Τάθεο Τζόθαο ηνπ Γηώξγνπ Σαθειιαξόπνπινπ
εθεκεξίδα Ληβάδη Οιύκπνπ, ηεύρνο Ννεκβξίνπ 1973 θωηνγξαθίεο από ην αξρείν ηνπ Εμωξαϊζηηθνύ Σπιιόγνπ Ληβαδίνπ ειεθηξνληθή επεμεξγαζία: Γηάλλεο Γαδέηεο
Ζ θσηνγξαθία είλαη από ην αξρείν ηνπ Δμσξατζηηθνύ πιιόγνπ Ιηβαδίνπ. Όπσο δηαβάδνπκε ζηελ εθεκεξίδα Ληβάδη (αξηζκ θύιινπ 9 – Ιαλνπάξηνο 2006) ε θσηνγξαθία είλαη ηνπ 1906 πεξίπνπ θη αλάκεζα ζ απηνύο πνπ θσηνγξαθίδνληαη είλαη θαη κεξηθνί «θιέθηεο» θάπνηνη από ηνπο νπνίνπο πνιέκεζαλ ζην πιεπξό ηνπ Παύινπ Κειά. Από αξηζηεξά πξνο ηα δεμηά Επάλω ζεηξά: ΘΗΣΟΤΙΖ ΓΗΩΡΓΟ (Θαξαγηάλλεο), ΦΑΘΑΙΖ ΥΑΡΑΙΑΚΠΟ, ΘΗΣΟΤΙΖ ΘΩΣΑ (Πηηζηάβαο), ΓΘΡΟΤΛΣΕΑ ΘΩΣΗΟ, ΠΔΕΖ ΚΗΥΑΙΖ (Σζίηαο), ΓΑΙΑΛΟ (αξαθαηζάλνο) Μεζαία ζεηξά: ΑΛΣΩΛΖ ΛΣΑΚΠΟ, ΑΙΑΒΑΣΖ ΑΥΗΙΙΔΑ, ΣΑΘΖ ΚΠΟΤΗΑ (Θνπινύζεο Κάξαο), ΠΔΡΓΗΘΖ ΑΛΣΩΛΖ, ΣΗΟΘΑ ΛΗΘΟΙΑΘΖ (Θαξαληίλαο) Κάηω ζεηξά: ΑΙΑΒΔΡΖ ΓΗΩΡΓΟ (θξαηάεη ηνλ κηθξό αιαβέξε Γηάλλε, κεδέ), ΑΙΑΒΑΣΖ ΓΗΑΛΛΖ (Γθηδνγηάλλεο), ΚΠΑΛΑΑ ΘΩΣΑ, ΚΠΑΡΚΠΔΡΖ
Τάθεο Τζόθαο (εθεκεξίδα Ληβάδη Οιύκπνπ, ηεύρνο Ννεκβξίνπ 1973) Υηιηνεηπώζεθε ην ηξαγνύδη ηεο «θνπζηαλέια κε γαδί» πνπ «Σάθεο Σζηόθαο ηε θνξεί» θαη αζθαιώο όινη ην γλσξίδνπλ. Δθείλν όκσο πνπ κέλεη άγλσζην γηα ηνπο πεξηζζόηεξνπο είλαη ε εζληθή δξάζε ηνπ Σζηόθα θαη ην νηθηξό ηνπ ηέινο. Ο Σάθεο Σζηόθαο πνπ γελλήζεθε ζην Ιηβάδη ην 1870, δελ ήηαλ κόλν ιεβεληόπαηδν θαη θινγεξόο παηξηώηεο, αιιά ηίκηνο θαη πνλόςπρνο. Βνεζνύζε ηνπο θησρνύο θαη πξνζηάηεπε ηα ρσξηά θαη ηνπο θηελνηξόθνπο από ηνπο ιεζηέο. Γη' απηό όπσο αλαθέξεη ν πξόμελνο ηεο Διιάδαο ζηα έξβηα, πνπ είρε ηελ έδξα ηνπ ζηελ Διαζζόλα, Α. Δλπάιεο, όια ηα ρσξηά «εππξόζδεθηα» ηνλ δέρνληαλ θαη ζαλ παηέξα ηνπο ηνπ ιέγαλε ηα παξάπνλά ηνπο. ε όινπο καο είλαη γλσζηό όηη πξν ηεο απειεπζεξώζεσο δξνύζαλ ζε δηάθνξα κέξε ηεο ηνπξθνθξαηνύκελεο Διιάδνο αληάξηηθα ζώκαηα, πνπ γηα κελ ηνπο Σνύξθνπο ήηαλ ζπκκνξίεο, γηα καο όκσο ηνπο Έιιελεο νη απνηεινύληεο απηά εζληθνί ήξσεο πνπ ζπζηάζηεθαλ γηα ηε ζσηεξία ηεο παηξίδνο καο. Έηζη ζπλαληνύκε ζηελ αξρή ηνπ αηώλα καο, δειαδή κέρξη ην 1912, ζηελ πεξηνρή ηνπ Οιύκπνπ ηνλ νπιαξρεγό Κηράιε Καηαπά ή αεηόλ ηνπ Οιύκπνπ, όπσο ηνλ ιέγαλε γηαηί δηεθξίλεην γηα ηελ αλδξεία, εμππλάδα θαη γξεγνξάδα, ηνπο Εάθαλ θαη Θάλνλ ζην λνκό Θνδάλεο θαη πνιινύο άιινπο. Από κηαλ αλαθνξά πνπ έζηεηιε ν πξόμελνο Δλπάιεο ζην Τπνπξγείνλ Δμσηεξηθώλ ζηελ Αζήλα, ζηηο 29 /1/1927, αξηζκόο πξσηνθόιινπ 41, καζαίλνπκε όηη ζηελ επαξρία Διαζζόλαο ν Σάθεο δηαηεξνύζε κηθξή αληάξηηθε νκάδα, ε νπνία ππάγνληαλ ζην ειιελνκαθεδνληθό ζώκα, ππό ηνλ αξρεγό Κηράιε Καηαπά, πνπ είρε ηελ έδξα ηνπ ζηελ Θαηεξίλε. Ζ νκάδα ηνπ Σζηόθα απνηεινύληαλ από 5 – 8 άλδξεο, κεηαμύ ησλ νπνίσλ ήηαλ θαη ν Λάζνο Γηάλλε Γακαιήο. Ο Σάθεο, σο καο ιέγεη ην ίδην έγγξαθν, έκαζε όηη πνιινί άληξεο από ηα αληάξηηθα ζώκαηα θαη ιεζηνζπκκνξίεο, πξνβαίλνπλ ζε βηαζκνύο θαη ιεζηείεο, θπξίσο εηο βάξνο θηελνηξόθσλ. Σνπο εηδνπνίεζε όηη ηνπο απαγνξεύεη λα δηαπξάμνπλ ηέηνηεο πξάμεηο θαη όηη ελ ελαληία πεξηπηώζεη ζα ηνπο πξνζβάιιεη. Όηαλ ζηηο 27 Ηαλνπαξίνπ 1907 επξίζθεην θνληά ζηε κάληξα ηνπ Βεξδηθνπζηώηε Θνθνξάβα, άθνπζε ππξνβνιηζκνύο πνπ πξνέξρνληαλ από ηελ ζπκκνξία ηνπ Εαξθάδα, πνπ πήγαηλε λα ιεζηέςεη ηνπο βνζθνύο. Ακέζσο επηηέζεθε θαη απνηέιεζκα ηεο ζπκπινθήο ήηαλ ν θόλνο ηνπ Εαξθάδα, πνπ θαηήγεην από ην ρσξηό Καθξαλαίνη ηεο επαξρίαο Γξεβελώλ θαη ε δηάιπζε ηεο ζπκκνξίαο.
Ο απηόο πξόμελνο αλαθέξεη από ηελ Διαζζόλα ζην Τπνπξγείν Δμσηεξηθώλ ηελ 17/2/1907, όηη ν Σάθεο θαηεδίσμαλ ηνπο ιεζηάο πνπ απήγαγαλ από ην Γξηάλνβνλ ηνλ Κήηξν Εηώγα κε απνηέιεζκα λα θνλεύζεη έλαλ από απηνύο θαη λα απειεπζεξώζεη ηνλ Κήηξν. ην ίδην έγγξαθν ν πξόμελνο νκηιεί γηα ηελ αγάπε πνπ ηξέθνπλ νη ρσξηθνί γηα ηνλ Σάθε. Όκσο όπσο ζρεδόλ όινη νη έμππλνη δξαζηήξηνη θαη θαινί άλζξσπνη, έηζη θαη ν Σζηόθαο είρε ηνπο ερζξνύο ηνπ, νη νπνίνη ηνλ θζνλνύζαλ. Θαη ν θζόλνο απηόο ζηάζεθε κνηξαίνο γηα ηνλ Σζηόθα. Παξαζέηνκελ ακεηάβιεηνλ ηελ αλαθνξά ηνπ πξνμέλνπ εξβίσλ Δλπάιε, πνπ πεξηγξάθεη ηνλ ηξαγηθό ζάλαην ηνπ Σάθε Σζηόθα θαη ηνπ ζπληξόθνπ ηνπ Γακαιή.
Πξνμελείν ηεο Διιάδνο ελ εξβίνηο εδξεύνλ ελ Διιαζζόλη αξηζκόο 150 Τπνπξγείνλ Δμσηεξηθώλ αξηζκόο πξσηνθόιινπ 1544 ειήθζε ηε 18 Απξηιίνπ 1907 ελ Διιαζζόλη ηε 11 /4/1907 πξνο ηνλ επί ησλ Δμσηεξηθώλ Τπνπξγείνλ. Ιακβάλσ ηελ ηηκήλ λα αλαθέξσ ησ ζεβαζηώ Τπνπξγείσ όηη ρζεο ηελ πξσίαλ εθ ηεο από Διαζζόλνο εηο Ιηβάδηνλ νδνύ θαη επί δίσξνλ πεξίπνπ εληεύζελ απόζηαζε επξέζεζαλ δύν πηώκαηα θαη πάξα απηνίο ηξία άιια όπια γθξα. Σα πηώκαηα ηαύηα δηαηαγή ησλ Αξρώλ, εθνκίζζεζαλ πεξί ην εζπέξαο εληαύζα, αλαγλσξηζηεθαλ δε σο αλήθνληα εηο ηνλ Σάθε Σζηόθα, εθ Ιηβαδίνπ θαη εηο ηνλ Λάζνλ Γηάλλε Γακαιή, σζαύησο εθ Ιηβαδίνπ θαηαγόκελνλ, αιιά δηακέλνληα θαηά ηα ηειεπηαία έηε ελ Θεζζαιία. Δπί ηνπ πξώηνπ αλεπξέζε έγγξαθνλ ηνπ αξρεγνύ Καηαπά, πηζηνπνηνύλ όλησο όηη ν θνλεπζείο ππεξέηεζε πξν ηηλώλ κελώλ ππό ηαο δηαηαγάο απηνύ. Γελ εμεθξηβώζε έηη ηίλεο ήζαλ νη δξάζηαη ησλ θόλσλ ηνύησλ, κόλνλ δη εηθαζίαλ γίλνληαη επ απηώλ θαη σλ δελ απνθιείεηαη θαη ε πξνζσπηθή εθδίθεζεο δηόηη ν εηο ησλ θνλεπζέλησλ είρε ην πξόζσπνλ θξηθσδώο παξακεκνξθσκέλνλ, όπεξ δύλαηαη λα ζεσξεζεί σο εθδήισζηο κίζνπο θαηά απηώλ, θαζώο δε βεβαηνύηαη, ν Σάθεο νύηνο είρε ακείιηθηνπο ερζξνύο ελ Ιηβαδίσ, ηνπο νπνίνπο πνιιαπιώο έβιαςελ. Γλσζηόλ είλαη σζαύησο όηη νη νπαδνί απηνύ ήζαλ ηξεηο, αγλνείηαη δε ε ηύρε ησλ ινηπώλ δύν. Πεξί απηνύ είρνλ πιεξνθνξίαο όηη κεηαβάο πξν ηηλνο εηο Ιάξηζαλ εμήιζελ εθ λένπ, όπσο ζπλελσζεί κεηά ησλ ζπληξόθσλ ηνπ κε ειιελνκαθεδνληθόλ ζώκα, αιιά άγλσζηνλ ηίλσλ έλεθα ιόγσλ απνκαθξπλζείο απηνύ, δηέκελελ ελ ηε πεξηθέξεηα ηαύηε πξόβαο κάιηζηα θαη εηο εθβηάζεηο, ηδία θαηά αλζξώπσλ αλεθόλησλ εηο ηελ κνλήλ ηνπ Αγίνπ Αλησλίνπ. Δππεηζέζηαηνο ν πξόμελνο Α ΔΛΤΑΙΖ
Δθ ηεο επηζηακέλεο εξεύλεο ηνπ εκπηζηεπηηθνύ θαθέινπ ηνπ ειιεληθνύ πξνμελείνπ εξβίσλ, μερώξηζα 6 έγγξαθα ηα νπνία αλαθέξνληαη ζηε δξάζε ηνπ Σάθε ΣζΗόθα. Δηο ηα 4 ζεκεηώλεηαη απιά ην όλνκα Σάθεο ελώ εηο ηα ππόινηπα δύν έγγξαθα ην νλνκαηεπώλπκν Σάθεο Σζηόθαο. Κνπ εγελλήζε επζύο εμ αξρήο ε ππόλνηα όηη πξόθεηηαη γηα δύν δηαθνξεηηθά πξόζσπα, κε ην ίδην όλνκα, πνπ αλήθαλ ζην έιιελνκαθεδνληθό ζώκα ηνπ Κηραήι Καηαπά. Απηή όκσο δηαζθεπάζηεθε από ην γεγνλόο όηη ζε θακία αλαθνξά ηνπ πξνμέλνπ πξνο ην ππνπξγείν, πνπ γξάθηεθε κεηά ην ζάλαην ηνπ Σζηόθα, αλαθέξεηαη ην όλνκα Σάθεο. Δπνκέλσο ν Σάθεο ήηαλ έλαο, δειαδή ν Σάθεο Σζηόθαο. Οη δύν ππαηληγκνί ηνπ πξόμελνπ όηη ν Σάθεο έβιαςε ην κνλαζηήξη ηνπ Αγίνπ Αλησλίνπ θαη ηνπο ζπκπαηξηώηεο ηνπ ζην Ιηβάδη, νη νπνίνη πηζαλόλ λα ηνλ δνινθόλεζαλ, δελ επζηαζνύλ θαηά ηε γλώκε κνπ, αιιά νθείινληαη ζε εζθαικέλεο πιεξνθνξίεο ηνπ πξνμέλνπ. Σν πξώην ζθέινο ηνπ ππαηληγκνύ ηνπ θαηαξξίπηεηαη από ηα έγγξαθα θαη θπξίσο από ην ππ αξηζκ εκπηζηεπηηθόλ 612 ηηο 17/2/1907, ζην νπνίν ηνλίδεηαη όηη ηα ρσξηά σο πξναλέθεξα ππνδέρνληαλ ηνλ Σάθε Σζηόθα κε πξνζπκία θαη ραξά. Σν δεύηεξν ζθέινο δηαςεύδεηαη πάιη από ηνλ ίδην πξόμελν δηά ηεο ππ' αξηζκόλ 4835 27/10/1927 αλαθνξά ηνπ πξνο ην Τπνπξγείν Δμσηεξηθώλ ζηελ Αζήλα, ζην νπνίν ιέεη όηη θάζε ρξόλν παξαζέξηδαλ ζηε ζέζε άπθα Ιηβαδίνπ, αξαθαηζαλαίνη κε ηά πνίκληά ησλ. Σν θζηλόπσξν θαηέβαηλνλ ζηνλ θάκπν ηεο Θαηεξίλεο γηα ρεηκαδηό, ζηξαηνπεδεύνληαο ζηα ρσξάθηα ησλ Ιηβαδησηώλ, όπνπ θαη βνζθνύζαλ ηα πξόβαηά ησλ. Σελ 25/10/1907 ελώ θαηέβαηλνλ πξνο ην δηακέξηζκα Θαηεξίλεο, ζηε ζέζε Βαξλά πνπ απέρεη κία ώξα από ην Ιηβάδη, δέρζεθαλ επίζεζε κεξηθώλ νπινθόξσλ, νη νπνίνη ήζειαλ λα αηρκαισηίζνπλ ηνλ κεηαμύ απηώλ αξαθαηζάλνλ, νλόκαηη Γαιαλόλ. Απηόο όκσο αξλήζεθε λα παξαδνζεί θαη ακύλζεθε πνιεκώληαο, αθνύ έβαιε εκπξόο ηνπ, σο πξόρσκα, ηε γπλαίθα ηνπ θαη ηα παηδηά ηνπ, κε απνηέιεζκα λα θνλεπζεί ν Γαιαλόο, ε γπλαίθα ηνπ, ε γπλαίθα ηνπ αδειθνύ ηνπ θαη κία από ηηο θόξεο ηνπ. Δηs επξεζέληα πιεζίνλ ηνπ ζάθθνλ ππήξρε ζεκεησκαηάξηνλ κε αγγιηθάο ππνγξαθάο θαη δηάθνξεο δηεπζύλζεηο Ιηβαδησηώλ, αγγιηζηί γξακκέλεο, ώζηε λα ζεσξείηαη πηζαλόλ όηη κεηαμύ ησλ επηηεζέλησλ ήην θαη Ιηβαδηώηεο κόιηο επαλειζώλ εμ Ακεξηθήο. Ο Γαιαλόο δελ απέιαβε αγαζήο θήκεο, εζεσξείην δε όρη ακέηνρνο ηνπ θόλνπ ηνπ Σάθε Σζηόθα θαη Γηάλλε Γακαιή, ηνπ νπνίνπ ν αδειθόο Γεώξγηνο θαηά ηνλ κήλα Ηνύιην, επαλειζώλ εμ Ακεξηθήο κεηά άιισλ ζπκπαηξησηώλ ηνπ, έκεηλε κέρξη ηηλόο εηο Ιηβάδη θαη θαηόπηλ βγήθε ζηα βνπλά.
Από ηελ παξαπάλσ έθζεζε ηνπ πξνμέλνπ, θαίλεηαη θαζαξά όηη ν Γαιαλόο ήηαλ θαθήο θήκεο θαη θαηά πάζα πηζαλόηεηα ν δνινθόλνο ηνπ Σζηόθα θαη Γακαιή, κε ζπλεξγό ηνλ Αηδεκεηξηλό Σάθε Θαηζαβό. Όπσο αλαθέξεη ν Δλπάιηνο δηά ηεο ππ' αξηζκ 153/14 Απξηιίνπ 1907 αλαθνξάο ηνπ πξνο ην Τπνπξγείν Δμσηεξηθώλ, ν Κηραήι Καηαπάο πνπ είρε ηε δηνίθεζε ηνπ Οιύκπνπ (Διπκπνο - Θηνπθνπκεληίλ) θξέκαζε ζηνλ Αγην Γεκήηξην ηνλ Σάθε Θαηζαβό, ακέζσο κόιηο πιεξνθνξήζεθε ηνλ θόλν ηνπ Σάθε Σζηόθα. Γεληθά από ηα έγγξαθα ηνπ πξνμέλνπ, αληίγξαθα ησλ νπνίσλ έρσ ζηα ρέξηα κνπ, δηαπηζηώλεηαη όηη ν Σάθεο Σζηόθαο ήηαλ νπιαξρεγόο θαη όηη είρε σο πηζηόλ ηνπ ζύληξνθν ησλ Λάζνλ Γακαιή. Οπσζδήπνηε ε δξάζε ηνπ Σζηόθα δελ είλαη δπλαηόλ λα πεξηνξίδεηαη κόλν ζηε ρξνληθή πεξίνδν ιίγσλ κελώλ ηνπ έηνπο 1907, αιιά θαη ελσξίηεξνλ. Γπζηπρώο εηο ηνλ εξεπλεζέληα θάθειινλ δελ ππάξρνπλ εθζέζεηο πξνεγνύκελσλ εηώλ. Πάλησο είλαη γεγνλόο αλακθηζβήηεην όηη ν Σζηόθαο ιεβέληηθα θνξνύζε θαη ηηλάδε ηελ θνπζηαλέια θάλνληαο ην Ιηβάδη λα αλαζηελάδεη από ραξά θαη ππεξεθάλεηα. Γιώργος Σακελλαρόποσλος