Serie in het voetspoor van de prachtlievende

Weinig Török in szigetvár

Journalist Henk Boom volgt het spoor van Osmaanse sultan Süleyman de Prachtlievende door Europa. In dit nummer de eerste aflevering: Szigetvár, de plaats waar Süleyman in 1566 overleed. DOOR HENk BOOM

‘T örök’ zeggen ze in Hongarije als ze Turk of Turks bedoelen, maar veel Turks tref je in dit land niet aan ondanks het feit dat het vroegere koninkrijk vanaf 1526 ruim anderhalve eeuw deel uitmaakte van het Osmaanse rijk. Behalve de hamams, de Turkse baden waarmee Boedapest intussen wereldfaam heeft verworven, vind je er hier en daar een Turks kebabcafetaria, in sommige plaatsen een restant moskee en soms zelfs een heuse minaret.

Maar daarover een andere keer meer.

In Hongarije gaat de reis eerst naar Szigetvár, een onbeduidend plaatsje in het zuiden, ruim 30 kilometer ten westen van Pécs, de stad die volgend jaar samen met Istanbul en Essen culturele hoofdstad zal zijn van Europa. Szigetvár zou nooit vermeldenswaardig zijn geweest, ware het niet dat uitgerekend op deze plaats op 7 september 1566 Kanuni sultan Süleyman (De Wetgever) zijn laatste adem uitblies. Süleyman de Prachtlievende wordt hij hier genoemd, analoog aan het Engelse The Magnificent.

Voor de sultan werd het zijn dertiende en laatste veldtocht, zijn laatste poging om door te stoten naar Oostenrijk en die exercitie te bekronen met de verovering van Wenen. Het mocht niet zo zijn. Tijdens de belegering van het fort in Szigetvár overleed Süleyman waarmee er een einde kwam aan de Gouden Eeuw in de geschiedenis van het Osmaanse rijk. Daar sta ik dan, op een druilerige oktoberzondag in een door God en Allah verlaten dorp, op zoek naar een stukje erfenis voor mijn laatste hoofdstuk van het boek over Süleyman. Eerder al had ik reizen gemaakt naar het Griekse eiland Rhodos, naar Bosnië-Herzegovina, Oostenrijk en Turkije. Elke keer vond ik onverwachte en interessante sporen van de Osmaanse geschiedenis.

Maar in Szigetvár?

Voor mij gaat het om het zoveelste bezoek tijdens mijn reizen langs de grenzen van de geschiedenis. Jaren geleden had ik in Mexico al het spoor gevolgd van Hernán Cortés die in naam van de Spaanse kroon het Azteekse rijk veroverde in de jaren 1519-1521. Terugkerend naar de geboortegrond van Cortés had ik vanuit Extremadura de sporen gevolgd van keizer Karel V die tot halverwege de zestiende eeuw een rijk bestierde waar de zon nooit onderging. Eén van zijn grootste opponenten in die tijd was Süleyman, een vorst die mij steeds meer begon te intrigeren, totdat ik de verleiding niet langer kon weerstaan. Als eerste Nederlandse journalist besloot ik het spoor te volgen van Süleyman de Prachtlievende. Met eigen ogen wilde ik zien dat de sultan meer heeft nagelaten dan alleen maar de negatieve propaganda die Luther en Erasmus destijds over De Grote Turk hadden verspreid.

Eenmaal in Szigetvár vind ik weinig Török. Geen illustere moskee, geen monumentale minaret, geen hamam, wel een barok roomskatholiek kerkje dat zo dwars op het centrale plein staat dat het vroeger welhaast een moskee moet zijn geweest met de mihrab, de niche

die de qibla aangeeft, de richting naar Mekka. En inderdaad, in de zijgevel tref ik in een tegel aan met een tekst waaruit ik kan aflezen dat Pasha Ali het gebedshuis in 1589 liet bouwen. Elders in het verlaten stadje geven pijlen de richting aan naar ‘Török Hás’. Als ik onder mijn paraplu enkele verlaten straten ben doorgelopen, tref ik een uit baksteen opgetrokken huis aan dat volgens het opschrift het restant moet zijn van een voormalige Turkse karavanserai, zoals de herberg in die tijd werd genoemd. Niemand doet open. In de verste verte geen Turk te zien.

Stilte alom. Bijna niet te geloven dat hier tussen 6 augustus en 8 september 1566 het massaal geroepen ‘Allah akbar’ het luchtruim doorkliefde toen duizenden soldaten met grote verbetenheid het fort aanvielen. Het Hongaarse legertje onder leiding van Miklós Zrinyi hield dapper vol. Volgens de verhalen bestond het leger van Szulejman szultán, zoals hij in Hongarije wordt genoemd, uit 100.000 man van wie er 20.000 gesneuveld zouden zijn. ‘Pure propaganda’, wordt mij later in Boedapest verzekerd. Die aantallen werden zwaar overdreven om het Hongaarse heldendom extra te kunnen belichten.

Aanleiding voor de veldtocht waarin de sultan nog één keer wilde schitteren als gazi en kalief was het uitblijven van het jaarlijkse tribuut dat de Habsburgers moesten betalen aan de Verhevene Porte, de metafoor van Osmaanse macht, maar op 7 september overleed Süleyman in zijn keizerlijke tent op 72-jarige leeftijd aan uitputtingsverschijnse-

Henk Boom poserend voor een standbeeld van Gül Baba.

Osmaanse kanonskogels

len. Daags na zijn dood werd het fort alsnog ingenomen door de manschappen van grootvizier Sokullu Mehmed Pasha.

Dat fort is er nog steeds. Weliswaar geheel gerenoveerd en ontdaan van moskee en minaret maar toch een versteende herinnering aan de plek waar een van de grootste staatsmannen uit de geschiedenis van Turkije vóór Atatürk aan zijn einde kwam. Even nog denk ik dat er binnen wellicht een heus museum is, maar nee, het enige Török is een zaal met enkele vitrines met Turkse kromzwaarden en in een hoek een handjevol kanonskogels. Aan de wand hangt een slecht gekopieerd portret van Süleyman, zo te zien van een navolger van de Duitse schilder Erhard Schön die de sultan halverwege de zestiende eeuw potsierlijk vereeuwigde in een veel gepubliceerde houtsnede zonder dat Schön hem overigens ooit zag. Verder een kopie van de vrijdagse processie zoals de Vlaamse schilder Pieter Coecke van Aelst die in 1533 vastlegde toen hij op bezoek was in Istanbul.

Als ik de laatste zaal binnenga, komt de verrassing: een kleurrijke tent, een redelijk geslaagde kopie van de tent die waarin Süleyman zijn laatste dagen sleet. Zonder begeleidende tekst. Dat kon er niet af. Als je het niet weet, heb je geen idee wat deze voorstelling behelst en wie die veel te Europese man met de baard is die daar op zijn troon zit, bewaakt door enkele soldaten.

Terug in het centrum van Szigetvár ontdek ik het standbeeld van de leeuw die de Török vertrapt met in zijn klauwen de halve maan.

Voor het evenwicht: in deze povere geschiedschrijving bevinden zich drie kilometer noordelijker in het in 1994 geopende HongaarsTurkse vriendschapspark, een metershoog standbeeld van Süleyman en een van Miklós Zrinyi. Ze herinneren aan de confrontatie in 1566. Geen park om eens leuk te wandelen. Een wel erg laat eerbetoon aan de sultan die zo bepalend is geweest voor een stuk geschiedenis van Hongarije en van Europa.

linksboven: Het fort rechtsboven: Sultan Süleyman

OVER DE AUTEUR

Henk boom (1945) deelt zichzelf als buitenlands correspondent in bij de romantici die met nimmer aflatende nieuwsgierigheid de grenzen van de geschiedenis overschrijden. Dat bracht hem naar verre oorden als Mexico, Suriname, en Brazilië. Over die reizen schreef hij in het Financieel Dagblad, het algemeen Dagblad, Trouw, Elsevier en de regionale bladen van de gemeenschappelijke pers Dienst (gpD). Een aantal van die reiskronieken werden gebundeld in het boek De grens (uitgeverij Elbertinck). Sinds 1987 is Boom werkzaam als buitenlands correspondent met als standplaats Madrid, voor o.a. het Financieele Dagblad, Bnr-radio, radio 2, het Historisch nieuwsblad en De Tijd in België. Van zijn hand verschenen eerder een boek over de staatsgreep in Suriname en een reisboek over Mexico. Vrij recent werd zijn boek 1506 gepubliceerd waarvoor hij in de huid kroop van een Brusselse kroniekschrijver die 500 jaar geleden door Europa reisde. Dat boek is intussen vertaald in het Spaans. Volgend jaar zal zijn boek verschijnen over Kanuni sultan Süleyman (de Wetgever) of Süleyman de prachtlievende en diens verrichtingen in Europa.

neeM een abonneMenT oP TUlPIa

Nederlands / Turks business- & cultuurmagazine • wintereditie 2007 / 2008 • € 4,95

Nederlands / Turks business- & cultuurmagazine • Jaargang 3 / Nr. 7 • Voorjaar 2008 • € 4,95

Nederlands / Turks business- & cultuurmagazine • juni / september 2007 • € 4,95 Twee wereldeN ééN blad Twee werelden één blad

einde secularisme in zicht?

Twee wereldeN ééN blad

Joost lagendijk

Columns • Boeken • Business • Agenda Zomer editie Ontdek een wereld in Turkije Máxima’s onvergetelijke bezoek Unieke pelgrimage naar Spanje Hoe de koningin de tulp terugbracht Proef wijn met Mezopotamya de tweede natuur van Iris TravelColumns • Boeken • Politiek • Agenda Handel nederland en Turkije in de lift Istanbul motor Turkse economie westerse vrees voor Turkije onnodig ‘s werelds diepste zeetunnel onder de bosporus Economische missie Turkije warm ontvangen wondervrouw aYSel erbUdaK en zijn Turkse bruid God leeft in Oudenbosch Special: drOOmhUiS Vastgoed in Turkije Tips en valkuilenTURKS BLAUW TWEE WERELDEN ÉÉN BLAD ZORGTOERISME Goedkope ogen, tanden, zelfs heupen voor de hond. Ook voor innerlijke verrijking De politie wil een afspiegeling zijn van de samenleving, maar migranten laten zich niet massaal in het blauw hijsen. Past deze pet ons allemaal? Nieuwe elite Twee werelden één blad de opmars vaN migraNteN iN NederlaNd Plus: hoe doen Turken het in Duitsland, Belgie en Australië? themaNummer

YES, WE CAN Slagerijen voorbij. We raken steeds vaker gespecialiseerd.

Jaargang 3 • nr 9 JAARGANG 3 ZOMER 2008 • € 4,95herfst 2008 • € 4,95

ATILAY USLU Interview met de man achter touroperator Corendon

Steeds meer nieuwe Nederlanders klimmen hoger op de maatschappelijke ladder. Hoe hebben ze de hegemonie van 'de blanke man' kunnen doorbreken?

Jessica Lutz (Delft, 1962) verhuisde na haar studie Turkse Talen en Culturen in 1989 naar Istanbul. Na een kort dienstverband op het Nederlandse consulaat-generaal aldaar, koos ze in 1991 voor de journalistiek. Ze werkte als correspondent voor Elsevier, de GPD en US News and World Report, als radiocorrespondent voor NCRV, KRO, Veronica, BRT, BBC en CBS en is sinds 2003 werkzaam voor het NOS-Journaal. Van haar hand verscheen eerder in 2002 De gouden appel – Turkije tussen oost en west. Dit is deel 6 in de reeks van NOS-correspondenten over hun stad.

www.conserve.nl

Istanbul zindert. Het kan je dronken maken. De stad is mysterieus, vol kruidige geuren, verkeerslawaai en straatventers met galmende stemmen, met een horizon van koepels en minaretten die eeuwenlang niet veranderd is. Het is een stad van sultans en sloebers. Oosters. Tenminste als je uit het westen komt. Voor de reizigers uit het oosten is Istanbul de eerste stad van het westen, een verademing vol verleidingen en vrijheden. Istanbul is oud, met zijn nauwe, slingerende, volgepakte straatjes. Met zijn bedelaars en sjofele kindertjes die aan het werk gezet worden. Maar Istanbul is ook modern met gezellige cafeetjes en wolkenkrabbers, glanzend in de gouden zon. Met bonzende danspaleizen waar de bevoorrechte jeugd zich in het zweet kronkelt op house of op hip hop of wat de laatste trend ook is. Istanbul is een gigantische, almaar uitdijende stad, een magneet voor gelukszoekers en avonturiers. Achter ieder gezicht schuilt een verhaal. Auteur Jessica Lutz vertelt in dit boek de verhalen die zij opgetekend heeft. Het gaat over de mensen, want die vormen het kloppend hart van haar geliefde stad.

Lutz-IstanbulCorr.indd 1 Lutz Jessica

Gezichten van Istanbul

tussen twee continenten Verhalen over een stad

Uitgeverij Conserve Jessica Lutz

Gezichten Verhalen Uitgeverij Conserve van van over een stad tussen Istanbul Istanbul twee continenten

31-03-2008 15:05:33

neem een abonnement op TUlPIa en ontvang gratis de recente uitgave De Droom van Osman van Caroline Finkel ter waarde van € 49.90, Gezichten van Istanbul van Jessica lutz ter waarde van € 17,00 en wijnflessen van Mezopotamya wijnen.

Voor meer geschenken zie www.tulpia.nl

ja, ik neem een abonnement op Tulpia en kies voor een van de onderstaande geschenken:

 4 nummers voor € 19,80 (Kies een wijnfles van Mezopotamya)

 6 nummers voor € 29,70 (En ontvang een exemplaar van gezichten van istanbul, door j. lutz (t.w.v. € 17,-)

 10 nummers voor € 49,95 (En ontvang een exemplaar van Droom van Osman, door C. Finkel (t.w.v. € 49.90) of twee flessen wijn naar keuze.

Naam

Adres

Postcode + Plaats

rekeningnummer

ik machtig hierbij Tulpia om het bovenstaande bedrag eenmalig van mijn rekening af te schrijven.

Handtekening: Stuur uw gegevens naar:

Postbus 56822 1040 aV aMSTerdaM

per e-mail naar: abonnementen@tulpia.nl

Wij maken er een sterke zaak van

De Raadgevers Bedrijfsjuristen firmasına ayda 41,95 Eurodan başlayan ücret ile abone olduğunuz takdirde, size sunulacak olan hizmetlerden bazıları şunlar olacak:

•

Hukukçularımızdan telefon ile sınırsız hukuki bilgi alabileceksiniz.

Alacak ve icra işlemlerinizde yardım.

Her türlü sözleşmeler kontrolumuzdan geçirilir ve bu sözleşmeler sizin yararınıza göre değiştirilir.

Şirketler hakkındaki yasa ve kural değişiklikleri size dijital olarak sürekli bildirilir.

Hukukçularımız, sorunlarınızı mahkeme aşamasına kadar takip eder.

Müşteri olduğunuzda şirketinizin hukuki durumu gözden geçirilir ve bir Genel Hukuk Profili çıkartılır.

Sizin için tayin edeceğimiz uzman hukukçumuz, her türlü sorunda yanınızda olacaktır. De Raadgevers Bedrijfsjuristen is dé juridische partner voor het MKB in Nederland. Met een uniek concept, het Juridisch Service Abonnement, bieden wij ondernemers (al ruim 15 jaar) laag- drempelig juridisch advies voor een aantrekkelijk tarief.

Wij begeleiden ondernemers bij alle bedrijfsactiviteiten vanuit de juridische invalshoek. Als cliënt van De Raadgevers kunt u rekenen op:

•

Onbeperkt telefonisch juridisch advies;

Incasso-ondersteuning;

Het screenen van uw overeenkomsten en brieven;

Een juridische bedrijfsscan. Buiten het abonnement staan wij u, wanneer nodig, ook bij in procedures tot en met de Kantonrechter en bij de Rechtbank (in samenwerking met een advocaat). De Raadgevers Bedrijfsjuristen Buitenveldertselaan 106 1081 AB Amsterdam t (020) 675 46 46

Kantoor Rotterdam t (010) 750 34 70

Kantoor Arnhem t (026) 443 36 46

info@deraadgevers.nl