Iron River_eu

Burdinatik titaniora River

Industria -eta meatzeturismoa Bizkaiaren mendebaldean

Turismo jasangarriago eta arduratsuagoaren alde

Txartel honekin dirua aurreztuko duzu eta errazagoa izango da Bilbao Bizkaiko egonaldia planifikatzea, bai, garraio publikoan, bai museoetarako, ikuskizunetarako eta abarrerako sarreretan, dendetan eta aisialdiko bestelako espazioetan. Eskatu Bilbao Turismoko bulegoetan edo webgune honetan: www.bilbaobizkaiacard.com

MEATZALDEA

ITSASLUR ETA BARBADUN

1. ibilbidea.

Bilbao:

portua hiribildua baino lehen

5. ibilbidea.

Meatzaldea: burdina eta mendia

6. ibilbidea.

Barbadun eta Itsaslur: burdina, ura eta itsasoa

7. ibilbidea.

KARRANTZA

40

2. ibilbidea.

Barakaldo eta Sestao: factory towns

3. ibilbidea.

Portugalete, Santurtzi eta Zierbena: itsasadarraren bokalea eta Abrako badia

4. ibilbidea.

Getxo eta Bertako Etxetzarrak: bi ibaiertz... bi mundu

Edizioa: Lehenengo edizioa Martxoa 2024

Argitaratzailea: Bilbao Bizkaia be Basque Errealizazioa: Bell Komunikazioa

Edukiak: Industri Ondare eta Herri Laneko Euskal Elkartea (AVPIOP-IOHLEE)

Honako hauen argazkiak: Bilbo Turismoa, Bizkaia Turismoa, Industri Ondare eta Herri Laneko Euskal Elkartea (AVPIOP-IOHLEE), Basquetour, Bell, Gonzalo Azumendi, Quintas, EJ/Irekia-Eusko Jaurlaritza/Mikel Arrazola eta beste egile batzuk.

L.G.: BI 00445-2024

ITSASADARRAREN BULEBARRA 26

Balmaseda eta La Encartada Fabrika-Museoa

8. ibilbidea.

Karrantza eta Dolomitak

MUSEOAK ETA INTERPRETAZIO-GUNEAK

42

Museo-eremurik

garrantzitsuenak, QR kodearekin, ordutegietarako, bisitetarako... reservabilbaobizkaia.eus/eu

TOP IRON RIVER

44

Ezinbesteko hamar proposamen

Jakin ezazu den-dena: helbideak, telefono-zenbakiak, estekak...

I tsasadarraren ezkerraldea, La Navalen

Burdinatik TITANIORA

Nerbioi-Ibaizabal itsasadarraren ingurunea Europako industrialde handienetako bat izan da, erabakigarria Bizkaiaren eta Euskadiren oraingo nortasun-zeinuak eratzeko orduan.

Itsasadarraren bi ertzetako industria-ondarea, beraz, Meatzaldekoarekin eta Enkarterrikoarekin batera, garai batean industria- eta meatze-jarduera biziko paisaia izan zenaren lekuko mutua da.

Itsasadarra guztiz nabigagarri egitea izan zen Bizkaian XIX. mendearen azken laurdenean egindako ekintzarik berealdikoena.

Burdina-mineralaren esportazioak sortutako premiek halabeharrez ekarri zuten itsasadarra bideratzea, ibilgua dragatzea eta sarreran eratzen zen hareazko barra arriskutsua kentzea (Portugaleteko burdinazko kaiari esker deuseztatu zuten).

Halaber, itsasadarreko industria-garapena ezin daiteke azaldu Getxoko luxuzko etxeetan bizi zen burgesia industriala aipatu gabe, ezta ezkerraldean finkatu ziren milaka familiak kontuan hartu gabe ere.

Ontzigintzak, Euskalduna eta La Naval enpresak buru zirela, Bizkaiko bizkarrezur bihurtu zuen itsasadarra, produktuen eta lehengaien merkataritzarekin.

Bizkaiaren mendebaldea beste modu batera ezagutuko duzue, industria- eta meatze-historiak nortasun berezi, benetako eta sendoa eman diolako lurraldeari: aspaldi ekoizpen-baliabideak zirenak interes handiko toki eta paisaia dira gaur.

Horregatik proposatuko dizkizuegu ibilbide hauek, ibilbideoi esker hobeto ezagutuko gaituzuelako eta, halaber, hobeto ulertuko duzuelako hainbeste elementu erakargarri dauzkan lur honen bilakaera (besteak beste, hiribilduak eta hiriak, ondarea, artea, ohiturak eta nazioartean aitortza jaso duen gastronomia).

Ongi etorri.

1. ibilbidea. Bilbao: portua hiribildua baino lehen

2. ibilbidea. Barakaldo eta Sestao: Factory Towns

3. ibilbidea. Portugalete, Santurtzi eta Zierbena: itsasadarraren bokalea eta Abrako badia

4. ibilbidea. Getxo eta Bertako Etxetzarrak

5. ibilbidea. Meatzaldea: burdina eta mendia

5.a. Larreinetako funikularra eta Zugaztietako meatzari-herrixka

5.b. Euskal Herriko Meatzaritzaren Museoa eta Bodovalleko meatze-hobia

6. ibilbidea. Barbadun eta Itsaslur: burdina, ura eta itsasoa

6.a. Burdina eta itsasoa: Pobeñatik Kobaronera

6.b. Burdina eta ura: Barbadunen ibaiertzean

7. ibilbidea. Balmaseda eta La Encartada Fabrika-Museoa

8. ibilbidea. Karrantza eta Iparraldeko Dolomitak

Bide Berdeak

Pozalaguako kobazuloa

El Castilloko zamalekua

Zierbenako portua ZIERBENA

Alen MUSKIZ ABANTO-ZIERBENA

Sopuerta

El Pobaleko burdinola

Portu Zaharra

Begoña lurmuturreko galeriak

Agurtza atunontzia SANTURTZI

Gallarta Euskal Herriko Meatzaritzaren Museoa

Ekoetxea Meatzaldea

Neguri Kirolportua

Burdinazko kaia

Bizkaia zubia-UNESCO

Rialia museoa

Bodovalle meatze-hobia PORTUGALETE

La

Algorta GETXO

Etxetzarren paseoa

Evaristo Txurrukaren kaia

Areeta

Bizkaia zubia-UNESCO

Bizkaiko Labe Garaiak

Naval

La Escontrilla (funikularra) Trapagarango geltokia Larreineta (funikularra)

Ugarte

Desertuko geltokia

Ekoetxea Meatzaldea Peñas Negras

Zugaztietako meatzari-herrixka

Orkonera - Lutxana Bilduma

Gurutzetako metroa

Arrontegiko zubia

Itsasadarreko zamalekuak

Munoa finka

Dolomiten Fabrika-Museoa

KARRANTZA

SOPUERTA

Enkarterrietako Museoa

Loizaga dorrea (Antzinako Autoen eta Auto Klasikoen Museoa)

GALDAMES

La Encartada Fabrika-Museoa Balmaseda

Egurren KonpainiaGuggenheim

Traslaviña

Unión langileen etxebizitza

Pobeña

Kobaron

San Anton

Lutxanako geltokia

Galdameseko zamalekuak

Santurtzi Itsas Museoa

La

Muñatoizko gaztelua

Orkonerako Bide Berdea

tsaslurreko Bide Berdea

Burdin Mendien Bide Berdea

Abellaneda

1. ibilbidea. Bilbao. Portua hiribildua baino lehen

Portu eta industria arteko iragana, eraldaketa orainean

Aurreko mendearen 80ko eta 90eko hamarkadetako industria-krisi latzaren ondoren, Bilbao azalberritzen hasi zen, industria- eta portu-azalaz gabetzen, zerbitzudun hiri moderno bihurtzeko.

Eraldaketa urbano eta ekonomiko handia izan badu ere, eta Guggenheim museoa dugu horren erakusgarririk behinena, itsasadarraren inguruko eremuek portu- eta industria-izaerari eutsi diote, garai hartatik iraun duten ondare-elementuei esker.

GOMENDIOA

Itsasadarraren ertzetik igarotzen den paseo atsegina guztiz gomendagarria da: San Anton zubian hasten da, horixe baita ibaiaren 0 km-a, eta Olabeaga auzoraino iristen.

Itsasadarra Bilboko kale nagusia izan zen, eraikin nagusien zola: Arriaga antzokia, udaletxea, Deustuko Unibertsitatea... Zubiei esker, gainera, ertz batetik bestera ibil zaitezke.

Nahiago baduzu, ibilbide berbera egin dezakezu bizikletaz edo tranbiaz. Portuko kai zaharretatik ibili ahalko zara, gaur egun eremu publiko atseginak baitira.

ITSASMUSEUM, Euskalduna ontziolaren DIKEAK ETA CAROLA GARABIA

Itsasmuseum museoan, NerbioiIbaizabal itsasadarraren iragana topatuko duzu, ontzigintza eta portuak oinarri dituen iragana, itsasoak Bizkaian Izandako garrantzia gogorarazten duen portu-paisaia batean.

DEUSTUKO TIGREA

Bizitegi-erabilerarako moldatu duten eraikin

industrial honen

dorrean, 9 metroko tigre baten eskultura ikaragarria dago.

EGURREN KONPAINIAGUGGENHEIM BILBAO MUSEOA

DEUSTUKO ZUBIA

Zubi kulunkari honek, irekitzen zutenean, itsasontziei aukera ematen zien hiribilduaren erdialderaino nabigatzeko.

BILBOKO LAUZA

Bilbao eta Bizkaiko ikurra da, eta Bizkaiko Labe Garaietako burdina-txirbilekin eginda dago.

LA CERES IRIN-FABRIKA

Hormigoizko egiturarekin eraikitako lehen eraikina Estatu osoan.

Bilboko merkataritza-gune historikoa XV. mendetik.

San Anton zubia

MAMES

AREATZA

San Anton zubian has dezakegu ibilbide edo paseo hau, Alde Zaharraren sarreran.

Goialdera begiratuta, Miribilla auzo modernoa ikusiko dugu, zeina antzinako meategi baten gainean baitago eraikita, lurpean nahiz aire zabalean ustiatzen zen meatzebarruti baten gainean. Auzoaren izenak, antza, “Mira a villa” (begiratu hiribildura) esaldian dauka jatorria.

Portuko kaiak

Jakina denez, Bilbao portua izan zen hiribildua baino lehen. Urazurrutiako, Martzanako, Mesedeetako, Erripako, Areatzako, Uribitarteko, Olabeagako eta abarretako kaiak eremu publiko atseginak dira gaur egun, baina, izenen bidez, garai latzagoak oroitarazten dizkigute, toki hauek bizitza ugariren arragoa eta salgaien zamaketa etengabeen gune izan zirelako.

Area tzako estalpeak

Zubiak itsasadarrean

Nerbioi-Ibaizabal itsasadarra ezin daiteke ulertu zubirik gabe. Bilboko ezkutuak berak zerbaitengatik darama sortzetiko zubia inskribatuta; hots, San Anton zubia ageri da ezkutuan, mende askoan itsasadarraren bi ertzak lotu zituen gune bakarra. Gaur, 14 zubik gurutzatzen dute itsasadarra, eta, datozen urteetan, beste hiru irekiko dira.

Trengeltokiak

Bilbao eta Bizkaia ezin daitezke ulertu, industria- eta meatze-jarduerak aintzat hartu gabe. Eta, jarduerok garatu ahal izateko, ezinbestekoak izan ziren hala itsasadarra, nola trenbideak, salgaien eta pertsonen garraiobide gisa. XX. mendearen hasierako Bilbon, bidaiariek zazpi geltoki zeuzkaten aukeran, treneko bidaia hasi edo amaitzeko. Iberiar penintsulan, beste hiri batek ere ez du kopuru hori gainditu.

Itsasadarrean Abandoibarrarantz eginez gero, gaur egun Bilbao Bizkaiko eta Euskadi osoko ikurra den txokora iritsiko gara, Guggenheim Bilbao museora, alegia. Duela hamarkada batzuk, Bilboko itsasadarra zuinkatzen zuten zerrategi garrantzitsu eta ederrenetako bat zegoen hortxe bertan: Egurren Konpainia.

Egurren Konpainiarko zerrategia

Concordia geltokia

Deustuko tigrea

Industria-eraikin bitxi hau, azken urteetan, Bilboren iragan industrialaren ikur ezagunenetako bat bihurtu da, eraikina benetan bereizten eta pertsonalizatzen duen ezaugarriari esker: dorretxoaren gainean, bederatzi metroko hormigoizko tigre ikaragarri bat dago.

Euskalduna ontziolaItsasmuseum

1900ean, Ontziak Eraikitzeko eta Konpontzeko Euskalduna Konpainia sortu zuten. Ontzigin tzan tradizio luzea zuen zonalde batean kokatu zuten enpresa, Olabeagatik hurbil, Dike Lehorrak konpainiak 1868an eraiki zituen instalazioak aprobetxatuz. Gaur egun, ontziolaren zati batzuk baino ez dira kontserbatzen; adibidez, 150 urte baino gehiago dauzkaten dike lehorrak, Ponpen Etxearen hondakinak eta Carola garabia. Hori guztia Itsasmuseum Bilbao museoaren parte da. Dikeetan, museoko ontzien bilduma ikusgai dago; bertan, Portu gangila ikus dezakegu, Bizkaiko Labe Garaietarako eraikitako lehenengo ontzia, edota Bilboko Athletic Clubek tituluak ospatzeko erabiltzen duen gabarra.

Paseoa, otordua eta kopa, Olabeagako kaian

Olabeagako kaia birmoldatuta dago, eta, orain, zaharberritutako tabernak eta lokalak daude bertan, giro ezin hobean goza dezagun marinel-gastronomiaz edo kopa batez.

Itsasmuseum eta Euskalduna jauregia

Zorrotzaurre: Deustuko kanala eta erribera

Aurreko mendearen 20ko hamarkadan, itsasadarrak Deustuko tartean beste trazadura bat behar zuela planteatu zen. 18 urtez (1950etik 1968ra bitartean) kanal bat irekitzen aritu ostean, lanak eten zituzten, lursaila egoera txarrean zegoelako. 2018an, azkenik, Zorrotzaurre izeneko eremua irla bihurtu zen, erabilera berrietara zuzendutako hirigintza-berroneratzean ipinita begiak, eraikin batzuk berrerabiliz izaera industrialari eusteko asmoz.

La CAROLA

Emakume izena duen garabia

Carola garabia Estatuan eraikitako potentzia handiko lehen garabia izan zen. 1954an instalatu zuten ontziolan, kroskoko elementuak edo makineria altxatu, mugitu edo iraultzeko eta eraikitze bidean zen ontzian jartzeko.

Carol Iglesiasen omenez jarri zioten Carola izena; hau da, Deustutik lantokirako bidean egunero-egunero ontziolatik igarotzen zen emakumearen omenez.

Itsasmuseum

Deustuko tigrea Dike Lehorrak

Zorro tzaurre

2. ibilbidea: Barakaldo eta Sestao

Factory

Towns

Barakaldo eta Sestao giltzarriak izan ziren Bizkaiko industrializazioaren historian. Iragan industrial horren aztarna atzematen da garai bateko sinbolo bilakatu diren eraikin eta txoko ugaritan.

Barakaldon, “Burdinaren aztarnen atzetik” ibilbide industrialaren bidez, hiriaren hirigintza- eta arkitektura-garapena eta ekonomiaeta industria-garapena ezagutuko dituzu.

Sestao a través de su ruta obrera “El Laberinto del Hierro: 5 kilometro langileen historian” langileen ibilbidearen bidez, Sestao industriala sortu zeneko bizipenen berri izango duzu: etxebizitzaren arazoak, laneko gatazkak, fabriken rola, hiriguneak... oroitzapenak, pertsonak, denbora eta historia islatzen dituen ondare material bat.

SESTAO La Naval Bizkaiko Labe Garaiak La Unión langileen etxebizitza

Ilgner eraikina

Desertuko geltokia

Barakaldora joateko, metroaren 2. linea (Munoa finka) nahiz Renferen aldirietako C1 eta C2 lineak (Lutxana eta Desertu-Barakaldo geralekuak) hartuta, Barakaldora hurbildu ahalko zara, “Burdinaren aztarnen atzetik” langileen ibilbidea egiteko; hala, toki enblematikoak ikusiko dituzu (besteak beste, itsasadarreko mea-zamalekuak, Orkonera-Lutxanako industriaondare higigarriaren gordailua eta Ilgner eraikina).

Renferen aldirietako C1 trenak Sestaoko eta La Iberiako geltokietara eramango gaitu. Gaur egun turismo-bulegoa den antzinako sorospen-gelatik has dezakegu langileen ibilbidea, oinez: “Burdinazko labirintoa” du izena ibilbideak, eta toki paregabeetara eramango zaitu (hala nola, langileen etxe zaharretara eta Bizkaiko Labe Garaietako 1. labe garaira).

Orkonera-Lutxana Bilduma

Gurutzetako metroa

Bilbora

Arrontegiko zubia

Itsasadarreko zamalekuak

Lutxanako geltokia

Munoa finka

Munoa finka

Munoa finka Barakaldoko jauregi burges bat da, Ricardo Bastida arkitektoak molde frantsesarekin birgaitu zuena. Ingeles erako lorategi batek inguratzen du jauregia, non aberastasun botanikoa nabarmentzen baita: tamaina handiko zuhaiztiak daude, ehun urtetik gorakoak, eta apaingarri ugari. Hemendik, Bilbotik bokaleraino ikusten da itsasadarra.

Lutxanako tren-geltokia. La Roblako trenbidea

La Roblatik Balmasedarako Ikatzaren Trenbide Elkarteak eraiki zuen 1902an, linearen azken geltokia izan zedin. Geltokiaren berezitasuneko bat da bide-zabalera desberdinak partekatu izana: bide estua eta zabalera iberikoa.

Horren ondorioz, baita kokapen estrategikoagatik ere, geltokia gune intermodal giltzarria bihurtu zen bidaiarien nahiz salgaien trafikorako, ezkerraldeko industria nagusietara (Sefanitrora edo Bizkaiko Labe Garaietara, adibidez) joan-etorriak egiteko.

Itsasadarreko mea-zamalekuak

Itsasadarreko zamalekuak garraiosistema konplexu baten azken kate-begia ziren, eta garraio-sistema konplexua zela diogu, burdina preziatua meatze-barrutietatik itsasontzietaraino iristea zuelako helburu, gero Europako herrialdeetara esportatzeko.

Hala, Barakaldoko zamalekuak dira Nerbioi-Ibaizabal itsasadarrean gaur egun ikus dezakegun zamaketa-kaien segidarik onena, eta ondarebalio handi-handiko paisaia osatzen dute.

Bilbao

Lu txanako geltokia

Munoa finka

Orkonerako zamalekua 1885

Orkonerako zamalekua 2024

GURE GOMENDIOA

La Unión langileen etxebizitza

2. ibilbidea: Barakaldo eta Sestao

Bizkaiko Labe Garaiak

SESTAO La Naval

Desertuko geltokia

BARAKALDO

Orkonera-Lutxana Bilduma

Gurutzetako metroa

tsasadarreko zamalekuak Ilgner eraikina

Arrontegiko zubia

Bilbora Lutxanako geltokia

Munoa finka

Munoa jauregia eta bertako lorategiak bisitatu ondoren, Pio Baroja kalea hartuko dugu, Andikollano kalera iristeko; han, “El Hogar Futuro” Etxe Merkeen Sozietate Kooperatiboaren 31 etxeetatik 12 daude, zeinak Bizkaiko Labe Garaietako langileen ekimenez eraiki baitziren.

Lutxana Mining kalearekiko bidegurutzean, Orkonera-Lutxana Industria Bilduma dago, Eusko Jaurlaritzaren industria-ondare higigarriaren gordailuaren egoitza berria.

Kale horrexek, halaber, Portuko dartsenarekin lotzen gaitu, itsasadarrera eta mea-zamalekuetara itzul gaitezen.

Orkonera-Lutxana

Bilduma A GOOD IDEA !

Orkonera-Lutxana Bilduma Eusko Jaurlaritzaren industria-ondare higigarriaren gordailua da. Industria-ondare higigarriaren bigarren bildumarik handiena da Estatuan. Lagin ikusgarri honek, dudarik gabe, atentzioa emango die bisitariei, zeinek, bisitarekin, Euskadiren historia industriala ezagutuko baitute.

Ilgner eraikina

Bizkaiko Labe Garaiek (BLG) Barakaldon ekoizpen-lanetarako erabili zituzten eraikinetatik gaurdaino iritsi den bakarra da.

1927an eraiki zuten, eta, gaur egun, BIC Bizkaia Ezkerraldea (Ezkerraldea Enpresak Garatzeko Zentroa SA) inkubagailuaren egoitza da.

1. labe garaia

Bizkaiko Labe

Garaietako 1. labe garaia

Bizkaiko Labe Garaiak burdingintzaenpresa Europaren hegoaldeko handiena izan zen XX. mendearen zati handi batean, baita Estatuko enpresarik garrantzitsuena ere, eta lantegi enblematiko hark gaur arte utzi duen ondare garrantzitsuena, zalantzarik gabe, 1. labe garaia da.

2005ean, Eusko Jaurlaritzak kultura-ondasun izendatu zuen katedral industrial hau, monumentu-kategorian. Ordutik, erakunde publikoak lanean ari dira, eraikina lehengoratzen eta balioa ematen. 17

“La Unión” langileen etxebizitza

Industrializazioan, etxebizitzaren arazoa latza izan zen. Iritsi berriei ostatu emateko premia hain zen handia eta denboran hain pilatua, ezen goi-mailako arazo bihurtu baitzen.

La Unión taldeko etxe merkeak 1922an eraiki zituzten, Santos Zunzunegi arkitektoak gidatuta. Ondare-balio handiko etxebizitzak dira; hortaz, 38. zenbakikoa bisitatzeko aukera izatea, dudarik gabe, aukera aparta da XX. mendeko familia langileen bizi-baldintzak ulertu eta ezagutzeko.

La Unión taldeko etxeak

Ilgner

3. ibilbidea. Portugalete, Santurtzi eta Zierbena

Itsasadarraren bokalea eta Abrako badia

Portugaletetik abiatuko gara, Bizkaiko industria-ondarearen adibide ezagun eta ikonikoenetako batzuk biltzen dituen hiribildua hori; bertan ditugu, besteak beste, Bizkaia zubia, Unescok gizadiaren ondare izendatu zuena, Burdinazko kaia (ingeniaritza-lan bikaina) edo Rialia museoa, Bizkaiko iragan industrial eta tsastarra hobeto ulertzen lagunduko digun bilduma ikaragarria. Santurtzira eta bertako tsas museora joango gara, eta, bide batez, Agurtza atunontzia bisitatuko dugu.

Halaber, gure marinel-izaera elikatzeko, Zierbenara hurbildu gaitezke, tradizio handiko arrantza-portua baitauka.

ABANTOZIERBENA

SANTURTZI

Santurtzi Itsas Museoa

Agurtza atunontzia

Burdinazko kaia

Bizkaia zubia - UNESCO

Hirigune historikoa

PORTUGALETE

Portugaleteko langileen ibilbidea

Rialia museoa

Galdameseko zamalekuak

Oinez ekin diezaiokegu ibilbideari, Portugalete eta Santurtzi lotuz.

Halere, garraiobide gehiago dauzkagu, bidea emango digutenak Bizkaiaren iragan industrialeko gune interesgarriak eta tokion eraldaketa ikusteko. Metroa erabil dezakegu, 2. lineak bi udalerriak lotzen dituelako; bestela, itsasadarra bokaleraino zeharkatzen duten itsasontzi turistikoak har ditzakegu.

Barakaldok eta Sestaok bezalaxe, Portugaletek langileen ibilbide industrial bat dauka. Ibilbideak hainbat interpretazio-taula dauzka han-hemen sakabanatuta, hiribildu jarrilleroaren historia industrial eta itsastarra azaltzeko.

langileen

Bisitatu Portugaleteko hirigune historikoa A GOOD IDEA !

Portugaleteko hirigune historikoak toki enblematikoa izaten jarraitzen du, eder-ederra, eta Erdi Aroko esentziari eusten dio oraindik orain. Hainbat garai eta moldetako monumentuak daude bertan; adibidez, Salazar sendiaren dorrea edo Victor Txabarriren jaiotetxea, zeinak monumentu bat ere baitauka, XX. mendearen hasierakoa. XX.

Rialia

Rialia industria-museoa toki zoragarrian dago, gure marinel- eta industriahistoria ulertzen lagunduko digun talaia batean.

Duela gutxi berritu ondoren, museoak iragan industrial eta itsastarra berreskuratu du, iragan horren berri emateko eta garapen hura posible egin zuten gizon-emakumeak omentzeko.

Itsasadarreko gasolinoak

Itsasontzi handiei Bilboren erdialderaino nabigatzen uzteak asko zaildu izan du itsasadarraren bi ertzen artean ibiltzea. Muga hori deuseztatze aldera, XV. mendetik arraunontziak ibili izan dira pertsonak ertz batetik bestera eramaten. Gero, gasolinazko motorrak etorri ziren aurraunontziak ordezkatzera, “gasolinoak”

Gaur egun, linea erregular bakarra dago, Portugalete eta Areeta auzo getxoztarra lotzen dituena.

Rialiatik abiatuta, La Canillako pasealekua hartuta, Bizkaia zubira iritsiko gara. Halere, Portugaleteko hirigune historikoa ikusteko baliatuko dugu aukera, kolorez, ondarez eta giro bikainez josita baitago, Euskadiko industria-ondarearen ikur dugun harribitxia ezagutu aurretik: Bizkaia zubia

Rialia

GURE GOMENDIOA

Portugaleteko

ibilbidea

Rialia

Bilbao

Barakaldo

Sestao

Portugalete

Santurtzi

Zierbena

Gasolinoa

Zierbenako portua

Portugalete

3. ibilbidea. Portugalete, Santurtzi eta Zierbena

Zubia, goitik

Ideia ona da zubiaren goialdean oinezkoentzat dagoen pasabidera igotzea eta, handik, itsasadarraren bokalearen panoramika zoragarria behatzea.

Bizkaia zubia

Portugalete eta Getxo udalerriak elkarlotzen ditu, zeinak Bilboko itsasadarraren alde banatan baitaude, bokaletik hurbil.

Zubi transbordadorea da, bidesariduna, eta ekimen pribatuz sortu, diseinatu eta eraiki zuten 1887tik 1893ra bitartean.

Bizkaia zubia ingeniaritzaren arloko artelantzat jotzen da. munduko lehenengo zubi transbordadorea izan zen, XIX. mendeko burdinaren arkitekturako eraikuntza bikainenetako bat. UNESCOk, 2006ko uztailaren 12an, gizadiaren ondare izendatu zuen erraldoi hau: euskal monumentu bati horrelako aitortza egin zaion lehenengo aldia izan zen, eta, Estatuan, industria-erako lehenengoa.

Burdinazko kaia

Euskadin, bi inguruabar giltzarrik jarri zioten bidea industrializazioari: batetik, Meatzaldean eduki fosforiko gutxiko burdina zegoen, Bessemer prozeduraren bidez altzairua eskuratzeko ezin hobea, eta, bestetik, Evaristo Txurruka ingeniariak burdinazko kaia/dikea eraiki zuen Portugaleten SANTURTZI

Santurtzi Itsas Museoa eta Agurtza atunontzia

Bizkaiko portuen artean, Santurtzikoa izan da baxurako arrantzara ontzi gehien bidali dituena.

Santurtzi Itsas Museoak Santurtzik itsasoarekin duen loturaren berri ematen digu, alderdi guztiei dagokienez: profesionala, soziala, kulturala eta aisialdikoa. Agurtza atunontzirako bisitarekin osatzen da esperientzia: gure kostetan geratzen diren arrantza tradizionaleko egurrezko azken ontzietako bat da.

Ibilbidean, ez dago Santurtziko portuan erretako sardinak dastatzea baino gauza hoberik, ezta, astia izanez gero, bertako itsas museoa bisitatzea baino gauza hoberik ere. Santurtzi Itsas Museoa

Bazkaldu aurretik bainu on bat hartzea proposatzen dizu Zierbenak

Tokiak xarmagarria izaten jarraitzen du, itsas zapore eta guzti: arrantzaeta laket-ontziak dauzka portuan atrakatuta, eta inguruko betiko jatetxe eta erretegiek brasan erretako arrainen lurrin zoragarria jariatzen dute.

Zierbenako portua

Bizkaia zubia, Portugaletetik

Sardina freskuek Santurtzin

Santur tzi I tsas Museoa

Agurtza atunontzia

Burdinazko kaia (Portugalete)

Bi ibaiertz... bi mundu 4. ibilbidea: Getxo eta Bertako Etxetzarrak

Industria-iraultzak, Bilboren eta itsasadarreko nahiz meatzari-eremuko langile-herrien fisionomia aldatzeaz gainera, aberastasun handia ekarri zuen. Ondorioz, burgesiak beste bizileku bat bilatu zuen, boterea ikusgai egiteko toki bat.

Hala, XIX. mendearen amaieran, penintsula osoko bizitegi-multzo garrantzitsuenetako bat sortu zen eskuinaldean: Areeta eta Neguri auzoak, Getxon. Han, jauregi ugari eraiki zituzten, lorategi zabalak zituztenak. Burgesia eta langile-klasea: mundu beraren bi aurpegiak.

Neguri Kirolportua Begoña lurmuturreko galeriak Portu Zaharra Algorta

Evaristo Txurrukaren kaia M

Bizkaia zubia - UNESCO

PORTUGALETE

GURE GOMENDIOA

Bilbotik bazatoz, hartu metroaren 1. linea, Areetako geralekuraino. Bizkaia zubiaren oinetara has dezakezu bisita, eta Evaristo Txurrukaren pasealekutik jarraitu, Areetako hondartzaraino; hor, kaien pasealeku polita hartu, eta zoaz

Arriluze Markesaren pasealekura, etxetzarrei begiratu bitartean, Begoña lurmuturreko galerietara iritsi arte.

Hor, geldiunea egin dezakezu Getxoko kirol-portuan, zerbait hartzeko. Gero, hartu metroa Neguriko geralekuan, edo, Algortako Portu Zaharrera iritsi bazara, igo herrira, Algortako geralekuan hartzeko.

Evaristo Txurruka ingeniaria

Bilbok, Bizkaiak eta Euskadik oro har sekulako zorra dute Evaristo Txurruka ingeniariarekin. Ingeniari ausart hau Bilboko Portuko Lanen Batzordeko arduradun gorena izan zen 1877tik aurrera, eta itsasadarra bideratzeko lanak gidatu zituen, Bizkaian historia osoan garatu diren ingeniaritza-lan handienetako bat.

Etxetzarrak

Etxetzarren paseoa kultura-ondasun izendatu zuten 2001ean, monumentu-multzoaren kategorian, eta Getxoko arkitektura burgesaren eraikinik esanguratsuenetako batzuk ikusteko aukera ematen du; eraikinak Areeta eta Neguri auzoen goieneko aldian eraiki zituzten, XIX. mendearen amaieran eta XX. mendearen hasieran.

Etxetzarren paseoa Algorta

Areeta

Bilbao eta itsasadarraren inguruko gainerako udalerriak ezin daitezke ulertu itsasadarraren nabigagarritasunik gabe, zaindu beharreko ondare-balioa hori.

Ge txoko e txe tzarrak

Arriluzeko itsasargia

Getxo

E. Txurrukari egindako monumentua Bilbao

4. ibilbidea: Getxo eta Bertako Etxetzarrak

Etxetzarren paseoa

Bilbora GETXO

Begoña lurmuturreko galeriak

Begoña lurmuturreko galeriak Horacio Etxebarrieta enpresaburu handiarenak ziren, eta, handik, Neguriren, portuaren eta, are, itsasadarraren beste aldeko burdin-meategien ikuspegiez gozatzen zuen Etxebarrietak.

Itsasora begirako galeria bat eraiki zuen, etxetik bertatik iristeko moduan, lanerako nahiz aisialdirako.

Negozioak okerreko bidetik joan zitzaizkionean, baina, galeriak hutsik geratu ziren, eta, Gerra Zibilean, bateria militar gisa erabili zituzten; ondorioz, asko suntsitu eta narriatu ziren, eta esparruko hainbat zati galdu (adibidez, luxuzko etxea eta lorategiaren zati handi bat). Zorionez, gaur egun bisita egin daiteke galerietara, eta babestuta daude, bai ondare-balioa dutelako, bai itsaslabarra oso modu eder eta enblematikoan menderatu zutelako.

Algortako Portu Zaharra

Marinel-herriek berezkoak dituzten egitura eta eraikuntzari jarraikiz, tabernaz, jatetxez eta giro bikainez betetako etxe tradizionalen multzo paregabea eskaintzen du, zoragarria. Iluntzean, ez egin uko pintxo edo txakolin on bati.

Algorta

Bizkaia zubia - UNESCO PORTUGALETE

Areeta

Neguri

Kirolportua

Begoña lurmuturreko galeriak

Portu Zaharra Algorta

Evaristo Txurrukaren kaia

Begoña lurmuturreko galeriak

Ereaga hondartza

Begoña lurmuturreko galeriak

5. ibilbidea: Meatzaldea: burdina eta mendia

5.a. Larreinetako Funikularra eta Zugaztietako meatzari-herrixka

Aurreko bi mendeetako meatzeustiapenek nortasun berezia eman zieten eskualdeko herrixkei, eta, gaur egun ere, nortasun hori atzematen dugu haien ohitura eta tradizioetan.

Halere, bada iragan horrek utzitako bestelako lorratzik ere: bisitariak zur eta lur uzten dituen paisaia lehengoratu bat dugu, benetan paregabea, eta, besteak beste, pieza bat: Larreinetako funikularra, ezinbestekoa.

PORTUGALETE

TRAPAGARAN SESTAO

La Escontrilla (funikularra)

Larreineta (funikularra)

Ekoetxea

Meatzaldea

Peñas Negras

Bilbotik, autoa hartuko ez baduzu, Renferen aldirietako C2 linea hartzea duzu onena, Trapagaraneraino. Geltokiko pasealekua hartu, N-634 errepideraino, eta igo Maiatzaren 1eko etorbidea, Axular kalearekiko bidegurutzeraino, zeina Jose Rufino Olaso kalean bukatzen baita. Kale horretan aurrera eginez, Funikular kaleraino iritsiko zara: hortxe izango duzu funikularra zain, Larreinetako herrixkara joateko.

Larreinetan, zoaz oinez Zugaztietaraino, edo, bestela, hartu autobus elektrikoa (lantzadera).

Trapagarango geltokia

Zugaztietako meatzari-herrixka

Larreinetako Funikularra

Larreinetako funikularra 1926an inauguratu zuten, Zugaztieta meatzariherrixka eta San Salvador del Valle (gaurko Trapagaran) elkarri lotzeko. Orain, 10 minutuan egiten da distantzia hori, baina, funikularra eraiki aurretik, ordu eta erdi behar izaten zen; hortaz, ezinbesteko elementu bihurtu zen Zugaztieta herrixkan bizi ziren meatzarientzat. Kulturaondasun izendatu zuten, monumentu-kategorian, eta, batez ere, balio historikoagatik eta eginkizun sozialagatik nabarmentzen da; dena dela, diseinuan egin zioten egokitzapena ere aipagarria da (pertsonak ez ezik mea eta ibilgailuak ere garraiatzeko prestatu zuten).

Funikular bitxi honek kable jarraituko “arrapala makur” automotor baten antza dauka, burdina garraiatzeko erabiltzen ziren haietako batena. Balio historikoa eta meatze-iraganaren ikur bihurtu den diseinua nabarmentzen zaizkio.

Bilbao

Larreinetako funikularra

Zugaztieta

Bilbora

Ekoetxea

5. ibilbidea: Meatzaldea: burdina eta mendia

5.a. Larreinetako Funikularra eta Zugaztietako meatzari-herrixka

PORTUGALETE

TRAPAGARAN SESTAO

La Escontrilla (funikularra)

Trapagarango geltokia

Larreineta (funikularra)

Zugaztietako meatzari-herrixka

Zugaztietako meatzari-herrixka

XX. mendearen hasieran, Meatzaldea (Trapagaran, Ortuella, AbantoZierbena eta Muskiz udalerriek osatzen dute) Europako meatzeustiategi handienetako bat bihurtu zen. Zugaztieta meatzari-herrixka monumentu izendatu zuten 2002an, eta meatze-jarduera biziak utzi digun ebidentzia ukigarri osoenetako bat da, oroitzapenezko toki bat, bisitariari XX. mendearen hasierako lan-, gizarteeta aldarrikapen-jarduera sutsu haren oihartzuna entzunarazteko gai dena. Zugaztieta da, zalantzarik gabe, Bizkaiko meatzaritza historikoaren auzorik adierazgarriena.

Peñas Negraseko labirintoa

Zugaztietara eta Euskal Herriko Meatzaritzaren Museora egindako bisita osatzeko, hurbildu zaitez Ekoetxea Meatzaldeara. Ingurunea interpretatzeko zentro bat da, eta, bertan, inguruak industria-jardueraren ondorioz izandako eraldaketaren gakoak azalduko dizkizute, ingurumenetik begiratuta. Bi egoitza dauzka: bata Gallartan dago, Bodovalleko meatze-hobien ondoondoan, eta bestea Peñas Negrasen dago, Zugaztietako meatzari-herrixkatik hurbil. Azken horretatik abiatuta, bada, gizakiak meatze-ustiapenaren ondorioz goitik behera eraldatutako paisaia ikusgarriaz gozatuko duzue.

Oso hemengo gastronomia

Enkarterri eskualdeak ezaugarri gastronomiko oso interesgarri eta propioak dauzka.

Geroago La Roblako tren-gidarien “putxerez” hitz egingo badugu ere, Zugaztietan nahitaezkoa da babarrunak “sakramentu” eta guzti jatea.

Elsa gaztandegia ere ezaguna da; Zugaztieta auzoan dago, eta, bertan, behi-esnearekin egindako gazta freskoak erosi ahalko dituzu zuzenean.

Ingurukoak dira, halaber, ardi-esnearekin egindako Karrantzana gaztak

Meatzari-herrixka izateaz gainera, Zugaztietak natura- eta paisaia-ingurune ikusgarria eskaintzen du. Meatze-ustiapena utzitakoan, lurpeko ura gainazalera atera zen, eta, gaur egun, mea-erauzketaren ondoriozko putzuak (Hostion, Blondis eta Parkotxa) laku zoragarriak dira, pasieran ibiltzeko eta naturaz gozatzeko apartak.

Meatzalde Goikoa parkea Eskulturen parkea

Zugaztietako ingurune ikusgarrian, Meatzalde Goikoa parkea / Eskulturen parkea dago.

Ibilbidean, artista ezagunen lanak daude; hala nola,

Gañan, Jose Antonio Legorburu, Mariemi Otaola, Victor Arrizabalaga eta Alex Morlotez.

Zugaztieta

hauenak: Nestor Basterretxea, Iñigo Arregi, Guillermo Olmo, Karmelo

Zugaztieta

5. ibilbidea: Meatzaldea: burdina eta mendia

5.b. Euskal Herriko Meatzaritzaren Museoa eta

Bodovalleko meatze-hobia

Europan burdina erauzteko erabiltzen ziren meategien artean, bigarren handiena zen Bodovalle: 50 kilometro tunel zituen zulatuta.

1983an amaitu zen ustiapena, eta, handik hamarkada batera, behin betiko itxi zuten.

Paradoxikoa den arren, Gallarta herrixka desjabetu eta eraitsitik geratu zen azken eraikina (hiltegia) bihurtu zen, gero, meatzari-familien ekimenez, gaur egun Euskal Herriko Meatzaritzaren Museoa dena (2001ean ireki zuten).

Gallarta Euskal

Herriko

SANTURTZI

Meatzaritzaren Museoa

PORTUGALETE

Ekoetxea Meatzaldea Bodovalle meatze-hobia

ABANTO-ZIERBENA

Duen kokalekua dela-eta, autoz etortzea da onena; horrela, Zugaztietako proposamenarekin konbinatu ahalko duzue ibilbidea, edo, bestela, Zierbenara joan eta bainu bat hartu, marinel-gutiziak jan aurretik.

Meatzaritzaren Museoa eta meategia hurbil daude; beraz, ibilbidea oinez egin daiteke.

Emakumeek, merezitako aitortzarik jaso ez badute ere, beren ekarpena egin zioten meatzaritzaren goraldiari: morrokotudak esaten zieten.

Euskal Herriko Meatzaritzaren Museoa

Euskal Herriko Meatzaritzaren Museoa Gallarta auzoko antzinako hiltegian dago, Concha II.a meategiak eratzen duen ebaki izugarriaren oinetara, eta Euskal Herriko meatzaritzaren historia azaltzen eta ezagutarazten dio jendeari, Meatzaritza Museoaren Kultur Elkarteko boluntario mea mendietan eta fabriketan urtez urte biltzen joan diren piezen, erreminten, makinen eta dokumentuen bilduma ikusgarriaren bidez. Museoak, halaber, Dolores Ibarruri Pasionariari eskainitako gune bat dauka, lider politiko hura Peñucas talde herrikoian jaio baitzen, Gallarta auzo abantoarrean, 1895ean.

Euskal Herriko Meatzaritzaren Museoaren ondoan, Concha II.a meategia ireki tzen da, Bodovalleko meatze-hobia. Bada, Euskadiko aire zabaleko ustiategirik handiena da, eta monumentu izendatu zuten 2011n. Bestetik, sekulako neurriak dauzka: 700 metroko perimetroa, 350 metroko diametroa eta 150 metroko sakonera dituen zulo bat da, kono alderantzizkatuaren i eta, beheko kotan, itsas mailaren azpitik 37 metrora dago.

Herriko

Bide berde honek 4 km inguru dauzka, Barakaldo eta Orkoneraren ingurua (Ortuell) lotzen ditu. Bidegorria Orkonerako meatze-trenbide zaharraren trazaduratik igarotzen da, Barakaldoko Retuertotik Zugaztietako meategietaraino (Trapagaran).

Ibilbidean, tunel ugari aurkituko dituzue; alabaina, argiztapena dute, eta tseden hartzeko tokiak dauzkate. Somorrostro bailararen ikuspegi zoragarriez gozatuko duzue.

Meatzaritzaren Museoa

Ugarte

Euskal

Meatzaritzaren Museoa

5.

ibilbidea: Meatzaldea: burdina eta mendia

5.b. Euskal Herriko Meatzaritzaren Museoa eta Bodovalleko meatze-hobia

Gallarta

Euskal Herriko

Meatzaritzaren Museoa

Ekoetxea Meatzaldea

Bodovalle meatze-hobia

ABANTO-ZIERBENA

GETXO PORTUGALETE SANTURTZI

Bilbora

Bodovalleko aire zabaleko meategia (Concha II.a)

Euskal Herriko Meatzaritzaren

Museoaren ondoan, Concha II.a meategia irekitzen da, Bodovalle meatze-hobia edo Concha 2.a izenekin ere ezaguna.

1971

“Aquel viejo Gallarta” liburuaren azala (egileak: Marta Zaldibar, Ricardo Santamaría eta José Mª García Lucio.

eraistea erabaki zuen, eta 225 familia baino gehiago derrigortu zituen lekualdatzera, lurpeko burdina erauzi ahal izateko.

1983an, ustiapena amaitu zen, 14 milioi metro kubiko lur zulatu ondoren (azken urteetan, 2 milioi tona karbonato ekoizten ziren urtean). Meategia 1993an itxi zuten. Europako bigarren burdina­ustiategi handiena izan zen. Orain, paisaia magiko bat ikusten dugu, meatze­iraganeko istorioak birsortzeko paregabea.

Aire zabaleko ustiategi handiena da Euskadin. 1968tik 1983ra bitartean, 14 milioi metro kubiko material induskatu ziren eremuan. Horretarako, lursailen jabea zen meatzekonpainiak Gallarta herri zaharra

2024

Paisaia sakon eraldatu zuen orbain ikusgarri horrek, zinez. Zuloa monumentu izendatu zuten 2011n, eta neurri ikaragarriak dauzka: 700 metroko perimetroa, 350 metroko diametroa eta 150 metroko sakonera dituen zulo bat da, kono alderantzizkatuaren itxura duena, eta, beheko kotan, itsas mailaren azpitik 37 metrora dago.

Bodovalle

6. ibilbidea. Barbadun eta Itsaslur: burdina, ura eta itsasoa

6.a. Burdina eta ura: Pobeñatik Kobaronerako bide berdea

Santiago bideak, Muskizetik igarotzen den tokian, Kantabriarekiko mugan, Bizkaiko kostaldeko paisaia ederrenetako batekin egiten du topo.

Eta, bidearen zati horretan, Itsaslurreko Bide Berdearen paraje ederra topatuko dugu: bere garaian mea-zamalekuen eremu izandakoa pasealeku atsegina da gaur.

Piquilloko Bide Berdea Ontonera (Kantabria)

Amalia-Vizcaína kaltzinazio-labeak

El Castilloko zamalekua

Mea-garbitegia

Campomar

Kobaron La Arena hondartza

MUSKIZ

Itsaslurreko Bide Berdea eta Pobeña-Kobaron meatze-hobia

Itsaslurreko Bide Berdeak meatze-trazadura zaharrak zeharkatzen ditu, inguruko meatzeustiategiei zerbitzu ematen zieten trazadurak.

Eremu hau, dudarik gabe, Bizkaiko meatzaritzaren paisaiarik adierazgarrienetako bat da, baita lurraldeak XIX. mendearen erdialdetik jasan zuen meatze-jarduera latzarena ere.

6. ibilbidea. Barbadun eta Itsaslur: burdina, ura eta itsasoa

6.b. Burdina eta ura: Barbadunen ibaiertzean

Abellanedako Batzar Etxea

Muñatoizko gaztelua

Barbadun ibaia

Sopuerta

Abellaneda

SOPUERTA

BILBAO MUSKIZ

Aldameneko Sopuertan dugu hurrengo geralekua. Abellanedako Batzar Etxean Enkarterrietako Museoa dago, zeinak eskualdeko ondare historiko, artistiko eta etnografikoa bildu, aztertu eta hedatzen baitu. Museoan, besteak beste, Bizkaiko industrializazioaren garaiko objektu asko, makineria, koadroak eta lanabesak daude.

El Pobaleko burdinola

Loizaga dorrea (Antzinako Autoen eta Auto Klasikoen Museoa)

Enkarterrietako Museoa

GALDAMES

Antzinako Autoen eta Auto Klasikoen Museoa (Loizaga Dorrea)

Loizaga auzoko gazteluak (Loizaga dorrea esaten zaio) automobil klasiko eta zaharren bilduma aparta dauka barruan, Rolls-Royce markako modelo gehien-gehienak dituen bakarra munduan.

Loizaga dorrea

El Pobaleko burdinola

Bizkaiko meatze-eremuaren bihotzean, Barbadun ibaiaren ertzean, El Pobaleko burdinola dago, XVI. mendetik duela ez asko arte burdina-minerala landu duen fabrika hidrauliko bat. Bada, minerala metal bihurtzen zuten bertan, eta askotariko erremintak egiten zituzten. Muñatoizko gaztelutik eskualdea menderatzen zuen leinu bandotarrak eraiki zuen, Salazar sendiak, eta 1965era arte ibili zen jardunean.

El Pobal museo bizia da, eta, erakustaldien eta bisita gidatuen eta guztiontzako moduko askotariko egitarauaren bidez, Bizkaiko industriaurreko bi jarduera garrantzitsuenak irudikatzen ditu: burdingintza eta errotagintza.

Muñatoizko gaztelua

XIV. mendetik XV. mendera luzatutako eraikuntza-prozesu luze baten emaitza da, eta Euskadi suntsitu zuten bandoen arteko gerren testuinguruan altxatu zuten. Bizkaiko arkitektura-ondarearen elementurik bikainenetako bat da, eta, beraz, monumentu-multzo izendatu zuten, bai balio historiko aparta duelako, bai kontserbatutako hondakinek kalitate handia dutelako.

Bide Berdea Burdin mendiak

Burdin Mendien Bide Berdeak antzinako trenbidearen 28 km inguruko trazadurari jarraitzen dio, eta, Barbadun ibaiarekin paralelo ia, Traslaviña eta Gallarta hiriguneak lotzen ditu. Gaur egun, oinez edo bizikletaz ibiltzeko prestatuta dago trazadura hori; malda leunak dauzka, bai eta bihurgune zabalak ere, eta, beraz, oso erosoa da, erraza. Ibilbidean, paisaia ikusgarriaren barruan, meatze-ustiategien hondakin ugari daude, bisitaria beste garai batera eramaten dutenak: errailek, garai batean, Bilboko portura eta altzairu-fabriketara minerala garraiatzeaz gainera, bidaiariak garraiatzeko trenen trafiko gutxi gorabehera erregularra jasaten zuten.

El Pobaleko burdinola

Muñatoizko gaztelua

Abellaneda

Traslaviña (Artzentales)

Gallarta

7.

Balmaseda eta La Encartada Fabrika-Museoa

Altxor bizi bat, bere gisakoen artean paregabea

Balmasedan, Balmasedako Historiaren Museoa, Aste Santuko Pasio Bizidunaren Interpretazio Zentroa eta San Severino eliza bisitatu ahalko dituzue.

Hurbil, La Encartada Fabrika-Museoa dago, garai batean txapelak fabrikatzen zituen lantegia museo bihurtuta.

Balmaseda

La Encartada Fabrika-Museoa

BILBAO

Balmaseda

GURE GOMENDIOA

Ibilbide hau ezin hobea da zeuen kabuz egiteko, Balmaseda harturik erreferentziazko tokitzat.

Horregatik, ibilgailu pribatua hartzea aholkatzen dizuegu, gero paseo txikiak eman ditzazuen oinez, paisaiari eta orain proposatuko dizkizuegun toki interesgarriei begira.

Ibilbideak egun osoa har dezake, baina merezi du inguruan nonbaiten bazkaltzeko geldiunea egitea. Putxera ezagunetan egindako babarrunak dira espezialitatea: Bilbao-La Robra (León) lineako makinistek putxerak deituriko lapikoak erabiltzen zituzten janaria prestatzeko.

Balmaseda eta

La Encartada FabrikaMuseoa

Ibilbidea Bizkaiko lehenengo hiribilduan hasten da, Balmaseda hiribilduan, hain zuzen ere. Han, La Encartada Fabrika jarri zuten martxan: indiano batzuek sortu zuten 1892an, eta 100 urtez ibili zen jardunean. Funtsean, artilea lantzen zuten, eta salgaiak egiten zituzten material horrekin (txapelak, bufandak, txanoak...).

Gaur egun, fabrika museoa da, eta makineriaren bilduma bikaina dauka erakusgai, oso kontserbazio-egoera onean.

Tren-gidariek putxerak izeneko lapikoak erabiltzen zituzten jatekoa prestatzeko, ikatza erabiliz, eta, gaur egun, babarrun gozo-gozoak “sakramentuekin” eta sekretuekin prestatzeko erabiltzen dira.

Ospakizun berezietan, kalera ateratzen dituzte ontzi deigarri horiek; halere, halakorik ikusteko aukerarik ez baduzu, lasai, inguruko edozein jatetxetan eskatu ahalko dituzulako babarrun zoragarri horiek.

8. ibilbidea. Karrantza eta Iparraldeko

Dolomitak

Kobazuloak, abentura eta Dolomitak

Karrantzako haranean murgilduko gara, eta, orain, beste esperientzia batzuk proposatuko dizkizuegu, Bizkaiko industria-ondarea ezagutzeko bidaldi honetan interesgarriak; oraingoan, proposamenen bat zertxobait urrunduko zaigu, baina, inguruan zabiltzatela aprobetxatuta, merezi du bertara joatea.

Pozalaguako kobazuloa Dolomiten

Fabrika-Museoa

KARRANTZA

GURE GOMENDIOA

Trenez joan gaitezke Abandotik, baina gero bisitatuko ditugun tokiak elkarrengandik pixka bat urrun daudenez, hobe da norberaren ibilgailuan joatea.

Hiru bide daude: Kadaguako korridoretik edo Muskiz-Sopuertatik, baina kostaldetik joatea da gomendagarriena.

A-8 autobidea hartuko dugu, Santanderrerantz, eta Colindresen irtengo gara; gero, N-629 errepidea hartuko dugu, Burgos-Logroño norabidean. Gibajara iritsitakoan, desbideratze bat ikusiko dugu ezkerraldean, Karrantzarako (C-630) bidean.

Dolomiten Museoa

Iparraldeko Dolomitak sozietatea 1947an sortu zuten, Bizkaiko industriako labe metalurgikoetarako oinarrizko material erregogorra ekoizteko (batez ere, Bizkaiko Labe Garaietarako).

Lehengaia dolomia zen, Pozalaguako eremutik aireko kable baten bidez jaisten zen mineral bat. Bada, erauzketa-lan horiexetan aurkitu zuten Pozalaguako kobazuloa, bere estalaktita eszentriko bereziekin.

Biañez auzoan dago. 55 espezietako animaliak daude bertan; batzuk zaurituta iritsi dira, beste batzuk legez kanpoko ehizaren xede izateagatik, beste batzuk partikularrek edo erakundeek lagata, eta beste batzuk ez direlako aske bizitzeko gai.

Gainera, parke tematikoa da, non, modu entretenigarri eta praktikoan, espezieen bilakaeraren berri ematen baitigute, saurio handien erreplika ia zehatzekin.

Oso abentura interesgarria familian gozatzeko.

Pozalagua

Munduan estalaktita eszentriko edo lore­itxurako gehien dituen kobazulo ikusgarria da, non estalaktitek irudi ederederrak sortzen baitituzte.

Barrualdera bisitak egin daitezke, eta kanpoaldea auditorium natural bat da, meatze­ustiapenaren ondoriozkoa; gaur egun, aire zabaleko jaialdiak egiten dira bertan.

Karrantzako harana

Pozalaguako kobazuloa

Karpin

Pozalaguako auditoriuma

Dolomiten Museoa

MUSEOAK

eta interpretazio-guneak

Hiri edo eskualde bateko ondare-sare guztia ezagutzeko modurik onenetako bat da museoetara joatea.

Hori dela-eta, industria-ondarearekin zerikusia

duten MUSEO eta museo-eremurik interesgarrienak ekarri dizkizugu hona. QR kodeen bidez, informazioa eskuratuko duzu, eta bisitak planifikatu.

Pozalaguako kobazuloa

Dolomiten Antzinako Museoa

Etxetzarren paseoa

Santurtzi Itsas Museoa eta Agurtza atunontzia

Larreinetako funikularra

Euskal Herriko Meatzaritzaren Museoa

Bodovalle meatze-hobia

El Pobaleko burdinola

Bizkaia zubia

UNESCO SOPUERTA

Loizaga dorrea (Antzinako Autoen eta Auto Klasikoen Museoa)

La Encartada Fabrika-Museoa

PORTUGALETE SANTURTZI

SESTAO

Rialia museoa

Bizkaiko Labe Garaiak

Ilgner eraikina

Arrontegiko zubia GETXO

OrkoneraLutxana Bilduma

Itsasmuseum

Guggenheim museoa

TOP IRON RIVER

GUGGENHEIM

MUSEOA

Bilbao Bizkaiaren industria-birmoldaketaren irudi ikonikoa da, hiria goi-mailako garaikidetasun arkitektonikora sartu zeneko ikurra.

Bizkaiaren bilakaera industrialaren motor giltzarrietako batera hurbiltzeko modua da, itsasadarraren ezkerraldeko paisaia eta giza nortasuna markatu dituen toki bat.

ITSASMUSEUM

Aspaldi, Euskalduna ontziola zegoen orain museoak hartutako tokian, eta Bizkaia itsasoarekin lotzen duen historia luzea jasotzea da museoaren helburua.

Kanpoko zabaldegian, Carola garabi gorria zain duzu.

Itsasadarraren eskuinaldeko paseo zoragarri honetan, industria sortu zuen burgesiaren bizileku izandakoak ikusiko dituzue.

Urak mugitutako burdinola zahar bat birsortzen du instalazio honek, eta jendeari irekita dago. Burdinolak XVII. mendean bizi izan zuen goreneko unea, eta 1965era arte egon zen jardunean. Ikusgai dagoen makineria XIX. mendekoa da.

TOP izendatu ditugu, Bizkaiko industria-ondarea ezagutzeko ibilbidean elementurik interesgarrienetakoak direlako. Inguruan, abentura mordoa, eskaintza gastronomiko oparoa eta gozatzeko moduko toki interesgarri ugari pilatzen dira. Ezinbestekoen artean sailkatu ditugu: apuntatu, eta, etxera itzultzen zarenean, kontatu.

ITSASADARREKO ZAMALEKUAK

Itsasadarraren ertzean oraindik orain zutik dauden egurrezko eta metalezko egitura konplexu hauek, eskultura erraldoi gisara, mea itsasontzietan zamatzen zuteneko garaira garamatzate.

UNESCOk munduko ondare izendatu zuen, eta Bizkaiko industria-ondare guztitik gehien ezagutzen den erreferentea da gaur, itsasadarraren ertz batetik bestera igarotzeko pasabiderik ohikoena izateaz gainera.

Nahitaezkoa, Bizkaiko meatzeiraganaren ibilbide historikoa museo gisara ezagutzeko.

LA ENCARTADA FABRIKA-MUSEOA

Faktoria honetan, txapelak eta artilezko produktuak fabrikatzen zituzten, eta ia-ia bere horretan heldu da gaurdaino. Bisitatzeko gomendagarria benetan.

Iraganean, meatzariak bizi ziren herrixka bitxi, berezi eta tipiko honetan; gaur egun, aisialdirako eta ostalaritzarako toki aparta da, batez ere babarrunengatik ezaguna.

INFOPRAKTIKOA

Itsasmuseum. Alfonso XII.aren uretaratzea

BILBAO TURISMOA www.bilbaoturismo.net

BIZKAIA TURISMOA www.visitbiscay.eus

EUSKADI TURISMOA www.turismo.euskadi.eus

TURISMO-BULEGOAK

BILBO

BILBO TURISMOA

Plaza Biribila 1, Terminus eraikina 944 795 760

Mazarredo zumarkalea 66 (Guggenheim Bilbaoren ondoan)

Aireportua 944 031 444

BIZKAIA

BAKIO

946 193 395 · www.bakio.eus

BALMASEDA - ENKARTUR 946 802 976 · www.visitenkarterri.com

BERMEO 946 179 154 · www.bizibermeo.eus

DURANGO

946 033 938 · www.turismodurango.net

ELORRIO 946 820 164 · www.elorrioturismo.eus

GERNIKA-LUMO

946 255 892 · www.gernikainfo.eus

GETXO

944 910 800 · www.getxo.eus/turismo

ITG - Informazio Turistikoko Gunea

Martxotik abendura · 615 75 62 90

GORLIZ

946 774 348 · www.visitgorliz.eus

KARRANTZA-HARANA

946 806 928 · www.karrantza.org

LEKEITIO

946 844 017 · www.lekeitioturismo.eus

MUNDAKA

946 177 201 · www.mundakaturismo.com

ONDARROA

946 831 951 · www.ondarroa.eus

URDUÑA

945 384 384 · www.ordunaturismo.com

OROZKO

946 122 695 · www.gorbeiaeuskadi.com

PLENTZIA

946 774 199 · www.visitplentzia.com

PORTUGALETE 944 729 314 · www.portugalete.org

SANTURTZI

944 839 494 · www.visitsanturtzi.eus

SESTAO

944 070 985 · www.sestao.eus

SOPELA

944 065 519 · https://turismo.sopela.eus/

ZIERBENA (La Arena)

662 547 468 · www.zierbena.net (urtaroaren arabera/aldizka irekitzen da)

GARRAIOA

AIREPORTUA

Bilbo-Loiu · 913 211 000 (AENA) www.aena.es/es/bilbao.html

ITSAS BIDAIAK ETA FERRYA

Bilbo-Portsmouth ferrya 902 108 147 www.brittany-ferries.es

TRENAK

RENFE. Abandoko Indalecio Prieto geltokia Plaza Biribila 2

Bezeroei laguntzeko tel. ADIF 912 432 343

Bezeroei laguntzeko tel. RENFE Bilbo 944 879 222

Bezeroei laguntzeko tel. RENFE 912 320 320 www.renfe.com / www.adif.es

EUSKOTREN

Bezeroei laguntzeko tel. 944 333 333 www.euskotren.eus 944 019 900

FEVE. La Concordia geltokia

Bailen kalea 2

AUTOBUSAK

Bilbao Intermodal (autobus-geltokia)

Gurtubai 1 · 944 395 077 · www.bilbaointermodal.eus

Bilbobus (udal-autobusak)

946 855 000/ 944 790 981 www.bilbao.net/bilbobus

Bizkaibus (autobusak, probintzia eta aireportua)

946 125 555 www.bizkaia.eus

BILBOKO METROA

946 855 000 www.metrobilbao.eus

TRANBIA

944 333 333 www.euskotren.eus

TAXIAK

Radio Taxi Bilbao 944 448 888 www.taxibilbao.com

Tele Taxi 944 102 121 www.teletaxibilbao.com

Radio Taxi Nervión

944 269 026 www.radiotaxinervion.com

Getxon:

BIZKAITAXI

www.bizkaitaxi.eus / 94 491 53 53

GETXOBIZI

www.nextbike.es 900 29 35 51

BIZIKLETAK ALOKATZEKO ZERBITZUA

Bilbaobizi

946 564 905 www.bilbaobizi.bilbao.eus

OROKORRA

LARRIALDIAK 112

INFORMAZIO OROKORRA 010 (Bilbo udalerri barruko deietarako) 944 010 010 (Bilbo udalerritik kanpoko deietarako)

KIDEGO KONTSULARRAREN BULEGOA 944 706 426

HERRITARREN ARRETA BILBOKO UDALA 944 204 200

ERREPIDEEI BURUZKO INFORMAZIO OROKORRA 011

GALDUTAKO GAUZAK 944 204 981 / 944 205 000

OSTATUAK

NEKATUR/LANDA-OSTATUAK 943 327 090 www.nekatur.net 946 870 402 (Ihobe) · www.ekoetxea.eus

HOTELEN ELKARTEA www.destinobilbao.com

XARMA, Euskal Herriko ostatu xarmagarrien elkartea www.xarmahotels.com

BILBOKO MUSEOAK

GUGGENHEIM BILBAO MUSEOA

www.guggenheim-bilbao.eus 944 359 000

ARTE EDERREN MUSEOA

www.bilbaomuseoa.eus 944 396 060

ARTE SAKRATUAREN MUSEOA

www.bilbaomuseoa.eus 944 320 125

ITSASMUSEUM BILBAO

www.itsasmuseum.eus · 946 085 500

ASTE SANTUKO PASIO IRUDIEN MUSEOA

www.museodepasosbilbao.com · 944 150 433

BILBOKO ZEZEN MUSEOA

www.bilbaomuseoa.eus 944 448 698

MUSEO VASCO / EUSKAL MUSEOA

www.euskalmuseoa.eus 944 155 423

BERREGINEN MUSEOA

www.bilbokoberreginenmuseoa.eus/es 946 790 255

ATHLETIC CLUB MUSEOA

www.sanmames.athletic-club.eus/museo 944 661 100

EUSKARAREN ETXEA

www.euskararenetxea.eus · 944 028 081

ARKEOLOGIA MUSEOA

www.bizkaikoa.bizkaia.eus 944 040 990

BIZKAIKO MUSEOAK

KOSTALDEAN

ARRANTZALEEN MUSEOA (Museo del Pescador) Bermeo www.bizkaikoa.bizkaia.eus 946 881 171

BUTROIKO PLENTZIA MUSEOA

Plentzia www.museoplentzia.org· 94 677 37 25

RIALIA INDUSTRIA-MUSEOA

Portugalete www.portugalete.org/ES-ES/RIALIA 944 729 200

SANTURTZI ITSAS MUSEOA www.visitsanturtzi.eus · 944 839 494

AGURTZA ONTZI-MUSEOA www.visitsanturtzi.eus · 944 839 494

BIZKAIA ZUBIA

Areeta Getxo) /Portugalete www.puente-colgante.com 944 801 012

PUNTA BEGOÑA GALERIAK

Getxo - www.puntabegonagetxo.eus

URDAIBAI BIRD CENTER

Gautegiz-Arteaga · www.birdcenter.org 699 839 202

EKOETXEA URDAIBAI

Busturia www.ekoetxea.eus · 946 051 275

TXAKOLINGUNEA - TXAKOLINAREN MUSEOA

Bakio www.bizkaikoa.bizkaia.eus/txakolingunea · 946 028 513

SANTA KATALINA ITSASARGIA

Lekeitio www.lekeitioturismo.eus/es · 946 844 017

BARRUALDEAN

SIMON BOLIVAR MUSEOA

Ziortza-Bolibar www.simonbolivarmuseoa.com 946 164 114

DURANGOKO ARTE ETA HISTORIA MUSEOA

Durango www.durangomuseoa.eus 946 030 020

ENKARTERRIETAKO MUSEOA

Sopuerta www.enkarterrimuseoa.eus 946 504 488

EL POBALEKO BURDINOLA

Muskiz www.bizkaikoa.bizkaia.eus 629 271 516

EUSKAL HERRIA MUSEOA

Gernika-Lumo · www.bizkaikoa.bizkaia.eus · 946 255 451

GERNIKAKO BAKEAREN MUSEOKO FUNDAZIOA

Gernika-Lumo · www.gernika-lumo.eus 946 270 200

GERNIKAKO BATZAR ETXEA

Gernika-Lumo · www.gernika-lumo.eus 946 270 200

BASONDO

Urdaibaiko basafaunaren aterpea (Kortezubi) www.basondo.com · 946 254 436

MEDIZINAREN ETA ZIENTZIEN HISTORIAREN EUSKAL MUSEOA, “JOSE LUIS GOTI”

Leioa · www.ehu.eus · 946 012 000

OROZKOKO MUSEOA

Orozko www.orozkomuseoa.eus 946 339 823

EUSKAL HERRIKO MEATZARITZAREN MUSEOA

Gallarta · www.meatzaldea.eus 946 363 682

BALMASEDAKO HISTORIAREN MUSEOA

Balmaseda · www.visitenkarterri.com · 946 802 976

LA ENCARTADA FABRIKA MUSEOA

Balmaseda www.bizkaikoa.bizkaia.eus · 946 800 778

VALENTÍN DE BERRIOTXOA MUSEOA Elorrio www.visitelorrio.com 946 820 164

LOIZAGA DORREA. ANTZINAKO AUTOEN ETA AUTO KLASIKOEN MUSEOA

Galdames · www.torreloizaga.com · 672 248 759

BURDIN HESIAREN OROIMENAREN MUSEOA Berango www.cinturondehierro.eus · 946 682 143

ANTZASTI MUSEOA

Dima · Artaun auzoa 35, 48141, www.antzasti.eus · 628 32 22 75 MUSEO DE ORDUÑA / URDUÑA HIRIKO MUSEOA Urduña orduñahiria.org 635 751436

KARPIN FAUNA, BASAFAUNAREN HARRERA-ZENTROA Karrantza www.bbkkarpinfauna.eus 946 107 066

HONTZA MUSEOA FUNDAZIOA. Mañaria · www.hontzamuseoa.eus 946 216 555 IZENADUBA BASOA Euskal mitologia-parkea. Olentzeroren etxea Mungia · Landetxo Goikoa baserria www.izenaduba.com · 946 740 061

DOLOMITAS FABRIKA MUSEOA Karrantza · www.visitenkarterri.com · 946 806 928

KONTZEJU ZAHARRA INTERPRETAZIO-ZENTROA Markina Xemein www.leaartibaiturismo.com/es/hacer/detalle/ kontzeju-zaharra 618 595 593 MUÑATOIZKO GAZTELUA Muskiz · www.visitenkarterri.com 629 271 516

ANGURRETA HARROBIA ARTE ESPAZIOA Mañaria · angurreta@gmail.com

NATURAGUNEAK

URDAIBAIKO BIOSFERAREN ERRESERBA www.urdaibai.eus Tel.: 94 403 23 60 946 870 402 (Ihobe) www.ekoetxea.eus

GORBEIAKO NATURA-PARKEA 946 122 695 www.gorbeiaeuskadi.com

URKIOLAKO NATURA-PARKEA 946 814 155 · www.urkiola.net

ARMAÑONGO NATURA-PARKEA 946 560 079 · www.visitenkarterri.com

POZALAGUAKO KOBAZULOA www.cuevadepozalagua.eus SANTIMAMIÑEKO KOBAZULOA santimamiñe.com

OMAKO BASOA www.bizkaia.eus/es/web/bosque-oma-basoa