang binabaybay namin ang nakakasugat na dahon ng tubo, may nakita kaming tsinelas, Rambo, pero masyado itong malaki para maging kay Maymay. Sumunod ay may nakita kaming panty. Siguradong kay Maymay iyon dahil madalas ko siyang masilipan tuwing naglalaro sila ng Chinese garter. Nababalot na kami ng takot, patuloy kaming naglakad at sa ‘di kalayuan, nakita na namin si Maymay. Walang saplot, sugatan ang katawan at namamaga ang mukha, halata pa ang mga luha nito. May mga dugo rin sa kanyang hita. Ginigising ko si Maymay pero ‘di na sumasagot ang katawan niya sa aking pag-alog. Tila ulan naman na bumuhos ang luha ko nang hindi namamalayan.

“Maymay! Gising na maglalaro pa tayo ng piko, magpaparami pa ako ng teks, sasali na ako sa Chinese garter at gagalingan ko rin basta gumising ka na diyan!”

Kahit anong lakas ng pagyugyog ko, kahit anong pangako ang sabihin ko, kahit nakakabingi na ang sigaw ko, hindi pa rin nagising si Maymay.

Namimiss ko talaga si Maymay. Namimiss ko na ang mga ngiti niya na mas matamis pa sa gatas ng kalabaw na may dalawang kutsarang asukal. Ang ngiti niyang handa akong magka-diabetes makita ko lang araw-araw, lalo na’t alam ko’ng ako ang dahilan sa bawat ngiting ‘yon.

Hindi na ako lumabas ng bahay matapos ang mapait na pangyayaring ‘yon. Hindi na ako nakipaglaro kila Tugak kahit anong yaya nila. Hindi na nagtitinda ng gatas ng kalabaw ‘yung lalaki. Kaya puro pandesal na lang kami. Buti na lang at nauso ang PlayStation, Gameboy at counter-strike at may naging libangan naman ako noon.

Hanggang ngayon, hindi ko parin alam ang pangalan nu’ng nagtitinda ng gatas ng kalabaw.

*LATHALA 2014 WINNER

2nd PLACE MAIKLING KUWENTO

98

GRAPHICS BY: KENNETH F. MENDOZA

99

ANG VOLTES V NA WALANG LASER SWORD OLIVER JOHN S. TABAQUERO

Inubos mo ang mahal namin sa buhay. Nilapastangan ang dilag na magustuhan, Ipapagulpi ang lahat ng ayaw mo. Kalayaan namin ay kinamkam mo.

Nagsama-sama kaming mga Armstrong. Ang bangungot mo ay nabuo namin. Si Voltes V. Si Voltes V na walang chain knuckle Gatling Missiles Bazooka Ultra Electromagnetic tops Ultra Electromagnetic whip at Laser sword Pero sapat na ito para wakasan ang kasakiman mo. Sapat para paluhurin ka namin. Sapat para wakasan ang paghahari mo. Sapat para maibalik ang demokrasya *EDSA Revolution 100

WANSAPANATAYM AUDREY S. DEL ROSARIO

Uso pa pala ang larong Mr. Pacman hanggang ngayon.

Ang cute naman ng sanggol na iyon, ang sarap siguro kurutin ang pisngi.

Hala, may magnobyo at nobya, nag-aaway. Parang kami lang ni Papsie noong kabataan.

Kay ganda naman ng bubbles, sino kaya gumawa niyan. Buti na lang pala at naranasan ko noong bata ko iyang ganyan.

Aba! Nakakamiss naman itong kantang to, sana’y di tayo magbago, kailanman.. nasaan man..

“Lola, tara po pasok na tayo sa loob, kanina ko pa po kayo nililibot baka pagod ka na po. Hindi naman po kayo nagsasalita e, tingnan mo po o, nakangiti lang po kayo. Tsaka tinatawag na po tayo nu’ng nars.”

‘Eto talagang apo ko, sobrang maaalahanin. Parang kailan lang ako nag-aalaga sa kanya, ngayon siya na nagaalaga sa akin.

101

NAKARAAN SA KASALUKUYAN RENELEEN GRACE TORRES VICENTE

Kulubot na balat, mabagal na lakad Heto ako ngayon sa iyong tapat Nakaupo sa damuhang sapad Dahil gustong balikan ang lahat Dala ang mga litrato ng nakaraan Pilit sinasariwa sa isipan Nagdaan na pala ang maraming taon ‘Di man lang natin namalayan iyon Nu’ng bata pa’y laging naghahabulan Naghihintayan kapag uwian Nang magbinata’t dalaga naman Tampulan lagi ng tuksuhan Bago magkolehiyo, doon na umusbong Damdaming matagal nang nakapunla sa puso Ngunit kailangang pakinggan ang munting bulong Dapat unahin ang pangarap na matagal nang gusto Umalis, lumayo, ngunit may ipinangako Muling babalik, itutuloy ang naudlot nating kwento 102

Kwento ng dalawang pusong ‘di sumusuko Na sana’y mapakinggan, mapag-isa at muling mabuo Ngunit bakit ganito?

Kay bilis namang matapos?

Narito pa ‘ko naghihintay sa’yo Sasaya pa ba tayo ng lubos?

Bakit mo naman ako nilisan?

Paano na ang pangakong pinanghahawakan?

Wala na ba itong katuparan?

Pwede na ba kitang sundan?

Araw-araw kong binabalikan Hinahawakan lapidang may-ukit ng iyong pangalan Dala ang mga litratong alaala ng ating pagmamahalan Para baunin sa lugar kung saan kita pupuntahan Dahil mahal ko, narito na ‘ko hinihintay ang oras ‘ko Mabilis man lumipas ang panahon, ngunit ‘di ang puso ko Konting tiis na lang, malapit na ako Malapit na ring matupad ang naiwang pangako

BANGKANG PAPEL BONJOEBEE R. BELLO

Ang sarap maglaro at maghabulan noon sa ulan. Tapos kapag tumila na, agad-agad din tayong gagawa ng bangkang papel. Magkakarera tayo sa mga estero. Tapos lagi na lang ako ang talo.

Iyon na pala ang huling araw na magkakarera tayo.

Hindi na pala masarap maglaro sa ulan. Takot na ako.

Iyon, iyon ang huling araw na kasabay ng inyong bahay, na parang bangkang papel na lumubog at inanod ng baha.

Ngayon, hindi na masarap maglaro at maghabulan sa ulan, wala na akong kasama sa bangkang dati’y naging ating teritoryo. Wala na rin pala akong makakasamang libutin ang mundo.

GRAPHICS BY: KENNETH F. MENDOZA

103

RECORDED

JAYME EMILLE LUCAS

“Mama, papasok na po ako sa eskwela, Gagalingan ko po.

Pangako.”

“Mama, papasok na po ako sa eskwela, Gagalingan ko po.

Pangako.”

At makailang beses pa ay pinakinggan nya.

Paulit-ulit.

Hanggang sa… ang hapóng mga mata ay pumikit.

104

LIHIM NG KUBETA

AUDREY DEL ROSARIO

105

UTANG NA LOOB PATRICIA IRIS V. RAZON

May kumakatok, isang batang gusgusin. Mabaho, madumi, uhugin at punit-punit ang malaking T-shirt na kanyang suot. Bakas sa maliit niyang mukha ang pagkaulila.

“Kahit konting tulong lang, pahingi naman po Ale.” Nahabag ako. Ayaw na ayaw kong nakakakita ng batang pinapasan ang hirap ng mundo sa ganoong edad pa lamang.

Kinupkop ko siya tutal ako lang namang mag-isa sa bahay. Pinaghain ng binili kong kanin at fried chicken sa karinderya kanina.

“Ale, pers taym ko pong nakatikim ng ganito. Salamat po hah?”

Hindi ko akalaing mabait sya kahit laki sa daan. May respeto at marunong magpasalamat.

“Anung pangalan mo iho?”

“Joel po Ale.” Matapos pakainin, pinaliguan ko siya, pinunasan, binihisan at pinatuloy na parang tunay kong pamilya. Hirap na hirap ako sa pagbenta ng palamig sa harapan ng eskwelahan pero nagdoble kayod ako dahil gusto ko siyang mabilhan ng uniporme. Napag-aral ko siya kahit P10 lang ang baon niya kada araw. Matalino raw siya sabi ni Madam Mae, kaya naman tinuloy-tuloy ko ang pag-papaaral sa kanya.

Pagkatapos niyang maging valedictorian simula nu’ng elementary hanggang high school, naging iskolar naman siya sa isang unibersidad sa aming probinsya. Hinding hindi ako nagsisi na kinupkop ko siya. Isa pa, hindi ko rin kayang isipin na mag-iisa siya sa buhay, kakatok sa bawat tahanan ng tanghaling tapat para may malagay lamang sa sumisigaw niyang sikmura. Katulad niya rin kasi ako noon, kaya ayaw kong maramdaman niya kung gaano kahirap ang mawalan ng magulang at ng mag-aaruga, nang magutom ng walang karapatang magreklamo at ang umiyak nang walang makikinig sa daing mo.

Kinalaunan, iiwan na ako ni Joel. Lilipat na raw siya sa Maynila upang doon ipagpatuloy ang kanyang pag aaral.

Libre naman daw ang boarding house niya, ang pagkain niya at ang matrikula niya. Pero ang masakit, pagkatapos noon ay hindi na siya bumalik pa. Umiiyak ako, gusto ko siyang puntahan sa Maynila pero wala akong perang pangluwas. Masakit, para akong nawalan ng anak na nanggaling sa sinapupunan ko pero hindi eh at hindi pwede. Ininda ko ang lahat ng ito. Pinagpatuloy ko ang buhay ng wala ang batang mahal na mahal ko.

Labin-limang taon na ang lumipas. Isang araw nagpacheck up ako sa doctor. Matanda na kasi ako at kung anu-anong sakit ang nararamdaman ko. Nu’ng araw na iyon naiwan ko pa ang salamin ko kaya naman mas lumabo 106

ang paningin ko. Ganunpaman, sigurado ako na makinis ang kutis ng doctor na kaharap ko. Matipuno at matangos ang kanyang ilong. Siguradong anak-mayaman. Mabait siya at may respeto , kahit na mas mababa ang istatus ko sa buhay. Noong hinatid niya ako sa labas ng klinika, nagliwanag nang kaunti ang paningin ko. Pinagmasdan ko ang mukha niya.

Hindi ko alam pero bigla kong nasambit, “Joel ikaw ba yan?” Hinaplos ko ang pisngi niya...

“Joel, anak ko, ikaw nga iyan! Si nanay ‘to. Joel si Nanay ‘to! Hindi mo na ba ‘ko naalala? Ba’t hindi mo na ‘ko kinontak simula nu’ng umalis ka?”

Nanlaki ang mga mata niya. Ramdam ko na nakilala niya ako. Ramdam ko na siya nga iyon.

Maraming tao sa labas ng klinika, mga nakapila, nanay, tatay, bata , matanda at ‘yung dalawang nurse niya.

Napakaingay gayunpaman huminto ang buong paligid ko.

Hinihintay ko ang pagsambit niya. Hindi na ko makapag hintay na mayapos siya at iparamdam kung gaano ko siya namis simula nu’ng umalis siya. Biglang tumulo ang luha ko, pero hindi dahil masaya ako kundi dahil ang sinabi niya ay: “Hindi kita kilala at wala akong nanay na tulad mo!”

‘Yun lang ang mga salitang narinig ko sa kanya, pero tumagos sa puso ko ang sinabi niya. Sapilitan akong pinalabas ng guard. Nagpupumiglas ako. Sumigaw ako. Pero mas lalo lang akong linalayo nu’ng gwardya sa kanya.

Nakita kong sinara na ni Joel ang pinto. Dinig ko sa paligid, ika nila, nababaliw na raw ako pero hindi. Totoo ang sinasabi ko. Siya ang batang kinupkop ko noon.

Napaupo ako malapit sa isang poste. Kinakausap ko na ang sarili ko.

“Parang kailan lang nu’ng gusgusin pa siya.” Napangiti ako ng kaunti. Naalala ko yung pers taym niyang kumain ng fried chicken.

Pero bigla akong napahagulgol sa iyak.

“Parang kalian lang nu’ng binibihisan ko pa siya, nung pinunasan ko pa siya, pinapakain, pinag-aaral at minamahal na parang tunay kong anak..

“Si Joel ‘yun eh, si Joel ‘yun…”

“Siya ‘yun, pero pagkatapos ng lahat, hindi niya pala ako kilala.” Napapikit ako. “Hindi na raw niya ko kilala at hindi raw tulad ko ang nanay niya.” *LATHALA 2014 WINNER 5th PLACE MAIKLING KUWENTO

107

NIGHT SWIMMING BONJOEBEE R. BELLO

Binuhat niyo ako noon at inihagis sa swimming pool. Kahit na alam niyong hindi ako marunong lumangoy. Buti na lang, sa four feet niyo lang ako hinagis. Pag-ahon ko sa tubig, tinatawanan niyo pa ako. Imbis na mabadtrip ako sa inyo, natawa na lang din ako.

Maraming dala si Ken na mangga. Ang sasarap nitong kainin lalo na kapag sinawsaw sa alamang.

Tapos inihaw na tilapia, talong, samahan pa ng kamatis at sili sa toyo bilang sawsawan sa tilapia.

Sarap! Pagkatapos kumain, balik na naman sa pool. Basaan, habulan, hanapan ng piso sa tubig, at biruan.

Tagal na rin pala mula nu’ng nag-night swimming tayo. Kailan nga ba ‘yun? Noong pagkatapos ba ng graduation natin? Ewan, pero alam ko, masayang-masaya tayong magbabarkada.

Ilang beses ko na kayong sinubukan ayain para magsama-sama ulit. Para makasama sa mga libutan, o kahit man lang sa simpleng kuwentuhan. O mas maganda sana kahit man lang ang night swimming, magawa natin.

Pero ngayon lang kayo sumagot sa lahat ng mga paanyaya ko. Sa lahat ba naman ng pagkakataon, ngayon lang kayo nagsisulputan. Ito lang pala ang paraan para mabuo ulit tayo. Pero at least ‘di ba, nabuo pa din ang dating samahan.

Pero bakit ang lungkot niyo? Hoy! Huwag naman kayo malungkot! Ngayon na nga lang kayo nagsama-sama, tapos malulungkot pa kayo.

At least nakumpleto pa rin kayo. Kahit sa huling hantungan ko.

108

REFORMAT ROEL R. DELA CRUZ

Sinubukan kong kalimutan ang lahat.

Pero ‘di tulad ng iba, nagtagumpay ako.

109

110

NASAAN NA KAYO ?

ANTONIETTE CARYL YEE

Tumbang preso at Pikong palda Luksong tinik at Luksong baka Chinese garter at Patintero Nasaan ka na, Mara?

Teks man o pogs Beyblade man o trumpo Zebzeb, mikmik at tagu-taguan Nasaan ka na, Jero?

Nagmistulang taguan ngunit walang katapusan.

Ilang taon na akong talo.

Nasaan na kayo, mga kalaro ko?

111

PART V ‌gawin.

Nakakita si Ayen ng isang patpat at gamit iyon, sinumpungan niya ang kaligayahan.

Bawat linya ay nabubuhay. Bawat hugis ay nakagagalaw. Nakipaglaro siya sa mga iyon. Sumakay sa Pony, sumabay sa lipad ng mga paro-paro, nakipagsayawan sa mga bulaklak, inakyat ang matatarik na bundok, nagpatihulog upang saluhin ng mga ulap, kinain ang mga ito na gaya ng isang cotton candy.

Naglakbay siya kasama ang mga ibon at tuluyang lumagpas patungong kalawakan. Humimlay sa buwan at namingwit ng mga tala. Nagpatihulog siya at nagpalutang-lutang sa madilim, malawak, at tahimik na espasyo. Pinagmasdan niya ang mundo. Payapa. Naaliw siya rito. Lumapit si Ayen at hinigop siya ng grabidad. Tuluy-tuloy siyang bumagsak sa karagatan, kung saan niya natagpuan ang mga sirena. Nakilangoy siya sa mga ito.

Umahon siya rito at nakita niya ang malaking palasyo. Nakita niya ang mga kapwa niya batang nagsisipaglaro. Nakipagkilala siya. Sumaya.

112

Dito niya nakilala ang Prince Charming ng buhay niya.

At tuluy-tuloy lamang ang kanyang mundong nililikha nang ‌

113

114

ALL IN ONE ABRAHAM ELMO M. BERNARDO 115

PONG PAGONG JERUSHA ERIKA C. TUNGOL 116

NOW THROWING JOSEPH CARLO M. PINEDA 117

BATANG 90’S JOHN MELVIN D. GARCIA Lathala IV Winner 3rd Place - Digital Design 118

DON’T JUST BRING BACK PICTURES, RELIEVE THE MOMENT FHERNAND P. HERNANDEZ Lathala IV Winner 2nd Place - Digital Design 119

CARTOON MEMORIES MARY CHARITY ROSE C. BUHAIN Lathala IV Winner 1st Place - Digital Design 120

UNTITLED JON-JON DE LEON Lathala IV Winner 3rd Place - Painting

THE PAST AND THE PRESENT LIFTER LEE M. DIZON Lathala IV Winner 2nd Place - Painting

121

PISO. DAMI. BILI. EDNO T. JOSON Lathala IV Winner 1st Place - Painting 122

SIMULA’T SAPUL REYANNA P. GUANSING Lathala IV Winner 3rd Place - Photo Story 123

#THROWBACK #DATINGGAWI SHELLE MAE A. AGATEP Lathala IV Winner 2nd Place - Photo Story 124

PALARONG PAMBATA REN STEPHEN DANGLI Lathala IV Winner 1st Place - Photo Story 125

al

Pangarap ko talagang makapag-ar sa Don Bosco.

Dati pangarap kong maging isang scientist katulad ni Dexter na may sariling laboratory sa bahay. Gusto ko kasing gumawa ng PowerPuffGirls na lalaban sa krimen at magliligtas sa buong mundo. Ang kaso lang, wala pala kaming chemistry ng science.

126

Dati ang dami kong pangarap. Ngayon, wala na.

sa g teacher ng mga bata Pangarap ko pala magin ga an ng bu g i-stappler ang elementary. Gusto kon ta. ba a mg na ay at maiing ng mga mayayabang

Pangarap ko sanang gumanda tulad ng Baretto sisters, pero napagtanto ko, pangit man sa panlabas na anyo, ang mahalaga’y mabuti ang nais ng ating puso.

127

If I had one dream what would it be? Simple lang naman ang pangarap ko at ‘yon ay ang kumain sa isang bilog na mesa nang masaya kasama ang buong pamilya namin. Okay lang naman kahit ‘di magara.

Simple lang naman ang pangarap ko eh, kaso tila ito’y liliparin na lang ng hangin.

baho sa bangko. talaga nun magtra ko sto gu ng aming laro. sto Gu mpyuter na mad May typewriter, ko mig ‘dun ala m e n at syempr lpe bo at l pe , pa Madaming ting ang summer dahil tuwing dada din n a nu ay as Ga .

M i. palag magswimming ibang lugar para ong pupunta sa iba’t ro ok na din sigur pe o, ha ba sta ba g, lan ang gusto kong tra na o an O kaya kahit e. ac sp r a. te aw ou ag sa lumipad yadong gin tsaka walang mas tig as at ig m ala m

Maging tanyag na pintor ang pangarap ko noon.

Kaya lang, may problema, sa civil engineering ba, ang mga plano, pwedeng ipinta?

128

Katulad kung paano ako nagtapos noong elementary at hayskul, gusto ko, kumpletong nasa tabi ko rin sina lola, mama, at papa kapag magtatapos ako sa college. Pero higit pa sa sakit ng isang nabigong pangarap, ay ang pangarap na kailanman ay hindi masusubukang abutin at mapagbibigyan. Nauna na kasing naggradweyt si papa.

Pangarap ko noong maging metro aide.

Pagwawalis lang kasi ang alam kon g gawin.

Pinangarap kong magk aroon ng snow noon dito. Maglaro, magpad ulas at humiga sa snow .

Gumawa ng tinatawag nilang “snowman� at makipagbatuhan ng sn owball. Matagal ko na itong hinihiling, pero ha nggang ngayon hindi pa rin ito dumarating.

129

Akala ko noon ang mga bitwin ay parang glitters na nagsabog sa malawak na espasyo ng kalangitan na pwedeng kolektahin at ilagay sa garapon. Gusto ko noon maglakbay nang palutang lutang habang may suot na helmet na may hangin sa loob, patungo sa “glitters� na iyon at ang tawag sa akin ay “astronaut�.

Never kong naisip na maging teacher. Ang pangarap ko dati, ang maging doktor na nag-shift sa pagiging journalist na nagtapos sa pagkuha ko ng Education. May isa pa akong pangarap, ang matutong mag-gitara.

Tatlong kiskis sa pigurin na minsan kong inakalang magic lamp kung saan hinihintay ko ang paglabas ni Mr. Genie na tutupad sa aking munting hiling na mag-travel around the world gamit ang magic carpet ni Aladin.

130

g Science nung bata ako Favorite subject ko an na bata, pinangarap ko kal kaya tulad ng tipi ktor at makaimbento ng maging magaling na do e kayang pagalingin ling ga g gamot na sa sobran it. ang kahit na anong sak

Pangarap ko noong bata ako, ay sakyan at magpadulas sa rainbow at puntahan ang dulo nito.

Ngunit dinatnan muli ako ng ulan. Nagmukmok ako sa may bintana at nakalimutan na ito. Nakitang muli ngunit ang bahagharing ito ay kalahati ng lang.

7 years old ako nun nang mapagdesisyunan nilang cute akong maging flower girl. Kasal ng tita ko. Pero hindi na raw pala. Ang apelyido ko, hiram lang sa nanay ko. Hanggang ngayon gusto ko pa ring magsaboy ng petals sa mga paanan niya. Pero di na ako cute. Di na rin napag-uusapan ang tungkol dun.

Pangarap kong malaro lahat ng games sa mundo… pero boring yata…muk’ang mas masayang pangaraping masira ang mga pangarap ninyo.

a animations ng mga Aliw na aliw ako sa mg noong bata pa ‘ko. paborito kong cartoons a gumagawa ng mga mg g “Animators” yata yon . kong maging tulad nila gano’n, at pinangarap g gusto kong an s tion ima an na di Kaso, ngayon, hin plans. “Teachers” ang gawin, kundi mga lesson no’n, at gusto kong ga a mg mga gumagawa ng maging tulad nila.

131

Minsan, pinangarap kong lumipad at libutin ang buong kalawakan. Ngunit nagising ako sa katotohanang walang kapangyarihan ang mga nilalang sa mundong ito.

Gusto ko sanang makarating sa buwan noon, kaso ngayon ay ipinipinta ko nalang ang buwan kasama ang mga bituwin.

Noong bata ako mahilig ako sa MABILIS, kaya pinangarap kong maging race car driver. Ngayon nag-aaral akong ARKITEKTURA na kung saan hindi minamadali ang mga ginagawa.

132

Piloto , Artist, at maging isang Veterinarian, Sundalo nung ko k oo lagay sa yearb ng Voltes V‌ Pero na ryo ste mi on r.’ Hanggang ngay Prep e ‘To be a Pasto oto Pil , so ryo gay nun. Pero se pa rin kung sino nagla o ak kit ba ng dahilan ku ng Voltes V ang unang . og tay ma ng nangarap

I want to write and live inside the books. Far from the life that was made full of crooks. Though, as I became sober, I came to wonder. Why live in fantasy when reality is so much better?

Tulad ng maraming bata, pinangarap ko rin dati na maging doktor pero nakapanlalambot makakita ng dugo, hawakan mo pa kaya. Kaya heto ako ngayon, nagpapakadalubhasa sa mga numerong nakasulat sa aking kwaderno kahit tuyong-tuyo na ang utak ko.

Noong bata ako, pangarap kong magtrabaho sa domacs para maka-kain ng unlimited chickenjoy.

ain ng ulap na parang Pangarap kong makak g ningin. Pero ngayon, an koton kendi sa aking pa hindi n, raa pa g gin tan g an paglipad ng eroplano ’di mahigaan ang ulap kun ko man mahawakan o ndang ga ma sa p ara ng pa g upang tunguhin an kinabukasan.

133

PART vI ‌ biglang tawagin na siya ng kanyang mommy.

Nakita siyang masaya nito, kahit marungis at pawisan na. Pero sa lahat ng pagkakataon, ngayon lang siya nakita ng mommy niya na ganoon kasaya at kasigla.

“Mommy, are you mad?� usal ng bata. Ngunit, niyakap lamang siya nito at sinabing uwi na sila.

Pagka-uwing pagka-uwi ng mag-ina ay nagtuloy ang bata sa kanyang daddy.

Madaldal si Ayen. Walang humpay ang daldal. Walang mintis kung magkuwento. Walang pinalagpas na mga pagkakataon mula sa kanyang paglalakbay. Ang daddy naman nito ay

134

natutuwa sa kanya. Walang pagkakataong pinalagpas upang pakinggan ang kuwento ni Ayen. Natuwa siya.

Nakaligo na si Ayen at lahat. Hihilata na siya sa kama at doon itutuloy ang naudlot na saya.

Kita sa kanyang galaw ang pagod. Nasabi niya sa sarili na bukas na bukas din, hindi na siya papapigil, na makisalamuha sa mga bata sa labas.

Daig niya pa ang nakipaghabulan sa mga bata. Daig niya pa ang lumukso sa baka. At daig niya pa ang makipagsuguran sa bawat kampo sa Moro-Moro.

Nakatulog na si Ayen at daig niya pa ang nakipaghanapan sa mga nagtatagu-taguan.

135

136

PASASALAMAT Isang makabuluhang pasasalamat! Naks!

Una sa lahat, kay Lord, na hindi kami iniwan sa panahon ng kasiyahan, kalungkutan, pagkabigo, at patuloy na pamumuhay bilang anak Niya. Salamat po sa talentong Iyong kaloob saamin.

Sa walang sawang pagtetext ng aming mga magulang sa amin tuwing kami ay subsob sa pagguhit at pagsulat kaya inaabot na kami ng siyam-siyam bago sumagot. Salamat po!

Sa mga naging kaibigan sa klase, nang-iwan, naiwan, at nanatiling tapat sa matatag na samahan. Ooh! Shot na ituuuuuu!

Sa mga malilikot na isipan ng bawat isang nilalang (oo, tao ‘to) na siya naman talagang dahilan ng pagsilang ng bagong mukha ng Obra. Mayroon ding kamay ng Obra, binti ng Obra. Oo, ‘di nakakatawa.

Sa mga kapwa naming journalist na nagpapaalab ng bawat damdamin, katotohanan at tibay ng loob, yeh!

LAAB 6 na this!

Sa mga walang sawang paglahok at pagsuporta ng mga TSUians sa LATHALA, oo, kayo nga ang bawat dahilan ng aming patuloy na pagsusulat. Kitakits sa LATHALA V! Apir!

Sa TSU administration lalo na sa mga mahal naming manong guard na palagi kaming pinagpapasensyahan kapag ginagabi kami sa aming opisina, maraming salamat po!

Sa CEGP: Sumulong! Sumulat! Manindigan! Magmulat!

Kay Inay Gladz na walang sawang makipagkuwentuhan sa amin at patuloy na nagbibigay ng payong matuwid. Thank you po Inay!

At syempre sa iyo, oo, ikaw, na hahawak ng Obrang ito, muli ay iyong lasapin at simutin ang bawat segundo ng iyong buhay.

RakenRol The Work! Write.Move.Initiate.

OBRA 2014 PRESENTS ‘DEKADA’ THE WORK

WRITE. MOVE. INITIATE.