Απόστολος Τίτος - Τέυχος 18 by iconio

EΠIΣHMO ΔEΛTIO THΣ EKKΛHΣIAΣ KPHTHΣ

ΠEPIOΔOΣ Γ , TEYXOΣ 18, ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2013

18 - 2013-CC_V37.indd 1

1/4/15 12:46 μ.μ.

EΠIΣHMO ΔEΛTIO ΤῆΣ EKKΛHΣΙΑΣ KΡHTHΣ ΠEΡIOΔOΣ Γ’, TEΥXOΣ 18, ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2013 ΔΙΕΥΘΥΝCIC ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ

A. Ἐποπτεύουσα Συνοδική Ἐπιτροπή: Σεβ. Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης κ.κ. Εἰρηναῖος Σεβ. Μητροπολίτης Ἀρκαλοχωρίου, Καστελλίου καί Βιάννου κ. Ἀνδρέας Σεβ. Μητροπολίτης Ρεθύμνης καί Αὐλοποτάμου κ. Εὐγένιος Γραμματεύς: Ἀρχιμ. Νήφων Βασιλάκης, Κωδικογράφος τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου B. Διευθυντής Συντάξεως: Ἀρχιμ. Πρόδρομος Ξενάκης, Ὑπογραμματεύς τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου Ταχυδρομική Διεύθυνσις: «ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΤΙΤΟΣ», Ἱερά Ἐπαρχιακή Σύνοδος Ἐκκλησίας Κρήτης Ἁγίου Μηνᾶ 25, 712 01 Ἡράκλειο Τηλ. & FAX: 2810 288658, e-mail: isynodec@otenet.gr Διορθώσεις κειμένων: Πρωτ. τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου Ἐμμανουήλ Δασκαλάκης καί Δημήτριος Δασκαλάκης, Φιλόλογος Ἠλεκτρονική σελιδοποίηση: Γεώργιος Ἐμμ. Τζατζάνης Ἐκτύπωση: Γραφικές Τέχνες: «ΤΥΠΟΚΡΕΤΑ» * Τό παρόν τεῦχος τυπώθηκε καί κυκλοφορήθηκε τόν Μάρτιο τοῦ 2015.

18 - 2013-CC_V37.indd 2

1/4/15 12:46 μ.μ.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΑΤΡΙΑΡΧΙΚΟΙ ΛΟΓΟΙ Ὁμιλία τῆς Α. Θ. Παναγιότητος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου κατά τήν Θείαν Λειτουργίαν ἐν τῷ Ἱερῷ Ναῷ τοῦ Τιμίου Προδρόμου Νίγδης (9 Ἰουνίου 2013) �� 11 Ὁμιλία τῆς Α. Θ. Παναγιότητος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου, εἰς τά σεπτά ὀνομαστήρια Αὐτῆς, κατά τόν Ἑσπερινόν τῆς Μνήμης τοῦ Ἁγ. Ἀποστόλου Βαρθολομαίου ἐν τῇ Ἱερᾷ Μονῇ Ζωοδόχου Πηγῆς Βαλουκλῆ (10 Ἰουνίου 2013) �� 17 Ὁμιλία τῆς Α. Θ. Παναγιότητος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου ἐν τῇ Ἱερᾷ Μονῇ Παναγίας Σουμελᾶ (Τραπεζοῦς, 15 Αὐγούστου 2013) �� 21 Ὁμιλία τῆς Α. Θ. Παναγιότητος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου κατά τήν ἀκολουθίαν τοῦ Ἑσπερινοῦ τῆς Ἀποδόσεως τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου ( Ἴμβρος, Ἅγιοι Θεόδωροι, 22 Αὐγούστου 2013) �� 25 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΕΠΙΣΗΜΑ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΣΥΝΟΔΙΚΗ ΗΜΕΡΙΔΑ ΑΦΙΕΡΩΜΕΝΗ ΕΙΣ ΤΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΤῆΣ ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΗΣ 50 ΕΤΩΝ ΑΠΟ ΤΉΝ ΕΠΙΣΚΕΨΙΝ ΤΟῦ ΑΟΙΔΙΜΟΥ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΟΥ ΑΘΗΝΑΓΟΡΟΥ ΕΙΣ ΤΗΝ ΚΡΗΤΗΝ, ΚΑΊ ΤῆΣ ΕΠΕΤΕΙΟΥ ΕΠΑΝΑΚΟΜΙΔΗΣ ΤῆΣ ΤΙΜΙΑΣ ΚΑΡΑΣ ΤΟῦ ΑΓΙΟΥ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΤΙΤΟΥ ΕΙΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΝ Ἡ πρόσκλησις. �� 34 Τό Πρόγραμμα �� 35 Δελτίον Τύπου �� 36

18 - 2013-CC_V37.indd 3

1/4/15 12:46 μ.μ.

Ἡ Ἱστορική Ἐπίσκεψις τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχη Ἀθηναγόρα στήν Κρήτη �� 38 Τό Ἱστορικόν Ἐπανακομιδῆς τῆς Τίμιας Κάρας τοῦ Ἀγίου Άπόστολου Τίτου �� 44 Τό μήνυμα τῆς Α.Θ.Π. τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου �� 51 Προσφώνησις τοῦ Σεβ. Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης κ.κ. Εἰρηναίου, Προέδρου τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, κατά τόν Ἑσπερινόν ἐν τῷ Ἱ. Καθεδρικῷ Ναῷ τοῦ Ἁγίου Ἀπ. Τίτου, Πρώτου Ἐπισκόπου Κρήτης �� 55 Σεβ. Μητροπολίτου Γέροντος Χαλκηδόνος κ. Ἀθανασίου, Ὁμιλία κατά τόν Ἐσπερινόν ἐν τῷ Ἱ. Καθεδρικῷ Ναῷ Ἁγ. Τίτου Ἡρακλείου (18.5.2013) �� 57 Σεβ. Μητροπολίτου Γέροντος Χαλκηδόνος κ. Ἀθανασίου, Ὁμιλία κατά τήν Θείαν Λειτουργίαν ἐν τῷ Ἱ. Καθεδρικῷ Ναῷ Ἁγ. Τίτου Ἡρακλείου (19.5.2013) �� 61 Προσφώνησις τοῦ Σεβ. Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης κ.κ. Εἰρηναίου, Προέδρου τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, κατά τήν ἒναρξιν τῆς Ἡμερίδος �� 65 Προσφώνησις τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Πέτρας καί Χερρονήσου κ. Νεκταρίου, Προέδρου τῆς εἰδικῆς Συνοδικῆς Ἐπιτροπῆς, κατά τήν ἒναρξιν τῆς Ἡμερίδος �� 69 Γεωργίου Δ. Μαρτζέλου, Καθηγητοῦ Θεολογικῆς Σχολῆς Α.Π.Θ., Οἱ Θεολογικοί διάλογοι σήμερα, τό μήνυμα, ἡ ἀξία καί ἡ προοπτική τους �� 73 Ἰωάννου Τσερεβελάκη, Θεολόγου - Φιλολόγου, Ἡ Ἐπίσκεψη τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχη Ἀθηναγόρα στήν Κρήτη ( Ἰούλιος 1963) �� 99

-4-

18 - 2013-CC_V37.indd 4

1/4/15 12:46 μ.μ.

ΤΌ ΑΡΧΙΕΡΑΤΙΚΟΝ ΜΝΗΜΟΣΥΝΟΝ ΕΠΙ Τῌ ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΕΙ ΤΡΙΩΝ ΕΤΩΝ ΑΠΟ ΤῆΣ ΕΚΔΗΜΙΑΣ ΤΟῦ ΑΟΙΔΙΜΟΥ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΡΕΘΥΜΝΗΣ ΚΑΊ ΑΥΛΟΠΟΤΑΜΟΥ ΚΥΡΟΥ ΑΝΘΙΜΟΥ Ἀρχιερατικόν Τριετές Μνημόσυνον Μητροπολίτου Ρεθύμνης καί Αὐλοποτάμου κυροῦ Ἀνθίμου �� 133 Μιχαήλ Τρούλη, Ἄρχοντος Ἱερομνήμονος τῆς Ἁγίας τοῦ Χριστοῦ Μεγάλης Εκκλησίας καί Προέδρου τῆς Δημοσίας Κεντρικῆς Βιβλιοθήκης Ρεθύμνης, Ὁ αοίδιμος Μητροπολίτης Ἄνθιμος �� 135 ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ ΑΝΑΚΟΙΝΩΘΕΝΤΑ ΚΑΊ ΕΠΙΣΗΜΑ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΕΚ ΤΟῦ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟΥ Πατριαρχική καί Συνοδική Ἐγκύκλιος ἐπί τῇ 1700 Ἐτηρίδι ἀπό τῆς Ἐκδόσεως τοῦ Διατάγματος τῶν Μεδιολάνων �� 141 ΤῆΣ ΙΕΡΑΣ ΕΠΑΡΧΙΑΚΗΣ ΣΥΝΟΔΟΥ ΤῆΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΡΗΤΗΣ Ἀνακοινωθέν 6ης Ἰουνίου 2013 �� 152 Ἀνακοινωθέν 22ας Ἰουλίου 2013 �� 153 Ἀνακοινωθέν 25ης Αὐγούστου 2013 �� 154 ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ Η ΕΚΔΗΜΙΑ ΤΟῦ ΑΟΙΔΙΜΟΥ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΠΡΩΗΝ ΚΙΣΑΜΟΥ ΚΑΊ ΣΕΛΙΝΟΥ ΚΥΡΟΥ ΕΙΡΗΝΑΙΟΥ Τό Ἀνακοινωθέν τῆς Ἱερᾶς Συνόδου �� 157 Δελτίον Τύπου τῆς Ἱερᾶς Συνόδου �� 157 Ἐπικήδειος Λόγος τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Κισάμου καί Σελίνου κ. Ἀμφιλοχίου, ἐκ Προσώπου τῆς Αὐτοῦ Θειοτάτης Παναγιότητος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου �� 158

-5-

18 - 2013-CC_V37.indd 5

1/4/15 12:46 μ.μ.

-6-

18 - 2013-CC_V37.indd 6

1/4/15 12:46 μ.μ.

ΜΕΡΟΣ ΠΕΜΠΤΟ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ ΚΑΝΟΝΙΣΜΩΝ ΙΕΡΩΝ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΝ ΤῆΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΡΗΤΗΣ Σύστασις Ἐκκλησιαστικοῦ Ἱδρύματος τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Πέτρας καί Χερρονήσου ὑπό τήν ἐπωνυμίαν «Κέντρον Ἀνοικτῆς Φροντίδος Εὐπαθῶν Κοινωνικῶν Ὁμάδων Ἱερᾶς Μητροπόλεως Πέτρας καί Χερρονήσου» καί ἔγκρισις Κανονισμοῦ Λειτουργίας αὐτοῦ �� 219 Ἔγκρισις Καταστατικοῦ λειτουργίας Κοινωνικοῦ Ἰατρείου-Φαρμακείου Ἀρκαλοχωρίου τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἀρκαλοχωρίου, Καστελλίου καί Βιάννου καί Δήμου Μινώα Πεδιάδος �� 232

-7-

18 - 2013-CC_V37.indd 7

1/4/15 12:46 μ.μ.

Ἡ Αὐτοῦ Θειοτάτη Παναγιότης ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος

18 - 2013-CC_V37.indd 8

1/4/15 12:46 μ.μ.

ΠΑΤΡΙΑΡΧΙΚΟΙ ΛΟΓΟΙ

18 - 2013-CC_V37.indd 9

1/4/15 12:46 μ.μ.

18 - 2013-CC_V37.indd 10

1/4/15 12:46 μ.μ.

Ἡ Αὐτοῦ Θειοτάτη Παναγιότης ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος, μετά τῶν Σεβ. Μητροπολιτῶν Προικοννήσου κ. Ἰωσήφ καί Ἰκονίου κ. Θεολήπτου Στιγμιότυπον ἐκ τῆς Θείας Λειτουργίας (Φωτογραφία Νικόλαος Μαγγίνας).

Ὁμιλία τῆς Α. Θ. Παναγιότητος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου κατά τήν Θείαν Λειτουργίαν ἐν τῷ Ἱερῷ Ναῷ τοῦ Τιμίου Προδρόμου Νίγδης (9 Ἰουνίου 2013) Ἱερώτατοι καί ἀγαπητοί ἐν Χριστῷ Ἀναστάντι ἀδελφοί, Ἐξοχώτατε κύριε Ὑπουργέ, Πατέρες, Ἀδελφοί καί Τέκνα φιλάγια τῆς Μητρός Ἐκκλησίας, εὐλογημένοι προσκυνηταί, Χριστός Ἀνέστη! Κυριακή ἕκτη ἀπό τοῦ Πάσχα καί ἑορτάζομεν τό θαῦμα τῆς θεραπείας τοῦ ἐκ γενετῆς Τυφλοῦ ἀπό τόν Ἀναστάντα Κύριον, ὁ Ὁποῖος μᾶς δίδει τήν εὐλογίαν νά ἐπισκεπτώμεθα σήμερα τήν Ἁγιοτόκον Καππαδοκίαν καί νά τελῶμεν τήν Θείαν Λειτουργίαν εἰς τήν Νίγδην. Ὅπως κάθε φορά, τά τελευταῖα χρόνια, ἔτσι καί ἐφέτος, τό προσκύνημά μας αὐτό γίνεται ἐντός τῆς χαρμοσύνου περιόδου τοῦ Πεντηκοσταρίου, κατά τήν ὁποίαν “πᾶσα κτίσις ἀγάλλεται καί χαίρει, ὅτι Χριστός Ἀνέστη καί ᾅδης ἐσκυλεύθη”. Κατά τήν Κυριακήν αὐτήν, ὁ Ἀναστάς Κύριος, θεανθρωπίνως, ἄλλοτε ἀοράτως, ἄλλοτε ὁρατῶς, πάντοτε ὅμως μέ σπλάγχνα ἀφάτων οἰκτιρμῶν, μᾶς “καταξιώνει λαμπηδόνος θείας”, ἀφοῦ ἀγγίζει τίς κόρες τῶν ὀφθαλμῶν μας μέ τά πλαστουργά δάκτυλά Του, καί μᾶς ἀξιώνει τοῦ ὑλικοῦ, ἀλλά καί τοῦ ἀοράτου ἀκτίστου φωτός, τοῦ ἀδύτου φωτός τῆς Ἀναστάσεώς Του. Ἡ θεραπεία τοῦ ποτε ἐκ γενετῆς Τυφλοῦ δέν ἦτο ἀσφαλῶς μία σωματική μόνον θεραπεία. Ὁ Κύριος δέν ἐθαυματούργει καί δέν ἐθεράπευε μόνον τά σωματικά πάθη τῶν ἀνθρώπων. Ἐκεῖνο εἰς τό ὁποῖον ἐστόχευε πάντοτε ἦτο καί εἶναι ἡ σωτηρία τῆς ψυχῆς. Ὅπως ἐφάνη ἐπί τῆς γῆς διπλοῦς, δηλαδή τέλειος Θεός καί τέλειος ἄνθρωπος, διπλᾶς καί τάς ἰάσεις χορηγεῖ. Δέν διήνοιξε μόνον τά μάτια τοῦ τυφλοῦ, ἀλλά καί αὐτά τῆς ψυχῆς, καί τόν κατέστησε θεολόγον. Πάντοτε, διά νά ἐνεργήσῃ ὁ Θεός πρέπει νά συντρέχῃ μία βασική προϋπόθεσις. Ἡ προϋπόθεσις τῆς ψυχικῆς ὠφελείας τοῦ ἀνθρώπου. Οὐδέν νόημα ἔχει ἡ σωματική θεραπεία ἄνευ τῆς ψυχικῆς ὠφελείας, δηλαδή νόημα ἔχει ἡ σύνολος θεραπεία, ψυχῆς καί σώματος. Ἡ ψυχή εἶναι τό πᾶν. Τό σῶμα, ἀργά ἤ γρήγορα, θά καταστῇ γῆ καί σποδός καί θά ἐπιστρέψῃ εἰς τήν γῆν ἐξ ἧς ἐλήφθη. Ἡ ἀθάνατος ψυχή ἔχει αἰωνίαν ἀξίαν, καί ἐκ τῆς προσοχῆς καί φροντίδος μας δι᾿ αὐτήν ἐξαρτᾶται τό αἰώνιον μέλλον. - 11 -

18 - 2013-CC_V37.indd 11

1/4/15 12:46 μ.μ.

Δέν πρέπει, λοιπόν, νά λησμονῆται ὅτι κάθε στιγμή τήν ὁποίαν διερχόμεθα εἰς τήν ζωήν μας, εἶναι στιγμή χρόνου πού ἠμπορεῖ νά μᾶς φέρῃ ἐγγύτερον ἤ μακρύτερον τοῦ Χριστοῦ. Καί ἀναλόγως ὀφείλομεν νά ἐνεργῶμεν. Καί ἀκριβῶς καί ἡμεῖς “παρερχόμενοι ἐν τῇ ὁδῷ” τῆς ἐπιγείου ζωῆς, μίαν στιγμήν μοναδικήν ζῶμεν σήμερον ἐδῶ εἰς τήν Νίγδην. Ἀναπολοῦμεν τό ἔνδοξον παρελθόν, τό ὁποῖον ἡμεῖς οἱ σύγχρονοι “οὐ κατείδομεν ἐν βίῳ”, τό γνωρίζομεν ὅμως ἀπό τήν ἱστορίαν, τήν παράδοσιν καί τά μνημεῖα. Ζῶμεν τῆς στιγμῆς τό παρόν “δυνάμει τοῦ Σταυροῦ τοῦ Χριστοῦ, στερεούμενοι τήν διάνοιαν” εἰς τήν Ἀνάστασιν. Καί, τέλος, ἀποβλέπομεν πρός τήν στιγμήν τοῦ μέλλοντος, μέ προσευχήν καί δέησιν καί λήθην καί μνήμην καί δοξολογίαν τῆς οἰκονομίας τοῦ Κυρίου καί τῶν θαυμασίων Του. Ἀδελφοί καί τέκνα ἠγαπημένα ἐν Κυρίῳ, Χαιρόμεθα, διότι σήμερον συμπροσκυνηταί καί συνέκδημοι καί συνοδοιπόροι μας εἰς τήν μυστικήν ὁδόν πρός τήν φοβεράν Ἐμμαούς τῆς Καππαδοκίας εὑρίσκονται καί ἐκπρόσωποι τῶν ὁμίλων Καππαδοκῶν, γόνων τῶν ἱερῶν τούτων τόπων, μέ προεξάρχοντα τόν Ἐξοχώτατον καί φίλτατον Ὑπουργόν κ. Μάξιμον Χαρακόπουλον, καί μέ νοσταλγίαν καί συγκίνησιν ἐπισκεπτόμεθα τήν πολύπαθον γῆν τῶν πατέρων μας, τήν ὁποίαν, κρίμασιν οἷς οἶδεν ὁ Κύριος, ἐκεῖνοι ἠναγκάσθησαν νά ἐγκαταλείψουν πρό ἐννέα δεκαετιῶν, μεταφυτευθέντες εἰς τά πέρατα τῆς γνωστῆς οἰκουμένης. Μεταξύ μας ὑπάρχουν καί πολλοί Νιγδελῆδες, ἀπόγονοι τῶν φιλοπροόδων ἐκείνων Ὀρθοδόξων, οἱ ὁποῖοι διεκρίθησαν διά τήν ἀγάπην των εἰς τόν Χριστόν καί εἰς τά γράμματα, τήν ἑλληνικήν παιδείαν, συνεχίζοντες ἔκτοτε καί μέχρι σήμερον τήν παιδείαν τοῦ Γένους, μέ ἀπαρχάς τούς τρεῖς φωστῆρας τῆς τρισηλίου Θεότητος, Βασίλειον τόν Μέγαν, Γρηγόριον τόν Θεολόγον καί Ἰωάννην τόν Χρυσόστομον. Τήν στιγμήν αὐτήν, πατέρες καί ἀδελφοί, ὁμιλεῖ Γρηγόριος ὁ Θεολόγος. Ὁμιλεῖ ἡ παράδοσις, οἱ λίθοι, ὁ ἐρειπωμένος αὐτός Ναός τοῦ Τιμίου Προδρόμου, ἡ στιγμή τοῦ παρελθόντος. Καί Κύριος, “ὁ πάντα εἰδώς καί ἐρευνῶν καρδίας καί νεφρούς”, γνωρίζει πόσαι οἰμωγαί καί κραυγαί καί ἀπελπισία καί ἀπόγνωσις καί ἀποκεφαλισμοί καί βία καί ἀπαγωγαί, “θρῆνος ἐν Ραμᾷ”, εἰς τήν Νίγδην τῶν 35.000 τότε Ὀρθοδόξων ρωμηῶν κατοίκων ἠκούσθησαν ἀπό προγόνους μας “μέ τήν ψυχήν στό στόμα”. Ὁμιλεῖ ἡ στιγμή τοῦ παρόντος, τά πνεύματα τῶν πατέρων καί ἀδελφῶν μας, τῶν μαρτύρων καί τῶν ἀνωνύμων χριστιανῶν, πού “ἄφησαν τό βιός” καί ἔφυγαν. Καί ὅμως δέν ἔφυγαν. Μᾶς ἐκληροδότησαν ἀξίας καί πολιτισμόν καί ἐπιτεύγματα πνευματικά φωτεινά, τά ὁποῖα δέν ἐκάλυψε χῶμα καί τάφος, σκότος βαθύ, ἀλλά κατηξίωσεν ὁ Ὄρθρος τῆς Μιᾶς τῶν Σαββάτων, ὁ Ὄρθρος τῆς Ἀναστάσεως. Καί, αὐτήν τήν στιγμήν ἀπολαμβάνομεν. Παρελθόν καί παρόν καί μέλλον, μήπως δέν συμποσοῦνται εἰς μίαν καί μοναδικήν ἔννοιαν, τήν αἰωνιότητα; Ἡ παράδοσις, ἀπό τήν ἄλλην πλευράν, παιδείας καί πολιτισμοῦ τῶν Καπ- 12 -

18 - 2013-CC_V37.indd 12

1/4/15 12:46 μ.μ.

παδοκῶν συνεχίσθη μέχρι τέλους, ἰδιαιτέρως κατά τούς τελευταίους αἰῶνας. Εἶναι γνωστοί οἱ Σύλλογοι τῶν Καππαδοκῶν εἰς τήν Κωνσταντινούπολιν, οἱ ὁποῖοι ἀνελάμβανον τό οἰκονομικόν βάρος τῆς λειτουργίας τῶν σχολείων, προητοίμαζον διά τοῦ Ἑλληνικοῦ Φιλολογικοῦ Συλλόγου Κωνσταντινουπόλεως, τοῦ Συλλόγου “Ἀνατολή” καί τῆς “Καππαδοκικῆς Ἐκπαιδευτικῆς Ἀδελφότητος” καί ἀπέστελλον διδασκάλους, νηπιαγωγούς καί σχολικά βιβλία. Οἱ Νιγδελῆδες μάλιστα διέθετον εἰς τήν Πόλιν μεγάλην προσοδοφόρον περιουσίαν καί ἐστήριζον τά ἐπαρχιακά ἐδῶ ἐκπαιδευτήρια. Καί τοιουτοτρόπως προῆλθε μία ἀμφίδρομος ἀδελφική σχέσις μεταξύ Κωνσταντινουπόλεως καί Καππαδοκίας. Ἡ πρώτη, μέ τούς λογίους καί τούς οἰκονομικούς παράγοντάς της εἶναι ἐστραμμένη πρός τήν Ἀνατολήν, καί ἡ τελευταία προσβλέπει εἰς τήν Κωνσταντίνου Πόλιν δι᾿ ἐνίσχυσιν τοῦ ἀγῶνος καί τῆς ροπῆς πρός τά ἄνω, διά νά διατηρήσῃ τήν ἰδιαιτέραν θρησκευτικήν, ἐθνικήν, πολιτιστικήν καί πνευματικήν ἰδιοπροσωπίαν. Εἰς τήν ζωήν τῶν Καππαδοκῶν, ἡ Ἐκκλησία εἶναι πάντοτε τό κέντρον. Προσεκτικός περιηγητής ἁπλοῦς, καί μάλιστα ὁ μελετητής καί ὁ προσκυνητής, διαπιστώνει χαραγμένη εἰς τούς τοίχους τῶν ἐρειπίων τῶν Ἱερῶν Ναῶν τήν προσευχητικήν ἐπίκλησιν “Κύριε, βοήθει”. Καί αὐτό μαρτυρεῖ τό ὑπεράνθρωπον, τό θεῖον, τῆς ψυχῆς τοῦ Καππαδόκου, ὅταν κατά κύματα ἐθραύοντο διά παντός εἰς τόν ἀφρόν τοῦ βράχου τῆς πίστεως αἱ ἐπιδρομαί τῶν διαφόρων κατακτητῶν. Ὁ ποιητής Ζήσιμος Λορεντζᾶτος, προλογίζων τό ἔργον τοῦ ποιητοῦ Γεωργίου Σεφέρη “Τρεῖς μέρες στά μοναστήρια τῆς Καππαδοκίας” γράφει: “Μόλις πάει νά κατακάτσει ὁ κουρνιαχτός, προβαίνει στόν ὁρίζοντα καί ἄλλο ἀσκέρι”. Καί τά ἀσκέρια ἦλθον καί παρῆλθαν. Οἱ κίνδυνοι τούς ὁποίους ἐβίωναν καθημερινῶς οἱ Καππαδόκαι τούς ἔστρεφαν συνεχῶς εἰς τόν Ἀναστάντα Κύριον, τήν μόνην ἀσφαλῆ καταφυγήν καί σωτηρίαν. Μεταξύ αὐτῶν καί ὁ τελευταῖος Μητροπολίτης Ἰκονίου Προκόπιος Λαζαρίδης, τραγική μορφή τοῦ 1922, ὁ ὁποῖος ἐπάλαιψε διά τήν σωτηρίαν τοῦ λαοῦ του καί ἐμαρτύρησε διά τό ἦθος καί φρόνημα καί τήν πιστότητά του εἰς τόν Οἰκουμενικόν Θρόνον, ὑπερβάς τήν πίεσιν τῶν γνωστῶν τότε δυνατῶν “εὐθυμικῶν” καί μή. Τραγικές φιγοῦρες καί μορφές, οἱ ὁποῖες ἐφρόντιζαν ὄχι τό “εὖ ζῆν” ἀλλά τό “κατά Χριστόν ζῆν”. Καί αὐτή ὑπῆρξεν ἡ μοναδική αἴσθησις ταυτότητος τοῦ Καππαδόκου, δεδομένου ὅτι ἡ γλῶσσα δέν ἀποτελοῦσε δι᾿ αὐτόν συνδετικόν κρίκον ὡς συνέβαινε μέ ἑτέρους συμπαγεῖς χριστιανικούς πληθυσμούς. Αὐτοί ὁμιλοῦσαν ἐδῶ τά γνωστά καραμανλήδικα, κυρίως. Ἡ Καππαδοκία, ἀδελφοί, μᾶς καλεῖ καί σήμερον εἰς μίαν πνευματικήν πανδαισίαν ἡ ὁποία μᾶς τέρπει, κυρίως ὅμως μᾶς καθιστᾷ κοινωνούς μιᾶς γνησίας πνευματικῆς παραδόσεως. Ὁ πλοῦτος τῶν μνημείων, ὁ κόσμος τῆς προγονικῆς μνήμης, προσδιοριστικός τῆς πνευματικῆς ταυτότητος τοῦ Καππαδόκου, ἀποτελεῖ διά τήν Μητέρα Ἐκκλησίαν τῆς Κωνσταντινουπόλεως ἀνεκτίμητον - 13 -

18 - 2013-CC_V37.indd 13

1/4/15 12:46 μ.μ.

πνευματικόν θησαυρόν, εἰς τόν ὁποῖον ὀφείλομεν χρεωστικῶς νά ἀναβαπτιζώμεθα καί νά θαλπώμεθα. Αἱ τοιχογραφίαι τῶν Ἐκκλησιῶν, τῶν Μονῶν, τῶν κατακομβῶν, μαρτυροῦν τήν σύζευξιν πνεύματος καί ὕλης, βυζαντινῆς εἰκονογραφίας καί δημοτικῆς τέχνης τῆς καθ᾿ ἡμᾶς Ἀνατολῆς. Ἡ εὐλάβεια, ἐξ ἑτέρου, εἶναι βαθιά ριζωμένη εἰς τήν ψυχήν τοῦ Καππαδόκου. Τό μαρτυροῦν οἱ πολλοί καί μεγάλοι ἅγιοι τῆς γῆς αὐτῆς. Οἱ Ἅγιοι Μάμας, Ἰουλίττα, Γεώργιος ὁ Τροπαιοφόρος, Εἰρήνη Χρυσοβαλάντου, Εὐψύχιος, Σώζων, Πέντε Μάρτυρες, Εὐδόκιμος, Μελέτιος, Ἀρσένιος καί ὁ ὁσιακῶς ἐν Ἁγίῳ Ὄρει ἀσκήσας Γέρων Παΐσιος, καί νέφος μέγα ἐπωνύμων καί ἀνωνύμων, οἱ ὁποῖοι εἵλκυσαν τό Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ. Κατά τόν ἀετόν τῆς πνευματικῆς ζωῆς Ἅγιον Γρηγόριον τόν Νύσσης, “ἡ διανομή τῶν βασιλικῶν χαρισμάτων τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἐντός τῆς Ἐκκλησίας πραγματοποιεῖται διά τῶν μυστηρίων”. Καί τό μυστήριον εἶναι ὡς μυστήριον ἀνέκφραστον. Βιώνεται μόνον ὡς “ὁλόφωτος Χάρις”, γινωσκομένη ἀλλ᾿ οὐκ ἐπιγινωσκομένη, ἀλλά μυστικῶς ἐπισκεπτομένη τόν πιστόν “ἐν τῇ κλάσει τοῦ Ἄρτου”, διά νά ἀναγνωρίσῃ ἐκεῖνος ἀμέσως τόν Κύριον καί Θεόν του, τόν ὁποῖον πολλάκις μέσα εἰς τήν τύρβην τῆς ζωῆς καί τήν νομιζομένην ἀσφάλειάν του τήν ἀνθρωπίνην, πού εἰς τήν οὐσίαν εἶναι ἀνασφάλεια, Τόν ἀγνοεῖ καί ζητεῖ νά Τόν ψηλαφήσῃ διά νά Τόν πιστεύσῃ (Λορέντζος Μαβίλης). Αὐτός ἦταν ὁ ἄξων τῆς ζωῆς τῶν Καππαδοκῶν. Ἡ μαρτυρία, διά πάντων τῶν στοιχείων τῆς φύσεως καί τῶν ἐπιτευγμάτων τοῦ ἀνθρωπίνου πνεύματος, εἶναι ἡ διαρκής παρουσία τοῦ Θεοῦ ὡς δημιουργοῦ, συνεκτικοῦ τῶν στοιχείων καί κυβερνήτου τῶν πάντων. Αὐτήν τήν στιγμήν μέσα εἰς τό μυστήριον τοῦ Θεοῦ ζῶμεν σήμερον. Καί ἐμπρός εἰς τό Μυστήριον, ὅταν “ὁμιλῇ ὁ Θεός”, κατά τόν Καππαδόκην ποιητήν, “τά πάντα σωπαίνουν”. Καί σκέψεις καί διαλογισμοί καί προγραμματισμοί καί ἱστορία καί μνήμη καί χαρές καί λύπη ὅλα εἶναι παρελθόν. Καππαδοκία, Τσεχία, Σλοβακία, Μιλάνο, Ναϊσός τῆς Σερβίας, Ταλλίν, Καρελία, Θεσσαλονίκη, Ἅγιον Ὄρος, Ἴμβρος... μερικοί σταθμοί τῆς Πατριαρχικῆς πορείας πρός τόν κόσμον ἐφέτος. Πορεία μας εἰς τήν ἱστορίαν... Βαρθολομαῖος, Βασίλειος, Γεώργιος, Ἰωάννης... πορεία διά τῆς ἱστορίας εἰς τήν αἰωνιότητα. Ἡ πατριά τῶν πορευομένων πολυάριθμος, καί ἡ ἐπιβίβασις εἰς τό πλοῖον τῆς διαπορθμεύσεως σταδιακή. Οἱ ἐντεῦθεν τοῦ ἰσθμοῦ ἐναγκαλίζονται τούς εὐτρεπιζομένους πρός διαπόρθμευσιν. Εἶναι ὄντως ἐμπειρία συγκλονιστική ἡ πρόγευσις καί ἡ γεῦσις τῆς αἰωνιότητος. Συνηθισμένοι εἰς τά πεπερασμένα μεγέθη τῆς χρονικότητος, χθές, σήμερον, αὔριον, συνταρασσόμεθα ἐνώπιον τῶν ἀπείρων μεγεθῶν τῆς αἰωνιότητος. Πρίν ἐνενήντα χρόνια, ἀνήκοντα εἰς τήν ἱστορίαν, καί δι᾿ ἄλλους, τούς πολλούς, εἰς τήν αἰωνιότητα, ὠνειρεύθησαν οἱ πατέρες μας εἰς τά χώματα - 14 -

18 - 2013-CC_V37.indd 14

1/4/15 12:46 μ.μ.

αὐτά, ὅτι ἔσκαπτον κάποιοι, προσπαθοῦντες νά ἐκριζώσουν ἕνα μεγάλο Δένδρον. Ξύπνησαν ριγῶντες καί αἰσθανόμενοι εἰς τό βάθος τῆς ψυχῆς των τήν ἰδικήν τους φωνήν κραυγάζουσαν σιωπηρῶς: “Μοῦ κόβουνε τίς ρίζες μου”. Τό Δένδρον ἐκεῖνο, κατά τούς πολλούς, ἔπεσεν. Ἔγινε καί αὐτό γῆ καί σποδός. Ἐνόμισαν καί ἐπιστεύσαμεν οἱ πολλοί, ὅτι τό “δένδρον ἐτάφη”. Καί ἐλησμονήθη ὅτι “ἀναστάς ἐκ τοῦ τάφου θεοπρεπῶς, τούς φθαρέντας συνήγειρεν” ὁ Κύριος. Καί ἐλησμονήσαμεν, ὅτι εἰς τήν γῆν ὅμως ἔμεινεν ἡ ζωντανή Ρίζα. Καί δέν συνειδητοποιήσαμεν ποτέ τήν ζωντανήν Ρίζαν, ἡ ὁποία παραμένει. Καί ὄχι μόνον μένει εἰς τόν τόπον της, ἀλλά καί μεταφυτεύεται. Καί τό ἐκεῖ ὑπάρχει καί ἐδῶ καί ἀντιστρόφως. Καί τό τότε ἐνυπάρχει ἤδη εἰς τό νῦν, καί τό νῦν εἰς τό ἀεί, καί τά πάντα εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀπό τήν πρώτην στιγμήν τῆς δημιουργίας τοῦ σύμπαντος μέχρι τῆς τελικῆς στιγμῆς τῆς συντελείας του, τά πάντα εἶναι μία στιγμή, μία ροπή. Ἐντός αὐτῆς τῆς μοναδικῆς στιγμῆς, τήν ὁποίαν αἰσθανόμεθα ὡς ἔχουσαν μῆκος ἑκατομμυρίων ἐτῶν φωτός, ἐπαίχθη τό δρᾶμα τῆς ἱστορίας. Ἤδη ζῶμεν ἐνορατικῶς τά ἔσχατα, τά μετά τήν συντέλειαν τοῦ κόσμου, τά ὁποῖα, ἐν ἀναφορᾷ πρός τήν ζωήν τῆς Ἁγίας Τριάδος, ταυτίζονται πρός τά πρῶτα. Ἡ παρένθεσις τῆς ἱστορίας διευρύνει τήν ἄπειρον ἀγάπην τῆς Ἁγίας Τριάδος, πρός τά κατ᾿ εἰκόνα καί καθ᾿ ὁμοίωσιν Θεοῦ πλασθέντα, ἐπί τῷ εὐδαιμονῆσαι, ἀνθρώπινα ὄντα. Λοιπόν, σήμερον, εἰς τήν Καππαδοκίαν ζῶμεν τήν στιγμήν, “μετεωριζόμεθα δόξαν ἄφραστον”. Καί καταργοῦνται χρονικαί καί τοπικαί ἀποστάσεις καί ἀγνοοῦνται ἰσθμοί καί διαπορθμεύσεις καί μεταστάσεις καί χωρισμοί, “διά τῆς ἀχράντου προσψαύσεως τοῦ Κυρίου, φωτίζοντος κατ᾿ ἄμφω καί ἡμῶν τά ὄμματα τῶν ψυχῶν”. Καί μᾶς γεμίζει μόνον ἡ ἐκστατική ἐκείνη θεωρία τῆς ἀσημαντότητος τῆς ἡμετέρας ἱστορίας, ἐνώπιον τῆς σημαντικωτάτης συμπαντικῆς πανηγύρεως, τῶν ψαλλόντων ἐνώπιον τοῦ Θρόνου τοῦ Ἀρνίου, ἡμῶν τῶν περιλειπομένων ἐν μυστηρίοις, καί τῶν προαπελθόντων πατέρων καί ἀδελφῶν ἡμῶν τῶν Καππαδοκῶν, τῶν μαρτύρων καί τῶν Ἁγίων, τῶν ψαλλόντων, καί λεγόντων, τό “Ἅγιος, Ἅγιος, Ἅγιος, Κύριος Σαβαώθ”. Ἀληθῶς, “οὗτος τῆς ἀνθρωπίνης ὅρος εὐδαιμονίας, ἡ μακαριότης”, κατά τόν Καππαδόκην φωστῆρα Γρηγόριον τόν Θεολόγον. Ἀδελφοί, Χριστός ἀνέστη καί καλήν Πεντηκοστήν!

- 15 -

18 - 2013-CC_V37.indd 15

1/4/15 12:46 μ.μ.

Ἱερά Μονή Ζωοδόχου Πηγῆς Βαλουκλῆ

18 - 2013-CC_V37.indd 16

1/4/15 12:46 μ.μ.

Ὁμιλία τῆς Α. Θ. Παναγιότητος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου, εἰς τά σεπτά ὀνομαστήρια Αὐτῆς, κατά τόν Ἑσπερινόν τῆς Μνήμης τοῦ Ἁγ. Ἀποστόλου Βαρθολομαίου ἐν τῇ Ἱερᾷ Μονῇ Ζωοδόχου Πηγῆς Βαλουκλῆ (10 Ἰουνίου 2013) Ἱερώτατοι καί Θεοφιλέστατοι ἐν Χριστῷ ἀδελφοί, Ἐξοχώτατε κ. Ὑπουργέ, Τίμιον Πρεσβυτέριον, Ἐντιμολογιώτατοι Ἄρχοντες, Εὐλογημένοι προσκυνηταί, Τέκνα ἐν τῷ Ἀναστάντι Κυρίῳ λίαν ἀγαπητά, Χριστός Ἀνέστη! «Μικροί μέν καί ἡμεῖς καί ἄσημοι ἐν υἱοῖς Ἰσραήλ· εὐχαριστεῖν δέ πλουσίως οὐδέν κωλύει καί τούς μικρούς· τό κατά δύναμιν εἰσοίσομεν σήμερον», ὁμολογοῦμεν κατά τήν ἑσπέραν ταύτην ὡς ὁ ἔσχατος ἐν τοῖς διακόνοις, ὁμοῦ μετά τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου. Ἀληθῶς, ἡ λειτουργική θεολογία μᾶς γεμίζει μέ ἀνάπαυσιν καί βεβαιότητα πίστεως. Μᾶς ἀποκαλύπτει τήν ἄφατον ἀγάπην, ἡ ὁποία ἐν σοφίᾳ συνέχει τά σύμπαντα. Φανεροῦται ἐν τῇ πράξει τῆς δημιουργίας τοῦ κόσμου καί ἐν τῇ σαρκώσει τοῦ Θεοῦ Λόγου, ἡ ὁποία εἶναι «χαρά παντί τῷ λαῷ» (πρβλ. Λουκ. β΄,10-11). Ζῶντες ἐντός τοῦ κλίματος τῆς θείας ἀγάπης εὑρίσκομεν τόν ἑαυτόν μας καί τόν σύνολον κόσμον. Διά τῆς ἀγάπης καί μόνον ἀνήκομεν εἰς τήν Ἐκκλησίαν, ἡ ὁποία θεολογεῖ μέ ὅλην της τήν ζωήν· πιστεύει καί φανερώνει, διά τοῦ τρόπου τῆς ὑπάρξεώς της, τήν Χάριν τῆς Τριαδικῆς Θεότητος καί τήν δύναμιν τοῦ Πάθους καί τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου. Ὅλη ἡ ἱστορία γνωρίζεται καί βιοῦται ὡς θεολογική δοκιμασία, ἡ ὁποία ὁδηγεῖ εἰς τήν συνείδησιν τῆς παρουσίας τοῦ Ἀναστάντος Κυρίου ἐν τῷ μέσῳ ἡμῶν. Καί ἡμεῖς, ἀπόψε, ἐνῷ εὑρισκόμεθα εἰς αὐτόν τόν παράδεισον τῆς Χάριτος, - 17 -

18 - 2013-CC_V37.indd 17

1/4/15 12:46 μ.μ.

διαπιστοῦμεν τήν ἡμετέραν ἀδυναμίαν καί ἀσθένειαν, καί ἐν πρώτοις ἀναφωνοῦμεν: «Τί ἀνταποδώσωμεν τῷ Κυρίῳ περί πάντων ὧν ἀνταπέδωκεν ἡμῖν;», ἐν συνεχείᾳ δέ, δοξάζοντες τό πανάγιον Ὄνομα Αὐτοῦ, εὐχαριστοῦμεν πᾶσι, τοῖς ἐντεῦθεν καί ἐκ τοῦ μακρόθεν, ὅσοι προφρόνως ἤλθετε διά νά ἑορτάσετε μέ τόν Πατριάρχην σας τά ὀνομαστήριά του, καί νά ἐκδηλώσετε πρός αὐτόν τά αἰσθήματά σας ἀγάπης, σεβασμοῦ καί προσευχητικῆς διαθέσεως, «μή ἀποβλέποντες εἰς τό πρόσωπον» μόνον ἀλλά καί εἰς τόν θεσμόν. Καί ὁ Θεσμός δέν εἶναι οὔτε τοῦ Πατριάρχου οὔτε τινός ἑτέρου. Ὁ Θεσμός τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου ἀνήκει εἰς τόν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστόν, τόν Ἐσταυρωμένον καί Ἀναστάντα, καί ἡμεῖς ἀπό τοῦ Πρώτου μέχρι τοῦ ἐσχάτου ταπεινοί διάκονοι αὐτοῦ ἐσμεν. Ὁ ἑορταζόμενος καί ἐν Ἁγίοις τιμώμενος Ἀπόστολος Βαρθολομαῖος «τῇ σαγήνῃ τῆς γλώττης, ἐκ βυθοῦ ἀνήγαγε ματαιότητος, [...] τοῦ κόσμου τά πέρατα, καί προσήγαγε Χριστῷ τῷ Θεῷ διά πίστεως» (Ἑσπέριον ἑορτῆς). Μέ τό ὄνομα αὐτοῦ τοῦ Ἀποστόλου τιμώμεθα, καί τόν ἔχομεν πρεσβευτήν καί προστάτην ἡ ἡμετέρα Μετριότης μαζί μέ τόν Μεγαλομάρτυρα Ἅγιον Δημήτριον τόν Μυροβλύτην. Καί ἑορτάζοντες σήμερον «ἐν ἐκκλησίᾳ λαοῦ» τήν μνήμην Βαρθολομαίου τοῦ Ἀποστόλου, λέγομεν ὅτι ἀρκεῖ ἡμῖν αὕτη (ἡ μνήμη) πρός ὠφέλειαν διηνεκῆ, καθ’ ὅτι ἀναγκαία διά τήν μίμησιν. «Ὥσπερ γάρ τῷ φωτί αὐτομάτως ἕπεται τό φωτίζειν, οὕτω καί ταῖς ἀγαθαῖς πράξεσιν ἀναγκαίως ἀκολουθεῖ τό ὠφέλιμον», κατά τόν Μέγαν Βασίλειον. «Ἀπολαμβάνοντες τοῦ συμποσίου τῆς πίστεως», διά νά ἐνθυμηθῶμεν καί τόν τρίτον φωστῆρα τῆς τρισηλίου Θεότητος Ἰωάννην τόν Χρυσόστομον, τήν ἑσπέραν ταύτην εἰς τόν ἱερόν τοῦτον χῶρον τοῦ θαύματος, τοῦ μαρτυρίου καί τῆς μαρτυρίας τῆς Ζωοδόχου Πηγῆς, τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας καί τοῦ Γένους μας, ἐπιθυμοῦμεν νά ἀναφερθῶμεν πρός τήν ἀγάπην σας, ἀναπολοῦντες τήν εἰκοσαετῆ καί πλέον ταπεινήν Πατριαρχικήν διακονίαν μας, εἰς τρία χαρακτηριστικά τοῦ τιμωμένου οὐρανίου προστάτου μας, τά ὁποῖα προσεπαθήσαμεν κατά τήν ἀδυναμίαν μας νά ἀκολουθήσωμεν. Τό πρῶτον, ἦτο τό κήρυγμα τῆς ἀληθείας. Ὁ Ἀπόστολος, μέ μόνην τήν Χάριν καί τήν «ἀγραμματείαν τοῦ κόσμου», τήν ἀμορφωσίαν θά ἐλέγομεν σήμερον, διά πολλῶν κόπων καί θλίψεων καί διά μαρτυρίου σταυροῦ, ἤ κατ᾿ ἄλλους δι᾿ ἐκδορᾶς ἔτι ζῶν, «ἐφώτισεν ἅπαντας τούς καθεύδοντας ἐν νυκτί ἀγνωσίας, καί εἰργάσατο αὐτούς ἡμέρας κληρονόμους». Ἡμεῖς, «καθυπείκοντες τοῖς νεύμασιν» ἐκείνου, προσεπαθήσαμεν ὅση ἡμῖν δύναμις, εἰς τό Ἱερόν ἡμῶν Κέντρον ἐνταῦθα, πρός τό ἄμεσον καί προσφιλές ἡμῖν ποίμνιον ἀλλά καί διά τῶν ἀποδημιῶν ἡμῶν πρός τόν κόσμον ἐν γένει, πρός πιστούς καί ἀπίστους, ἐν νυκτί καί ἡμέρᾳ, νά μεταδώσωμεν «τῆς ἀληθείας τήν διδασκαλίαν», «τήν γλῶσσαν τήν πυρίπνοον», «τό σωτήριον νᾶμα», - 18 -

18 - 2013-CC_V37.indd 18

1/4/15 12:46 μ.μ.

«τόν πολύχρουν καρπόν» τοῦ Ἱεροῦ Φαναρίου, μή ἐπιδιώκοντες «ἀδίδακτον προβολήν» ἀνθρωπίνην, τήν ὁποίαν ἐν τῇ συγχρόνῳ ἐποχῇ ὁ καθείς ἐπιτυγχάνει, καί μή ἀποβλέποντες εἰς τήν γνώμην τῶν πολλῶν. Κριτήριον τῶν ἐνεργειῶν καί πράξεων τῆς Πατριαρχίας μας ὑπῆρξε μόνον ἡ ἀγάπη πρός πάντας, καί ἡ ἑνότης πάντων, καί ἡ δικαιοσύνη, τό «κήρυγμα τῆς ἀληθείας», καί οὐχί οἱαδήτις ἀνθρωπαρέσκεια: «εἰ γάρ ἔτι ἀνθρώποις ἤρεσκον, Χριστοῦ δοῦλος οὐκ ἄν ἤμην» (Γαλ. α΄,10). Τό δεύτερον χαρακτηριστικόν Βαρθολομαίου τοῦ Ἀποστόλου ἦτο ἡ θυσία. Θυσία ὑπέρ τῆς ἀληθείας, δηλαδή τοῦ Υἱοῦ καί Λόγου τοῦ Θεοῦ. Ἡ θυσία ὑπάρχει καί εἶναι τό ὑπέρτατον μέτρον τῆς ἀγάπης, ἡ ὁποία καί διηγεῖται «ὡς οὐρανός περικαλλής, ἐπί γῆς θείαν δόξαν». Καί ἡμεῖς, ἀναλαβόντες τούς οἴακας τοῦ Ἁγιωτάτου Ἀποστολικοῦ καί Πατριαρχικοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου ἐπί εἰκοσαετίαν καί πλέον -ἐπιτραπήτω ἡμῖν ἡ ἐν ἀδυναμίᾳ καύχησις- ἀνηλώσαμεν ὅλην τήν ἡμετέραν ἰκμάδα εἰς διακονίαν καί προσφοράν ἀγάπης θυσιαστικῆς, συνιστῶντες αὐτήν διά τῆς θυσίας ὅλης τῆς ὑπάρξεως ἡμῶν «ὑπέρ τῶν φίλων», καθώς ὁ Κύριος ἡμῶν, καί ὑπέρ τῆς Ἐκκλησίας Του, τῆς ἐν τῇ Πόλει ταύτῃ ἑδρευούσης. Τό τρίτον στοιχεῖον τοῦ προστάτου ἡμῶν Ἀποστόλου, ὑπῆρξεν ἡ οἰκουμενικότης· «πᾶσαν γάρ τήν κτίσιν κατηύγασε θεογνωσίᾳ», κομίζων «ὡς δρόσος Θεοῦ τοῖς ἀνθρώποις ἴαμα». Ἀπό πολίτου τῆς ἀσήμου Γαλιλαίας κατέστη ἁλιεύς ἀνθρώπων καί «πνευματικός στρατηγός» τοῦ βασιλέως Χριστοῦ, ἔχων ὡς πεδίον δράσεως σύμπασαν τήν ὑφήλιον. Καί ἡ ἡμετέρα Μετριότης, ἐκ τῆς ἀσήμου, ἀγνώστου, καί μαρτυρικῆς Γαλιλαίας τῆς γενετείρας ἡμῶν Ἴμβρου προερχόμενοι καί κληθέντες ἐλέῳ Θεοῦ ἐπί τήν ἱεράν οἰκουμενικήν σκοπιάν τῆς Ὀρθοδοξίας, οὐκ ἐπαυσάμεθα πορευόμενοι κατά τήν εἰκοσαετίαν ταύτην ἀπό Ἱεροῦ Ναοῦ εἰς Ἱερόν Παρεκκλήσιον ἐν τῇ ἕδρᾳ ἡμῶν, ἀπό Ἐκκλησίας εἰς Ἐκκλησίαν, ἀπό ἀνθρώπου πρός ἄνθρωπον, πορευόμενοι διαρκῶς, ἵνα «μαθητεύσωμεν πάντα τά ἔθνη» (πρβλ. Ματθ. κη΄,19), μεταφέροντες τόν καθῃμαγμένον Σταυρόν τοῦ Μαρτυρίου ἀλλά καί τό χαρμόσυνον ἄγγελμα τῆς σωτηρίας. Τά τρία ταῦτα στοιχεῖα, ἔχοντες ἀπό τῆς πρώτης στιγμῆς ὡς γνώμονα, ὡς ἄλλωστε διεκηρύξαμεν καί ἐν τῷ ἐνθρονιστηρίῳ λόγῳ ἡμῶν πρός τόν κόσμον τήν 2αν Νοεμβρίου τοῦ ἔτους 1991, προσεπαθήσαμεν νά τά μαρτυρήσωμεν εἰς τόν κόσμον, ὡς ἀποκλειστικόν βίωμα τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας. Δηλαδή τήν ἐξάρτησιν ἐκ μόνου τοῦ Θεοῦ καί τήν ἔξωθεν ἀφάνειαν· τήν θυσιαστικήν ἀγάπην καί τήν οἰκουμενικότητα. Ταύτην τήν μαρτυρίαν καταθέτομεν καί σήμερον ἐνώπιον τῆς ἀγάπης σας. Καί δοξάζομεν τόν Χριστόν καί εὐχαριστοῦμεν ὅλους σας, οἱ ὁποῖοι τιμῶντες τόν Πατριάρχην τοῦ Γένους καί συγχρόνως Οἰκουμενικόν, ἤλθετε ἐκ δυσμῶν καί ἑῴας, ἐκ βορρᾶ καί νότου εἰς συνεορτασμόν. Καί σύν τῇ εὐχαριστίᾳ διαβε- 19 -

18 - 2013-CC_V37.indd 19

1/4/15 12:46 μ.μ.

βαιοῦμεν ὅτι θά συνεχίσωμεν, ἕως ἡμέρα ἐστί καί μέχρι τῆς ἐσχάτης κλήσεως, ὅτε λόγον ἀποδώσομεν τῶν ἔργων καί τῶν πράξεων καί τῶν παραλείψεων ἡμῶν, τόν ἀγῶνα, μή ἀποβλέποντες εἰς δόξαν καί ἀναγνώρισιν ἀνθρωπίνην, ἀλλ᾿ ἁπλῶς εἰς τήν μαρτυρίαν Ἰησοῦ. Ἡ Ἁγιωτάτη Μήτηρ Ἐκκλησία τῆς Κωνσταντινουπόλεως, κειμένη ἐπί τῶν θεμελίων τῆς πίστεως καί ἐπί τῆς διδαχῆς τῶν Ἀποστόλων, ὡς ὁ τιμώμενος Βαρθολομαῖος, ἔχει τήν ἰδιαιτέραν εὐλογίαν νά διακονῇ διαχρονικῶς λαούς πολλούς. Καί συμβάλλει τοιουτοτρόπως ἀποφασιστικῶς εἰς τήν διαμόρφωσιν παγκοσμίων καί πανανθρωπίνων ἠθικῶν ἀξιῶν. Ἔχομεν, λοιπόν, ἱστορικήν εὐθύνην καί χρέος νά συνεχίσωμεν τήν εἰρηνικήν καί δημιουργικήν συνύπαρξιν, ὑπερβαίνοντες μεγαλοψύχως ἐν πνεύματι ἀγαστῆς συνεργασίας καί ἀγάπης πᾶν τό προστυγχάνον ἐμπόδιον ἤ ἀμφισβήτησιν. Καθημερινῶς ὀφείλομεν νά ἀνακεφαλαιώνωμεν ὁλόκληρον τό μυστήριον τῆς σωτηρίας: «τοῦ Σταυροῦ, τοῦ Τάφου, τῆς τριημέρου Ἀναστάσεως, τῆς εἰς οὐρανούς ἀναβάσεως, τῆς ἐκ δεξιῶν καθέδρας, τῆς δευτέρας καί ἐνδόξου πάλιν Παρουσίας». Καί τότε θά ζῶμεν ἤρεμα τό γεγονός ὅτι «ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ ἐντός ἡμῶν ἐστι» (πρβλ. Λουκ. ιζ΄ 21-22). «Τά πάντα γέγονε καινά. Τά πάντα γέγονεν ἕν» (Μαξίμου τοῦ Ὁλογητοῦ). Καί, λοιπόν, ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς ἐγεννήθη ἐν Φάτνῃ. Ἐχλευάσθη ὡς ἀδύνατος καί ἐσταυρώθη. Δέν εἶχε πού τήν κεφαλήν κλίνῃ (Λουκ. θ΄ 59), παρά ταῦτα τήν σωτηρίαν ἡμῶν κατειργάσατο. Χωρίς βαλάντιον καί πήραν. Χωρίς λεγεῶνας ἀγγέλων, χωρίς ἐσμόν γραμματέων, χωρίς στρατόν ὀπαδῶν, χωρίς ἰσχύν ἀνθρωπίνην. Μέ μόνην τήν ἰσχύν τῆς ἀφάτου κενώσεώς Του, τῆς ἐσχάτης ταπεινώσεως, τῆς μωρίας τοῦ Σταυροῦ. Οὕτως ἐστί καί ὁ Πατριάρχης σας, πορευόμενος κατά τό ἀποστολικόν «οὐ πολλοί σοφοί κατά σάρκα, οὐ πολλοί δυνατοί, οὐ πολλοί εὐγενεῖς» (Α΄ Κορ. α΄ 26-27). Καί ὁ Πατριάρχης δέν παραβλέπει τήν μωρίαν τοῦ Σταυροῦ καί δέν προσβλέπει εἰς τήν δόξαν τῆς ἰσχύος καί ἀποβλέπει εἰς τό «ὅς ἐάν θέλῃ γενέσθαι μέγας ἐν ὑμῖν, ἔσται ὑμῶν διάκονος, καί ὅς ἐάν θέλῃ ὑμῶν γενέσθαι πρῶτος, ἔσται πάντων δοῦλος˙ καί γάρ ὁ Υἱός τοῦ ἀνθρώπου οὐκ ἦλθε διακονηθῆναι, ἀλλά διακονῆσαι» (Μαρκ. ι΄ 43-45). Ἀναφωνοῦντες μετά τοῦ ἐν Ἁγίοις προκατόχου ἡμῶν Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου «καλόν ἡ φιλαδελφία καί μάρτυς Ἰησοῦς, οὐκ ἀδελφός κληθῆναι μόνον, ἀλλά καί παθεῖν ὑπέρ ἡμῶν ἀνασχόμενος», ἀναπέμπομεν δόξαν, τιμήν καί προσκύνησιν τῷ Ἀναστάντι Χριστῷ νῦν καί εἰς τούς ἀπεράντους αἰῶνας. Ἀμήν.

- 20 -

18 - 2013-CC_V37.indd 20

1/4/15 12:46 μ.μ.

Ὁμιλία τῆς Α. Θ. Παναγιότητος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου ἐν τῇ Ἱερᾷ Μονῇ Παναγίας Σουμελᾶ (Τραπεζοῦς, 15 Αὐγούστου 2013) Πατέρες, ἀδελφοί καί εὐλογημένα τέκνα ἐν Κυρίῳ, Ἠγαπημένοι ὅπου γῆς Πόντιοι, «Ξυπνᾶ κι᾿ ὁ γερο-γούμενος, τόν ὄρθρο του σημαίνει καί μουρμουρίζοντας σιγά, στήν ἐκκλησιά πηγαίνει, τήν ἅγια Εἰκόνα τῆς Κυρᾶς σκυφτά νά προσκυνήσει. Κι᾿ ἐκεῖ πού ἐτέντων’ ὁ παπάς τά χείλη νά φιλήσει τοῦ ᾽κάστηκε πώς ἔλειπε –παράδοξη ἱστορίαἀπ᾿ τό θρονί της τό χρυσό ἡ Δέσποινα Μαρία... Ἐτρόμαξ΄ὁ καλόγερος... Στήν πλάκα γονατίζει, χτυπᾶ τό μέτωπο στή γῆ, παρακαλεῖ, δακρύζει... Μέ μιᾶς ἀστράφτ᾿ ἡ ἐκκλησιά κι᾿ αἰσθάνετ᾽ ἕνα χέρι ὅπου τόν ἀνασήκωνε...Μοσχοβολάει τ᾿ ἀγέρι... Τά μάτια του ἄνοιξ᾿ ὁ παπάς...Στό κάτασπρό του γένι τό δάκρυ του ἔσταζε βροχή. Κοιτάζει...καθισμένη στό Θρόνο βλέπει τήν Κυρά, πού τοῦ χαμογελοῦσε καί τό Παιδί πού ἐχαίρετο καί πού τόν εὐλογοῦσε. -Σέ ποιό καλύβι ἀγνώριστο, σέ ποιά καρδιά θλιμμένη νά πέρασες τή νύχτα Σου, Κυρά Φανερωμένη;», θά ἐτραγουδοῦσε καί θά ὑμνοῦσε μαζί μέ ὅλους μας σήμερα ἐδῶ, σήν Σουμελᾶν τήν Παναΐαν, ὁ Λευκαδίτης ποιητής Ἀριστοτέλης Βαλαωρίτης. Μεγαλύνει, λοιπόν, ἡ ψυχή μας τόν Κύριον μέ πολλήν εὐγνωμοσύνην, διότι διά τετάρτην φοράν μᾶς ἀξιώνει νά συναχθῶμεν πανταχόθεν τῆς οἰκουμένης, ὅπως τότε ἐκ τῶν τῆς οἰκουμένης περάτων, ἐν νεφέλαις, οἱ Ἅγιοι Ἀπόστολοι, διά νά ἀποδώσωμεν τήν ὀφειλετικήν τιμήν εἰς τήν πάναγνον Μητέρα τοῦ Ἐμμανουήλ, εἰς τόν ἡγιασμένον τοῦτον τόπον τῆς περιπύστου Ἱερᾶς Αὐτοκρατορικῆς Πατριαρχικῆς καί Σταυροπηγιακῆς Μονῆς τοῦ Ὄρους Μελᾶ, τοῦ συμβόλου τῆς βαθείας πίστεως τῶν ὀρθοδόξων Ποντίων. «Φῶς σ᾿ ὀμμάτια μας», λοιπόν! Ὅμως, τί τό ἰδιαίτερον ἔχει ὁ τόπος αὐτός, ἀφοῦ τοῦ Κυρίου πᾶσα ἡ γῆ - 21 -

18 - 2013-CC_V37.indd 21

1/4/15 12:46 μ.μ.

καί τό πλήρωμα αὐτῆς, καί μάλιστα μετά ἀπό μίαν ἑκατονταετίαν περίπου σιωπῆς; Τό ἰδιαίτερον εἶναι ὅτι ἡ Χάρις τοῦ Θεοῦ ἔχει ἁγιάσει τόν χῶρον τοῦτον διά τῆς ἀσκήσεως καί τῆς χαρισματικῆς ἀκτινοβολίας τῶν Ἁγίων, οἱ ὁποῖοι ἔζησαν καί ἐλάτρευσαν εἰς αὐτόν, τόν Κύριον καί τήν Θεοτόκον ἀπό τῶν ἡμερῶν τῶν ἐνθέων Σωφρονίου καί Βαρνάβα, τῶν ἱδρυτῶν, μέχρι τοῦ Φεβρουαρίου τοῦ 1923, ὁπότε καί ἠναγκάσθησαν νά ἐγκαταλείψουν τόν ἱερόν βράχον οἱ τελευταῖοι Σουμελιῶται μοναχοί. Τό ὄρος τοῦτο τοῦ Σουμελᾶ, τό ὁποῖον ἐπί αἰῶνας ἐφιλοξένησε τό μέχρι σήμερον διασωθέν ἱερόν καί θαυματουργόν Εἰκόνισμα τῆς Παναγίας μας, καί ἡγιάσθη καί ἐχαριτώθη ἀπό αὐτήν, ἀποτελεῖ, διά σύμπασαν τήν Ἐκκλησίαν καί τό Γένος τῶν Ρωμαίων, διαχρονικόν σύμβολον καί προσκύνημα, εἰς τό ὁποῖον ἀμέτρητα πλήθη μακαρίων προγόνων μας κατέθεσαν τά δάκρυα, τούς στεναγμούς, τά προβλήματα, τάς εὐχαριστίας καί τούς μυχιαιτάτους πόθους των. Βεβαίως δέν ἔχομεν σήμερον, ὅπως θά εὐχόμασταν, συνεχῆ τήν ἐδῶ ἀνθρωπίνην παρουσίαν, μίαν ζωντανήν δηλαδή μοναστικήν ἀδελφότητα, ὅπως πρίν ἀπό ἕνα αἰῶνα. Ζοῦν ὅμως ἐν χερσί Κυρίου αἱ ψυχαί τῶν πολυπληθῶν Σουμελιωτῶν Ἁγίων πατέρων, αἱ ὁποῖαι ἀοράτως συνεχίζουν, μέχρι τῆς συντελείας τῶν αἰώνων, τήν ἀέναον λατρευτικήν δοξολογίαν των μετά τῶν ἀγγελικῶν χορῶν, καί τοῦ πλήθους τῶν Ἁγίων καί τῶν Μαρτύρων τοῦ Πόντου καί ὅλης τῆς Ἐκκλησίας, καί μετά πάντων ἡμῶν, οἱ ὁποῖοι σήμερα λατρεύουμε ἐδῶ τόν Θεόν τῶν πατέρων μας ἐν ἑνί στόματι καί μιᾷ καρδίᾳ. Ὑπέρ πάντα, ὅμως, ζῇ καί ἐνεργεῖ ἐδῶ ἡ Κυρία τοῦ Τόπου τούτου, ἡ ὑπέραγνος καί κεχαριτωμένη Θεομήτωρ, ἡ ὁποία ἐπέλεξεν ὡς κατοικητήριόν της αὐτόν τόν πελώριον κατακόρυφον βράχον, τό εὐλογημένον τοῦτο Ὄρος, καί τό κατέστησε μυστικόν κῆπον καί θαυμαστόν περίβολόν της, ὅπως καί τό Ἅγιον Ὄρος τοῦ κλεινοῦ Ἄθωνος. Ἡ Δέσποινα Παναγία, «θρονιασμένη εἰς τήν καρδιάν μας», πηγάζει πολυτρόπως, ἀοράτως καί μυστικῶς, ἀλλ᾿ ὅμως καί πραγματικῶς, τάς χάριτάς της καί ἐνεργεῖ τάς θαυματουργίας της εἰς τούς πρός αὐτήν καταφεύγοντας ἐν πίστει. Ἀδελφοί καί Πατέρες καί φίλτατα τέκνα ἁπανταχοῦ τῆς δεσποτείας Κυρίου, Ὀρθόδοξοι Χριστιανοί, «Πάσχα ἱερόν ἡμῖν σήμερον ἀναδέδεικται». Αὐτό τό καλοκαιρινό Πάσχα, ἡ Κοίμησις τῆς Θεοτόκου, καί εἶναι ὄντως π ά σ χ α, εἶναι ἀ ν ά σ τ α σ ι ς. Μετέστη πρός τήν Ζωήν, ἡ Μήτηρ τῆς Ζωῆς, ἡ κατά σάρκα Μήτηρ τοῦ Ἀναστάντος Κυρίου. Καί ἀντί λύπης διά τήν κοίμησίν της, τά πάντα πεπλήρωται χαρᾶς καί φωτός καί ἀναστάσεως. Διαχρονικῶς ἀσπαζόμεθα ἀλλήλους εἰς τάς συναναστροφάς μας μέ τόν - 22 -

18 - 2013-CC_V37.indd 22

1/4/15 12:46 μ.μ.

χαροποιόν χαιρετισμόν «Χαίρετε». Τόν ἴδιον χαιρετισμόν ἀπηύθυνε καί ὁ Ἀρχάγγελος Γαβριήλ, ὅταν ἀπεκάλυψεν εἰς τήν Ἁγνήν Παρθένον τό εὐαγγέλιον τῆς χαρᾶς λέγων πρός αὐτήν «Χαῖρε, Κεχαριτωμένη». Καί ὁ Υἱός της, ὁ Ἀναστάς Κύριος, ἐμφανισθείς εἰς τάς Μυροφόρους μετά τήν Ἀνάστασίν Του, ἀπηύθυνε πρός αὐτάς καί τόν κόσμον μίαν λέξιν, ἕνα β ί ω μ α, τό «Χαίρετε» καί τό «Εἰρήνη». Εἰρήνη ὑπάρχει ἐφ᾿ ὅσον ὑπάρχει χαρά. Καί χαράν ἔχομεν, ὅταν εἴμεθα ἱκανοποιημένοι μέ τά «δῶρα» τοῦ Θεοῦ καί δέν ζητοῦμε συνεχῶς. Χαρά καί εἰρήνη, εἰρήνη καί χαρά, βιώματα καί καταστάσεις ἀλληλένδετοι καί ἀλληλοσυμπληρούμεναι καί ἀλληλοπεριχωρούμεναι. Εἶναι, λοιπόν, ὅλα τά γεγονότα τῆς ἐκκλησιαστικῆς μας ζωῆς πρόξενα μόνον χ α ρ ᾶ ς. Κάθε ἄνθρωπος εἶναι κεκλημένος νά μετάσχῃ εἰς τήν χ α ρ ά ν αὐτήν, γινόμενος μέλος τῆς Οὐρανίου Βασιλείας. Θάνατος οὐκέτι κυριεύει. Εἰς τήν εἰκόνα τῆς σημερινῆς ἑορτῆς τῆς Κοιμήσεως εἰκονίζεται ἡ Παναγία, περιστοιχιζομένη ὑπό τῶν θείων Ἀποστόλων, καί τοῦ Υἱοῦ τῆς παραλαμβάνοντος τήν ψυχήν της. «Σήν κορφήν κάθεται ὁ Χριστός, ἡ Παναγιά σή᾽ ρίζαν, σ᾽ ἄκρας κάθουν οἱ Ἄγγελοι, σά φύλλα οἱ Προφητάδες». Καί ὅπως ἡ φυσική μητέρα μας προσπαθεῖ νά ἐκπληρώσῃ κάθε ἐπιθυμίαν τοῦ παιδιού της, ἔτσι καί ἡ Παναγία ἀπό ἐκεῖ, ἀπό τούς οὐρανούς, ἐκπληρώνει πᾶσαν καλήν ἐπιθυμίαν μας. Ἰδιαιτέρως ὅταν αὐτή ἡ ἐπιθυμία μας καί αὐτή ἡ προσευχή μας τῆς ἀπευθύνεται, ὅπως σήμερα, ἀπό τόν ἀγαπημένον της αὐτόν τόπον, ἀπό ἐδῶ πού εὑρισκόμεθα μεταξύ ούρανοῦ καί γῆς, ἀπό τά βοσκοτόπια τῆς Μονῆς Σουμελᾶ, μέσα ἀπό τά δάση τῆς μαυροπεύκης καί τῆς ἀζαλέας τῆς ποντικῆς, τίς κρανιές καί τά ροδόδενδρα καί τά χλοερά λιβάδια τοῦ Πόντου πού περιγράφει τόσο ὄμορφα ἡ Μαριάννα Κορομηλᾶ: ὅταν ἀναπέμπωνται οἱ προσευχές μας μέσα εἰς τό θρόϊσμα τῶν φύλλων καί τόν παφλασμόν τῶν ὑδάτων πού ρέουν νύκτα καί ἡμέραν, χειμῶνα-καλοκαίρι, ἐδῶ εἰς τάς παρυφάς τοῦ Ὄρους Μελᾶ, εἰς τόν Πυξίτην, τό ποτάμι τῆς Παναγίας, τό Χρυσοπόταμο, τό Altındere. Ἡ «ἐν πρεσβείαις ἀκοίμητος Θεοτόκος καί ἐν προστασίαις ἀμετάθετος ἐλπίς» μας, ἡ Σουμελιώτισσα, ἡ κοιμηθεῖσα καί μεταστᾶσα εἰς τήν Ζωήν Παναΐα, εὐχόμεθα νά δίδῃ εἰς ὅλους τούς φυλάσσοντας Θ ε ρ μ ά ς π ύ λ α ς, αὐτήν τήν χ α ρ ά ν καί τήν εἰρήνην τοῦ Υἱοῦ της. Ἡ Παναγία μ ε τ έ σ τ η πρός τήν Ζωήν! Καί πρεσβεύει καί μεσιτεύει καί ἱκετεύει καί παρακαλεῖ τόν Υἱόν Τῆς ὑπέρ ἡμῶν! Καί ᾄδεται παντοῦ καί πάντοτε ὁ νικητήριος π α ι ά ν τῆς Σοφίας, τῆς Δυνάμεως καί τῆς Εἰρήνης τοῦ Θεοῦ, τό Χριστός Ἀνέστη! Καί εἰς τό ὄρος Μελᾶ, οἱ «προσδοκῶντες ἀνάστασιν» κεκοιμημένοι τῆς ἱερᾶς αὐτῆς γῆς, ἀνώνυμοι καί ἐπώνυμοι, γνωστοί καί ἄγνωστοι, καί μαζί τους τά σύμπαντα, ἀντηχοῦν καί ἀπαντοῦν: Ἀληθῶς Ἀνέστη! - 23 -

18 - 2013-CC_V37.indd 23

1/4/15 12:46 μ.μ.

Ἡ Μήτηρ τῆς Ζωῆς πρεσβεύει καί νικᾷ διά τῆς μητρικῆς ἀγάπης καί στοργῆς της! Ἄς μιμηθοῦμε κατά τό ἀνθρωπίνως δυνατόν τό παράδειγμά της καί τήν Εἰκόνα της, παραδιδούσης τό πνεῦμα εἰς τόν Κύριον καί Θεόν της, διά νά εὕρωμεν χάριν καί ἔλεος ὅταν θά συναντηθοῦμε εἰς τήν οὐράνιον Γαλιλαίαν καί θά ἰδοῦμε τό Πρόσωπον τοῦ ἀπροσωπολήπτου Κυρίου, «καθώς ἐστι» δίκαιος καί ἀληθινός καί κρίνων καί ἀγαπῶν καί σῴζων. Εἴθε ὅλοι νά ἀξιωθῶμεν αὐτῆς τῆς μοναδικῆς χ α ρ ᾶ ς «ἐν τῇ Χώρᾳ τῶν ζώντων». Μέχρι τότε, ἀπευθύνουμε εἰς τήν Παναγίαν, σήμερα καί πάντοτε, μέ ἕνα στόμα καί μία καρδιά, τήν «Μυστική Παράκλησι» τοῦ Μεσολογγίτου ποιητοῦ Κωστῆ Παλαμᾶ: «Δέσποινα, κανένα φόρεμα τή γύμνια μου δέ φθάνει νά σκεπάσει, ... Πρόστρεξε, Μυροφόρα, μονάχα ἐσένα πίστεψα, καί λάτρεψα μονάχα ἐσένα, ἀπό τά πρωτινά γλυκοχαράματα κι᾿ ὥς τώρα στά αἱματοστάλαχτα μιᾶς ὀργισμένης δύσης. ... Δέσποινα, στήριξέ μέ ἐσύ καί μή μ᾽ ἀφήσεις.......». Ἀμήν.

- 24 -

18 - 2013-CC_V37.indd 24

1/4/15 12:46 μ.μ.

Ὁμιλία τῆς Α. Θ. Παναγιότητος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου κατά τήν ἀκολουθίαν τοῦ Ἑσπερινοῦ τῆς Ἀποδόσεως τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου ( Ἴμβρος, Ἅγιοι Θεόδωροι, 22 Αὐγούστου 2013) Ἱερώτατοι ἀδελφοί Ἱεράρχαι, Ἐντιμότατε κ. Γ. Πρόξενε τῆς Ἑλλάδος ἐν ΚΠόλει, Ἀγαπητοί μας συμπολῖται, ἀδελφοί καί τέκνα ἠγαπημένα, Εὐλογημένοι ὅπου γῆς Ἴμβριοι Ὀρθόδοξοι Χριστιανοί, Ἀπόψε, τῆς Παναγιᾶς μας˙ τῆς γιορτῆς τοῦ χωριοῦ μας˙ διά τήν ὁποίαν ἐδημιουργήθησαν ὑπό τοῦ Θεοῦ ὅλα «καλά λίαν». Αὐτό τό «κάλλος» καί αὐτή ἡ «καλωσύνη» ἀφοροῦν εἰς τήν Παναγίαν, κατά τόν Ἅγιον Νικόλαον τόν Καβάσιλαν. Δηλαδή, ἐγένοντο ὅλα «καλά λίαν», ἐπειδή ἀφοροῦσαν εἰς τήν Παναγίαν. Ἐπειδή θά ἐγεννᾶτο ἡ Παναγία, ἡ ὁποία εἶναι στό τέλος τῆς ὅλης ἀναμονῆς τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης. Ἔτσι, λοιπόν, οἱ ἄνθρωποι περιμέναμε χιλιετίες ὁλόκληρες, γιά νά ἔλθῃ κάποιος ἄνθρωπος, ὁ ὁποῖος θά καταλάβαινε τί σημαίνει «ἀγάπη Θεοῦ». Γιά νά τό καταλάβαινε ὅμως αὐτό, ἔπρεπε νά ἦταν καί ὁ ἴδιος καθαρός καί πολύ ταπεινός, ὄχι ἐγωϊστής, φιλόδοξος, αἰθεροβάμων. Καί γεννήθηκε ἡ Παναγία. «Πρό τοῦ δέ ἐλθεῖν τήν πίστιν ὑπό νόμον ἐφρουρούμεθα συγκεκλεισμένοι εἰς τήν μέλλουσαν πίστιν ἀποκαλυφθῆναι» (Γαλ. γ΄ 23). Δηλαδή πρίν ἔλθῃ ἡ πίστις, εἴμασταν κλεισμένοι μέσα στόν ν ό μ ο ν. Ὁ Νόμος ἔγινε παιδαγωγός εἰς Χριστόν, ἀλλά ὁ Νόμος, ὁ ὁποιοσδήποτε νόμος, ἦταν ἀνίκανος, καί εἶναι ἀνίκανος, νά μᾶς σώσῃ καί νά ἱκανοποιήσῃ τόν ἄνθρωπο ἀληθινά. Γι᾿ αὐτό, ὅταν ἦλθε «τό πλήρωμα τοῦ χρόνου, ἐξαπέστειλεν ὁ Θεός τόν υἱόν Αὐτοῦ, ... γενόμενον ὑπό νόμον, ἵνα τούς ὑπό νόμον ἐξαγοράσῃ, ἵνα τήν υἱοθεσίαν ἀπολάβωμεν» ( πρβλ. Γαλ. δ΄ 4, 5). Καί τό π λ ή ρ ω μ α τοῦ χρόνου εἶναι ἡ γέννησις τῆς Παρθένου, τῆς γυναικός διά τῆς ὁποίας ἔγινεν ἄνθρωπος ὁ Θεός. Αὐτή εἶναι ἡ «κλῖμαξ δι᾿ ἧς κατέβη ὁ Θεός» καί «ἡ γέφυρα ἡ μετάγουσα τούς ἐκ γῆς πρός οὐρανόν» καί τότε καί μετά τήν κοίμησιν καί τήν μετάστασίν της, κατά τήν ὁποίαν δέν ἐγκατέλιψε τόν κόσμον -ἐν τῇ κοιμήσει τόν κόσμον οὐ κατέλιπες, Θεοτόκε. Ἡ Παναγία μας μᾶς διδάσκει καί σήμερα μίαν ἀ λ ή θ ε ι α ν, ὅτι ὅταν εἴμεθα ἄρρωστοι, ὅταν εἴμεθα ἀδύνατοι, μόνοι, ὅταν ἀδικούμεθα, ὅταν πεθαίνουμε, τότε εἴμεθα δυνατοί˙ καί ὅταν ταπεινωνώμεθα ἀληθινά, μόνον τότε δοξαζόμεθα, τότε καταργεῖται «τό μεσότοιχον τῆς ἔχθρας». Εἴμεθα, λοιπόν, ἐδῶ, στό νησί μας, στήν ταπεινή καί ἄσημη καί «ἀδόξα- 25 -

18 - 2013-CC_V37.indd 25

1/4/15 12:46 μ.μ.

στη» Ἴμβρο μας, ὅπως ἡ ταπεινή Κόρη τῆς Ναζαρέτ, κατ᾿ ἀναλογίαν, καί μένουμε ἔ κ π λ η κ τ ο ι ἐμπρός εἰς τό Μυστήριον τῆς Παναγίας. Ἀδελφοί συμπατριῶται, Εἴμεθα προσωπικῶς συγκινημένοι πού εὑρισκόμεθα μαζί σας καί νιώθουμε ὅλοι μαζί αὐτό τό κ ά λ λ ο ς, αὐτήν τήν Χ ά ρ ι ν, νά ὑπάρχῃ σ’ὅλο τό Νησί τῆς Παναγίας, πού εἶναι ἡ Ἴμβρος μας, εἰς τήν ὁποίαν ὅλα ἦταν μέχρι πρίν μερικές δεκαετίες «καλά λίαν». Διότι ἐπεκράτει ἡ χάρις, καί ὁ νόμος, ὁ κάθε νόμος, ἦταν ἀνενεργός. Ἐδέσποζε παντοῦ, στήν κτίσιν, στούς ἀνθρώπους, στά χωράφιά μας, στίς Ἐκκλησιές μας, ἡ Χάρις καί ἡ Ἀγάπη -ὑπό τήν σκέπην καί τήν χάριν τῆς Παναγίας. Ἀλλά εἶναι ὡραία ἡ ἀποψινή μας συνάντησις ἐδῶ στήν πατρίδα μας ὑπό τήν σκέπην καί Χάριν τῆς Παναγίας, πού ταιριάζει ἀπολύτως καί γιά μᾶς, αὐτό πού λέγει ὁ ἀρχαῖος Ὅμηρος γιά τόν ταλαιπωρημένον ἀκούσιον «πρόσφυγα» Ὀδυσσέα, ὅτι «καί καπνόν ἀναθρώσκοντα νοῆσαι ἧς γαίης, θανέειν ἱμείρεται» (Ὀδύσ. Ραψ. α΄, στ. 58). Ἡ καρδιά μας χτυπᾷ δυνατά καί γρήγορα, διότι πατᾶμε τά ἀγαπημένα χώματα τοῦ φιλτάτου νησιοῦ μας. Βλέπομεν τά σπίτια ὅπου γεννηθήκαμε, πολλά ἐρείπια ἀπό τήν «ἔλλειψιν ζωῆς», ἄλλα ἀνακαινισμένα κατά τά τελευταῖα χρόνια, ἀλλά καί πάλιν «ἔρημα» ἀπό τά ὡραῖα καί μοναδικά ἐκεῖνα βιώματα τοῦ παρελθόντος μας. Βλέπουμε τίς «κορυφογραμμές» τῶν λόφων, πίσω ἀπό τούς ὁποίους εἴδαμε γιά πρώτη φορά νά ἀνατέλλῃ ὁ φωτεινός δίσκος τοῦ ἡλίου, ἀλλά καί τοῦ νοητοῦ Ἡλίου, τοῦ Χριστοῦ μας. Οἱ βλεπόμενες «κορυφογραμμές» παραμένουν πράσινες καί γεμᾶτες πάντοτε ἀπό ἐλπίδα καί προσδοκίαν. Οἱ νοητές «κορυφογραμμές», ἀναμένουν μαζί μας νά «φθάσωμεν τόν Ἄφθαστον», ὁ Ὁποῖος μόνος δύναται νά μᾶς «καταφαιδρύνῃ τοῖς θαυμασίοις», ἐμᾶς καί τήν Ἴμβρον μας. Σέ κάθε ματιά, σέ κάθε στροφή τοῦ βλέμματος, σέ κάθε ἀντίκρισμα τοῦ τόπου μας, χείμαρρος δακρύων τρέχει ἀπό τά μάτιά μας καί ρίγη συγκινήσεων, ἀναμνήσεων, παιδικῶν ἐλπίδων καί προσδοκιῶν, κατακλύζουν τήν ὕπαρξίν μας. Ἐδῶ ἡ πτωχική «κούνια», ὅπου μέ ἀνεπανάληπτη μητρική στοργή μᾶς νανούριζε ἡ μητέρα μας. Ἐδῶ καἱ ἡ «Κούνια», ἡ Μεγάλη Μητέρα μας, ἡ Παναγία, στήν ὁποίαν μικροί καί μεγάλοι πάντοτε καταφεύγουμε καί προσφεύγουμε. Ἐκεῖ στό σεντούκι παραμένει ἡ «σκούφια» τοῦ μωροῦ, τό «νυφικό» τῆς νύμφης, τά «τσερβούλια» τοῦ πατέρα, ἡ «γκαζόλαμπα» πού φώτιζε μέ τό ἀμυδρό της φῶς τίς ἀτέλειωτες «νύκτες» ἀνατολῆς καί προσδοκίας -ἡ λάμπα μέ τήν ὁποία διαβάζαμε τά μαθήματά μας τότε. Ἐκεῖ ὁ «σοφάς» πού καθότανε ἡ γιαγιά καί μᾶς ἔσφιγγε στήν στοργικήν ἀγκαλιά της καί μᾶς παρηγοροῦσε, ὅταν κλαίγαμε ἀπό πείνα καί ἀπό ἀνέχεια καί ἀπό φτώχεια οἱ περισσότεροί μας, πού μόνον ἡ εὐαισθησία τῆς παιδικῆς ψυχῆς μας κατανοοῦσε. Πιό πέρα ἡ «γωνιά» πού καθόταν ὁ στοργικός - 26 -

18 - 2013-CC_V37.indd 26

1/4/15 12:46 μ.μ.

πατέρας, τά γόνατα τοῦ ὁποίου μᾶς παρεῖχαν τήν πλήρη ἀ σ φ ά λ ε ι α ν τῆς πατρικῆς προστασίας καί πολλές φορές μᾶς κουνοῦσαν στοργικά καί μᾶς σφούγγιζαν τό παιδικό ἀθῶο, μά ἀληθινό δάκρυ, καί γι᾿ αὐτό ὅλα αὐτά εἶχαν τόν χαρακτῆρα τῆς περιζήτητης θ έ σ ε ω ς. Γιατί ὅλα ἦταν ἀληθινά, καθαρά, γνήσια, αὐθεντικά, ὄχι μάταια, ὑποκριτικά, παροδικά. Πέρασαν τά ὡραῖα παιδικά χρόνια, μεγαλώσαμε καί μάθαμε πολλά ἀπό τούς ἁπλοῦς γονεῖς μας, τούς παπποῦδες μας, τούς δασκάλους μας, τόν Κοτζίνην καί τόν Μπακάλην, τούς Τερζῆδες, τόν Ὀκουμούση, τούς ἱερεῖς μας, τόν Ἀστέριον, τόν Βαρλαάμ, τόν Παπα-Μπρίγκον, τόν Νικηφόρον, τούς Ἀρχιερεῖς μας, τόν Ἰάκωβον, τόν Μελίτωνα, τόν Νικόλαον, τόν Δημήτριον, τόν Φώτιον, τόν σημερινό ἄξιο καί θυσιαζόμενο Κύριλλον, τούς γείτονές μας, τούς συγχωριανούς μας. Μιά κ ο ι ν ω ν ί α ἀδελφωμένη, μέ ὁλόψυχη συμμετοχή στά χαρούμενα καί στά λυπηρά γεγονότα τῆς μικρῆς οἰκογένειάς μας, τοῦ χωριοῦ μας, τῆς Ἴμβρου, μέ τίς πόρτες τῶν καρδιῶν καί τῶν σπιτιῶν μας διάπλατα ἀνοιγμένες, χωρίς «ἀμπάρες», χωρίς φόβους, χωρίς ἀδικίες... μέ ἀγάπη καί ὑπομονή μπροστά στό ἄδικο καί στόν κατατρεγμό τῶν γύρω μας, ἄλλοτε ὀλίγων καί μετρημένων, σήμερα πολλῶν πού διαφεντεύουν τό «βιός» μας, ἰδιαιτέρως ἀπό τό ‘64 καί ἐδῶ. Τά ἀρραβωνιάσματα, οἱ γάμοι, οἱ γέννες, οἱ βαπτίσεις, οἱ κηδεῖες, οἱ γιορτές, πλούτιζαν τή ζωή μας μέ συναισθήματα, καί αὔξαναν τήν ἐμβάθυνσιν τοῦ νοῦ στίς ἐκφάνσεις τῆς ζωῆς μέ τό κ ά λ λ ο ς τῆς ἀληθείας. Ὁ καθένας μας συμμετεῖχεν ὁλόψυχα σέ ὅ,τι συνέβαινε στόν διπλανό του καί ἐξεδήλωνε θερμόν, εἰλικρινές καί γνήσιον, ἀθῶον, θά ἐλέγομεν, ἐνδιαφέρον γιά ὅσα συνέβαιναν στόν συνάνθρωπό του. Ἡ κοινότητα ζοῦσε τό ἀποκορύφωμα τῆς κοινωνικῆς ζωῆς. Πέρασαν τά χρόνια, μεγαλώσαμε, ξενιτευτήκαμε, οἱ περισσότεροί μας ἀναγκαστικά, καί φεύγοντας τραγουδήσαμε κρυφά μέσα μας, γιά νά μή μᾶς δοῦν καί νά μή μᾶς ἀκούσουν οἱ ἄ λ λ ο ι, πάντοτε «ψυχαῖς καθαραῖς καί ἀῤῥυπώτοις χείλεσι», τό «μισεύω καί τά μάτια μου δακρύζουν λυπημένα, ἄχ! πατρίδα μου γλυκειά, πόσο σ᾿ ἀγαπῶ βαθειά»! Στήν ξενιτειά σταδιοδρομήσαμε. Δέν χαθήκαμε. Ὁ καθένας στόν τομέα του κ ά τ ι πέτυχε. Μά οὔτε οἱ ἐπιτυχίες, οὔτε οἱ τιμές, οὔτε οἱ δοκιμασίες, οὔτε οἱ ἀποτυχίες, οἱ λύπες μας, οἱ ἀδικίες πού μᾶς ἔγιναν ἀπό δικούς μας καί τρίτους, οὔτε ἄλλο τίποτε κατάφερε νά ξεριζώσει ἀπό μέσα μας τόν ἀσίγητον π ό θ ο ν τῆς ἐπιστροφῆς στήν πατρογονική γῆ. Στό νησί μας. Στό χωριό μας. Στό σπίτι μας. Στό ντάμι μας. Στά χωράφιά μας. Στά λιοστάσιά μας. Στά σχολεῖα μας. Ἔστω καί ἄν σήμερα ἄλλοι τά «κατέχουν». Ἐπιστροφῆς στήν ἀθώα, ἀθόρυβη, ἀκίνδυνη γιά τούς ἄλλους, ζωή μας. Καί τό μόνο πού ζητοῦμε καί θέλουμε καί σήμερα εἶναι τό «δικαιοσύνην μάθετε οἱ ἐνοικοῦντες ἐπί τῆς γῆς», καί ἀληθῶς «μακάριοι οἱ εἰρηνοποιοί». - 27 -

18 - 2013-CC_V37.indd 27

1/4/15 12:46 μ.μ.

Καί νά! Εἴμεθα πάλι ἐδῶ. Πλημμυρισμένοι ἀπό ἀναμνήσεις, συγκλονισμένοι ἀπό συναντήσεις καί εὐοίωνες προοπτικές καί θετικές ἐλπίδες, ὅτι δέν θά ξεχάσουμε ποτέ πιά τήν Ἴμβρο μας... Δέν θά τήν χάσουμε. Οἱ πατρίδες δέν μποροῦν νά θεωροῦνται χαμένες, ἐφ᾿ ὅσον ὑπάρχουν ἄνθρωποι πού τίς πονοῦν, πού τίς τιμοῦν, πού τίς ἀγαποῦν. Ἴσως οἱ συνθῆκες δέν ἐπιτρέπουν σέ ὅλους μας τήν ἐγκατάστασι στά πατρογονικά μας σπίτια, ἀλλά δέν ἐμποδίζουν τίς συχνότερες ἐπισκέψεις μας σέ αὐτά, μαζί μέ τά παιδιά μας, πού δέν ἔχουν ἴσως, ἀλλά πρέπει νά ἀποκτήσουν τόν ἴδιο ἰσχυρότατο δεσμό μέ αὐτόν τῶν παππούδων καί τῶν γονιῶν, μέ τά σπίτια, μέ τά χωριά, μέ τά ἤθη, τά ἔθιμά μας, τίς παραδόσεις μας, τούς χορούς μας, τά μοιρολόγια μας. Ἡ λαχτάρα μας καί ἡ ἀγάπη μας γιά τόν τ ό π ο μας, ζωντανή καί ἀκτινοβόλος, συντονίζει καί τούς παλμούς τῶν καρδιῶν τῶν ἀπογόνων μας μέ τό δικό μας χτυποκάρδι γι᾿ αὐτόν. *** Ἡ ζωή ἡ ἐπίγειος συνεχίζεται καί θά συνεχισθῇ μέχρι τῆς ἀκοῆς «τῆς ἠχούσης σάλπιγγος» τοῦ Βασιλέως τῶν βασιλευόντων καί Κυρίου τῶν πάσης φύσεως κυριευόντων, εἰς τούς ὁποίους «ἐδόθη παρά Κυρίου ἡ κράτησις καί ἡ δυναστεία παρά Ὑψίστου» (Σοφ. Σολομ. 6,3). Καί δέν πρέπει νά λησμονῆται αὐτό. Οἱ τάφοι τῶν κοιμητηρίων μας, ὅπου ἀναπαύονται τά σώματα τῶν «κεκοιμημένων», τῶν συμπατριωτῶν μας, θά φιλοξενήσουν καί τά σώματα πολλῶν ἀπό ἡμᾶς, ὅταν ἡ ψυχή μας θά φτερουγίζῃ σέ ἄλλους κόσμους πνευματικούς, ἀπό τούς ὁποίους «ἀπέδρα πᾶσα ὀδύνη, λύπη καί στεναγμός». Τό σῶμα μας θά γίνῃ ἕνα μέ τήν γῆ μας καί ἡ ψυχή μας θά γίνῃ ἕνα μέ τήν ψυχή τῶν προγόνων μας.... Γιά ἀρκετές χιλιετίες τό πνεῦμα μεταλαμπαδεύεται ἀπό γενεᾶς εἰς γενεάν καί τό σῶμα γονιμοποιεῖ τήν γῆν πού τρέφει τά νέα σώματα. Ἀέναος ἐναλλαγή καί αἰώνιος συνέχισις τῆς ζωῆς καί τοῦ πολιτισμοῦ. Τό γνωρίζουμε, τό πιστεύουμε, τό θέλουμε. Ἡ ζωή μας καί ὁ πολιτισμός ἔχει καί θά ἔχῃ σ υ ν έ χ ε ι α καί σ υ ν έ π ε ι α. Ὄχι χθές, ἀλλά καί σήμερα, ἀλλά καί αὔριο διαφορετικά. Ἡ ζωή τῆς Ἴμβρου μας, τῶν χωριῶν μας, τῶν Ναῶν μας, τῶν ἐξωκλησίων μας, τῶν σπιτιῶν μας, τῶν προσώπων μας, χθές καί σήμερα καί αὔριο ἡ ἴδια, μέ τήν πίστι μας, τήν εὐσέβειά μας, τήν φιλοπατρία μας, τό ἦθος μας, τίς παραδόσεις μας, τίς ἰδέες μας, τά προβλήματά μας, ὅπως θά ἔγραφεν ὁ ἱστοριοδίφης τοῦ νησιοῦ μας μακαριστός Ἀλέξανδρος Ζαφειριάδης καί ὅπως ὁ Ἄλκης Σχοινουδιώτης θά περιέγραφε τήν ἰδιαιτερότητά μας στό ποίημά του «Ἡ γλώσσα τοῦ χωριοῦ μου». Αὐτή ἡ συνέχεια καί ἡ συνέπειά μας εἶναι τ ρ ό π ο ς ἀθανασίας, εἶναι τό κ ά λ λ ο ς μας, τά πάντα μας, τά καλά λίαν. Εἶναι βέβαιον ὅτι ζοῦμε μέσα εἰς τό «σ ῶ μ α» τῶν προγόνων μας. Γιά νά ζήσουμε καί μέσα στό πνεῦμα τους πρέπει νά κατακτήσουμε καί τήν ψυχή - 28 -

18 - 2013-CC_V37.indd 28

1/4/15 12:46 μ.μ.

τους καί αὐτή κατακτᾶται μέ τήν ἀ γ ά π η ν καί μέ τόν θ α υ μ α σ μ ό ν καί μέ τήν μ ί μ η σ ι ν τοῦ κάλλους των. Ἐάν μᾶς ἀγαπήσουν καί μᾶς θαυμάσουν τά παιδιά μας, θά μᾶς μιμηθοῦν. Ἔτσι θά ἀποφευχθῇ ἡ ἀφομοίωσίς τους ἀπό ἄλλους πολιτισμούς καί ἡ ἀπώλειά τους γιά τήν κοινότητά μας, τήν Ἴμβρο μας. Δέν ἀρκεῖ νά ρέῃ στίς φλέβες τους τό αἷμά μας, πρέπει νά τρέχῃ στήν πνευματικήν ὕπαρξίν τους ἡ παιδεία μας καί τό πνεῦμα μας. Τό Νησί μας, τό Χωριό μας, μᾶς περιμένει. Μεγάλη χαρά γίνεται στήν κοινωνία του κάθε φορά πού ἕνας ἀπό μᾶς ἀποβιβάζεται μόνιμα στό λιμάνι του, στόν Ἅγιο Κήρυκο. Χαίρεται ὁ ἐπιστρέφων, χαίρονται καί οἱ ὑποδεχόμενοι αὐτόν, οἱ «προσδοκῶντες ἀνάστασιν» πατέρες μας καί τά ὀστᾶ των στά κοιμητήρια μας ὑπό τήν γῆν πλέον. Ἡμεῖς οἱ ἐπί τῆς γῆς ἀκόμη, τούς ὀφείλουμε κάτι. Νά μή ἀφανίσωμε μέ τά πάθη μας καί τίς ἰδιοτροπίες μας καί μέ τήν ζωή μας τό κ ά λ λ ο ς τῆς Ἴμβρου καί τῶν γνησίων ἀνθρώπων της. Ὁ φλοῖσβος τῶν κυμάτων τῆς θαλάσσης πού γαληνεύει καί ὁ παφλασμός των ὅταν οἱ ἄ ν ε μ ο ι ἀναταράσσουν τά ν ε ρ ά ἀποτελοῦν τόν χαρμόσυνον φυσικόν χαιρετισμόν τοῦ Νησιοῦ πρός τούς ἐπανακάμπτοντας. Ὁ δεύτερος χαιρετισμός, τό καλωσόρισμα, ἐκφράζεται μέ τήν ἀνθρώπινη φωνή τῶν ἐναπομεινάντων πού τόσα χρόνια περιμένουν νά ἀκούσουν τήν φωνή τοῦ ξενιτεμένου νά τούς ἀναγγέλλῃ τήν ἄφιξίν του μέ τό δυσκολοπρόφερτον, ἀπό τήν συγκίνησιν, «ἦρθα καί πάλι Μάνα» καί ἐμεῖς προσθέτουμε: μ ά ν α Π α ν α γ ι ά! «Καλῶς ἦρθες, παιδί μου»! Ἡ ἀγκαλιά ζεστή καί σφιχτή λέγει χωρίς λόγια ὅλα τά ὑπόλοιπα. Ἀδελφοί καί τέκνα, Τό κ ά λ λ ο ς τῆς Παναγίας μας, τό κ ά λ λ ο ς τῆς Ἴμβρου μας, εἶναι τό φ ῶ ς , τό ὁποῖον ἔρχεται «ἔσωθεν». Εἶναι ὁ τῆς «κοιλίας αὐτῆς καρπός». Αὐτό τό κάλλος, πού ἐγέννησε τό Φ ῶ ς τό ἀνέσπερον, πού εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Θεός καί Υἱός Της καί Κύριός μας. Αὐτό τό Φῶς πού φωτίζει ὅλην τήν ζωή μας, τά προβλήματά μας καί τίς δυσκολίες μας, αὐτό πού ἐξαγιάζει τά «πάθη» μας καί καταργεῖ τά μεσότοιχα τῆς «ἔχθρας» καί τοῦ «μίσους» καί τῆς «ἀδικίας» καί μᾶς διδάσκει τήν ἀγάπην, τήν ταπείνωσιν, τό «δικαιοσύνην μάθετε οἱ ἐνοικοῦντες ἐπί τῆς γῆς», ἡ ὁποία δικαιοσύνη «σέ ἀκολουθεῖ ἀπό πίσω, ἀλλά πληρώνει μέ τόκο» («Ὀπισθόπους μέν, σύν τόκῳ δ᾿ ἐπέρχεται») (Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου, Ἐπίγραμμα ΛΗ΄, P.G. 38,103). Ἀμήν. Χρόνια σας πολλά καί εὐλογημένα, ἀγαπητοί συμπατριῶται καί συμπροσευχόμενοι φίλοι τῆς Ἴμβρου! - 29 -

18 - 2013-CC_V37.indd 29

1/4/15 12:46 μ.μ.

18 - 2013-CC_V37.indd 30

1/4/15 12:46 μ.μ.

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

ΕΠΙΣΗΜΑ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ

18 - 2013-CC_V37.indd 31

1/4/15 12:46 μ.μ.

18 - 2013-CC_V37.indd 32

1/4/15 12:46 μ.μ.

ΣΥΝΟΔΙΚΗ ΗΜΕΡΙΔΑ ΑΦΙΕΡΩΜΕΝΗ ΕΙΣ ΤΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΤῆΣ ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΗΣ 50 ΕΤΩΝ ΑΠΟ ΤΉΝ ΕΠΙΣΚΕΨΙΝ ΤΟῦ ΑΟΙΔΙΜΟΥ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΟΥ ΑΘΗΝΑΓΟΡΟΥ ΕΙΣ ΤΗΝ ΚΡΗΤΗΝ, ΚΑΊ ΤῆΣ ΕΠΕΤΕΙΟΥ ΕΠΑΝΑΚΟΜΙΔΗΣ ΤῆΣ ΤΙΜΙΑΣ ΚΑΡΑΣ ΤΟῦ ΑΓΙΟΥ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΤΙΤΟΥ ΕΙΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΝ

18 - 2013-CC_V37.indd 33

1/4/15 12:46 μ.μ.

Ἡ πρόσκλησις.

- 34 -

18 - 2013-CC_V37.indd 34

1/4/15 12:46 μ.μ.

Τό Πρόγραμμα

- 35 -

18 - 2013-CC_V37.indd 35

1/4/15 12:46 μ.μ.

Δελτίο Τύπου

- 36 -

18 - 2013-CC_V37.indd 36

1/4/15 12:46 μ.μ.

- 37 -

18 - 2013-CC_V37.indd 37

1/4/15 12:46 μ.μ.

Ἡ Ἱστορική Ἐπίσκεψις τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχη Ἀθηναγόρα στήν Κρήτη

- 38 -

18 - 2013-CC_V37.indd 38

1/4/15 12:46 μ.μ.

- 39 -

18 - 2013-CC_V37.indd 39

1/4/15 12:46 μ.μ.

- 40 -

18 - 2013-CC_V37.indd 40

1/4/15 12:46 μ.μ.

- 41 -

18 - 2013-CC_V37.indd 41

1/4/15 12:46 μ.μ.

- 42 -

18 - 2013-CC_V37.indd 42

1/4/15 12:46 μ.μ.

- 43 -

18 - 2013-CC_V37.indd 43

1/4/15 12:46 μ.μ.

Τό Ἱστορικόν Ἐπανακομιδῆς τῆς Τίμιας Κάρας τοῦ Ἀγίου Άπόστολου Τίτου

- 44 -

18 - 2013-CC_V37.indd 44

1/4/15 12:46 μ.μ.

- 45 -

18 - 2013-CC_V37.indd 45

1/4/15 12:46 μ.μ.

- 46 -

18 - 2013-CC_V37.indd 46

1/4/15 12:46 μ.μ.

- 47 -

18 - 2013-CC_V37.indd 47

1/4/15 12:46 μ.μ.

- 48 -

18 - 2013-CC_V37.indd 48

1/4/15 12:46 μ.μ.

- 49 -

18 - 2013-CC_V37.indd 49

1/4/15 12:46 μ.μ.

- 50 -

18 - 2013-CC_V37.indd 50

1/4/15 12:46 μ.μ.

Τό μήνυμα τῆς Α.Θ.Π. τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου Ἱερώτατε Ἀρχιεπίσκοπε Κρήτης, ὑπέρτιμε καί ἔξαρχε Εὐρώπης, ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι ἀγαπητέ ἀδελφέ καί συλλειτουργέ τῆς ἡμῶν Μετριότητος, κύριε Εἰρηναῖε, Ἱερώτατοι ἀδελφοί Ἱεράρχαι τῆς ἐν Κρήτῃ Ἐκκλησίας, Ἐλλογιμώτατοι σύνεδροι, τέκνα ἐν Κυρίῳ ἀγαπητά τῆς ἡμῶν Μετριότητος, χάρις εἴη ὑμῖν πᾶσι καί εἰρήνη παρά Θεοῦ. Μετά πολλῆς πνευματικῆς χαρᾶς καί ἱερᾶς εὐφροσύνης ἐπληροφορήθημεν ἐκ τοῦ ἀπό τῆς ιδ΄ Ἰανουαρίου ἐ.ἔ. ὑμετέρου γράμματος, Ἱερώτατε ἀδελφέ Ἀρχιεπίσκοπε Κρήτης κύριε Εἰρηναῖε, περί τῆς ὑπό τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης ὀργανουμένης ἡμερίδος ἐπί τῇ συμπληρώσει ἡμίσεως ἀκριβῶς αἰῶνος ἀπό τῆς ἐπαναφορᾶς τῆς τιμίας Κάρας τοῦ Ἁγίου ἐνδόξου Ἀποστόλου Τίτου εἰς τήν εὐλογημένην Κρήτην, τῇ καθοριστικῇ μερίμνῃ τοῦ ἐκ τῶν προκατόχων ἡμῶν ἀοιδίμου Πατριάρχου Ἀθηναγόρου, τοῦ τόν φαρισαϊκόν κοσμικόν «τῦφον τῆς προαιρέσεως καί τήν προσηγορίαν τῆς καθαρότητος» φυγόντος καί ζηλώσαντος κατά τήν ἐπί τέταρτον αἰῶνος Πατριαρχικήν διακονίαν αὐτοῦ τήν τελωνειακήν «ἠλεημένην ταπείνωσιν καί γνώμην». Ὁ μακαριστός ἐν Πατριάρχαις οὗτος, τρέφων ἰδιαιτέραν ἀγάπην καί θαυμασμόν διά τόν εὐσεβῆ Ὀρθόδοξον Κρητικόν λαόν, ὁ ὁποῖος διαχρονικῶς ἀγαπᾷ, σέβεται καί τιμᾷ ἐν ἀφοσιώσει τήν Μητέρα Ἁγίαν τοῦ Χριστοῦ Μεγάλην Ἐκκλησίαν, τήν στοργικήν τροφόν καί προστάτιδα αὐτοῦ ἀνά τούς αἰῶνας, ἠθέλησεν ἵνα προσθέσῃ εἰς τήν εὐλογημένην πρωθιεραρχικήν αὐτοῦ διακονίαν καί τήν ἐπανακομιδήν εἰς τήν Μεγαλόνησον τοῦ τιμίου τούτου Θησαυρίσματος τοῦ Ἀποστόλου Τίτου, γνησίου συνοδοιπόρου καί τέκνου τοῦ Ἀποστόλου τῶν Ἐθνῶν Παύλου, πρεσβευόντων ἀμφοτέρων ἐν παρρησίᾳ πρός τήν Ἁγίαν καί Ὁμοούσιον Τριάδα ὑπέρ τοῦ ἐν αὐτῇ χριστωνύμου λαοῦ, ὅπως ἐν εὐμενείᾳ καί εὐδιαλλαξίᾳ χαρίζηται αὐτῷ τά οὐράνια καί τά ἐπίγεια ἀγαθά, καί ἐν τέλει τήν βασιλείαν μετά πάντων τῶν εὐσεβῶς καί θεαρέστως λατρευσάντων τῷ Κυρίῳ ἐν Κρήτῃ Ἁγίων ἀπ’ ἀρχῆς καί μέχρι σήμερον. Ἀπό τοῦ ἱστορικοῦ ἐκείνου γεγονότος μέχρι σήμερον ἔχουν παρέλθει πε- 51 -

18 - 2013-CC_V37.indd 51

1/4/15 12:46 μ.μ.

ντήκοντα ἔτη ἁλματώδους ἀναπτύξεως τῆς τεχνολογίας καί ραγδαίας ἐπιστημονικῆς προόδου. Ὅμως ὁ σύγχρονος πιστός ἄνθρωπος διερωτάται: Πού ἆράγε ὁδηγεῖ ἡ τεχνολογική αὕτη πρόοδος καί ἐξέλιξις; Καί βεβαίως τά πάντα, ἄρα καί ἡ πρόοδος μέχρι τοῦ ἐπιτρεπομένου ὑπό τοῦ κυριεύοντος ζώντων καί νεκρῶν Κυρίου σημείου, γίνεται ἐν ὀνόματι τοῦ ἀνθρώπου καί διά τόν ἄνθρωπον, τήν κορωνίδα τῆς δημιουργίας. Ἀτυχῶς ὅμως αἱ ἀνθρώπιναι σχέσεις, διαπροσωπικαί καί εὐρύτεραι, διέρχονται μίαν ὁλονὲν καί βαθυτέραν πνευματικήν κρίσιν. Καί διά τοῦτο, κρίνομεν, ὅτι τό μήνυμα τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, τό μήνυμα τοῦ Ἀποστόλου Τίτου διά τῆς τιμίας Κάρας του, εἶναι ὁ Χριστοκεντρικός ἀνθρωπισμός, ὁ ὁποῖος δίδει τήν πραγματικήν ἐλευθερίαν τῆς ἀγάπης, τήν πραγματικήν ἀνάδειξιν καί καταξίωσιν, τήν ὑπέρβασιν τοῦ ἐγωϊσμοῦ καί τήν εἴσοδον εἰς τήν ἀτμόσφαιραν τῆς θείας καί ἀφθάρτου ζωῆς, τῆς κοινωνίας μετά τοῦ Χριστοῦ, εἰς τήν θέωσιν τοῦ ἀνθρώπου, ἵνα δανεισθῶμεν τήν Πατερικήν ὁρολογίαν καί μαρτυρίαν. Καί πραγματικῶς ὁ Ἀπόστολος τῆς Κρήτης: «Ἐν τῷ λιμένι τῆς ζωῆς, ἐκ πολλῶν τρικυμιῶν φθάσας τῇ τοῦ Πνεύματος αὔρᾳ καί τό τοῦ φόρτου καλόν ἀβρόχῳ ποδί διασώσας, νῦν ἀπολαύει τῆς ἐκεῖσε γαλήνης» ἐγκαταλιπών ἐνταῦθα ὡς ἀσφαλές ἰατρεῖον «τῶν λειψάνων αὐτοῦ τήν Χάριν καί τήν πρεσβείαν ἱλαστήριον πᾶσι καί πρός Θεόν ὁδόν καί ὁδηγόν, τοῖς ἐν πίστει καί πόθῳ τιμῶσιν αὐτόν.» Ὁ Ἅγιος Ἀπόστολος Τίτος, ζῶν ἐν τοιαύτῃ κοινωνίᾳ μετά τοῦ Θεοῦ, ἐκλεξάμενος καί βιώσας μετά πλείστων ἱδρώτων καί πόνων καί θυσιῶν τόν κατά Χριστόν βίον καί νικήσας τόν «ἐξώλη», ἀσχοληθείς δέ μέχρι τέλους μετά τῆς μελέτης καί τῆς σπουδῆς τῶν κρειττόνων καί τῆς σωτηριώδους κλήσεως καί ἐργασίας τῆς διαδόσεως καί ἐφαρμογῆς τοῦ Εὐαγγελίου εἰς τόν τότε εἰδωλομανοῦντα κόσμον, ἐγένετο ἱδρυτής καί πατήρ τῆς ἐν Κρήτῃ Ἐκκλησίας, «ἐπ’ ἐλπίδι ζωῆς αἰωνίου, ἥν ἐπηγγείλατο ὁ ἀψευδὴς Θεός πρό χρόνων αἰωνίων, ἐφανέρωσε δέ καιροῖς ἰδίοις τόν λόγον αὐτοῦ ἐν κηρύγματι» (Τιτ. α’, 2-3). Ἔκτοτε καί μέχρι σήμερον καί ἄχρι τῆς συντελείας τοῦ αἰῶνος πάντων ἱλαρῶς προσιέμενος ὁ Ἀπόστολος καί τήν σωτηρίαν τῶν αὐτῷ προστρεχόντων διψῶν, πολλά πνευματικά τέκνα ἐκτήσατο καί ἐφύτευσε δένδρα καρποφόρα καί ὀπωροφόρα καί ἀειθαλῆ ἐν τόπῳ δόξης καί ἐν σκηνῇ θαυμαστῇ. Διά τοῦτο καί ἡ πανσθενουργός Χάρις τοῦ Κυρίου ηὐδόκησεν ἵνα ἡ τιμία Κάρα τοῦ Ἀποστόλου καί χειραγωγοῦ εἰς Χριστόν τῆς Κρήτης ἐπανέλθῃ εἰς τά ἡγιασμένα διά τοῦ αἵματος μαρτύρων, ὁσίων, δικαίων καί ἡρώων τῆς πίστεως καί τῆς πατρίδος χώματα αὐτῆς. Ὁ Κύριος ἐπένευσεν ἀγαθά εἰς τήν καρδίαν τοῦ ἀοιδίμου Πατριάρχου Ἀθηναγόρου, ὁ ὁποῖος κατέλιπεν, ἀπελθών τοῦ πλάνητος τούτου κόσμου, ἀνεκτίμητον παρακαταθήκην τῇ Ἐκκλησίᾳ Κρήτης τήν ἁγίαν Κάραν τοῦ Ἀποστόλου, εἰς ἴασιν ψυχῶν καί σωμάτων καί εἰς φυλακτήριον παντός ἐναντίου. Τοιουτοτρόπως δέ συνεδέθη διαχρονι- 52 -

18 - 2013-CC_V37.indd 52

1/4/15 12:46 μ.μ.

κῶς καί αἰσθητῶς ὁ ἱδρυτής Ἀπόστολος πρός τό ποίμνιον αὐτοῦ, ὡς ὁ πατήρ πρός τά τέκνα, «τρικυμιῶν τοῦ βίου ἀπολυτρούμενος [...], νοσημάτων ἀπαλλάσσων [...], ἐλευθερῶν ἀπό συστροφῆς πονηρευομένων καί ἐχθραινόντων [...], καί σκότους ἐξωτέρου λυτρούμενος», ταῖς πρεσβείαις καί μεσιτείαις καί ἱκεσίαις αὐτοῦ. Χαιρετίζοντες ἀπό τῆς Μητρός Ἐκκλησίας τῆς Κωνσταντινουπόλεως καί προσωπικῶς τήν εὔσημον ταύτην ἐπέτειον, εὐχόμεθα πλούσιον τόν πνευματικόν ἀμητόν τῆς ἀρχομένης ἐν εὐλογίαις ἡμερίδος διά πάντας τούς συμμετέχοντας ἐκλεκτούς ὁμιλητάς καί ἀκροατάς καί δεόμεθα ὅπως ἡ εὐλογία τοῦ Ἀποστόλου Τίτου ὁδηγῇ πάντας ὑμᾶς εἰς τόν ἀγῶνα διά τήν εἰς τό ἀρχαῖον κάλλος ἀνάπλασιν, ἀλλά καί διά τήν κοινήν τοῦ ἀνθρωπίνου γένους σωτηρίαν καί ἀπολύτρωσιν. Ἄς ἀναπέμψωμεν ἅπαντες, ὁμοῦ μετά τῶν ἀπ’ αἰῶνος πατέρων καί ἀδελφῶν καί μετά τοῦ ἀοιδίμου Πατριάρχου Ἀθηναγόρου, τῶν ζώντων καί τῶν περιλειπομένων καί τῶν ἐν Κυρίῳ τήν δικαίαν κρίσιν ἀναμενουσῶν ψυχῶν, «λιτάς τῷ Κτίστῃ οἴκτου, τάς φαρισαϊκάς ἐκτρεπόμενοι ἀχαρίστους εὐχάς, μεγαλαύχους φωνάς, αἵ κατά τοῦ πλησίον κρίσιν ἐπάγουσιν, ἵνα Θεόν ἵλεων καί φῶς ἐπισπασώμεθα», καί τύχωμεν τοῦ ἐφετοῦ. Αὐτοῦ τό πλούσιον Ἔλεος καί ἡ Χάρις εἴησαν μετά πάντων ὑμῶν, ἀδελφοί, πατέρες καί τέκνα ἐν Αὐτῷ λίαν ἠγαπημένα. ͵βιγʹ Μαΐου θʹ Ὁ Κωνσταντινουπόλεως, Ἀγαπητός ἐν Χριστῷ Ἀδελφός καί διάπυρος πρός Θεόν εὐχέτης, Β.

- 53 -

18 - 2013-CC_V37.indd 53

1/4/15 12:46 μ.μ.

18 - 2013-CC_V37.indd 54

1/4/15 12:46 μ.μ.

Ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Γέρων Χαλκηδόνος κ. Ἀθανάσιος, χοροστατῶν κατά τόν Ἑσπερινόν, ἐν τῷ Ἱ. Καθεδρικῷ Ναῷ Ἁγ. Τίτου Ἡρακλείου (18.5.2013)

Προσφώνησις τοῦ Σεβ. Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης κ.κ. Εἰρηναίου, Προέδρου τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, κατά τόν Ἑσπερινόν ἐν τῷ Ἱ. Καθεδρικῷ Ναῷ τοῦ Ἁγίου Ἀπ. Τίτου, Πρώτου Ἐπισκόπου Κρήτης Σεβασμιώτατε Μητροπολῖτα Γέρον Χαλκηδόνος κ. Ἀθανάσιε, Ἐκπρόσωπε τῆς Α.Θ. Παναγιότητος τοῦ Οἰκουμενικοῦ ἡμῶν Πατριάρχου Κυρίου Κυρίου Βαρθολομαίου, Διά τῆς χάριτος τοῦ ἐκ νεκρῶν Ἀναστάντος Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, συμπληροῦνται κατά τό τρέχον ἔτος καί συγκεκριμένως αὐτάς τάς ἡμέρας, 50 ἔτη ἀπό τήν εὐλογητήν Ἐπίσκεψιν εἰς τήν Κρήτην, τοῦ ἀοιδίμου Μεγάλου Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κυροῦ Ἀθηναγόρου καί 47 ἔτη ἀπό τήν Ἐπανακομιδήν εἰς τό Ἡράκλειον ἀπό τήν Βενετίαν τῆς Τιμίας Κάρας τοῦ Ἁγίου Ἀποστόλου Τίτου, πρώτου Ἐπισκόπου Κρήτης. Διά τήν ἐπίτευξιν τοῦ μεγάλου καί θαυμαστοῦ τούτου γεγονότος διά τήν Ἐκκλησίαν τῆς Κρήτης, τῆς Ἐπαναφορᾶς τῆς Τιμίας Κάρας τοῦ Ἀποστόλου τῆς Κρήτης, μεγάλως συνέβαλεν ὁ προρρηθείς Πατριάρχης καί τό Σεπτόν ἡμῶν Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον. Ὅθεν ὁ εὐσεβής Λαός τοῦ Ἡρακλείου, ἀλλά καί τῆς Κρήτης ὁλοκλήρου, ἐξαιρέτως δέ ἡ Ἱερά Ἐπαρχιακή ἡμῶν Σύνοδος, σκιρτᾶ, χαίρει καί ἀγάλλεται διά τάς δύο αὐτάς Ἐπετείους. Εὐχαριστοῦμεν ἅπαντες, δοξάζομεν καί ὑμνοῦμεν τόν Θεόν, τόν ἀξιώσαντα ἡμᾶς τοιαύτης εὐλογίας καί εὐχαριστοῦμεν εὐγνωμόνως τήν Μητέρα Ἐκκλησίαν, τό Οἰκουμενικόν ἡμῶν Πατριαρχεῖον, δι᾿ ὅσα ἡ Χάρις τοῦ Θεοῦ ἐπεφύλαξε, τῇ συμβολῇ τοῦ σεπτοῦ ἡμῶν Κέντρου, διά τήν Ἐκκλησίαν τῆς Μεγαλονήσου καί τόν Λαόν αὐτῆς. Έξαιρέτως εὐχαριστοῦμεν τόν Παναγιώτατον Οἰκουμενικόν ἡμῶν Πατριάρχην Κύριον Κύριον Βαρθολομαῖον, διά τήν ἐπιδαψίλευσιν τῆς Πατριαρχικῆς Εὐχῆς καί Εὐλογίας Αὐτοῦ εἰς τάς Ἐκδηλώσεις τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, ἐπί τῇ Ἐπετείῳ τῶν δύο σημαντικῶν αὐτῶν Γεγονότων, ἀλλά κυρίως διά τήν ἐκπροσώπησιν ἐνταῦθα τῆς Μητρός Ἐκκλησίας καί Ἐκείνου, δι᾿ Ὑμῶν Σεβασμιώτατε Μητροπολῖτα Γέρον Χαλκηδόνος κ. Ἀθανάσιε. Ἀποτελεῖ ἐξιδιασμένην τιμήν, διά τήν θυγατέρα Ἐκκλησίαν τῆς Κρήτης ἡ παρουσία Σας εἰς τήν Ἐκκλησίαν τῆς Κρήτης Σεβασμιώτατε, τοῦ τρίτου τῇ τάξει Ἱεράρχου τῆς Σεπτῆς Ἱεραρχίας τοῦ Πατριαρχείου ἡμῶν, τοῦ Γεραροῦ Μητροπολίτου, τοῦ κραταιοῦ Θεολόγου, τοῦ Λογίου Ἀρχιερέως, τοῦ διακεκριμένου Ἀκαδημαϊκοῦ, τοῦ ἠγαπημένου Ἀδελφοῦ. Σεβασμιώτατε, Μετ᾿ αἰσθημάτων χαρᾶς, ἀγάπης καί τιμῆς, Σᾶς ὑποδεχόμεθα εἰς τό Ἡράκλειον, εἰς τόν Ἱστορικόν αὐτόν Ναόν τοῦ Ἁγίου Τίτου, Σᾶς καλωσορίζομεν καί Σᾶς παρακαλοῦμεν, ὅπως διαβιβάσητε τόν σεβασμόν, τήν ἀφοσίωσιν, τήν ἀγάπην καί τήν εὐγνωμοσύνην πάντων ἡμῶν εἰς τόν Παναγιώτατον Οἰκουμενικόν ἡμῶν Πατριάρχην καί τήν Μητέρα Ἐκκλησίαν. Καλῶς ἤλθατε καί παρακαλοῦμεν νά ἔχητε τόν λόγον, ἀπευθυνόμενος πρός τόν εὐσεβῆ Κρητικόν λαόν μας. - 55 -

18 - 2013-CC_V37.indd 55

1/4/15 12:46 μ.μ.

Ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Γέρων Χαλκηδόνος κ. Ἀθανάσιος

18 - 2013-CC_V37.indd 56

1/4/15 12:46 μ.μ.

Σεβ. Μητροπολίτου Γέροντος Χαλκηδόνος κ. Ἀθανασίου, Ὁμιλία κατά τόν Ἑσπερινόν ἐν τῷ Ἱ. Καθεδρικῷ Ναῷ Ἁγ. Τίτου Ἡρακλείου (18.5.2013) «Μακρὺς ὁ λάκκος π’ ἄνοιξε καὶ κλεῖ τὸ γίγαντά μου» (Σολωμὸς) Σεβασμιώτατοι, σεβαστοὶ Πατέρες, Ἐξοχώτατοι, Ἐντιμολογιώτατοι, Ἐλλογιμώτατοι κ. Συνάδελφοι, Βρακοφόροι Τσολιάδες καὶ Τσολιάδισσες, Χαίρομαι ἰδιαιτέρως εὑρισκόμενος σήμερον εἰς τὴν λεβεντογένναν καὶ μαρτυρικὴν Κρήτην, τὴν προσφιλῆ αὐτὴν Ἐπαρχίαν τοῦ Θρόνου, μεταφέρων τὰς εὐχὰς καὶ εὐλογίας τῆς Α.Θ.Π., τοῦ Οἰκουμενικοῦ μας Πατριάρχου κ. Βαρθολομαίου εἰς τὴν ἡμερίδαν ταύτην, ἀφιερωμένην εἰς τὴν μνήμην τοῦ ἀοιδίμου Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Ἀθηναγόρου, ἐπὶ τῇ συμπληρώσει πεντήκοντα ἐτῶν ἀπὸ τῆς ἐπισκέψεως αὐτοῦ εἰς Κρήτην, ἐν συνδυασμῷ μὲ τὸ ἱστορικὸν γεγονὸς τῆς ἐπανακομιδῆς τῆς Τιμίας Κάρας τοῦ Ἀποστόλου Τίτου εἰς Ἡράκλειον. Τοῦ Ἁγίου τούτου ἐκ τοῦ βασιλικοῦ γένους τοῦ Μίνωος, τοῦ ἐθνικοῦ, ὁ ὁποῖος μετεστράφη εἰς τὸν Χριστιανισμόν, τοῦ μαθητοῦ καὶ συνοδοῦ τοῦ Παύλου, τοῦ «γνησίου τέκνου κατὰ τὴν κοινὴν πίστιν», τοῦ πρώτου Ἐπισκόπου τῆς πρωτευούσης τῆς νήσου Γορτύνης καὶ φωτιστοῦ τῆς Μεγαλονήσου, τοῦ ὁποίου ἡ κάρα ἐν τῷ πανσέπτῳ τούτῳ ναῷ τοῦ Ἁγ. Τίτου ἀποτεθησαύρισται, πλεῖστοι δὲ ναοὶ καὶ Ἐξωκκλήσια πρὸς τιμὴν αὐτοῦ κοσμοῦν ὀκτὼ Μητροπόλεις τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς, πολλαὶ δὲ παραστάσεις του εὑρίσκονται εἰς δεκατρεῖς ναοὺς τῆς νήσου, μαρτυροῦσαι τὴν εὐλάβειαν τοῦ εὐσεβοῦς καὶ ἐνδόξου κρητικοῦ λαοῦ πρὸς τὸν Ἀπόστολον τοῦτον. Πλουσία ἐπίσης ἡ περὶ αὐτοῦ ὑμνολογία. Εὐχαριστῶ τὸν ἀδελφὸν Ἀρχιεπίσκοπον ἅγιον Κρήτης κ. Εἰρηναῖον, τὴν Ἱερὰν Ἐπαρχιακὴν Σύνοδον καὶ τὰς Τοπικὰς Ἀρχὰς διὰ τὴν ἀγάπην των. Μίαν ἀγάπην, ἡ ὁποία κατέστη παροιμιώδης κατὰ τὰς πολλὰς ἐπι- 57 -

18 - 2013-CC_V37.indd 57

1/4/15 12:46 μ.μ.

σκέψεις τοῦ σεπτοῦ Προκαθημένου τῆς Ὀρθοδοξίας καὶ τοῦ Γένους Βαρθολομαίου, εἰς τὴν ὡραίαν καὶ ἔνδοξον νῆσον Σας. Εὐχαριστῶ τὸν Θεόν, ὁ ὁποῖος μὲ ἠξίωσεν νὰ γνωρίσω πικοιλοτρόπως τρεῖς μεγάλους Πατριάρχας: Ἀθηναγόραν Α΄, Δημήτριον Α΄ καὶ Βαρθολομαῖον Α΄. Τρεῖς διαπρεπεῖς Προκαθημένους τῆς Ὀρθοδοξίας, ὀνόματι καὶ πράγματι Πρώτους, οἱ ὁποῖοι λαμπρύνουν σὰν φωτεινὰ ἄστρα τὴν νεότερην ἱστορίαν τῆς Ἐκκλησίας μας, ἕκαστος τῶν ὁποίων κοσμεῖται μὲ ἓν ἰδιαίτερον χαρισματικὸν καὶ πολλάκις ἀντιθετικὸν χρῶμα καὶ μίαν ἀνεπανάληπτον προσωπικότητα: Μορφικῶς, ψυχικῶς, πνευματικῶς, λεκτικῶς, διοικητικῶς, ρηξικελεύθως καὶ ἄλλως. Καὶ ἐδῶ δὲν πρόκειται, οὔτε εἶναι δυνατὸν νὰ ἀναλωθεῖ τις εἰς τὸν βίον καὶ τὸ ἔργον αὐτῶν. Ἁπλῶς καὶ μόνον ὁ ὁμιλῶν ἐπιθυμεῖ νὰ περιορισθεῖ πως εἰς ὁρισμένα χαρακτηριστικά, τὰ ὁποῖα διέκρινον Ἀθηναγόραν τὸν πάνυ. Τί καὶ ἂν διάφοροι προσεπάθησαν νὰ διαμφισβητήσουν ἐνεργείας του τινὰς καὶ νὰ ἀμαυρώσουν τὴν μνήμην του. Πολλοὶ δὲν τὸν κατενόησαν. Τὸν παρερμήνευσαν. Ἂς μὴ λησμονῶμεν, ὅτι παντοῦ καὶ πάντοτε ἰσχύει τὸ errare humanum est καὶ ὅτι τὰ πάντα ἐπηρρεάζονται ἐκ τῆς ἐποχῆς των καὶ τοῦ περιβάλλοντός των. Ἂς προβάλωμεν τὰ πρωτόγνωρα τολμήματά του καὶ ὄχι μόνον τὰ κάποια λάθη του, καὶ ἂς ἀπαλλαγῶμεν ἀπὸ τὴν ζηλοτυπίαν καὶ «γκρίνιαν» ἡ ὁποία ἀνέκαθεν δηλητηριάζει τὴν πολύπλαγκτον φυλήν μας, ἀπότοκον τῆς «εὐτυχίας τῆς δυστυχίας» (Ν. Δήμου). Ἀθηναγόρας Α΄ ὑπῆρξε ὁ μέγας ὁραματιστὴς τῆς Χριστιανικῆς ἑνότητος, ὁ διαπρύσιος κήρυξ τοῦ διαλόγου καὶ τῆς καταλλαγῆς, τῆς εἰρήνης, ἀγάπης, δικαιοσύνης καὶ ἀνοχῆς, ἀλλὰ καὶ ὁ προάγγελος τοῦ τουρισμοῦ. Τί κι’ ἂν ὁ σπόρος ποὺ ἔσπειρε. λόγῳ ποικίλων αἰτίων, δὲν ἀπέδωσε πάντοτε τοὺς ἀναμενόμενους καρπούς. Τὸ ὄνομά του ἀνακαλεῖ στὴ μνήμη μας τοὺς προφήτας Ἀβραὰμ, Μωϋσῆ καὶ τὸν Μελχισεδέκ. Εἶχε τοὺς μαιάνδρους τῆς ποτάμιας γενειάδος, ποὺ ἀναδίδει βαλσαμικὸν ἄρωμα, τὴν χάλκινην θεϊκὴν αὐτὸ τοῦτο κορμοστασιάν, στὴν ὁποίαν χαρίζουν ἱερατικὸν μεγαλεῖον οἱ λειτουργικὲς κινήσεις, ἕνα βλέμμα μεγαλοόμματο καὶ καθηλωτικὸν ποὺ περιέβαλε τοὺς πάντας μὲ ἀπεριόριστον σεβασμόν, φρύδια «δίλοβα» τόξα βυζαντινῆς πύλης, ἀνοικτῆς στὸ ὁραματικὸ φῶς, δάκτυλα μακρὰ ἀριστοτεχνικὰ ποὺ «χόρευαν» κατὰ περίπτωσιν ἔντεχνα, δυὸ μπράτσα τὰ ὁποῖα ἁπλώνονταν καὶ ἀγκάλιαζαν ἐγκάρδια ἀφοπλίζοντας τοὺς ἀνθρώπους. Καὶ ὅμως κυκλοφοροῦσε μ’ ἕνα ράσο σεμνὸ καὶ ἀκολουθοῦσε τὸ βίωμα Ἁγιορείτου Μοναχοῦ, ζώντας στὴν Κοσμούπολιν τῆς Νέας Ὑόρκης καὶ τῆς Βασιλεύουσας μέσα στὸ κελλί του. Ἦταν φτιαγμένος γιὰ πνευματικὸς ἀρχηγός, ὁ Ἡγέτης ποὺ γοήτευε καὶ συνάρπαζε. Εἶχε σπιν- 58 -

18 - 2013-CC_V37.indd 58

1/4/15 12:46 μ.μ.

θηροβόλον καὶ εὔστροφον πνευματικὴν εὐπάθειαν νὰ εἶναι ταυτόχρονα αἰώνιος καὶ ἐπίκαιρος, ὀρθόδοξος, παγχριστιανικὸς καὶ διαθρησκειακός. Ἦταν ἀπελευθερωμένος ἀπὸ δογματισμούς. Ἀγαποῦσε ὅλους καὶ τιμοῦσε. Ἔτσι ἔζησε ἧττες ἀτιμωτικές. Διότι ὡς γνωστόν, οἱ ἀσημότητες περνοῦν ἀνενόχλητες. Οἱ μετριότητες ἀπολαμβάνουν τὶς ζητωκραυγές. Οἱ πραγματικὰ μεγάλοι πίνουν τὸ κώνειον. Γι’ αὐτὸ ἀντάλλαξε θυσιαστικῶς τὴν ἄνεσιν καὶ τὴν ἐλευθερία τῆς Νέας Ὑόρκης μὲ τὴν στενὴν ἀτραπὸν τοῦ μαρτυρικοῦ Φαναρίου, φέρων εἰς αὐτὸ μίαν νέαν πνοὴν καὶ μίαν νέαν ἐποχήν, γενόμενος Νέο-Προμηθεὺς Δεσμώτης 2 ὅπως καὶ οὐκ ὀλίγοι ἄλλοι. Αἰωνία του ἡ μνήμη. Ὁ θεὸς μαζί Σας!

__________________________________________________________

Κ. Κογεράκη, Ἀρχιμ., Ἅγιος Ἀπόστολος Τίτος. Ἀκολουθίαι καὶ Ἁγιογραφικὰ κείμενα, Ἡράκλειον 2004. 2 Δ. Τσάκωνα, Ἀθηναγόρας ὁ Οἰκουμενικὸς τῶν Νέων Ἰδεῶν, Ἀθῆναι 1976, 9-15. 1

- 59 -

18 - 2013-CC_V37.indd 59

1/4/15 12:46 μ.μ.

Ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Γέρων Χαλκηδόνος κ. Ἀθανάσιος, κατά τήν Θ. Λειτουργίαν ἐν τῷ Ἱ. Καθεδρικῷ Ναῷ Ἁγ. Τίτου (19.5.2013)

18 - 2013-CC_V37.indd 60

1/4/15 12:46 μ.μ.

Σεβ. Μητροπολίτου Γέροντος Χαλκηδόνος κ. Ἀθανασίου, Ὁμιλία κατά τήν Θείαν Λειτουργίαν ἐν τῷ Ἱ. Καθεδρικῷ Ναῷ Ἁγ. Τίτου Ἡρακλείου (19.5.2013) Τὰς ἡμέρας αὐτὰς ἡ Κρήτη ἑορτάζει πανηγυρικῶς τὴν μνήμην τοῦ Πατριάρχου Ἀθηναγόρου, ἐπὶ τῇ συμπληρώσει πεντηκονταετίας ἀπὸ τῆς ἐπισκέψεως του εἰς αὐτὴν, ἐν συνδυασμῷ μὲ τὸ ἱστορικὸν γεγονὸς τῆς ἐπανακομιδῆς τῆς Τιμίας Κάρας τοῦ Ἀποστόλου Τίτου εἰς Ἡράκλειον. Καὶ εἶναι ἔκδηλος ἡ παραδοσιακὴ θεοσέβεια τοῦ εὐλογημένου λαοῦ τῆς Μεγαλοννήσου, ὁ ὁποῖος συμμετέχει εὐλαβῶς εἰς αὐτάς, ἔχων «εἰρηνεύοντα» καὶ ἀγαπητὸν ὁμογάλακτον Ἀρχιεπίσκοπον, νέαν δὲ καὶ δυναμικὴν ἱεραρχίαν, διὰ τὴν ὁποίαν σεμνύνεται ὁ Θρόνος. Τὸν Ἀρχιεπίσκοπον Κρήτης, τὸν γλυκὺν καὶ μειλίχιον ἐκ τῶν φοιτητικῶν χρόνων, τὸν ἀεικίνητον καὶ ἀκοίμητον κατὰ τοὺς μοναχοὺς τῆς Μονῆς τῶν Ἀκοιμήτων, τὸν ὁποῖον ἐπιτρέψατέ μοι τοὐλάχιστον ποιητικῇ ἀδείᾳ, νὰ τολμήσω καὶ νὰ τὸν χαρακτηρίσω ὡς «ἀ-Κρητικόν», ὡς ὁ διαπρεπὴς φίλος ζωγράφος καὶ γλύπτης Βαρθολομαῖος (Βάκης) Παπαδαντωνάκης, ὁ ὁποῖος ὅμως καταγόμενος ἐκ τῶν Σφακίων καὶ τῆς Μάνης, κατόπιν ὁρισμένων ἐκ τῶν ἄνω χαρακτηριστικῶν ἀντέταξεν: «Πάτησέ με στὸν κάλον καὶ βλέπομεν». Ἐκ τῆς ἀφορμῆς αὐτῆς ἐπέλεξα νὰ σᾶς ὁμιλήσω συντόμως δὲ ἓν λίαν σοβαρὸν θέμα, τὸ ὁποῖον ταλανίζει ἀπὸ ἐτῶν ὁλόκληρον τὸν Χριστιανισμόν: «Τὴν φυγὴν ἀπὸ τὴν Ἐκκλησίαν». «Οὐδεὶς ὀφείλει νὰ φοβεῖται κοινωνικὰς ποινάς, ἀποστρεφόμενος τὸν Χριστιανισμόν. Τὸ εἶναι τινὰ ἄθρησκον εἶναι φυσικόν. Διατί λοιπὸν ὀφείλει τις νὰ ἔχει μίαν θρησκείαν;, Νὰ εἶναι Χριστιανός;» (Teilhard de Chardin)

Σεβασμιότατοι, ἀγαπητοί μου ἀδελφοί, Δὲν ἀρκεῖ νὰ εἶναι τις καλός. Τοῦτο ἠμποροῦν καὶ ἄλλοι. Τί σκέπτεται ὅμως καὶ πράττει ὁ Χριστιανός; Οἱ θεολόγοι δοκιμάζουν τοῦτο μὲ ὀγκώδη συγγράμματα. Δὲν ἀπέβησαν ὅμως λίαν ἐπιτυχημένοι πρὸς τοῦτο εἰς ἀνθρώπους πολλούς. Ἐπειδὴ τὸ ἐρώτημα αὐτὸ προφανῶς ὀλιγότεροι διαρκῶς ἄνθρωποι ἠμποροῦν νὰ ἀπαντήσουν πειστικῶς, ἀποχωροῦν ἀπὸ τὴν Ἐκκλησίαν ὅλον καὶ περισσότεροι. Καὶ εἴς τι ἔγκειται τοῦτο; Ὑπερέβη ὁ Χριστιανισμὸς τὴν ἡμε- 61 -

18 - 2013-CC_V37.indd 61

1/4/15 12:46 μ.μ.

ρομηνίαν παρακμῆς του; Δὲν ἔχει πλέον τίποτε τὸ ὁποῖον γοητεύει τοὺς ἀνθρώπους, τοὺς συναρπάζει, τοὺς συγκλονίζει, παρηγορεῖ καὶ σώζει, παρακινεῖ καὶ καθιστᾶ εὐτυχεῖς ὅπως ἄλλοτε; Αἱ ἀπαντήσεις ποικίλλουν. Οἱ μὲν θεωροῦν ὅτι αἱ Ἐκκλησίαι αἱ ταυτιζόμεναι μὲ τοὺς πιστούς δὲν ἀληθεύουν. Ἐὰν κληρικοί, παρὰ τὰς «ἐπαναστάσεις» καὶ τὰ μεταρρυθμιστικὰ κινήματα, κατηγοροῦνται διὰ σεξουαλικὰ σκάνδαλα ἢ ζοῦν «ἐν πορφύρᾳ καὶ βύσσῳ», ἐὰν ἐμφανίζονται διοικητικά, οἰκονομικὰ καὶ σκάνδαλα διαφθορᾶς, ὅπως καὶ ἀλλοῦ, ἐὰν διαρκῶς ἀναφέρονται εἰς τὴν ἰδίαν αὐθεντίαν, τὴν ὑπακοὴν καὶ τὴν κηδεμόνευσιν τῶν λαϊκῶν, τότε πλέον οἱ πιστοὶ ἀπομακρύνονται ἐκ τῆς Ἐκκλησίας καὶ συχνάκις γίνονται πολέμιοι αὐτῆς1. Τοῦτο δὲ ὄχι ἐπειδὴ πολλάκις εἶναι καλλίτεροι οὗτοι, ἀλλὰ πρῶτον διότι ἀπαιτοῦν διάκρισίν τινα ἀπὸ τοὺς κληρικοὺς καὶ δεύτερον διότι εὐκολότερόν ἐστι τὸ κρίνειν ἀφ’ ὑψηλοῦ ἢ τὸ κρίνεσθαι. Ἕτεροι ἀποχωροῦν διότι αἱ Ἐκκλησίαι προκαλοῦν ἀνίαν εἰς αὐτοὺς –ἀγνοοῦντες σὺν τοῖς ἄλλοις καὶ τὴν «λειτουργικὴν» ἔννοιαν τοῦ χώρου καὶ τοῦ χρόνου– καὶ φαίνονται ἄχρησται, βεβαίως κρυφίως καὶ διὰ νὰ ἀποφύγουν τὸν ἐκκλησιαστικὸν φόρον. Ὁ ζητῶν δὲ ψυχικὴν τροφήν, στρέφεται πρὸς ἄλλους ἢ ἀντιπαρέχεται αὐτάς. Τέλος ὑπάρχουν καὶ ἐκεῖνοι οἱ ὁποῖοι δὲν ἠμποροῦν νὰ πιστεύσουν τὸ ὀφειλόμενον πιστεῦσαι: Τὸν Δημιουργόν Θεὸν καὶ τὸ Σωτηριῶδες τοῦ Κυρίου Ἔργον. Ὡσὰν δὲ νὰ μὴν ἤρκουν ταῦτα, ἐμφανίζονται ἐνιαχοῦ καὶ αἱ «ἐξωτικαὶ ὀπῶραι» τοῦ νεο-γεροντισμοῦ, τοῦ παθολογικοῦ νεοσυντηρισμοῦ καὶ τῆς «θεολογικῆς ἀλητείας», αἱ ὁποῖαι στοχεύουν συχνάκις μόνον εἰς τὴν ἀποπλάνησιν τῶν ἀδαῶν καὶ τῶν οὕτω καλουμένων «θεουσῶν» μὲ ἀπροβλέπτους συνεπείας. Τοιουτοτρόπως ὁ λαὸς τοῦ Θεοῦ «ζεῖ ἐν ἐξορίᾳ» ἐντὸς καὶ ἐκτὸς τῶν Ἐκκλησιῶν. Ἐν τούτοις ἡ ζωὴ αὕτη δημιουργεῖ χῶρον δι’ ἀλλαγὴν – πνευματικήν, θεολογικὴν καὶ ἐκκλησιαστικήν2. Τελικῶς δέ, τοὐλάχιστον εἰς τὴν Γηραιὰν Ἤπειρον εὑρισκόμεθα εἰς μίαν μετα-χριστιανικὴν ἐποχήν, εἰς μίαν Εὐρώπην ἄνευ Θεοῦ καὶ Ἐκκλησίας, ἀπότοκος τῆς ὁποίας τυγχάνει ἡ οἰκονομικὴ καὶ ἠθικὴ παγκόσμιος κρίσις, ἐνῶ ὀργιάζουν καὶ ἀνθοῦν τὰ ἀλλότρια θρησκεύματα. Τοῦτο δὲ μαρτυρεῖται καὶ ἀπὸ τὸ γεγονὸς ὅτι πολλοὶ ναοὶ -λόγῳ βεβαίως B. Baas, Erwarte das Neue. Das Christentum verändert das Gesicht. Immer wieder, immer anders. Was wird? Und was bleibt? Publik-Forum ἀρ. 23 (2012) 28-32. 2 F. Hengsbach, Gottesvolk im Exil. Anstösse zur Kirchenreform, Publik-Forum. K. Lehmann, Hat das Christentum Zukunft? Glaube und Kirche an der Jahrtausendwende, Μαγεντία 2000. W. Lück, Die Zukunft der Kirche,Ντάρμστατ 2006, Α. Παπᾶ, Χαλκηδόνος, “Σῶσον σεαυτὸν καὶ κατάβα ἐκ τοῦ σταυροῦ” (Μάρκ. 15,30), Ἀπογευματινὴ 3.4.87 (2012) 4. 1

- 62 -

18 - 2013-CC_V37.indd 62

1/4/15 12:46 μ.μ.

καὶ τοῦ κόστους συντηρήσεώς των- μένουν κενοί, «καρναβαλοποιοῦνται» ἔχοντες ἢ μὴ ἱστορικὴν καὶ καλλιτεχνικὴν ἀξίαν, πωλοῦνται, ἐνοικιάζονται εἰς ἄλλα χριστιανικὰ δόγματα, μετατρέπονται παραλλασσόμενοι ἀρχιτεκτονικῶς εἰς ναοὺς σεκτῶν, τεμένη, βιβλιοθήκας, σχολεῖα, μουσεῖα, αἰθούσας συναυλιῶν, χώρους ἐκθέσεων, συνεδρίων καὶ ἄλλων πολιτιστικῶν ἐκδηλώσεων, γραφεῖα, γυμναστήρια καὶ οἰκίας, βίλας, ἀκόμη δὲ καὶ μπάρ, κλάμπ, μπιστρό, μπιραρίας, πιτσαρίας, καφετερίας, νυκτερινὰ κέντρα διασκεδάσεως, ἑστιατόρια, καζίνα, νοσοκομεῖα, ἀποθήκας γεωργικῶν εἰδῶν καὶ σανοῦ, στάβλους, πολυβολεῖα, WC καὶ –ἄκουσον ἄκουσον– ἄντρα ναρκομανῶν, καθὼς καὶ ἕτερα προσοδοφόρα ἢ μὴ καταστήματα (business center)33. Τί πράττουν δὲ οἱ παραμένοντες εἰς τὴν Ἐκκλησίαν; Ἐνίοτε ἀκούει κανείς, ὅτι θεωροῦνται Χριστιανοί, οἱ ἐπιθυμοῦντες νὰ ἀλλάξουν τὸν κόσμον. «Ἡ Ἐκκλησία εἶναι παροῦσα μόνον ἐφ’ ὅσον ὑφίσταται διὰ τοὺς ἄλλους» κατὰ τὸν D. Bonhoeffer. Πολλοὶ ὅμως δὲν γνωρίζουν τίποτε περὶ τούτου καὶ ὅπως, λέγει ὁ J.B. Metz ὁ Χριστιανισμὸς εἰς τὰς δυτικὰς χώρας ὑπεβιβάσθη εἷς ἕνα ὀργανισμὸν ἱκανοποιήσεως λειτουργικῶν καὶ μυστηριακῶν ἀναγκῶν. Οἱ δὲ πιστοὶ χρησιμοποιοῦν ἐξ αὐτοῦ ὅ,τι τοὺς «βολεύει» ὅπως ἡ μέριμνα διὰ τὸν γάμον ἐντὸς θεαματικοῦ πλαισίου, τὸ βάπτισμα τῶν τέκνων, καὶ ἡ ἀξιοπρεπὴς κηδεία τοῦ πάππου. Ἔχει παρέλθει πλέον ἡ πλήρης φαντασίας ἐποχὴ τῶν Χριστιανοπαίδων. Ἄνθρωποι λογικοὶ οἱ ὁποῖοι ἀναλύουν, ὀργανώνουν καὶ εὑρίσκουν, ὅτι τὸ παίγνιον μὲ τὰς ἐφευρεθείσας ἱστορίας πρέπει κάποτε νὰ λάβει τέλος. Τὰ δόγματα εἶναι «ἑρμηνεῖαι» καὶ δέον κατὰ τὴν ἀναπτυσσομένην γνώσιν νὰ ἀλλαγοῦν ὡς πρὸς τὸ «ἀσύστατον» αὐτῶν (K.-P. Jörns). Αἱ Ἐκκλησίαι δέον νὰ ἀπορρίψουν ὅλας τὰς δοκιμὰς παραστάσεως τῶν ἱστορικο-κριτικῶν διαπιστώσεων ἐπὶ τῆς προελεύσεως τῆς Βίβλου, ὡς ἐπιζημίων διὰ τὴν πίστιν. Τοιουτοτρόπως ζητεῖται σήμερον σὺν τοῖς ἄλλοις, μία ἰσχυροτέρα συμμετοχὴ τῶν λαϊκῶν, εἰς ὅλους τοὺς τομεῖς τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς –τῆς ὁποίας πικρὰν βεβαίως πεῖραν ἔχουν τινὲς ἐξ ἡμῶν ἔκ τε τοῦ παρελθόντος, τοῦ παρόντος καὶ ἀσφαλῶς τοῦ «μέλλοντος αἰῶνος τοῦ ἀπατεῶνος»– μία βελτιωμένη δομὴ τοῦ δικαίου, ὁ σεβασμὸς τῆς συνειδήσεως τοῦ ἑτέρου, ἡ ἀντιστροφὴ ἐξ ἑνὸς ναρκισσιστικοῦ ριγκορισμοῦ, ὁ ἐμπλουτισμὸς τῶν λειτουργιῶν ἢ καὶ ἡ ἁπλοποίησις αὐτῶν –μακρὰν πάντως συγκρητιστικῶν τάσεων– ἀντὶ τῆς «κεντρικῆς ἑνοποιήσεως», ἀλλὰ καὶ ὁ σεβασμὸς πρὸς τὸν κλῆρον καὶ γενικότερον τὴν Ἐκκλησίαν. Ἀπαιτεῖται λοιπὸν ἐργασία καὶ ἐγρήγορσις διὰ νὰ μὴν ὑπάρχουν ἀργότερον βρυχηθμοὶ καὶ συριγμοὶ ἀλλὰ μόνον τοὐλάχιστον ἀποχωρήσεις καὶ ἀναθέματα, ὅπως μέχρι τοῦδε! Ὁ Θεὸς μαζί Σας! 3

Τοῦ Αὐτοῦ, Memento mori!, Ἔνθ. ἀνωτ. 5.12 88 (2013) 3 - 63 -

18 - 2013-CC_V37.indd 63

1/4/15 12:46 μ.μ.

18 - 2013-CC_V37.indd 64

1/4/15 12:46 μ.μ.

Στιγμιότυπον ἐκ τοῦ Ἱεροῦ Καθεδρικοῦ Ναοῦ τοῦ Ἁγίου Τίτου Ἡρακλείου, κατά τήν διεξαγωγήν τῆς Ἡμερίδος πρός τιμήν τοῦ ἀοιδίμου Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κυροῦ Ἀθηναγόρου

Προσφώνησις τοῦ Σεβ. Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης κ.κ. Εἰρηναίου, Προέδρου τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, κατά τήν ἒναρξιν τῆς Ἡμερίδος Σεβασμιώτατε Μητροπολῖτα Γέρον Χαλκηδόνος κύριε Ἀθανάσιε, Ἐκπρόσωπε τῆς ΑΘΠ τοῦ Οἰκουμενικοῦ μας Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου, Σεβασμιώτατοι Ἅγιοι Συνοδικοί καί λοιποί Ἀδελφοί, Ἀγαπητοί Πατέρες, Ὁσιώτατοι Μοναχοί καί Μοναχές, Ἐντιμώτατοι Άρχοντες, Ἐλλογιμώτατοι, Ἀγαπητοί ἀδελφοί, τέκνα φωτόμορφα τῆς Ἐκκλησίας, ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ! Μέσα στή χαρά τῆς Ἑορτῆς τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἡ Ἱερά Ἐπαρχιακή Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας μας, μετά ἀπό σχετική Ἀπόφασή Της, διοργανώνει τή σημερινή Ἡμερίδα, ἡ ὁποία εἶναι ἀφιερωμένη σέ δύο ἱστορικά γεγονότα γιά τήν Ἐκκλησία τῆς Μεγαλονήσου μας: τήν ἐπίσκεψη τοῦ ἀοιδίμου Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Ἀθηναγόρου, πρίν ἀπό 50 ἀκριβῶς χρόνια, καί τήν ἐπανακομιδή τῆς Τιμίας Κάρας τοῦ Ἁγίου Ἀποστόλου Τίτου στήν Κρήτη, πρίν ἀπό 47 χρόνια. Τά δύο αὐτά ἱστορικά γεγονότα, τά ὁποῖα ἐχάραξαν ἀνεξίτηλα καί ἐσφράγισαν τήν πορεία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Μεγαλονήσου μας, παρουσιάζει, ἀποκαλύπτει καί προβάλλει ἡ σημερινή Ἡμερίδα, μέ ὅσα θά ἀκούσωμε στή συνέχεια ἀπό τούς ἐκλεκτούς ὁμιλητές. Πενήντα χρόνια συμπληρώνονται ἐφέτος, ἀπό τήν ἀλησμόνητη ἐπίσκεψη τοῦ ἀοιδίμου Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Ἀθηναγόρου στήν Ἐκκλησία τῆς Κρήτης, τόν Ἰούλιο τοῦ 1963. Τήν ἐπίσκεψη ἐκείνη ἡ ὁποία χαράχθηκε μέ χρυσά γράμματα στίς καρδιές τῶν ἀνθρώπων τοῦ Τόπου καί στήν Ἱστορία μας, ἐνθυμούμαστε, γιορτάζομε, χαιρόμαστε καί μελετοῦμε σήμερον. Ἐπιπλέον, σαράντα ἑπτά χρόνια, συμπληρώνονται ἀπό τήν εὐλογητή ἐπανακομιδή τῆς Τιμίας Κάρας τοῦ Ἁγίου Ἀποστόλου Τίτου στήν Κρήτη, τό ἔτος - 65 -

18 - 2013-CC_V37.indd 65

1/4/15 12:46 μ.μ.

1966. Τότε, πού ὁ ἐκ τῶν μακαριστῶν Προκατόχων μου, ἀοίδιμος Μητροπολίτης καί μετέπειτα Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης Εὐγένιος, ἀνεφώνησε ἔνδακρυς, ἐνθρονίζοντας ξανά τόν Ἅγιο Τίτο, στόν Θρόνο τοῦ, «Ἀπόλαβέ σου τόν Θρόνον, Ἅγιε», γιά νά μποροῦμε ὅλοι ἐμεῖς καί σήμερα νά καυχώμαστε ἐν Κυρίῳ, γι’ αὐτόν τόν ἀδαπάνητο θησαυρόν, ὁ ὁποῖος πλουτίζει τήν Ἐκκλησία μας καί ἀποτελεῖ τό ὁρατό σημεῖο τῆς ἑνότητάς της. Ἡ Ἐκκλησία τῆς Κρήτης, ἀκλόνητα προσανατολισμένη στό Οἰκουμενικό μας Πατριαρχεῖο, τή Μαρτυρική καί Πρωτόθρονη Ἐκκλησία τῆς Κωνσταντινουπόλεως, δίδει τή μαρτυρία τῆς, ἀντλεῖ τή δύναμή της ἀπό τόν Ἅγιο Ἀπόστολο Τίτο καί τήν Τιμία του Κάρα. Λαμβάνει δύναμη, θάρρος καί προοπτική. Γεύεται τήν Ἀνάσταση, τήν αἰωνιότητα, τή βασιλεία τῶν Οὐρανῶν. Ἡ σημερινή Ἡμερίδα, ἔρχεται νά ἑνώσει τά δύο γεγονότα καί νά μᾶς παρουσιάσει γλαφυρά τή σχέση τοῦ Μεγάλου Πατριάρχου Ἀθηναγόρου μέ τό γεγονός τῆς ἐπανακομιδῆς τῆς Τιμίας Κάρας τοῦ Ἁγ. Ἀποστόλου Τίτου. Εἶναι ἀλήθεια ὅτι χωρίς τόν Μεγάλο Πατριάρχη Ἀθηναγόρα, δέν θά ἑωρτάζαμε τήν ἐπανακομιδή τῆς Τιμίας Κάρας. Ἡ ἐπιστροφή τοῦ Ἁγίου Ἀποστόλου Τίτου στόν Θρόνο του, ἀποτελεῖ καρπό τοῦ ἀνοίγματος, τῆς προσέγγισης καί τοῦ πνεύματος διαλόγου καί καταλλαγῆς, τό ὁποῖον ἐχαρακτήριζε τόν ἀοίδιμο Οἰκουμενικό Πατριάρχη Ἀθηναγόρα. Ἀποτελεῖ ἰδιαίτερη τιμή καί αἰτία ἀληθινῆς χαρᾶς ἡ παρουσία ἐν τῷ μέσῳ ἡμῶν τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Γέροντος Χαλκηδόνος κ. Ἀθανασίου, ἐπίλεκτου καί λογίου Ἱεράρχου τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου, ὡς Ἐκπροσώπου τῆς Α.Θ.Π. τοῦ Οἰκουμενικοῦ μας Πατριάρχου κ.κ. ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΥ, πρός τόν Ὁποῖον παρακαλοῦμεν τόν Σεβασμιώτατο Γέροντα, νά μεταφέρη τά σεβάσματα, τήν ἀφοσίωση, τίς εὐχαριστίες καί τήν υἱϊκή ἀγάπη ὅλων ἐμᾶς, τῆς Ἱεραρχίας, τοῦ Ἱεροῦ Κλήρου, τῶν Μοναστικῶν Ἀδελφοτήτων καί τοῦ φιλαγίου καί ἡρωϊκοῦ Κρητικοῦ Λαοῦ. Ὅλοι, ἡ Ἱεραρχία, ὁ Ἱερός Κλῆρος καί ὁ φιλόθεος Κρητικός λαός, καυχώμεθα γιά τήν κανονική ἀναφορά μας πρός τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο καί λαμβάνομε διαρκῶς φῶς ἀπό τό ἄσβεστον, ἱλαρόν καί τό αἰώνιον φῶς τοῦ Φαναρίου. Ἐπίσης, ἐκ μέρους τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, εὐχαριστοῦμε ἰδιαιτέρως καί ἐν πρώτοις, τόν Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Γέροντα Χαλκηδόνος κ. Ἀθανάσιο, γιά τήν ὅλως ἰδιαιτέρως τιμητική παρουσία του στόν Τόπο μας, καθώς καί τόν ἀγαπητόν Ἀδελφό, τόν Σεβ. Μητροπολίτη Πέτρας καί Χερρονήσου κ. Νεκτάριο, τόν Πρόεδρο τῆς Συνοδικῆς Ἐπιτροπῆς διοργανώσεως αὐτῆς τῆς Ἡμερίδας, καί ὅλα τά μέλη της γιά τούς κόπους τῆς προετοιμασίας τῆς σημερινῆς Ἡμερίδας, τούς ὁποίους συγχαίρομεν ἐγκαρδίως. Σημειώνομε ἰδιαιτέρως ὅτι ἡ Ἡμερίδα λαμβάνει χώρα, ἐδῶ, ἐντός τοῦ Ἱε- 66 -

18 - 2013-CC_V37.indd 66

1/4/15 12:46 μ.μ.

ροῦ καί ἱστορικοῦ Ναοῦ τοῦ Ἁγίου Τίτου. Τοῦτο ἀποδεικνύει, γιά μιά φορά ἀκόμη, ὅτι ὅλα ξεκινοῦν καί καταλήγουν στήν Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ. Ξεκινοῦμε τούτη τήν ὥρα μέ τίς ἐργασίες τῆς Ἡμερίδας, γιά νά δώσωμε τή σκυτάλη στίς λατρευτικές ἐκδηλώσεις, τήν προσευχή καί τίς δεήσεις. Ὅλα ξεκινοῦν ἀπό τήν Ἁγία Τράπεζα καί ἐπεκτείνονται, περιχωροῦν καί ἁγιάζουν ὁλόκληρη τή ζωή μας. Ὁλοκληρώνοντας αὐτήν τήν ταπεινή προσλαλιά ἐκ μέρους τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας μας, εὐχόμεθα τό παράδειγμα καί τό ὅραμα τῆς τῶν πάντων καταλλαγῆς τοῦ ἀειμνήστου Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Ἀθηναγόρου νά ἀποτελεῖ διαρκῶς καί διαχρονικῶς πηγή ἐμπνεύσεως γιά ὅλους ἐμᾶς, σέ καιρούς ποικίλως χαλεπούς καί μεταβαλλόμενους καί ἡ ἀνύστακτη πρεσβεία τοῦ Πάτρωνος τοῦ Νησιοῦ μας, τοῦ Ἁγίου Ἀποστόλου Τίτου, καί ὅλων τῶν ἁγίων, οἱ ὁποῖοι ἐλάμπρυναν, ἐπλούτισαν καί ἁγίασαν τό Νησί μας! Εὐχαριστοῦμε καί ὅλους ἐσᾶς, ἀγαπητοί ἀδελφοί προσωπικῶς, γιά τήν παρουσία καί τή συμμετοχή σας στήν Ἡμερίδα αὐτή, τήν ὁποία εὐχόμεθα νά εὐλογήσει ὁ Ἀναστημένος Κύριός μας καί νά στεφθῆ μέ πλήρη ἐπιτυχία!

- 67 -

18 - 2013-CC_V37.indd 67

1/4/15 12:46 μ.μ.

18 - 2013-CC_V37.indd 68

1/4/15 12:46 μ.μ.

Στιγμιότυπον ἐκ τοῦ Ἑσπερινοῦ, ἐν τῷ Ἱ. Καθεδρικῷ Ναῷ Ἁγ. Τίτου Ἡρακλείου (18.5.2013)

Προσφώνησις τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Πέτρας καί Χερρονήσου κ. Νεκταρίου, Προέδρου τῆς εἰδικῆς Συνοδικῆς Ἐπιτροπῆς, κατά τήν ἒναρξιν τῆς Ἡμερίδος Χριστός Ἀνέστη! Ἡ Ἱερά Ἐπαρχιακή Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης ἀπεφάσισε σέ παλαιότερη συνεδρία της κατά τό ἔτος 2012, μέ τήν συμπλήρωση 50 ἐτῶν ἀπό τήν ἱστορική ἐπίσκεψη τοῦ ἀοιδίμου Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Ἀθηναγόρου στήν Ἐκκλησία τῆς Κρήτης (Ἰούλιος 1963), νά πραγματοποιηθεῖ, τό ἔτος 2013, Ἡμερίδα στήν πόλη τοῦ Ἡρακλείου, ἕδρα τῆς Ἱερᾶς Συνόδου. Ἡ Ἡμερίδα αὐτή πραγματοποιεῖται σήμερα. Στό πρῶτο μέρος της θά γίνει εἰσήγηση σχετική μέ τήν ἐπίσκεψη τοῦ Πατριάρχου Ἀθηναγόρου στήν Κρήτη, πού ἦταν καί ἡ πρώτη ἐπίσκεψη Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου στούς τελευταίους αἰῶνες. Παράλληλα, θά γίνουν εἰσηγήσεις σχετικά μέ τούς διαχριστιανικούς διαλόγους, πού Αὐτός ἐγκαινίασε. Στό δεύτερο μέρος τῆς Ἡμερίδας, τό ἀπόγευμα, θά γίνουν εἰσηγήσεις πού σχετίζονται μέ τήν ἐπανακομιδή τῆς Τιμίας Κάρας τοῦ Ἁγίου Ἀποστόλου Τίτου, πού ἑορτάζομε ἀπόψε καί αὔριο τήν 47η ἐπέτειο. Οἱ εἰσηγήσεις θά γίνουν ἀπό πρόσωπα πού συμμετεῖχαν σέ αὐτό τό γεγονός. Ὁ ἀοίδιμος Πατριάρχης, τῇ εὐλαβῇ παρακλήσει τοῦ ἀοιδίμου Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης Εὐγενίου, συνέβαλε ἀποφασιστικά, στά πλαίσια τῆς χριστιανικῆς καταλλαγῆς, στήν πραγματοποίηση αὐτοῦ τοῦ πόθου τῶν Κρητῶν, νά ἐπανίδουν καί νά ἔχουν μαζί τους τήν χαριτόβρυτον Κάρα τοῦ Ἁγίου Τίτου, πάτρωνος τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, μετά ἀπό 297 χρόνια ἀπουσίας της στή Δύση. Στούς γυναικωνίτες τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ τοῦ Ἁγίου Τίτου λειτουργεῖ ἔκθεση φωτογραφιῶν, σχετικά μέ ὅλα αὐτά τά γεγονότα. Ἡ Ἡμερίδα αὐτή εἶναι ἀπόρροια ἔκφρασης τιμῆς, σεβασμοῦ καί ἀφοσιώσεως στήν Μητέρα μας Ἐκκλησία, τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο. Ἡ Ἱερά Σύνοδος μέ τήν Ἡμερίδα αὐτή τιμᾶ τήν μνήμη ἑνός μεγαλεπήβολου Πατριάρχου, ἑνός πνευματικοῦ Ἡγέτου, πού στήν ἀγκαλιά του χώρεσε τήν Ἀνατολή καί τήν Δύση, ἑνός νέου Μωυσέως, τοῦ ἱεροπρεπέστερου καί ἀσκητικώτερου Πατριάρχου, πού κράτησε τίς πλάκες τῆς χάριτος, περισσότερο, στήν Οἰκου- 69 -

18 - 2013-CC_V37.indd 69

1/4/15 12:46 μ.μ.

μένη. Ἡ Ἱερά Σύνοδος σήμερα, στή σεβάσμια μνήμη τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου, τιμᾶ τήν Μητέρα Ἐκκλησία, στήν ὁποία ἔχει τό ἀκριβό προνόμιο νά ἀνήκει, ὡς Ἐπαρχία τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου, τήν Ἁγία τοῦ Χριστοῦ Μεγάλη Ἐκκλησία, πού διαμέσου τῶν αἰώνων μᾶς εὐεργετεῖ, μᾶς ἀκεραιώνει στίς παραφορές καί στίς ἐκρήξεις μας καί πού ἀποτελεῖ τήν ἐγγύηση τῆς εὐστάθειας, τῆς ἑνότητος καί τῆς ἐν Χριστῷ πορείας μας. Ἡ Ἱερά Σύνοδος θέλησε νά δώσει ἔμφαση σήμερα καί στό μεῖζον θέμα τῶν διαχριστιανικῶν διαλόγων, γιατί τά τελευταῖα χρόνια συμβαίνουν πολλά παράξενα στόν ἐκκλησιαστικό χῶρο, ὑποβαθμίζεται ἡ συμβολή τους στήν ἑνότητα τῶν Ἐκκλησιῶν καί ὄχι μόνο καί ἀδικεῖται κατάφορα ἡ Μητέρα Ἐκκλησία, ἀκόμη καί ἀπό πρόσωπα πού ἔχουν εὐεργετηθεῖ ἀπ’ Αὐτήν. Ὁ Πατριάρχης Ἀθηναγόρας ἔβλεπε μακριά. Ἄν ὑπῆρχε ἕνα δόγμα πού εἶχε διαποτίσει ὅλη τήν ψυχή του ἦταν αὐτό: πώς ὁ ἄνθρωπος εἶναι εἰκόνα τοῦ Θεοῦ. Ἔλεγε: «ἡμεῖς ἀκούομεν τούς αἰώνας καί ἀπαντῶμεν εἰς τούς αἰώνας. Βλέπομεν τά ἐπερχόμενα, πιστεύομεν εἰς τά ἐπερχόμενα καί ὀφείλομεν νά ἐργασθῶμεν διά τά ἐπερχόμενα». Ὁ Πατριάρχης Ἀθηναγόρας μιλοῦσε εἰς τόν πρῶτον, ἕως τόν πρῶτον. Γι’ αὐτόν δέν ὑπῆρχε τελευταῖος. «Ἀπό τά χέρια τοῦ Θεοῦ βγήκαμε ὅλοι πρῶτοι». Πολλοί κατηγόρησαν καί κατηγοροῦν ἀκόμη τόν Πατριάρχη, χαρακτηρίζοντας τον ὡς «λατινίζοντα» ἤ «προτεσταντίζοντα». Ὅποιος ὅμως τόν εἶδε ἔστω μία φορά μόνο ἱερουργούντα, ἐπείθετο ὅτι ἡ Ὀρθοδοξία δέν ἀπέκτησε στούς αἰῶνες ἄλλον Πρωθιεράρχη, πού νά ἐνσάρκωνε τόσο πιστά καί κατανυκτικά τήν Ὀρθόδοξη λατρεία. Σεβασμιώτατε Γέροντα ἅγιε Χαλκηδόνος, Σεβασμιώτατε Ἀρχιεπίσκοπε Κρήτης, Σεβασμιώτατοι, Ἐντιμώτατοι, Προσφιλεῖς σύνεδροι, Ὁ Πατριάρχης Ἀθηναγόρας τίμησε τήν Ἐκκλησία τῆς Κρήτης. Ἐπί τῆς εὐκλεοῦς Πατριαρχίας Του ἀνυψώθηκαν οἱ Ἱερές Ἐπισκοπές σέ Μητροπόλεις τό ἔτος 1962. Σεπτῇ προνοίᾳ Του ἀνυψώθηκε ἡ Ἱερά Μητρόπολη Κρήτης σέ Ἀρχιεπισκοπή τό ἔτος 1967. Εἰσηγήσει καί προτροπῇ Του πολλοί Ἱεράρχες τῆς Κρήτης συμμετεῖχαν σέ ὑψηλές ἀποστολές τῆς Ἐκκλησίας, σέ ἱστορικά γεγονότα. Ἀναφέρω ἐνδεικτικά τήν παρουσία τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης Εὐγενίου στήν ἱστορική πρώτη συνάντηση Πάπα καί Πατριάρχου στά Ἱεροσόλυμα. Ὁ Πατριάρχης Ἀθηναγόρας ἀγκάλιασε, στήριξε τό ὅραμα τῆς Ὀρθοδόξου Ἀκαδημίας Κρήτης, πού ἐμπνεύστηκε ὁ προσφάτως κοιμηθεῖς Γέρων Μητροπολίτης Εἰρηναῖος. Ἔγραψε χαρακτηριστικά ὁ Πατριάρχης στήν Ἐκκλησία - 70 -

18 - 2013-CC_V37.indd 70

1/4/15 12:46 μ.μ.

τῆς Κρήτης: «Ἐπιθυμοῦμεν ἡ Ἐκκλησία τῆς Κρήτης νά ἀνέλθῃ εἰς ἀνωτέραν περιωπήν». Γιά ὅλα αὐτά καί γιά πολλά ἄλλα πού θά ἀκούσετε, τήν ἄνοιξη τοῦ ἔτους 1972 ὁ ἀοίδιμος Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης Εὐγένιος προετοίμαζε ἀποκαλυπτήρια προτομῆς τοῦ Πατριάρχου Ἀθηναγόρου στόν περίβολο τοῦ Μητροπολιτικοῦ Ναοῦ τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ. Εἶχε ἐνημερώσει τήν Μητέρα Ἐκκλησία. Ἦταν ὅλα ἕτοιμα. Τόν πρόλαβε ὅμως ἡ ἐκδημία τοῦ Πατριάρχου πρός Κύριον ἀρχές Ἰουλίου καί στίς 30 τοῦ ἰδίου μηνός ἐτελέσθη πάνδημο μνημόσυνο στόν Ἱερό Μητροπολιτικό Ναό τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ. Ἔψαλε ὁ Ἄρχων Πρωτοψάλτης Θρασύβουλος Στανίτσας. Μνημειώδης Λειτουργία. Στό τέλος ἔγιναν τά ἀποκαλυπτήρια της προτομῆς του, πού κοσμεῖ, ἔκτοτε, τόν προαύλιο χῶρο τοῦ Ναοῦ. Ἀνδριάντας τοῦ Πατριάρχου Ἀθηναγόρου κοσμεῖ καί τήν πόλη τῶν Χανίων. Σᾶς εὐχαριστῶ ὅλους πού ἤλθατε σήμερα κοντά μας. Εὐχαριστῶ τόν Σεβ. Ἀρχιεπίσκοπο, Πρόεδρο τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου καί ὅλους τους Ἀρχιερεῖς γιά τήν ἐμπιστοσύνη τους νά ἀναλάβω τήν προεδρία τῆς Ἐπιτροπῆς τῆς Ἡμερίδος. Εὐχαριστῶ ὅλα τά μέλη τῆς Ἐπιτροπῆς. Εὐχαριστῶ ἐκ τῶν προτέρων τούς εἰσηγητές, αὐτούς πού ἔχουν ἀναλάβει ποικίλα διακονήματα στήν Ἡμερίδα, τόν προϊστάμενο τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ τοῦ Ἁγίου Τίτου, τούς συνεφημερίους καί ὅλους τούς συνεργάτες του, τήν ὡραία χορωδία τῆς Ἀνωτάτης Ἐκκλησιαστικῆς Ἀκαδημίας μας. Ἡ Ἡμερίδα μεταδίδεται ζωντανά ἀπό τόν Ραδιοφωνικό Σταθμό τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς Κρήτης. Στό τέλος τῆς Ἡμερίδας θά σᾶς δοθεῖ ἕνα μικρό τευχίδιο πού ἔχει ἐκδοθεῖ σχετικά μέ τήν Ἡμερίδα αὐτή καί μνημειώνει τά γεγονότα. Ἐπίσης θά σᾶς δοθεῖ cd μέ τήν Πατριαρχική Θεία Λειτουργία τοῦ Ἰουλίου τοῦ ἔτους 1963 στόν Ἱερό Μητροπολιτικό Ναό τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ. Τό cd μᾶς τό παραχώρησε δωρεάν ὁ κ. Νικόλαος Κυβερνητάκης - Σινάνης καί εἶναι ἐγγραφή τοῦ μακαριστοῦ πατρός του. Τόν εὐχαριστοῦμε πολύ. Τό πρόγραμμα τῆς Ἡμερίδος εἶναι στά χέρια σας. Ἀκολουθεῖ ὁ χαιρετισμός τοῦ Προέδρου τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου καί ἐν συνέχειᾳ ὁ διαπρεπής λόγιος Ἱεράρχης τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου, Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Γέρων Χαλκηδόνος θά χαιρετήσει ἐκ μέρους τοῦ Παναγιωτάτου Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου τήν Ἡμερίδα καί θά κηρύξει τήν ἔναρξη τῶν ἐργασιῶν της. Παρακαλῶ ὅλοι μας ἐπειδή ὁ χρόνος εἶναι περιορισμένος νά τηροῦμε ἐπ’ ἀκριβῶς τό πρόγραμμα.

- 71 -

18 - 2013-CC_V37.indd 71

1/4/15 12:46 μ.μ.

Ἡ Τιμία Κάρα τοῦ Ἁγ. Ἀποστόλου Τίτου

18 - 2013-CC_V37.indd 72

1/4/15 12:46 μ.μ.

Γεωργίου Δ. Μαρτζέλου, Καθηγητοῦ Θεολογικῆς Σχολῆς Α.Π.Θ. Οἱ Θεολογικοί διάλογοι σήμερα, τό μήνυμα, ἡ ἀξία καί ἡ προοπτική τους Εἰσαγωγή Ἡ Ὀρθοδοξία, ἔχοντας πλήρη ἐπίγνωση τῆς φύσης της καί τῆς ἀποστολῆς της στόν κόσμο καί ἀκολουθώντας πιστά τό παράδειγμα τῶν Ἀποστόλων καί τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας, ὑπῆρξε ἀνέκαθεν ἀνοιχτή στόν διάλογο μέ τούς ἑτεροδόξους, προκειμένου νά τούς ὁδηγήσει νά γνωρίσουν τήν ἀλήθεια τῆς ὀρθοδόξου πίστεως καί νά τή δεχθοῦν, ἐντασσόμενοι μέσα στήν ἁγιοπνευματική ἀτμόσφαιρα τῆς ἐκκλησιαστικῆς κοινωνίας. Πρός τόν σκοπό αὐτό ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία συνεπής πρός τήν παράδοσή της ἤδη ἀπό τά μέσα τοῦ 20ου αἰώνα ξεκίνησε καί διεξάγει πλέον συστηματικά εἴτε διμερεῖς εἴτε πολυμερεῖς θεολογικούς διαλόγους μέ τίς χριστιανικές Ἐκκλησίες καί Ὁμολογίες, ἐπιδεικνύοντας ἔμπρακτα τό ἐνδιαφέρον της γιά τήν ἀποκατάσταση τῆς ἑνότητας τοῦ διηρημένου χριστιανικοῦ κόσμου. Πρέπει μάλιστα νά σημειώσουμε ὅτι ἡ ἀνάληψη τῶν οἰκουμενικῶν αὐτῶν πρωτοβουλιῶν δέν ἦταν ἔκφραση μεμονωμένου ἐνδιαφέροντος ἤ ἔστω μίας μόνο μικρῆς μερίδας τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν, ἀλλά καρπός δεσμευτικῆς ἀπόφασης ὁλόκληρής της Ὀρθοδοξίας, πού λήφθηκε ἐπίσημα κατά τίς πανορθόδοξες διασκέψεις, καί ἰδιαίτερα κατά τήν Γ’ Πανορθόδοξη Διάσκεψη τῆς Ρόδου (1964)1, καί ἐπαναλήφθηκε μέ ἰδιαίτερη ἔμφαση κατά τήν Γ’ Προσυνοδική Πανορθόδοξη Διάσκεψη τῆς Γενεύης (1986)2. Ὡστόσο δέν μποροῦμε νά μήν ἐξάρουμε τό γεγονός ὅτι ἐμπνευστής καί ὑπέρμαχος τῶν πρωτοβουλιῶν αὐτῶν ἦταν οὐσιαστικά ὁ ἀοίδιμος Οἰκουμενικός Πατριάρχης Ἀθηναγόρας. 1. Οἱ διμερεῖς θεολογικοί διάλογοι Οἱ διμερεῖς θεολογικοί διάλογοι πού διεξάγει σήμερα ἡ Ἐκκλησία μᾶς εἶναι οἱ θεολογικοί διάλογοι: α) μέ τούς Παλαιοκαθολικούς, β) μέ τούς Μή Χαλκηδονίους, γ) μέ τούς Ρωμαιοκαθολικούς, δ) μέ τούς Ἀγγλικανούς, ε) μέ τούς Λουθηρανούς καί στ) μέ τούς Μεταρρυθμισμένους. Ἀπό αὐτούς οἱ σημαντικότεροι θεολογικοί διάλογοι πού ἑλκύουν ἰδιαίτερα τό ἐνδιαφέρον τῶν Ὀρθοδόξων, εὐρισκόμενοι μάλιστα καί στό διεθνές προσκήνιο τοῦ σύγχρονου Βλ. Ἰω. Καρμίρη, «Ἡ Γ΄ Πανορθόδοξος Διάσκεψις τῆς Ρόδου», στό Ἐκκλησία 41 (1964), σ. 635. 2 Βλ. «Τελικά κείμενα - ἀποφάσεις τῆς Γ΄ Πανορθοδόξου Διασκέψεως (28 Ὀκτωβρίου – 6 Νοεμβρίου 1986)», στό Ἐπίσκεψις 17/369 (1986), σ. 9. 1

- 73 -

18 - 2013-CC_V37.indd 73

1/4/15 12:46 μ.μ.

θεολογικοῦ καί οἰκουμενικοῦ προβληματισμοῦ, εἶναι οἱ διμερεῖς θεολογικοί διάλογοι μέ τούς Παλαιοκαθολικούς, μέ τίς Μή-Χαλκηδόνιες Ἐκκλησίες τῆς Ἀνατολῆς καί μέ τή Ρωμαιοκαθολική Ἐκκλησία, στούς ὁποίους θά ἤθελα νά ἐπικεντρώσουμε κυρίως τό ἐνδιαφέρον μας. α. Ὁ θεολογικός διάλογος μέ τούς Παλαιοκαθολικούς Παρά τή σφοδρή ἐπιθυμία τῶν Παλαιοκαθολικῶν νά ξεκινήσουν θεολογικές συζητήσεις μέ τούς Ὀρθοδόξους ἀμέσως μετά τήν ἐμφάνιση τοῦ Παλαιοκαθολικισμοῦ τό 1870 καί τήν ὕπαρξη κάποιας κινητικότητας πρός τήν κατεύθυνση αὐτή πού διήρκεσε περίπου ἕνα αἰώνα, οὐσιαστικά ὁ θεολογικός διάλογος μεταξύ Ὀρθοδόξων καί Παλαιοκαθολικῶν ἀποφασίστηκε ἐπίσημα κατά τήν Γ΄ Πανορθόδοξη Διάσκεψη τῆς Ρόδου (1964)3. Ὁ διάλογος αὐτός ἄρχισε ἐπίσημα τόν Ἰούλιο τοῦ 1973 καί συνεχίστηκε ἐντατικά μέχρι τό 1987. Στό διάστημα αὐτό ἔλαβαν χώρα ὀκτώ συναντήσεις τῆς Μεικτῆς Θεολογικῆς Ἐπιτροπῆς καί παρήχθησαν 26 Κοινά Κείμενα σχετικά μέ τήν Τριαδολογία, τή Χριστολογία, τή Σωτηριολογία, τή Μυστηριολογία, τήν Ἐσχατολογία καί τήν ἐκκλησιαστική κοινωνία, στά ὁποῖα διαπιστώνεται σχεδόν πλήρης ταύτιση ὡς πρός τή δογματική διδασκαλία τῶν δύο Ἐκκλησιών4. Τό μόνο πρόβλημα πού ἀποτελοῦσε τότε ἐμπόδιο γιά τήν ἀποκατάσταση τῆς μυστηριακῆς ἑνότητας μεταξύ τους ἦταν, ὅπως ὑπογράμμισε ἡ Γ΄ Προσυνοδική Πανορθόδοξη Διακεψη (1986), ἡ διατήρηση ἀπό πλευρᾶς τῶν Παλαιοκαθολικῶν της παλιᾶς πράξης τῆς μυστηριακῆς διακοινωνίας (Intercommunio) μέ τούς Ἀγγλικανούς, καθώς καί κάποιες νεώτερες τάσεις πού ἐμφανίστηκαν μεταξύ Γερμανῶν Παλαιοκαθολικῶν πού δέχονταν τή μυστηριακή κοινωνία μέ τήν Εὐαγγελική Ἐκκλησία τῆς Γερμανίας5. Τό γεγονός αὐτό θεωρήθηκε ἀπό πλευρᾶς Ὀρθοδόξου ὅτι συρρικνώνει τή

Βλ. «Altkatholisch/Orthodoxe Dialoge», στό Dokumente Wachsender Übereinstimmung (Sämtliche Berichte und Konsenstexte interkonfessioneller Gespräche auf Welrebene 1931-1982, Herausgegeben und eingeleitet von H. Meyer – H.-J. Urban – L. Vischer, Verlag Bonifatius-Druckerei, Paderborn, und Verlag Otto Lembeck, Frankfurt am Main, 1983 (=DWÜ, Bd. 1), σ. 23. «Altkatholisch/Orthodoxe (Chalkedonensische Orthodoxie) Dialoge», στό Dokumente Wachsender Übereinstimmung (Sämtliche Berichte und Konsenstexte interkonfessioneller Gespräche auf Welrebene 1982-1990, Herausgegeben und eingeleitet von H. Meyer – Damaskinos Papandreou – H.-J. Urban – L. Vischer, Verlag Bonifatius-Druckerei, Paderborn, und Verlag Otto Lembeck, Frankfurt am Main, 1992 (=DWÜ, Bd. 2), σ. 19. Βλ. καί Urs von Arx, «Ekklesiologische Konvergenzen im Orthodox-Altkatholischen Dialog», στό Ἐπιστημονική Ἐπετηρίδα Θεολογικῆς Σχολῆς Ἀριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Νέα σειρά, Τμῆμα Θεολογίας, Τιμητικό ἀφιέρωμα στόν Ὁμότιμο Καθηγητή Βασίλειο Τρ. Γιούλτση, 18 (2009-2010), σ. 246 κ.ἑ. 4 Βλ. DWÜ, Bd. 1, σ. 24 κ.ἑ.. DWÜ, Bd. 2, σ. 22 κ.ἑ. 5 Βλ. «Τελικά κείμενα - ἀποφάσεις τῆς Γ΄ Πανορθοδόξου Διασκέψεως (28 Ὀκτωβρίου – 6 Νοεμβρίου 1986)», ὅπ. παρ., σ. 11. 3

- 74 -

18 - 2013-CC_V37.indd 74

1/4/15 12:46 μ.μ.

σπουδαιότητα τῶν συνυπογεγραμμένων κατά τόν διάλογο κοινῶν ἐκκλησιολογικῶν κειμένων6. Δυστυχῶς ἀπό τότε μέχρι σήμερα ἡ ἐκκλησιολογική ἀπόσταση μεταξύ τῶν δύο Ἐκκλησιῶν ἔγινε ἀκόμη μεγαλύτερη, λόγω του ὅτι οἱ Παλαιοκαθολικοί ὑπό τήν ἐπίδραση τῶν Ἀγγλικανῶν, μέ τούς ὁποίους συνέχισαν νά ἔχουν, ὅπως εἴπαμε, μυστηριακή κοινωνία, υἱοθέτησαν καί τή χειροτονία τῶν γυναικών7. Κατά συνέπεια τά δύο ἐκκρεμοῦντα θέματα πού ἀπασχολοῦν τόν συνεχιζόμενο μέχρι σήμερα διάλογο Ὀρθοδόξων καί Παλαιοκαθολικῶν εἶναι κυρίως τό θέμα τῆς μυστηριακῆς διακοινωνίας μέ τούς Ἀγγλικανούς καί τό θέμα τῆς χειροτονίας τῶν γυναικών. Πρός τόν σκοπό αὐτό ἔχει συσταθεῖ μία ἑξαμελής μικτή θεολογική ἐπιτροπή πού συνέρχεται κατά τακτά χρονικά διαστήματα, ἀναζητώντας κοινῶς ἀποδεκτές λύσεις πού θά καταστήσουν δυνατή τήν πραγμάτωση τῆς μυστηριακῆς κοινωνίας καί ἕνωσης μεταξύ τῶν δύο Ἐκκλησιών8. β. Ὁ θεολογικός διάλογος μέ τούς Μή Χαλκηδονίους Ὅπως εἶναι λίγο-πολύ γνωστό, ὕστερα ἀπό μία 15ετή πορεία ἀνεπίσημων θεολογικῶν ἐπαφῶν καί διασκέψεων μεταξύ ὀρθοδόξων καί μή-χαλκηδονίων θεολόγων (1964-1979), κατά τίς ὁποῖες διαπιστώθηκε ἑκατέρωθεν ἡ δογματική ἐγγύτητα τῶν δύο θεολογικῶν παραδόσεων ὡς πρός τό χριστολογικό δόγμα, τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο ἀνέλαβε τήν πρωτοβουλία τῆς ἐνάρξεως τοῦ ἐπίσημου Θεολογικοῦ Διαλόγου σέ ἐπίπεδο πλέον Ἐκκλησιῶν, ὁ ὁποῖος ἄρχισε τό 1985 στό Chambesy τῆς Γενεύης καί συνεχίστηκε ἐπιτυχῶς μέχρι τό 19939 Πρέπει μάλιστα νά ὑπογραμμίσουμε ὅτι τόσο μεγάλη ὑπῆρξε ἡ ἐπιτυχία του, ὥστε νά προκαλέσει τό ἐνδιαφέρον καί τό θαυμασμό ἀκόμη καί δυτικῶν θεολόγων, ρωμαιοκαθολικῶν καί προτεσταντῶν10.

Βλ. ὅπ. παρ. Βλ. Urs von Arx, ὅπ. παρ., σ. 256. 8 Βλ. ὅπ. παρ. 9 Περισσότερα γιά τό Θεολογικό Διάλογο Ὀρθοδόξων καί Μή-ΧαλΚηδονίων βλ. Γεωργίου Μαρτζέλου, «Ὁ Θεολογικός Διάλογος τῆς Ὀρθόδοξης Καθολικῆς Ἐκκλησίας μέ τίς Μή-Χαλκηδόνιες Ἐκκλησίες τῆς Ἀνατολῆς. Χρονικό – Ἀξιολόγηση – Προοπτικές», στό Πρακτικά ΙΔ΄ Θεολογικοῦ Συνεδρίου Ἱερᾶς Μητροπόλεως Θεσσαλονίκης μέ θέμα “Ἡ Μήτηρ ἡμῶν Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία” (10-13 Νοεμβρίου 1993), Θεσσαλονίκη 1994, σ. 293 κ.ἑ.· τοῦ ἴδιου, Ὀρθόδοξο δόγμα καί θεολογικός προβληματισμός. Μελετήματα δογματικῆς θεολογίας Β΄, Θεσσαλονίκη 2000, σ. 247 κ.ἑ.· Δαμασκηνοῦ Παπανδρέου (Μητροπολίτη Ἑλβετίας), Λόγος Διαλόγου (Ἡ Ὀρθοδοξία ἐνώπιον τῆς τρίτης χιλιετίας), Ἐκδ. Καστανιώτη, Ἀθήνα 1997, σ. 211 κ.ἑ. 10 Βλ. ἐνδεικτικά A. M. Ritter, «Der gewonnene christologische Konzens zwischen orthodoxen Kirchen im Licht der Kirchenvätertradition», στό Logos. Festschrift für Luise Abramowski, Berlin - New York 1993, σ. 469 κ.ἑ.· D. W. Winkler, Koptische Kirche und Reichskirche. Altes Schisma und neuer Dialog, Tyrolia-Verlag, Innsbruck - Wien 1997, 6 7

- 75 -

18 - 2013-CC_V37.indd 75

1/4/15 12:46 μ.μ.

Βασικοί σταθμοί κατά τήν πορεία τοῦ ἐπίσημου αὐτοῦ Θεολογικοῦ Διαλόγου ὑπῆρξαν κυρίως ἡ Β΄ Γενική Συνέλευση τῶν ἐκκλησιαστικῶν ἀντιπροσώπων τῶν δύο θεολογικῶν παραδόσεων πού πραγματοποιήθηκε τόν Ἰούνιο τοῦ 1989 στήν Ἱερά Μονή τοῦ ἁγ. Παϊσίου στήν ἔρημό της Νιτρίας, καθώς καί ἡ Γ΄ Γενική Συνέλευση πού πραγματοποιήθηκε στό Chambesy τῆς Γενεύης τόν Σεπτέμβριο τοῦ 1990. Κατά τίς Συνελεύσεις αὐτές ὑπεγράφησαν Κοινές Δηλώσεις τεράστιας δογματικῆς σημασίας, ἀπό τίς ὁποῖες προκύπτει σαφῶς ὅτι ὑπάρχει πλήρης συμφωνία μεταξύ τῶν δύο πλευρῶν, ὅσον ἀφορᾶ τήν οὐσία τοῦ χριστολογικοῦ δόγματος. Εἶναι μάλιστα χαρακτηριστικό ὅτι ἡ ἐπιτευχθεῖσα δογματική συμφωνία, ὅπως προκύπτει ἀπό τίς ἀνωτέρω δύο Κοινές Δηλώσεις, δέν περιορίζεται μόνο στή Χριστολογία, ἀλλά ἐπεκτείνεται σέ ὁλόκληρη τήν πίστη τῆς μιᾶς ἀδιαιρέτου Ἐκκλησίας τῶν πέντε πρώτων αἰώνων, καθώς καί σ’ ὅλη τή δογματική διδασκαλία τῶν τεσσάρων μετά τό σχίσμα τοῦ 451 Οἰκουμενικῶν Συνόδων. Μέ ἄλλα λόγια ἐκτός ἀπό τίς τρεῖς πρῶτες Οἰκουμενικές Συνόδους, πού ἀνήκουν στήν κοινή κληρονομιά τῶν δύο ἐκκλησιαστικῶν οἰκογενειῶν, οἱ Μή-Χαλκηδόνιοι δέχονται καί τή δογματική διδασκαλία τῶν ἑπομένων τεσσάρων Οἰκουμενικῶν Συνόδων, χωρίς ὡστόσο νά δέχονται τίς τέσσερις αὐτές Συνόδους ὡς Οἰκουμενικές καί ἰσότιμες πρός τίς τρεῖς πρῶτες. Ἄν καί μετά τήν Γ΄ Γενική Συνέλευση ὁλοκληρώθηκε οὐσιαστικά τό ἔργο πού ἐπιτέλεσε ἡ Μεικτή Θεολογική Ἐπιτροπή Ὀρθοδόξων καί Μή-Χαλκηδονίων καί ἀπό τήν ἄποψη αὐτή θά μποροῦσε νά πεῖ κανείς ὅτι ὁ διάλογος ἔληξε ὡς πρός τό χριστολογικό μέρος του πού ἦταν καί τό οὐσιαστικότερο, ὡστόσο ὑπῆρχαν ἀκόμη ὁρισμένα βασικά ζητήματα κυρίως πρακτικῆς φύσεως ποῦ ἔπρεπε, ὁπωσδήποτε νά ἀντιμετωπιστοῦν, προκειμένου νά ὁδηγηθοῦν οἱ δύο ἐκκλησιαστικές οἰκογένειες στήν πλήρη μυστηριακή κοινωνία καί ἕνωση. Τέτοια ζητήματα λ.χ. εἶναι τό ζήτημα τῆς ἀποδοχῆς τῶν τεσσάρων τελευταίων Οἰκουμενικῶν Συνόδων ὡς ἁγίων καί Οἰκουμενικῶν ἐκ μέρους τῶν Μή-Χαλκηδονίων, τό ἄν εἶναι δυνατή μέ βάση τήν ὀρθόδοξη θεολογία καί παράδοση ἡ ἄρση τῶν ἀναθεμάτων ποῦ ἐπεβλήθησαν ἐναντίον προσώπων ἤ συνόδων καί ποιά εἶναι ἡ ἁρμόδια πρός τοῦτο ἐκκλησιαστική αὐθεντία, καθώς καί τό μέχρι ποιοῦ σημείου μπορεῖ νά γίνει χρήση τῆς ποιμαντικῆς οἰκονομίας σέ θέματα λειτουργικῆς πράξης καί ἐκκλησιαστικῆς διοίκησης, προκειμένου νά πραγματοποιηθεῖ ἡ μυστηριακή κοινωνία καί ἕνωση μεταξύ τῶν δύο ἐκκλησιαστικῶν οἰκογενειῶν. σ. 222 κ.ἑ., 332 ἑξ.· D. Wendebourg, «Chalkedon in der ökumenischen Diskussion», στό Chalkedon: Geschichte und Aktualität. Studien zur Rezeption der christologischen Formel von Chalkedon, hrsg. von J. van Oort und J. Roldanus, Ἐκδ. Peeters, Leuven 1998, σ. 193 ἑξ., 208 κ.ἑ. - 76 -

18 - 2013-CC_V37.indd 76

1/4/15 12:46 μ.μ.

Τήν πρωτοβουλία γιά τήν ἀντιμετώπιση τῶν ζητημάτων αὐτῶν ἀνέλαβε καί πάλι τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο. Τό Νοέμβριο τοῦ 1993 συγκάλεσε πρός τόν σκοπό αὐτό τήν Ὁλομέλεια τῆς Μεικτῆς Θεολογικῆς Ἐπιτροπῆς τοῦ διαλόγου στό Chambesy, ἡ ὁποία ὕστερα ἀπό ἐνδελεχῆ προβληματισμό συνέταξε ἕνα κοινῶς ἀποδεκτό κείμενο πού περιλάμβανε τίς εἰδικές προτάσεις πρός τίς δύο ἐκκλησιαστικές οἰκογένειες γιά τήν ἄρση τῶν ἀναθεμάτων καί τήν ἀποκατάσταση τῆς πλήρους κοινωνίας μεταξύ τους. Ὡστόσο, καίτοι μέ τό κείμενο αὐτό διευκρινίζεται σαφῶς ὁ τρόπος καί οἱ ἐκκλησιολογικές συνέπειες τῆς ἄρσης τῶν ἀναθεμάτων καί γίνεται εἰδικός λόγος γιά τήν ἀντιμετώπιση τῶν ποιμαντικῶν καί λειτουργικῶν ζητημάτων ἐν ὄψει τῆς μυστηριακῆς κοινωνίας καί ἕνωσης, δέν γίνεται κανένας λόγος γιά τήν ἀποδοχή ἤ ὄχι τῶν τεσσάρων τελευταίων Οἰκουμενικῶν Συνόδων ὡς προϋποθέσεων γιά τήν πραγματοποίηση τῆς ἐπιδιωκόμενης μυστηριακῆς κοινωνίας. Μετά τήν ἐπίτευξη τῆς παραπάνω δογματικῆς συμφωνίας ἡ τύχη τοῦ διαλόγου περιῆλθε ἀπό τή Θεολογική Ἐπιτροπή ἐξ ὁλοκλήρου πλέον στήν ἀποκλειστική ἁρμοδιότητα καί εὐθύνη τῶν τοπικῶν Ἐκκλησιῶν τῶν δύο πλευρῶν καί εἶναι γεγονός ὅτι, πέρα ἀπό τήν ὑπογραφή τῶν συμφωνηθέντων ἀπό ὁρισμένους ἀρχηγούς Ἐκκλησιῶν ποῦ εἶχαν λάβει ἤδη μέρος στό διάλογο, τόσο τά Πατριαρχεῖα Κῶν/πόλεως, Ἀλεξανδρείας, Ἀντιοχείας καί Ρουμανίας ἀπό τῆς πλευρᾶς τῶν Ὀρθοδόξων ὅσο καί ἡ Κοπτική, ἡ Συροϊακωβιτική καί ἡ Συροϊνδική Ἐκκλησία τοῦ Malabar ἀπό τῆς πλευρᾶς τῶν Μή-Χαλκηδονίων ἐνέκριναν μέ συνοδικές ἀποφάσεις τους τήν ἐν λόγω δογματική συμφωνία. Ἡ ἔγκριση τῆς συμφωνίας αὐτῆς ἐκ μέρους τῶν Μή-Χαλκηδονίων Ἐκκλησιῶν ἔχει ἰδιαίτερη δογματική σημασία, γιατί ἀναγνώρισαν στήν πράξη ὅτι ἡ διδασκαλία ὅλων τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων καί τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας μας εἶναι ἀπολύτως ὀρθόδοξη. Πρέπει ὅμως νά ὁμολογήσουμε, ὅτι καίτοι ὁ παραπάνω Θεολογικός Διάλογος σημείωσε πράγματι ἐκπληκτική ἐπιτυχία ὡς πρός τό χριστολογικό μέρος του, ἀντιμετωπίζει ἀκόμη ἀρκετά ἐμπόδια γιά τήν ἐπίτευξη τῆς πλήρους μυστηριακῆς κοινωνίας μεταξύ τῶν δύο ἐκκλησιαστικῶν οἰκογενειῶν. Τό σημαντικότερο εἶναι τό ζήτημα τῆς ἀποδοχῆς ἐκ μέρους τῶν Μή-Χαλκηδονίων τῶν τελευταίων τεσσάρων Οἰκουμενικῶν Συνόδων καί ἰδιαίτερά τῆς Συνόδου τῆς Χαλκηδόνας (451), ἡ ὁποία ἀποτέλεσε τήν πέτρα τοῦ σκανδάλου καί τήν αἰτία τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ σχίσματος, λόγω κυρίως τῶν δογματικῶν της διατυπώσεων, καθώς καί τῆς καταδίκης του Διοσκόρου Ἀλεξανδρείας πού ἀποτελεῖ γιά τούς Μή-Χαλκηδονίους μεγάλο Πατέρα τῆς Ἐκκλησίας τους. Ὅσον ἀφορᾶ στίς δογματικές διατυπώσεις τῆς Χαλκηδόνας, πρέπει νά τονίσουμε ὅτι ἡ σύγχρονη ἐπιστημονική ἔρευνα ἀπέδειξε σαφέστατα ὅτι ὁ θεολογικός χαρακτήρας τῶν δογματικῶν διατυπώσεων τῆς συνόδου ὄχι μόνο - 77 -

18 - 2013-CC_V37.indd 77

1/4/15 12:46 μ.μ.

δέν εἶναι Νεστοριανικός, ἀλλά εἶναι πέρα γιά πέρα Κυρίλλειος11. Κατά συνέπεια θά πρέπει νά γίνει κατανοητό ἀπό τήν πλευρά τῶν Μή-Χαλκηδονίων ὅτι δέν δικαιολογεῖται μέ βάση τή σύγχρονη θεολογική ἔρευνα ἡ συνεχιζόμενη ἐπιφύλαξή τους νά δεχθοῦν τή σύνοδο τῆς Χαλκηδόνας, ἐφόσον μάλιστα, ὅπως ὑποστηρίζουν, ἀκολουθοῦν πιστά τή Χριστολογία τοῦ ἁγ. Κυρίλλου. Ὡς πρός τό ζήτημα ἐπίσης τῆς καταδίκης του Διοσκόρου κατά τήν Δ΄ Οἰκουμενική Σύνοδο εἶναι ἐπίσης ξεκάθαρο, ὅπως προκύπτει ἀπό τά Πρακτικά τῆς Συνόδου, ὅτι ὁ Διόσκορος δέν καταδικάστηκε γιά δογματικούς, ἀλλά γιά κανονικούς λόγους, οἱ ὁποῖοι ὡστόσο εἶναι πραγματικοί καί ἀδιαμφισβήτητοι12. Κατά συνέπεια τό θέμα τῆς ἀποκαταστάσεώς του, στό ὁποῖο ἐπιμένει ἡ πλευρά τῶν Μή-Χαλκηδονίων, δέν μπορεῖ νά διευθετηθεῖ παρά μόνο μέσα στά πλαίσια τῆς ποιμαντικῆς οἰκονομίας τῆς Ἐκκλησίας, καί ὡς ἐκ τούτου ἡ εὐθύνη γιά τό θέμα αὐτό περιέρχεται ἀποκλειστικά στήν ἁρμοδιότητα τῆς ἴδιας της Ἐκκλησίας. Ἐκεῖνο μόνο πού θά πρέπει νά ἐπισημάνουμε ἀπό θεολογικῆς πλευρᾶς εἶναι ὅτι οἱ ἐπιβαλλόμενες ἐκκλησιαστικές ποινές ἔχουν πρωτίστως καί κυρίως ποιμαντικό χαρακτήρα, μέ στόχο εἴτε τό σωφρονισμό τῶν πιστῶν εἴτε τή διαφύλαξή τους ἀπό τόν κίνδυνο τῶν αἱρέσεων, καί ὡς ἐκ τούτου γιά τίς ποινές αὐτές ἰσχύει μέσα στήν ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας ἡ ἀρχή τῆς οἰκονομίας. Μέ βάση λοιπόν τά δεδομένα αὐτά ἡ ἀποδοχή τῆς Συνόδου τῆς Χαλκηδόνας καί κατ᾽ἐπέκταση καί τῶν ἑπομένων τριῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων ἐκ μέρους τῶν Μή-Χαλκηδονίων δέν θά πρέπει νά ἀποτελεῖ πρόβλημα. Ἀπό τήν ἄποψη αὐτή οἱ προοπτικές τοῦ θεολογικοῦ αὐτοῦ διαλόγου γιά τήν πραγμάτωση τῆς μυστηριακῆς ἑνότητας τῶν διαλεγομένων Ἐκκλησιῶν μετά τήν ἐπίτευξη τῆς δογματικῆς συμφωνίας εἶναι σαφῶς θετικές, ἀρκεῖ βέ-

Βλ. Th. Šagi-Bunić, «‘Duo perfecta’ et ‘duae naturae’ in definitione dogmatica chalcedonensi», στό Laurentianum 5 (1964), σ. 203 κ.ἑ.· τοῦ ἴδιου, «Deus perfectus et homo perfectus» a Concilio Ephesino (a. 431) ad Chalcedonense (a. 451), Romae - Friburgi Brisg. - Barcinone 1965, σ. 205 κ.ἑ.· A. de Halleux, «La définition christologique à Chalcédoine»,στό Revue Théologique de Louvain 7 (1976), σ. 3 κ.ἑ., 155 κ.ἑ.· Γ. Δ. Μαρτζέλου, Γένεση καί πηγές τοῦ Ὅρου τῆς Χαλκηδόνας. Συμβολή στήν ἱστορικοδογματική διερεύνηση τοῦ Ὅρου τῆς Δ΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου, Θεσσαλονίκη 1986, σ. 141 κ.ἑ., 197 κ.ἑ. Βλ. καί A. M. Ritter, «Patristische Anmerkungen zur Frage “Lehrverurteilungen-kirchentrennend?” am Beispiel des Konzils von Chalkedon», στό Oecumenica et Patristica. Festschrift für Wilchelm Schneemelcher zum 75. Geburtstag, hrsg. von D. Papandreou - W. A. Bienert K. Schäferdiek, Chambésy-Genf 1989, σ. 269 κ.ἑ. 12 Βλ. Γ. Δ. Μαρτζέλου, «Ἡ ἐπιστημονικότητα μιᾶς “ἐπιστημονικῆς κριτικῆς” στή διδακτορική διατριβή τοῦ Ἠλ. Κεσμίρη, “Ἡ Χριστολογία καί ἡ ἐκκλησιαστική πολιτική τοῦ Διοσκόρου Ἀλεξανδρείας”, Θεσσαλονίκη 2000», στό Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς 86 (798), Παντελεήμονι τῷ Β΄, τῷ Παναγιωτάτῳ Μητροπολίτῃ Θεσσαλονίκης, Τεῦχος ἀφιερωτήριον ἐπί τῇ εἰς Κύριον ἐκδημίᾳ αὐτοῦ, Θεσσαλονίκη 2003, σ. 598 κ.ἑ. 11

- 78 -

18 - 2013-CC_V37.indd 78

1/4/15 12:46 μ.μ.

βαια νά μή γίνεται διάλογος γιά τόν διάλογο οὔτε ἀσφαλῶς νά ἐπιδιωχθεῖ μιά βεβιασμένη καί εὔθραυστη ἕνωση, ἡ ὁποία θά ὁδηγήσει σέ ἐσωτερικές διασπάσεις καί θά δημιουργήσει περισσότερα προβλήματα ἀπ’ αὐτά ποῦ ἐπιδιώκει νά λύσει. Πρός τό σκοπό αὐτό χρειάζονται καί ἀπό τίς δύο πλευρές συνετά καί μεθοδικά βήματα μέ βάση τά φωτεινά παραδείγματα τῶν μεγάλων Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας, οἱ ὁποῖοι παρέβλεπαν τά δευτερεύοντα καί ἐπουσιώδη, ἐφόσον διαπίστωναν ὅτι εἶναι δεδομένη ἡ ἑνότητα τῆς πίστεως. γ. Ὁ θεολογικός διάλογος μέ τή Ρωμαιοκαθολική Ἐκκλησία Ὁ Θεολογικός Διάλογος τῆς Ὀρθοδόξου μέ τή Ρωμαιοκαθολική Ἐκκλησία, ὑπῆρξε οὐσιαστικά καρπός τῆς πρωτοβουλίας τοῦ μακαριστοῦ Πατριάρχη Ἀθηναγόρα πού σφραγίστηκε μέ πανορθόδοξη ἀπόφαση κατά τή Β΄ Πανορθόδοξη Διάσκεψη τῆς Ρόδου (1963), σύμφωνα μέ τήν ὁποία ἡ Ὀρθόδοξη κατ’ ἀνατολάς Ἐκκλησία προτείνει «τῇ σεβασμίᾳ Ρωμαιοκαθολικῇ Ἐκκλησίᾳ τήν ἔναρξιν διαλόγου μεταξύ τῶν δύο Ἐκκλησιῶν ἐπί ἴσοις ὅροις»13. Πρός τό σκοπό αὐτό ἡ Γ΄ Πανορθόδοξη Διάσκεψη τῆς Ρόδου (1964) συνέστησε στίς κατά τόπους Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες νά καλλιεργοῦν «ἀδελφικάς σχέσεις» μέ τή Ρωμαιοκαθολική Ἐκκλησία14, ἐγκαινιάζοντας στήν πράξη τόν λεγόμενο «διάλογο τῆς ἀγάπης», ὥστε νά προετοιμαστεῖ τό κατάλληλο κλίμα ἀμοιβαίας ἐμπιστοσύνης καί ἀλληλοκατανόησης μεταξύ τῶν δύο Ἐκκλησιῶν γιά τήν ἔναρξη τοῦ «διαλόγου τῆς ἀλήθειας» πού συνιστᾶ τόν καθαυτό θεολογικό διάλογο. Ἔτσι ὕστερα περίπου ἀπό μία δεκαπενταετία «διαλόγου ἀγάπης» μεταξύ τῶν δύο Ἐκκλησιῶν, ὁ «διάλογος τῆς ἀλήθειας» ἄρχισε ἐπίσημα τέλη Μαΐου μέ ἀρχές Ἰουνίου τοῦ 1980 στήν Πάτμο καί τή Ρόδο καί συνεχίζεται μέ ὁρισμένες δυσκολίες καί διακυμάνσεις μέχρι τίς μέρες μας15. Μέχρι σήμερα ἡ Μεικτή ἐπί τοῦ διαλόγου Θεολογική Ἐπιτροπή ἔχει συνέλθει 12 φορές (ἐκτός ἀπό τήν Πάτμο καί τή Ρόδο [1980], στό Μόναχο [1982], Βλ. «Ἡ ἐν Ρόδῳ Πανορθόδοξος Σύσκεψις», στό Ἐκκλησία 40 (1963), σ. 517. Βλ. καί D. Salachas, Il dialogo teologico ufficiale tra la chiesa cattolico-romana e la chiesa ortodossa. Ιter e documetazione, Quaderni di Ο Odigos, Centro ecumenico “s. Nicola” padri domenicani, Bari 1994, σ. 17· Th. Nikolaou, «Gesamtwürdigung der Methode und der Ergebnisse der bilateralen Dialoge», στό Les dialogues œcuméniques hier et aujourd’hui (Les études théologiques de Chambésy 5), Chambésy 1985, σ. 213 ἑξ.· Ἀ. Παπαδόπουλου, Θεολογικός διάλογος Ὀρθοδόξων καί Ρωμαιοκαθολικῶν (Ἱστορία - Κείμενα - Προβλήματα), Ἐκδ. Ἀδελφῶν Κυριακίδη Α. Ε., Θεσσαλονίκη - Ἀθήνα 1996, σ. 20 ἑξ.· A. Kallis, «Von der Polemik zum “Dialog der Liebe”», στό Der Christliche Osten 60 (2005), σ. 325. 14 Βλ. Ἰω. Καρμίρη, «Ἡ Γ΄ Πανορθόδοξος Διάσκεψις τῆς Ρόδου», στό Ἐκκλησία 41 (1964), σ. 635. Βλ. καί D. Salachas, ὅπ. παρ., σ. 17 ἑξ.· Th. Nikolaou, ὅπ. παρ., σ. 214· Ἀ. Παπαδόπουλου, ὅπ. παρ., σ. 21· A. Kallis, ὅπ. παρ., σ. 327. 15 Βλ. Γ. Δ. Μαρτζέλου, Ὀρθοδοξία καί σύγχρονοι διάλογοι, Ἐκδ. Π. Πουρναρᾶ, Θεσσαλονίκη 2008, σ. 196. 13

- 79 -

18 - 2013-CC_V37.indd 79

1/4/15 12:46 μ.μ.

στά Χανιά [1984], στό Μπάρι τῆς Ἰταλίας [1986, 1987], στό Νέο Βάλαμο τῆς Φινλανδίας [1988], στό Freising τοῦ Μονάχου [1990], στό Balamand τοῦ Λιβάνου [1993], στή Βαλτιμόρη τῶν ΗΠΑ [2000], στό Βελιγράδι [2006], στή Ραβέννα [2007], στήν Κύπρο [2009] καί στή Βιέννη [2010]) καί ἔχει παραγάγει καί ἐγκρίνει 6 θεολογικά κείμενα, ἀπό τά ὁποία τά σημαντικότερα εἶναι τοῦ Μονάχου, τοῦ Μπάρι, τοῦ Νέου Βάλαμο καί τῆς Ραβέννας16. Ἡ θεματολογία τῶν κειμένων αὐτῶν σχετίζεται μέ τή μεθοδολογία πού υἱοθετήθηκε, σύμφωνα μέ τήν ὁποία ὁ διάλογος θά ἔπρεπε νά ἀρχίσει μέ θέματα πού ἑνώνουν τίς δύο Ἐκκλησίες μέ βάση τήν κοινή θεολογική παράδοση τῆς ἑνιαίας καί ἀδιαίρετης Ἐκκλησίας, ὥστε νά δημιουργηθεῖ ἡ ἀσφαλής βάση, γιά νά ἀντιμετωπισθοῦν ἀποτελεσματικά στή συνέχεια καί τά θέματα πού τίς διαιρούν17. Ἔτσι τό κείμενο τοῦ Μονάχου εἶχε ὡς θέμα: «Τό μυστήριο τῆς Ἐκκλησίας καί τῆς Εὐχαριστίας ὑπό τό φῶς τοῦ μυστηρίου τῆς Ἁγίας Τριάδος», τό κείμενο τοῦ Μπάρι: «Πίστις, μυστήρια καί ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας», τό κείμενο τοῦ Νέου Βάλαμο: «Τό μυστήριο τῆς Ἱερωσύνης στή μυστηριακή δομή τῆς Ἐκκλησίας καί ἰδιαίτερα ἡ σπουδαιότητα τῆς ἀποστολικῆς διαδοχῆς γιά τόν ἁγιασμό καί τήν ἑνότητα τοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ» καί τό κείμενο τῆς Ραβέννας: «Ἐκκλησιολογικές καί κανονικές συνέπειες τῆς μυστηριακῆς φύσης τῆς Ἐκκλησίας: Ἐκκλησιαστική κοινωνία, συνοδικότητα καί αὐθεντία»18. Ἀξιολογώντας τά μέχρι τώρα ἀποτελέσματα τοῦ θεολογικοῦ διαλόγου μέ βάση τά παραπάνω κείμενα ἐξ ἐπόψεως ὀρθοδόξου, θά ἤθελα νά ἐπισημάνω ὅτι στά κείμενα αὐτά ὑπάρχουν σημεῖα, τά ὁποῖα εἶναι πλησιέστερα πρός τήν ὀρθόδοξη παρά πρός τήν παραδοσιακή ρωμαιοκαθολική θεολογία. Καί αὐτό δέν εἶναι σχῆμα λόγου. Συγκεκριμένα, ὅσον ἀφορᾶ τό κείμενο τοῦ Μονάχου, α) θεωροῦμε πολύ σημαντικό ὅτι στό σημεῖο πού ἀναφέρεται στήν ἐκπόρευση τοῦ Ἁγ. Πνεύματος, ἀποφεύγεται μία διατύπωση πού θά ὑπονοοῦσε τή διδασκαλία τοῦ Filioque καί υἱοθετεῖται διατύπωση πού εἶναι πλήρως ἀποδεκτή καί ἀπό τίς δύο θεολογικές παραδόσεις. Τό Ἁγ. Πνεῦμα περιγράφεται μέσα στό κείμενο ὡς τό «ἐκ τοῦ Πατρός ἐκπορευόμενον καί ἐν Υἱῶ ἀναπαυόμενον», πράγμα πού ἀποτελεῖ τή μόνη ἀποδεκτή στήν ἀνατολική παράδοση διδασκαλία γιά Γιά τά κείμενα αὐτά βλ.ὅπ. παρ., σ. 196 κ.ἑ., 238 κ.ἑ. Βλ. «Ἡ ἔναρξις τοῦ ἐπισήμου θεολογικοῦ διαλόγου μεταξύ τῶν Ἐκκλησιῶν Ὀρθοδόξου καί Ρωμαιοκαθολικῆς εἰς Πάτμον καί Ρόδον (29 Μαΐου - 4 Ἰουνίου 1980)», στό Ἐπίσκεψις 233 (1980), σ. 4 ἑξ.· D. Salachas, ὅπ. παρ., σ. 51 κ.ἑ.· Ἀ. Παπαδόπουλου, ὅπ. παρ., σ. 43 ἑξ.· Γρ. Μ. Λιάντα, Διορθόδοξος Διακονία τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου καί τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος καί ἡ συμβολή τῶν δύο Ἐκκλησιῶν στούς διμερεῖς θεολογικούς διαλόγους μέ τή Ρωμαιοκαθολική Ἐκκλησία καί τήν Ἐκκλησία τῶν Παλαιοκαθολικῶν (Διδακτορική Διατριβή), Ἐκδ. Κορνηλία Σφακιανάκη, Θεσσαλονίκη 2005, σ. 147 κ.ἑ. 18 Βλ. Γ. Δ. Μαρτζέλου, ὅπ. παρ., σ. 200 κ.ἑ., 242 κ.ἑ. 16 17

- 80 -

18 - 2013-CC_V37.indd 80

1/4/15 12:46 μ.μ.

τήν «ἐκπόρευση» τοῦ Ἁγ. Πνεύματος19. β) Ἐπίσης στό κείμενο γίνεται λόγος γιά «μεταβολή» τῶν τιμίων δώρων σέ σῶμα καί αἷμα Χριστοῦ καί μάλιστα κατόπιν «ἐπικλήσεως»20, πράγμα πού ἀνταποκρίνεται πολύ περισσότερο στήν ὀρθόδοξη λειτουργική καί δογματική παραδοση21 καί ὄχι τόσο στή ρωμαιοκαθολική, ὅπου ὑπό τήν ἐπίδραση τῆς σχολαστικῆς θεολογίας καί μέ βάση, ὡς γνωστόν, τήν ἀριστοτελική μεταφυσική γίνεται λόγος γιά «μετουσίωση» (transsubstantiatio), καί μάλιστα κατά τήν ἐκφώνηση τῶν ἱδρυτικῶν λόγων τοῦ μυστηρίου22. γ) Ἐκεῖνο ὅμως ποῦ προξενεῖ πραγματικά μεγάλη ἐντύπωση στό κείμενο τοῦ Μονάχου, διαγράφοντας μάλιστα πολύ θετικές προοπτικές γιά τήν ἐπιτυχῆ προώθηση τοῦ Θεολογικοῦ Διαλόγου, εἶναι ἡ ἐκκλησιολογική πρόοδος πού παρατηρεῖται γιά πρώτη φορά ἀπό ρωμαιοκαθολικῆς πλευρᾶς σέ ἐπίσημο θεολογικό κείμενο, πράγμα ποῦ κάνει τή ρωμαιοκαθολική θεολογία νά ταυτίζεται στό σημεῖο αὐτό μέ τήν ὀρθόδοξη. Ἡ εὐχαριστιακή ἐκκλησιολογία, πού ἀποτελεῖ, ὅπως ἀπέδειξε ἡ σύγχρονη ἔρευνα, βασικό χαρακτηριστικό στοιχεῖο τῆς ἑνιαίας καί ἀδιαίρετης Ἐκκλησίας, καί εἰδικότερα τῆς ὀρθοδόξου παραδόσεως23, συνιστᾶ τή βάση γιά τήν ἀντιμετώπιση ὅλων τῶν ἐπιμέρους Βλ. ὅπ. παρ., σ. 203 ἑξ. Βλ. Ἀ. Παπαδόπουλου, ὅπ. παρ., σ. 49 ἑξ.· D. Salachas, ὅπ. παρ., σ. 159. 21 Βλ. ἐνδεικτικά τήν εὐχή τῆς Ἐπικλήσεως στή Λειτουργία τοῦ ἁγ. Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου (κατά τό Βαρβερινό κώδικα), στό F. E. Brightman, Liturgies Eastern and Western, Vol. I. (Eastern Liturgies), Oxford 1896, σ. 330: «…καί ποίησον τόν μέν ἄρτον τοῦτον τίμιον σῶμα τοῦ Χριστοῦ σου, μεταβαλών τῷ πνεύματί σου τῷ ἁγίῳ. Ἀμήν. τό δέ ἐν τῷ ποτηρίῳ τούτῳ τίμιον αἷμα τοῦ Χριστοῦ σου, μεταβαλών τῷ πνεύματί σου τῷ ἁγίῳ. Ἀμήν», καθώς καί τά ἀναφερόμενα ἀπό τόν ἅγ. Ἰωάννη τό Δαμασκηνό, ὁ ὁποῖος συνοψίζει ἐν προκειμένω ὁλόκληρη τήν ἀνατολική ὀρθόδοξη παράδοση: Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ, Ἔκδοσις ἀκριβής τῆς ὀρθοδόξου πίστεως 86, PG 94, 1141 Α - 1145 A. Βλ. καί Π. Ροδοπούλου, Ὁ καθαγιασμός τῶν δώρων τῆς Θείας Εὐχαριστίας κατά τά λειτουργικά κείμενα καί τάς μαρτυρίας τῶν ἐκκλησιαστικῶν συγγραφέων Ἀνατολῆς καί Δύσεως, Θεσσαλονίκη 1968, σ. 17 ἑξ., 33 κ.ἑ 22 Βλ. G. L. Müller, Katholische Dogmatik. Für Studium und Praxis der Theologie, Verlag Herder, Freiburg im Br. - Basel - Wien 1995, σ. 695 κ.ἑ. Βλ. ἐπίσης Ν. Ἀ. Ματσούκα, Δογματική καί Συμβολική Θεολογία Β΄, Ἔκθεση τῆς ὀρθόδοξης πίστης, Ἐκδ. Π. Πουρναρᾶ, Θεσσαλονίκη 1985, σ. 486 ἑξ.. Γ. Δ. Μαρτζέλου, ὅπ. παρ., σ. 204 ἑξ. 23 Βλ. ἐνδεικτικά Ἰω. Δ. Ζηζιούλα, Ἡ ἑνότης τῆς Ἐκκλησίας ἐν τῇ Θείᾳ Εὐχαριστίᾳ καί τῷ ἐπισκόπῳ κατά τούς τρεῖς πρώτους αἰῶνας, Ἐν Ἀθήναις 21990· Μητροπολίτου Περγάμου Ἰωάννου, Εὐχαριστίας Ἐξεμπλάριον, ἤτοι Κείμενα Ἐκκλησιολογικά καί Εὐχαριστιακά, Ἐκδ. Εὐεργέτις, Μέγαρα 2006· J. D. Zizioulas, Being as Communion. Studies in Personhood and the Church, Contemporary Greek Theologians Series, No 4, New York 1985· J. - M. R. Tillard, Chair de l’ Église, chair du Christ. Aux sources de l’ecclésiologie de communion, Collection «Cogitatio Fidei», No 168, Les Éditions du Cerf 1992· τοῦ ἴδιου, L’ Église locale. Ecclésiologie de communion et catholicité, Collection «Cogitatio Fidei», No 191, Les Éditions du Cerf 1995. 19 20

- 81 -

18 - 2013-CC_V37.indd 81

1/4/15 12:46 μ.μ.

ἐκκλησιολογικῶν προβλημάτων μέσα στό ἐν λόγω κείμενο. Κατ’ ἀρχήν πρέπει νά ὑπογραμμίσουμε ὅτι ἀποτελεῖ σημαντική πρόοδο τῆς ρωμαιοκαθολικῆς θεολογίας ἡ διάχυτη στό κείμενο ἔννοια τῆς Ἐκκλησίας ὡς τοπικῆς εὐχαριστιακῆς σύναξης. Ἐξάλλου ἡ ἔξαρση τῆς σημασίας τῆς τοπικῆς εὐχαριστιακῆς σύναξης γιά τή συγκρότηση καί φανέρωση τῆς ἑνότητας καί τῆς καθολικότητας τῆς Ἐκκλησίας, θέση πού συνιστᾶ τόν ἀκρογωνιαῖο λίθο τῆς ὀρθοδόξου ἐκκλησιολογίας, ἀποτελεῖ πρωτόγνωρο στοιχεῖο γιά τή ρωμαιοκαθολική θεολογία, πράγμα ποῦ σημαίνει ὅτι καί γι’ αὐτήν τό ὅλο θέμα τῆς Ἐκκλησίας τίθεται πλέον ἐπί χαρισματικῆς καί μυστηριακῆς καί ὄχι ἐπί προσωπικῆς-θεσμικῆς ἤ καθιδρυματικῆς βάσεως24. Γενικά θά μπορούσαμε νά ποῦμε ὅτι ἡ θεολογία τοῦ κειμένου τοῦ Μονάχου ἄνοιξε μιά πολύ αἰσιόδοξη προοπτική στόν Θεολογικό Διάλογο, δημιουργώντας τήν πεποίθηση ὅτι ἡ θεολογική κληρονομιά τῆς ἀρχαίας καί ἀδιαίρετης Ἐκκλησίας μπορεῖ νά συμβάλει ἀποφασιστικά στήν ὑπέρβαση ἀκόμη καί τῶν σημείων ἐκείνων, στά ὁποῖα φαίνεται νά ὑπάρχει διαφωνία μεταξύ τῶν δύο Ἐκκλησιῶν. Ὅσον ἀφορᾶ τό κείμενο τοῦ Μπάρι, εἶναι σημαντικό ἀπό ὀρθόδοξη ἄποψη τό γεγονός ὅτι ἤδη ἀπό τήν ἀρχή τοῦ κειμένου τονίζεται ὅτι ἡ ἑνότητα στήν πίστη ἀποτελεῖ προϋπόθεση γιά τήν ἑνότητα στά μυστήρια καί ἰδιαίτερα στή Θεία Εὐχαριστία (§ 2)25. Ἐκτός ὅμως ἀπό τό σημεῖο αὐτό ὑπάρχουν καί ἄλλα πολύ σημαντικά θεολογικά σημεῖα ποῦ δείχνουν μιά συνειδητή ἀπομάκρυνση τῆς ρωμαιοκαθολικῆς θεολογίας ἀπό παραδοσιακές θεολογικές ἀντιλήψεις τοῦ σχολαστικοῦ παρελθόντος. Δέν μπορεῖ λ.χ. νά μήν παρατηρήσει κανείς ὅτι στό κείμενο τό «ἀλάθητο» ἀποδίδεται στήν Οἰκουμενική Σύνοδο καί ὄχι σέ ἕνα πρόσωπο, ὅπως λ.χ. ὁ Πάπας26. Ὅσον ἀφορᾶ ἐπίσης τό κείμενο τοῦ Νέου Βάλαμο θά πρέπει νά ἐπισημάνουμε ὅτι στό κείμενο αὐτό ἡ σχέση Υἱοῦ καί Ἁγ. Πνεύματος περιγράφεται γιά ἄλλη μία φορά μέ βάση τήν ὀρθόδοξη Τριαδολογία πού εἶναι κοινή κληρονομιά τῆς ἀδιαίρετης Ἐκκλησίας. Συγεκριμένα τό Ἅγ. Πνεῦμα χαρακτηρίζεται καί πάλι ὡς «τό αἰωνίως ἐκ τοῦ Πατρός ἐκπορευόμενον καί ἐν Υἱῶ ἀναπαυόμενον …» (§ 6). Ἐπίσης ἡ ὑπογράμμιση ὅτι «Ὁ ρόλος τοῦ ἐπισκόπου εὑρίσκει τήν πληρότητά του εἰς τήν προεδρίαν τῆς εὐχαριστιακῆς συνάξεως» (§ 41) ἤ ὅτι «Διά τῆς χειροτονίας του κάθε ἐπίσκοπος καθίσταται Διάδοχος τῶν Ἀποστόλων, οἱαδήποτε καί ἄν εἶναι ἡ Ἐκκλησία, τῆς ὁποίας προκάθηται, Βλ. Γ. Δ. Μαρτζέλου, ὅπ. παρ., σ. 205 ἑξ. Βλ. D. Salachas, ὅπ. παρ., σ. 167 κ.ἑ.· Ἀ. Παπαδόπουλου, ὅπ. παρ., σ. 86 κ.ἑ. 26 Βλ. και G. Galitis, «Der Dialog zwischen der Orthodoxen und der Römischkatholischen Kirche unter Berücksi chtigung der gemeinsamen Erklärungen», στό Orthodoxes Forum 3 (1989), σ. 174. 24 25

- 82 -

18 - 2013-CC_V37.indd 82

1/4/15 12:46 μ.μ.

ἤ τά πρεσβεῖα τῆς Ἐκκλησίας αὐτῆς μεταξύ τῶν ἄλλων τοπικῶν Ἐκκλησιῶν» (§ 49), καθώς καί ἡ ἀναγνώριση τόσο τῆς πενταρχίας ὅσο καί τοῦ 34ου Κανόνα τῶν Ἁγ. Ἀποστόλων ὡς ἀρχαίων καί κανονικῶν θεσμῶν ὀργάνωσης τῆς συνοδικῆς ζωῆς καί λειτουργίας τῆς Ἐκκλησίας (§ 52-53) ἀνοίγουν νέες προοπτικές γιά τή θεολογική ἀντιμετώπιση ὁρισμένων προβλημάτων πού σχετίζονται μέ τήν παραδοσιακή ρωμαιοκαθολική ἐκκλησιολογία. Ἀπό τήν ἄποψη αὐτή συνιστᾶ πράγματι –τουλάχιστον σέ θεωρητικό ἐπιπεδο– σημαντική πρόοδο ἀπό ρωμαιοκαθολικῆς πλευρᾶς ἡ δήλωση πού γίνεται στήν καταληκτική παράγραφο τοῦ κειμένου ὅτι ἡ ἐξέταση τοῦ θέματος τοῦ πρωτείου ἐντός της καθόλου Ἐκκλησίας καί εἰδικότερα τοῦ πρωτείου τοῦ ἐπισκόπου Ρώμης – θέμα πού συνιστᾶ βασική διαφορά μεταξύ τῶν δύο Ἐκκλησιῶν – θά συζητηθεῖ προσεχῶς, στά πλαίσια τῆς προοπτικῆς της κοινωνίας μεταξύ τῶν τοπικῶν Ἐκκλησιῶν, ὅπως αὐτή περιγράφεται στό ἐν λόγω κείμενο (§ 55)27. Τέλος, ὅσον ἀφορᾶ τό κείμενο τῆς Ραβέννας28 πρέπει νά τονίσουμε τά ἑξῆς: α) Κατ’ ἀρχήν εἶναι πολύ σημαντικό ἀπό ὀρθόδοξη ἄποψη ὅτι τό θέμα τῆς συνοδικότητας καί τῆς αὐθεντίας ὡς ἐκκλησιολογικῶν καί κανονικῶν συνεπειῶν τῆς μυστηριακῆς φύσης τῆς Ἐκκλησίας σέ τοπικό, ἐπαρχιακό καί παγκόσμιο ἐπίπεδο ἐξετάζεται ἐπί τή βάσει τῆς ὀρθοδόξου Τριαδολογίας καί τῆς εὐχαριστιακῆς Ἐκκλησιολογίας τῆς ἀρχαίας καί ἀδιαίρετης Ἐκκλησίας. Κατ’ αὐτόν τόν τρόπο ἐπιτυγχάνεται μία σταθερή θεολογική θεμελίωση ὄχι μόνο τῆς σχέσης μεταξύ πρωτείου καί συνοδικότητας σέ κάθε ἕνα ἀπό τά τρία ἐπίπεδα, ἀλλά καί τῆς σχέσης, καθώς καί τῶν ὁρίων μεταξύ αὐθεντίας τῆς τοπικῆς καί αὐθεντίας τῆς καθολικῆς Ἐκκλησίας. Μέ τήν ἔννοια αὐτή ὁ θεσμός τοῦ «πρώτου» σύμφωνα μέ τήν ἐκκλησιαστική τάξη δέν ὑποδηλώνει κάποια μείωση ἤ κατωτερότητα τῶν λοιπῶν ἐπισκόπων ὡς πρός τήν φύση τοῦ ἐπισκοπικοῦ ἀξιώματος σέ κάθε ἕνα ἀπό τά παραπάνω τρία ἐπίπεδα, ὅπως ἀκριβῶς συμβαίνει καί μέ τήν τάξη τῶν προσώπων τῆς Ἁγ. Τριάδος· ἡ «ἀρίθμηση» τοῦ Πατρός ὡς πρώτου προσώπου τῆς Ἁγ. Τριάδος δέν σημαίνει τή μείωση ἤ τήν κατωτερότητα ὡς πρός τή φύση τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγ. Πνεύματος29. Ἐξάλλου ἡ αὐθεντία τῆς τοπικῆς Ἐκκλησίας πού ἐκφράζεται μέ τό κήρυγμα καί τή διδασκαλία τοῦ Εὐαγγελίου, τήν τέλεση τῶν μυστηρίων καί τήν ποιμαντική καθοδήγηση τῶν πιστῶν δέν διαφέρει ὡς πρός τή φύση της ἀπό τήν αὐθεντία τῆς καθολικῆς Ἐκκλησίας. Κι αὐτό γιατί, ὅπως τονίσθηκε ἤδη ἐν ἐκτάσει στό κείμενο τοῦ Μονάχου ἐπί τῇ βάσει τῆς εὐχαριστιακῆς Ἐκκλησιολογίας τῆς ἀρχαίας καί ἀδιαίρετης Ἐκκλησίας καί ἐπαναλαμβάνεται συνοπτικά καί συχνά στό παρόν κείμενο, ἡ καθολική Ἐκκλησία φανερώνεται διά τῆς Βλ. Γ. Δ. Μαρτζέλου, ὅπ. παρ., σ. 216 ἑξ. Βλ. τό Κείμενο τῆς Ραβέννας στό Γ. Δ. Μαρτζέλου, ὅπ. παρ., σ. 269 κ.ἑ. 29 Βλ. Κείμενο τῆς Ραβέννας, § 5. 27 28

- 83 -

18 - 2013-CC_V37.indd 83

1/4/15 12:46 μ.μ.

Θείας Εὐχαριστίας στή σύναξη τῆς τοπικῆς Ἐκκλησίας καί κατά συνέπεια τοπική καί καθολική Ἐκκλησία ταυτίζονται στή Θεία Εὐχαριστία, ἡ ὁποία ἀποτελεῖ ἄλλωστε σύμφωνα καί μέ τό ἐν λόγω κείμενο μία ἀπό τίς κυριότερες ἐκφράσεις τῆς ἐκκλησιαστικῆς αὐθεντίας30. Ὡστόσο ἡ αὐθεντία στό παγκόσμιο ἐπίπεδο, ὅπου ὑπάρχει μυστηριακή κοινωνία ὅλων τῶν τοπικῶν Ἐκκλησιῶν μεταξύ τους, δέν ἀσκεῖται ἀπό μία τοπική Ἐκκλησία, ὁποιαδήποτε κι’ ἄν εἶναι αὐτή, ἀλλά ἀπό τίς Οἰκουμενικές Συνόδους, πού φανερώνουν τήν κοινωνία τοῦ συνόλου τῶν τοπικῶν Ἐκκλησιῶν. Γι’ αὐτό δέν μπορεῖ μιά τοπική Ἐκκλησία, εὑρισκόμενη σέ κοινωνία μέ τίς ὑπόλοιπες τοπικές Ἐκκλησίες σέ παγκόσμιο ἐπίπεδο, νά ἀπορρίψει ἤ νά τροποποιήσει κατά τήν ἄσκηση τῆς αὐθεντίας τίς ἀποφάσεις Οἰκουμενικῶν Συνόδων, πού ἀναφέρονται εἴτε σέ ζητήματα πίστεως εἴτε σέ ζητήματα ἐκκλησιαστικῆς τάξεως καί πειθαρχίας. Οἱ ἀποφάσεις τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων εἶναι δεσμευτικές καί κανονιστικές γιά ὅλες τίς τοπικές Ἐκκλησίες31. β) Ἐπίσης ἔχουμε τή γνώμη ὅτι ἡ περιεχόμενη στό κείμενο ἐκκλησιολογική θέση, σύμφωνα μέ τήν ὁποία «Ἡ Ἐκκλησία τοῦ Θεοῦ ὑπάρχει ὅπου ὑπάρχει κοινότης συνηγμένη ἐν τῇ Εὐχαριστίᾳ, εἰς τήν ὁποίαν προεξάρχει ἀπ’ εὐθείας ἤ μέσω τῶν πρεσβυτέρων του ὁ νομίμως χειροτονηθείς ἐν τῇ ἀποστολικῇ διαδοχῇ ἐπίσκοπος, ὁ ὁποῖος διδάσκει τήν παραληφθεῖσαν ἐκ μέρους τῶν Ἀποστόλων πίστιν, ἐν κοινωνία μετά τῶν λοιπῶν ἐπισκόπων καί τῶν Ἐκκλησιῶν των» (§ 18), συνιστᾶ ἀπό ρωμαιοκαθολικῆς πλευρᾶς σαφῆ ἐκκλησιολογική πρόοδο σέ σχέση μέ ἀντίστοιχες θέσεις τῆς Β΄ Βατικανῆς Συνόδου, σύμφωνα μέ τήν ὁποία ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ «ὑφίσταται» ἤ ἀλλιῶς «ἔχει τή συγκεκριμένη της ὕπαρξη (subsistit in) στήν Καθολική Ἐκκλησία, πού διοικεῖται ἀπό τόν διάδοχο τοῦ Πέτρου κι ἀπό τούς ἐπισκόπους πού βρίσκονται σέ κοινωνία μαζί του» 32. γ) Ἐξάλλου ἡ ρητή καί ἐμφαντική προσπάθεια θεμελίωσης μέσα στό κείμενο τῆς σχέσης τοῦ «πρώτου» μέ τούς περί αὐτόν ἐπισκόπους καί στά τρία ἐπίπεδα, τό τοπικό, τό ἐπαρχιακό καί τό παγκόσμιο, στόν 34ο Ἀποστολικό Κανόνα (§ 24) πού ἐκφράζει πράγματι τήν κανονική παράδοση τῆς ἀρχαίας Ἐκκλησίας, ἡ ὁποία μάλιστα παράδοση ἀποτυπώνεται καί στόν 9ο Κανόνα τῆς ἐν Ἐγκαινίοις συνόδου τῆς Ἀντιοχείας (341) 33, ἀποτελεῖ κατά τή γνώμη Βλ. ὅπ. παρ., §§ 11, 18, 22. Βλ. §§ 35, 38. 32 Βλ. Lumen gentium, § 8. Πρβλ. καί Unitatis redintegratio, § 3. Βλ. καί Στ. Χ. Τσομπανίδη, Ἡ Διακήρυξη «Dominus Jesus» καί ἡ οἰκουμενική σημασία της. Ἀπό τό οἰκουμενικό ἄνοιγμα στήν ἐκκλησιολογική ἀποκλειστικότητα τῆς Ρωμαιοκαθολικῆς Ἐκκλησίας, ἐκδ. Π. Πουρναρᾶ, Θεσσαλονίκη 2003, σ. 55 κ.ἑ., 66 ἑξ. 33 Γιά τή σχέση μεταξύ τοῦ 34 ου Ἀποστολικοῦ Κανόνα καί τοῦ 9 ου Κανόνα τῆς ἐν Ἐγκαινίοις συνόδου τῆς Ἀντιοχείας (341) βλ. Π. Μενεβίσογλου, Ἱστορική εἰσαγωγή εἰς τούς Κανόνας τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, Ἔκδ. Ἱερά Μητρόπολις Σουηδίας καί πάσης 30 31

- 84 -

18 - 2013-CC_V37.indd 84

1/4/15 12:46 μ.μ.

μας τή σταθερή βάση ἀπό ὀρθόδοξη ἄποψη γιά τή συζήτηση στό διάλογο καί τοῦ θέματος τῆς ἐκκλησιολογικῆς καί κανονικῆς νομιμότητας τῶν αὐθαίρετων καί μονομερῶν ἐνεργειῶν τοῦ ἐπισκόπου Ρώμης ὡς «πρώτου τή τάξει» σέ παγκόσμιο ἐπίπεδο στά πλαίσια τῆς ἀδιαίρετης Ἐκκλησίας. Ἡ ὑπογράμμιση τοῦ γεγονότος, ὅτι ὁ «πρῶτος» μέ βάση τόν 34ο Ἀποστολικό Κανόνα τίποτε δέν μπορεῖ νά κάνει χωρίς τή σύμφωνη γνώμη ὅλων τῶν περί αὐτόν ἐπισκόπων, δέν ἀφήνει περιθώρια δικαιολόγησης τῶν μονομερῶν ἐνεργειῶν τοῦ ἐπισκόπου Ρώμης, ὅπως λ.χ. τῆς προσθήκης τοῦ Filioque στό Σύμβολο τῆς Πίστεως, μέ τίς ὁποῖες δέν συμφωνεῖ τό σύνολο τῶν ἐπισκόπων τῆς καθ’ ὅλου Ἐκκλησίας. Βεβαίως μέσα στό κείμενο δέν ἀναφέρεται ρητά ποιά θά πρέπει νά εἶναι ἡ ἀκολουθητέα κανονική λύση στήν περίπτωση διαφωνίας τοῦ «πρώτου» μέ τό σύνολο τῶν ἐπισκόπων. Ὡστόσο πιστεύουμε ὅτι ὁ 34ος Ἀποστολικός Κανόνας δίνει ἐμμέσως πλήν σαφῶς τήν κανονική λύση στό ἐν λόγω πρόβλημα, θέτοντας ὡς ἀπαραίτητη προϋπόθεση γιά τήν ἐκκλησιολογική καί κανονική νομιμότητα τῶν ἐνεργειῶν τοῦ «πρώτου» τή σύμφωνη γνώμη τῶν περί αὐτόν ἐπισκόπων. Διαφορετικά δέν διασώζεται ἡ «ὁμόνοια» μέσα στήν Ἐκκλησία, στήν ὁποία ἀκριβῶς ἀποσκοπεῖ ὁ ἐν λόγω κανόνας, θέτοντας τήν ἀνωτέρω περιοριστική προϋπόθεση. Ἐξάλλου, ὅπως τονίζεται ἤδη μέσα στό κείμενο, καίτοι ὁ ἐπίσκοπος Ρώμης ὡς «πρῶτος» μεταξύ τῶν πέντε πατριαρχῶν τῆς ἀδιαιρέτου Ἐκκλησίας ἐμπλέκεται ἐνεργά στή διαδικασία λήψης ἀποφάσεων ἐκ μέρους τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων, ἡ συνοδικότητα καί ἡ στενά συνδεδεμένη μ’ αὐτήν αὐθεντία σέ παγκόσμιο ἐπίπεδο δέν ἀσκεῖται ἀπό τόν ἴδιο, ἀλλά ἀπό τίς Οἰκουμενικές Συνόδους, δηλ. ἀπό τό σύνολο τῶν συναθροιζομένων ἐπισκόπων34. Μέ ἄλλα λόγια, σύμφωνα μέ τά λεγόμενα καί στό σημεῖο αὐτό τοῦ κειμένου, γιά τή συνείδηση τῆς ἀρχαίας καί ἀδιαίρετης Ἐκκλησίας κατά τήν ἄσκηση τῆς αὐθεντίας σέ παγκόσμιο ἐπίπεδο δέν ὑπάρχουν περιθώρια γιά τή νομιμοποίηση τῶν μονομερῶν ἐνεργειῶν τοῦ «πρώτου τῇ τάξει» ἐπισκόπου της Ἐκκλησίας πού ἔρχονται σέ ἀντίθεση μέ τό σύνολο τοῦ ἐπισκοπικοῦ σώματος35. Σκανδιναβίας, Στοκχόλμη 1990, σ. 112, 367 ἑξ. 34 Βλ. Κείμενο τῆς Ραβέννας, § 42. 35 Σχετικά μέ τή θέση καί τό ρόλο τοῦ «πρώτου» στά πλαίσια τῆς ἀρχαίας καί ἀδιαίρετης Ἐκκλησίας βλ. Βλ. Φειδᾶ, «Ἡ θέσις τοῦ πρώτου τῶν ἐπισκόπων εἰς τήν κοινωνίαν τῶν τοπικῶν ἐκκλησιῶν», στό Église locale et Église universelle (Τοπική καί κατά τήν Οἰκουμένην Ἐκκλησία), Les études théologiques de Chambésy (Αἱ θεολογικαί μελέται τοῦ Σαμπεζύ) 1, Éditions du Centre Orthodoxe du Patriarcat Œcuménique, Chambésy-Genève 1981, σ. 151 κ.ἑ. Βλ. ἐπίσης καί Β. Ἀ. Τσίγκου, «Ἡ θέση τοῦ Πατριάρχου Ἱεροσολύμων καί τοῦ “Πατριάρχου τῆς Δύσεως” στήν Καθολική Ἐκκλησία καί ἡ Ἐκκλησιολογία τῆς “κοινωνίας” στήν ἐπιστολογραφία τοῦ ἁγίου Θεοδώρου τοῦ Στουδίτου», στό Ἐπιστημονική Ἐπετηρίδα Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Ἀριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Τμῆμα Ποιμαντικῆς καί Κοινωνικῆς Θεολογίας, 11 (2006), σ. 49. - 85 -

18 - 2013-CC_V37.indd 85

1/4/15 12:46 μ.μ.

δ) Πιό συγκεκριμένα τό σημεῖο αὐτό διευκρινίζεται μέσα στό κείμενο ἀπό τήν ἄποψη τῶν κανονικῶν ἁρμοδιοτήτων μιᾶς τοπικῆς Ἐκκλησίας. Ὅπως τονίζεται χαρακτηριστικά, «Μία τοπική Ἐκκλησία δέν δύναται νά ἀλλοιώση τό Σύμβολον τῆς Πίστεως, τό ὁποῖον διετυπώθη ὑπό τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων... Μιά τοπική ἐπίσης Ἐκκλησία δέν δύναται διά μονομεροῦς ἀποφάσεως νά τροποποίηση ἕν θεμελιῶδες ζήτημα ἀφορόν εἰς τήν μορφήν τῆς διακονίας» τῆς Ἐκκλησίας36. Πέραν τοῦ ὅτι στό σημεῖο αὐτό ὑπάρχει ἕνας σαφέστατος ὑπαινιγμός κατά τῆς μονομεροῦς προσθήκης τοῦ Filioque στό Σύμβολο τῆς Πίστεως ἐκ μέρους τοῦ ἐπισκόπου Ρώμης (κατά τό ἔτος 1014), ἀλλά καί τῆς τροποποίησης τοῦ «πρώτου τῇ τάξει» τοῦ ἐπισκόπου Ρώμης -ποῦ ἦταν νοητό στήν ἀρχαία Ἐκκλησία μόνο ὡς «πρωτεῖο τιμῆς» - σέ «πρωτεῖο ἐξουσίας» ἐφ’ ὁλοκλήρου τῆς Ἐκκλησίας, τό ὁποῖο κατά τή ρωμαιοκαθολική ἀντίληψη νοεῖται ὡς μία μορφή διακονίας στά πλαίσια τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς, ἔχουμε τή γνώμη ὅτι μέ τήν παράγραφο αὐτή ἡ ὀρθόδοξη ἀντιπροσωπεία κατόρθωσε ἀναμφίβολα νά περάσει μέσα στό κείμενο τήν ἐκκλησιολογική θέση της γιά τά κανονικά ὅρια τῶν ἁρμοδιοτήτων τοῦ ἐπισκόπου Ρώμης σέ σχέση ἀφενός μέ τίς ἀποφάσεις τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων καί ἀφετέρου μέ τήν ἄσκηση τῆς «διακονίας» του στά πλαίσια τῆς ἀρχαίας καί ἀδιαίρετης Ἐκκλησίας. Ἀνεξάρτητα ὅμως ἀπό τήν ἐπιτυχία ποῦ σημείωσε ἐν προκειμένω ἡ ὀρθόδοξη ἀντιπροσωπεία στά πλαίσια τῆς Μεικτῆς Ἐπιτροπῆς, ἡ διατύπωση αὐτή καί ἡ ἀποδοχή της ἀπό πλευρᾶς τῆς ρωμαιοκαθολικῆς ἀντιπροσωπείας συνιστᾶ πολύ θετική ἐξέλιξη στήν πορεία τοῦ Θεολογικοῦ Διαλόγου. ε) Τέλος, ἔχουμε τή γνώμη ὅτι παρά τό γεγονός ὅτι τίποτε δέν λέγεται σαφῶς μέσα στό κείμενο γιά τήν ἀπόρριψη καί τή διαγραφή τοῦ τίτλου «Πατριάρχης τῆς Δύσεως» ἐκ μέρους τοῦ πάπα Βενεδίκτου ΙΣΤ/ ἀπό τό Ποντιφικό Ἡμερολόγιο, ἀρχῆς γενομένης ἀπό τό ἔτος 2006, ἐντούτοις τά ὅσα ἀναφέρονται σχετικά μέ τό «πρωτεῖο» στά τρία ἐπίπεδα (τοπικό, ἐπαρχιακό καί παγκόσμιο) ἐπί τή βάσει τοῦ 34ου Ἀποστολικοῦ Κανόνα, καθώς καί σχετικά μέ τή θεώρηση τοῦ ἐπισκόπου Ρώμης ὡς «πρώτου» μεταξύ τῶν πέντε πατριαρχῶν τῆς ἀδιαίρετης Ἐκκλησίας σύμφωνα μέ τήν ἀρχαία ἐκκλησιαστική τάξη37, παρουσιάζουν ἐμμέσως πλήν σαφῶς τήν ἐνέργεια τῆς διαγραφῆς τοῦ ἐν λόγω τίτλου ὡς τελείως ἀσύμφωνη καί ἀντιφατική πρός τήν Ἐκκλησιολογία καί τήν κανονική παράδοση τῆς ἀρχαίας καί ἀδιαίρετης Ἐκκλησίας38. Κι’ αὐτό γιατί ἡ ἀναγνώριση τοῦ ἐπισκόπου Ρώμης ὡς «πρώτου τῇ τάΒλ. ὅπ. παρ., § 33. Βλ. ὅπ. παρ., § 41. 38 Σχετικά μέ τό ζήτημα αὐτό βλ. Βλ. Ἰω. Φειδᾶ, «Πατριάρχης τῆς Δύσεως καί παπικός θεσμός. Μιά ὀρθόδοξη προσέγγιση», στό Ἐπίσκεψις 660 (2006), σ. 18 κ.ἑ. Βλ. και Β. Ἀ. Τσίγκου, ὅπ. παρ., σ. 41 κ.ἑ. 36 37

- 86 -

18 - 2013-CC_V37.indd 86

1/4/15 12:46 μ.μ.

ξει» σέ παγκόσμιο ἐπίπεδο μεταξύ τῶν πέντε πατριαρχῶν τῆς ἀρχαίας Ἐκκλησίας προϋποθέτει σύμφωνα μέ τό Κείμενο τῆς Ραβέννας τή θεώρησή του ὡς «πρώτου» τόσο στό τοπικό ὅσο καί στό ἐπαρχιακό ἐπίπεδο. Μέ ἄλλα λόγια τό «πρωτεῖο» του στό παγκόσμιο ἐπίπεδο ὑπό τήν ὀρθόδοξη ἔννοια τοῦ ὅρου καί σύμφωνα μέ τό ἐν λόγω κείμενο δέν νοεῖται ἀνεξάρτητα ἀπό τό «πρωτεῖο» του στό τοπικό καί στό ἐπαρχιακό ἐπίπεδο. Ὅπως λοιπόν δέν εἶναι ἐπιτρεπτό νά ἀπεμπολήσει τήν ἰδιότητά του ὡς «πρώτου» στό τοπικό ἐπίπεδο τῆς Ρώμης, ἔτσι δέν εἶναι ἐπιτρεπτό νά ἀπεμπολήσει τήν ἰδιότητά του ὡς «πρώτου» στήν ἐπαρχία τῆς Δύσεως, τήν ὁποία εἶχε ὑπό τήν ἐκκλησιαστική του δικαιοδοσία ὡς «πατριάρχης τῆς Δύσεως». Ἐπειδή ὡς ἐπίσκοπος Ρώμης εἶναι «πατριάρχης τῆς Δύσεως», γι’ αὐτό ἔχει τή θέση του στήν πενταρχία τῶν πατριαρχῶν τῆς ἀρχαίας Ἐκκλησίας, θεωρούμενος ὡς «πρῶτος τῇ τάξει» μεταξύ αὐτῶν. Διαφορετικά δέν δικαιολογεῖται τό «πρωτεῖο» του στό παγκόσμιο ἐπίπεδο μέσα στά πλαίσια τῆς ἀρχαίας καί ἀδιαίρετης Ἐκκλησίας. Ἐκτός ὅμως ἀπό τά παραπάνω σημαντικά ἐξ ἐπόψεως ὀρθοδόξου σημεῖα τοῦ θεολογικοῦ αὐτοῦ διαλόγου, πού ἐγγυῶνται γιά τήν περαιτέρω θετική ἐξέλιξή του, πρέπει νά ὑπογραμμίσουμε ὅτι ὁ διάλογος παρουσίασε σοβαρές δυσκολίες καί διακυμάνσεις, πού ὀφείλονται κυρίως στή στάση τῆς Ρωμαιοκαθολικῆς Ἐκκλησίας ἔναντί του ἀκανθώδους καί δυσεπίλυτου θέματος τῆς Οὐνίας. Παρά τό γεγονός ὅτι κατά τή συνάντηση τοῦ Freising (1990) καί τοῦ Balamand (1993) καταδικάστηκε ἡ Οὐνία ὡς μοντέλο ἑνότητας μεταξύ τῶν δύο Ἐκκλησιῶν, ἐπίσημα ἡ Ρωμαιοκαθολική Ἐκκλησία ἀπέφυγε νά καταδικάσει τήν Οὐνία ἤ νά τή θεωρήσει ἔστω ὡς μία ἀνώμαλη ἐκκλησιολογική κατάσταση, πού δέν εἶναι σύμφωνη μέ τήν ἐκκλησιολογία τῆς ἑνιαίας καί ἀδιαίρετης Ἐκκλησίας, μέ ἀποτέλεσμα ὁ διάλογος νά ὁδηγηθεῖ στή Βαλτιμόρη τῶν ΗΠΑ σέ ναυάγιο καί στασιμότητα (2000) 39. Χρειάστηκαν ἕξι χρόνια, γιά νά μπορέσει νά ξεκινήσει καί πάλι μέ τή συνάντηση τοῦ Βελιγραδίου (2006) καί νά μᾶς δώσει τό πολύ σημαντικό, ὅπως εἴδαμε, Κείμενο τῆς Ραβέννας. Μετά τή Ραβέννα τό θέμα πού συζητήθηκε ἤδη στήν Κύπρο (2009) καί στή Βιέννη (2010), ἀλλά δέν ἔχει ἀκόμη ἐπέλθει ἐπ’ αὐτοῦ συμφωνία λόγω τῶν διαφορετικῶν προσεγγίσεών του ἐκ μέρους τῶν θεολογικῶν ἐπιτροπῶν τῶν δύο Ἐκκλησιῶν εἶναι «Ὁ ρόλος τοῦ ἐπισκόπου Ρώμης στά πλαίσια τῆς κοινωνίας τῆς Ἐκκλησίας κατά τήν πρώτη χιλιετία». Εἶναι ἤδη σαφές ὅτι μέ τό θέμα αὐτό μεταβαίνουμε ἀπό τά σημεῖα πού ἑνώνουν στά σημεῖα πού διαιροῦν τίς δύο Ἐκκλησίες, ἀφοῦ μ’ αὐτό τίθεται οὐσιαστικά ἐπί τάπητος τό θέμα τοῦ «πρωτείου» τοῦ ἐπισκόπου Ρώμης, πού ἀποτελεῖ, ὡς γνωστό, σημεῖο ἀντιλεγόμενο μεταξύ τῶν δύο Ἐκκλησιῶν. Ἴσως χρειαστεῖ ἀκόμη ἀρκετός χρόνος, γιά νά ἐπέλθει συμφωνία ἐπί τοῦ θέματος αὐτοῦ μέ βάση τίς ἐκκλησιολογικές ἀρχές καί προϋποθέσεις τῶν προηγουμένων κειμένων. 39

Βλ. σχετικά Γ. Δ. Μαρτζέλου, ὅπ. παρ., σ. 219 κ.ἑ. - 87 -

18 - 2013-CC_V37.indd 87

1/4/15 12:46 μ.μ.

2. Οἱ πολυμερεῖς θεολογικοί διάλογοι Ὅπως τονίσαμε πιό πάνω, ἡ Ἐκκλησία μας ἐκτός ἀπό τούς διμερεῖς διεξάγει καί πολυμερεῖς θεολογικούς διαλόγους, πού λαμβάνουν χώρα κυρίως στά πλαίσια τοῦ Παγκοσμίου Συμβουλίου τῶν Ἐκκλησιῶν (ΠΣΕ). Οἱ διάλογοι αὐτοί ἀποτελοῦν μιά θαυμάσια εὐκαιρία γιά τήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ὄχι μόνο νά προβάλει τόν πλοῦτο τῆς θεολογίας καί τῆς πνευματικότητάς της, ἀλλά καί νά ἐμπλουτίσει τή θεολογική προβληματική τῶν ἑτεροδόξων, προτείνοντας ἀπαντήσεις καί λύσεις στά προβλήματά τους βασισμένες στήν κοινή πατερική παράδοση τῆς ἑνιαίας καί ἀδιαίρετης Ἐκκλησίας. Ὑπό τήν ἔννοια αὐτή ἡ κοινή αὐτή θεολογική παράδοση ἀποκτᾶ τεράστια σημασία καί ἐπικαιρότητα στούς θεολογικούς αὐτούς διαλόγους πού ὀφείλεται κυρίως στίς ἀρχές καί προϋποθέσεις της πού χαρακτηρίζουν ὡς στοιχεῖα ἐκ τῶν ὤν οὐκ ἄνευ ὁλόκληρη τήν Ὀρθόδοξη Θεολογία. Τέσσερις εἶναι κατά βάση οἱ θεμελιώδεις ἀρχές καί προϋποθέσεις τῆς κοινῆς αὐτῆς θεολογικῆς παράδοσης πού χρησιμοποιήθηκαν κατά τούς πολυμερεῖς θεολογικούς διαλόγους τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας καί σφράγισαν καθοριστικά τήν πορεία τους: α) ἡ τριαδοκεντρικότητά της, β) ἡ σαφής διάκριση μεταξύ Θεολογίας καί Οἰκονομίας, γ) ἡ εὐχαριστιακή καί ἐπισκοποκεντρική Ἐκκλησιολογία καί δ) ἡ ἑνότητα Ἁγ. Γραφῆς, Ἱερᾶς Παραδόσεως καί Ἐκκλησίας πού εἶναι ἄρρηκτα συνδεδεμένη μέ τήν ὀρθόδοξη ἀντίληψη περί θεοπνευστίας40. Θά ἀναφέρουμε μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα πού δείχνουν ὅτι οἱ παραπάνω ἀρχές καί προϋποθέσεις πού εἰσήγαγαν οἱ Ὀρθόδοξοι στά πλαίσια τοῦ οἰκουμενικοῦ θεολογικοῦ προβληματισμοῦ δέν ἔμειναν ἀτελέσφορες. Καταρχήν θά πρέπει νά τονίσουμε ὅτι ἡ ἀλλαγή ποῦ ἔγινε στό ἄρθρο-βάση τοῦ Καταστατικοῦ του ΠΣΕ, τό ὁποῖο κατά τήν Γ΄ Γενική Συνέλευση στό Νέο Δελχί (1961) διαπλατύνθηκε ἀπό χριστοκεντρικό σέ τριαδοκεντρικό, ἀποτελεῖ σαφῆ προσαρμογή στήν πατερική ἀρχή τῆς τριαδοκεντρικότητας πού χαρακτηρίζει, ὅπως εἴπαμε, τήν ὀρθόδοξη θεολογία. Ὅπως εἶναι ἐνδεχομένως γνωστό, τό ἄρθρο-βάση τοῦ Καταστατικοῦ του ΠΣΕ, ὅπως αὐτό ὁρίστηκε κατά τήν Α’ Γενική Συνέλευση τοῦ 1948 στό Ἄμστερνταμ, διακήρυττε ὅτι «Τό Παγκόσμιο Συμβούλιο Ἐκκλησιῶν εἶναι μία κοινωνία Ἐκκλησιῶν, πού ἀποδέχονται τόν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστόν ὡς Θεόν καί Σωτήρα» 41 καί μέ βάση ἀκριβῶς αὐτό τό ἄρθρο καθορίστηκαν τά θέματα τόσο τῆς Β΄ Γενικῆς Συνέλευσης στό Ἔβανστον τό 1954 («Ὁ Χριστός, ἡ ἐλπίδα τοῦ κόσμου») ὅσο καί τῆς Γ΄ Γενικῆς Συνέλευσης στό Νέο Δελχί τό 1961 («Ὁ Χριστός, τό φῶς Βλ. σχετικά Γ. Δ. Μαρτζέλου, ὅπ. παρ., σ. 352 κ.ἑ. Βλ. Χρυσοστόμου Κωνσταντινίδου (Μητροπολίτου Μύρων), «Τό Ἄρθρον-Βάσις τοῦ Παγκοσμίου Συμβουλίου τῶν Ἐκκλησιῶν» στό Ἀπόστολος Ἀνδρέας 4 (1954), σ. 162 κ.ἑ. καί Γ. Τσέτση, Οἰκουμενικά Ἀνάλεκτα (Συμβολή στήν Ἱστορία τοῦ Παγκοσμίου Συμβουλίου Ἐκκλησιῶν), Ἐκδ. Τέρτιος, Κατερίνη 1987, σ. 24. 40 41

- 88 -

18 - 2013-CC_V37.indd 88

1/4/15 12:46 μ.μ.

τοῦ κόσμου»), ποῦ ἔδειχναν σαφῶς τό χριστοκεντρικό χαρακτήρα τῆς θεολογικῆς προβληματικῆς του Συμβουλίου42. Ἐντούτοις ἤδη στό Νέο Δελχί ὕστερα ἀπό τίς πειστικές παρεμβάσεις καί τήν ἐπιμονή τῶν Ὀρθοδόξων συνειδητοποιήθηκε ἀπό τήν πλευρά τῶν Προτεσταντῶν ἡ ὀρθόδοξη καί πατερική θέση ὅτι δέν μπορεῖ νά νοηθεῖ θεολογικά ἡ ἀναφορά στή Χριστολογία ἀνεξάρτητα ἀπό τήν Τριαδολογία. Ἔτσι τό ἄρθρο-βάση πῆρε ἀπό τότε τήν ἑξῆς μορφή ποῦ διατηρεῖ μέχρι σήμερα: «Τό Παγκόσμιο Συμβούλιο Ἐκκλησιῶν εἶναι μία κοινωνία Ἐκκλησιῶν, οἱ ὁποῖες ὁμολογοῦν τόν Κύριον Ἰησοῦν Χριστόν ὡς Θεόν καί Σωτήρα, σύμφωνα μέ τίς Γραφές, καί προσπαθοῦν νά ἀνταποκριθοῦν μαζί στήν κοινή τους κλήση πρός δόξαν τοῦ ἑνός Θεοῦ, Πατρός, Υἱοῦ καί Ἁγίου Πνεύματος»43. Παρά τό γεγονός ὅτι τά θέματα πού συζητήθηκαν στίς τρεῖς ἑπόμενες Γενικές Συνελεύσεις τοῦ ΠΣΕ (Uppsala 1968, Nairobi 1975 καί Vancouver 1983) ἦταν χριστολογικά, ἦταν ὡστόσο ἐνταγμένα μέσα στήν τριαδολογική προοπτική τῆς Χριστολογίας, ὅπως αὐτή καθορίστηκε μέ βάση τό καινούργιο ἄρθρο τοῦ Καταστατικοῦ του Συμβουλίου. Μόνο κατά τήν Ζ΄ Γενική Συνέλευση τοῦ Παγκοσμίου Συμβουλίου στήν Καμπέρρα τό 1991 τό θέμα ἦταν καθαρά τριαδολογικό καί μάλιστα πνευματολογικό («Ἔλα Ἅγιο Πνεῦμα – Ἀνακαίνισε ὁλόκληρη τήν κτίση»)44. Ὡστόσο ἡ κεντρική εἰσήγηση πού ἔγινε στήν Καμπέρρα ἀπό τή νοτιοκορεάτισσα πρεσβυτεριανή καθηγήτρια Chung Hyun Kyung προκάλεσε λόγω τῶν ἀνιμιστικῶν καί πανθεϊστικῶν εἰκόνων καί παραστάσεων, μέ τίς ὁποῖες παρουσίαζε παραστατικά τό ἔργο τοῦ Ἁγίου Πνεύματος στόν κόσμο, ἔντονες ἀντιδράσεις. Οἱ ἀντιδράσεις αὐτές, προερχόμενες ἐκ μέρους τῶν Ὀρθοδόξων, τῶν Μή-Χαλκηδονίων, ἀλλά καί πολλῶν Προτεσταντῶν, ὀφείλονταν κυρίως στό ὅτι ἡ καθηγ. Chung στηριζόμενη ἀποκλειστικά στίς ἀνιμιστικές καί πανθεϊστικές προϋποθέσεις της παρουσίασε τήν Πνευματολογία ὡς τελείως ἄσχετη μέ τήν Τριαδολογία καί τή Χριστολογία, ἀθετώντας ἔτσι στήν πράξη τή χριστολογική καί τριαδολογική βάση τοῦ Καταστατικοῦ του ΠΣΕ45. Βλ. Ν. Ματσούκα, Οἰκουμενική Κίνηση. Ἱστορία – Θεολογία, Θεσσαλονίκη 1986, σ. 265 ἑξ.· τοῦ ἴδιου, Ὁ Προτεσταντισμός, Θεσσαλονίκη 1995, σ. 196 ἑξ. 43 Βλ. Γ. Τσέτση, «Τό νέον Ἄρθρον-Βάσις τοῦ Καταστατικοῦ τοῦ Παγκοσμίου Συμβουλίου τῶν Ἐκκλησιῶν», στό Ὀρθοδοξία 36 (1961), σ. 28 κ.ἑ. Τό πλῆρες κείμενο τοῦ Καταστατικοῦ τοῦ ΠΣΕ σέ ἑλληνική μετάφραση βλ. στό Γ. Τσέτση, Οἰκουμενικά Ἀνάλεκτα (Συμβολή στήν Ἱστορία τοῦ Παγκοσμίου Συμβουλίου Ἐκκλησιῶν), Ἐκδ. Τέρτιος, Κατερίνη 1987, σ. 173 ἑξ. 44 Βλ. Signs of the Spirit (Official Report – Seventh Assembly: Canberra, Australia, 7-20 February 1991), WWC Publications, Geneva 1991, σ. 37 κ.ἑ. Βλ. καί Ν. Ματσούκα, Ὁ Προτεσταντισμός, Θεσσαλονίκη 1995, σ. 200 ἑξ. 45 Βλ. Γ. Δ. Μαρτζέλου, Ὀρθόδοξο δόγμα καί θεολογικός προβληματισμός. Μελετήματα δογματικῆς θεολογίας Α΄, Θεσσαλονίκη 1993, σ. 143 κ.ἑ.· G. Martzelos, «Theologischer 42

- 89 -

18 - 2013-CC_V37.indd 89

1/4/15 12:46 μ.μ.

Σέ κοινή δήλωση ποῦ κατέθεσαν οἱ Ὀρθόδοξοι καί οἱ Μή-Χαλκηδόνιοι στήν Καμπέρρα τόνισαν ὅτι ἡ Πνευματολογία δέν νοεῖται κατά τήν ὀρθόδοξη παράδοση αὐτονομημένη καί ἀνεξάρτητη ἀπό τήν Τριαδολογία καί τή Χριστολογία. Κι’ αὐτό γιατί τό Ἅγιο Πνεῦμα τόσο γιά τήν Ἁγ. Γραφή ὅσο καί γιά τούς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ἀχώριστο ἀπό τόν Πατέρα καί τόν Υἱό ὄχι μόνο ἀϊδίως ἀλλά καί στήν Οἰκονομία46. Ἀνάλογες ἀπόψεις διατύπωσαν καί ὁρισμένοι Προτεστάντες, συμφωνώντας στό σημεῖο αὐτό πλήρως μέ τίς ἐκτιμήσεις τῶν Ὀρθοδόξων. Μάλιστα ἡ Λουθηρανική «Ἑταιρεία ἐσωτερικῆς καί ἐξωτερικῆς ἱεραποστολῆς» πού ἑδρεύει στό Neuendettelsau τῆς Γερμανίας, ἐκφράζοντας τίς ἀνησυχίες καί τίς ἀπόψεις καί πολλῶν ἄλλων Προτεσταντῶν, σέ ἐπιστολή ποῦ ἔστειλε στούς Ὀρθοδόξους πού εἶχαν λάβει μέρος στή Γενική Συνέλευση τῆς Καμπέρρα, ἐπισημαίνει τήν καταστρατήγηση τοῦ καταστατικοῦ ἄρθρου-βάσης τοῦ ΠΣΕ, ποῦ συνέβη μέ τήν εἰσήγηση τῆς καθηγ. Chung, καί τονίζει μέ ἔμφαση τήν ὀρθόδοξη θέση ὅτι ἡ Πνευματολογία μέ κανένα τρόπο δέν μπορεῖ νά χωριστεῖ ἀπό τή Χριστολογία καί τήν Τριαδολογία47. Ἔτσι ἡ ὀρθόδοξη καί πατερική αὐτή θέση ἔγινε σημεῖο συνάντησης καί συσπείρωσης μεταξύ Ὀρθοδόξων, Μή-Χαλκηδονίων καί Προτεσταντῶν ἔναντι τῶν ἐπικίνδυνων αὐτῶν τάσεων σχετικά μέ τή φύση τοῦ ΠΣΕ πού παρουσιάστηκαν στή Γενική Συνέλευση τῆς Καμπέρρα. Ὁ παραπάνω τριαδολογικός προβληματισμός τῶν Ὀρθοδόξων ἀλλά καί τῶν Προτεσταντῶν στά πλαίσια τοῦ ΠΣΕ κατέδειξε σαφῶς ὅτι δέν μπορεῖ τό Συμβούλιο νά προχωρήσει θεολογικά, στηριζόμενο ἁπλῶς καί μόνο στήν ἀποδοχή τοῦ καταστατικοῦ ἄρθρου-βάσης, ἄν δέν ὑπάρχει ἕνα ξεκάθαρο τριAnimismus und Orthodoxe Pneumatologie», στό «Πορευθέντες…». Χαριστήριος Τόμος πρός τιμήν τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἀλβανίας Ἀναστασίου (Γιαννουλάτου), Ἐκδ. Ἁρμός, Ἀθήνα 1997, σ. 132 ἑξ. 46 Βλ. «Reflections οf Orthodox Participants», στό Signs of the Spirit (Official Report – Seventh Assembly: Canberra, Australia, 7-20 February 1991), WCC Publications, Geneva 1991, σ. 281· «Σκέψεις τῶν Ὀρθοδόξων Συνέδρων», στό Ἐνημέρωσις (Δελτίον Οἰκουμενικῆς Ἐπικαιρότητος) 7 (1991), 2-3, σ. 15· «“Σκέψεις τῶν Ὀρθοδόξων Συνέδρων”: Δήλωση τῶν Ὀρθοδόξων καί μή Χαλκηδονίων Ὀρθοδόξων στήν Ζ΄ Γενική Συνέλευση τοῦ ΠΣΕ», στό Ἡ Ζ΄ Γενική Συνέλευση τοῦ Παγκοσμίου Συμβουλίου Ἐκκλησιῶν (Καμπέρρα, Φεβρουάριος 1991): Χρονικό - Κείμενα - Ἀξιολογήσεις, Ἐκδ. «Τέρτιος», Κατερίνη 1992, σ. 81. Βλ. καί τό Πόρισμα τοῦ Συνεδρίου Ὀρθοδόξων καί Ἀνατολικῶν Ὀρθοδόξων Μή-Χαλκηδονίων Ἐκκλησιῶν, πού συνῆλθε μεταξύ 25 Νοεμβρίου - 4 Δεκεμβρίου 1989 στήν Ὀρθόδοξη Ἀκαδημία Κρήτης: «“Ἐλθέ Πνεῦμα Ἅγιον, ἀνακαίνισον πᾶσαν τήν κτίσιν” - Μιά Ὀρθόδοξη θεώρηση», στό Ἀπόστολος Βαρνάβας 51 (1990), σ. 153. 47 Βλ. Ἐνημέρωσις (Δελτίον Οἰκουμενικῆς Ἐπικαιρότητος) 7 (1991), 5, σ. 2. ἑξ. Βλ. καί Ἡ Ζ΄ Γενική Συνέλευση τοῦ Παγκοσμίου Συμβουλίου Ἐκκλησιῶν (Καμπέρρα, Φεβρουάριος 1991): Χρονικό – Κείμενα – Ἀξιολογήσεις, Ἐκδ. «Τέρτιος», Κατερίνη 1992, σ. 84 ἑξ. - 90 -

18 - 2013-CC_V37.indd 90

1/4/15 12:46 μ.μ.

αδολογικό κανονιστικό πλαίσιο ποῦ νά διευκρινίζει τό ἄρθρο-βάση καί νά γίνεται ἀποδεκτό ἀπό ὅλες τίς Ἐκκλησίες-μέλη. Γιά τό λόγο αὐτό ἡ Θ΄ Γενική Συνέλευση ποῦ πραγματοποιήθηκε μεταξύ 14 καί 23 Φεβρουαρίου 2006 στό Porto Alegre τῆς Βραζιλίας ἔκανε δεκτή τή σχετική ἀπόφαση τῆς Κεντρικῆς Ἐπιτροπῆς (Φεβρουάριος 2005), ὁρίζοντας ὡς ἀπαραίτητο κριτήριο εἰσδοχῆς τῶν Ἐκκλησιῶν-μελῶν στό Συμβούλιο τήν πίστη στόν Τριαδικό Θεό, ὅπως αὐτή ἀποτυπώνεται στό Σύμβολο Νικαίας-Κωνσταντινουπόλεως48. Μέ τόν τρόπο αὐτό τό Σύμβολο Νικαίας-Κωνσταντινουπόλεως, καί μάλιστα χωρίς τό Filioque, ἀποτελεῖ στό ἑξῆς τήν ἀναγκαία τριαδολογική νόρμα γιά τίς Ἐκκλησίες-μέλη τοῦ ΠΣΕ. Στό σημεῖο αὐτό, ὅπως ἀντιλαμβανόμαστε, εἶναι σαφής ὄχι μόνο ἡ κατίσχυση τῆς πατερικῆς ἀρχῆς τῆς τριαδοκεντρικότητας μέ βάση τό σημαντικότερο Σύμβολο τῆς ἀρχαίας Ἐκκλησίας, ὅπως εἶναι τό Σύμβολο Νικαίας-Κωνσταντινουπόλεως, ἀλλά καί ἡ συμβολή γενικότερα τῆς ὀρθοδόξου θεολογίας στή διαμόρφωση τῶν βασικῶν θεολογικῶν κριτηρίων τοῦ ΠΣΕ. Στή συνάφεια αὐτή θά πρέπει νά ἀναφερθοῦμε μέ λίγα λόγια καί στή σημασία πού ἔχει ἡ πατερική θεολογία γιά τίς ἀπαντήσεις τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν στό κείμενο τῆς Lima (1982) σχετικά μέ τό Βάπτισμα, τή Θεία Εὐχαριστία καί τήν Ἱερωσύνη, τό γνωστό ὡς ΒΕΜ, τό ὁποῖο ἐπεξεργάστηκε ἡ ἐπιτροπή «Πίστη καί Τάξη» τοῦ ΠΣΕ καί ἔθεσε πρός κρίση στή διάθεση ὅλων τῶν Ἐκκλησιῶν-μελῶν τοῦ Συμβουλίου49. Καταρχήν πρέπει νά σημειώσουμε ὅτι, ἄν ἐξαιρέσει κανείς τήν ἀπάντηση τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου50, ὅπου, γιά νά τονισθεῖ ἡ σχέση μυστηρίων καί Ἐκκλησίας, γίνεται ἀναφορά στό Νικόλαο Καβάσιλα51, καί τοῦ ΠατριαρΒλ. Document No. A 03, Amendments to the Constitution and Rules of the World Council of Chyrches, 9th Assembly, 14 to 23 February 2006, Porto Alegre, Brazil, σ. 5 ἑξ. 49 Σχετικά μέ τά ἐπιμέρους ἐρωτήματα πού τέθηκαν πρός ἀπάντηση στίς Ἐκκλησίες – μέλη τοῦ ΠΣΕ βλ. τόν Πρόλογο στό κείμενο τοῦ ΒΕΜ πού συνέταξαν οἱ W. H. Lazareth καί N. Νησιώτης, στό Baptism, Eucharist and Ministry, Faith and Order paper No 111, World Council of Churches, Geneva 1982, σ. x. Βλ. ἐπίσης Πίστις καί Τάξις, Παγκόσμιον Συμβούλιον Ἐκκλησιῶν, Βάπτισμα – Εὐχαριστία – Ἱερωσύνη. Συγκλίνουσαι τάσεις εἰς τήν πίστιν (Γαλλικόν κείμενον ἐπιμελείᾳ τοῦ ἀδελφοῦ Max Thurian – Ἑλληνική μετάφρασις ἐπιμελείᾳ τοῦ Ὀρθοδόξου Κέντρου τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου ἐν Σαμπεζύ Γενεύης), Ἐκδόσεις τοῦ Ὀρθοδόξου Κέντρου τοῦ Σαμπεζύ 1983, σ. 5 κ.ἑ. Γιά τίς ἀπαντήσεις τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν στό κείμενο τῆς Lima βλ. Ἰω. Θ. Νικολόπουλου, Οἱ θέσεις τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν στό κείμενο τῆς Λίμα, Ἐκδ. Π. Πουρναρᾶ, Θεσσαλονίκη 2006. 50 Βλ. Max Thurian (edit.), Churches respond to BEM (Official responses to the “Baptism, Eucharist and Ministry” text), Vol. IV, Faith and Order Paper 137, World Council of Churches, Geneva 1987, σ. 4. 51 Πρόκειται γιά τή γνωστή θέση τοῦ Νικολάου Καβάσιλα, σύμφωνα μέ τήν ὁποία ἡ Ἐκκλησία «σημαίνεται ἐν τοῖς μυστηρίοις» (βλ. Ἑρμηνεία τῆς Θείας Λειτουργίας, PG 150, 452 C). Βλ. καί Ἰω. Θ. Νικολόπουλου, ὅπ. παρ., σ. 235. 48

- 91 -

18 - 2013-CC_V37.indd 91

1/4/15 12:46 μ.μ.

χείου Μόσχας52, ποῦ ἐπικαλεῖται χωρίο τοῦ Ἰωάννη τοῦ Δαμασκηνοῦ, γιά νά ὑπογραμμίσει τήν πραγματική μεταβολή τοῦ ἄρτου καί τοῦ οἴνου σέ σῶμα καί αἷμα Χριστοῦ κατά τό μυστήριο τῆς Θείας Εὐχαριστίας53, δέν ὑπάρχουν στίς ἀπαντήσεις τῶν ἐμπλεκομένων Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν ἄλλες ρητές ἀναφορές σέ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας. Παρ’ ὅλα αὐτά τό πατερικό ὑπόβαθρο ὅλων τῶν ἀπαντήσεων τῶν αὐτοκεφάλων Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν στό κείμενο τῆς Lima γίνεται σαφές ἀπό τή σημασία ποῦ ἀποδίδουν στά τρία αὐτά μυστήρια οἱ Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες, θεωρώντάς τα ὡς βασικά στοιχεῖα τῆς ἐκκλησιαστικῆς πίστεως καί ζωῆς, χωρίς τά ὁποῖα δέν μπορεῖ νά ὑπάρξει Ἐκκλησία. Ἐκτός αὐτοῦ ἐπίσης τό πατερικό ὑπόβαθρο τῶν ἐν λόγω ἀπαντήσεων ἀναδεικνύεται καί μέ τίς ἐπιφυλάξεις καί ἐνστάσεις τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν σέ ἐπιμέρους θέσεις τοῦ κειμένου γιά τά τρία αὐτά μυστήρια, καί ἰδιαίτερα γιά τίς θέσεις τοῦ κειμένου περί μυστηριακῆς διακοινωνίας (intercommunion), ἀποστολικῆς διαδοχῆς καί γενικῆς ἱερωσύνης, που εἶναι τά πιό ἀκανθώδη ζητήματα γιά τή συμφωνία τῶν Ὀρθοδόξων μέ τό κείμενο τοῦ ΒΕΜ54. Ἡ εὐχαριστιακή καί ἐπισκοποκεντρική Ἐκκλησιολογία τῶν Πατέρων, καθώς καί ἡ ἑνότητα βιβλικῆς καί πατερικῆς παραδόσεως ποῦ πηγάζει ἀπό τήν πατερική ἀντίληψη περί θεοπνευστίας τῆς Ἐκκλησίας, στίς ὁποῖες ἀναφερθήκαμε πιό πάνω, εἶναι ἐν προκειμένω βασικά κριτήρια γιά τή στάση τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν ἀπέναντι στό κείμενο τῆς Lima. Πέραν αὐτοῦ ὅμως πρέπει νά τονίσουμε ὅτι τό πατερικό ὑπόβαθρο ποῦ εἶναι διάχυτο, ὅπως εἴπαμε, στίς ἀπαντήσεις τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν στό κείμενο αὐτό, παρά τήν ἔλλειψη σημαντικῶν πατερικῶν χωρίων, συνετέλεσε ὥστε μέσω τῶν ὀρθοδόξων θέσεων νά διαφανεῖ σαφῶς ὅτι δέν εἶναι δυνατόν νά προχωρήσει ὁ θεολογικός διάλογος στά πλαίσια τοῦ ΠΣΕ, ἄν δέν ὑπάρξει σύγκλιση καί συμφωνία σέ θέματα μείζονος σημασίας γιά τήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, ὅπως τό θέμα τῆς σχέσης μεταξύ Ἄγ. Γραφῆς καί Ἱερᾶς Παραδόσεως, τό θέμα τοῦ μυστηριακοῦ χαρακτήρα τῶν μυστηρίων καί τό θέμα τῆς φύσης καί τοῦ σκοποῦ τῆς Ἐκκλησίας στό πλαίσιο τῆς Θείας Οἰκονομίας. Γιά τό λόγο αὐτό καί ἡ ἁρμόδια Ἐπιτροπή τοῦ Τμήματος «Πίστη καί Τάξη» τοῦ ΠΣΕ, διαπιστώνοντας τό γεγονός αὐτό κατά τήν ἀξιολόγηση τῶν ἀπαΒλ. Max Thurian (edit.), ὅπ. παρ., Vol. II, Faith and Order Paper 132, World Council of Churches, Geneva 1986, σ. 8. 53 Πρόκειται γιά τό χωρίο «Σῶμά ἐστιν ἀληθῶς ἡνωμένον θεότητι, τό ἐκ τῆς ἁγίας Παρθένου σῶμα, οὐχ ὅτι τό ἀναληφθέν σῶμα ἐξ οὐρανοῦ κατέρχεται, ἀλλ’ ὅτι αὐτός ὁ ἄρτος καί οἶνος μεταποιοῦνται εἰς σῶμα καί αἷμα Θεοῦ» (βλ. Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ, Ἔκδοσις ἀκριβής τῆς ὀρθοδόξου πίστεως 4, 13 (86), PG 94, 1144 A –1145 A). Βλ. καί Ἰω. Θ. Νικολόπουλου, ὅπ. παρ., σ. 58. 54 Βλ. Max Thurian (edit.), ὅπ. παρ., σ. 5 κ.ἑ.· Vol. III, Faith and Order Paper 135, World Council of Churches, Geneva 1987, σ. 1 κ.ἑ.· Vol. IV, Faith and Order Paper 137, World Council of Churches, Geneva 1987, σ. 1 κ.ἑ. 52

- 92 -

18 - 2013-CC_V37.indd 92

1/4/15 12:46 μ.μ.

ντήσεων τῶν Ἐκκλησιῶν στό κείμενο τῆς Lima, πρότεινε τήν περαιτέρω μελέτη καί ἐμβάθυνση στά θέματα αὐτά55 καί ἐξέδωσε ἀργότερα ἕνα νέο δογματικό κείμενο μέ τίτλο Φύση καί σκοπός τῆς Ἐκκλησίας, ὅπου συνοψίζει τίς συγκλίνουσες καί ἀποκλίνουσες ἐκκλησιολογικές ἀπόψεις τῶν ἐμπλεκομένων Ἐκκλησιῶν, ζητώντας ὄχι μόνο ἀπό αὐτές, ἀλλά καί ἀπό τά διάφορα θεολογικά ἱδρύματα καί τίς ἐπιτροπές ἤ ἀκόμη καί ἀπό μεμονωμένα ἄτομα νά πάρουν θέση ἀπέναντι στά συγκλίνοντα καί ἀποκλίνοντα σημεῖα τοῦ κειμένου56. Ἐκτός ὅμως ἀπό τίς ἀπαντήσεις τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν στό κείμενο τοῦ ΒΕΜ πρέπει νά ὑπογραμμίσουμε ὅτι οἱ δύο παραπάνω βασικές πατερικές ἀρχές καί προϋποθέσεις καθόρισαν τή στάση τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν ἀπέναντι καί σέ γενικότερα θέματα ἐκκλησιολογικής φύσεως, ὅπως φάνηκε ἤδη καί ἀπό τίς ἀποφάσεις ποῦ πάρθηκαν στή Διάσκεψη τῶν ἐκπροσώπων 15 Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν τό 1998 (ἀπό 29 Ἀπριλίου ἕως 2 Μαΐου) στή Θεσσαλονίκη ἐν ὄψει τῆς συμμετοχῆς τῶν Ὀρθοδόξων στήν Η΄ Γενική Συνέλευση τοῦ ΠΣΕ τό Δεκέμβριο τοῦ ἴδιου ἔτους στή Harare57. Ἕνα ἄλλο ἐπίσης σημαντικό γεγονός πού δείχνει τή σημασία τῆς πατερικῆς θεολογίας στούς πολυμερεῖς θεολογικούς διαλόγους ἐκτός του ΠΣΕ εἶναι Βλ. Baptism, Eucharist and Ministry (1982-1990). Report on the Process and Responses, Faith and Order Paper No 149, World Council of Churches, Geneva 1990, σ. 131 κ.ἑ. Ὅπως ἀναφέρεται χαρακτηριστικά γιά τό κάθε ἕνα ἀπό τά παραπάνω θέματα ξεχωριστά, «The issue of “Scripture and Tradition” has emerged as one of the main theological concerns among the churches responding to BEM» (ὅπ. παρ., σ. 131). «In their responses, the churches have raised several questions concerning the sacramental features which the three (ἐνν. Baptism, Eucharist and Ministry) may have in common. The questions are often phrased in terms of the understanding, role and place of “sacrament” and “sacramentality” in the BEM text. Behind such questions lie different understandings of sacrament and sacramentality» (ὅπ. παρ., σ. 143). «The search for Christian unity implies the search for common ecumenical perspectives on ecclesiology. This need is strongly underlined by the analysis of the responses to BEM which reveal many different presuppositions but also convergences regarding the nature of the church» (ὅπ. παρ., σ. 147). 56 Βλ. The Nature and the Purpose of the Church. A stage on the way to a common statement, Faith and Order Paper No. 181, Geneva 1998, σ. 5 κ.ἑ. 57 Βλ. «Διορθόδοξος Συνάντησις ἐπί τοῦ θέματος “Ἀξιολογήσεις νεωτέρων δεδομένων εἰς τάς σχέσεις Ὀρθοδοξίας καί Οἰκουμενικῆς Κινήσεως (Θεσσαλονίκη, 29 Απριλίου - 2 Μαΐου 1998)”», στό Ἐνημέρωσις (Δελτίον Οἰκουμενικῆς Ἐπικαιρότητος) 14 (1998), 5, σ. 3 κ.ἑ. καί «Evaluation of the New Facts in the Relations of Orthodoxy and the Ecumenical Movement (Thessaloniki, Greece, 29 April - 2 May 1998)», στό Turn to God. Rejoice in Hope. Orthodox Reflections οn the way to Harare (The report of the WWC Orthodox Pre-Assembly Meeting and selected resource materials), Edited by Thomas FitzGerald and Peter Bouteneff, Orthodox Task Force, World Council of Churches, Geneva 1998, σ. 136 κ.ἑ. 55

- 93 -

18 - 2013-CC_V37.indd 93

1/4/15 12:46 μ.μ.

ἡ διάσκεψη τῆς Βιέννης (15-17 Μαΐου 1998) πού ὀργανώθηκε ἀπό τό ἵδρυμα Pro Oriente58, μέ σκοπό τή συζήτηση τοῦ ρωμαϊκοῦ κειμένου μέ τίτλο «Τό ‘προϊέναι’ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος εἰς τήν ἑλληνικήν καί τήν λατινικήν παράδοσιν» πού συντάχθηκε ἀπό τό «Παπικό Συμβούλιο γιά τήν προώθηση τῆς ἑνότητας τῶν Χριστιανῶν» καί δημοσιεύθηκε γιά πρώτη φορά στό περιοδικό L’ Osservatore Romano τό Σεπτέμβριο τοῦ 1995 καί στή συνέχεια, τό 1996, σέ αὐτοτελές τεῦχος σέ τέσσερις γλῶσσες, τή γαλλική, τήν ἑλληνική, τήν ἀγγλική καί τή ρωσική59. Στή Διάσκεψη αὐτή ἔλαβαν μέρος πάνω ἀπό 40 θεολόγοι: Ρωμαιοκαθολικοί, Ὀρθόδοξοι, Μή-Χαλκηδόνιοι, Παλαιοκαθολικοί, καθώς καί Λουθηρανοί καί Μεταρρυθμισμένοι Προτεστάντες. Πρίν τεθεῖ πρός συζήτηση τό κείμενο καί ὑπάρξουν οἱ τοποθετήσεις τῶν Ὀρθοδόξων ὑπῆρχε μιά γενική αἰσιοδοξία ἀπό ρωμαιοκαθολικῆς πλευρᾶς ὅτι μέ τό κείμενο αὐτό ὑπερβαίνεται πλέον τό ἀδιέξοδο μεταξύ ἑλληνικῆς καί λατινικῆς παραδόσεως σχετικά μέ τό θέμα τοῦ Filioque, ἀφοῦ ἤδη οἱ Ἕλληνες Πατέρες κάνουν λόγο γιά τό «προϊέναι» τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἐκ τοῦ Πατρός «διά τοῦ Υἱοῦ» ἤ «καί ἐκ τοῦ Υἱοῦ»60. Ὅπως ὅμως φάνηκε σαφῶς τόσο μέ τίς εἰσηγήσεις ὅσο καί μέ τίς παρεμβάσεις τῶν Ὀρθοδόξων κατά τίς συζητήσεις πού ἔγιναν, τό «προϊέναι» τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἐκ τοῦ Πατρός «διά τοῦ Υἱοῦ» δηλώνει κατά τούς Ἕλληνες Πατέρες εἴτε τήν κατ’ οὐσίαν σχέση μεταξύ Υἱοῦ καί Ἁγίου Πνεύματος εἴτε τήν κατ’ ἐνέργειαν πέμψη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος στήν Οἰκονομία, ταυτιζόμενο ἐν προκειμένω μέ τό «προϊέναι καί ἐκ τοῦ Υἱοῦ», καί δέν συνδέεται καθόλου μέ τήν ἀΐδια κατ’ οὐσίαν προέλευση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, γιά τήν ὁποία οἱ Ἕλληνες Πατέρες χρησιμοποιοῦν σχεδόν ἀποκλειστικά τό ρῆμα «ἐκπορεύεσθαι» 61. Τά Πρακτικά τῆς διασκέψεως αὐτῆς βλ. στό Vom Heiligen Geist. Der gemeinsame trinitarische Glaube und das Problem des Filioque (PRO ORIENTE-Studientagung über das römische Dokument „Die griechische und die lateinische Überlieferung über den Ausgang des Heiligen Geistes. Eine Klarstellung in Verantwortung des Päpstlichen Rates zur Förderung der Einheit der Christen“. Wien, 15.-17. Mai 1998), Herausgegeben im Auftrag der Stiftung PRO ORIENTE von Alfred Stirnemann und Gerhard Wilflinger, Tyrolia - Verlag, Innsbruck - Wien 1998. 59 Βλ. Pontificium Concilium ad Christianorum unitatem fovendam, Les Traditions grecque et latine concernant la procession du Saint Esprit / Τό «προϊέναι» τοῦ Ἁγίου Πνεύματος εἰς τήν ἑλληνικήν καί τήν λατινικήν παράδοσιν / The greek and latin Traditions regarding the procession of the Holy Spirit / Греческая и латинская традиции об Исходении Святого Духа, Typis Vaticanis, MCMXCVI (1996). 60 Πρβλ. Pontificium Concilium ad Christianorum unitatem fovendam, Τό «προϊέναι» τοῦ Ἁγίου Πνεύματος εἰς τήν ἑλληνικήν καί τήν λατινικήν παράδοσιν, Typis Vaticanis, MCMXCVI (1996), σ. 4 κ.ἑ. 61 Βλ. Metropolit Ioannis Zizioulas von Pergamon, «Das Dokument über die griechische und lateinische Überlieferung über den Ausgang des Heiligen Geistes aus griechisch58

- 94 -

18 - 2013-CC_V37.indd 94

1/4/15 12:46 μ.μ.

Μέ ἄλλα λόγια ἡ δυσκολία συνεννοήσεως ἐν προκειμένω ὀφείλεται στό γεγονός ὅτι οἱ Λατίνοι Πατέρες ἀποδίδουν στά λατινικά τόσο τό «προϊέναι» ὅσο καί τό «ἐκπορεύεσθαι» μέ τό ρῆμα «procedere», χωρίς νά διευκρινίζουν σαφῶς, ἄν αὐτό ἀναφέρεται στή Θεολογία ἤ στήν Οἰκονομία62. Ἑπομένως κατά τήν ὀρθόδοξη ἄποψη τό ὅλο θέμα δέν ἦταν δυνατό νά ἐξετασθεῖ σέ βάθος, ἄν δέν λαμβανόταν σοβαρά ὑπόψη ἡ πατερική διάκριση μεταξύ Θεολογίας καί Οἰκονομίας63. Δυστυχῶς ὅμως Ρωμαιοκαθολικοί καί Προτεστάντες δέν μποροῦσαν εὔκολα νά κατανοήσουν τήν ἀρχαία αὐτή πατερική διάκριση, ἀφοῦ στηριζόμενοι καί σέ νεότερες θεολογικές ἀπόψεις συγχρόνων θεολόγων, ὅπως λ.χ. τοῦ K. Rahner64 καί τοῦ K. Barth65, δέχονται a priori ὅτι οἱ σχέσεις τῶν προσώπων τῆς Ἁγ. Τριάδος στήν Οἰκονομία ἀντικατοπτρίζουν orthodoxer Sicht», στό Vom Heiligen Geist. Der gemeinsame trinitarische Glaube und das Problem des Filioque (PRO ORIENTE-Studientagung über das römische Dokument „Die griechische und die lateinische Überlieferung über den Ausgang des Heiligen Geistes. Eine Klarstellung in Verantwortung des Päpstlichen Rates zur Förderung der Einheit der Christen“. Wien, 15. - 17. Mai 1998), Herausgegeben im Auftrag der Stiftung PRO ORIENTE von Alfred Stirnemann und Gerhard Wilflinger, Tyrolia-Verlag, Innsbruck Wien 1998, σ. 143 κ.ἑ.· Metropolit Daniel Ciobotea der Moldau und der Bukowina, «Das römische Dokunent über den Ausgang des heiligen Geistes aus rumänisch-orthodoxer Sicht», ὅπ. παρ., σ. 152 κ.ἑ.· Τ. Koev, «Das römische Dokunent über den Ausgang des heiligen Geistes aus bulgarisch-orthodoxer Sicht», ὅπ. παρ., σ. 167 κ.ἑ. Βλ. ἐπίσης ὅπ. παρ., σ. 198 κ.ἑ., 203 κ.ἑ. 62 Βλ. σχετικά Γ. Δ. Μαρτζέλου, ὅπ. παρ., σ. 102 κ.ἑ.· G. D. Martzelos, «Die Anfänge und die Voraussätzungen des Filioque in der theologischen Überlieferung des Abendlandes», Orthodoxes Forum 13 (1999), Heft 1, σ. 32 κ.ἑ. 63 Βλ. Vom Heiligen Geist. Der gemeinsame trinitarische Glaube und das Problem des Filioque (PRO ORIENTE-Studientagung über das römische Dokument „Die griechische und die lateinische Überlieferung über den Ausgang des Heiligen Geistes. Eine Klarstellung in Verantwortung des Päpstlichen Rates zur Förderung der Einheit der Christen“. Wien, 15. - 17. Mai 1998), Herausgegeben im Auftrag der Stiftung PRO ORIENTE von Alfred Stirnemann und Gerhard Wilflinger, Tyrolia - Verlag, Innsbruck - Wien 1998, σ. 195 ἑξ., 198 ἑξ., 200, 203. 64 Βλ. K. Rahner, «Der dreifaltige Gott als transzendenter Urgrund der Heilsgeschichte», στό Mysterium Salutis. Grundriß heilsgeschichtlicher Dogmatik, hrsg. von J. Feiner - M. Löhrer, Bd. II, Einsiedeln 1967, σ. 328: «Die “ökonomische Trinität” ist die “immanente Trinität” und umgekehrt». 65 Βλ. K. Barth, Die kirchliche Dogmatik I, 1, Chr. Kaiser Verlag, München 1932, σ. 320 κ.ἑ. καί κυρίως σ. 503: «Wir sind nun aber durchweg der Regel gefolgt – und halten diese Regel für grundlegend – daß die Aussagen über die Wirklichkeit der göttlichen Seinsweisen zuvor in sich selber“ inhaltlich keine anderen sein können als diejenigen, die über ihre Wirklichkeit eben in der Offenbarung zu machen sind. Unsere sämtlichen Sätze über die sogenannte immanente Trinität ergaben sich uns sehr einfach als Bestätigungen und Unterstreichungen oder sachlich: als die unentbehrlichen Vordersätze über die ökonomische Trinität». - 95 -

18 - 2013-CC_V37.indd 95

1/4/15 12:46 μ.μ.

τίς ἀΐδιες ἐνδοτριαδικές τους σχέσεις66. Ἔτσι ἕνα μεγάλο μέρος τῆς συζήτησης περιστράφηκε γύρω ἀπό τήν ἔννοια καί τή σημασία τῆς πατερικῆς αὐτῆς διακρίσεως σέ σχέση μέ τό θέμα τοῦ Filioque. Στό τελικό ἀνακοινωθέν πού συντάχθηκε οἱ Ὀρθόδοξοι στηριζόμενοι στήν πατερική παράδοση διατυπώσαμε τίς ἐπιφυλάξεις μας γιά τίς θέσεις τοῦ ἐν λόγω κειμένου, ἐπισημάναμε τίς ἀσάφειες καί τά προβληματικά σημεῖα πού περιέχει καί ἐπιμείναμε στήν ἀπάλειψη τῆς προσθήκης τοῦ Filioque κατά τή λειτουργική χρήση τοῦ συμβόλου Νικαίας-Κων/πόλεως ἀπό τίς Ἐκκλησίες τῆς Δύσης καί στήν ἀπαγγελία του μέ βάση τό πρωτότυπο ἑλληνικό κείμενο, ὅπως αὐτό διατυπώθηκε ἀπό τή Σύνοδο τῆς Κων/πόλεως (381), δηλ. χωρίς τήν προσθήκη τοῦ Filioque. Ἡ θέση αὐτή τῶν Ὀρθοδόξων ἔγινε πλήρως ἀποδεκτή ἀπό τή Διάσκεψη καί πέρασε μάλιστα μέσα στό κείμενο τοῦ Κοινοῦ Ἀνακοινωθέντος ὡς μία ἀπό τίς βασικές «συστάσεις» πρός ἐπίτευξη τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἐνότητας67. Συμπέρασμα Ὕστερα ἀπό ὅσα εἴπαμε, ἔγινε, πιστεύουμε, σαφές ὅτι οἱ οἰκουμενικές πρωτοβουλίες τοῦ μακαριστοῦ Πατριάρχη Ἀθηναγόρα, σχετικά μέ τήν ἔναρξη καί προώθηση διμερῶν καί πολυμερῶν θεολογικῶν διαλόγων, πρωτοβουλίες πού κατοχυρώθηκαν, ὅπως εἴδαμε, μέ πανορθόδοξες ἀποφάσεις, δέν συνετέλεσαν μόνο στήν ἔξοδο τῆς Ὀρθοδοξίας ἀπό τήν ἀπομόνωση τῶν πέντε τελευταίων αἰώνων καί στή βαθύτερη γνωριμία της ἀπό τούς ἑτεροδόξους, ἀλλά συνέβαλαν καθοριστικά καί στήν ἀναγνώριση τῆς σημασίας καί τοῦ ρόλου τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας καί τῆς θεολογίας της γιά τήν ἀποκατάσταση τῆς ἑνότητας μεταξύ τῶν διηρημένων Χριστιανῶν. Ἤδη οἱ θεολογικές θέσεις τῆς Ὀρθοδοξίας δέν περνοῦν πλέον ἀπαρατήρητες, ἀλλά ἀσκοῦν, ὅπως φάνηκε, τεράστια ἐπιρροή στή διαμόρφωση τόσο τῶν θεολογικῶν θέσεων ὅσο καί τῆς θεολογικῆς προβληματικῆς τῶν ἑτεροδόξων κατά τούς θεολογικούς αὐτούς διαλόγους. Ἀνεξάρτητα ὅμως ἀπό τά ἀνωτέρω ἀποτελέσματα τῶν θεολογικῶν αὐτῶν διαλόγων θά πρέπει ὡς Ὀρθόδοξοι νά ἔχουμε πάντοτε ὑπόψη μας ὅτι οἱ ὑπάρχουσες διαφορές μεταξύ τῶν Ἐκκλησιῶν δέν μποροῦν νά λυθοῦν ἔξω καί μακριά ἀπό τό πλαίσιο καί τό κλίμα τοῦ διαλόγου. Ὁ διάλογος εἶναι τό μόνο πρόσφορο μέσο γιά τήν ἐπίλυση τῶν ὑπαρχουσῶν διαφορῶν μεταξύ τῶν Ἐκκλησιῶν. Ὅπως τονίζει χαρακτηριστικά ὁ ἅγ. Μάρκος ὁ Εὐγενικός, «Ὅτε διίστανται τινές ἀλλήλων καί οὐ χωροῦσι πρός λόγους, δοκεῖ μείζων εἶναι καί ἡ μεταξύ τούτων διαφορά· ὄτε δ’ εἰς λόγους συνέλθωσι καί ἑκάτερον μέρος νουνεχῶς ἀκροάσηται τά παρ’ ἑκατέρου λεγόμενα, εὑρίσκεται πολλάκις ὀλί66 67

Βλ. ὅπ. παρ., σ. 85 κ.ἑ., 103, 203. Βλ. ὅπ. παρ., σ. 218 κ.ἑ. - 96 -

18 - 2013-CC_V37.indd 96

1/4/15 12:46 μ.μ.

γη ἡ τούτων διαφορά» 68. Κανείς δέν θά μποροῦσε στό σημεῖο αὐτό νά εἶναι πιό εὔγλωττος, γιά νά τονίσει μέ τόσο σαφῆ καί κατηγορηματικό τρόπο, ὅπως ὁ ἅγ. Μάρκος ὁ Εὐγενικός, τόσο τή διαχρονική ἀναγκαιότητα τοῦ θεολογικοῦ διαλόγου ὡς μέσου γιά τήν ἐπίλυση τῶν διαφορῶν μεταξύ τῶν Ἐκκλησιῶν, ὅσο καί τή στάση πού πρέπει νά τηρεῖ ἡ κάθε πλευρά κατά τήν πορεία τοῦ διαλόγου, προκειμένου νά ὑπάρξει θετικό ἀποτέλεσμα. Βλ. Σ. Συροπούλου, Ἀπομνημονεύματα, V, 28, ἔκδ. V. Laurent, Les «memoires» du Grand Ecclésiarque de l’ Eglise de Constantinople Sylvestre Syropoulos sur le concile de Florence (1438-1439), Vol. IX (Concilium Florentium Documenta et Spriptores. Editum Consilio et Impensis Pontificii Instituti Orientalium Studiorum, Series B), Rome 1971, σ. 282. 68

- 97 -

18 - 2013-CC_V37.indd 97

1/4/15 12:46 μ.μ.

18 - 2013-CC_V37.indd 98

1/4/15 12:46 μ.μ.

Ἰωάννου Τσερεβελάκη, Θεολόγου, - Φιλολόγου Ἡ Ἐπίσκεψη τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχη Ἀθηναγόρα στήν Κρήτη (Ἰούλιος 1963)1 Προλογικό Οἱ δεσμοί τῆς Ἀποστολικῆς Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης μέ τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο χρονολογοῦνται καί πρίν ἀπό τό 732 μ.Χ., ἀπό τή χρονολογία, δηλαδή, κατά τήν ὁποία ἡ ἐν Κρήτῃ Ἐκκλησία ὑπήχθη καἰ τυπικά στἠ δικαιοδοσία τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου τῆς Κωνσταντινουπόλεως. Πρόκειται γιά πνευματικούς καί διοικητικούς δεσμούς, στενούς καί ἀκατάλυτους μέσα στό χρόνο, καθώς ἡ Μητέρα Ἐκκλησία, τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο, ἐρχόταν ἀρωγός τῆς θυγατρός Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης, ἐνισχύοντας μέ ἀπεσταλμένους του τήν πίστη καί τό ὀρθόδοξο φρόνημα τοῦ κρητικοῦ λαοῦ, κάθε φορά πού οἱ ἱστορικές συγκυρίες ἔθεταν σέ κίνδυνο τόν ἴδιο καί τήν Ἐκκλησία του. Καί ὁ κρητικός λαός, ἀπό τή μεριά του, πάντοτε, μέχρι καί σήμερα, παρέμενε σταθερά καί ἀταλάντευτα προσηλωμένος στό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο, ἀναγνωρίζοντας ὅτι ἡ σωτηρία του, ἡ ἴδια ἡ ὑπόσταση καί ἡ ταυτότητά του συνδέονταν καί συνδέονται ἀναπόσπαστα μέ τόν Οἰκουμενικό Θρόνο τῆς Κωνσταντινουπόλεως. Ὡστόσο, παρά τούς στενούς αὐτούς δεσμούς, οὐδέποτε Οἰκουμενικός Πατριάρχης εἶχε ἐπισκεφτεῖ τή μεγαλόνησο. Ἔτσι, ἡ ἐπίσκεψη στήν Κρήτη τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχη Ἀθηναγόρα, τόν Ἰούλιο τοῦ 1963, ἀπετέλεσε ἕνα μοναδικό ἱστορικό γεγονός γιά τό νησί καί τήν Ἐκκλησία ταῆς Κρήτης, δεδομένου ὅτι ὑπῆρξε καί ἕνας ἀπό τούς σταθμούς τῆς «ἀποστολικῆς», ὅπως τή χαρακτήρισε τότε ὁ Μητροπολίτης Κρήτης κυρός Εὐγένιος, πορείας τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχη πρός τίς ἀνά τήν οἰκουμένη ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες. Τό ὅραμα καί ἡ προσδοκία πολλῶν γενεῶν Κρητῶν νά δοῦν ἀπό κοντά ἕναν Οἰκουμενικό Πατριάρχη εἶχε γίνει πραγματικότητα. Πέραν αὐτοῦ, ὅμως, ἡ ἐπίσκεψη ἀποκτοῦσε γιά τόν κρητικό λαό ἀκόμη μεγαλύτερη σημασία καί ἀξία γιά δύο λόγους: ἀφενός ἐπειδή ἡ παρουσία τοῦ Οικουμενικοῦ Πατριάρχη συνδέθηκε μέ τή λύση τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ προβλήματος τῆς Κρήτης καί τήν ἐπάνοδο τῆς εἰρήνης στό ἐκκλησιαστικό σῶμα καί, ἀφετέρου, ἐπειδή τό ὄνομα τοῦ Οικουμενικοῦ Πατριάρχη Ἀθηναγόρα εἶχε γίνει ἤδη θρύλος, εἶχε ξεπεράσει τά ὅρια τῆς Ὀρθοδοξίας καί εἶχε ἀποκτήσει παγκόσμια ἐμβέλεια. Γιά τούς τρεῖς αὐτούς λόγους, ὅταν ὁ Πατριάρχης πάτησε τό πόδι του στήν Κρήτη, ἡ ὑποδοχή πού τοῦ ἐπιφυλάχθηκε τόσο στό Ἡράκλειο ὅσο Κείμενο ὁμιλίας σέ ἡμερίδα πού ὀργάνωσε ἡ Ἱερά Ἐπαρχιακή Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης στόν Ἱερό Καθεδρικό Ναό τοῦ Ἁγίου Τίτου Ἡρακλείου, τόν Μάιο τοῦ 2013. 1

- 99 -

18 - 2013-CC_V37.indd 99

1/4/15 12:46 μ.μ.

καί στούς ἄλλους νόμούς τῆς Κρήτης ἦταν ἀποθεωτική. Στό πρόσωπό του οἱ Κρητικοί εἶδαν τόν κάτοχο τοῦ Θρόνου ἐκείνου, ὁ ὁποῖος χωρίς νά ἐπιβάλλει κανένα κοσμικό ζυγό, ἀλλά μόνο μέ τήν ἀκτινοβολία τῆς ἀγάπης τοῦ Χριστοῦ καί μέ τή μαρτυρική του βιοτή, διακονοῦσε τό ἔργο ταῆς χριστιανικής σωτηρίας, ἀκτινοβολοῦσε τή γνησιότητα τῶν χριστιανικῶν παραδόσεων καί αναμετριόταν μέ τίς προκλήσεις τῶν καιρῶν γιά ἕνα κόσμο εἰρηνικό καί μιά Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία πού πραγμάτωνε τήν ἐντολή τοῦ Χριστοῦ «ἵνα πάντες ἕν ὦσιν». Ὁ Πατριάρχης Ἀθηναγόρας καί ἡ στροφή πρός τήν οἰκουμένη Ἀπό τότε πού, στίς 18 Ὀκτωβρίου τοῦ 1948, ἡ ἐνδημοῦσα στήν Κων/πολη Σύνοδος ἐξέλεξε τόν ἀρχιεπίσκοπο Ἀμερικής Ἀθηναγόρα ὡς Οἰκουμενικό Πατριάρχη καί ἀπό τή στιγμή τῆς ἐνθρόνισής του, τήν 27η Ἰανουαρίου τοῦ 1949, τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο καί ἡ Ὀρθοδοξία ἐν γένει πολλά ἐπένδυσαν σ’ ἐκεῖνον, βάσει ὄχι μόνο τῆς στήριξης πού εἶχε ἀπό τήν ἀμερικανική πολιτική, ἀλλά καί ταῆς προσωπικότητας καί ταῆς διεθνοῦς ἀκτινοβολίας του, ὅπως τά περιέγραψε στόν Προσαγορευτήριο πρός τόν Ἀθηναγόρα Λόγο του ὁ Μητροπολίτης Αἴνου Γερμανός: «Ἡ πολλαχῶς ἔκδηλος πρὸς τὸ Σεπτόν σου Πρόσωπον ἐκτίμησις τῆς Πολιτείας, -ὁ περὶ τὴν προσωπικότητά Σου δημιουργηθεὶς διεθνὴς θρύλος,-ἡ μέχρι τοῦδε ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ ἀποστολικὴ διακονία Σου καὶ ἡ πανθομολογουμένη περὶ τὰ ἐκκλήσιαστικὰ πράγματα πεῖρα Σου, -αἱ προσωπικαί Σου ἀρεταὶ καὶ ἱκανότητες, -ἡ σύνεσίς Σου ἡ ἀποφεύγουσα τὰς ἀκρότητας καὶ τὸ μέσον ὑποδεικνῦσα, -ἡ μετριοπάθειά Σου καὶ τὸ πνεῦμα τοῦ Χριστοῦ, τὸ έν τῇ ὁδῷ τῆς νομιμότητος καὶ τῆς δικαιοσύνης κρατοῦν Σε, -το ζωηρότερον ἐνδιαφέρον τὸ ὁποῖον ᾐσθάνεσο ἔκπαλαι καὶ αἰσθάνεσαι διὰ τὰ ἀφορῶντα εἰς τὴν ζωὴν καὶ τὴν δόξαν τῆς Ἐκκλησίας»2, ὅλα αὐτά δικαιολογοῦσαν τίς πολλές προσδοκίες τῆς Οικουμενικῆς Ὀρθοδοξίας ἀπό τόν νέο Πατριάρχη. Καί ὁ Πατριάρχης δέν τούς διέψευσε οὐδέ κατ’ ἐλάχιστον. Γιατί ἀναδείχθηκε μέγας σέ ὅλα καί κυρίως στό γεγονός τοῦ ἐγκαινισμοῦ ἑνός ἀνοίγματος πρός τήν οἰκουμένη ἔτσι, ὥστε ὁ προσδιορισμός «οίκουμενικό» μπροστά ἀπό τή λέξη «Πατριαρχεῖο»νά ἀποκτήσει ὅλη του τή σημασία καί τή βαρύτητα. Τό πνεῦμα τοῦ ἀνοίγματος τῆς Ὀρθοδοξίας πρός τούς ἑτεροδόξους ξεκίνησε ἀπό τότε ἀκόμη πού ὁ Ἀθηναγόρας ἦταν Μητροπολίτης Κερκύρας καί συνεχίστηκε καί κατά τήν περίοδο τῆς ἀρχιεπισκοπείας του στήν Ἀμερική. Ὅπως ἔχει γραφεῖ, «ἡ ἀπομόνωση γιά τόν Ἀθηναγόρα ἦταν κάτι τό ἀδιανόητο, τήν ἀπελάμβανε μόνον ὅταν εἰσήρχετο στό δικό του κελλί. Ἔξω ἦταν ὁ ἄνδρας τῆς δράσεως καί τῶν δημοσίων σχέσεων3». Ἀλλά τίς σχέσεις αὐτές ὁ Ἀθηναγόρας τίς ἔθετε πάντοτε στίς σωστές τους βάσεις, διότι μέ τόν τρόπο αὐτό προἈθαν. Ι. Δεληκωστόπουλου, Ἔξω ἀπό τά τείχη, Ἀθηναγόρας Α΄, ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης, Ἀθήνα 1988, σ.89. 3 Ἀθαν. Ι. Δεληκωστόπουλου, ὅ.π. σ. 57. 2

- 100 -

18 - 2013-CC_V37.indd 100

1/4/15 12:46 μ.μ.

σείλκυε τό ἐνδιαφέρον καί τον σεβασμό τῆς πολιτικής ἐξουσίας ἔτσι, ὥστε στή συνέχεια νά ὑπηρετεῖ τά ζητήματα τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας4. Πνεῦμα, λοιπόν, τῶν ἀνοικτῶν ὁριζόντων, φιλελεύθερο καί ἀνήσυχο, διαπρύσιος κήρυκας ταῶν ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων καί τῆς ἐλευθερίας, φορέας ταῆς χωρίς ὅρια χριστιανικῆς ἀγάπης πρός κάθε ἄνθρωπο, ἄσχετα πρός τή φυλή ἤ τή θρησκεία του, στρατευμένος στό χρέος τῆς χριστιανικής ἀδελφοσύνης καί τῆς παγκόσμιας ἀλληλεγγύης, ἡγέτης μέ φιλειρηνικό πνεῦμα πού ἀπέβλεπε στήν ἑνότητα τῶν Ἐκκλησιῶν, ἀλλά καί προσηλωμένος ταυτόχρονα στήν Ὀρθοδοξία, ἀσκητικός καί παραδοσιακός, ἐν ταυτῷ ὅμως καί ἄνθρωπος πού εἶχε συλλάβει τό πνεῦμα τῶν καιρῶν του, ὁ Ἀθηναγόρας ἦλθε στό Φανάρι κομίζοντας ἕναν ἀέρα ἀνανέωσης, πού δέν ἄργησε νά φυσήξει καί νά φέρει τό Οίκουμενικό Πατριαρχεῖο στό παγκόσμιο προσκήνιο. Φορέας τέτοιων ἀντιλήψεων ὁ νέος Πατριάρχης, προσπάθησε και πέτυχε μιά σχέση ἰσορροπίας καί μέ τήν τουρκική ἐξουσία, δείχνοντας τήν ἀπαιτούμενη νομιμοφροσύνη καί εὐπείθεια πρός τίς τουρκικές πολιτικές ἀρχές καί τούς νόμους, ἐπειδή τόν ἐνδιέφερε ἡ θρησκευτική πίστη τοῦ ποιμνίου του καί ἡ εἰρηνική συμβίωσή του μέ τούς Τούρκους5, ἀλλά και ἐπειδή χρειαζόταν τήν ἑλληνοτουρκική φιλία «ὡς βάση γιά τήν ἐκκλησιαστική του πολιτική ἐκτός αῶν τειχῶν τῆς Βασιλίδος τῶν Πόλεων»6. Ὅμως τά πράγματα ἄλλαξαν δραματικά μέ τά τραγικά γεγονότα τῆς 6ης Σεπτεμβρίου τοῦ 1955 στήν Κωνσταντινούπολη, ὅταν ὁ τουρκικός ὄχλος, ὑπό τήν ἀνοχή καί τή σιωπηρή καθοδήγηση τῆς κυβέρνησης Μεντερές, σκότωσε καί τραυμάτισε Ἕλληνες, βίασε Ἑλληνίδες, πυρπόλησε, κατέστρεψε καί λεηλάτησε καταστήματα καί σπίτια Ἑλλήνων, σύλησε τάφους καί προξένησε μεγάλες ζημιές σέ ἱδρύματα καί σχολεῖα τῆς ὁμογένειας. Οἱ διωγμοί αὐτοί, γράφει ὁ καθηγητής Ἀθαν. Δεληκωστόπουλος, «ὑῆήρξαν πηγή τῆς μεγαλυτέρας ἀπογοητεύσεως τήν ὁποία ᾐσθάνθη στή ζωή του ὁ Ἀθηναγόρας. Εἰρηνοποιός ὁ ἴδιος ἐργαζόταν γιά τήν Ἑλληνοτουρκική φιλία. Πίστευε μέχρι τῆς στιγμῆς ἐκείνης σ’ αὐτή. Τήν ἐχρειάζετο σάν ὑπόβαθρο γιά τήν παγκόσμια, τήν οἰκουμενική δραστηριότητα τῆς Ὀρθοδοξίας. ᾘσθάνθη προδομένος. Μέσα ὅμως ὰπό τήν προδοσία ὐυτή ἐβγῆκε ἕνα μεγάλο καλό, ἠναγκάσθη ὁ Ἀθηναγόρας τῶν μεγάλων ὁραματισμῶν νά στραφεῖ πρός τή Δύση, μέ γοργότερο ρυθμό, ἐπέσπευσε τήν «ἐκτός τῶν τειχῶν ἔξοδό του». Ἔτσι «ἀπό τό πικρό βγῆκε τό γλυκύ»7. Ἀπό τό ὁριακό αὐτό σημεῖο ἀρχίζει ἡ προετοιμασία γιά τό μεγάλο ὁδοιπορικό τοῦ Ἀθηναγόρα, πού ξεκίνησε τό 1959 μέ ἐπισκέψεις καταρχάς στά τρία πρεσβυγενῆ ὀρθόδοξα Πατριαρχεῖα τῆς Ἀλεξανδρείας, τῆς Αντιοχείας Ἀθαν. Ι. Δεληκωστόπουλου, ὅ.π. σ. 63. Ἀθαν. Ι. Δεληκωστόπουλου, ὅ.π. σ. 98. 6 Ἀθαν. Ι. Δεληκωστόπουλου, ὅ.π. σ. 148. 7 Ὅ.π. σ. 104. 4 5

- 101 -

18 - 2013-CC_V37.indd 101

1/4/15 12:46 μ.μ.

καί τῶν Ἱεροσολύμων καθώς καί στή Μονή τοῦ Σινᾶ καί τή Βηρυτό. Σκοπός τοῦ Οἰκ. Πατριάρχη ἦταν τό ἄνοιγμα πρός τή Δύση, ἀφοῦ ὅμως προηγουμένως θά εἶχεν ἐπιτευχθεῖ ἡ πανορθόδοξη ἑνότητα, ἡ ὁποία προετοιμάστηκε και προωθήθηκε μέ τίς προαναφερθεῖσες ἐπισκέψεις του, κυρίως ὅμως μέ τίς Πανορθόδοξες Διασκέψεις: τρεῖς στή Ρόδο τά έτη 1961, 1963 καί 1964, καί μία στό Σαμπεζύ τῆς Γενεύης τό 1968. Πέραν ὅμως τῆς ἐπίτευξης τῆς πανορθόδοξης ἑνότητας, ἡ μεγαλύτερη προσφορά τοῦ Ἀθηναγόρα (παρά τίς ἀντιδράσεις πού ἠγέρθησαν ἀπό συντηρητικούς ἐκκλησιαστικούς κύκλους) εἶναι τό κλίμα ἑνότητας πού δημιούργησε ἡ προσέγγιση Ὀρθοδοξίας καί Ρωμαιοκαθολικισμού, στήν οποία πρωτοστάτησε ὁ ἴδιος μαζί μέ τόν Πάπα Παῦλο τόν Στ΄, τόσο μέ τή συνάντησή τους στά Ἱεροσόλυμα, ὅσο καί μέ τίς ἱστορικές ἐπισκέψεις τοῦ Πάπα στήν Κωνσταντινούπολη καί τοῦ Πατριάρχη στό Βατικανό καθώς καί μέ τίς ἀποστολές ἑκατέρωθεν ἀντιπροσωπειῶν, σέ μιά ἐκ τῶν ὁποίων συμμετεῖχε καί ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης κυρός Εὐγένιος, τό 1967. Ἀνάμεσα στά σπουδαῖα ἀποτελέσματα αὐτῆς τῆς προσέγγισης τῶν δύο Ἐκκλησιῶν εἶναι καί ἡ ἐκ μέρους τοῦ Πάπα ἀπόδοση στήν Ἑλλάδα τιμίων λειψάνων, ὅπως αὐτό τῆς Τιμίας Κάρας τοῦ ἁγίου Ἀποστόλου Τίτου, πρώτου ἐπισκόπου Κρήτης, ἡ ἐπανακομιδή τῆς ὁποίας στήν Κρήτη ἔγινε πρίν ἀπό 47 χρόνια, τήν 15η Μαΐου 1966. Ἔτσι ἐγκαινιάστηκε μια νέα περίοδος στίς σχέσεις τῶν δύο Ἐκκλησιῶν καί ἡ Ὀρθοδοξία, ἐκπροσωπούμενη ἀπό τόν Οἰκουμενικό Πατριάρχη Ἀθηναγόρα, ἀνοίχτηκε στόν κόσμο, ἀκολουθώντας τό πνεῦμα τῶν ριζικῶν καί κοσμογονικῶν ἀλλαγῶν στό χῶρο τῆς παγκόσμιας πολιτικῆς, τῆς κοινωνίας καί τοῦ πολιτισμοῦ, πού χαρακτήρισαν τή δεκαετία τοῦ 60. Μέσα σ’ αύτό τό πλαίσιο τοῦ ἀνοίγματος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου πρός τόν Ὀρθόδοξο κόσμο ἀλλά καί πρός τίς ἄλλες χριστιανικές Ἐκκλησίες, πρέπει νά τοποθετηθεῖ καί ἡ ἐπίσκεψη τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχη Ἀθηναγόρα στήν Κρήτη, τόν Ἰούλιο τοῦ 1963, σέ συνδυασμό, βέβαια, καί μέ τό ἐκκλησιαστικό πρόβλημα τῆς Κρήτης, γιά τό ὁποῖο καί θά μιλήσουμε ἀμέσως. Τό ἐκκλησιαστικό πρόβλημα τῆς Κρήτης Κρίνουμε, λοιπόν, σκόπιμο, προτοῦ ἀναφερθοῦμε στά τῆς ἐπισκέψεως τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχη κυροῦ Ἀθηναγόρα στήν Κρήτη, καί γιά τήν πληρέστερη κατανόηση αύτοῦ τοῦ ἱστορικοῦ γιά τή μεγαλόνησο γεγονότος, νά προβοῦμε σέ μιά, κατά τό δυνατόν σύντομη, ἔκθεση τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ προβλήματος τῆς Κρήτης κατά τήν περίοδο αὐτή. Μέ τόν Νόμο 4149/1961 «Περί Καταστατικοῦ Χάρτου τῆς ἐν Κρήτῃ Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας» πού ψήφισε ἡ Ἑλληνική Βουλή, διασφαλίστηκε ἡ σχέση τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης μέ τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο, ἀποκλείστηκαν οἱ φωνές περί αὐτονομίας ἤ ἕνωσης μέ τήν Εκκλησία τῆς Ἑλλάδας8, καθορίστηΜητροπολίτου Πέτρας και Χερρονήσου Νεκταρίου, Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Εὐγένιος καί ἡ Ἐκκλησία αῆς Κρήτης, Νεάπολις 2002, σ. 209-210. 8

- 102 -

18 - 2013-CC_V37.indd 102

1/4/15 12:46 μ.μ.

καν ἐπακριβῶς ὅλα τά ζητήματα τά ἀφορῶντα στή διοίκηση τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης καθώς καί στή σχέση τῶν Μητροπολιτῶν μέ τόν Ἀρχιεπίσκοπο καί ὁρίστηκε μέ τό ἄρθρο 36 ὅτι «Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης ἐν τῇ Θείᾳ Λειτουργίᾳ μνημονεύει τοῦ ἑκάστοτε Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου, οἱ δὲ Μητροπολῖται τοῦ ἑκάστοτε Ἀρχιεπισκόπου.». Ὡστόσο, τά πράγματα δέν ἐξελίχθηκαν ὀμαλά. Διότι οἱ ἐπίσκοποι τῆς Κρήτης ἐπανέφεραν στό προσκήνιο παλαιότερο, ἀπό τή δεκαετία τοῦ 1930, αἴτημά τους νά ἀνυψωθοῦν οἱ ἐπισκοπές τοῦ νησιοῦ σέ Μητροπόλεις καί οἱ ἴδιοι σέ Μητροπολίτες. Τό 1950 μάλιστα οἱ ἐπίσκοποι τῆς Δυτικῆς Κρήτης ἔφτασαν στό σημεῖο νά ζητούν όπό το Πατριαρχεῖο τήν κατάργηση του τίτλου τοῦ Μητροπολίτη Κρήτης και «τῶν κανονικῶν αὐτοῦ δικαίων»καί τήν ἐξίσωσή του μέ τούς ἄλλους ἐπισκόπους τῆς Κρήτης, «πρὸς ἱκανοποίησιν ἀτομικῶν αὐτῶν φιλοδοξιῶν», ὅπως ἔγραφε ὁ Μητροπολίτης Εὐγένιος σέ ἔγγραφό του πρός τό Σοφ. Βενιζέλο, μέ ἡμερομηνία 7 Ὀκτωβρίου 19509. Τά τοπικιστικά κίνητρα εἶχαν πρωτεύοντα ρόλο στήν ἔγερση τέτοιου εἴδους αἰτημάτων, ὅπως φαίνεται καί ἀπό τό γεγονός ὅτι ἡ παρασυναγωγική δράση τῶν ὡς ἄνω ἐπισκόπων καταργοῦσε, κατά τόν Μητροπολιτη Εὐγένιο, «τό «μοναδικὸν προνόμιον τῆς πόλεως τοῦ Ἡρακλείου ὡς Ἐκκλησιαστικῆς πρωτευούσης τῆς Νήσου»10. Τό 1962 ἐγείρεται ἐκ νέου ἀπό τούς ἐπισκόπους τῆς Κρήτης τό ζήτημα τῆς ἀνύψωσής τους σέ Μητροπολίτες. Διότι οἱ ἐπίσκοποι τῆς Κρήτης, μέ τή δικαιολογία ὅτι τό Ὑπουργεῖο Παιδείας και Θρησκευμάτων τούς ἀντιμετώπιζε, κάθε φορά πού τό ἐπισκέπτονταν, ὄχι ὡς Μητροπολίτες ἀλλά ὡς βοηθούς ἐπισκόπους, ἄρχισαν νά πιέζουν πρός τήν κατεύθυνση τῆς ἀνακηρύξεώς των ὡς Μητροπολιτῶν, γιά νά ἐξισωθοῦν, ὁπως ἔλεγαν, μέ τούς Μητροπολίτες τῆς ἄλλης Ἑλλάδας11. Μέ τήν προοπτική αὐτή ἦταν σύμφωνη ἡ Σύνοδος τῆς ἐν Κρήτῃ Ἐκκλησίας καθώς καί ὁ Μητροπολίτης Εὐγένιος, ὑπό τόν ὅρο ὅτι ταυτόχρονα μέ τήν ἀνύψωση τῶν Ἐπισκοπῶν σέ Μητροπόλεις καί τῶν ἐπισκόπων σέ Μητροπολίτες καί ἡ Μητρόπολη Κρήτης θά ἀνυψωνόταν σέ Ἀρχιεπισκοπή καί βεβαίως ὁ Μητροπολίτης Κρήτης σέ Ἀρχιεπίσκοπο Κρήτης. Μητροπολίτου Πέτρας και Χερρονήσου Νεκταρίου, ὅ. π. σ. 117 Αυτόθι. 11 «Ἠρώτησα Ἐπίσκοπον τῆς μεγαλονήσου περὶ τοῦ λόγου, δι’ ὅν ἐπεδίωξαν τὴν μετονομασίαν των εἰς μητροπολίτας· καὶ ἔλαβον τὴν ἀπάντησιν, ὅτι αἱ κρατικαὶ Ἀρχαί, θεωροῦσαι τὸν ἐπίσκοπον κατώτερον τοῦ «μητροπολίτου», δὲν ἐπροθυμοποιοῦντο εἰς ἐπίλυσιν τῶν ζητημάτων των, ἀλλ’ ἐζήτουν χειρισμὸν τούτων ὑπὸ «μητροπολίτου»· τοῦτο δὲ, διότι, ἀπὸ τῶν ἐν τῇ λοιπῇ Ἑλλάδι κρατούντων, ἔνθα ἐπίσκοποι καλοῦνται οἱ τιτουλάριοι βοηθοὶ τοῦ Ἀθηνῶν, τοῦ Θεσσαλονίκης καὶ εἴ τινος ἄλλου ἑκάστοτε, ἐνόμιζον αἱ κρατικαὶ Ἀρχαὶ, ὅτι οἱ Ἐπίσκοποι Κρήτης ἦσαν ἥσσονες τῶν «μητροπολιτῶν» καὶ δὴ καὶ τοῦ «μητροπολίτου»των, μὴ δικαιούμενοι ἰσοτιμίας, προσοχῆς καὶ χειρισμοῦ θεμάτων ἕκαστος τῆς Ἐπισκοπῆς του.» (Άρθρο του καθηγητή Λεωνίδα Ιω. Φιλιππίδη με τίτλο «Διατὶ «Ἐπίσκοποι»;», στο«ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΤΙΤΟΣ», Τεῦχος 10, Ἔτος ΙΒ΄, Ὀκτώβριος 1963, σ.175). 9

- 103 -

18 - 2013-CC_V37.indd 103

1/4/15 12:46 μ.μ.

Μέσα σ’ αὐτό τό κλίμα οἱ ἐπίσκοποι τῆς Κρήτης δέν ἔπαψαν οὐδέ στιγμή νά ἐνεργοῦν καί νά πιέζουν τούς διάφορους παράγοντες, μέ σκοπό νά ἐπιτύχουν τή δική τους ἀνύψωση, χωρίς οὐσιαστικά νά ἐνδιαφέρονται γιά τήν τύχη τῆς Μητροπόλεως Κρήτης καί τοῦ Μητροπολίτη Εὐγενίου, ἐπειδή φαίνεται ὅτι δέν ἄντεχαν τή λάμψη τῆς προσωπικότητάς του καί ἐπιζητοῦσαν νά ἀπαλλαγοῦν ἀπό τη μνημόνευσή του, θέλοντας μέ τόν τρόπο αὐτό νά ἐπιτύχουν μιά νίκη ἐναντίον του12. Ἔτσι, ὅταν τόν Σεπτέμβριο τοῦ 1962 ὁ Μητροπολίτης Εὐγένιος, συνοδευόμενος ἀπό τούς ἐπισκόπους Πέτρας Δημήτριο καί Λάμπης καί Σφακίων Ἰσίδωρο, ἐπισκέφθηκε τό Φανάρι, μέ σκοπό νά στηρίξει καί νά προβάλει μπροστά στόν Πατριάρχη καί στή Σύνοδο τό αἴτημα τῆς παράλληλης ἀνυψώσεως τῶν ἐπισκοπῶν σέ Μητροπόλεις καί τῆς Μητρόπολης σέ Ἀρχιεπισκοπή, τά πράγματα δέν ἐξελίχθηκαν κατά τά ἀναμενόμενα, ἀφοῦ ἡ Σύνοδος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου ἀποφάσισε νά ἀνυψώσει μέν τίς Ἐπισκοπές σέ Μητροπόλεις καί τούς ἐπισκόπους σέ Μητροπολίτες, ὄχι ὅμως καί τή Μητρόπολη σέ Ἀρχιεπισκοπή καί τόν Μητροπολίτη Κρήτης σέ Ἀρχιεπίσκοπο. Ἔτσι μέ τήν ὑπ’ ἀριθμ. 812/25-9-1962 ἀπόφασή της ἡ Ἱερά Σύνοδος τοῦ Πατριαρχείου ἀνύψωσε τίς ἐπισκοπές τῆς Κρήτης «εἰς τὴν ἀξίαν Μητροπόλεων τιμῆς ἕνεκεν»,καί απένειμε «τοῖς προεστῶσι τούτων τὴν τιμὴν καὶ τὸ κλέος τοῦ Μητροπολίτου τιμῆς ἕνεκεν (…)μνημονεύουσι τοῦ λοιποῦ τοῦ κανονικοῦ ὀνόματος τοῦ ἑκάστοτε Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου ἐν ταῖς ἱεραῖς ἀκολουθίαις καὶ τελεταῖς, ἀκεραίων μέντοι γε καὶ ἐφεξῆς διασωζομένων τῷ Ἱερωτάτῳ Μητροπολίτῃ Κρήτης τῶν τε τῶν Ἱ. Κανόνων καὶ ἀπὸ τοῦ Εἰδικοῦ Καταστατικοῦ Χάρτου τῆς ἐν Κρήτῃ Ἁγιωτάτης Ἐκκλησίας ἀπορρεόντων τακτικῶν ἐπὶ τῶν ὡς ἄνω Ἐκκλησιαστικῶν περιοχῶν δικαιωμάτων καὶ προνομίων αὐτοῦ.13». Φαίνεται ὅτι οἱ φιλίες πού εἶχαν μερικοί ἀπό τούς ἐπισκόπους τῆς Κρήτης μέ Μητροπολίτες τῆς Πατριαρχικῆς Συνόδου καθώς καί οἱ πιέσεις καί παρεμβάσεις πού δέχτηκε ἐκεῖνο τόν καιρό τό Πατριαρχεῖο ὑπερίσχυσαν στη λήψη τῆς συγκεκριμένης ἀπόφασης14. Ἡ δικαιολογία τῆς ἀνύψωσης τῶν ἐπισκόπων σέ Μητροπολίτες «τιμῆς ἕνεκεν», ὅπως καταγράφεται στην ὡς ἄνω ἀπόφαση, μπορεῖ νά χαρακτηριστεῖ ως ἀόριστη καί γενικόλογη, καθώς ἡ Σύνοδος θεώρησε ὅτι ἡ ἀπόφασή της αὐτή θά συνέβαλλε πρός «τὸ εὐρυθμότερον καὶ ἀνάλογον πρὸς τὰς νέας ἀνάγκας, γενικάς τε καὶ μερικάς, τῶν ἐν Κρήτῃ ἐκκλησιαστικῶν πραγμάτων, ἵνα ἡ ἐν Κρήτῃ Ἁγιωτάτη Ἐκκλησία, τουντεῦθεν ἀπροσκόπτως χωρήσῃ ἐπὶ τὸ νέον στάδιον, ὅπερ ἀνέῳκται αὐτῇ διὰ τοῦ Νέου Καταστατικοῦ αὐτῆς Χάρτου…15». Θά πρέπει, ὡστόσο, νά σημειωθεῖ ὅτι Μητροπολίτου Πέτρας και Χερρονήσου Νεκταρίου, ό. π. σ. 233. Γεωργίου Κ. Ἀποστολάκη, Βασικαί Διατάξεις Ἐκκλησιαστικοῦ-Κανονικοῦ Δικαίου & Νομολογία, Ἡράκλειον Κρήτης 2006, σ. 647. 14 Μητροπολίτου Πέτρας και Χερρονήσου Νεκταρίου, ό. π. σ. 213. 15 Γεωργίου Κ. Ἀποστολάκη, αὐτόθι. Ἀλλά καί οἱ ἀπαντήσεις τοῦ Πατριάρχη Ἀθηνα12 13

- 104 -

18 - 2013-CC_V37.indd 104

1/4/15 12:46 μ.μ.

ἡ συγκατάνευση τοῦ Πατριάρχη Ἀθηναγόρα στήν ἀνύψωση τῶν ἐπισκοπῶν τῆς Κρήτης σε Μητροπόλεις συνδέεται καί μέ τή θέλησή του νά δυναμώσει τό ρόλο και τήν παρουσία τοῦ Πατριαρχείου στόν ἑλλαδικό χῶρο. Τό γεγονός αὐτό εἶχε ὡς ἀποτέλεσμα οἱ μέν «τιμῆς ἕνεκεν» ἀνυψωθέντες σέ Μητροπολίτες ἐπίσκοποι τῆς Κρήτης νά θριαμβολογοῦν16 ὄχι μόνο γιά τό καθαυτό γεγονός τῆς ἀνύψωσής τους ἀλλά καί γιά τή νίκη τους ἐπί τοῦ Εὐγενίου17, τό δέ ἐκκλησιαστικό καθεστώς τῆς Κρήτης νά δεχτεῖ καίριο πλῆγμα18, γόρα στόν ἀπεσταλμένο τῆς ἐφημερίδας ΠΑΤΡΙΣ Μάνο Χάρη σχετικά μέ τό λόγο τῆς ἀνυψώσεως τῶν ἐπισκοπῶν σέ Μητροπόλεις, χωρίς τήν παράλληλη ἀνύψωση αῆς Μητροπόλεως Κρήτης σέ Ἀρχιεπισκοπή, δέν φαίνονται ἱκανοποιητικές, ἀφοῦ στή συνέντευξή του ὁ Πατριάρχης εἶπε ἐπί τοῦ θέματος αὐτοῦ: «Ὡς πρὸς τὸ διατὶ δὲν ἐπραγματοποιήθη τὸ σχετικὸν μὲ τοὺς Κρῆτας αἴτημα, τοῦτο συνέβη διότι ὑπῆρξαν καὶ ὑπάρχουν φυσικοὶ λόγοι πολλαπλῆς ἐκκλησιαστικῆς σκοπιμότητος, μέσα εἰς τοὺς ὁποίους ὑπάρχουν καὶ κανονικοί. Ἡ Ἐκκλησία πολλάκις ἑλίσσεται κατὰ παράδοξον τρόπον, ὅταν αὐτὸ ἐπιτάσσῃ τὸ γενικότερον συμφέρον τοῦ ποιμνίου της.».(ΠΑΤΡΙΣ, 5 Ἰαν. 1963). 16 «Οἱ ἐπίσκοποι ἔφυγον ἐκ τοῦ Φαναρίου μὲ τὸ παραλήρημα τοῦ θριάμβου, κατῆλθον εἰς Κρήτην καὶ ἔσπευσαν εἰς τὰ κωδωνοστάσια τῶν ναῶν νὰ διαλαλήσουν τὸν θρίαμβον. Ο «Χρόνος»τοῦ Φαναρίου ἔγραψεν τότε «περὶ τοῦ τῶν Μητροπολιτῶν τροπαίου», ἄρα ἐκεῖνοι διεξεδίκησαν τὴν τιμὴν τοῦ «τιμῆς ἕνεκεν»ὡς ἰδικόν των ἔργον. Συνάγεται ἐκ τῶν ἀνωτέρω ὅτι ἐκεῖνοι εἰσηγήθησαν τὸν χωρισμὸν τῆς προτάσεως εἰς δύο, τὴν ἀπόρριψιν ὅσον ἀφορᾶ τὴν ἐξύψωσιν τῆς Μητροπόλεως, καὶ τὴν ἔγκρισιν τοῦ «τιμῆς ἕνεκεν»διὰ τοὺς ἐπισκόπους. (…)Τὸ φοβερώτερον εἶναι ὅτι (οι επίσκοποι) τὸν φέρουν (τον τίτλο) καὶ τὸν μεταφέρουν κομπαστικῶς καὶ παρανόμως καὶ ἐνώπιον τῶν ἀρχῶν καὶ ἐνώπιον τοῦ ὑπερηφάνου λαοῦ τῆς Κρήτης καὶ τὸ φοβερώτερον ὅτι ἔχουν τεθῆ ἀντίθετοι μὲ τὴν ἐξύψωσιν τῆς Μητροπόλεως εἰς Ἀρχιεπισκοπήν, ἐπιδιώκοντες τοιουτοτρόπως νὰ ἰσοπεδώσουν τὰς βαθμίδας τῆς ἱεραχίας καὶ νὰ διαλύσουν τὴν Ἐκκλησίαν τοῦ Ἀποστόλου Τίτου. Ἤδη, ὡς ἐπληροφορήθημεν, ἐν Ἀθήναις περιφέρονται ἀπὸ Ὑπουργείου εἰς Ὑπουργεῖον καὶ ἐπιδιώκουν δύο τινά. Τὴν Νομοθετικὴν διασφάλισιν τοῦ τιμῆς ἕνεκεν, τὸ ὁποῖον εἶναι νομικῶς αἰωρούμενον, καὶ τὴν ἀποτροπὴν τῆς Μητροπόλεως εἰς Ἀρχιεπισκοπήν.» (Απόσπασμα από άρθρο του Εμμ. Γαλανάκη, με τίτλο Η Εκκλησία της Κρήτης στην εφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ Ἡρακλείου, τῆς 28ης Φεβρ. 1963). 17 «Οἱ τιμηθέντες…δὲν θέλουν τὴν ἀνύψωσιν τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς ἀπὸ φθόνον κατὰ τοῦ Ἡρακλείου ἤ ἀπὸ μίσος κατὰ τοῦ Μητροπολίτου Κρήτης.», ἔγραφε ὁ Ἐμμ. Γαλανάκης στήν εφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ τῆς 1ης Μαΐου 1963. 18 Σχετικά μέ τό θέμα αὐτό δημοσιεύτηκε, ἀπό τίς 14 ἕως 20 Ἰανουαρίου 1963, στήν ἐφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ τοῦ Ἡρακλείου σειρά ἕξι ἄρθρων τοῦ δικηγόρου Μάνθου Π. Πλεύρη μέ τίτλο «Πάγια καί ἀσάλευτος ἡ καθεστωτική μορφή τῆςἘκκλησίας Κρήτης», στά ὁποῖα μέ νομοκανονικά ἐπιχειρήματα ὁ συγγραφέας ἀποδεικνύει ὅτι ἡ ἀλλαγή τῆς καθεστωτικῆς μορφῆς τῆς Εκκλησίας τῆς Κρήτης ἀποτελεῖ νόθευση καί ἀλλοίωσή της. Στό ἄρθρο της 19ης Ἰανουαρίου ὁ συγγραφέας τονίζει: «Ἐφ’ ὅσον τοῦ λοιποῦ θὰ μνημονεύωσιν οἱ ἀνυψωθέντες τοῦ ὀνόματος τοῦ ἑκάστοτε Οίκουμενικοῦ Πατριάρχου, διασπᾶται ἡ ἑνότης καὶ συνοχὴ τῆς Συνόδου, μὲ ἀναλόγους ἐπιπτώσεις ἐπὶ τοῦ δεσμοῦ ἀμέσου ἐξαρτήσεως τῶν Συνοδικῶν ἀπὸ τοῦ προσώπου τοῦ Προέδρου». Και υπογραμμίζει: Φρονοῦμεν ἀδιστάκτως ὅτι ἡ βιωσιμότητα τῆς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου Κρήτης εἶναι ζήτημα συνοχῆς καὶ πειθαρχί- 105 -

18 - 2013-CC_V37.indd 105

1/4/15 12:46 μ.μ.

ἀφοῦ ἀνατρεπόταν ἡ ἐκκλησιαστική τάξη καί ὁ Μητροπολίτης Κρήτης ἔχανε ἐφεξῆς τό μνημόσυνό του, μιά πού οἱ «τιμῆς ἕνεκεν»Μητροπολίτες τῆς Κρήτης ὄφειλαν πλέον νά μνημονεύουν τόν Οἰκ. Πατριάρχη καί ὄχι τόν Πρῶτο τῆς ἐν Κρήτῃ Ἐκκλησίας. Ἡ ὅλη αὐτή ἐξέλιξη, ὅπως ἦταν ἑπόμενο, λύπησε βαθιά τόν Μητροπολίτη Εὐγένιο, ὁ οποῖος ὅμως, παρ’ ὅλα αυτά, οὐδέποτε καταφέρθηκε κατά τοῦ Πατριαρχείου οὔτε μίλησε περιφρονητικά ἐναντίον του19, πρᾶγμα πού καταδεικνύει ἡ βραχυλογική ἀνακοίνωση τῆς ἀνυψώσεως τῶν ἐπισκόπων σέ Μητροπολίτες στόν «Απόστολο Τίτο», ἐπίσημο περιοδικό τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Κρήτης20, ἀλλά καί ἡ ὑπομονή του καί ἡ ὑπακοή πού ἔδειξε ἀπέναντι στό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο, κυρίως ὅμως ὁ τρόπος ὑποδοχῆς του Οικουμενικοῦ Πατριάρχη Ἀθηναγόρα, ὅπως θά δοῦμε στή συνέχεια. Ἡ σπουδαιότερη ὅμως συνέπεια τοῦ γεγονότος αὐτοῦ ἦταν ὁ διχασμός πού ἀκολούθησε τόσο στό ἐσωτερικό τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης ὅσο καί προπάντων στούς κόλπους τοῦ κρητικοῦ λαοῦ. Ὁ ὑφέρπων τοπικισμός, κυρίως μεταξύ Χανίων και Ἡρακλείου(γνωστός δυστυχῶς μέχρι καί σήμερα), ἦλθε ἀναφανδόν πλέον στήν ἐπιφάνεια καί ἐπηρέασε τίς σχέσεις τοῦ Μητροπολίτη Κρήτης μέ τούς λοιπούς Ἱεράρχες τοῦ νησιοῦ. Εἶναι χαρακτηριστικό τό γεγονός ὅτι τό ἐπίσημο μηνιαῖο τεῦχος τοῦ περιοδικοῦ τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Κυδωνίας καί Αποκορώνου «Χριστιανικόν Φῶς»ἀναδημοσίευσε ἀπό τό ἀντιεκκλησιαστικό ἔντυπο «Χρόνος», ἐκδιδόμενο στήν Κων/πολη, ας τῶν μελῶν της, ἀναγνωριζόντων κατὰ τὰς κανονικὰς διατάξεις, ὡς προκαθήμενον τὸν πραγματικὸν Μητροπολίτην περὶ τὸν ὁποῖον ὡς Πρόεδρον, συγκροτοῦσι τὴν Σύνοδον. Ἡ δὲ τῶν Συνοδικῶν Ἀρχιερέων τῆς Νήσου ἀναφορὰ ἐν ταῖς ἱεραῖς ἀκολουθίαις τοῦ ὀνόματος τοῦ Πατριάρχου καὶ ὄχι τοῦ Μητροπολίτου, ὡς Προέδρου τῆς Συνόδου, ἀποτελεῖ κατὰ τὴν ταπεινήν μας γνώμην, τεκμήριον περίπου ἀμάχητον, περὶ προπαρασκευαζομένης ἀνατινάξεως τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ καθεστῶτος τῆς Κρήτης εἰς τὸν ἀέρα. Πάντως καὶ ἐὰν δὲν εὑρισκόμεθα σήμερον πρὸ τετελεσμένου γεγονότος καὶ δὴ ἀνεπανορθώτου, ἀναμφιβόλως ὅμως διανύομεν ἕν στάδιον ὑπούλου καὶ ἀξιοθρηνήτου ἀποπείρας πρὸς διάλυσιν τοῦ καθεστῶτος τούτου.». Ἀναφερόμενος, ἐξάλλου, στήν παύση τοῦ μνημοσύνου τοῦ Μητροπολίτη Κρήτης ἀπό τούς «τιμῆς ἕνεκεν»Μητροπολίτες, ὁ ἀρθρογραφος σημειώνει στό ἄρθρο τῆς 20ῆς Ἰανουαρίου: «Ἡ οὕτω πως λοιπὸν διαμορφωθεῖσα σήμερον κατάστασις εἰς τὴν ἐσωτερικὴν διοίκησιν τῆς Έκκλησίας διὰ μόνης τῆς ὑψώσεως τῶν ἐπισκόπων εἰς Μητροπολίτας ἐν συνδυασμῷ μάλιστα μὲ τὴν ἀπροσδόκητον κατάργησιν τοῦ μνημοσύνου τοῦ Προέδρου τῆς Συνόδου, δὲν ἐγγυᾶται καθ’ ὁλοκληρίαν τὴν παγίωσιν τοῦ ἡμιαυτονόμου καθεστῶτος, ὡς πλανώμενοι, φρονοῦν οἱ Πατριαρχικοὶ κύκλοι. Τὸ μόνον βέβαιον καὶ ἀληθὲς εἶναι ὅτι μετὰ τὴν ἀλλόκοτον αὐτὴν τροπὴν τῶν πραγμάτρων, τὸ ἔδαφος ἐπὶ τοῦ ὁποίου θεμελιοῦται τὸ ἐκκλησιαστικὸν καθεστὼς Κρήτης ἤρχισε σειόμενον καὶ αἱ μέχρι σήμερον ένδείξεις δὲν εἶναι ἐνθαρρυντικαὶ ὅσον ἀφορᾶ τὴν ἑδραίωσιν καὶ παγίωσιν τῆς ἐκκλησιαστικῆς διοικητικῆς ζωῆς τῆς Μεγαλονήσου.». Σημειωτέον ὅτι τά ἄρθρα αὐτά δημοσιεύτηκαν ὡς ἑνιαῖο κείμενο στο περιοδικό ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΤΙΤΟΣ, τεῦχος 2, ἔτος ΙΒ΄, Φεβρουάριος 1963, σ. 21—31. 19 Μητροπολίτου Πέτρας και Χερρονήσου Νεκταρίου, ό.π. σ. 234. 20 Τεῦχος 10, Ἔτος ΙΑ΄, Ὀκτώβριος 1962, σ. 184. - 106 -

18 - 2013-CC_V37.indd 106

1/4/15 12:46 μ.μ.

ἀσύστολα ψεύδη καί κακοήθεις ὕβρεις καί συκοφαντίες κατά τοῦ Μητροπολίτη Εὐγενίου. Μεταφέρω τό σχόλιο από τόν «Ἀπόστολο Τίτο»: «Ἀποροῦμεν πῶς εὑρέθη διὰ τὰ τοιαῦτα χῶρος εἰς ἕνα θρησκευτικὸν περιοδικόν, τὸ ὁποῖον σκοπὸν ἔχει τάξει τὴν κατὰ Χριστὸν οίκοδομὴν τοῦ Χριστεπωνύμου πληρώματος.21». Ἀποκαλυπτικό τῆς κατάστασης στήν ὁποία ἔφτασαν οἱ σχέσεις μεταξύ τῶν Ἱεραρχῶν τας Κρήτης καί τοὐ Μητροπολίτη Ευγενίου ὑπῆρξε καό το γεγονός ὅτι, ἐξαιρέσει τοῦ Ἱεραπύτνης Φιλοθέου, κανείς δέν παρέστη στήν ἑορτή τοῦ πολιούχου τοῦ Ἡρακλείου Ἁγίου Μηνᾶ οὔτε καί στά ὀνομαστήρια τοῦ Μητροπολίτη Εὐγενίου, ἐνῶ οἱ περισσότεροι ἐξ αὐτῶν μετέβησαν στά Χανιά τήν 21 Νοεμ. 1962 γιά τήν ἑορτή τῶν Εἰσοδίων τῆς Θεοτόκου. Ἐκεῖ, ὅπως σημείωσε ἡ Ὁμοσπονδία Ἐπαγγελματοβιοτεχνών Ἡρακλείου στήν ἐπιστολή της πρός τόν Οἰκουμενικό Πατριάρχη, «καὶ συνελειτούργησαν καὶ συνεώρτασαν ἐπιδεικτικῶς, προφανῶς διὰ νὰ τονισθῇ περισσότερον ἡ αδιαφορία των (…)καὶ ἡ ἀπουσία των ἀπὸ τὴν ἑορτὴν τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ καὶ τὴν ὀνομαστικὴν ἑορτὴν τοῦ Προκαθημένου των.22». Πολύ ἔντονη ὅμως ὑπῆρξεν ἡ ἀντίδραση κατά τῆς ἀποφάσεως τοῦ Πατριαρχείου ἀπό τόν λαό καί τούς φορεῖς τῆς πόλεως καί τοῦ Νομοῦ τοῦ Ἡρακλείου κυρίως, ἀλλά καί ἀπό ἄλλες ὑγιεῖς φωνές ἀπό ἄλλους Νομούς, πού ἔβλεπαν νά καταλύεται τό αἰωνόβιο ἐκκλησιαστικό καθεστώς τῆς Εκκλησίας καί νά ἀδικεῖται κατάφωρα ἡ φωτεινή μορφή τοῦ Μητροπολίτη Εὐγενίου. Πρῶτα-πρῶτα, δέκα βουλευτές τῆς Κρήτης ἔστειλαν σχετικό ὑπόμνημα στό Πατριαρχεῖο ζητώντας ἀπό τόν Πατριάρχη νά ἀποκαταστήσει τή διασαλευθεῖσα στούς κόλπους τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης τάξη, μέ τήν ἀπονομή τοῦ τίτλου τοῦ Ἀρχιεπισκόπου στόν «συνετόν καί σθεναρόν Ποιμένα τῆς Εκκλησίας», ὅπως ἀναφέρουν, ἐννοώντας τόν Μητροπολίτη Εὐγένιο23. Τό ἴδιο ἔπραξαν καί ὀκτώ Δήμαρχοι τῆς Ἀνατολικῆς Κρήτης, οἱ ὁποῖοι ζήτησαν τόσο ἀπό τόν Πατριάρχη ὅσο καί ἀπό τίς ἑλληνικές Ἀρχές καί τούς Ἱεράρχες τῆς Κρήτης τή διασφάλιση τοῦ αἰωνόβιου Καθεστῶτος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης24. Ἐξάλλου, δέν ὑπῆρξε φορέας ἤ παραγωγική τάξη πού νά μήν ἔστειλε ἐπιστολή στόν Οἰκουμενικό Πατριάρχη, ζητώντας του νά ἀποκαταστήσει τήν ἀδικία σέ βάρος τοῦ Εὐγενίου ἤ, διαφορετικά, νά ἐπαναφέρει τά πράγματα στήν προτέρα κατάσταση. Ἀναφέρουμε ἐνδεικτικά τήν Ἕνωση Γεωργικῶν Συνεταιρισμῶν Ἡρακλείου25, τήν Ἕνωση Ἐφέδρων Ἀξιωματικών26, τήν Ὁμοσπονδία Τεῦχος 2, Ἔτος ΙΒ΄, Φεβρουάριος 1963, σ.38. Ἐφημερίδα «ΠΑΤΡΙΣ», 19 Ἰαν. 1963. 23 ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΤΙΤΟΣ, τεῦχος 3, Ἔτος ΙΒ΄, Μάρτιος 1963, σ. 56. 24 ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΤΙΤΟΣ, τεῦχος 3, Ἔτος ΙΒ΄, Μάρτιος 1963, σ. 56-57. 25 Ἐφημερίδα «ΠΑΤΡΙΣ, 4 Ἰαν. 1963. 26 Ἐφημερίδα «ΠΑΤΡΙΣ, 31 Ἰαν. 1963. 21 22

- 107 -

18 - 2013-CC_V37.indd 107

1/4/15 12:46 μ.μ.

Ἐπαγγελματοβιοτεχνῶν Ἡρακλείου27, τήν Κοινότητα καί τό Συνεταιρισμό Μαλλίων28, τούς Ἰατρικούς Συλλόγους Ἡρακλείου, Λασιθίου καί Ρεθύμνης29. Ἀλλά καί ὁ Τύπος τοῦ Ἡρακλείου δέν ἔμεινε καθόλου ἀμέτοχος καί ἀπαθής ἀπέναντι στά γεγονότα30, διότι το θέμα, πέρα ἀπό τη σοβαρότητά του ὡς καθαυτό ἐκκλησιαστικοῦ ζητήματος, θεωρήθηκε ότι πλήττει ὄχι μόνο τό πρόσωπο τοῦ Ευγενίου, τόν ὁποῖο ὁ λαός ἀγαποῦσε καί τιμοῦσε γιά τό ἔργο καί τήν πολιτεία του, ἀλλά καί τήν πόλη καί τό Νομό τοῦ Ἡρακλείου. Οἱ ἀρθρογράφοι συχνά καταφέρονται κατά τοῦ Πατριαρχείου καί τοῦ ἴδιου τοῦ Οικουμενικοῦ Πατριάρχη Ἀθηναγόρα31, διότι ἔδιδε πίστη καί σημασία σέ ὅλες τίς πληροφορίες πού λάμβανε ἀπό τήν Κρήτη σχετικά μέ τό ἐκκλησιαστικό ζήτημα τοῦ νησιού, ἐκτός αὐτῶν πού προέρχονταν ἀπό τό Ἡράκλειο (παρόλο πού, ὅπως γράφει ὁ ἀρθρογράφος, στήν πόλη καί στό Νομό τοῦ Ἡρακλείου κατοικοῦσε «τὸ ἥμισυ τοῦ πληθυσμοῦ τῆς Κρήτης»), ἐπειδή τάχα οἱ πληροφορίες ἀπό τήν περιοχή τοῦ Ἡρακλείου ἀποστέλλονταν μέ τήν ὑποκίνηση τοῦ Μητροπολίτη Εὐγενίου32. Παραγνώριζε, μάλιστα, ἀκόμη καί τά τηλεγραφήἘφημερίδα «ΠΑΤΡΙΣ, 19 Ἰαν. 1963. Ἐφημερίδα «ΠΑΤΡΙΣ, 5 Φεβρ. 1963. 29 Ἐφημερίδα «ΠΑΤΡΙΣ, 19 Μαρ. 1963. 30 Δές ἐφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ: 3, 10, 11, 12, 13, 22, 23 Ἰαν. 1963· 2, 3, 9, 10, 16, 27,28 Φεβρ. 1963· 2, 5, 6, 7, 10, 16, 17 Μαρτίου 1963· 10, 11, 14, 30 Ἀπριλίου 1963· 1, 3, 4, 15, 16 Μαΐου 1963· 26, 30 Ἰουνίου 1963. Ἐπίσης ἐφημερίδα ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ Ἡρακλείου: 9, 15, 31 Ἰανουαρίου 1963· 3, 5, 7, 13, 19 Μαρτίου 1963· 16 Ἀπριλίου 1963· 7, 9, 11, 12, 13, 14, 16, 18, 21, Ἰουλίου 1963. 31 «Τὸ πεῖσμα τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου ἀρνεῖται νὰ δώσῃ ἐξήγησιν σαφῆ καὶ πειστικὴν, μᾶς τοποθετεῖ εἰς τὴν θέσιν τῶν ἀντιπάλων του, ἐνῶ εἴμεθα οἱ πιστότεροί του πιστοί καὶ πλέον ἀφοσιωμένοι χριστιανοὶ εἰς τὴν Ἐκκλησίαν μας…Λόγοι καὶ ἔργα αὐτοῦ εὑρίσκονται εἰς πλήρη ἀντίθεσιν. Καὶ τὰ ἔργα καὶ ὄχι οἱ λόγοι δείχνουν τὴν πίστιν μας. Ὁ λαὸς εἶναι ἡ Ἐκκλησία καὶ ὁ λαὸς αὐτὸς δικαιοῦται νὰ λαμβάνῃ γνῶσιν τῶν τῆς Ἐκκλησίας», ἔγραψε Ἐμμ. Γαλανάκης σέ ἄρθρο του μέ τίτλο «Συμπεράσματα ἐπὶ τῆς συνεντέυξεως τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Ἀθηναγόρα»(Ἐφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ, 10 Ἰαν. 1963). Ὁ ἴδιος ἀρθρογράφος ἔγραψε στήν ΠΑΤΡΙΔΑ τῆς 27ης Φεβρ. 1963: «Ἡ ἀπόφασις τοῦ «τιμῆς ἕνεκεν»εἶναι άσυγχώρητον ψεῦδος καὶ κατάφωρος παρανομία. Το μαρτυρεῖ τὸ Πατριαρχεῖον, τὸ μαρτυροῦν τρεῖς προηγούμενες ἀποφάσεις τῆς Πατριαρχικῆς Συνόδου. Τὸ 1953, τὸ 1959, τὸ 1961 τὸ Πατριαρχεῖον ἀποφασίζει ὅτι τὸ «τιμῆς ἕνεκεν»εἶναι παράνομον, ἀντικανονικόν καὶ διαλυτικὸν τῆς ἡμιαυτονόμου Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης. Τὸ ἀποκλείει. Τὸ 1962 τὸ θεωρεῖ κανονικόν, νόμιμον καὶ ὄχι διαλυτικὸν καὶ τὸ ψηφίζει.». Τόν Πατριάρχη κατηγορεῖ γιά «καλογερικό πεῖσμα»καί ἐφημερίδα ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ (9 Ἰαν. 1963) καί τόν θεωρεῖ «πταίστην καὶ ὑπόλογον ἔναντι τῆς Κρήτης καὶ τοῦ χριστιανικοῦ της λαοῦ»(7 Ἰουλιου 1963). 32 «Τὸ Πατριαρχεῖον ἔκαμε ὅ, τι ἦτο δυνατόν, ὅ, τι ἐπέτρεπαν οἱ Κανόνες τῆς Ἐκκλησίας. Μὲ τὴν πρᾶξιν μας δὲν ἐμειώσαμεν τὸν Κρήτης Εὐγένιον, ἀλλὰ τὸν ἐτιμήσαμεν, διότι τώρα ὁ τίτλος του εἶναι μεγαλύτερος, ἀφοῦ προΐσταται ὄχι πλέον ἐπισκόπων ἀλλὰ Μητροπολιτῶν. (…) Λυποῦμαι ἀφάνταστα διότι οὗτος (δηλ. ο Εὐγένιος) διὰ τοῦ στενοῦ περιβάλλοντός του, παρακινεῖ ὅλα ὅσα λαμβάνουν χώραν τελευταίως.», ὑποστήριξε ὁ Οἰκουμενικός Πατρι27 28

- 108 -

18 - 2013-CC_V37.indd 108

1/4/15 12:46 μ.μ.

ματα τῶν Βουλευτῶν, τῶν Δημάρχων καί τῶν ἄλλων φορέων τοῦ Ἡρακλείου, ἀκούοντας μόνο τήν, ὅπως χαρακτηρίζεται, «διαβλητή»φωνή τῶν «τιμῆς ἕνεκεν»Μητροπολιτῶν τῆς Κρήτης. Ἀπό τά βέλη τοῦ Τύπου δέν ξέφυγαν οὔτε οἱ «τιμῆς ἕνεκεν» ἀνυψωθέντες Μητροπολίτες, καθώς ἀπό τό σύνολο τῶν ἀρθρογράφων ἤ ἐπιστολογράφων τονιζόταν ὅτι ἡ ἀνύψωσή τους ἦταν θέμα κενοδοξίας καί προσωπικῶν φιλοδοξιῶν, σε βάρος τοῦ αἰωνόβιου κανονικοῦ θεσμοῦ τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης33. Ἡ παρείσφρηση τοῦ τοπικισμοῦ ἦταν ἐμφανής στά πύρινα ἄρθρα άρχης Αθηναγόρας στή συνέντευξή του (ΠΑΤΡΙΣ, 4 Ἰαν. 1963).«Κατὰ τὴν ὁμολογίαν τοῦ Παναγιωτάτου εἰς χεῖρας του ὑπάρχουν πολλὰ τηλεγραφήματα καὶ γράμματα ἀπ’ ὅλην τὴν Κρήτην. Ὡς ἐξάγεται τὰ διαιρεῖ εἰς δύο κατηγορίας. Εἰς τὰ ἄνευ σημασίας, διότι προέρχονται ἐκ τῆς περιοχῆς του Ἡρακλείου, διὰ τὰ ὁποῖα δὲν δίδεται μεγάλη ἀξία, διότι θεωροῦνται ὡς ἀποσταλέντα τῇ ὑποκινήσει τοῦ Μητροπολίτου Εὐγενίου, καὶ εἰς τὰ σημαντικὰ εἰς τὰ ὁποῖα μόνον ἀποδίδει ἀξίαν λαϊκῆς θελήσεως καὶ εἶναι αὐτὰ τὰ ἀποσταλέντα ἐκ τῆς περιοχῆς τοῦ «τιμῆς ἕνεκεν». (ἄρθρο τοῦ Ἐμμ. Γαλανάκη μέ τίτλο«Συμπεράσματα ἐπὶ τῆς συνεντέυξεως τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Ἀθηναγόρα». Μέρος Β΄, στήν ἐφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ, 11 Ἰαν. 1963). Καί ἡ ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ (9 Ἰαν. 1963) ἔγραψε: «Νὰ διακόψωμεν τὴν συζήτησιν, μέχρι τοῦ προσεχοῦς Πάσχα, διὰ νὰ δοθῇ εἰς τὸ Πατριαρχεῖον ὁ καιρὸς νὰ ἀντιληφθῇ ὅτι δὲν εἶναι τὰ «ὄργανα»τοῦ Εὐγενίου ποὺ δημιουργοῦν τὸ θέμα, ἀλλὰ ἡ Κρήτη ὁλόκληρη ποὺ δὲν συνηθίζει νὰ ἀστειεύεται». 33 «Τὸν τρόπον διὰ τοῦ ὁποίου ἔγιναν ἐπίσκοποι τὸν γνωρίζει κάλλιστα ὁ λαός. Ἐζήτησαν καὶ μερικοὶ ἱκέτευσαν καὶ έξελιπάρησαν διὰ νὰ τὸ ἐπιτύχουν καὶ συνεκέντρωσαν μετὰ δυσκολίας τὰ νόμιμα δικαιολογητικὰ διὰ τὸν τύπον. Αὐτοὶ ἀκριβῶς μετὰ τὴν πρώτην εὔκολον ἐπιτυχίαν τὰ ἐθεώρησαν ἐπὶ γῆς ὅλα δυνατὰ καὶ ἔθεσαν ὡς ἄμεσον ἐπιδίωξιν τὸν τίτλον τοῦ Μητροπολίτου, ἔστω καὶ ἄνευ περιεχομένου. Θὰ ἐθεραπεύετο ὁ ἐγωισμός των, ἔστω καὶ μὲ διάλυσιν τῆς Ἐκκλησίας μας…Τί ἀξίαν ἔχει διὰ τὴν Κρήτην μία Ἀποστολικὴ Ἐκκλησία, ἕνα ἀδιασάλευτον καθεστὼς χιλιάδων ἐτῶν, ἀπέναντι σὲ ἕναν τίτλον τιμητικόν; Ἄς καταργηθῇ ἡ Μητρόπολις Κρήτης, ἄς ῥιψωμεν κατὰ πρόσωπον τοῦ ἀποστόλου Τίτου αὐτὸ τὸ γελοῖον κατασκεύασμά του μὲ τοὺς ἐπισκόπους του. Ἀναχρονιστικαὶ καὶ παλαιαὶ ἀντιλήψεις. Ἡ νεότης θέλει νεωτεριστικοὺς τίτλους καὶ τιμάς…»(ἄρθρο τοῦ Ἐμμ. Γαλανάκη μέ τίτλο«Ἡ Ἐκκλησία τῆς Κρήτης», στήν ἐφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ, 28 Φεβρ. 1963). Σέ ἄρθρο τοῦ Ἀνδρ. Παπαδάκη (Βιαννίτη), δημοσιευμένο στήν ίδια ἐφημερίδα (4 Μαρτ. 1963) διαβάζουμε τήν πληροφορία ὅτι οἱ «τιμῆς ἕνεκεν»Μητροπολίτες παρεπιδημοῦσαν στήν Ἀθήνα «βυσσοδομοῦντες εἰς τὰ Ὑπουργεῖα ἐναντίον τῆς Κρητικῆς Ἐκκλησίας», ἐνῶ σέ ὁμιλία τοῦ Ἄρχοντος Διδασκάλου τοῦ Γένους Ἐμμ. Πετράκη, δημοσιευμένη ἐπίσης στήν ΠΑΤΡΙΔΑ (7 Μαρτ. 1963), ὁ ὁμιλητής ὑποστήριξε ὅτι οἱ ἀνυψωθέντες σέ Μητροπολίτες ἐπίσκοποι τῆς Κρήτης «ποὺ ἐπρωτοστάτησαν καὶ ἐξακολουθοῦν νὰ κινοῦν πάντα λίθον ἐναντίον τοῦ κανονικοῦ θεσμοῦ τῆς Ἐκκλησίας μας, νομίζουν φαίνεται ὅτι μόνον ἄν ἀποκτήσουν μεγάλους τίτλους, θὰ γίνουν μεγάλοι καὶ ὄχι μὲ τὴν ἁγίαν ζωήν των καὶ τὴν εὐργετικὴν ἀκτινοβολίαν τοῦ χριστιανικοῦ ἔργου των.». Ἀλλά καί ὁ ἀρθρογράφος τας ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ κατηγορεῖ τούς «τιμῆς ἕνεκεν»Μητροπολίτες ὅτι διατάραξαν «τὸ προαιώνιον ἐκκλησιαστικόν καθεστὼς ἑνὸς τόπου, τὸ ὁποῖον ἐσεβάσθησαν οἱ Σαρακηνοί, οἱ Ἄραβες, οἱ Ἐνετοί, οἱ Μουσουλμάνοι, οἱ χιτλερικοί, οἱ φασίστες καὶ αὐτοὶ ἀκόμη οἱ κομμουνισταί.». Τό πιό «σκληρό»ὅμως ἄρθρο κατά τῶν «τιμῆς ἕνεκεν»είἶναι αὐτό τῆς ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ με τόν - 109 -

18 - 2013-CC_V37.indd 109

1/4/15 12:46 μ.μ.

πού δημοσιεύτηκαν ἐκεῖνες τίς ἡμέρες, γεγονός πού ἔδωσε στό κκλησιαστικό πρόβλημα τοῦ νησιοῦ ἐκρηκτικές διαστάσεις34. τίτλο «Ὅ,τι εἰς οἶκον ἐμπορίου» (13 Ἰουλίου 1963), ὅπου ὁ ἀρθρογράφος, ἀφοῦ ἐπικροτεῖ τήν ἐπιλογή τοῦ Μητροπολίτη Εὐγενίου νά προωθήσει στίς χηρεύουσες Μητροπόλεις τῆς Κρήτης επισκόπους νέους στήν ἡλικία, γράφει: «Ὅλοι οἱ ἄνθρωποι τοῦ τόπου αὐτοῦ ἐβοηθήσαμε τότε, μὲ ὅση μας δύναμις, τὸν Σεβασμιώτατο, νὰ ἐπιτύχη ἐκεῖνο ποὺ, γιὰ τὴν Ἐκκλησία τῆς Κρήτης φαινόταν τότε σωτήριο. Χρειάστηκε νἀ κάψουμε μὲ τὰ ἴδια μας τὰ χέρια τὸ γεμάτο καταγγελίες χαμαιτυπείων καὶ τηλεγραφήματα αἴσχους ἑρμάρι τοῦ γραφείου τοῦ τότε ὑπουργοῦ Παιδείας ἀειμνήστου Λεβαντῆ, μὲ τὰ ὁποῖα οἱ ὑποψήφιοι ἱεράρχες κατεκεραύνωναν ὁ ἕνας τὸν ἄλλο καὶ τῶν ὁποίων τὸ περιεχόμενον ἦτο τόσον αἰσχρό, ὥστε νὰ ἔχη κοκκινίσει ἀπὸ ντροπὴ καὶ αὐτὸ ἀκόμα τὸ ἀθωότατο τοῦ ἑρμαριοῦ ποὺ τὰ περιέκλειε ξύλο. Χρειάσθηκε νὰ παρασύρουμε, δυὸ φορὲς μάλιστα, στὸ ὀλισθημα τῆς «παρανομίας»τῆς «θεμιτῆς», τὸν βουλευτή Εὐβοίας κ. Γεώργιο Βογιατζῆ, ποὺ εἶχε διαδεχθῆ τὸν Λεβαντῆ στὸ Ὑπουργεῖο Παιδείας. Χρειάσθηκε νὰ ἀνακατέψουμε βουλευτές, ὑπουργούς, Πρωθυπουργούς, νὰ ἀνεβοκατεβοῦμε σκαλοπάτια, νὰ κοπιάσουμε, νὰ ἱδρώσουμε, νὰ ὑβρισθοῦμε, νὰ ἐξευτελισθοῦμε, νὰ ὑποχρεωθοῦμε…Ἔτσι ἐπετεύχθηκε, μὲ τὸν ἀγῶνα καὶ μὲ τὸν καιρό, νὰ συγκεντρωθοῦν στὴν εὐρύχωρη τῆς Ἐκκλησιαστικῆς διαρθρώσεως φωλιὰ οἱ πέντε ἤ ἑξ νεοσσοὶ τῆς ἱερωσύνης, ποὺ ἐπέπρωτο φεῦ εὐθὺς ὡς ἔννιωσαν τὰ δοντάκια των νὰ φυτρώνουν, νὰ ἀρχίσουν νὰ ροκανίζουν ὄχι ἁπλῶς τὸ ἐφήμερο σακὶ τοῦ Μητροπολίτη ποὺ τοὺς ἀνέθρεψε καὶ τοὺς ἀνέδειξε Ἐπισκόπους…ἀλλὰ αὐτὸ τοῦτο τὸ ἀραχνοΰφαντο, τὸ ἱερό, τὸ αίώνιο σακὶ τῆς ταλαίπωρης Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης.». 34 Σέ ἄρθρο τοῦ Ἐμμ. Γαλανάκη μέ τίτλο «Ἐπὶ τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ» (ΠΑΤΡΙΣ, 30 Ἀπρ. 1963) ὁ ἀρθρογράφος ἐπιχειρεῖ νά ἀποδείξει ὅτι οἱ κάτοικοι τοῦ Ἡρακλείου δέν κινοῦνται ἀπό τοπικιστικά (ὅπως τούς κατηγοροῦσαν ἐκκλησιαστικοί καί διάφοροι ἄλλοι παράγοντες ἀπό τούς ἄλλους Νομούς καί πόλεις τῆς Κρήτης) ἐλατήρια, γράφοντας: «Τὸ Ἡράκλειον ὡς Νομός, ὡς πόλις καὶ ὡς κοινωνία εὑρίσκεται, κινεῖται καὶ ζεῖ μὲ τὴν αἴγλην του, μὲ τὴν ἱστορίαν του, μὲ τὴν ἀθάνατον δόξαν του καὶ τὴν αἰωνίαν δωρεὰν τῆς θείας Χάριτος νὰ εἶναι ἕδρα τῆς Ἐκκλησίας τῆς Νήσου μὲ τὴν ἀγάπην καὶ τὴν εἰλικρίνειαν τοῦ καλοῦ ἀδελφοῦ ἐν ᾧ δόλος οὐκ ἔστι. Μὲ ὑπερηφάνειαν ἀποκαλεῖ ἐπὶ αἰῶνας τὴν Ἐκκλησίαν μας Ἐκκλησίαν τῆς Κρήτης ὁλοκλήρου καὶ τὸν Μητροπολίτην μας Μητροπολίτην τῆς Κρήτης. Δὲν ἐπεδίωξεν ποτὲ νὰ τὸν ὀνομάσῃ Μητροπολίτην Ἡρακλείου καὶ πάσης Νήσου κατὰ τὸ σύστημα τῶν «Ἀθηνῶν καὶ πάσης Ἑλλάδος». Ναὶ ἤ ὄχι; Τὶ ἔχει νὰ φθονήσῃ λοιπὸν διὰ τοὺς ἄλλους Νομούς; Ἀπέδειξεν πάντοτε ὅτι στὴν οἰκογένεια ποὺ λέγεται Κρήτη εἶναι ὁ καλὸς ἀδελφός. Ἐν τούτοις ὁ ρήτωρ τῶν τιμητικῶν συγκεντρώσεων λέγει κάθιδρως καὶ άσθμαίνων. «Δέκα χρόνια ἐμόχθησα νὰ κάμω τὴν ἐπισκοπήν σας, λαέ, Μητρόπολιν καὶ τώρα ἡ κακία τῶν Ἡρακλειωτῶν ἀπὸ φθόνον θέλει νὰ τὴν καταργήσῃ». Δὲν φθονοῦμεν κανένα, διότι ὑπάρχει καὶ περιεχόμενον φθόνου. Τὶ νὰ φθονήσωμεν μίαν διάκρισιν ποὺ παρεχωρήθη ὄχι κατ’ οὐσίαν τιμητικῶς ἀλλὰ παρανόμως;». Ἐπίσης στή «Συμπληρωματική Διακήρυξη»τῆς Ἐκτελεστικῆς Ἐπιτροπῆς τῆς 50μελοῦς Παλλαϊκῆς Ἐπιτροπῆς Ἡρακλείου, διαπιστώνεται : «α)Ὅτι ἐπραγματοποιήθησαν ἐσχάτως εἰς περιφερείας τινάς, ἐκτὸς τοῦ Νομοῦ Ἡρακλείου, συγκεντρώσεις Δημάρχων, Προέδρων Κοινοτήτων καὶ Ἐκκλησιατικῶν Συμβουλίων μὲ θέμα τὸ Ἐκκλησιατικὸν ζήτημα και β) ὅτι εἰς τὰς συγκεντρώσεις ταύτας κατεβλήθη προσπάθεια, ὅπως διαβληθῇ ὁ παρὰ τῶν ἐκπροσώπων τοῦ Λαοῦ τοῦ Ἡρακλείου ἀναληφθεὶς ἀγών ὡς δῆθεν ἀποβλέπων εἰς τὸν κλονισμὸν τοῦ κύρους καὶ γοήτρου τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου, εἰς τὴν μείωσιν τῶν λοιπῶν Διαμερισμάτων τῆς Νήσου καὶ τῶν ἐκεῖ ποιμαινόντων - 110 -

18 - 2013-CC_V37.indd 110

1/4/15 12:46 μ.μ.

Ὅλη αὐτή ἡ ἀντίδραση φορέων καί λαοῦ τῆς πόλης τοῦ Ἡρακλείου κορυφώθηκε μέ τή μεγάλη παλλαϊκή συγκέντρωση στή Βασιλική τοῦ Ἁγίου Μάρκου, τήν Κυριακή τῆς Ὀρθοδοξίας (3 Μαρτ. 1963), στήν ὁποία κύριος ὁμιλητής ἦταν ὁ Ἄρχων Διδάσκαλος τοῦ Γένους Ἐμμ. Πετράκης. Στή συγκέντρωση αὐτή ὁ λαός διατράνωσε τήν ἀπόφασή του νά προασπίσει μέ κάθε τρόπο τό πατροπαράδοτο ἐκκλησιαστικό καθεστώς, ἐνώ ὁρίστηκε καί 50μελής Ἐπιτροπή Αγώνα, ἀπό τήν ὁποία ἐκλέχτηκε 10μελής Ἐκτελεστική Ἐπιτροπή. Στήν Ἐπιτροπή, πού ἀνέλαβε ἐφεξῆς τό συντονισμό τῆς δράσης, συμμετεῖχαν ὁ Δήμαρχος τοῦ Ἡρακλείου Νικ. Κρασαδάκης καί ἄλλα ἐπίλεκτα μέλη τῆς πόλης35. Μέσα σ’ αὐτόν τόν ἀναβρασμό συχνά ἀκούστηκαν και ἀκραῖες φωνές, ὅπως νά αὐτονομηθεῖ ἡ Ἐκκλησία τῆς Κρήτης ἀποκηρύσσοντας τό Πατριαρχεῖο36, ἐνῶ δέν ἔλειψαν καί ἐκεῖνοι πού ἐξέφραζαν φόβους γιά μιά λαϊκή ἁγίων Ἀρχιερέων, καθὼς καὶ τὴν ἐν γένει διατάραξιν τῆς γαλήνης καὶ τῆς ἑνότητος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης.». 35 Στίς 11 Μαρτίου ἡ Ἐπιτροπή ἐξέδωσε Διακήρυξη μέ τήν ὁποία «θεωρεῖ ἐξ ὑπαρχῆς ἄκυρον, ἀνίσχυρον καὶ μηδέποτε ἐκδοθεῖσαν τὴν ὑπ’ ἀριθμ. 812/1962 Πατριαρχικὴν καὶ Συνοδικὴν Πρᾶξιν μετονομασίας τῶν Ἐπισκόπων Κρήτης εἰς Μητροπολίτας, ἐφ’ ὅσον διὰ τῆς αὐτῆς ἀποφάσεως δὲν ἀπηγγέλθη παράλληλος καὶ ταυτόχρονος ἀνύψωσις τῆς ὅλης Ἐκκλησιαστικῆς Ἱεραρχίας τῆς Νήσου καὶ ἀπαρασάλευτος διατήρησις τοῦ μνημοσύνου τοῦ Προκαθημένου τῆς Έκκλησίας τῆς Κρήτης, ὡς τοῦτο ἀπὸ αἰώνων ἐθεσπίσθη.». Μέ τήν ἴδια Διακήρυξη καλοῦνται οἱ Ἀρχές τοῦ νησιοῦ νά ἐφαρμόζουν τόν Καταστατικό Χάρτη τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, οἱ ἱερεῖς καί ὁ λαός νά κινοῦνται στό πλαίσιο τοῦ ὑφισταμένου ἐκκλησιαστικοῦ καθεστῶτος καί παρακαλοῦνται τό Πατριαρχεῖο καί οἱ Ἱεράρχες τῆς Κρήτης νά συμβάλουν στήν ἀποκατάσταση τῆς ἠρεμίας καί τῆς γαλήνης στά ἐκκλησιαστικά πράγματα (ἐφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ, 22 Μαρτίου 1963). 36 Ἔγραφε ὁ Ἀ.Κ. Γραμματικάκης στή ΜΕΣΟΓΕΙΟ (9 Ἰαν. 1963): «Ἐὰν μέχρι τοῦ προσεχοῦς Πάσχα τὸ Πατριαρχεῖον δὲν εὕρῃ τρόπον διευθετήσεως τοῦ προβλήματος, οἴκοθεν, ὅλοι ἡμεῖς θὰ ὑπογράψωμεν πρωτόκολλον διὰ τοῦ ὁποίου θὰ ἀποκηρύσσωμεν τὸ Οἰκουμενικὸν Πατριαρχεῖον Κων/λεως ὡς ἐπιχειρῆσαν ἀνατροπὴν τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἐν Κρήτῃ τάξεως». Τό ἴδιο προτείνει ὁ αὐτός ἀρθρογράφος καί στά φύλλα τῆς 31ης Ἰαν. καί τῆς 7ης Μαρτ. 1963 καί, παράλληλα, αὐτονόμηση τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης. Ἀλλά καί στό φύλλο τῆς 13ης Ἰουλίου 1963 ἡ ἴδια ἐφημερίδα φιλοξενεῖ ἄρθρο τοῦ Νικ. Παντελάκη μέ τίτλο «Ἀπόσχισις τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης ἀπό τὸ Οἰκουμενικὸν Πατριαρχεῖον». Ὡστόσο, στή «Συμπληρωματική Διακήρυξη» πρός τό λαό τῆς Κρήτης, πού ὑπογράφει ἡ Ἐκτελεστική Ἐπιτροπή Ἡρακλείου (ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΤΙΤΟΣ, τεῦχος 5, Μάϊος 1963, σ. 84-85), σημειώνεται ὅτι ὁ λαός τοῦ Ἡρακλείου «ὑπερμάχεται οὐ μόνον τοῦ Αἰωνοβίου Συνοδικοῦ Προνομιακοῦ Καθεστῶτος ὁλοκλήρου τῆς Κρήτης, ἀλλὰ καὶ τῆς πραγματικῆς διασφαλίσεως τῶν δικαιωμάτων τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου ἐπὶ τῆς Διοικήσεως τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης», γεγονός που αποδεικνύει ὅτι ὁ φορέας πού ἀνέλαβε τό συντονισμό τοῦ ἀγώνα καί τον ὁποῖο ἀσφαλῶς ἐπηρέαζε ὁ Μητροπολίτης Εὐγένιος, δέν ἤθελε νά ὁδηγηθοῦν τά πράγματα σέ ἀκρότητες, ἐπειδή ὁ Εὐγένιος ἔτρεφε μεγάλο σεβασμό πρός τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο (Δές Μητροπολίτου Πέτρας καί Χερρονήσου, ὅ. π. σ. 209-212). Ἐξάλλου, ὅπως σημειώνεται στήν ἴδια Διακήρυξη, ἦταν ὁρατός ὁ κίνδυνος, τό ρῆγμα πού ἐπέφερε ἡ παύση τῆς μνημόνευσης τοῦ ὀνόματος τοῦ Μητροπολίτη Κρήτης ἀπό τους λοιπούς ἱε- 111 -

18 - 2013-CC_V37.indd 111

1/4/15 12:46 μ.μ.

ἐξέγερση, ἕναν ἱερό πόλεμο37. Ποιά ἦταν ὅμως ἡ στάση τας ἑλληνικής Κυβέρνησης απέναντι σέ ὅλο αὐτό τό ζήτημα; Φαίνεται ὅτι, ἐν ὄψει καί τῶν εκλογών πού εἶχαν προκηρυχθεῖ, προσπάθησε νά κρατήσει ἴσες ἀποστάσεις ἀπό τά δύο στρατόπεδα. Ἰδού τί ἔγραφε ἡ φιλοκυβερνητική ἐφημερίδα ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ τοῦ Ἡρακλείου: «Εἰς τὴν σχηματισθεῖσαν πρὸ ἡμερῶν πολυμελῆ Ἐπιτροπὴν διὰ τὴν διαχείρισιν τοῦ Ἐκκλησιαστικοῦ θέματος ἡ «ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ»δύναται νὰ μεταδώσῃ τὴν ὑπεύθυνον πληροφορίαν ὅτι οὔτε ἀντιμετωπίζεται, οὔτε πρόκειται νὰ ἀντιμετωπισθῇ παρὰ τῆς Κυβερνήσεως, περίπτωσις ἀνυψώσεως τῶν Ἐπισκόπων Κρήτης εἰς Μητροπολίτας. Κατὰ συνέπειαν, ἡ πρότασις τοῦ Πατριαρχείου περὶ τοῦ ἀντιθέτου, εἶναι καὶ θὰ παραμείνῃ νομικῶς ἀνίσχυρος, παραλλήλως δὲ ξένη καὶ ἄγνωστη οὐσίᾳ καὶ τύποις πρὸς τὴν κυρίαρχον Ἑλληνικὴν Πολιτείαν. Φρονεῖ, ἐξ ἄλλου ἡ Κυβέρνησις ὅτι δὲν πρέπει, ἐπὶ τοῦ παρόντος, οἱ Κρῆτες νὰ ὠθήσωμεν ἐν τῇ διακαιολογημένῃ ἀγανακτήσει μας, τὰ πράγματα μέχρι σημείου ἀποκηρύξεως τοῦ Πατριαρχείου καὶ ἀνακηρύξεως τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης εἰς αὐτόνομον καὶ ἀνεξάρτητον, προβάλλουσα διὰ τοῦτο σοβαρωτάτους λόγους.38». Μέσα σ’ αὐτό τό τεταμένο κλίμα, ἡ εἴδηση ὅτι ὁ Πατριάρχης θά ἐπισκεφθεί τήν Κρήτη γέννησε πολλές ἐλπίδες καί προσδοκίες επίλυσης τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ προβλήματος. Ὁ Πατριάρχης Ἀθηναγόρας ἐπισκέπτεται τήν Κρήτη (Ἰούλιος 1963) Ἡ ἐπίσκεψη τοῦ Οίκουμενικοῦ Πατριάρχη Ἀθηναγόρα στήν Κρήτη εἶχε προγραμματιστεῖ νά γίνει τό Μάιο τοῦ 1960, ἀναβλήθηκε ὅμως, γιά νά πραγματοποιηθεῖ τρία χρόνια ἀργότερα, τόν Ἰούλιο τοῦ 1963, σέ μιά ἐποχή πού τό ἐκκλησιαστικό θέμα τῆς Κρήτης βρισκόταν σέ ἔξαρση. Ὁ Πατριάρχης εἶχε ράρχες τοῦ νησιού, νά ἔχει ὡς συνέπεια «τὴν ἀπορρόφησιν τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης ὑπὸ τῆς Αὐτοκεφάλου Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος». 37 Προτρέπει ὁ ἀρθρογράφος Ἐμμ. Γαλανάκης τή Σύνοδο τοῦ Πατριαρχείου νά ἀναβιβάσει τή Μητρόπολη Κρήτης σέ Ἀρχιεπισκοπή, διότι διαφορετικά «ὁ λόγος θα δοθῇ εἰς τὸν ἀνυπομονοῦντα λαὸν ὁ ὁποῖος ἔχει τόσον ἐξοργισθῇ ὥστε φοβούμεθα ὅτι θὰ ἀνατρέψῃ τὰ πάντα καὶ τοὺς πάντας. Μία ἐξέγερσις ὑπὲρ πίστεως, ἕνας ἀγώνας διὰ τὰ ἱερὰ καὶ τὰ ὅσια εἶναι φοβερώτερος ἀπὸ τοὺς κοινοὺς πολέμους.» (ΠΑΤΡΙΣ, 12 Ἰαν. 1963). 38 «Τὸ Ἐκκλησιαστικὸν καὶ ἡ Κυβέρνησις», 7 Μαρτίου 1963. Ὅσον ἀφορᾶ τή στάση τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ελλάδος, φαίνεται ὅτι ὑπῆρχαν ἀντιδράσεις γιά τήν ἀνύψωση τῶν ἐπισκόπων Κρήτης σέ Μητροπολίτες, σύμφωνα μέ ἀνταπόκριση τοῦ δημοσιογράφου Μάνου Χάρη ἀπό τήν Ἀθήνα (ΠΑΤΡΙΣ, 16 Φεβρ. 1963), ἐνῶ η ἐφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ τῶν Ἀθηνῶν (13 Μαρτίου 1963)θεωροῦσε ὅτι το Πατριαρχεῖο, πέραν τῆς ἀνυψώσεως τῶν ἐπισκόπων σέ Μητροπολίτες, δέν μποροῦσε νά πράξει κάτι ἄλλο, δηλαδή νά ἀπονείμει τόν τίτλο τοῦ Ἀρχιεπισκόπου στόν Μητροπολίτη Κρήτης. Διότι, γράφει, «πῶς θὰ ἀπονεμηθῇ εἰς τὸν Μητροπολίτην Κρήτης ὁ τίτλος τοῦ Ἀρχιεπισκόπου, ὅταν τὸν τίτλον αὐτὸν μόνον ὁ Ἀθηνῶν καὶ πάσης Ἑλλάδος πρέπει νὰ τὸν ἔχῃ;». Εἶναι σαφές από τό σχόλιο τῆς ἐφημερίδας ότι η μή ἀπονομή τοῦ τίτλου τοῦ Ἀρχιεπισκόπου στό Μητροπολίτη Κρήτης «σκόνταφτε»καί στίς ἀντιρρήσεις κύκλων τῆς Ἑλλαδικής Εκκλησίας. - 112 -

18 - 2013-CC_V37.indd 112

1/4/15 12:46 μ.μ.

μεταβεῖ στό Ἅγιον Ὄρος τόν Ἰούνιο τοῦ 1963 γιά τίς ἑορτές τῆς χιλιετηρίδας. Ἀπό τό Ἅγιον Ὄρος ἦλθε στήν Ἀθήνα, ὅπου τοῦ ἐπιφυλάχθηκε θερμή ἐπίσημη ὑποδοχή ἀπό τήν Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος. Ἐκεῖ, σύμφωνα μέ δημοσιογραφικές πληροφορίες τῆς ἐποχῆς, σέ φιλικές συζητήσεις του σχετικά μέ το ἐκκλησιαστικό θέμα τῆς Κρήτης, «ἐρωτώμενος πῶς σκέπτεται νὰ ἀντιμετωπίσῃ τὸ θέμα τοῦτο, ὅταν εὑρεθῇ ἐν μέσῳ τοῦ κρητικοῦ λαοῦ τὸν ὁποῖον τόσον συγκινεῖ τὸ ζήτημα τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης ἐδήλωσε τὰ ἑξῆς: «Δὲν ἀνησυχῶ καθόλου, διότι ἔχω στὴν τσέπην μου μίαν λύσιν»39. Ἐντύπωση, ἐπίσης, προξένησε τό γεγονός ὅτι ὁ Πατριάρχης εἶχε μακρά συνομιλία μέ τόν ἀρχηγό τοῦ κόμματος τῶν Φιλελευθέρων Σοφοκλῆ Βενιζέλο, κατά τήν ὁποία είκάζεται ὅτι μεταξύ ἄλλων συζητήθηκε καί τό ἐκκλησιαστικό θέμα τῆς Κρήτης40 (ἄς ληφθεῖ ὑπόψη ὅτι ὁ Πατριάρχης εἶχε φιλικές σχέσεις καί μέ τόν πατέρα τοῦ Σοφοκλῆ, τόν ἐθνάρχη Ἐλ. Βενιζέλο). Στήν Ἀθήνα ἐπισκέφθηκαν, ἐπίσης, τόν Πατριάρχη ὅλοι οἱ βουλευτές τῆς Κρήτης καί τόν εὐχαρίστησαν πού στό πρόγραμμά του περιέλαβε καί τή Μεγαλόνησο, ζητώντας του παράλληλα, διά στόματος τοῦ βουλευτῆ Ἡρακλείου Ἐμμ. Λουλακάκη, «νὰ δώσῃ δικαίαν καὶ ἁρμόζουσαν λύσιν εἰς τὸ Ἐκκλησιαστικόν μας ζήτημα»41. Ὁ Πατριάρχης δέν ἀπάντησε ἐπί τοῦ θέματος, ἀλλά ἔθεσε ὡς σκοπό τῆς ἐπισκέψεώς του τήν ἐπικοινωνία του μέ τό θεοσεβῆ καί εὐγενῆ λαό τῆς Κρήτης. Ἀπό τήν Ἀθήνα ὁ Πατριάρχης ἀναχώρησε στίς 8 Ἰουλίου πρός ἐπίσκεψη τῶν Δωδεκανήσων. Εντωμεταξύ στό Ἡράκλειο εἶχαν ἀρχίσει οἱ ἑτοιμασίες γιά τήν ὑποδοχή τοῦ μεγάλου ἐπισκέπτη. Ἔτσι, σέ Σύσκεψη, στήν ὁποία ἔλαβαν μέρος ὁ Μητροπολίτης Εὐγένιος, ὁ Νομάρχης καί ὁ Δήμαρχος Ἡρακλείου, ὁ Λιμενάρχης, ὁ Διοικητής Χωροφυλακῆς Ἡρακλείου καί ἐκπρόσωποι τῶν Ἐνόπλων Δυνάμεων, ἀποφασίστηκε ἡ ὑποδοχή νά λάβει παγκρήτιο χαρακτήρα καί νά κληθοῦν ὅλοι οἱ Νομάρχες καί Δήμαρχοι τῆς Κρήτης καθώς καί οἱ Διοικητές τοῦ Ναυστάθμου Σούδας, τῆς 5ης Μεραρχίας, τῆς Χωροφυλακῆς, οἱ Δ/ ντές τῶν Σχολείων, οἱ ἐκπρόσωποι τῶν παραγωγικῶν τάξεων, καθηγητές τοῦ Παν/μίου. Ἀθηνῶν, μέλη τῆς Κυβέρνησης καί ἐκπρόσωποι Κρητικῶν Σωματείων42. Στή συνέχεια, στίς 7 Ἰουλίου, ὁ Μητροπολίτης Εὐγένιος συγκρότησε στό Ἡράκλειο μεγάλη Ἐπιτροπή γιά τήν κατάρτιση τοῦ Προγράμματος ὑποδοχῆς τοῦ Οικουμενικοῦ Πατριάρχη, στήν ὁποία συμμετεῖχαν ὁ Νομάρχης Ἡρακλείου Γεώργ. Νταουντάκης, ὁ Δήμαρχος Νικ. Κρασαδάκης καί ὅλοι οἱ Πρόεδροι τῶν Ἐπαγγελματικών καί Ἐπιστημονικών Συλλόγων καί Ἑνώσεων τοῦ Ἡρακλείου. Ἡ Ἐπιτροπή αὐτή μέ Διακήρυξή της ὑπογράμμιζε τήν ἀδιατάρακτη ἐπί αιῶνες σχέση τῆς Κρήτης μέ το Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο καί, ΠΑΤΡΙΣ 10 Ἰουλίου 1963. Αὐτόθι. 41 ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΤΙΤΟΣ, τεῦχος 9, ἔτος ΙΒ΄, Σεπτέμβριος 1963, σ. 142. 42 ΠΑΤΡΙΣ, 3 Ἰουλίου 1963. 39 40

- 113 -

18 - 2013-CC_V37.indd 113

1/4/15 12:46 μ.μ.

τονίζοντας τόν ρόλο τοῦ Πατριάρχη Ἀθηναγόρα στό νέο οἰκουμενικό ἄνοιγμα τῆς Ὀρθοδοξίας, καλοῦσε τό λαό τοῦ Νομοῦ Ἡρακλείου νά συμμετάσχει στίς ἐκδηλώσεις ὑποδοχῆς τοῦ Πατριάρχη μέ τά εξής λόγια, πού μέ βεβαιότητα ἀπηχοῦσαν τίς ἀπόψεις τοῦ Μητροπολίτη Εὐγενίου: «Ἕνας ἀκόμη λόγος νὰ ἐκδηλώσωμεν ἐμφαντικώτερον τὴν ἀγάπην μας πρὸς τὸν ἐκπρόσωπον τῆς Ἑκκλησίας μας, τὴν ὑπερηφάνειάν μας διότι είμεθα πνευματικὰ τέκνα του καὶ τὴν ἀπόφασίν μας νὰ παραμείνωμεν πάντοτε ἀκλόνητα στηρίγματα τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου.43». Κι ἐνῶ ὅλοι περίμεναν ὅτι ὁ Πατριάρχης κατά τήν ἐπίσκεψή του στήν Κρήτη θά ἀποβιβαστεῖ πρῶτα στό Ἡράκλειο, ὅπου, ἐκτός τοῦ ὅτι βρισκόταν ἡ ἕδρα τῆς Μητροπόλεως Κρήτης, εἶχε ὑπάρξει καί ἡ μεγαλύτερη ἀντίδραση κατά τῆς μονομεροῦς ἀπόφασης τοῦ Πατριαρχείου44, ὁ Πατριάρχης κατευθύνθηκε μέ τό πολεμικό πλοῖο «ΠΥΡΠΟΛΗΤΗΣ» ἀπό τή Ρόδο πρός τήν Ἱεράπετρα, γιά νά τιμήσει τή μνήμη τοῦ μεγάλου Πατριάρχη Μελετίου Μεταξάκη, πού καταγόταν ἀπό τή Μητρόπολη αὐτή45, στήν πραγματικότητα ὅμως ἡ κίνηση αὐτή μπορεῖ νά ἑρμηνευτεῖ μέσα στό πλαίσιο τῆς προσπάθειας τοῦ Πατριάρχη νά κρατήσει ἴσες ἀποστάσεις μεταξύ τῶν δύο κυρίως ἀντιμαχομένων πλευρῶν, Ἡρακλείου καί Χανίων, καί νά μή ρίξει ἔτσι «λάδι στή φωτιά»τοῦ τοπικισμοῦ. Στήν Ἱεράπετρα ἀποβιβάστηκε τήν Παρασκευή, 12 Ἰουλίου, στίς 7 μ.μ., ἔτυχε δέ θερμῆς ὑποδοχῆς όπό τόν Μητροπολίτη Φιλόθεο, τίς Ἀρχές καί πλῆθος λαοῦ. Μετά τή δοξολογία στόν καθεδρικό Ναό τοῦ Ἁγίου Γεωργίου καί το δεῖπνο πού παρέθεσε στόν Οἰκ. Πατριάρχη ὁ οἰκεῖος Μητροπολίτης, ὁ «ΠΥΡΠΟΛΗΤΗΣ», που ἔφερε στό ἀκροκέραιο τοῦ κεντρικού του ἱστοῦ τό ἔμβλημα τοῦ Πατριάρχη, ἀπέπλευσε νύχτα γιά τό Ἡράκλειο46, καί εἰσῆλθε στό λιμάνι τῆς πόλεως τό Σάββατο, 13 Ἰουλίου 1963 καί ὥρα 10.30 π.μ.. Ἐντωμεταξύ, ἀπό τίς 10.30 π.μ. ὅλα τά καταστήματα, οἱ Τράπεζες καί τά γραφεῖα εἶχαν κλείσει, γιά νά μπορέσει ὁ λαός νά συμμετάσχει στήν ὑποδοχή. Εἶχαν ἐπίσης διακοσμηθεῖ ἡ ἀποβάθρα καί οἱ κεντρικοί δρόμοι ἀπό τούς ὁποίους θά περνοῦσε ἡ πατριαρχική πομπή, μέ μυρτιές, ἑλληνικές σημαῖες καί λάβαρα. «Γενικῶς», ὅπως ἔγραφε ἡ ἐφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ, «ὁλόκληρος ἡ πόλις ἔχει προσλάβει μίαν ἐπιβλητικὴν ἑορταστικὴν ὄψιν, διὰ νὰ ὑποδεχθῇ τὸν Οικουμενικόν Πατριάρχην. Καὶ ὑπὸ τῶν διοικητικῶν καὶ ἀστυνομικῶν ἀρχῶν ἔχουν ληφθῆ ὅλα τὰ ἀπαραίτητα μέτρα διὰ τὴν τήρησιν τῆς τάξεως, ὥστε νὰ δυνηθῇ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΤΙΤΟΣ, τεῦχος 9, ἔτος ΙΒ΄, Σεπτέμβριος 1963, σ. 146. Δές καί ἐφημ. ΠΑΤΡΙΣ της 7ης Ἰουλίου 1963. 44 Ἡ ἰδέα ὅτι ὁ Πατριάρχης, προερχόμενος ἀπό τή Ρόδο, θά ἐπισκεπτόταν πρῶτα τίς ἐπισκοπές Ἱεραπύτνης καί Σητείας δέν καρποφόρησε, «διότι οὐσιαστικοί λόγοι ἐπιβάλλουν ἡ ἐπίσημος ὑποδοχὴ τοῦ Πατριάρχου νὰ γίνη εἰς τὴν Μητρόπολιν αὐτῆς, τὸ Ἡράκλειον.» (ΠΑΤΡΙΣ, 6 Ἰουλίου 1963). 45 Μητροπολίτου Πέτρας και Χερρονήσου Νεκταρίου, ὅ.π. σ. 251. 46 ΠΑΤΡΙΣ, 13 Ἰουλίου 1963. 43

- 114 -

18 - 2013-CC_V37.indd 114

1/4/15 12:46 μ.μ.

ὁ λαὸς νὰ μετάσχῃ τῆς ὑποδοχῆς.»47 Ὁ Πατριάρχης Ἀθηναγόρας, συνοδευόμενος ἀπό τούς Σεβασμιότατους Μητροπολίτες Δέρκων Ἰάκωβο, Πριγκηπονήσων Δωρόθεο καί Ρόδου Σπυρίδωνα, ἀπό τόν Μεγάλο Ἀρχιδιάκονο Ἀγάπιο, τόν Ὑπογραμματέα τῆς Ἁγίας καί Ἱερᾶς Συνόδου, Διάκονο Γαβριήλ, τόν Πρωτονοτάριο Ἐμμ. Φωτιάδη, καθηγητή τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς Χάλκης, τόν Αρχικλητῆρα του καί τόν κυβερνήτη τοῦ ΠΥΡΠΟΛΗΤΗ, πλωτάρχη κ. Ἰ. Βασιλειάδη, μεταφέρθηκε μέ ἄκατο τοῦ Βασιλικοῦ Ναυτικοῦ στήν προβλήτα τοῦ ἐνετικοῦ λιμανιοῦ και ἀποβιβάστηκε γύρω στίς 11.20 π.μ.48. Ἡ ἀποβίβαση τοῦ Πατριάρχη χαιρετίστηκε μέ χαρμόσυνες κωδωνοκρουσίες ὅλων τῶν ἱερῶν Ναῶν τοῦ Ἡρακλείου, μέ σφυρίγματα ὅλων τῶν ἐλλιμενισμένων πλοίων καί ἀπό τή Φιλαρμονική τοῦ Δήμου, πού ἀνέκρουε τό ἐμβατήριο, ἐνῶ τιμές ἀπέδωσαν οἱ Πρόσκοποι, οἱ Ὁδηγοί καί Τμῆμα Κρητικῶν Βρακοφόρων. Τήν ἴδια στιγμή τά συγκεντρωμένα πλήθη ξεσποῦσαν σέ ζητωκραυγές και εὐλαβεῖς συγκινητικές ἐκδηλώσεις. Ἡ ἐφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ τῆς 14ης Ἰουλίου 1963, ἀναφερόμενη στήν ὑποδοχή τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχη Ἀθηναγόρα, ἔγραψε: «Ἐν μέσω χαρμοσύνου ἑορταστικῆς ἀτμοσφαίρας ὁ λαὸς τοῦ Ἡρακλείου ὑπεδέχθη χθὲς τὸν Ἀρχηγὸν τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας Οἰκουμενικὸν Πατριάρχην κ. Ἀθηναγόραν, ὁ ὁποῖος πραγματοποιεῖ τὴν πρώτην ἐπίσημον ἐπίσκεψιν εἰς τὴν δισχιλιετῆ ἱστορίαν τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης. Ἡ ἀποθεωτικὴ ὑποδοχὴ ἡ ὁποία ἐπεφυλάχθη εἰς τὸν Προκαθήμενον τῆς Ὀρθοδοξίας ὑπῆρξεν ὄντως ἀνταξία τοῦ μεγάλου ἱστορικοῦ γεγονότος, πρωτοφανὴς εἰς τὰ τοπικὰ χρονικά. Χιλιάδες λαοῦ μὲ καταφανῆ συγκίνησιν ἀπὸ τὴν τιμὴν τῆς Πατριαρχικῆς ἐπισκέψεως συνωθοῦντο ἀπὸ τῶν πρωινῶν ὡρῶν εἰς τὸν λιμένα καὶ κατὰ μῆκος τῆς διαδρομῆς διὰ νὰ ἐπευφημήσουν τὸν Πρωθιερέα τῆς Ὀρθοδοξίας. Ὁλόκληρος ἡ πόλις ένεφάνιζεν ἑορταστικὴν ὄψιν μὲ τὸν γενικὸν σημαιοστολισμὸν τῶν Δημοσίων κτιρίων, καταστημάτων καὶ οἰκιῶν, ἐνῶ είς διάφορα σημεῖα εἶχον τοποθετηθῆ κλάδοι μυρτιᾶς καὶ λάβαρα μὲ τὸν δικέφαλον ἀετόν. Ἐπὶ τοῦ παλαιοῦ Λιμεναρχείου εἶχε τοποθετηθῆ μεγάλη επιγραφή: «Καλῶς ἤλθατε, Παναγιώτατε». Εἰς τὸν χῶρον τῆς ὑποδοχῆς πρὸ τοῦ οἰκήματος τοῦ παλαιοῦ Λιμεναρχείου εἶχον παραταχθῆ ναυτικὸν ἄγημα, πρόσκοποι, ὁδηγοί, μαθήτριαι τῆς Σχολῆς «Ἐργάνη», βρακοφόροι καὶ νέες με τοπικάς ένδυμασίας καθὼς καὶ ἡ δημοτικὴ Φιλαρμονική. Ἡ μικρὰ προβλῆτα εἶχεν καλυφθῆ μὲ τάπητας.». Κατά τήν ἀποβίβασή του ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης ἀντάλλαξε ἀσπασμό ἀγάπης μέ τό Μητροπολίτη Εὐγένιο καί τούς λοιπούς ἱεράρχες τοῦ νησιοῦ, ἐνῶ νέες μέ τοπικές ἐνδυμασίες τόν έραιναν μέ ἄνθη. Στή συνέχεια χαιρέτησε 13 Ἰουλίου 1963. Ὅλες οἱ πληροφορίες γιά τήν ὑποδοχή τοῦ Οἰκ. Πατριάρχη Ἀθηναγόρα στό Ἡράκλειο προέρχονται ἀπό τό περιοδικό ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΤΙΤΟΣ, τεῦχος 9, ἔτος ΙΒ΄, Σεπτέμβριος 1963, σ.141—170. Ἐπίσης: ἐφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ, 14, 16, 17, 18, 19 Ἰουλίου 1963. 47 48

- 115 -

18 - 2013-CC_V37.indd 115

1/4/15 12:46 μ.μ.

τούς λοιπούς ἐπισήμους, μεταξύ τῶν ὁποίων ἦταν καί οἱ βουλευτές ὅλων τῶν Νομῶν τῆς Κρήτης, ὁ Νομάρχης καί ὁ Δήμαρχος Ἡρακλείου καί ἐκπρόσωποι τῶν Ἀρχών τοῦ νησιοῦ. Τόν Πατριάρχη προσφώνησε ἀπό μέρους ὅλου τοῦ κρητικοῦ λαοῦ ὁ Δήμαρχος Ἡρακλείου Νικ. Κρασαδάκης, ἐκφράζοντας τά αἰσθήματα συγκίνησης καί κατάνυξης τοῦ ἡρακλειώτικου λαοῦ καί ὁλόκληρης τῆς Κρήτης καθώς καί τή βαθιά ἱκανοποίηση ὅλων τῶν Κρητικῶν γιά τήν πατριαρχική ἐπίσκεψη. Βαθιά συγκινημένος ἀπό τήν ἐνθουσιώδη παλλαϊκή ὑποδοχή ὁ Πατριάρχης Ἀθηναγόρας εὐχαρίστησε τό Δήμαρχο, τίς Ἀρχές καί τό λαό τοῦ Ἡρακλείου καί ἐξέφρασε τή χαρά του πού βρίσκεται στήν Κρήτη, τήν ὁποία χαρακτήρισε ὡς «στήριγμα καί βακτηρία τῆς Μ. τ. Χ. Ἐκκλησίας». Κατόπιν ὁ Πατριάρχης κατευθύνθηκε πεζός ἀπό τό λιμάνι, διά τῶν οδῶν 25ης Αὐγούστου καί Καλοκαιρινού, πρός τόν Ἅγιο Μηνᾶ. Ἡ διαδρομή ἦταν ἄκρως συγκινητική, καθώς τά συγκεντρωμένα πλήθη ἐπευφημοῦσαν τόν Πατριάρχη, πού, ἀψηφώντας τόν καύσωνα, βάδιζε ἀγέρωχος μέ τό ἐπιβλητικό του παράστημα. Καμπάνες χτυποῦσαν χαρμόσυνα, οἱ ἄνθρωποι ἔσπευδαν καί συνωθοῦνταν, γιά νά φιλήσουν τό χέρι του. Αἴσθηση προκάλεσε, μαζί μέ τήν ἐπιβλητική του ἐμφάνιση, καί ἡ καταδεκτικότητα τοῦ Πατριάρχη. «Εὐθυτενὴς ὡς κυπάρισσος, μὲ ἐπιβλητικὴν καὶ γαλήνιον ὄψιν, ἐκφραστὴς τοῦ χριστιανικοῦ καὶ δημοκρατικοῦ πνεύματος τῆς Ἐκκλησίας ὁ Πατριάρχης παρέμεινεν ἐπ’ ἀρκετὴν ὥραν συνομιλῶν μετὰ τοῦ πλήθους καὶ τῶν κληρικῶν», ἔγραψε ἡ ἐφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ49. Ἀτμόσφαιρα ἐνθουσιασμοῦ ἐπικράτησε ἀνάμεσα στό λαό καθ’ ὅλη τή διάρκεια τῆς διαδρομῆς μέχρι τόν Ἅγιο Μηνᾶ, ὅπου ἡ ὑποδοχή του ἦταν ἐξίσου μεγαλειώδης ἀπό τό συγκεντρωμένο πλῆθος, ἀπό ἑκατοντάδες ἱερέων, μοναχῶν καί μοναζουςῶν τῶν Ἱερῶν Μονῶν τῆς Μητροπόλεως, ἀπό τίς ἀδελφές τοῦ Ε.Ε.Σ., ἀπό τίς μαθήτριες τοῦ Οικοτροφείου Θηλέων κ.ἄ. Τελετάρχης εἶχεν ὁριστεῖ ὁ τότε ἀρχιμανδρίτης Θεόδωρος Τζεδάκης. «Οὐδέποτε ἄλλοτε εἰς τὰ χρονικὰ τῶν ὑποδοχῶν οἱωνδήποτε διακεκριμένων προσώπων ἐσημειώθη τοιοῦτος παλλαϊκός συναγερμὸς καὶ τοιαῦται ἐκδηλώσεις ἀγάπης καὶ σεβασμοῦ», ἐγράφη στό ἐπίσημο περιοδικό τῆς Μητροπόλεως ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΤΙΤΟΣ50. Στόν Ἱερό Μητροπολιτικό Ναό τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ ἐψάλη ἐπίσημη δοξολογία ἀπό πολυμελῆ βυζαντινό χορό ὑπό τόν Πρωτοψάλτη τοῦ Ναοῦ Ἰωάννη Βουτσινᾶ. Συγκίνηση ἐπικράτησε, ὅταν ὁ Πατριάρχης ζήτησε νά ψάλουν ὅλοι μαζί τό τροπάριο «Τῇ Ὑπερμάχῳ…», ὅπως καί ὅταν ὁ χορός ἔψαλε τόν βυζαντινοπρεπῆ πολυχρονισμό τοῦ Πατριάρχη. Στήν προσφώνησή του ὁ Μητροπολίτης Εὐγένιος, ἀφοῦ ἐξέφρασε τή χαρά καί τόν ἐνθουσιασμό τῆς Εκκλησίας καί τοῦ λαοῦ ταῆς Κρήτης, ἔπλεξε τό ἐγκώμιο τοῦ Πατριάρχη καί τόνισε ὅτι ἡ ἐπίσκεψη αὐτή«ἀποτελεῖ ἱστορικὸν γεγονός, παρόμοιον τοῦ ὁποίου δὲν 49 50

14 Ἰουλίου 1963. Ὅ. π. σ. 150. - 116 -

18 - 2013-CC_V37.indd 116

1/4/15 12:46 μ.μ.

ἔχει νὰ παρουσιάσῃ ἡ ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας ἐν Κρήτῃ, διότι ἀπὸ τοῦ ὀγδόου αἰῶνος, ὅτε ἡ Ἐκκλησία Κρήτης ἀποσπασθεῖσα ἐκ τῆς παλαιᾶς Ρώμης, ὑπήχθη μετὰ τῶν ἄλλων Μητροπόλεων τοῦ Ἀνατολικοῦ Ἰλλυρικοῦ εἰς τὴν Νέαν Ρώμην, οὐδέποτε Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης ἐπεσκέφθη τὴν Κρήτην.51». Στήν ἀπάντησή του ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης εἶπε μεταξύ ἄλλων: «Ἐρχόμεθα κομίζοντες πρὸς τὴν ὑμετέραν φίλην Σεβασμιότητα, σεβασμιώτατε Μητροπολῖτα Κρήτης, καὶ τὴν σὺν αὐτῇ Ἱεραρχίαν τῆς ἐνταῦθα Ἁγιωτάτης Ἐκκλησίας τοῦ Ἀποστόλου Τίτου τὸν ἔπαινον καὶ τὴν εὐαρέσκειαν τῆς Μητρὸς Ἐκκλησίας καὶ ἡμῶν προσωπικῶς, δι’ ὅσα μετὰ ἱεροῦ ζήλου καὶ πλήρους ἐπιγνώσεως τῶν πολυειδῶν ποιμαντορικῶν ὑμῶν εὐθυνῶν, ὀρθῆς δὲ κατανοήσεως καὶ τῶν ἀπαντήσεων καὶ μηνυμάτων τῆς συγχρόνου ἐποχῆς, ἀτρυτοπόνως ἐργάζεσθε καὶ καλλινίκως κοπιᾶτε ὑπὲρ τοῦ ἐνταῦθα ποιμνίου, κατὰ πάντα ἀξίου τῶν πνευματικῶν ὑμῶν ὠδίνων καὶ μόχθων, πρὸς τὸν ἐνταῦθα δὲ εὐσεβῆ καὶ έκλεκτὸν τοῦ Κυρίου λαὸν τὴν εὐλογίαν τῆς Μητρὸς Ἐκκλησίας, ἧς ἐλπίδα καὶ καύχημα οὗτος ἀποτελεῖ.(…) Διὰ τοῦτο δὲ καὶ ὅλως ἰδιαιτέρως δι’ αὐτὸν πάλλει ἡ φιλόστοργος μητρικὴ καρδία τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας καὶ ἡ σκέψις αὐτῆς εὐρύτερον καταναλίσκεται καὶ ἐκδαπανᾶται ἐν τῇ τελετῇ καὶ κατευθύνσει τῶν ἀπασχολούντων αύτὸν ἐκκλησιαστικῶν προβλημάτων. Ἐπιθυμοῦμεν, ἵνα σχετικῶς κατανοηθῇ πλήρως καὶ καλῶς, ὅτι ἡ Μήτηρ Ἐκκλησία ἐν ταῖς περὶ τῆς Ἀποστολικῆς Ἐκκλησίας Κρήτης ἀποφάσεις καὶ ένεργείας αύτῆς ἀείποτε καθοδηγεῖται μόνον ὑπὸ τῶν πνευματικῶν συμφερόντων τοῦ εύσεβοῦς Κρητικοῦ λαοῦ, οὐδὲν παραλείπουσα τῶν δυναμένων προαγαγεῖν τὴν θρησκευτικὴν καὶ ἐκκλησιαστικὴν αὐτοῦ ζωήν.52». Εἶναι σαφές ὅτι ὁ Πατριάρχης, μέ τήν ἀποστροφή αὐτή τοῦ λόγου του, θέλησε: α) νά ἐπαινέσει τό ὑπό τῆς Ἐκκλησίας ἐπιτελούμενο ἔργο, δείχνοντας ὅτι εἶναι γνώστης τῶν ἐκκλησιαστικῶν πραγμάτων τῆς Κρήτης, β) νά ἐξάρει τό ἐνδιαφέρον τοῦ Πατριαρχείου γιά τά εκκλησιαστικά προβλήματα τῆς Κρήτης καί γ) νά τονίσει ὅτι κάθε ἀπόφαση τοῦ Πατριαρχείου λαμβάνεται μέ γνώμονα τό συμφέρον τῆς Ἐκκλησίας καί τοῦ κρητικοῦ λαοῦ, μέ προφανῆ σκοπό νά κατευνάσει τά πνεύματα. Μετά τό πέρας τῆς δοξολογίας, ὁ Πατριάρχης δέχτηκε στό Μέγαρο τῆς Μητροπόλεως τούς ἐπισήμους, ἐνῶ τό μεσημέρι ὁ Μητροπολίτης Εὐγένιος παρέθεσε στήν αἴθουσα «Θεοτοκόπουλος» γεῦμα πρός τιμήν τοῦ Πατριάρχη, στο ὁποίο παρακάθισαν περί τούς διακόσιους πενήντα ἐπισήμους. Τό βράδυ τοῦ Σαββάτου ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης χοροστάτησε στόν Μέγα Ἑσπερινό στόν Μητροπολιτικό Ναό τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ καί ἀργότερα δέχτηκε στό Μητροπολιτικό Μέγαρο τόν ιερό κλῆρο καθώς καί τούς Μοναχούς καί τίς Μοναχές τῶν Ἱερῶν Μονῶν τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Κρήτης. Στίς 8.30 μ.μ. ὁ Πατριάρχης καί ἡ ἀκολουθία του ἐπισκέφθηκαν τό Δημαρχεῖο τῆς πόλεως 51 52

ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΤΙΤΟΣ, ὅ.π. σ. 152. ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΤΙΤΟΣ, ὅ.π. σ. 154. - 117 -

18 - 2013-CC_V37.indd 117

1/4/15 12:46 μ.μ.

τοῦ Ἡρακλείου, ὅπου τόν περίμενε, γιά νά τόν ἐπευφημήσει, πλὴθος κόσμου καί τόν ὑποδέχτηκε μέ ἐνθουσιασμό ὁ Δήμαρχος καί σύσσωμο τό Δημοτικό Συμβούλιο. Ἀκολούθως, στήν αίθουσα τοῦ Δημοτικοῦ Συμβουλίου, ἐνώπιον τῶν Ἀρχῶν τῆς πόλεως, τοῦ Προέδρου τοῦ Κόμματος τῶν Φιλελευθέρων Σοφοκλῆ Βενιζέλου, ταν βουλευτῶν καί πολλῶν ἐπισήμων, τοῦ ἀπενεμήθη όπό τον Δήμαρχο τό χρυσό μετάλλιο τας πόλεως τοῦ Ἡρακλείου. Μεγαλοπρεπῶς καί μέ κατάνυξη τελέστηκε τήν Κυριακή, 14 Ἰουλίου, ἡ Πατριαρχική Θεία Λειτουργία. Πλήθη κόσμου συνωστίζονταν ἀπό τά βαθιά χαράματα ἐντός καί ἐκτός τοῦ ναοῦ, προκειμένου νά ζήσουν αὐτές τίς μοναδικές στιγμές. Μέ τόν Πατριάρχη συλλειτούργησαν οἱ Μητροπολίτες ποό τον συνόδευαν καθώς καί ὁ Μητροπολίτης Εὐγένιος καί οἱ λοιποί Ἱεράρχες τῆς Κρήτης, ἐνῶ στή θεία Μυσταγωγία παραβρέθηκαν ὁ Σοφ. Βενιζέλος, οἱ βουλευτές καί πολλοί ἐπίσημοι. Ὅπως ἔγραψε ἡ ἐφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ, «ἡ Θεία Λειτουργία τελεσθεῖσα κατὰ τὸ τυπικὸν τοῦ Πατριαρχείου ὑπῆρξεν ὄντως μοναδικὴ εἰς τὰ ἐκκλησιαστικὰ χρονικὰ τοῦ Ἡρακλείου, καὶ κατὰ τὴν ὁποίαν ἀνταπεκρίθη πλήρως ὁ Πρωτοψάλτης κ. Ιωάννης Βουτσινᾶς μετὰ τοῦ περὶ αὐτὸν χοροῦ.53». Μετά τό πέρας τῆς Θ. Λειτουργίας, γιά τήν ὁποία ὁ Πατριάρχης ὁμολόγησε ὅτι ἦταν ἡ ὡραιότερη Λειτουργία τῆς ζωῆς του, ἀπένειμε ὀφίκια: α) στό Νομάρχη Ἡρακλείου τό ὀφίκιο τοῦ Μεγάλου Ρήτορος τοῦ Οἰκ. Θρόνου, β) στό Δήμαρχο Ἡρακλείου τό όφίκιο τοῦ Ἀποκρισαρίου τῆς Μ. τ. Χ. Ἐκκλησίας, γ) στόν Πρωτοψάλτη Ἰωάννη Βουτσινᾶ τό ὀφίκιο τοῦ Ἄρχοντος Πρωτοψάλτου Κων/λεως καί δ) στόν ἀριστερό ψάλτη τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ Σταῦρο Παπαδάκη τό ὀφίκιο τοῦ Λαμπαδαρίου τῆς Ἀρχιεπισκοπής Κων/ λεως54. Τό ἀπόγευμα τῆς ἴδιας μέρας ὁ Πατριάρχης Ἀθηναγόρας, ὕστερα ἀπό τό γεῦμα πού παρέθεσαν πρός τιμήν του οἱ Μονές τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Κρήτης, ἐπισκέφθηκε μαζί μέ τήν ἀκολουθία του διάφορα Φιλανθρωπικά Ἱδρύματα, ἐνῶ τό βράδυ παρακάθισε σέ δεῖπνο, τό ὁποῖο τοῦ προσέφεραν στό ξενοδοχεῖο «Δίας» στίς Ἀρχάνες οἱ παραγωγικές τάξεις τοῦ Ἡρακλείου. Κατά τή διάρκεια τοῦ δείπνου ὁ Πρόεδρος τοῦ Ἐπαγγελματικοῦ καί Βιοτεχνικοῦ Ἐπιμελητηρίου Ἡρακλείου κ Γ. Χαλκιαδάκης ζήτησε εὐλαβῶς ἀπό τόν Πατριάρχη νά ἀποκατασταθεῖ ἡ κανονική τάξη καί ἡ δικαιοδοσία τοῦ Μητροπολίτη Κρήτης, αἴτημα πού χειροκροτήθηκε ἔντονα ἀπό τούς παρισταμένους. Τήν ἄλλη μέρα, Δευτέρα 15 Ἰουλίου, ὁ Πατριάρχης, συνοδευόμενος ἀπό τόν Μητροπολίτη Κρήτης Εὐγένιο καί ἀπό τους Μητροπολίτες Δέρκων Ἰάκωβο καί Πριγκηπονήσων Δωρόθεο, ἄρχισε τήν περιοδεία του στίς ἄλλες Μητροπόλεις τῆς Κρήτης. Ἀφοῦ ἐπισκέφθηκε τήν ἀμερικανική Βάση τῶν 16 Ἰουλίου 1963. Τήν ἀπονομή τῶν ὀφικίων εἰρωνεύεται ὁ ἀρθρογράφος τῆς ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ (φ. τῆς 16ης Ἰουλίου 1963). 53

- 118 -

18 - 2013-CC_V37.indd 118

1/4/15 12:46 μ.μ.

Γουρνῶν, κατευθύνθηκε πρός τή Νεάπολη. Θερμή ὑποδοχή τοῦ ἐπεφύλαξαν καθ’ ὁδόν οἱ κάτοικοι τῶν Μαλλίων καί λίγο ἀργότερα τῆς Νεαπόλεως, ὅπου τόν περίμεναν ὁ Μητροπολίτης Δημήτριος, οἱ τοπικές Ἀρχές καί οἱ βουλευτές τοῦ Νομοῦ Λασιθίου. Μετά τή Νεάπολη ἐπισκέφθηκε τόν Ἅγιο Νικόλαο, ἐνῶ τό ἀπόγευμα τῆς ἴδιας ἡμέρας ἐπισκέφθηκε την Ἱερά Μητρόπολη Ἀρκαδίας καί τόν Μητροπολίτη Τιμόθεο. Ἡ ἐπίσημη ὑποδοχή τοῦ Πατριάρχη ἀπό τίς Ἀρχές καί τό λαό τῆς Μεσαρᾶς ἔγινε στίς Μοῖρες ἀργά τό βράδυ, περί ὥρα 10 μ.μ.. Ὁ Πατριάρχης ἐπισκέφτηκε τό Ὀρφανοτροφεῖο «Παναγία ἡ Καλυβιανή», παρακάθισε σέ δεῖπνο καί ἐπέστρεψε στό Ἡράκλειο γύρω στίς 3.30 τά ξημερώματα. Τήν Τρίτη, 16 Ἰουλίου, ὁ Πατριάρχης ἀναχώρησε μέ τή συνοδεία του γιά τό Ρέθυμνο, ὅπου ἐπίσης τοῦ ἐπιφυλάχτηκε θερμή ὑποδοχή. Ἀφοῦ ἐπισκέφθηκε τόν ἀσθενοῦντα Μητροπολίτη Ρεθύμνης Ἀθανάσιο, κατευθύνθηκε πρός τό Σπήλι πρός ἐπίσκεψη τῆς Μητροπόλεως Λάμπης καί Σφακίων καί τοῦ Μητροπολίτη Ἰσιδώρου, ἀπό ὅπου ἐπέστρεψε ἀργά τό βράδυ στό Ρέθυμνο καί ἀναχώρησε γιά τά Χανιά, ὅπου τοῦ ἐπιφυλάχθηκε ἐξίσου θερμή ὑποδοχή ἀπό τόν Μητροπολίτη Νικηφόρο, τίς Ἀρχές καί τό λαό τῆς πόλης. Τήν Τετάρτη, 17 Ἰουλίου, ὁ Πατριάρχης μετέβη στόν τάφο τοῦ Ἐθνάρχη Ἐλ. Βενιζέλου στό Ἀκρωτήρι, ὅπου ἔψαλε Τρισάγιο, ἐνῶ στή συνέχεια ἐπισκέφθηκε τό σπίτι τῶν Βενιζέλων στή Χαλέπα. Τήν ἴδια μέρα ἐπισκέφθηκε καί τή Μητρόπολη Κισάμου καί Σελίνου στό Καστέλλι καί τόν Μητροπολίτη Εἰρηναῖο, ὅπου καί πάλι τόν ὑποδέχτηκαν μέ θερμές ἐκδηλώσεις ἀγάπης καί τιμῆς. Πρέπει νά σημειωθεῖ ὅτι ὁ Πατριάρχης σκόπευε ἡ ἀναχώρησή του ἀπό τήν Κρήτη νά γίνει ἀπό τήν πόλη τῶν Χανίων, ἀφοῦ προηγουμένως συγκαλοῦσε ἐκεῖ Σύνοδο τῆς Ἱεραρχίας, πρᾶγμα πού ματαίωσε ὁ Μητροπολίτης Εὐγένιος, ὁ ὁποῖος ἐπέμεινε ὅτι ἡ Σύνοδος συγκαλεῖται μόνον ἐκεῖ ὅπου ὁρίζει ὁ Καταστατικός Χάρτης55.Ἔτσι ο Πατριάρχης ὑποχρεώθηκε νά ἐπιστρέψει στό Ἡράκλειο τό βράδυ τῆς ἴδιας ἡμέρας. Τήν Πέμπτη, 18 Ἰουλίου, τελευταῖα ἡμέρα τῆς πατριαρχικῆς ἐπίσκεψης, συνῆλθε στίς 10 π.μ. ἐκτάκτως ἡ Ἱεραρχία τῆς Κρήτης ὑπό τήν προεδρία τοῦ Οἰκ. Πατριάρχη, παρισταμένων καί τῶν συνοδευόντων τόν Πατριάρχη Μητροπολιτῶν Δέρκων καί Πριγκηπονήσων. Στήν προσφώνησή του ὁ Μητροπολίτης Εὐγένιος εἶπε μεταξύ ἄλλων καί τά ἑξῆς σχετικά μέ τό ἐκκλησιαστικό πρόβλημα τῆς Κρήτης, πού ἀποκτοῦσαν τή συγκεκριμένη στιγμή ἰδιαίτερη βαρύτητα: «Πεποίθαμεν, ὅτι ἡ ἱστορικὴ αὕτη συνέλευσις ἡμῶν ὑπὸ τὴν προεδρίαν τῆς Ὑμετέρας Θειοτάτης Παναγιότητος θὰ ἀποβῇ ἀπαρχὴ ἑνότητος καὶ νέας δημιουργικῆς ἐκκλησιαστικῆς δράσεως ἐν τῇ ἡμιαυτονόμῳ τοῦ Οίκουμενικοῦ Θρόνου Μητροπόλει Κρήτης, συμφώνως πρὸς τοὺς ἱεροὺς Κανόνας καὶ τὸν 4149/1961 Καταστατικὸν Νόμον τῆς ἐν Κρήτῃ Ἐκκλησίας, ὅστις λεπτομερῶς 55

Μητροπολίτου Πέτρας και Χερρονήσου Νεκταρίου, ὅ.π. σ. 251-252. - 119 -

18 - 2013-CC_V37.indd 119

1/4/15 12:46 μ.μ.

καθορίζει βάσει τῶν ἱερῶν Κανόνων τὴν θέσιν καὶ τὰ καθήκοντα ἡμῶν τῶν ἱεραρχῶν Κρήτης.56». Μέ τήν τοποθέτησή του αὐτή ὁ Μητροπολίτης Εὐγένιος, ἀναγνωρίζοντας ὅτι ἡ ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης εἶχε τρωθεῖ, ἔθετε εὐθαρςῶς ζήτημα παραβίασης τῶν Κανόνων καί τοῦ Καταστατικού Νόμου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, τοποθετώντας τούς πάντες ἐνώπιον τῶν εὐθυνῶν τους. Στή συνέχεια προσέφερε στόν Πατριάρχη ὡς δῶρο μιά ποιμαντορική ράβδο, τήν ὁποία ὁ Πατριάρχης δέχτηκε εὐχαριστώντας καί ἐκφράζοντας τήν εὐαρέσκεια τῆς Μητρός Ἐκκλησίας γιά τό ἐπιτελούμενο ὑπό τῶν Ἱεραρχῶν ἔργο. Κατόπιν, καί ἐπί ἕνα δίωρο, στή Σύνοδο συζητήθηκαν ἐκκλησιαστικά θέματα καί εἰδικώτερα ζητήματα τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης. Μετά τό πέρας τῆς Συνόδου, ὁ Πατριάρχης ἐπισκέφθηκε τόν Ἱερό Ναό Ἁγίου Τίτου, τό Ἀρχαιολογικό Μουσεῖο καί τή Νομαρχία Ἡρακλείου. Ἀκολούθησε τό ἀποχαιρετιστήριο γεῦμα πού παρέθεσε στόν ὑψηλό ἐπισκέπτη ὁ Μητροπολίτης Εὐγένιος στό Μητροπολιτικό Μέγαρο, παρουσίᾳ καί πολλῶν ἐπισήμων, ὕστερα ἀπό τό ὁποῖο ὁ Πατριάρχης ἔθεσε τόν θεμέλιο λίθο τοῦ νέου Μητροπολιτικοῦ Μεγάρου. Κατόπιν αὐτοῦ καί ἀφοῦ ἀποχαιρέτησε συγκινημένος τό συγκεντρωμένο πλήθος, ὁ Πατριάρχης καί ἡ πατριαρχική πομπή ἀναχώρησαν γιά τό ἀεροδρόμιο Ἡρακλείου. Ἐκεῖ ὁ Πατριάρχης ἀποχαιρέτησε τόν Μητροπολίτη Εὐγένιο, τούς Ἱεράρχες τῆς Κρήτης καί τούς ἐπισήμους, ἐπιβιβάστηκε σέ ἀεροπλάνο τῆς Βασιλικής Ἀεροπορίας καί ἀναχώρησε γιά τήν Κέρκυρα. Ἡ ἀντιμετώπιση τῆς Πατριαρχικῆς ἐπίσκεψης ἀπό τόν τοπικό Τύπο Ἀντιδράσεις Θά μποροῦσε νά πεῖ κανείς ἀνεπιφύλακτα ὅτι ἡ πενθήμερη ἐπίσκεψη τοῦ Πατριάρχη Ἀθηναγόρα στήν Κρήτη εἶχε τό χαρακτήρα ἑνός θριάμβου, ἀφοῦ παντοῦ ἔγινε δεκτός μέ πρωτοφανεῖς ἐκδηλώσεις ἀγάπης καί τιμῆς. Εἶναι μάλιστα χαρακτηριστικό ὅτι τά πρόσωπα πού εἶχαν ἀναλάβει στό Ἡράκλειο τήν εὐθύνη τοῦ ἀγώνα γιά ἐπίλυση τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ προβλήματος, καθώς καί ὅλοι οἱ φορεῖς πού εἶχαν ἀγωνιστεῖ γιά τά δίκαια τῆς Ἱεράς Μητροπόλεως Κρήτης καί τοῦ Μητροπολίτου Εὐγενίου, ἀπό τή στιγμή πού ἔγινε γνωστό ὅτι ὁ Πατριάρχης θά ἐπισκεφθεῖ τήν Κρήτη, ἐγκατέλειψαν τήν ἀδιάλλακτη στάση τους, προσδοκώντας ἴσως ὅτι μέ τόν τρόπο αὐτό θά πετύχαιναν τό ποθούμενο ἀποτέλεσμα. Μάλιστα, κατά τή διάρκεια τῆς ἐπίσκεψης ἔδειχναν νά ἐνδιαφέρονται περισσότερο γιά τό γεγονός τῆς επίσκεψης καθεαυτήν παρά γιά τό ἐκκλησιαστικό θέμα. Ὡστόσο, ἡ πατριαρχική ἐπίσκεψη τούς διέψευσε, διότι στό ἐκκλησιαστικό θέμα δέν δόθηκε λύση. Πιθανόν, στηρίζοντας τή σταθερή μέν ὡς πρός τά κανονικά προνόμια τοῦ Μητροπολίτη Κρήτης ἀλλά μετριοπαθῆ καί φιλοπατριαρχική στάση τοῦ Εὐγενίου, ἀλλά σαφῶς καί γιά λόγους πού ἅπτονται τοῦ σεβασμοῦ πρός τον πατριαρχικό θεσμό καί τό πρό56

ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΤΙΤΟΣ, ὅ.π. σ. 162. - 120 -

18 - 2013-CC_V37.indd 120

1/4/15 12:46 μ.μ.

σωπο τοῦ φιλοξενούμενου Πατριάρχη, οἱ Ἀρχές τοῦ τόπου, πού εἶχαν ἀντιταχθεῖ μέ πάθος στήν ἐπιχειρηθεῖσα μεταβολή τοῦ πατροπαράδοτου ἐκκλησιαστικοῦ καθεστῶτος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης καί εἶχαν ὑποστηρίξει τά δίκαια τοῦ Μητροπολίτη Εὐγενίου, δέν μποροῦσαν παρά νά ἀκολουθήσουν τό πρωτόκολλο καί νά τόν ὑποδεχθοῦν μέ τίς ἀνάλογες τιμές. Αὐτή ἡ μετριοπαθής και φιλική πρός τό πρόσωπο τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχη στάση ἐκφράστηκε σέ δημοσιογραφικό πεδίο κυρίως ἀπό τήν ἐφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ τοῦ Ἡρακλείου, ἡ ὁποία μάλιστα εἶχε δημοσιεύσει στό φύλλο τὴς 30ῆς Ἰουνίου 1963 μιά σκιαγράφηση τῆς προσωπικότητας τοῦ Πατριάρχη Ἀθηναγόρα. Ἐπίσης, στό κύριο ἄρθρο της μέ τίτλο «Ὡς εὖ παρέστητε, Παναγιώτατε»ἡ ἴδια ἐφημερίδα ἔγραφε στό φύλλο τῆς 13ης Ἰουλίου: «Ο ἀρχηγὸς τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, ὁ Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης Ἀθηναγόρας φθάνει σήμερον εἰς τὸ Ἡράκλειον, τὴν ἐκκλησιαστικὴν πρωτεύουσαν τῆς Κρήτης. Ὁ Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Εὐγένιος, οἱ λοιποὶ ἱεράρχαι τῆς Κρήτης, οἱ ἐπίσημοι ἐκπρόσωποι τοῦ Κράτους, οἱ Βουλευταί, δήμαρχοι, κοινοτάρχαι, ἐκπρόσωποι ὀργανώσεων καὶ ὁ λαὸς θὰ δεχθοῦν τὸν Πρωθιερέα μὲ τὸν προσήκοντα σεβασμόν. Εἰς τὸ πρόσωπόν του θὰ τιμηθῇ ἡ κορυφὴ τῆς Ὀρθοδοξίας…Διὰ τὴν Κρήτην ἡ σημερινὴ ἐπίσκεψις ἀποτελεῖ ἱστορικὸν γεγονός. Διότι εἰς τὴν δισχιλιετῆ ἱστορίαν τῆς Ἐκκλησίας τῆς νήσου μας δὲν ἔχει παρουσιασθεῖ ἀνάλογος ἐπίσκεψις. Διὰ πρώτην φορὰν συμβαίνει νὰ ἐπισκεφθῇ τὴν Κρήτην αὐτοπροσώπως καὶ ἐπισήμως ὁ Προκαθήμενος τῆς Ὀρθοδοξίας. (…) Παντοιοτρόπως εἶχεν ἐκδηλωθεῖ ἡ ἀγάπη καὶ ἡ στοργὴ τῆς Μητρός Ἐκκλησίας τῆς Κων/λεως πρὸς τὴν πολυπαθῆ λόγω τῶν ἱστορικῶν περιπετειῶν καὶ τῶν ξενικῶν κατακτήσεων πλὴν ἀκμαίαν πάντοτε εἰς τὸ φρόνημα χριστιανικήν Ἐκκλησίαν τῆς Κρήτης. Μήτηρ καὶ θυγάτηρ ὑπῆρξαν πάντοτε ἀδιασείστως ἡνωμέναι εἰς τὸ παρελθὸν καὶ ἔτσι θὰ μείνουν καὶ εἰς τὸ παρὸν καὶ εἰς μέλλον, παρὰ τὰς προσωρινὰς τοπικὰς ἀντιξοότητας, αἵτινες ἐδημιουργήθησαν τὸ τελευταῖον διάστημα καὶ παρέσυραν τὴν Πατριαρχικὴν Σύνοδον εἰς λῆψιν ἀποφάσεως ἥτις δικαίως ἐθεωρήθη ὑπὸ τῶν πιστῶν ὡς ἀπαράδεκτος αλλοίωσις τοῦ πατροπαραδότου ἐκκλησιαστικοῦ καθεστῶτος τῆς Κρήτης. Εἴμεθα βέβαιοι ὅτι ὁ σημερινὸς σεπτὸς ἐπισκέπτης…θὰ θελήσῃ ἐπὶ τῇ εὐκαιρίᾳ τῆς ἐδῶ ἐπισκέψεώς του νὰ ρυθμίσῃ ὁριστικῶς τὸ προκῦψαν θέμα, ἀποκαθιστῶν τὸν Μητροπολιτικὸν Θρόνον τῆς Κρήτης εἰς τὴν προτέραν αἴγλην του καὶ συντελῶν οὕτω εἰς τὴν ἐπάνοδον τῆς γαλήνης, τῆς ἡρεμίας καὶ τῆς ἀγάπης εἰς τὸ χριστεπώνυμον πλήρωμα τῆς νήσου…».57 Εἶναι χαρακτηριστικό ὅτι ἡ ἐφημερίδα ἀναδημοσίευσε ἀπό τόν ΑΠΟΣΤΟΛΟ ΤΙΤΟ (τεῦχος 6, Ἰούνιος 1963, σ.101-102) ἄρθρο μέ τόν τίτλο«Ἡ Πατριαρχική ἐπίσκεψις», ὅπου μεταξύ ἄλλων ἀναφέρονται καί τά ἑξῆς: «Ἄν ὑπάρχῃ τμῆμα τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας εἰς τὸ ὁποῖον ἡ αὐτοπρόσωπος πατριαρχικὴ παρουσία νὰ δονῇ τὰς καρδίας τῶν χριστιανῶν μὲ περισσοτέραν γηθοσύνην καὶ ὑπερηφάνειαν, τὸ τμῆμα αὐτὸ εἶναι ἀσφαλῶς ἡ Κρήτη. Πολλῶν χρόνων πνευματικὴ ἀφοσίωσις τῆς θυγατρὸς πρὸς τὴν Μητέρα Ἐκκλησίαν ἐπιβρα57

- 121 -

18 - 2013-CC_V37.indd 121

1/4/15 12:46 μ.μ.

Τήν ἀντίθετη, ἐντόνως κριτική ἕως πολεμική, ἄποψη ἐξέφραζε ἡ ἐφημερίδα ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ, ἡ ὁποία, ἀπό τή στιγμή πού οἱ «ιθύνοντες» (ὅπως είρωνικά ἀποκαλεῖ ὅσους εἶχαν ἀναλάβει τόν ἀγώνα ὑπέρ τῶν δικαίων τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης) ἄλλαξαν στάση καί, ἀπό κατήγοροι τῆς στάσης τοῦ Πατριάρχη, ἔγιναν οἱ στεντόρειοι κήρυκες τῆς πατριαρχικῆς ἐπίσκεψης, οἱ ἄνθρωποι πού καλοῦσαν τό λαό νά συμμετάσχει μαζικά στήν ὑποδοχή του, κήρυξε πόλεμο ἐναντίον τους κατηγορώντας τόν μέν Πατριάρχη γιά φαρισαϊσμό, τούς δέ «ἰθύνοντες»γιά ἀνευθυνότητα, ἀσυνέπεια καί ραγιαδισμό καί θεωρώντας τους ὡς τούς κυρίως ὑπευθύνους γιά τό γεγονός ὅτι τό ἐκκλησιαστικό ζήτημα τῆς Κρήτης παραπέμφθηκε, ὅπως έγραψε, στίς «πατριαρχικές καλένδες»58. Στό κύριο ἄρθρο τῆς 7ης Ἰουλίου 1963 μέ τίτλο «Ἡ Κρήτη καί ὁ Πατριάρχης», πού ὑπογράφει ὁ Ἀ. Κ. Γραμματικάκης, ἡ ἐφημερίδα ἔγραψε: «Τὸ θέμα ποὺ μπροστά μας ορθώνεται τεράστιο δὲν εἶναι θέμα Πατριάρχου. Εἶναι θέμα δικό μας. Ἡ Παναγιότης του θεώρησε σωστὸ καὶ συμφέρον στὴ Χριστιανωσύνη νὰ ἀλλάξη τὸν ἀδόξαστο τῶν Ἐκκλησιαστικῶν πραγμάτων στὴν Κρήτη-χωρὶς φυσικὰ καὶ νὰ μᾶς ρωτήση. Ἐμεῖς δὲ πάλιν αὐτή του τὴν ἐνέργεια τὴν έθεωρήσαμε ἀντικανονική, παράνομη, ἀντιχριστιανική, ἀψυχολόγητη, ἀνεπίτρεπτη, μιᾶς λογῆς δυναμίτη στὰ θεμέλια τῶν προαιωνίων, τοῦ νησιοῦ, Ἐκκλησιαστικῶν παραδόσεων καὶ θεσμίων. Ἔχει δίκηο ἡ ἁγιότης του; Ἔχομεν ἐμεῖς; Αὐτὸ γιὰ τὴν ὥρα δὲν ἐνδιαφέρει. Ἐκεῖνο ποὺ ἐνδιαφέρει εἶναι ὅτι ἐφόσον ὁ Παναγιώτατος ἐπιμένει στὶς ἀπόψεις του καὶ ἐμεῖς εἰς τὰς ἰδικάς μας, πρέπει νὰ συμβαίνη ἕν ἐκ τῶν δύο: Ἤ ἡ πανευλαβὴς καὶ ἐγκάρδια «ὑποδοχὴ» ποὺ τοῦ ἑτοιμάζουμε δὲν θὰ εἶναι ὑποδοχή, ἀλλὰ μιὰ κάποια συμβατικὴ ἀτμοσφαῖρα ὑποκρισίας, ὅπου θὰ εἰσέλθωμεν, Φαρισαῖος ἐκεῖνος καὶ ἐμεῖς, τὰ «πιστά του πρόβατα», Γραμματεῖς, ἤ ἡ ὑποδοχὴ θὰ εἶναι ἀληθινή, πραγματική, εὐσυνείδητη, ὁπότε καὶ θέλει ἀποδειχθῆ ὅτι οἱ Κρῆτες-καὶ εἰδικώτερα οἱ Ἡρακλειῶτες-δὲν εἴμεθα λαὸς μὲ ἀπόψεις, μὲ ἰδέες, μὲ φιλότιμο, μὲ ἐλεύθερη σκέψι, μέ συναίσθημα εὐθύνης γιὰ ὅ, τι λέμε καὶ γιὰ ὅ, τι κάνουμε. Ἀλλὰ οἰκτροί, οἰκτρότατοι, περασμένων καιρῶν καὶ ξεπερασμένων συνθηκῶν ραγιάδες.». Και συνεχίζει: «Καὶ ἡ μὲν «ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ»δὲν πρόκειται νὰ ἀλλάξη τὴ γραμμή της, ἔστω καὶ ἄν μείνη ἐντελῶς βεύεται μὲ τὴν ἄμεσον καὶ ζῶσαν εὐλογίαν τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου πρὸς τὸν κρητικὸν λαόν.(…) Ο κρητικὸς λαὸς ὑπερήφανος διὰ τὴν τιμήν, ἡ ὁποία προσγίνεται εἰς αὐτόν, διὰ τῆς Πατριαρχικῆς ἐπισκέψεως, εὑρίσκει τὴν εὐκαιρίαν νὰ ἐκδηλώσῃ τὰ αἰσθήματα τοῦ σεβασμοῦ καὶ τῆς εὐλαβοῦς ἀφοσιώσεώς του πρὸς τὸν Παναγιώτατον Πατριάρχην ’Αθηναγόραν τὸν Α΄ καὶ νὰ τὸν διαβεβαιώσῃ, ὅτι ὡς κόρην ὀφθαλμοῦ θὰ διαφυλάττῃ πάντοτε τὴν ἰδιαιτέραν κανονικὴν θέσιν, τῆς ὁποίας ἠξιώθη ὡς τέκνον πιστὸν τῆς Οἰκουμενικῆς Ἐκκλησίας.» (16 Ἰουλίου 1963). 58 ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ, 16 Ἰουλίου 1963, στήλη «Σημειώματα». Παρ’ ὅλα αὐτά καί ἡ ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ δημοσίευσε κείμενο τοῦ θεολόγου Νικ. Ε. Ζευγαδάκη μέ τόν τίτλο «Ἡ Α.Θ. Παναγιότης, ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης Κων/πόλεως κ.κ. Ἀθηναγόρας ὁ Α΄». (13 Ἰουλίου 1963). - 122 -

18 - 2013-CC_V37.indd 122

1/4/15 12:46 μ.μ.

μόνη. Καὶ διότι ἡ γραμμή της εἶναι γραμμὴ καὶ δικαίου καὶ τάξεως καὶ ἠθικῆς καὶ διότι οἱ στῆλες αὐτὲς ἐσυνήθισαν νὰ εὐλαβοῦνται τὰ σύμβολα, ἀλλὰ μόνον ἐφόσον τὰ σύμβολα δὲν γίνονται ἐμπόδια καὶ προσκόμματα στοῦ πρέποντος καὶ τῆς ἀληθείας τὴν ἀναζήτησι. Τί γίνεται ὅμως μὲ τοὺς ἰθύνοντας καὶ τοὺς προύχοντας τῆς πολιτείας καὶ τοὺς προεστοὺς τῆς ἀνατολικῆς Κρήτης; Τοὺς Δημάρχους, τοὺς Κοινοτάρχας, τοὺς Προέδρους τῶν σωματείων, τῶν συλλόγων καὶ τῶν όργανώσεων, τοὺς ἐνθουσιώδεις έρασιτέχνας ἱεροδιδασκάλους, τοὺς ἀκαταμαχήτους ἑρμηνευτὰς τῶν κανόνων καὶ τῶν γραφῶν, τοὺς ὑπεραμύντορας τῶν πατρίων καὶ τῶν θεσμίων ποὺ ἄστραψαν καὶ βρόντησαν εἴτε ἀπὸ τῶν στηλῶν τοῦ ἐγχωρίου Τύπου εἴτε στὴ μεγάλη αἴθουσα τῆς Ἁγίας Αἰκατερίνης, ὑπογράψαντες πρωτόκολλα, συντάσσοντες διακηρύξεις καὶ ἀνακοινωθένατα καὶ καταρτίζοντας πολυσέλιδα ὑπομνήματα; Θὰ ἀφήσουν νὰ γίνη πιστευτὸ εἰς βάρος των, εἰς βάρος τῆς ἀξιοπρεπείας των καὶ εἰς βάρος τῆς ὑπολήψεως τοῦ νησιοῦ, ἐκεῖνο ποὺ ὑπεστήριζαν τὰ δημοσιογραφικὰ ὄργανα τοῦ Παναγιωτάτου στὴν Κωνσταντινούπολη, ὅτι τάχατες ὅλος ὁ θόρυβος γιὰ τὸ, δῆθεν, Ἐκκλησιαστικὸ πρόβλημα τῆς Κρήτης, δημιουργεῖται καὶ συντηρεῖται ἀπὸ μερικοὺς φωνασκοὺς ποὺ ἀποτελοῦν τὸ στενὸν περιβάλλον τοῦ ἐκ τῶν Μητροπολιτῶν τῆς Κρήτης κ. Εὐγενίου; Ἄν τοὺς ἀρέση αὐτὴ ἡ δόξα, ἄς τὴν κρατήσουν. Ἀλλά, προφανῶς, δὲν εἶχαν κανένα δικαίωμα νὰ ἐκθέσουν τὸν τόπο στὸ σημεῖον ποὺ τὸν ἐξέθεσαν…».59 Σέ ἄρθρο της στό φύλλο τῆς 9ης Ἰουλίου 1963 μέ τίτλο «Ἐπάνω εἰς τὰ ἐρείπια τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης», βάλλει ἐπίσης κατά τῶν «ἰθυνόντων», γράφοντας: «Ἡ στήλη αὐτὴ εὑρίσκεται ὑποχρεωμένη νὰ ὑπενθυμίση εἰς ὡρισμένους Ἡρακλειώτας προύχοντας, οἵτινες, ἐνῶ πρὸ ἐλαχίστων ἀκόμη ἑβδομάδων ἐκίνουν γῆν καὶ οὐρανὸν ἐναντίον τῆς Πατριαρχικῆς Συνοδικῆς πράξεως, διὰ τῆς ὁποίας διελύθη οὐσίᾳ ὁ Μητροπολιτικὸς Θρόνος τῆς Κρήτης, διοργανώνουν σήμερον θορυβώδη καὶ δουλικωτάτην ὑποδοχὴν εἰς τὸν φερόμενον ὡς πρωτεργάτην τῆς διαλύσεως Παναγιώτατον Οἰκουμενικὸν Πατριάρχην κ. Ἀθηναγόραν, ὅτι ἡ ἐν προκειμένῳ εὐθύνη των δὲν εἶναι ἀπὸ ἐκείνας τὰς εὐθύνας, ποὺ ἡ ταχύτης τῆς ἐποχῆς μας καὶ οἱ ἐπειγόμενοι τῶν συνεχῶν ἀνακατατἀξεων καὶ έναλλαγῶν ρυθμοί, ρίπτουν εἰς τὴν λήθην.(…) Λυπούμεθα πάρα πολύ διὰ τὴν ἐξέλιξιν ποὺ λαμβάνουν τὰ πράγματα. Και, μὰ τὴν ἀλήθειαν, διαποροῦμεν πῶς εἶναι δυνατὸν νὰ εὑρίσκωνται ἄνθρωποι νὰ αὐτοπαραδίδωνται τόσον ἐπιπόλαια εἰς τὴν κατάραν τῆς ἱστορίας, χωρὶς οἱονδήποτε ἠθικὸν ἤ ὑλικὸν ἀντάλλαγμα, χωρὶς κανένα οἱασδήποτε μορφῆς συμφέρον, χωρὶς καμίαν οἱασδήποτε κατηγορίας ἰδιοτέλειαν, ὁπότε ἐπιτέλους καὶ θὰ ἠδύνατο νὰ ἐξηγηθῆ ἡ ἀνεξήγητος στάσις των. Τόσον λοιπὸν ἐλάχιστα, τόσον ἐπιπόλαια, τόσον ἀνάλαφρα, ἐκτιμοῦν τὴν κατάστασιν οἱ ἰθύνοντες τοῦ διαμερίσματος; Ἤ μήπως ὑπολογίζουν σοβαρῶς ὅτι ἐάν, μὲ τὴν δουλικότητά των, ἐπιτύχουν κάποιαν φραστικὴν πατριαρχικὴν ἐλεημοσύνην, θὰ δυνηθοῦν νὰ πανηγυρίσουν, ἐλαφρᾷ τῇ καρδίᾳ καὶ τῇ συνειδήσει, ἐπάνω εἰς τὰ ἐρείπια τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης;». Στό ἴδιο κλῖμα τῆς σκληρῆς κριτικής κινοῦνται καί τά ἄρθρα «Συγκινητικὴ ἅμιλλα μεταξύ ὑποκρισίας καὶ ἀσυνεπείας» (11 Ἰουλίου 1963), «Τὸ κεράκι τῆς ἀλήθειας» (12 Ἰουλίου 1963). Στό κεντρικό της ἄρθρο τῆς 14ης Ἰουλίου 1963 μέ τόν χαρακτηριστικό τίτλο «’Αθῶοί ἐσμεν τοῦ αἵματος…» ὁ ἀρθρογράφος θεωρεῖ τή στάση τῶν «ἰθυνόντων» «πολύ μεγάλη προδοσία»καί προβλέπει ὅτι «ἄν συνεχισθῆ αὐτὴ ἡ κατάστασις, τῆς χωρὶς λόγο 59

- 123 -

18 - 2013-CC_V37.indd 123

1/4/15 12:46 μ.μ.

Συμπεράσματα Δέν ἐπέφερε, λοιπόν, τήν ποθούμενη ἀπό τόν λαό καί τούς φορεῖς τῆς πόλεως τοῦ Ἡρακλείου λύση τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ προβλήματος τῆς Κρήτης ἡ πατριαρχική ἐπίσκεψη, παρά τή μεγαλειώδη ὑποδοχή καί τήν πατροπαράδοτη κρητική φιλοξενία. Μάλιστα, ἐπί τοῦ ζητήματος αὐτοῦ ὁ Πατριάρχης, συνεπής στή φαναριώτικη διπλωματική παράδοση, δέν εἶπε δημοσίως οὔτε λέξη κατά τή διάρκεια τῆς ἐπισκέψεώς του. Ὡστόσο, δημοσιογραφικές πληροφορίες, διαρκούσης τῆς πατριαρχικῆς ἐπισκέψεως, ἔλεγαν ὅτι ἡ λύση θά δοθεῖ μέ τήν ἐπάνοδο τοῦ Πατριάρχη στό Φανάρι: «Ἐν σχέσει μὲ τὸ ἐκκλησιαστικὸν θέμα», ἔγραφε ἡ ἐφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ60, «οὐδεμίαν λύσιν ἀνεκοίνωσε μέχρι στιγμῆς ὁ Πατριάρχης. Πάντως ἐκ πληροφοριῶν προκύπτει ὅτι ὁ Παναγιώτατος ἔχει λάβει τὴν ἀπόφασιν νὰ δώσῃ ἱκανοποιητικὴν λύσιν, σύμφωνα καὶ μὲ τὰς προνομίας τὰς ὁποίας εἶχε μέχρι τοῦδε ἡ Ἐκκλησία τῆς Κρήτης, δεδομένου ὅτι καὶ προσωπικῶς ἔχει διαπιστώσει πλέον ὅτι τὸ θέμα τοῦτο συγκινεῖ ἰδιαιτέρως τὸν κρητικὸν λαόν. Τὴν λύσιν ταύτην ὁ Πατριάρχης, ὡς εἶπεν καὶ εἰς τὰς κατ’ ἰδίαν συνομιλίας του, θὰ ἐξαγγείλῃ ἅμα τῇ ἐπιστροφῇ του εἰς Κωνσταντινούπολιν.». Όμως ούτε οι πληροφορίες αυτές επιβεβαιώθηκαν από τα πράγματα. Ἀπέτυχε, λοιπόν, ἡ ἐπίσκεψη τοῦ Πατριάρχη; Ἦταν ἁπλῶς μιά ἐπίσκεψη ἐθιμοτυπική, μιά ἐπίσκεψη γιά τό «φαίνεσθαι», γιά τήν προβολή τοῦ Πατριαρχείου ἤ τοῦ προσώπου τοῦ Πατριάρχη, μιά ἐπίσκεψη πού ἀποσκοποῦσε στήν ἐπιβολή διά τῆς πατριαρχικῆς παρουσίας τῶν ἤδη τετελεσμένων; Ὅποιος κρίνει ἔτσι τά πράγματα, μᾶλλον δέν σκέφτεται ὀρθά, διότι δεν γνωρίζει τόν τρόπο μέ τόν οποῖο λαμβάνονται οἱ ἀποφάσεις ἀπό τό Πατριαρχεῖο. Καταρχάς, λόγοι κανονικοί δέν ἐπέτρεπαν στόν Πατριάρχη νά δώσει ὁποιαδήποτε ὑπόσχεση γιά τή λύση τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ, ἀφοῦ τό θέμα αὐτό ἦταν θέμα τῆς Πατριαρχικῆς Συνόδου. Ἔπειτα λόγοι ψυχολογικοί καί λόγοι κύρους τοῦ Πατριαρχείου καί τοῦ ἴδιου τοῦ Πατριάρχη δέν ἐπέτρεπαν τήν ἄμεση λύση τοῦ προβλήματος, ἀφοῦ τό Πατριαρχεῖο δέν μποροῦσε νά αὐτοδιαψευσθεῖ καί νά πράξει αὐτό πού μόλις πρό ὀλίγων μηνῶν εἶχε ἀρνηθεῖ, δηλαδή τήν ἀνύψωση τῆς Μητροπόλεως Κρήτης σέ Ἀρχιεπισκοπή καί τοῦ Μητροπολίτου Κρήτης σέ Ἀρχιεπίσκοπο. Μπορεῖ, ὡστόσο, νά μήν ἐπὴλθε ἀμέσως ἡ ἐπίλυση τοῦ προβλήματος, ὅμως ἡ παρουσία τοῦ Πατριάρχη ὑπῆρξε ἡ ἀπαρχή τῆς ἐπιλύσεώς του μέ τόν τρόπο πού ἐπιθυμοῦσε τό Πατριαρχεῖο. Πρῶτα-πρὼτα, ἡ περιοδεία του στήν Κρήτη καί οἱ επαφές του μέ τούς Ἱεράρχες τοῦ νησιοῦ, μέ τό λαό καί μέ τούς φορεῖς τοῦ τόπου, τοῦ ἔδωσε τήν εὐκαιρία νά ἀποκτήσει μιά ἄμεση ἀντίληψη τοῦ προβλήματος καί νά ἐκτιμήσει καλύτερα τήν κατάσταση. Ἔπειτα, ἡ παρουσία του καί οἱ συζητήσεις πού εἶχε μέ τούς Ἱεράρχες τῆς Κρήτης ἄλσυνθηκολογήσεως στὸ κάθε τί, στὴν κάθε περίπτωσι, τὸ Ἡράκλειο θὰ καταστραφῆ». 60 16 Ἰουλίου 1963. - 124 -

18 - 2013-CC_V37.indd 124

1/4/15 12:46 μ.μ.

λαξε ἐπί τά βελτίω τίς σχέσεις μεταξύ αὐτῶν καί τοῦ Μητροπολίτη Εὐγενίου. Αὐτό ἔγινε κατάδηλο στήν ΝΒ΄ Σύνοδο τῆς Ἱεραρχίας τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης , πού συνεκλήθη τέσσερις μῆνες ἀργότερα, στίς 13 Νοεμβρίου 1963, σέ κλῖμα εἰρήνης καί καταλλαγῆς. Στή βαρυσήμαντη εἰσήγησή του κατά τήν κρίσιμη καί ἀποφασιστικῆς σημασίας Σύνοδο ἐκείνη ὁ Μητροπολίτης Εὐγένιος εἶπε μεταξύ ἄλλων: «Ἀλλὰ τὸ ἔργον τῆς Ἐπαρχιακῆς ἡμῶν Συνόδου ἀνεκόπη μετὰ τὴν 812/1962 Πατριαρχικὴν Πρᾶξιν ἀφ’ ἑνὸς ἕνεκα τῆς ἐκ ταύτης διασαλευθείσης κανονικῆς καὶ νομίμου τάξεως καὶ τῆς είρήνης εἰς τὰς κανονικὰς σχέσεις καὶ ὑποχρεώσεις ἡμῶν καὶ ἀφ’ ἑτέρου ἕνεκα τῆς ἐκ ταύτης δυσφορίας τοῦ πιστοῦ λαοῦ καὶ τοῦ προκληθέντος, ὅπως ποτὲ θορύβου, ὄπισθεν τοῦ ὁποίου ὁ ἀμερόληπτος κριτὴς διαβλέπει τὸ ἐνδιαφέρον καὶ τὴν ἄμυναν τῶν τέκνων τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης ὑπὲρ τοῦ Θεσμοῦ, τοῦ πολιτεύματος, τῶν προσωπικῶν δικαίων τοῦ Μητροπολίτου Κρήτης καὶ τῶν ἄλλων προνομίων αὐτῆς. Ἀλλὰ διὰ τοῦτο ἔχομεν χρέος, ὅπως, ἀφέντες τὰ ὀφειλήματα, ἐξετάσωμεν τὸ ζωτικὸν ζήτημα τῆς κανονικῆς καὶ νομίμου τάξεως εἰς τὴν διοίκησιν τῆς Ἐκκλησίας ἡμῶν, ὡς αύτονόμου Μητροπόλεως τοῦ Οίκουμενικοῦ Θρόνου, μὴ ἀφιστάμενοι τὸ παράπαν ἐκ τοῦ γράμματος καὶ τοῦ πνεύματος τῶν Ἱερῶν Κανόνων καὶ τῶν Ἱερῶν Παραδόσεων τῆς Ἐκκλησίας, καὶ μὴ ζητοῦντες τὰ ἴδια, ἀλλὰ τὸ κοινὸν τῆς Ἐκκλησίας συμφέρον.61». Θεωροῦσε, λοιπόν, ὁ Μητροπολίτης Εὐγένιος ὅτι ἡ Πατριαρχική Πράξη 812/1962 εἶχε πολλαπλές αρνητικές συνέπειες, ἐπειδή ἀνέτρεψε τήν κανονική τάξη τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης καί διατάραξε τίς σχέσεις μεταξύ τῶν Ἱεραρχών καί τοῦ Μητροπολίτη Κρήτης. Ταυτόχρονα, ὑπερασπίζεται εὐθαρςῶς τή στάση τοῦ λαοῦ τοῦ Ἡρακλείου καί τά νόμιμα προνόμια τοῦ Μητροπολίτη Κρήτης, κατηγορεῖ ἐμμέσως πλήν σαφῶς τούς Ἱεράρχες (τούς ὁποίους σημειωτέον σέ κανένα σημείο τοῦ λόγου του δέν ἀποκαλεῖ Μητροπολίτες ἀλλά ἐπισκόπους) γιά ἰδιοτέλεια καί ζητεῖ τήν ἐφαρμογή τῆς κανονικῆς τάξεως γιά τό συμφέρον τῆς Ἐκκλησίας. Τελικά, η Σύνοδος «ἀνεγνώρισε τὴν ἀνάγκην τῆς ὁλοκληρώσεως τῆς Πατριαρχικῆς Ἀποφάσεως διὰ τῆς προαγωγῆς τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Κρήτης εἰς Ἀρχιεπισκοπήν, διατηρουμένων ἁπάντων τῶν ὑπὸ τῶν Ἱερῶν Κανόνων καὶ Νόμων τοῦ Κράτους ῥητῶς ἀπονεμομένων προσωπικῶν δικαίων αὐτοῦ…»62. Ἀποφασίστηκε, ἐπίσης, νά ὑποβληθεῖ ἁρμοδίως καί τό σχετικό αἴτημα, ὑπῆρξεν ὅμως διαφωνία ὡς πρός τόν χρόνο ὑποβολῆς του. Εἶναι βέβαιο ὅτι, γιά τήν ἐξέλιξη αὐτή, ἡ παρουσία τοῦ Πατριάρχη Ἀθηναγόρα στήν Κρήτη ἦταν καταλυτική, ἀφοῦ εξισορρόπησε τίς τοπικιστικές ἀντιθέσεις καί «κατήλλαξε τὰ τὸ πρὶν διεστῶτα». Ἐξάλλου, τό πνεῦμα τῆς ενότητας, τῆς ειρήνευσης καί τῆς καταλλαγῆς ἦταν αὐτό πού κατεξοχήν χαρακτήριζε τόν Οίκουμενικό Πατριάρχη, ὅπως δείχνει ὅλη του ἡ οἰκουμενική δράση. Ἔτσι τά πνεύματα λαοῦ καί Ἱεραρχῶν ἡρέμησαν 61 62

ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΤΙΤΟΣ, τεῦχος 12, ἔτος ΙΒ΄, Δεκέμβριος 1963, σ. 225. ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΤΙΤΟΣ, τεῦχος 12, ἔτος ΙΒ΄, Δεκέμβριος 1963, σ.229. - 125 -

18 - 2013-CC_V37.indd 125

1/4/15 12:46 μ.μ.

καί το εκκλησιαστικό μπῆκε σέ μιά φάση ὕφεσης. Στό τελευταῖο συνέτεινε, ἐπίσης, τό γεγονός ὅτι τήν κοινή γνώμη ἀπασχολοῦσαν ἀφενός οἱ ἐπικείμενες ἐκλογές, πού ἔγιναν στίς 3 Νοεμβρίου 1963 καί μάλιστα μέ ὀξυμμένα τά πολιτικῶν πάθη, καί, ἀφετέρου, παγκόσμια γεγονότα, ὅπως αὐτό τῆς κρίσης στίς σχέσεις ΗΠΑ- Σοβιετικῆς Ἕνωσης, πού ἔθετε σέ κίνδυνο τήν παγκόσμια είρήνη, καθώς καί ἡ δολοφονία τοῦ Προέδρου τῶν ΗΠΑ Τζών Κένεντυ στίς 22 Νοεμβρίου τοῦ ἴδιου ἔτους. Ἡ ὁριστική λύση τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ προβλήματος τῆς Κρήτης ἐπῆλθε τέσσερα χρόνια ἀργότερα, μέ Πράξη τῆς Συνόδου τοῦ Πατριαρχείου τῆς 28ης Φεβρουαρίου 1967, μέ τήν ὁποία ἀνυψώθηκαν ἡ Ἱερά Μητρόπολη Κρήτης καί ὁ Μητροπολίτης Κρήτης σέ Ἱερά Ἀρχιεπισκοπή Κρήτης καί Ἀρχιεπίσκοπο Κρήτης ἀντίστοιχα63. Πέραν, ὅμως, τῆς συμβολῆς στἐν επίλυση τοῦ ἐκκλησιαστικούῦ προβλήματος, ἔστω καί μέ καθυστέρηση, ἀδικαιολόγητη ἴσως γιά πολλούς, ἡ πατριαρχική ἐπίσκεψη, καθώς ἔγινε σέ μιά προεκλογική περίοδο μέ οξυμμένα τά πολιτικά πάθη, λειτούργησε ἑνωτικά γιά τόν λαό τῆς Κρήτης, ἀναθέρμανε τίς σχέσεις τῆς κρητικῆς Ἐκκλησίας καί τοῦ λαοῦ της μέ τό Πατριαρχεῖο, ἀνακόπτοντας ἔτσι κάθε σκέψη γιά αὐτονόμηση ἤ ἀφομοίωσή της ἀπό τήν Ἐκκλησία τῆς Ελλάδας, ἐπιβεβαίωσε τούς προαιώνιους δεσμούς τας Κρήτης μέ τον Οἰκουμενικό Θρόνο καί προέβαλε ἔτι περισσότερο τό πρόσωπο τοῦ Πατριάρχη Ἀθηναγόρα. Ὡστόσο, γιά ἄλλη μιά φορά θά πρέπει ἐμφατικά νά τονίσουμε ὅτι, γιά τίς ἐξελίξεις αὐτές, ἡ προσωπικότητα τοῦ Οικουμενικοῦ Πατριάρχη κυροῦ Ἀθηναγόρα τοῦ Α΄ ἔπαιξε πρωτεύοντα ρόλο. Διότι μιά ἀκτινοβολοῦσα διεθνῶς προσωπικότητα, ἕνας χαρισματικός ἡγέτης, ὅπως ὁ Πατριάρχης Ἀθηναγόρας, εἶχε τήν ἱκανότητα, καί μόνο μέ τήν παρουσία και το κῦρος του, νά συγκινεῖ, νά πείθει, νά μεταβάλλει τίς ἀπόψεις τῶν συνομιλητών του, νά κερδίζει τήν ἀποδοχή καί τήν εὔνοιά τους. Πόσο μάλλον, ὅταν τήν ἡγετική αὐτή φυσιογνωμία ἀκολουθοῦσε ἕνας «μῦθος»: ο «μῦθος» τοῦ Πατριάρχη πού ἔδωσε νέα πνοή στήν Ὀρθοδοξία, βγάζοντάς την ἀπό τά στενά ὅρια τοῦ Φαναρίου καί τῶν ἐθνικῶν κρατῶν καί δίνοντας στό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο ὄχι μόνο αἴγλη ἀλλά καί τήν ἀληθινά οἰκουμενική του διάσταση. Ἀκριβώς, μέ «…ἡ Μετριότης ἡμῶν μετὰ τῶν περὶ ἡμᾶς Ἱερωτάτων Μητροπολιτῶν καὶ ὑπερτίμων, τῶν ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι ἀγαπητῶν ἡμῖν ἀδελφῶν καὶ συλλειτουργῶν, συνοδικῶς διασκεψἀμενοι, ἐκρίναμεν πρόσφορον καὶ ὡρίσαμεν, ἵνα ἡ τέως Ἱερὰ Μητρόπολις Κρήτης ἀπὸ τοῦ νῦν καὶ εἰς τὸ ἑξῆς λέγηται «Ἱερὰ Ἀρχιεπισκοπὴ Κρήτης», ὁ δὲ ταύτης προεστὼς «Ἱερώτατος Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης ὑπέρτιμος καὶ ἔξαρχος Εὐρώπης», τηρῶν τὴν έν τῷ Συνταγματίῳ τῶν Μητροπολιτῶν τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου θέσιν αύτοῦ καὶ μνημονεύων καὶ έφεξῆς μετὰ τῶν ἐν Κρήτῃ Ἱερωτάτων Μητροπολιτῶν τοῦ κανονικοῦ Πατριαρχικοῦ ὀνόματος ἐν πάσαις ταῖς ἱεραῖς ἀκολουθίαις, ὡς τέτακται, τῆς τοιαύτης ἐξονομασίας μηδοπωστιοῦν μεταβαλλούσης τὸ ἐν τῇ Νήσῳ ἰσχῦον Ἐκκλησιαστικὸν καθεστώς.» (Γεωργίου Ἀποστολάκη, ὅ.π. σ. 649). 63

- 126 -

18 - 2013-CC_V37.indd 126

1/4/15 12:46 μ.μ.

αὐτή τή δύναμη καί τήν ἀκτινοβολία τῆς προσωπικότητάς του ὁ Πατριάρχης Ἀθηναγόρας μπόρεσε, σχετικά εὔκολα, μέσα στό ἐκκλησιαστικά ἀλλά καί πολιτικά φορτισμένο κλῖμα τῆς Μεγαλονήσου, νά ἀλλάξει τά δεδομένα, συλλαμβάνοντας και στην περίπτωση αὐτή τόν σφυγμό τῶν γεγονότων καί δίνοντας ἔμφαση κυρίως στό συναίσθημα πού γεννοῦσε τόσο ἡ ἐπιβλητική καί βιβλική παρουσία του, ὅσο καί ὁ λόγος του, λόγος συγκινησιακός, πού δονοῦσε τό αἴσθημα τῆς φιλοπατρίας τῶν Κρητῶν καί τούς ἔκανε νά νιώθουν ὑπερήφανοι πού ἔχουν ἕναν τέτοιας ἐμβέλειας καί ἀκτινοβολίας θρησκευτικό ἡγέτη. Καί μόνο τό γεγονός αὐτό θά ἦταν ἀρκετό νά πείσει γιά τό μεγαλεῖο καί τή δύναμη τῆς προσωπικότητας τοῦ Πατριάρχη Ἀθηναγόρα τοῦ Α΄, τόν ὁποίο ἡ θεία Πρόνοια, πού κατευθύνει τήν ἱστορία, τοποθέτησε στό πηδάλιο τοῦ Οικουμενικού Θρόνου, γιά νά κυβερνήσει καί νά διευθύνει, «ἄγρυπνος καὶ δεξιός οιακοστρόφος64»,τό πλοῖο τῆς Ἐκκλησίας σέ ἐποχές δύσκολες γιά τήν Ὀρθοδοξία, τό Γένος καί τήν ἀνθρωπότητα ὁλόκληρη. Περαίνοντας τόν λόγο, εἶναι ἀναγκαῖο νά ὲπισημάνουμε ὅτι τό γεγονός τῆς ἱστορικῆς γιά τήν Κρήτη ἐπίσκεψης τοῦ μεγάλου εν Πατριάρχαις κυροῦ Ἀθηναγόρα τοῦ Α΄ εκπέμπει καί σήμερα πολλά καί σημαντικά μηνύματα πρός ὅλους: πρός την Ἱεραρχία, πρός τόν κλῆρο καί πρός τόν λαό τῆς Κρήτης. Πρῶτα-πρῶτα, ὑπενθυμίζει τούς σταθερούς, ἀταλάντευτους καί μακρόχρονους δεσμούς τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης μέ τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο, δεσμούς πού συνεχίζονται καί θά συνεχίζονται ἐσαεί, ἐπειδή ἀποτελοῦν ἀληθινή εὐλογία τόσο γιά τήν Ἐκκλησία τῆς Κρήτης ὡς θεσμό, ὅσο καί γιά τόν ὀρθόδοξο λαό τοῦ ἡρωικοῦ νησιοῦ μας, τοῦ ὁποίου ἡ ἱστορία μένει ἀκατανόητη χωρίς τήν ἀναφορά στή σχέση της μέ τό Πατριαρχεῖο. Τό γεγονός αὐτό εἶναι ἑπόμενο ὅτι γεννᾶ μεγάλες εὐθύνες τόσο στούς Ἱεράρχες καί τόν κλῆρο, ὅσο καί στόν λαό τῆς Κρήτης, πού ὀφείλουν νά διαφυλάξουν «ὡς κόρην ὀφθαλμοῦ» αὐτή τήν εὐλογημένη σχέση, ἡ ὁποία ἐμβολιάζει τή θυγατέρα Ἐκκλησία τῆς Κρήτης μέ τό ἦθος καί τό φρόνημα τῆς Μητρός Ἐκκλησίας τῆς Κωνσταντινουπόλεως, ἦθος καί φρόνημα πού κλείνουν μέσα τους τή σταυρώσιμη βιοτή ἀλλά καί τήν ἀναστάσιμη δυναμική. Τό δεύτερο μήνυμα ἀφορᾶ τήν ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης, πού πρέπει νά εἶναι ἀρραγής σέ ὅλα τά ἐπίπεδα. Ἡ Ἐκκλησία τῆς μεγαλονήσου πορεύτηκε ἐπί αιῶνες μέσα στούς λαβυρίνθους τῆς ἱστορίας καί ἀντιμετώπισε δύσκολες ἱστορικές περιπέτειες. Ὅ, τι τήν ἔσωζε κάθε φορά ἦταν, μαζί μέ τήν πνευματική ἀρωγή τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, ὄχι μόνο ἡ εἰρήνη καί ἑνότητα τῆς πίστεως ἀλλά καί ὁ σύνδεσμος τῆς ἀγάπης στό ὄνομα τοῦ Χριστοῦ. Ὁ Πατριάρχης Ἀθηναγόρας αὐτήν τήν παρακαταθήκη ἄφησε στήν ἀπανταχοῦ Ὀρθοδοξία: ἀγάπη, ἑνότητα, εἰρήνη, καταλλαγή. Σ’ αὐτή Προσφώνηση τοῦ Μητροπολίτη Εὐγενίου στόν Πατριάρχη Ἀθηναγόρα. (ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΤΙΤΟΣ, τεῦχος 9, Σεπτέμβριος 1963, σ. 152). 64

- 127 -

18 - 2013-CC_V37.indd 127

1/4/15 12:46 μ.μ.

τήν παρακαταθήκη πρέπει νά προσφεύγει καί νά τήν ἀνανεώνει διαρκῶς ἡ Ἐκκλησία τῆς Κρήτης, ἑνώνοντας τόν κρητικό λαό καί ἐξοστρακίζοντας τόν κοντόφθαλμο τοπικισμό, πού ἀκόμα καί σήμερα φαίνεται ὅτι ταλαιπωρεῖ τό νησί μας. Τό τρίτο μήνυμα ἀφορᾶ πλέον τόν ρόλο πού καλεῖται νά παίξει σήμερα ἡ Ἐκκλησία τῆς Κρήτης, μέσα στόν κόσμο τῆς μετανεωτερικότητας, ὅπου ἡ ἐθνική κυριαρχία περιορίζεται, ἡ κουλτούρα παγκοσμιοποιεῖται, ἡ τεχνολογία τῆς πληροφορίας ἀναπτύσσεται μέ ἰλιγγιώδεις ρυθμούς καί οἱ ἐθνικές, πολιτιστικές καί γλωσσικές ταυτότητες ὑφίστανται διάβρωση ἐντός τοῦ πλαισίου τῆς λεγόμενης παγκοσμιοποίησης. Ὁ Πατριάρχης Ἀθηναγόρας ἀφουγκράστηκε τά μηνύματα τοῦ καιροῦ του καί ἀνοίχτηκε πρός τό μέλλον. Καί ἡ Ἐκκλησία τῆς Κρήτης πρέπει νά στραφεῖ πρός τό μέλλον καί νά ἐπανεξετάσει τόν ρόλο πού μπορεῖ νά διαδραματίσει ἐντός τῆς νέας πραγματικότητας. Διότι, ἐκτός ἀπό τό ἦθος καί τό φρόνημα γιά τό ὁποῖο μιλήσαμε, διαθέτει καί ἐκεῖνο τό στελεχιακό δυναμικό, ὥστε νά παίξει ἕνα πιό ἐνεργό καί πιό οὐσιαστικό ρόλο, πάντοτε μέ τίς εὐλογίες τῆς Μητρός Ἐκκλησίας. Ὡς συντεταγμένη Ἐκκλησία μέσα στόν ἑλληνικό χῶρο, ὡς Ἐκκλησία ἀπαλλαγμένη ἀπό φαινόμενα ἐπαρχιωτισμοῦ, λόγῳ τοῦ δεσμοῦ της μέ τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο, ἡ Ἐκκλησία τῆς Κρήτης, ἐκμεταλλευόμενη καί τή γεωγραφική θέση τῆς μεγαλονήσου, ἔχει τή δυνατότητα νά ἀποτελέσει ἕνα Κέντρο Ἱεραποστολικῆς Ἐπιμόρφωσης γιά ὅλα τά Ὀρθόδοξα Πατριαρχεῖα τῆς Ἀνατολῆς. Μπορεῖ ἀκόμη, ἀκολουθώντας τό παράδειγμα τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχη κ. Βαρθολομαίου, νά εὐαισθητοποιηθεῖ καί νά συμπλεύσει μαζί του στό ζήτημα τῆς προστασίας τοῦ περιβάλλοντος, ἀναλαμβάνοντας σημαντικές πρωτοβουλίες καί χτίζοντας συνεργασίες. Σήμερα, σε περίοδο μεγάλης κοινωνικῆς, ἠθικῆς καί πνευματικῆς κρίσεως, ἡ Ἐκκλησία πρέπει νά ἀναλάβει ρίσκα, νά βγεῖ ἀπό τήν ὁποιαδήποτε μακαριότητα καί τόν ἐφησυχασμό καί νά δεῖ τήν πίστη καί τήν παράδοσή της σέ σχέση μέ τά προβλήματα καί τίς προκλήσεις τοῦ παρόντος, ἀνακαλύπτοντας καί πάλι τό μήνυμα τοῦ ἀοίδιμου Πατριάρχη Ἀθηναγόρα, ὁ ὁποῖος τόλμησε νά κάμει τό μεγάλο καί κινδυνῶδες γιά πολλούς βῆμα, νά βγεῖ δηλαδή ἐκτός τῶν τειχών τῶν παραδεδομένων, χωρίς ὅμως νά ἀπεμπολήσει οὐδέ κατ’ ἐλάχιστον τήν ὀρθόδοξη πίστη καί παράδοση. Διότι τό σπουδαῖο εἶναι νά πλαταίνει κανείς τήν κοίτη τοῦ ποταμοῦ τῆς παράδοσης, ὥστε νά τῆς δώσει τόπο να ἀρδεύσει μέ τά νάματά της ὅλη τή ζωή. Γι’ αὐτό ἔχουν ἀπόλυτη ἀξία ὅσα ἔγραψε γιά τον Ἀθηναγόρα ὁ Μητροπολίτης Πέργης Εὐάγγελος καί τά κατέθεσε ἀπό καρδιᾶς σάν ἄνθη δροσερά στήν κοίμησή του : «Ἕνας Πατριάρχης πέθανε. Μαζί του ἔκλεισε καὶ τὸ προσωπικὸ ἡμερολόγιο, γραμμένο σὲ ἄλλου εἴδους «ἑσπέρα καὶ πρωί καὶ μεσημβρία». Καὶ τὸ Φανάρι βάθαινε τὴν ἱστορία του κατὰ τὰ εἰκοσιτέσσερα χρόνια, ὅσα καὶ ἡ πατριαρχία τοῦ Ἀθηναγόρα. Ὑψώθηκε καὶ πλάταινε ὅπως ἕνας πλάτανος ποὺ - 128 -

18 - 2013-CC_V37.indd 128

1/4/15 12:46 μ.μ.

τὸν ἐξογκώνει ἡ δύναμη τῆς ζωῆς· ὅπως ἡ κοίτη ποὺ ξεχειλάει τὰ νερά της καὶ τρώει τὴ γῆ νὰ χωρέσει ὁλόκληρη τὴ δωρεά.65». Ἄς εἶναι αἰωνία ἡ μνήμη τοῦ μεγάλου ἐν Πατριάρχαις κυροῦ Ἀθηναγόρα τοῦ Α΄!

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Α. Ἐφημερίδες-Περιοδικά 1. ΕΘΝΙΚΟΣ ΚΗΡΥΞ Ἡρακλείου 2. ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ, Ἡρακλείου 3. ΠΑΤΡΙΣ Ἡρακλείου 4. ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΤΙΤΟΣ, Περιοδικό τῆς Ἱεράς Μητροπόλεως Κρήτης, 1963. Β. Βιβλία 1. Ἀποστολάκη, Γεωργίου Κ., Βασικαί Διατάξεις Ἐκκλησιαστικοῦ-Κανονικού Δικαίου & Νομολογία, Ἡράκλειον Κρήτης 2006 2. Δεληκωστόπουλου Αθαν. Ι., Ἔξω ἀπό τά τείχη, Ἀθηναγόρας Α΄, ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης, Ἀθήνα 1988. 3. Εὐαγγέλου, Μητροπολίτου Πέργης, Λαὸς τῆς Χάριτος, ἐκδ. «Ἀθηνᾶ», Ἀθήνα 1973. 4. Νεκταρίου, Μητροπολίτου Πέτρας καί Χερρονήσου, Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Εὐγένιος καί ἡ Ἐκκλησία τῆς Κρήτης, Νεάπολις 2002.

Λαὸς τῆς Χάριτος, ἐκδ. «Ἀθηνᾶ», Ἀθήνα 1973, σ. 67. - 129 -

18 - 2013-CC_V37.indd 129

1/4/15 12:46 μ.μ.

Ἐκ τοῦ Ἱ. Μνημοσύνου τοῦ μακαριστοῦ Μητροπολίτου Ρεθύμνης καί Αὐλοποτάμου κυροῦ Ἀνθίμου

18 - 2013-CC_V37.indd 130

1/4/15 12:46 μ.μ.

ΤΌ ΑΡΧΙΕΡΑΤΙΚΟΝ ΜΝΗΜΟΣΥΝΟΝ ΕΠΙ Τῌ ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΕΙ ΤΡΙΩΝ ΕΤΩΝ ΑΠΟ ΤῆΣ ΕΚΔΗΜΙΑΣ ΤΟῦ ΑΟΙΔΙΜΟΥ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΡΕΘΥΜΝΗΣ ΚΑΊ ΑΥΛΟΠΟΤΑΜΟΥ ΚΥΡΟΥ ΑΝΘΙΜΟΥ

18 - 2013-CC_V37.indd 131

1/4/15 12:46 μ.μ.

18 - 2013-CC_V37.indd 132

1/4/15 12:46 μ.μ.

Στιγμιότυπον ἐκ τοῦ Ἱ. Μνημοσύνου τοῦ μακαριστοῦ Μητροπολίτου Ρεθύμνης καί Αὐλοποτάμου κυροῦ Ἀνθίμου   (Ἱ. Ναός Ἁγίου Κωνσταντίνου καί Ἑλένης Ρεθύμνου)

Ἀρχιερατικόν Τριετές Μνημόσυνον Μητροπολίτου Ρεθύμνης καί Αὐλοποτάμου κυροῦ Ἀνθίμου Στόν Ἱερό Ναό Ἁγίων Κωνσταντίνου καί Ἑλένης τελέσθηκε τήν Τετάρτη, 14 Αὐγούστου, Ἀρχιερατικό Μνημόσυνο, γιά τά τρία χρόνια ἀπό τήν ἐκδημία εἰς Κύριον τοῦ μακαριστοῦ Μητροπολίτου Ρεθύμνης καί Αὐλοποτάμου κυροῦ Ἀνθίμου, προεξάρχοντος τοῦ Σεβασμιωτάτου Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης κ.κ. Εἰρηναίου, μέ τή συμμετοχή τῶν Σεβασμιωτάτων Μητροπολιτῶν Ἀρκαλοχωρίου, Καστελλίου καί Βιάννου κ. Ἀνδρέου, Ρεθύμνης καί Αὐλοποτάμου κ. Εὐγενίου καί Κυδωνίας καί Ἀποκορώνου κ. Δαμασκηνοῦ. Στήν Ἀρχιερατική Θεία Λειτουργία, συνιερούργησαν ὁ Σεβ. Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης κ.κ. Εἰρηναῖος καί ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ρεθύμνης κ. Εὐγένιος. Στό τέλος τῆς Θείας Λειτουργίας τελέσθηκε Ἱερό Μνημόσυνο ὑπέρ ἀναπαύσεως τῆς ψυχῆς τοῦ μακαριστοῦ Μητροπολίτου Ρεθύμνης καί Αὐλοποτάμου κυροῦ Ἀνθίμου, ἐπί τῇ συμπληρώσει τριῶν ἐτῶν ἀπό τῆς εἰς Κύριον ἐκδημίας του, στό ὁποῖο συμμετεῖχαν ἐπίσης ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ἀρκαλοχωρίου, Καστελλίου καί Βιάννου κ. Ἀνδρέας καί ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Κυδωνίας καί Ἀποκορώνου κ. Δαμασκηνός. Γιά τό πολυσχιδές ποιμαντικό ἔργο τοῦ ἀοιδίμου Ἱεράρχου μίλησε κατάλληλα, ὁ Ἐντιμολ. Ἄρχων Ἱερομνήμων τῆς Ἁγίας τοῦ Χριστοῦ Μεγάλης Ἐκκλησίας καί Πρόεδρος τῆς Δημοσίας Κεντρικῆς Βιβλιοθήκης Ρεθύμνης κ. Μιχαήλ Τρούλης. Μετά τό πέρας τῆς Θείας Λειτουργίας καί τοῦ Ἱεροῦ Μνημοσύνου οἱ Ἀρχιερεῖς, οἱ κληρικοί καί οἱ πιστοί μετέβησαν ἐν πομπῇ στόν χῶρο νοτίως τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ, ὅπου βρίσκεται ὁ τάφος τοῦ ἐκλιπόντος, ἐπί τοῦ ὁποίου καί τελέσθηκε Ἀρχιερατικό Τρισάγιο. Ὁ ἀοίδιμος Μητροπολίτης Ρεθύμνης καί Αὐλοποτάμου Ἄνθιμος ὑπῆρξε ἀθόρυβος ἐργάτης τῆς Μητροπόλεώς του καί ἄφησε ἀνεξίτηλη σφραγίδα στό ποιμαντορικό, τελετουργικό, κοινωνικό καί δοικητικό ἔργο του, στό μικρό διάστημα τῆς Ἀρχιερατείας του (1996-2010). Παράλληλα φρόντισε τούς πολιτισμικούς θησαυρούς τῆς περιφέρειάς του, μέ τήν ἀποκατάσταση, διάσωση καί ἐπαναλειτουργία τῶν Ἱερῶν Μονῶν: Τιμίου Προδρόμου Ἀτάλης-Μπαλῆ, Τιμίου Σταυροῦ Βωσάκου, Σωτῆρος Χριστοῦ Χαλέπας, τή συντήρηση καί ἀποκατάσταση τῆς Μονῆς Ἁγίων Κωνσταντίνου καί Ἑλένης Ἀρκαδίου, τήν ἀποκατάσταση καί λειτουργία πολλῶν Ἱερῶν Ναῶν, τήν ἵδρυση τῆς νέας Μονῆς Ἁγίας Ἀναστασίας τῆς Ρωμαίας καί τίς σπουδαῖες ἐκδόσεις τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως. Ἀνέδειξε καί προέβαλε τά προσκυνήματα: Παναγία Χαρακιανή, Παναγία - 133 -

18 - 2013-CC_V37.indd 133

1/4/15 12:46 μ.μ.

τῶν Μυριοκεφάλων καί Τιμίου Σταυροῦ Ρεθύμνου. Συντήρησε καί ἀνακαίνισε, σχεδόν ἐκ βάθρων, τό νεοκλασικό κτήριο στό ὁποῖο στεγάζονται τά γραφεῖα τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως, καθώς καί τό Ἐπισκοπεῖο, στόν λόφο τοῦ Τιμίου Σταυροῦ. Ξεχωριστό ἐνδιαφέρον ἔδειξε γιά τήν ἔρευνα καί μελέτη τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Ἱστορίας τῆς Κρήτης, μέ τή συνέχιση τῆς ἐπιστημονικῆς ἔκδοσης τῆς Μητροπόλεώς του, «Νέα Χριστιανική Κρήτη», κατά τή Β’ περίοδο, ἀπό τό τεῦχος 18 (1998), τήν ἐπανέκδοση τῶν ἐξαντλημένων τευχῶν τῆς ἀρχικῆς ἔκδοσης, «Χριστιανική Κρήτη», σέ δύο τεύχη, 25 (2006) καί 26 (2007), τά ὁποῖα φθάνουν τίς 1000 σελίδες, καί τήν ἔκδοση τῶν ἄρθρων καί τῆς διδακτορικῆς διατριβῆς τοῦ Ν. Β. Δρανδάκη, τεύχη 28-29 (2009-2010), τά ὁποῖα ἀριθμοῦν συνολικά 830 σελίδες. Ὑπό τήν προεδρία του ἔγιναν δύο ἐπιστημονικά συνέδρια: Τό πρῶτο ἀφοροῦσε στούς «Τέσσερις Μάρτυρες» καί τό δεύτερο στήν «Παρουσία τῶν Ρώσων στό Ρέθυμνο, 1897-1909». Τά πρακτικά καί τῶν δύο συνεδρίων ἔχουν δημοσιευθεῖ. Ἐπίσης, ὑπό τήν προεδρία του εἶχε ἀρχίσει καί ἡ ὀργάνωση ἐπιστημονικῆς ἡμερίδας γιά τίς ἐργασίες ἀποκατάστασης συντήρησης καί ἀνάδειξης τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Ἀρκαδίου, ἡ ὁποία πραγματοποιήθηκε τελικά στή μνήμη του.

- 134 -

18 - 2013-CC_V37.indd 134

1/4/15 12:46 μ.μ.

Μιχαήλ Τρούλη, Ἄρχοντος Ἱερομνήμονος τῆς Ἁγίας τοῦ Χριστοῦ Μεγάλης Εκκλησίας καί Προέδρου τῆς Δημοσίας Κεντρικῆς Βιβλιοθήκης Ρεθύμνης Ὁ αοίδιμος Μητροπολίτης Ἄνθιμος Ὁ ἀοίδιμος μητροπολίτης Ρεθύμνης καί Αὐλοποτάμου Ἄνθιμος ὑπῆρξε ἀθόρυβος ἐργάτης τῆς Μητρόπολής του, στό χρονικό διάστημα 1996-2010. Γιά τό ποιμαντικό ἔργο του, τό τελετουργικό, τό κοινωνικό, τό διοικητικό ἔχουν τόν πρῶτο λόγο οἱ στενοί συνεργάτες του σ᾿ αὐτούς τούς τομεῖς. (Λόγος Πίστεως καί Μαρτυρίας. Ἀφιέρωμα στόν μακαριστό μητροπολίτη Ρεθύμνης καί Αὐλοποτάμου Ἄνθιμο Συριανό, 1996-2010). Ὅσοι τόν βοηθήσαμε στό ἐπιστημονικό ἔργο τῆς Μητρόπολης, κατά τήν περίοδο τῆς ἀρχιερατείας του, καταθέτουμε τά ἑξῆς: Φρόντισε ἰδιαίτερα τούς πολιτισμικούς θησαυρούς τῆς περιφέρειάς του, μέ τήν ἀνακαίνιση, τήν ἀποκατάσταση, τή διάσωση καί τήν ἐπαναλειτουργία τῶν Μονῶν: Τιμίου Προδρόμου Ἀτάλης-Μπαλῆ, Τιμίου Σταυροῦ Βωσάκου, Σωτῆρος Χριστοῦ Χαλέπας στόν Μυλοπόταμο, τήν ἀποκατάσταση τῆς Μονῆς Ἁγίων Κωνσταντίνου καί Ἑλένης Ἀρκαδίου στό Ρέθυμνο, τήν ἀποκατάσταση καί λειτουργία πολλῶν ναῶν, τήν ἵδρυση τῆς νέας Μονῆς Ἁγίας Ἀναστασίας τῆς Ρωμαίας, ἐπίσης στό Ρέθυμνο, καί τίς σπουδαῖες ἐκδόσεις. (Μιχάλης Τρούλης, Ἱερά Μητρόπολις Ρεθύμνης καί Αὐλοποτάμου. Ἱστορία-Μνημεῖα-Θησαυροί, Ρέθυμνο 2000 κ.ἄ.). Ἀνέδειξε καί προέβαλε τά προσκυνήματα: Παναγίας Χαρακιανῆς Μυλοποτάμου, Παναγίας τῶν Μυριοκεφάλων καί Τιμίου Σταυροῦ Ρεθύμνου. (Τοῦ ἴδιου, Παναγία Χαρακιανή. Τό ἱερό προσκύνημα τοῦ Μυλοποτάμου, ἔκδοση Β΄, Ρέθυμνο 1998 καί ἔκδοση Γ΄, Ρέθυμνο 2007). Ἀνακαίνισε καί συντήρησε, σχεδόν ἐκ βάθρων, τό νεοκλασικό κτήριο πού στεγάζονται τά γραφεῖα τῆς Μητρόπολης, στήν παλιά πόλη τοῦ Ρεθύμνου, καθώς καί τό Ἐπισκοπεῖο Ρεθύμνης, στόν λόφο τοῦ Τιμίου Σταυροῦ. Ξεχωριστό ἐνδιαφέρον ἔδειξε γιά τήν ἔρευνα καί μελέτη τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Ἱστορίας τῆς Κρήτης, μέ τή συνέχιση τῆς ἐπιστημονικῆς ἔκδοσης τῆς Μητρόπολής του, Νέα Χριστιανική Κρήτη, κατά τή Β΄ περίοδο, ἀπό τό Τεῦχος 18 (1998), τήν ἐπανέκδοση τῶν ἐξαντλημένων τευχῶν τῆς ἀρχικῆς ἔκδοσης, Χριστιανική Κρήτη, σέ δύο τεύχη, 25 (2006) καί 26 (2007), πού φθάνουν τίς 1000 σελίδες, καί τήν ἔκδοση τῶν ἄρθρων καί τῆς διδακτορικῆς διατριβῆς τοῦ Ν. Β. Δρανδάκη, τεύχη 28-29 (2009-2010), πού ἀριθμοῦν συνολικά 830 σελίδες. Μέ τά παρόντα τεύχη 30-31 (2011-2012) τῆς Νέας Χριστιανικῆς Κρήτης, πού εἶναι ἀφιερωμένο στή μνήμη του, ἀρχίζει ἡ Γ΄ περίοδος τῆς ἐπιστη- 135 -

18 - 2013-CC_V37.indd 135

1/4/15 12:46 μ.μ.

μονικῆς ἔκδοσης. Ὑπό τήν Προεδρία του ἔγιναν δύο σημαντικά Συνέδρια: Τό πρῶτο ἀφοροῦσε στούς Τέσσερις Μάρτυρες. Τά πρακτικά ἔχουν δημοσιευθεῖ στό 24ο τεῦχος τῆς Νέας Χριστιανικῆς Κρήτης. Τό δεύτερο ἀφοροῦσε στήν Παρουσία τῶν Ρώσων στό Ρέθυμνο, 1897-1909. Τά πρακτικά ἔχουν δημοσιευθεῖ στόν ὁμότιτλο τόμο, ἔκδοση τῆς Ἱστορικῆς καί Λαογραφικῆς Ἑταιρείας Ρεθύμνου, ἐπιμέλεια: Μιχάλης Τρούλης, Ρέθυμνο 2011, πού ἔχει ἀφιερωθεῖ στή μνήμη του. Ἐπίσης, ὑπό τήν προεδρία του εἶχε ἀρχίσει καί ἡ ὀργάνωση ἐπιστημονικῆς Ἡμερίδας γιά τίς πρόσφατες ἐργασίες ἀποκατάστασης, συντήρησης καί ἀνάδειξης τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Ἀρκαδίου μέ θέμα: Οἱ ἐργασίες ἀποκατάστασης ἑνός μνημείου, ἡ ὁποία πραγματοποιήθηκε, τελικά, στή μνήμη του. (Μιχάλης Τρούλης, Οἱ ἐργασίες συντήρησης καί ἀποκατάστασης τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Ἀρκαδίου. Ἡ μεγαλύτερη παρέμβαση ἀπό τήν ἵδρυσή της, ἐφημ. Κρητική Ἐπιθεώρηση 30/31.7.2011). Τό κείμενο αὐτό, στήν ἀρχική μορφή του, γράφτηκε καί δημοσιεύτηκε στήν ἐφημερίδα Κρητική Ἐπιθεώρηση, ἀντί ψηφίσματος, τήν Τρίτη 17 Αὐγούστου 2010. Μέ τά θερμά συλλυπητήριά μας στούς οἰκείους καί στούς συνεργάτες του.

- 136 -

18 - 2013-CC_V37.indd 136

1/4/15 12:46 μ.μ.

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ

ΑΝΑΚΟΙΝΩΘΕΝΤΑ ΚΑΊ ΕΠΙΣΗΜΑ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ

18 - 2013-CC_V37.indd 137

1/4/15 12:46 μ.μ.

18 - 2013-CC_V37.indd 138

1/4/15 12:46 μ.μ.

ΕΚ ΤΟῦ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟΥ

18 - 2013-CC_V37.indd 139

1/4/15 12:46 μ.μ.

18 - 2013-CC_V37.indd 140

1/4/15 12:46 μ.μ.

Πατριαρχική καί Συνοδική Ἐγκύκλιος ἐπί τῇ 1700 Ἐτηρίδι ἀπό τῆς Ἐκδόσεως τοῦ Διατάγματος τῶν Μεδιολάνων Ἀριθμ. Πρωτ. 441 ΠΑΤΡΙΑΡΧΙΚΗ ΚΑΊ ΣΥΝΟΔΙΚΗ ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ ΕΠΙ ΤΗι 1700ΕΤΗΡΙΔΙ ΑΠΟ ΤῆΣ ΕΚΔΟΣΕΩΣ ΤΟῦ ΔΙΑΤΑΓΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΜΕΔΙΟΛΑΝΩΝ † Β Α Ρ Θ Ο Λ Ο Μ Α Ι Ο Σ ΕΛΕῼ ΘΕΟΥ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΤΟΥΠΟΛΕΩΣ, ΝΕΑΣ ΡΩΜΗΣ ΚΑΊ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΣ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΠΑΝΤΙ Τῼ ΠΛΗΡΩΜΑΤΙ ΤῆΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΧΑΡΙΝ ΚΑΊ ΕΙΡΗΝΗΝ ΠΑΡΑ ΘΕΟΥ «Εὐλογητός ὁ Θεός ἡμῶν, ὁ οὕτως εὐδοκήσας» καί οἰκονομῶν τά πάντα τοῖς πᾶσι καί ὁδηγήσας εἰς τήν «Ἀναστάσεως ἡμέραν ταύτην» καθ’ ἥν «τά πάντα πεπλήρωται φωτός, οὐρανός τε καί γῆ». Συμπληροῦνται κατά τό τρέχον ἔτος χίλια ἑπτακόσια ἔτη ἀπό τῆς ἐκδόσεως τοῦ Διατάγματος τῶν Μεδιολάνων περί τῆς ἐλευθερίας τῆς θρησκευτικῆς πίστεως καί ἐπικοινωνοῦντες πρός τήν ἐν παντί τόπῳ καί χρόνῳ ἐκκλησίαν ἀπευθύνομεν ἀπό τοῦ Ἁγιωτάτου Ἀποστολικοῦ καί Πατριαρχικοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου μ ή ν υ μ α ἐλπίδος, ἀγάπης, εἰρήνης καί αἰσιοδοξίας, καθ’ ὅτι ἡ Ἐκκλησία ὑπάρχει ὡς συνεχής θεοφάνεια. «Ὁ ἑωρακώς τόν Υἱόν ἑώρακε τόν Πατέρα» (πρβλ. Ἰωάν. δ΄ 9) καί ὁ ἑωρακώς τόν Θ ε σ μ ό ν τῆς Ἐκκλησίας ἑώρακε τόν ἀοράτως μεθ᾿ ἡμῶν ὄντα Θεάνθρωπον Κύριον καί τό Ἅγιον Πνεῦμα. Τοιοῦτος θεσμός ἐν ἐλευθερίᾳ ἐστίν ἡ Ἐκκλησία∙ «τοιοῦτος ὁ Χριστιανισμός∙ ἐν δουλείᾳ ἐλευθερίαν χαριζόμενος». (πρβλ. Ἱ. Χρυσοστόμου, Ὁμιλία ΙΘ΄ εἰς Α´ Κορινθίους, 193). Διά τοῦ Διατάγματος τῶν Μεδιολάνων οἱ δ ι ω γ μ ο ί κατά τῆς Ἐκκλησίας καί τῆς θρησκείας κατά τ ύ π ο ν νομικόν ἐπαύθησαν καί ἐθεσμοθετήθη διά πρώτην φοράν δι᾿ ἀνθρωπίνου περιβλήματος ἡ ἐλευθερία τῆς θρησκευτικῆς συνειδήσεως εἰς τόν κόσμον. Ὅμως, ἡ ἐλευθερία ᾗ ὁ Χριστός ἡμᾶς ἠλευθέρω- 141 -

18 - 2013-CC_V37.indd 141

1/4/15 12:46 μ.μ.

σε (πρβλ. Γαλ. ε΄ 1) δέν εἶναι τύπος καί γ ρ ά μ μ α. Εἶναι ἡ πραγματική ἐλευθερία, τήν ὁποίαν ἐπιζητοῦμεν πάντοτε, ὥστε νά γίνωνται τά πάντα «καινά». Ἄλλωστε, μήπως δέν προσδοκῶμεν καινόν οὐρανόν καί καινήν γῆν; Μέχρι τῆς ἐποχῆς τοῦ Μεγάλου Κωνσταντίνου, ἡ ἱστορία τοῦ κόσμου, τοῦ πρό Χριστοῦ «παλαιοῦ Ἰσραήλ», ἀλλά καί μετά τήν θεανθρωπίνην ἔνσαρκον παρουσίαν τοῦ «καινοῦ Ἰσραήλ», καί ἡ ἐλευθέρα ἔκφρασις τῆς συνειδητῆς πίστεως τοῦ ἀνθρώπου ἦτο πλήρης διώξεων καί διωγμῶν μέχρι μαρτυρίου αἵματος ὑπέρ τῆς ἀληθείας. Εἰς τήν ἱστορίαν καταγράφονται καί δ ι ω γ μ ο ί κατά προσώπων, τά ὁποῖα εἶχον διαφορετικήν ἀντίληψιν καί πίστιν περί τῆς Θεότητος ἀπό αὐτῆς τήν ὁποίαν εἶχεν ὁ ἄρχων ἤ ἡ κοινωνία τῆς ὁποίας ἀπετέλουν μέλη. Ἡ Παλαιά Διαθήκη ἀναφέρεται εἰς τόν θεωρούμενον κοσμοκράτορα τότε βασιλέα Ναβουχοδονόσορα· εἰς τήν κατασκευήν μεγάλης εἰκόνος τοῦ προσώπου του· καί εἰς τήν ἀ π α ί τ η σ ι ν αὐτοῦ παρά πάντων τῶν ὑπηκόων του ὅπως προσκυνοῦν αὐτήν δι᾿ ἐδαφιαίας ὑποκλίσεως. «Οἱ τρεῖς εὐαγεῖς Παῖδες» ἐρρίφθησαν εἰς τήν κάμινον τοῦ πυρός, διότι ἠρνήθησαν νά προσκυνήσουν τό ε ἴ δ ω λ ο ν τοῦ Ναβουχοδονόσορος. Ἠρνήθησαν ἐν τῇ πράξει νά ἀποδώσουν εἰς κοσμικόν βασιλέα τήν ἀξίαν τῆς ἰσοθεΐας, τήν ὁποίαν ἀπέδιδεν αὐτός οὗτος εἰς τόν ἑαυτόν του. Ἐδιώχθησαν καί ἔσχον μαρτυρικόν τέλος διά τόν αὐτόν λόγον καί ἡ Ἁγία Σολομονή καί οἱ ἑπτά μακαββαῖοι παῖδες σύν τῷ διδασκάλῳ αὐτῶν Ἐλεαζάρῳ. Τήν αὐθεντίαν τοῦ Ναβουχοδονόσορος διέψευσε πανηγυρικῶς ἡ κ ά μ ι ν ο ς τοῦ πυρός, ἡ ὁποία, προτυποῦσα τό Μυστήριον τῆς Ὑπεραγίας ἡμῶν Θεοτόκου, ἐδρόσισε καί ἐφύλαξεν ἀσινεῖς τούς Τρεῖς Παῖδας, ὡς τό Πῦρ τῆς Θεότητος τήν Παρθένον Θεοτόκον. Οἱ ἀρνηθέντες νά προσκυνήσουν τόν ἐξ ἀλόγου ὑπερηφανείας ἰδιοποιηθέντα τήν ἰδιότητα τοῦ Θεοῦ ἄ ν θ ρ ω π ο ν αἰχμάλωτοι Παῖδες ἐν τῇ καμίνῳ λέγοντες μεγάλῃ τῇ φωνῇ, «πάντα τά ἔργα ὑμνεῖτε τόν Κύριον», προεικόνισαν τήν ἐ λ ε υ θ ε ρ ί α ν τήν ὁποίαν ἔφερεν ὁ Κύριος, «γενόμενος ὑπό νόμον ἵνα τούς ὑπό νόμον κερδήσῃ» (πρβλ. Α΄ Κορ. θ΄ 20). Εἰς τάς ἀρχαίας Ἀθήνας, ὁ φιλόσοφος Σωκράτης κατεδικάσθη εἰς θάνατον μέ τήν αἰτιολογίαν ὅτι δέν ἀπεδέχετο τούς θεούς τούς ὁποίους ἡ πόλις ἐλάτρευεν. Ὁμοίως ἀτομικαί διώξεις κατά τῶν ὑποστηριζόντων διαφορετικάς δοξασίας ἀναφέρονται πολλαί ὑπό τῶν ἀρχαίων Ἑλλήνων συγγραφέων, ὅπως ἐπί παραδείγματι ἡ δίωξις τοῦ Ἀναξαγόρου τοῦ Κλαζομενίου, ἐπειδή ὑπεστήριζεν ὅτι ὁ ἥλιος εἶναι πυρακτωμένη πέτρα ἤ ἡ δίωξις τοῦ Διαγόρου τοῦ Μηλίου, ἐπειδή ἐκατηγόρει τά ἀρχαῖα εἰδωλολατρικά μυστήρια καί ἀπέτρεπε τούς πολίτας νά συμμετέχουν εἰς αὐτά. Ὁπωσδήποτε οἱ διωγμοί, πραγματικοί καί ἰδεολογικοί, ἀνά τούς αἰῶνας, καίτοι ὡδήγησαν πολλάκις καί ὁδηγοῦν εἰς τό ἐν μαρτυρίᾳ μ α ρ τ ύ ρ ι ο ν, - 142 -

18 - 2013-CC_V37.indd 142

1/4/15 12:46 μ.μ.

οὐδέποτε κατέλυσαν τήν μεταξύ τῶν ἀνθρώπων θρησκευτικήν ἀνεκτικότητα, ἡ ὁποία διεκηρύχθη ἐπισήμως διά τοῦ Διατάγματος τῶν Μεδιολάνων. Οἱ ρωμαῖοι αὐτοκράτορες κατείχοντο ὑπό ἀπολυταρχικοῦ πνεύματος καί κατέστησαν ἑαυτούς ἀρχηγούς καί τῆς θρησκείας. Μάλιστα δέ ἔφθασαν μέχρι τοῦ σημείου νά ἀπαιτοῦν τήν ἀναγνώρισιν εἰς αὐτούς θεϊκῆς ἰδιότητος καί ἀντιστοίχου τιμῆς. Ἡ ὑπό τῶν Χριστιανῶν ἀπόρριψις τῶν ὡς ἄνω ἀπαιτήσεων τοῦ αὐτοκράτορος προεκάλει τήν ὀργήν αὐτοῦ, ἕνεκα κυρίως τῆς ἀμφισβητήσεως τῆς αὐθεντίας αὐτοῦ. Ἀποτέλεσμα τῆς τοιαύτης ἀνθρωποκεντρικῆς θεωρήσεως οἱ γνωστοί ἀνηλεεῖς διωγμοί, οἱ ὁποῖοι προεκάλεσαν ἑκατόμβας μαρτύρων, οἵτινες «ἔπλυναν τάς στολάς αὐτῶν καί ἐλεύκαναν αὐτάς ἐν τῷ αἵματι τοῦ Ἀρνίου» (Ἀποκ. ᾿Ιωάν. ζ΄,14). Συμπερασματικῶς, οἱ διωγμοί κατά τῆς θρησκείας κατέληξαν εἰς τό ἀπόφθεγμα τοῦ Ἱεροῦ Χρυσοστόμου: «Τόν δέ Θεῷ πολεμοῦντα οὐκ ἔνι ποτέ εἰς χρηστόν καταστρέψαι τέλος· ἀλλ᾿ ὁ τοιοῦτος ἐν ἀρχῇ μέν τῆς τόλμης οὐδέν ἴσως πείσεται δεινόν [...] ἄν δέ ἐπιμένῃ τῇ παροινίᾳ [...] μηδέποτε τῆς πρός τόν Θεόν ἅπτεσθαι μάχης, ὡς οὐκ ἐνόν τήν ἀήττητον ἐκείνην χεῖρα διαφυγεῖν» (Εἰς τούς πολεμοῦντας τόν μοναχικόν βίον Α´ , P.G. 47,319). Οἱ Αὐτοκράτορες Κωνσταντῖνος ὁ Μέγας, τῆς Ἀνατολῆς, καί Λικίνιος, τῆς Δύσεως, παρεδέχθησαν μετά τρεῖς αἰῶνας σκληροτάτων διωγμῶν κατά τῶν χριστιανῶν, ὅτι ἡ θρησκευτική μισαλλοδοξία καί οἱ συνεχεῖς διωγμοί κατ᾿ αὐτῶν εἰς οὐδέν ὠφέλησαν τήν Αὐτοκρατορίαν. Ἀπεφασίσθη δέ ὑπ᾿ αὐτῶν ὅπως ἐπιτραπῇ εἰς τούς χριστιανούς ἡ ἐλευθέρα ἄσκησις τῆς πίστεως καί τῆς ὑπ’ αὐτῶν λατρείας τοῦ Θεοῦ. Τήν βούλησιν τοῦ Μεγάλου Κωνσταντίνου, «λογισαμένου τό ἔντεχνον τοῦ διαβολικοῦ πολέμου» ἀπεικονίζει τό περιεχόμενον τοῦ πάντοτε σ υ γ χ ρ ό ν ο υ τούτου Διατάγματος τῶν Μεδιολάνων τοῦ ἔτους 313 μ.Χ., τό ὁποῖον ἀπετέλεσε τήν β ά σ ι ν τῆς μετά πολλούς αἰῶνας ἀναγνωρισθείσης παγκοσμίως ἐλευθερίας τῆς θρησκευτικῆς συνειδήσεως. Τό Διάταγμα τῶν Μεδιολάνων περιλαμβάνει προκεχωρημένας θέσεις διά τήν θρησκευτικήν ἐλευθερίαν, ἐκπεφρασμένας εἰς δεκατρεῖς ἑνότητας. Θεσπίζονται ἀ ρ χ α ί παράδοξοι διά τήν περίοδον ἐκείνην τοῦ Δ´ αἰῶνος, αἱ ὁποῖαι παραμένουν πάντοτε ἀρχαί καί ὁδοδεῖκται, ἔστω καί ἐάν προβάλληται ὁ ἰσχυρισμός ὅτι ἐφαρμόζονται αὗται πλήρως καί ἐν τῷ κειμένῳ «ἐν τῷ πονηρῷ» κόσμῳ τούτῳ τῆς «ἀδικίας» καί τῆς ἐπικρατήσεως τοῦ «σκότους», ἀντί τῆς Δικαιοσύνης καί τοῦ Φωτός. Ὁμολογοῦνται καί διακηρύσσονται: ὁ σεβασμός εἰς τήν σκέψιν καί εἰς τήν βούλησιν ἑκάστου νά ἐπιμελῆται τῶν θείων πραγμάτων ὡς αὐτός βούλεται· ἡ εὐλάβεια καί τό σέβας πρός τό θεῖον καί ἡ ἀπόδοσις εἰς τούς Χριστιανούς καί εἰς πάντας τῆς ἐλευθερίας τῆς ἐπιλογῆς θρησκείας, ἄνευ ἐνοχλήσεώς τινος· ἡ - 143 -

18 - 2013-CC_V37.indd 143

1/4/15 12:46 μ.μ.

παράδοσις πάραυτα ἄνευ χρονοτριβῆς τινος εἰς τό σῶμα τῶν χριστιανῶν, τήν Ἐκκλησίαν καί τήν Σύνοδον, τῶν κατασχεθέντων καί ἀφαιρεθέντων τόπων λατρείας αὐτῶν καί λοιπά· ταῦτα δέ πάντα, ὥστε «ἡ θεία μέριμνα, ἡ ὁποία μᾶς περιβάλλει, τῆς ὁποίας πεῖραν ἐλάβομεν ἤδη εἰς πολλάς περιστάσεις, νά μείνῃ εἰς ἡμᾶς ἀσφαλής διά παντός». Διά τοῦ Διατάγματος τούτου καί διά τῶν ἀκολουθησασῶν μεταρρυθμίσεων τοῦ Μεγάλου Κωνσταντίνου, εἰσῆλθεν εἰς τόν κόσμον ἡ ἔννοια τῶν ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων. Καθιερώθησαν διά πρώτην φοράν αἱ ἀνωτέρω περιγραφόμεναι ἀξίαι, ὁ σεβασμός τῆς ἀνεξιθρησκίας, ἡ ἐλευθερία τῆς ἐκφράσεως τῆς θρησκευτικῆς συνειδήσεως - ἀξίαι τῆς ἀνθρωπίνης ζωῆς- καί πάντα ὅσα ἀπετέλεσαν τήν βάσιν τῆς σήμερον ἰσχυούσης σχετικῆς νομοθεσίας καί τῶν περιλαμβανομένων ἐν αὐτῇ διατάξεων εἰς τάς κατά καιρούς διακηρύξεις διεθνῶν ὀργανισμῶν καί κρατικῶν ὁλοτήτων. Ὁ Μέγας Κωνσταντῖνος, οὐκ ἐξ ἀνθρώπων λαβών τήν κλῆσιν, περιεπτύχθη πάντας, λαόν καί Ἐκκλησίαν, πιστούς καί ἀπίστους, καί ἐγένετο διάκονος τοῦ ἔργου τῆς εὐημερίας ἐν γαλήνῃ καί τῆς σωτηρίας τῆς ἀνθρωπότητος. Ἀπό τῆς ἐποχῆς του καί ἑξῆς ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ μεταμορφώνει τούς θεσμούς, τήν ζωήν καί ἀναγεννᾷ τόν κόσμον, ὅπως ἀκριβῶς ἡ Βάτος ἡ καιομένη καί μή φλεγομένη τοῦ Σινᾶ, ἡ Μήτρα «ἡ τόν ἀχώρητον χωρήσασα», τήν Ζωήν, «ἵνα ζωήν ἔχωμεν» (πρβλ. Ἰωάν. ι΄ 10). Παρατηροῦντες μετά προσοχῆς τήν ἔκτοτε ἱστορίαν τοῦ κόσμου, ἰδίᾳ σήμερον, μετά 1700 ἔτη ἀπό τῆς θεσπίσεως τοῦ Διατάγματος τούτου τοῦ Μεγάλου Κωνσταντίνου, διαπιστοῦμεν μετά λύπης, ὅτι ἀτυχῶς αἱ θεσπιζόμεναι ὑπ᾿ αὐτοῦ διατάξεις ὑπέρ τῆς θρησκευτικῆς ἐλευθερίας πολλάκις κατά τό παρελθόν παρεβιάσθησαν, οὐχί μόνον εἰς βάρος τῶν Χριστιανῶν, ἀλλά ἐνίοτε καί ὑπό τῶν Χριστιανῶν κατ᾿ ἀλλήλων καί κατά τῶν ὀπαδῶν ἄλλων θρησκειῶν. Δυστυχῶς, ὅταν οἱ Χριστιανοί κατέστησαν πλειονοψηφία εἰς τήν κοινωνίαν, ὑπῆρξαν περιπτώσεις τινές ὑπερζηλωτικῆς τάσεως μεταξύ αὐτῶν. Ἐκ τῶν πλέον ἀξιοκατακρίτων συμπεριφορῶν τῆς μισαλλοδοξίας χριστιανῶν κατ᾿ ἀλλήλων ὑπῆρξε τό μεταξύ αὐτῶν σχίσμα καί ἡ διαίρεσις τῆς Μιᾶς Ἐκκλησίας, λησμονησασῶν τῶν ἐπακολουθησασῶν γενεῶν ὅτι «οὐ μεμέρισται ὁ Χριστός» (πρβλ. Α΄ Κορ. α΄ 13) καί ὅτι οἱ ἄνθρωποι εἴμεθα «γῆ καί σποδός» (Σοφ. Σιράχ. ι΄, 9) καί ἠγνοήσαμεν καί παραβλέπομεν τήν ἀγωνίαν τῆς διαιρέσεως τοῦ ἀρράφου χιτῶνος τοῦ Kυρίου, τῆς Ἐκκλησίας, κατά τόπον καί ἐπί μέρους ὡς Μιᾶς καί Καθολικῆς καί Ἀποστολικῆς. Καί ὡς ἄλλη «κάμινος κακίας» (πρβλ. Παροιμ. ις΄ 30), δέν ἔχομεν ἀγάπην καί εἰρήνην καί ἀνεκτικότητα, καί δέν ὑποβάλλομεν εἰς ἑαυτούς καί ἀλλήλους τό καίριον ἐρώτημα μήπως «ὁ κρίνων πᾶσαν τήν γῆν οὐ ποιήσεις κρίσιν» (Γεν. ιη΄,25-26) καί δι’ ἡμᾶς; Τόν παρελθόντα αἰῶνα, ἡ Ὀρθόδοξος ἰδιαιτέρως Ἐκκλησία κατεδιώχθη ἀπηνῶς ὑπό τοῦ ἀθεϊστικοῦ καθεστῶτος καί τῶν λοιπῶν ἐξαρτωμένων ἰδε- 144 -

18 - 2013-CC_V37.indd 144

1/4/15 12:46 μ.μ.

ολογικῶς ἐξ αὐτοῦ καθεστώτων, ἰδιαιτέρως εἰς τάς χώρας τῆς Ἀνατολικῆς Εὐρώπης. Εἰς ὡρισμένας δέ χώρας οἱ Χριστιανοί ἀντιμετωπίζονται ἀκόμη καί σήμερον μετά μεγάλης δυσμενείας, παρ᾿ ὅλον ὅτι διά πολλῶν διεθνῶν συμβάσεων ἔχει πλέον παγκοσμίως ἀναγνωρισθῆ τό δικαίωμα τῆς θρησκευτικῆς ἐλευθερίας. Αἱ σχετικαί πρός τήν θρησκευτικήν καταπίεσιν ἐκθέσεις τῶν ἁρμοδίων Διεθνῶν Ὀργανισμῶν βρίθουν συγκεκριμένων περιπτώσεων θρησκευτικῆς καταπιέσεως εἰς βάρος κυρίως χριστιανικῶν θρησκευτικῶν μειονοτήτων καί μεμονωμένων χριστιανῶν. Ἤδη καί σήμερον χρειάζεται, δυστυχῶς, νά τονίζηται, ὅτι ἡ ἀνεξιθρησκία καί ἡ ἐλευθερία τῆς λατρείας εἶναι πολιτιστική κατάκτησις. Μεγάλαι περιοχαί τῆς γῆς κατοικοῦνται ὑπό ἀνθρώπων οἱ ὁποῖοι δέν ἀνέχονται θρησκευτικήν πίστιν διαφορετικήν τῆς ἰδικῆς των. Θρησκευτικοί διωγμοί ἐξακολουθοῦν νά γίνωνται, ἄν καί δέν ἔχουν τήν μορφήν τῶν κατά τῶν πρώτων χριστιανῶν διωγμῶν. Διακρίσεις διάφοροι δυσμενεῖς διά τούς ὀπαδούς ὡρισμένων θρησκευτικῶν πίστεων ὑφίστανται καί πολλάκις εἶναι ἐντόνως καταπιεστικαί. Εἰς πολλάς περιπτώσεις ἐπικρατεῖ ὁ θρησκευτικός φανατισμός καί φονταμενταλισμός, ὥστε τό Διάταγμα τῶν Μεδιολάνων νά εἶναι ἐπίκαιρον καί σήμερον καί νά ἀπευθύνηται πρός ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι, παρά τήν πάροδον 1700 ἐτῶν ἀπό τῆς ἐκδόσεώς του, δέν τό ἔχουν ἐφαρμόσει ἐν τῷ συνόλῳ του. Καθορῶντες τήν πορείαν τῆς ἀνθρωπότητος ἀπό τοῦ Ἱεροῦ τούτου Κέντρου τῆς Ὀρθοδοξίας, ἐν ἐλευθερίᾳ ὁμολογοῦμεν ὅτι ἀτυχῶς, παρά τήν ραγδαίαν πρόοδον τῆς κατ᾿ ἄνθρωπον ἐπιστήμης καί τάς ἀνακαλύψεις, δέν ἔφθασεν εἰσέτι ὡς σύνολον ὁ κόσμος εἰς τήν ἀνωτέραν ἀντίληψιν καί παραδοχήν τῆς θρησκευτικῆς ἐλευθερίας καί ὅτι ἀπαιτεῖται σύντονος προσπάθεια διά τήν ἐπίτευξιν τοῦ στόχου τούτου. Οἱ σύγχρονοι θρησκευτικοί διωγμοί κατά τῶν Χριστιανῶν ἀποκαλύπτουν καί πάλιν τήν δ ύ ν α μ ι ν τ ῆ ς π ί σ τ ε ω ς καί τήν Χάριν τῆς ἁγιότητος. Πατέρες, Ἀδελφοί καί Τέκνα ἐν τῷ Ἀναστάντι Κυρίῳ, Ἡ ἑορταζομένη αὕτη ἐ π έ τ ε ι ο ς ἀποτελεῖ καίριον σ ῆ μ α. Τό σῆμα ὅτι ὅταν ὁ ἄνθρωπος ἀπολέσῃ τήν ἑνότητά του πρός τήν Ἐκκλησίαν, ἡ ὁποία συγκροτεῖται διά τοῦ Τριαδικοῦ «καθώς», ἀπόλλυσι καί τήν ἐλευθερίαν του. Διότι ἀπόλλυσι τόν ἑαυτόν του, ὁ ὁποῖος εἶναι πάντες οἱ ἄλλοι. Τό πᾶν ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ φανερώνει τό Τριαδικόν «καθώς», ἰδιαιτέρως ἡ εὐχαριστιακή ἱερουργία, ἡ ὁποία ἀποτελεῖ τήν κ α ρ δ ί α ν τῆς Ἐκκλησίας, εἶναι χάρισμα, δωρεά ἐκ τοῦ Πατρός διά τοῦ Υἱοῦ συνεργίᾳ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ἐάν σωθῇ τό Τριαδικόν «καθώς», σώζεται ὁ ἄνθρωπος ὡς πρόσωπον καί κοινωνία. Καί ἐάν σώζωμεν καί βιῶμεν τό «καθώς», τό θεανθρώπινον, τότε τό ἀσυγχύτως καί ἀδιαιρέτως τῆς ἑνώσεως τῶν δύο ἐν Χριστῷ συνελθουσῶν φύσεων διατηρεῖται καί ἐπεκτείνεται ὡς ε ὐ λ ο γ ί α εἰς τήν ἑνότητα ἀληθείας καί τῆς ζωῆς, - 145 -

18 - 2013-CC_V37.indd 145

1/4/15 12:46 μ.μ.

θεσμοῦ καί Χάριτος, νόμου καί ἐλευθερίας. Περιχωροῦνται ἀτρέπτως καί ἀναλλοιώτως τά φαινομενικῶς ἀντίθετα, κατά τό πρότυπον τῆς Θεομήτορος ἡ ὁποία ἤγαγεν εἰς ταὐτό τἀναντία καί ἐν τῇ περιχωρήσει ταύτῃ διακρίνεται ἡ πανταχοῦ μέχρι συντελείας τοῦ αἰῶνος διαρκής παρουσία τοῦ Θεανθρώπου, ὁ Ὁποῖος ἐξακολουθεῖ νά πορεύηται ἐν ἑτέρᾳ μορφῇ εἰς τόν ἀγρόν τῆς ἱστορίας. Καί συμπορεύεται πρός τόν ἀγωνιῶντα, ἐρευνῶντα καί ἀπελπιζόμενον ἄνθρωπον, οὐχί διά νά τῷ δώσῃ «μαγικάς λύσεις» ὡς ναρκωτικόν τῶν αἰσθήσεων ἀλλά διά νά τῷ ἀνεώξῃ τούς ὀφθαλμούς, νά τῷ χαρίσῃ τάς αἰσθήσεις καί νά τόν ἀναγάγῃ εἰς τόν οὐρανόν καί νά καταγάγῃ εἰς τήν γῆν τό Πνεῦμα τό Ἅγιον, τό Ὁποῖον ὡς Τριαδική ζύμη εἰσέρχεται εἰς τό γεῶδες ἡμῶν φύραμα. Οὐδείς ἀνθρώπινος θεσμός, οὔτε καί ἄν ὀνομάζηται ἐκκλησιαστικός, δύναται νά χωρέσῃ, νά ἀνεχθῇ καί νά ἱκανοποιήσῃ τόν ἄνθρωπον, ὁ ὁποῖος ἔχει ἐντός του τήν πνοήν τοῦ Θεοῦ, ἐπιποθεῖ τό «πορρωτέρω», τήν ἐπέκτασιν, τόν Χριστόν. Καί δέν εἶναι δυνατόν νά ἀναπαυθῇ ὁ ἄνθρωπος εἰς οὐδεμίαν ὑπόσχεσιν ἤ ἐνδοκοσμικήν προοπτικήν, διότι διψῇ τό ἀσύλληπτον καί ἀνθρωπίνως ἀνέφικτον. Ὁλόκληρος ἡ ὕπαρξις τοῦ ἀνθρώπου ὁμολογεῖ «ὄχι» εἰς τόν κοσμικῶς ὠργανωμένον θεσμόν, ὁ ὁποῖος θέλει δῆθεν νά τόν χειραγωγήσῃ εἰς τό μυστήριον τῆς ζωῆς καί τῆς σωτηρίας. Διά τόν ἄνθρωπον ὁ μηχανικῶς λειτουργῶν «καλός» πνευματικός θεσμός εἶναι «μόνον» ὁ ἑτοιμόρροπος, ὁ διαλελυμένος καί ἀνύπαρκτος. Διά τοῦτο καί ὁ τά πάντα γιγνώσκων καί ἐτάζων καρδίας καί νεφρούς Κύριος ἦλθε καί διέλυσε τάς «φυλακάς». Ἐδιώχθη καί διώκεται. Εἰς τό τέλος ἐνίκησε μέ τήν Ἀνάστασίν Του. Καί κατέστρεψε τήν ἀπάτην. Ἀνέτρεψε τάς τραπέζας τῶν κολλυβιστῶν καί τάς καθέδρας τῶν ἐμπόρων, οἱ ὁποῖοι μετέτρεψαν τόν Ναόν τοῦ Θεοῦ εἰς «οἶκον ἐμπορίου»(Ἰωάν. β΄ 17). Ἀπήλλαξε τήν ἀνθρωπότητα ἐκ τῆς «κατάρας» τοῦ Νόμου (Γάλ. γ΄ 13). Καί διά τῆς καθόδου Του εἰς τόν Ἅδην «μοχλοί συνετρίβησαν, ἐθλάσθησαν πύλαι, μνήματα ἠνοίχθησαν, νεκροί ἀνέστησαν» (πρβλ. ἀπόστιχα Μ. Ἑσπερινοῦ Μ. Παρασκευῆς). Καί ἐξήλθομεν ὅλοι οἱ «νεκροί» ἀπό ἀγάπην, ἀπό ἐλευθερίαν, ἀπό ἀνθρώπινα δικαιώματα, ἀπό πίστιν, ἀπό ἐλπίδα, ἀπό προσδοκίαν, ἀπό φῶς, ἀπό δικαιοσύνην, ἀπό ἀλήθειαν, ἀπό Ζωήν, ἐξήλθομεν εἰς τό Φῶς: «Καί νεκρός οὐδείς ἐπί μνήματος» (Κατηχητήριος Λόγος Ἱεροῦ Χρυσοστόμου). Συνεκροτήθη ἡ Ἁγία Ἐκκλησία, ἡ ὁποία διά τῶν αἰώνων, τῶν Μαρτύρων, τῶν Ὁσίων, τῶν δικαίων, παρά τούς διωγμούς καί τούς ἀνθρωπίνους πειρασμούς, δέν εἶναι «φυλακή», ἀλλά ἐ λ ε υ θ ε ρ ί α καί κραταιά, ὡς ὁ θάνατος, ἀ γ ά π η. Ἡ Ἐκκλησία, κήρυξ τῆς ἀληθείας αὐτῆς ἀνά τούς αἰῶνας, εἶναι συνέχεια καί συνέπεια τῆς μήτρας μιᾶς ἄλλης Μητρός, «εὐρυχωροτέρας τῶν οὐρανῶν», ἡ ὁποία γεννᾷ τόν ἐλεύθερον ἄνθρωπον. Καί εἴμεθα ὅλοι, χάρις εἰς αὐτήν, τέκνα τῆς ἐλευθέρας (Γαλ. δ΄ 31), τέκνα τῆς ἐλευθερίας, ἡ ὁποία κατακτᾶται διά τῆς ὑπακοῆς εἰς τήν Ἀλήθειαν τοῦ Θεοῦ, τήν Ἀγάπην. - 146 -

18 - 2013-CC_V37.indd 146

1/4/15 12:46 μ.μ.

Καί ἐάν οἱ ἀνθρώπινοι θεσμοί φοβῶνται τήν ἐλευθερίαν τοῦ ἀνθρώπου, καί δι᾿ αὐτό τήν ἀπεμπολοῦν, τήν ἀγνοοῦν ἤ τήν καταργοῦν, ὁ Θεσμός τῆς Ἐκκλησίας γεννᾷ τούς ἐλευθέρους ἐν Πνεύματι ἀνθρώπους. Καί ὅλον συγκροτεῖ τόν Θεσμόν τῆς Ἐκκλησίας τό Πνεῦμα, τό Ὁποῖον «ὅπου θέλει πνεῖ... ἀλλ’ οὐκ οἶδας πόθεν ἔρχεται καί πού ὑπάγει∙ οὕτως ἐστί καί πᾶς ὁ γεγεννημένος ἐκ τοῦ Πνεύματος» (Ἰωάν. γ΄, 8). Καί τό ἀπροσδιόριστον τῆς ἐλευθερίας εἶναι ἡ πέτρα τῆς πίστεως. Ἡ τοῦ Θεοῦ Σοφία, ἡ Κυρία Θεοτόκος ἡ Παμμακάριστος καί ἡ Παραμυθία, ὁ Ἅγιος Δημήτριος ὁ Κανάβης, ὁ Ἅγιος Γεώργιος ὁ Τροπαιοφόρος τοῦ Διπλοφαναρίου, οἱ Ἅγιοι συνολικῶς τῆς Ἐκκλησίας ἡμῶν δέν εἶναι φύλακες τοῦ νόμου, ἀλλά νομοθέται, κατά τό Ἅγιον Συμεών τόν Νέον Θεολόγον. Ὁ Θεσμός τῆς Ἐκκλησίας εἶναι χ α ρ ι σ μ α τ ι κ ό ς καί τά χαρίσματα τῶν Ἁγίων λειτουργοῦν ὡς θεσμοί καθοδηγητικοί διά τό ἐκκλησιαστικόν πλήρωμα. Δύναται ἀληθῶς καί ἐμπειρικῶς νά λεχθῇ ὅτι χαρισματοῦχοι δέν ὑπάρχουν, ἀλλά γίνονται, γεννῶνται διαρκῶς. Δέν τοῖς ἐδόθη χάρισμα ὡς ἰδιότης στατική, ἀλλά ὡς ε ὐ λ ο γ ί α ἡ ὁποία χαρίζεται διαρκῶς. Εἶναι ἐκεῖνοι οἱ ὁποῖοι εἶναι ἀληθῶς ἐλεύθεροι διότι συνειδητοποιοῦν τήν ἐσχάτην ἀδυναμίαν τοῦ ἀνθρώπου καί τήν ἀγαθότητα τοῦ Θεοῦ, ἀποστάλαγμα τῶν ὁποίων ὑπῆρξαν αἱ διατάξεις τοῦ Διατάγματος τοῦ Ἁγίου Κωνσταντίνου. Αὐτοί οἱ ὁποῖοι βλέπουν ὅλους τούς ἄλλους καλούς καί καθαρούς καί θεωροῦν τόν ἑαυτόν των «ὑποκάτω τῆς κτίσεως», ἔχουν τήν χ ά ρ ι ν τῆς συντριβῆς τοῦ ταπεινοῦ καί ἐξουθενημένου. Δέχονται τά χαρίσματα τῆς ἔσωθεν ἀναπαύσεως καί τοῦ φωτισμοῦ. Δέν θεωροῦν οἱονδήτι ὡς κατόρθωμα οὔτε ἀξιοποιήσιμον δυνατότητα πρός αὔξησιν τοῦ «κύρους» των διά τῆς «ὑποτιμήσεως» τῶν ἄλλων, τοῦ περιορισμοῦ δηλαδή τῆς ἐλευθερίας τοῦ προσώπου. Ἐκπλήσσονται οἱ ἅγιοι ἐκ τῆς ἀφάτου ἀγάπης τοῦ Θεοῦ καί αὐθορμήτως ἀποδίδουν, ἐπιστρέφουν αὐτήν ἀμέσως εἰς τόν Δωρεοδότην. Καί αὐτό καθιστᾷ ἀξίους τούς ἁγίους νά δέχωνται συνεχῶς νέα χ α ρ ί σ μ α τ α, μεγαλύτερα, πάναγνα, πνευματικά, εὐλογοῦντα τά σύμπαντα, ἀληθινά ἐπιτεύγματα. Καί αὐτοί ἐξακολουθοῦν οὐδεμίαν ἰδέαν νά ἔχουν δι᾿ ἑαυτούς. Ἔχουν μεγάλην Ἰδέαν διά τόν Θεόν. Καί μόλις γίνεται γνωστόν ὅτι ὁ κόσμος τούς τιμᾷ, παραξενεύονται, δυσανασχετοῦν, συστέλλονται. Καί φεύγουν εἴτε ὄπισθεν τοῦ παραπετάσματος μιᾶς ἐπιπλάστου μωρίας καί σαλότητος, εἴτε ἀγνοίας κατ᾿ ἄνθρωπον, δηλαδή ἀληθινῆς ἐλευθερίας. Καί ἡσυχάζουν, διότι ζοῦν, παρακολουθοῦν καί συμβάλλουν εἰς τήν κυκλοφορίαν τοῦ Αἵματος καί τῆς Χάριτος ἐντός τοῦ σώματος τῆς ἐκκλησιαστικῆς κοινότητος. Ἀδελφοί ἐν Κυρίῳ, Τά ἀνθρώπινα δικαιώματα, ἡ ἐλευθερία τῆς θρησκευτικῆς συνειδήσεως εἶναι χ α ρ ί σ μ α τ α τά ὁποῖα «ἅπαξ ἐδόθησαν τοῖς ἁγίοις» (πρβλ. Ἰουδ. 3), - 147 -

18 - 2013-CC_V37.indd 147

1/4/15 12:46 μ.μ.

κατακτῶνται ὅμως συνεχῶς ἐν τῇ ἀνθρωπίνῃ διαδρομῇ. Καί κατακτῶνται διά τοῦ β ι ώ μ α τ ο ς τῆς κοινωνίας ἐν Χριστῷ ἐντός τῆς παναρμονίου συμπαντικῆς λειτουργίας. Ὁμιλοῦμεν ἐπί 1700 ἔτη περί ἐλευθερίας τῆς συνειδήσεως τοῦ ἀνθρώπου. Ἡ Ὀρθόδοξος ὅμως Ἐκκλησία ἀνέκαθεν ἀλλ’ ἰδίᾳ κατά τούς ἐσχάτους τούτους καιρούς τῶν κοσμογονικῶν ἀλλαγῶν τοῦ παρελθόντος τραγικοῦ αἰῶνος προβλέπει, διαβλέπει καί μελετᾷ ἐν τῷ συνόλῳ αὐτῆς τήν «ἐπικράτησιν ἐν τῷ κόσμῳ τῆς εἰρήνης, τῆς δικαιοσύνης, τῆς ἐλευθερίας, τῆς ἀδελφοσύνης καί τῆς ἀγάπης μεταξύ τῶν λαῶν καί τήν ἄρσιν τῶν φυλετικῶν καί λοιπῶν διακρίσεων», θά ἀποφανθῇ δέ συγκαλουμένης τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης αὐτῆς Συνόδου. Τά θεῖα δωρήματα ταῦτα βιοῦνται διά τῆς χάριτος ἐντός τῆς Θείας Λειτουργίας, κατά τήν ὁποίαν ἀποκαλύπτεται ἡ κοσμογονία. Δέν κατανοεῖται ἀνθρωπίνως τό μέγεθος τῆς ἐλευθερίας αὐτῆς τοῦ ἀνθρώπου καί τῶν φρονημάτων του, διότι δέν γίνεται σεβαστή ἡ εἰκών τοῦ Θεοῦ, ὁ ἄνθρωπος. Καί ἐάν δέν ἀγαπᾶται ἑνωτικῶς ὁ συνάνθρωπος, δέν ἀγαπᾶται ἀληθῶς ὁ Θεός. Εἰς τόν ἐπίγειον βίον ἀφελῶς νομίζεται ὅτι «τά πάντα ῥεῖ καί οὐδέν διαμένει καί οὔκ ἔστι δίς τόν αὐτόν ποταμόν διαβῆναι» (Ἡράκλειτος), ὅτι δηλαδή τά πάντα ἔρχονται καί παρέρχονται καί λησμονοῦνται, καί καλύπτουν τά ἀνθρώπεια λίθοι καί τάφος. Ὁ Κύριος ἐδώρησε τό μυστήριον τῆς μνήμης ἐν ἐλευθερίᾳ διακηρύττων ὅτι «οὐδέν [...] συγκεκαλυμμένον ἐστίν ὅ οὐκ ἀποκαλυφθήσεται» (Λουκ. ιβ΄ 2) καί ὅτι τά πάντα καταλήγουν εἰς τήν ἀλήθειαν τῆς ἐλευθερίας ἐν Αὐτῷ καί εἰς τήν αἴσθησιν τῆς δοξολογικῆς εὐγνωμοσύνης «ὑπέρ πάντων ὧν ἴσμεν καί ὧν οὐκ ἴσμεν». Πέραν τῶν ἐξωτερικῶν διαφορῶν καί ἀποστάσεων, λοιπόν, πέραν τῶν ἐγκοσμίων ἐναλλαγῶν καί ἀπόψεων, πέραν τῆς «λογικῆς» Δύσεως καί Ἀνατολῆς, ἀπό καταβολῆς κόσμου ἔχομεν τήν φανέρωσιν τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ ἡ ὁποία ὡς ἔκρηξις ἐν σιγῇ διαλύει τό ψεῦδος τῆς ἀπάτης, χαρίζει εἰς ἡμᾶς τήν ἀλήθειαν τῆς ζωῆς, ὡς εὐλογίαν ἐλευθερίας καί ἑνότητος, ὡς πορείαν ἐκπλήξεων ὁδηγουσῶν εἰς τήν ἀτελεύτητον Πορείαν καί πρός τό Πάσχα, τό ὁποῖον εἶναι αὐτός ὁ ἴδιος ὁ Θεάνθρωπος. «Οὐ πρέσβυς οὐδέ ἄγγελος, ἀλλ’ αὐτός Κύριος ἔσωσεν» (Ἡσ. ξγ΄ 9) ἡμᾶς ἐν ἐλευθερίᾳ καί ἐπ’ ἐλευθερίᾳ. Εἶναι μεθ’ ἡμῶν ὅταν ἀναλαμβάνεται, «οὐδαμόθεν χωριζόμενος, ἀλλά μένων ἀδιάστατος» (κοντάκιον ἑορτῆς Θείας Ἀναλήψεως). Συμπαραστέκεται ὅταν φαινομενικῶς ἐγκαταλείπῃ τόν ἄνθρωπον. Καί χαρίζει, τέλος, τήν βεβαιότητα, ὅτι εἶναι πάντοτε παρών, φανερῶν τήν δόξαν Του ἐν τῇ ἀγάπῃ καί ἐν τῇ κενώσει, παρουσιαζόμενος εἰκονογραφικῶς ὡς Βασιλεύς τῆς δόξης ἐν τῇ Ἀναστάσει, ἐλευθερῶν ἐκ τῶν καταχθονίων τόν Ἀδάμ καί τήν Εὔαν, τόν ἄνθρωπον, ἀλλά καί κρεμάμενος γαληνίως ἐπί ξύλου Σταυροῦ, ἐν ἐσχάτῃ ταπεινώσει. «Μέγας εἶ Κύριε καί θαυμαστά τά ἔργα Σου καί οὐδείς λόγος ἐξαρκέσει - 148 -

18 - 2013-CC_V37.indd 148

1/4/15 12:46 μ.μ.

πρός ὕμνον τῶν θαυμασίων Σου»· ἄλλωστε «ὕμνος ἅπας ἡττᾶται, συνεκτείνεσθαι σπεύδων τῷ πλήθει τῶν πολλῶν οἰκτιρμῶν» τοῦ Χριστοῦ. Ἡ ἡμετέρα Μετριότης καί οἱ ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι ἀδελφοί καί συλλειτουργοί ἐν Κυρίῳ, ἱστάμενοι μετά τῶν Μυροφόρων Γυναικῶν ἔμπροσθεν τοῦ «κενοῦ μνημείου» θεωροῦμεν ὅτι «ἀποκεκύλισται ὁ λίθος» καί θεωροῦμεν ἐν ἐκστάσει καί ἐν τρόμῳ Ἀναστάντα τόν Κύριον, θανάτῳ θάνατον πατήσαντα καί ἐλευθερώσαντα ἡμᾶς ἐκ τῶν δεσμῶν τοῦ σαρκίου καί τοῦ παμφάγου ᾃδου καί ζωήν χαρισάμενον. Μέ ἀφορμήν τήν ἀνάμνησιν, λοιπόν, τοῦ γεγονότος τῆς παροχῆς εἰς τούς χριστιανούς τοῦ δικαιώματος τῆς ἐλευθερίας τῆς πίστεως καί τῆς λατρείας των, ἀπό τοῦ Ἱεροῦ τούτου Κέντρου τῆς Ὀρθοδοξίας, τοῦ ἐν δουλείᾳ κατ᾿ ἄνθρωπον διακονήσαντος τήν ἀληθῆ ἐλευθερίαν ἐν Χριστῷ τοῦ ἀνθρώπου καί τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ σώματος, ἐκφράζομεν τόν μόνιμον ἔντονον προβληματισμόν, τήν ἀγωνίαν καί τήν διαμαρτυρίαν αὐτοῦ διά τάς συνεχιζομένας διώξεις ἁπανταχοῦ τῆς γῆς, ἰδίᾳ ἐσχάτως πρός τούς χριστιανικούς πληθυσμούς τῆς γεωγραφικῆς περιοχῆς τῆς Μέσης Ἀνατολῆς, αἱ ὁποῖαι ἐκφράζονται μέ συχνάς δολοφονίας, ἀπαγωγάς, διώξεις καί ἀπειλάς ἐναντίον των, μέ ἀποκορύφωμα τήν ἀπαγωγήν τῶν δύο ἀγνοουμένων εἰσέτι ἀδελφῶν Ἱεραρχῶν, τοῦ ἐκλεκτοῦ καί γνωστοῦ διά τήν πνευματικότητα καί τό σημαντικόν ἐκκλησιαστικόν, κοινωνικόν καί ἐκπαιδευτικόν ἔργον του Ἱερωτάτου Μητροπολίτου Χαλεπίου καί Ἀλεξανδρέττας κυρίου Παύλου καί τοῦ Συροϊακωβίτου Μητροπολίτου Χαλεπίου Ἰωάννου-Ἰμπραχίμ. Συμμεριζόμεθα καί συμμετέχομεν εἰς τόν πόνον, τήν θλῖψιν καί τάς δυσκολίας, τάς ὁποίας ἀντιμετωπίζουν οἱ χριστιανοί ἐν τῇ Μέσῃ Ἀνατολῇ καί ἐν Αἰγύπτῳ, καί ἰδιαιτέρως εἰς τό παλαίφατον καί πρεσβυγενές Πατριαρχεῖον Ἀντιοχείας, καί μακράν πάσης πολιτικῆς τοποθετήσεως καταδικάζομεν ἀπεριφράστως ἅπαξ ἔτι τήν χρῆσιν πάσης μορφῆς βίας ἐναντίον των, ποιοῦντες ἔκκλησιν πρός τούς ἰσχυρούς τῆς γῆς εἰς σεβασμόν τῶν στοιχειωδῶν ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων τῆς ζωῆς, τῆς τιμῆς, τῆς ἀξιοπρεπείας, τῆς περιουσίας, γνωρίζοντες καί ἐπαινοῦντες τό φιλήσυχον καί εἰρηνικόν αὐτῶν καί τήν μόνιμον καί σταθεράν προσπάθειαν ἵνα μείνουν μακράν πάσης ταραχῆς καί διαμάχης. Ἐκφράζομεν τήν ἀγωνίαν ἡμῶν ὡς Ἐκκλησία τῆς Κωνσταντινουπόλεως διότι χίλια ἑπτακόσια ἔτη μετά τήν ἔκδοσιν τοῦ Διατάγματος τῶν Μεδιολάνων οἱ ἄνθρωποι διώκονται διά τήν πίστιν καί τήν θρησκείαν καί τάς συνειδησιακάς ἐπιλογάς αὐτῶν. Τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον οὐδέποτε θά παύσῃ διά τῶν εἰς τήν διάθεσιν αὐτοῦ πνευματικῶν μέσων καί τῆς ἀληθείας νά στηρίζῃ τάς προσπαθείας δι᾿ εἰρηνικόν διάλογον μεταξύ τῶν διαφόρων θρησκειῶν, τήν εἰρηνικήν ἐπίλυσιν κάθε διαφορᾶς καί τήν ἐπικράτησιν κλίματος ἀνοχῆς, καταλλαγῆς - 149 -

18 - 2013-CC_V37.indd 149

1/4/15 12:46 μ.μ.

καί συνεργασίας μεταξύ τῶν ἀνθρώπων κάθε θρησκεύματος καί ἐθνικῆς καταγωγῆς. Καταδικάζοντες ὡς ἀντίθετον πρός τήν θρησκείαν κάθε μορφήν βίας, κηρύσσομεν ἀπό τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου ὅτι μέγα ὡς ἀληθῶς «τό τῆς εὐσεβείας· μυστήριον· Θεός ἐφανερώθη ἐν σαρκί, ἐδικαιώθη ἐν Πνεύματι, ὤφθη ἀγγέλοις, ἐκηρύχθη ἐν ἔθνεσιν, ἐπιστεύθη ἐν κόσμῳ, ἀνελήφθη ἐν δόξῃ» (Α´ Τιμ. γ΄, 16), κυβερνᾷ τόν κόσμον καί τά τοῦ κόσμου κατά τάς ἀνεξιχνιάστους βουλάς καί τά κρίματα Αὐτοῦ καί πάλιν ἔρχεται ἐν δόξῃ ὡς δίκαιος Κριτής κρῖναι τά σύμπαντα. Αὐτῷ ἡ δόξα καί τό κράτος καί ἡ δύναμις καί ἡ τιμή καί ἡ προσκύνησις καί ἡ βασιλεία εἰς τούς ἀπεράντους αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν. Ἐν ἔτει σωτηρίῳ ͵βιγʹ, κατά μῆνα Μάϊον (ιθʹ) Ἐπινεμήσεως † ο Κωνσταντινουπόλεως Βαρθολομαῖος, διάπυρος πρός Θεόν εὐχέτης † ὁ Χαλκηδόνος Ἀθανάσιος, συνευχέτης † ὁ Δέρκων Ἀπόστολος, συνευχέτης † ὁ Πέργης Εὐάγγελος, συνευχέτης † ὁ Θεοδωρουπόλεως Γερμανός, συνευχέτης † ὁ Μυριοφύτου καί Περιστάσεως Εἰρηναῖος, συνευχέτης † ὁ Μύρων Χρυσόστομος, συνευχέτης † ὁ Σασίμων Γεννάδιος, συνευχέτης † ὁ Νέας Ἰερσέης Εὐάγγελος, συνευχέτης † ὁ Ρόδου Κύριλλος, συνευχέτης † ὁ Κυδωνίας καί Ἀποκορώνου Δαμασκηνός, συνευχέτης † ὁ Σιγκαπούρης Κωνσταντῖνος, συνευχέτης † ὁ Αὐστρίας Ἀρσένιος, συνευχέτης

- 150 -

18 - 2013-CC_V37.indd 150

1/4/15 12:46 μ.μ.

ΤῆΣ ΙΕΡΑΣ ΕΠΑΡΧΙΑΚΗΣ ΣΥΝΟΔΟΥ ΤῆΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΡΗΤΗΣ

18 - 2013-CC_V37.indd 151

1/4/15 12:46 μ.μ.

Ἀνακοινωθέν 6ης Ἰουνίου 2013 Ἡ Ἱερά Ἐπαρχιακή Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, συνῆλθε σήμερα 6 Ἰουνίου 2013 στό Ἡράκλειο σέ Συνεδρία, γιά τήν ἀντιμετώπιση τρεχόντων ὑπηρεσιακῶν καί ἄλλων θεμάτων τῆς Ἐκκλησίας καί τῶν ἀνθρώπων της. Οἱ Σεβ. Ἀρχιερεῖς ἀναφέρθηκαν στό πολυσέβαστο πρόσωπο καί τή μεγάλη προσφορά τοῦ μακαριστοῦ Μητροπολίτου πρώην Κισάμου καί Σελίνου Εἰρηναίου καί εὐχήθηκαν γιά τήν ἀνάπαυση τῆς ψυχῆς του μετά τῶν Ἁγίων, ἐν ὄψει καί τοῦ 40ημέρου Μνηνοσύνου Του, τό ὁποῖο θά τελεσθεῖ τήν προσεχῆ Κυριακή, 9 Ἰουνίου 2013, στόν Ἱερό Μητροπολιτικό Ναό Εὐαγγελισμοῦ τῆς Θεοτόκου στήν Κίσαμο. Ἡ Ἱερά Σύνοδος καταδικάζει ἀπερίφραστα τήν ἐγκληματική ἐνέργεια τῆς εἰδεχθοῦς ἀπαγωγῆς τῶν δύο Ἀρχιερέων, τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Χαλεπίου κ. Παύλου, Ὀρθοδόξου Ἱεράρχου τοῦ Πατριαρχείου Ἀντιοχείας, καί τοῦ Συρο-Ἰακωβίτου κ. Ἰωάννου, προσεύχεται νά ἐπικρατήσει τό πνεῦμα τῆς εἰρήνης καί τῆς καταλλαγῆς στήν εὐρύτερη περιοχή τῆς Συρίας, εὔχεται δέ καί ἐλπίζει στήν ἄμεση ἀπελευθέρωση τῶν ἀπαχθέντων, ὥστε νά συνεχίσουν ἀνεμπόδιστα τή Διακονία τους. Μέ τήν εὐκαιρία τῆς λήξεως τοῦ σχολικοῦ καί ἀκαδημαϊκοῦ ἔτους, ἡ Ἱερά Σύνοδος χαιρετίζει τούς Διδασκάλους καί Καθηγητές, τή μαθητιῶσα καί σπουδάζουσα νεολαία τοῦ τόπου μας καί εὔχεται καλή πρόοδο στούς σκοπούς καί τούς εὐγενεῖς στόχους τους. Ἡ Ἱερά Σύνοδος, ἐπίσης, ἐκφράζει τήν ἐλπίδα, κατά τό προσεχές σχολικό ἔτος, οἱ ἁρμόδιοι νά ἐγκύψουν στό πρόβλημα τῆς μή διδασκαλίας τοῦ μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν σέ ἀρκετά Σχολεῖα τῆς Μεγαλονήσου, καί παρακαλεῖ γιά τόν διορισμό Θεολόγων Καθηγητῶν, προκειμένου νά διδάσκεται ἐπαρκῶς τό ἐν λόγῳ Μάθημα, βασικό καί θεμελιῶδες στοιχεῖο τῆς ἰδιοπροσωπείας τῆς Παιδείας καί τοῦ Πολιτισμοῦ μας. Ἀπό τήν Ἱερά Ἐπαρχιακή Σύνοδο τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης

- 152 -

18 - 2013-CC_V37.indd 152

1/4/15 12:46 μ.μ.

Ἀνακοινωθέν 22ας Ἰουλίου 2013 Ἡ Ἱερά Ἐπαρχιακή Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, μέ ἀφορμή ὅσα συζητοῦνται καί προτείνεται νά νομοθετηθοῦν αὐτές τίς ἡμέρες σχετικά μέ τήν κατάργηση τῆς ἀργίας τῆς Κυριακῆς, ἡ ὁποία ἔχει καθιερωθεῖ ἐδῶ καί 17 αἰῶνες, ἀπό τό ἔτος 321 μ.Χ., ἐπανέρχεται σέ παλαιότερη Ἀπόφασή της καί ἐκφράζει γιά μιά ἀκόμα φορά τήν ἔντονη ἀντίθεσή της στά προτεινόμενα γιά τήν κατάργηση τῆς ἀργίας τῆς Κυριακῆς. Ἡ Ἱερά Σύνοδος πιστεύει στήν ἀξία τῆς ἀργίας τῆς Κυριακῆς, τήν ὁποία ἔχει σεβασθεῖ τό Γένος μας σέ ὁλόκληρη τήν πορεία του. Ἡ ἀργία αὐτή ἀδιαμφισβήτητα ἀποτελεῖ οὐσιαστικό συνειδητό νομοθέτημα καί ἐργασιακό προνόμιο, τό ὁποῖο κατακτήθηκε μέ πολλούς ἀγῶνες καί θυσίες. Ἡ ἀργία τῆς Κυριακῆς, ὡς ἡμέρας καταπαύσεως τῶν ἐργασιῶν, ἀποτελεῖ καί ἐκφράζει αὐτό πού εἴμαστε ὡς Ὀρθόδοξοι Χριστιανοί καί τυχόν κατάργησή της δημιουργεῖ ἐπιπλέον δυσλειτουργία, ἰδιαιτέρως στόν θεσμό τῆς οἰκογένειας, ἡ ὁποία ἐπηρεάζει καθοριστικά τή συνοχή τῆς Κοινωνίας, τήν ὁποία ἔχομε μεγάλη ἀνάγκη, στούς χαλεπούς καί κρίσιμους σημερινούς καιρούς μας. Ὅλοι οἱ Ἀρχιερεῖς τῆς Μεγαλονήσου ἐκφράζουν τή διαμαρτυρία τους πρός κάθε ἁρμόδιο καί ἀπευθύνουν ὁλόθυμη ἔκκληση γιά τήν ἀνάγκη σεβασμοῦ καί διατήρησης τῆς θεσμοθετημένης ἀργίας τῆς Κυριακῆς, γιά λόγους ἐκκλησιαστικούς, κοινωνικούς καί ἐργασιακούς. Ἡ πιθανολογούμενη κατάργηση αὐτῆς τῆς ἀργίας ὑποβαθμίζει τό ἀνθρώπινο πρόσωπο καί ἀποπροσανατολίζει τόσον τήν ἀξία τῆς κοινωνίας μέ τόν Θεό, ὅσο καί τή σημασία τῆς κοινωνίας καί ἐπικοινωνίας τῶν προσώπων μέσα στήν οἰκογένεια. Ἡ ἀργία τῆς Κυριακῆς ἀποτελεῖ στίς ἡμέρες μας, στίς ὁποῖες πολλά ἀποδομοῦνται καί μεταβάλλονται ἀνησυχητικά, ἕνα ὁρόσημο, ἕνα σημεῖο ἀναφορᾶς, ἕνα κρίκο ἑνότητας, συνοχῆς καί δυνάμεως τοῦ Λαοῦ μας. Τέλος, ἀπό τήν Ἱερά Σύνοδο τονίζεται ἐμφαντικά πρός κάθε κατεύθυνση ὅτι ὁ μοναδικός χαρακτήρας τῆς Κυριακάτικης ἀργίας, μέ τήν πολλαπλή σημασία, ἀξία καί σημασιολογία του, δέν πρέπει νά παρασαλευθεῖ γιά κανένα ἀπολύτως λόγο. Μιά ἀντίθετη ἀπόφαση θά δώσει ἕνα ἀκόμη ἰσχυρό πλῆγμα στόν πολύπαθο καί δοκιμαζόμενο λαό μας, ὁ ὁποῖος δέν ἀντέχει ἄλλες πιέσεις καί ταλαιπωρίες. Ἀπό τήν Ἱερά Ἐπαρχιακή Σύνοδο τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης

- 153 -

18 - 2013-CC_V37.indd 153

1/4/15 12:46 μ.μ.

Ἀνακοινωθέν 25ης Αὐγούστου 2013 Ἡ Ἱερά Ἐπαρχιακή Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης ἀνακοινώνει ὅτι θά τελέσει Συνοδική Θεία Λειτουργία, μέ τή συμμετοχή τῶν Ἀρχιερέων τῆς Μεγαλονήσου, τήν Κυριακή, 25η Αὐγούστου 2013, εἰς τόν Ἱερό Ναό Ἁγίου Τίτου Ἡρακλείου. Μέ τήν Συνοδική αὐτή Θεία Λειτουργία, ἡ ὁποία συμπίπτει μέ τόν ἑορτασμό τῆς Ἑορτής τοῦ Ἁγίου ἐνδόξου Ἀποστόλου Τίτου, Πρώτου Ἐπισκόπου Κρήτης, ἡ Ἐκκλησία Κρήτης συμμετέχει εἰς τίς διοργανούμενες εἰς ὁλόκληρη τήν Κρήτη Ἐκδηλώσεις, γιά τήν ἐπέτειο τῆς συμπληρώσεως ἑκατόν ἐτῶν ἀπό τῆς ἑνώσεως τῆς Κρήτης μέ τήν Μητέρα Ἑλλάδα. Προσκαλοῦνται οἱ Ἀρχές καί ὁ εὐσεβής λαός τοῦ Τόπου νά συμμετάσχουν εἰς τήν Συνοδική αὐτή Θεία Λειτουργία.

- 154 -

18 - 2013-CC_V37.indd 154

1/4/15 12:46 μ.μ.

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ

Η ΕΚΔΗΜΙΑ ΤΟῦ ΑΟΙΔΙΜΟΥ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΠΡΩΗΝ ΚΙΣΑΜΟΥ ΚΑΊ ΣΕΛΙΝΟΥ ΚΥΡΟΥ ΕΙΡΗΝΑΙΟΥ

18 - 2013-CC_V37.indd 155

1/4/15 12:46 μ.μ.

Ὁ ἀοίδιμος Μητροπολίτης πρ. Κισάμου καί Σελίνου κυρός Εἰρηναῖος

18 - 2013-CC_V37.indd 156

1/4/15 12:46 μ.μ.

Τό Ἀνακοινωθέν τῆς Ἱερᾶς Συνόδου Ἡ Ἱερά Ἐπαρχιακή Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, συνῆλθε εἰς ἔκτακτον σύσκεψιν ἐπί τῇ εἰς Κύριον ἐκδημίᾳ τοῦ ἀοιδίμου Μητροπολίτου πρώην Κισάμου καί Σελίνου κυροῦ Εἰρηναίου, ἐν Ἡρακλείῳ σήμερον, 30ην Ἀπριλίου 2013 καί ὥραν 12.00 μεσημβρινήν, α) ἐτέλεσε Τρισάγιον ἐν τῷ Ἱερῷ Μητροπολιτικῷ Ναῷ Ἁγίου Μηνᾶ ὑπέρ ἀναπαύσεως αὐτοῦ μετά τῶν δικαίων καί τῶν ἁγίων, β) ὥρισεν, ὅπως ἡ ἐξόδιος ἀκολουθία τελεσθῇ εἰς τόν Ἱερόν Μητροπολιτικόν Ναόν Εὐαγγελισμοῦ τῆς Θεοτόκου Κισάμου, ὅπου θά γίνῃ καί ἡ ταφή, τήν Μεγάλην Πέμπτην, 2αν Μαΐου ἐ.ἔ. καί ὥραν 12ην μεσημβρινήν. Πρό τῆς ἐξοδίου Ἀκολουθίας θά τελεσθῇ Ἀρχιερατικόν Συλλείτουργον, καί γ) ἀπεφάσισεν, ὅπως τό μέν πένθος τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης φέρῃ ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Λάμπης, Συβρίτου καί Σφακίων κ. Εἰρηναῖος, τόν δέ ἐπικήδειον ἐκφωνήσῃ ὁ Σεβ. Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης κ. Εἰρηναῖος, Πρόεδρος τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου. Ἐν Ἡρακλείῳ, τῇ 30ῇ Ἀπριλίου 2013 Ἐκ τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης

Δελτίον Τύπου τῆς Ἱερᾶς Συνόδου Ἡ Ἱερά Ἐπαρχιακή Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης γνωστοποιεῖ ὅτι, τήν Κυριακήν, 9ην Ἰουνίου 2013, εἰς τόν Ἱερόν Μητροπολιτικόν Ναόν Εὐαγγελισμοῦ τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου Κισάμου, θά τελέσῃ Συνοδικήν Θείαν Λειτουργίαν καί Μνημόσυνον, ὑπέρ ἀναπαύσεως τῆς ψυχῆς τοῦ ἀοιδίμου Μητροπολίτου πρώην Κισάμου καί Σελίνου κυροῦ Εἰρηναίου, ἐπί τῇ συμπληρώσει τεσσαράκοντα ἡμερῶν ἀπό τῆς εἰς Κύριον ἐκδημίας Αὐτοῦ. Παρακαλεῖται ὁ λαός τοῦ Θεοῦ νά συμμετάσχῃ εἰς τό ἐν λόγῳ Ἱερόν Μνημόσυνον τοῦ μακαριστοῦ Μητροπολίτου κυροῦ Εἰρηναίου καί νά εὐχηθῇ ὑπέρ ἀναπαύσεως τῆς ψυχῆς Αὐτοῦ μετά τῶν δικαίων καί τῶν Ἁγίων. Ἐν Ἡρακλείῳ, τῇ 29ῃ Μαΐου 2013 Ἐκ τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης

- 157 -

18 - 2013-CC_V37.indd 157

1/4/15 12:46 μ.μ.

Ἐπικήδειος Λόγος τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Κισάμου καί Σελίνου κ. Ἀμφιλοχίου, ἐκ Προσώπου τῆς Αὐτοῦ Θειοτάτης Παναγιότητος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου «Ἄνθρωπε τοῦ Θεοῦ, καί πιστέ θεράπον, καί οἰκονόμε τῶν τοῦ Θεοῦ μυστηρίων, καί ἄνερ ἐπιθυμιῶν τῶν τοῦ Πνεύματος· οὕτω γάρ ἡ Γραφή καλεῖ τούς διαβεβηκότας καί ὑψηλούς, καί ὑπεράνω τῶν ὁρωμένων. Καί τίς ἄν πάσας ἀπαριθμοίη τάς προσηγορίας, ὅσας ἡ ἀρετή σοι πεποίηκεν, ἄλλη τις ἄλλην οἰκειοῦσα τε καί προσάγουσα;». Σεβασμιώτατε Ἀρχιεπίσκοπε Κρήτης καί Πρόεδρε τοῦ Ἱεροῦ Βουλευτηρίου τῆς κατά Κρήτην Ἐκκλησίας, κ. Εἰρηναῖε, Σεβασμιώτατε Μητροπολῖτα Βελεστίνου, κ. Δαμασκηνέ, ἐκπρόσωπε τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, Σεβασμιώτατε Μητροπολῖτα Γερμανίας κ. Αὐγουστῖνε, Θεόλεκτος τῶν Ἱεραρχῶν χορεία, ἅγιοι Πρωτοσύγκελλοι καί Καθηγούμενοι, ἅγιαι Καθηγουμέναι, τίμιον Πρεσβυτέριον & ἐν Χριστῷ Διακονία, Ἐξοχωτάτη ἐκπρόσωπε τῆς Κυβερνήσεως, Ἐξοχώτατοι κ. Βουλευταί, Ἐξοχώτατε κ. Περιφερειάρχα, Ἐντιμότατοι ἐκπρόσωποι τῆς Τοπικῆς Αὐτοδιοικήσεως, Ἐκπρόσωποι τῶν πολιτικῶν καί στρατιωτικῶν ἀρχῶν, Ἐκπρόσωποι τῶν Δήμων, Πενθηφόρε τοῦ Θεοῦ λαέ, Διά τῶν λόγων τούτων τοῦ θεορρήμονος Ἁγίου Γρηγορίου Θεολόγου ἡ Αὐτοῦ Θειοτάτη Παναγιότης, ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως, Νέας Ρώμης καί Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος ἐνεκωμίασέν Σε ἀοίδιμε Ἱεράρχα, μακαριστέ Γέροντα Μητροπολῖτα πρῴην Κισάμου καί Σελίνου κυρέ Εἰρηναῖε, ὅτε ᾔρθης εἰς τήν ἱστορικήν ἀπόφασιν νά ἀποχωρήσῃς οἰκειοθελῶς τῆς ἐνεργοῦ ποιμαντορίας τῆς θεόθεν κληρωθείσης σοι θεοσώστου Ἐπαρχίας Κισά- μου καί Σελίνου. Καί διά τῶν αὐτῶν λόγων ἄρχεται καί ἡ ταπεινότης μου τήν ὑψηλήν καί λίαν τιμητικήν ἐκποσώπησιν τοῦ Πατριάρχου τοῦ Γένους, σεπτῇ ἐντολῇ Αὐτοῦ, κατά τήν ἱεράν ταύτην ὥραν καί λύπης γέμουσαν ἐξόδιον ἀκολουθίαν. Καί διά νά ἐρανισθῇ καί πάλιν ἠ ἐλαχιστότης μου τήν γλῶσσαν τοῦ Θεολόγου Πατρός: «Πάντα μέν δή τά ἐκείνου λέγειν τε καί θαυμάζειν μακρότερον ἄν εἴη τυχόν, ἤ κατά τήν παροῦσαν ὁρμήν τοῦ λόγου, καί ἱστορίας ἔργον, οὐκ εὐφημίας, ἅ καί ἰδίᾳ παραδοῦναι γραφῇ, παίδευμά τε καί ἥδυσμα τοῖς εἰς ὕστερον» (Ἁγ. Γρηγορίου Θεολόγου, Εἰς τόν Μ. Ἀθανάσιον, ἐπίσκοπον Ἀλεξανδρείας). Καί ἰδού∙ «τό μέν σῶμα αὐτοῦ ἐν εἰρήνη τίθεται καί τό ὄνομα αὐτοῦ ζῇ εἰς γενεάς. Σοφίαν αὐτοῦ διηγήσονται λαοί, καί τόν ἔπαινον ἐξαγγελεῖ ἡ Ἐκκλησία» (Σοφ. Σειράχ μδ΄,14). Τίς διηγήσεται τά θαυμάσιά σου, ὦ σεβάσμιον κλέϊσμα τῆς Ἱεραρχίας τῆς - 158 -

18 - 2013-CC_V37.indd 158

1/4/15 12:46 μ.μ.

κατά Κρήτην Ἐκκλησίας; Τίς δύναται νά λαλήσῃ τάς δυναστείας σου καί νά κάμῃ γνωστά τά κατορθώματά σου; Ποῖος ἠμπορεῖ νά διαβλέψῃ εἰς τούς ὁρίζοντάς σου, νά μοιραστῇ τά ὁράματά σου, νά ἐνσκύψῃ εἰς τήν καιομένην ἀπό ἀγάπην διά τόν ἄνθρωπον καρδίαν σου, νά αἰσθανθῇ τόν ἐναγώνιον παλμόν της; Πολυσέβαστε Γέροντα, πολλάκις ἐξῄρθη ἡ ὁλόθυμος ἀφοσίωσις καί ἡ θυσιαστική προσφορά σου εἰς τήν Τροφόν τοῦ Γένους ἡμῶν, Ἁγίαν τοῦ Χριστοῦ Μεγάλην Ἐκκλησίαν, τήν ὁποίαν κατέδειξας ἀπό τούς πρώτους ἤδη βηματισμούς τῆς Ἀρχιερωσύνης σου, ὡς ἐπίσης ἡ μοναχική ὑπακοή σου καί ὁ υἱικός πρός Αὐτήν σεβασμός σου. Συγχρόνως μέ τήν εἰς Ἐπίσκοπον ἐκλογήν καί χειροτονίαν σου ἐνεκολπώθης οὐχί μόνον τήν μαρτυρικήν πορείαν τῆς Πρωτοθρόνου Ἐκκλησίας τῆς Κωνσταντινουπόλεως, ἀλλά καί τήν ἐμπνευσμένην κίνησιν τοῦ τότε Πατριάρχου Ἀθηναγόρου, τῆς προωθήσεως τοῦ διαλόγου τῆς καταλλαγῆς καί τῆς ἀγάπης μεταξύ τῶν χριστιανῶν τῶν διαφόρων ὁμολογιῶν καί δογμάτων. Ἀνεπιφυλάκτως καί χωρίς δισταγμόν καλεῖς νέους ἐκ διαφόρων χωρῶν δι’ ὀλιγοήμερον κοινήν διαβίωσιν εἰς Καστέλλιον, καρπός τῆς ὁποίας ὑπῆρξεν ἡ ἱστορικῆς σημασίας ἀνέγερσις τοῦ παρεκκλησίου τοῦ Ἁγ. Οἰκουμενίου εἰς τήν αὐλήν τῶν Ἱδρυμάτων τῆς Μητροπόλεως. Ὁ Πανίερος Οἰκουμενικός Θρόνος, καθ’ ὅλην τήν διαδρομήν τῆς Θεοπνεύστου Ποιμαντορίας σου, σοι ἐνεπιστεύθη ἀποστολάς μείζονος σημασίας, ὡς ἡ συμμετοχή σου εἰς τήν Ἀντιπροσωπείαν τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου κατά τήν Τρίτην καί Τετάρτην Γενικήν Συνέλευσιν τοῦ Παγκοσμίου Συμβουλίου Ἐκκλησιῶν εἰς Νέον Δελχί καί Οὐψάλαν ἀντιστοίχως· ἡ μετάβασίς σου εἰς Βενετίαν, ἔνθα ἡ συμβολή σου εἰς τάς συζητήσεις μέ τάς ἐκεῖ ἁρμοδίους ἐκκλησιαστικάς ἀρχάς, ὑπῆρξεν καθοριστική διά τήν ἐπανοκομιδήν εἰς Κρήτην τῆς Τιμίας Κάρας τοῦ Ἁγίου Ἀποστόλου Τίτου, πρώτου Ἐπισκόπου αὐτῆς, ἐνῶ ἀνύστακτος ἐστάθη ἡ μέριμνά σου, παραλλήλως μέ τό ἐν Κισάμῳ καί Σελίνῳ ποιμαντικόν ἔργον σου, διά τήν προώθησιν τοῦ ἐπισήμου θεολογικοῦ διαλόγου, ὅποτε καί ὅπου σοι ἀνετέθη. Καρπός αὐτῆς τῆς ἀγωνίας σου ἀλλά καί τῆς ἐπιστηρίξεως τοῦ ἱεροῦ Κλήρου σου ἐστάθη ἡ ἵδρυσις, ἀνέγερσις καί λειτουργία τῆς Ὀρθοδόξου Ἀκαδημίας Κρήτης, πνευματικόν καθίδρυμα οἰκουμενικῆς ἐμβελείας, τό ὁποῖον ἐλάμπρυνε καί ἐξακολουθεῖ νά στεφηφορῇ διά τῆς ἀγλαοκάρπου πορείας του τήν Μητέρα Ἐκκλησίαν, εἰς τήν Ὁποίαν ἔχει καί τήν πνευματικήν του ἀναφοράν. Μεγίστης, ὡσαύτως, σημασίας ὑπῆρξεν ἡ μεταφύτευσίς σου, ὡς ἀγλαόκαρπον δένδρον, εἰς Γερμανίαν, ὑπήκων εἰς τό κέλευσμα, ἤ οὕτως εἰπεῖν, ἐπιστρατευόμενος ὑπό τῆς Ἁγίας καί Ἱερᾶς Συνόδου τῆς Κωνσταντινουπολίτιδος Ἐκκλησίας, ἐκλεγείς ὑπ’ Αὐτῆς Μητροπολίτης Γερμανίας καί Ἔξαρχος Κεντρῴας Εὐρώπης, ἔνθα ἔδωκας ὄχι μόνον νέας, σταθηράς βάσεις καί νομι- 159 -

18 - 2013-CC_V37.indd 159

1/4/15 12:46 μ.μ.

κήν ὑπόστασιν εἰς τό ἤδη ὑπάρχον Ἑλληνορθόδοξον ποίμνιον, ἀλλ’ ἐνέπνευσας διά τοῦ σεμνοπρεποῦς ἤθους σου καί τῆς κατά Θεόν βιοτῆς σου, γενόμενος δι’ Ἕλληνας καί Εὐρωπαίους πρότυπον καί εἰκών Ὀρθοδόξου Ἱεράρχου. Διά ταῦτα πάντα ἡ θεοφρούρητος Κεφαλή τοῦ Γένους τῶν Ὀρθοδόξων, ὁ Οἰκουμενικός ἡμῶν Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος, συμφώνως τῇ προρρηθείσῃ ἐν τῇ κεφαλίδι ἐπιστολῇ, καί ὄχι μόνον, «ἐκφράζει τῇ ὑμετέρᾳ Ἱερότητι τήν ἄκραν εὐαρέσκειαν αὐτῆς καί τάς διαπύρους εὐχάς, ὅπως ὁ Μέγας Ἀρχιερεύς ἀνταποδώσῃ ἑκατονταπλασίως τούς κόπους τῶν χειρῶν σας ἐν ἡμέρᾳ κρίσεως καί κατατάξῃ τήν χριστοφλεγῆ ψυχήν σας μετά τῶν ἐν Ἁγίοις Ἱεραρχῶν τῆς Ἐκκλησίας, ἥν παιδιόθεν ἠγαπήσατε, διά βίου διηκονήσατε καί ὑπερβαλλόντως τιμήσας ἐδοξάσατε». Καί νῦν, πολυσέβαστε Μητροπολῖτα καί «πρύτανι» τῶν ἐν Κρήτῃ Ἱεραρχῶν, μηδέν ἀμφιβάλλῃς, ὅτι ὁ Πανσέβαστός σοι Αὐθέντης καί Δεσπότης μετά τῆς περί Αὐτόν ἐκλεκτῆς χορείας τῆς Ἁγίας καί Ἱερᾶς Συνόδου διαπρυσίως δέεται τοῦ Ἀρχιποίμενος Κυρίου, ἵνα κατατάξῃ τήν ἀεί ζῶσαν ψυχήν σου εὐφραινομένην καί ἐπαγαλλομένην ἐν σκηναῖς Ἁγίων καί Δικαίων, τό δέ πολύαθλον σῶμα σου ἀναπαύσῃ ἀπό τῶν ἀμέτρων κόπων καί μόχθων του διά τήν Ἐκκλησίαν καί τόν πιστόν λαόν Της. Λαοφίλητε καί πολυθρήνητε Μητροπολῖτα κυρέ Εἰρηναῖε, ὁ βίος καί τό ἔργον σου ὑπῆρξαν δοξαστικά καί ὑμνητικά τῶν μεγαλείων τοῦ Θεοῦ ἀλλά καί ἀποκαλυπτικά τῆς ἀγάπης Του πρός τήν Ἐκκλησίαν καί τόν ἄνθρωπον, διά νά δανεισθῶ καί πάλιν τήν εὔγλωττον λαλιάν τῆς τιμιωτάτης Κορυφῆς τοῦ Πανιέρου Οἰκουμενικοῦ Θρόνου. Ἰδού ὅμως, ὅτι καί ἡ ἄπνους μορφή σου ἐξακολουθεῖ εἰσέτι ἐμπνέουσα, διδάσκουσα, ὁδηγοῦσα, ποιμένουσα. Τό σεπτόν σκήνωμά σου κεῖται ἐνώπιον πάντων ἡμῶν ὑπενθυμίζων εἰς ὅλους τήν πορείαν τῆς θυσίας καί τῆς ἀγάπης σου, ἐνῶ ἡ ἐλευθέρα παντός γηίνου δεσμοῦ ψυχή σου πέταται εἰς τήν Βασιλίδα τῶν Πόλεων, εἰς τό ἀείφωτον Φανάριον, ἐκζητοῦσα τήν Πατριαρχικήν καί Πατρικήν εὐλογίαν, διά νά ἱερουργῇς ἀενάως τά φοβερά καί ἐξαίσια εἰς τό ὑπερουράνιον καί νοερόν Θυσιαστήριον, δεόμενος καί καθικετεύων ὑπέρ τῶν περιλειπομένων ἡμῶν τέκνων σου, τοῦ φιλαγίου λαοῦ σου τῶν Ἐπαρχιῶν Κισάμου καί Σελίνου καί τοῦ εὐαγοῦς Κλήρου τῶν χειρῶν σου. Γένοιτο.

- 160 -

18 - 2013-CC_V37.indd 160

1/4/15 12:46 μ.μ.

Ἐπικήδειος Λόγος τοῦ Σεβ. Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης κ.κ. Εἰρηναίου, ἐκ μέρους τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, κατά τήν Ἐξόδιον Ἀκολουθίαν τοῦ μακαριστοῦ Μητροπολίτου πρώην Κισάμου καί Σελίνου κυροῦ Εἰρηναίου (Κίσαμος, Μ. Πέμπτη, 2 Μαΐου 2013) Σεβασμιώτατε Μητροπολῖτα Κισάμου καί Σελίνου κ. Ἀμφιλόχιε, Ἐκπρόσωπε τῆς Αὐτοῦ Θειοτάτης Παναγιότητος τοῦ Οἰκουμενικοῦ ἡμῶν Πατριάρχου κ.κ. ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΥ, Πανιερώτατε Μητροπολῖτα Βελεστίνου κ. Δαμασκηνέ, Ἐκπρόσωπε τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, Ἐξοχωτάτη Κυρία Ὑπουργός, Ἐκπρόσωπε τῆς Ἐντίμου Ἑλληνικῆς Κυβερνήσεως, Ἐξοχώτατε Κύριε Ἀντιπρόεδρε τῆς Βουλῆς, Ἐκπρόσωπε τοῦ Ἑλληνικοῦ Κοινοβουλίου, Σεβασμιώτατοι Ἅγιοι Ἀρχιερεῖς, Ἀδελφοί Πρεσβύτεροι καί Διάκονοι, Ὁσιώτατοι Μοναχοί καί Μοναχές, Κυρίες και Κύριοι Βουλευτές, Ἀγαπητέ Κύριε Περιφερειάρχη, Ἐντιμώτατοι Ἄρχοντες τῆς Τοπικῆς Αὐτοδιοικήσεως, Ἐκπρόσωποι Ἀρχῶν καί Φορέων, Πενθηφόρε τοῦ Κυρίου Λαέ, Δύσκολη καί στενάχωρη τούτη ἡ ὥρα γιά ὅλους ἐμᾶς, οἱ ὁποῖοι συνήλθαμεν εἰς τόν μεγαλοπρεπῆ Ναό τοῦ Εὐαγγελισμοῦ τῆς Θεοτόκου, τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Κισάμου καί Σελίνου· βρισκόμαστε μπροστά στό σεπτό σκήνωμα τοῦ τιμημένου καί ἀγαπημένου, εὐλογημένου, ἁγιασμένου Ποιμενάρχου τῆς ἐδῶ Τοπικῆς Ἐκκλησίας, τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης, τῆς Ἐκκλησίας μας. Αὐτή τήν ὥραν, ἀκούσαμε τόν λόγον τοῦ Ἐκπροσώπου τοῦ Οἰκουμενικοῦ μας Πατριάρχου καί Ποιμενάρχου τῆς Θεοσώστου αὐτῆς Ἐπαρχίας, διαδόχου τοῦ σήμερον ἀπερχομένου Ἱεράρχου, Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Κισάμου καί Σελίνου κ. Ἀμφιλοχίου. Τώρα ὁ λόγος εἰς τήν Ἐκκλησίαν τῆς Κρήτης μας, τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου της, ἐκ μέρους τῆς ὁποίας ἀπευθύνομαι εἰς τήν ἀγάπην ὅλων σας καί ἀποχαιρετίζω ἐκ μέρους της ἀλλά καί προσωπικῶς τόν ἀξιαγάπητον καί πολυσέβαστον, ἀπό ὅλους τούς Ἱεράρχες τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης, τόν πρώην - 161 -

18 - 2013-CC_V37.indd 161

1/4/15 12:46 μ.μ.

Κισάμου καί Σελίνου, μακαριστόν ἤδη Μητροπολίτην Εἰρηναῖον, τόν ὁποῖον ἀποχαιρετίζομεν μέ εὐλάβειαν πολλήν, ἄπειρο σεβασμό καί ἀληθινή ἀγάπη. Τόν πολυσέβαστον καί πολύκλαυστον Ἱεράρχην τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, μέλος τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς μας Συνόδου, τόν ὁποῖον σεβόμαστε, ἀγαποῦμε, τιμοῦμε καί θεωροῦμε μέχρι καί τούτη τήν ὥρα μέλος της, παρά τίς δυσκολίες τίς ὁποῖες εἶχε, νά συμμετέχει ἐνεργῶς εἰς τίς Συνοδικές ἐνέργειες της, ἀπό βαθύτατο σεβασμό. Ἀρχίζομεν ἀπό τήν γέννησή του εἰς τά ἅγια χώματα τῆς Κρήτης, τήν περιοχή τῶν Λευκῶν Ὀρέων τοῦ Ἀποκορώνου τοῦ Νεροχωρίου, τό χωριό του, τό ἔτος 1911, ἀπό τούς εὐλαβεῖς γονεῖς του, ἀνάμεσα στά πολλά καί ἐκλεκτά ἀδέλφια του. Ἀκολουθοῦμε τά βήματά του, εἰς τό Γυμνάσιο τοῦ Βάμου, τήν Ἐκκλησιαστική Σχολή Κρήτης, τήν Ἱστορικήν Ἱεράν Μονήν τῆς Ἁγίας Τριάδος, εἰς τό Ἀκρωτῆρι, εἰς τήν ὁποίαν ἀργότερα, ὅταν θά μεγαλώσει γίνεται καί ἀδελφός της πολύτιμος καί ἀγαπημένος. Συνεχίζομε μέ τίς σπουδές του εἰς τήν Θεολογική Σχολή τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν, εἰς τήν Γερμανία, τήν Φραγκφούρτη, τή Γαλλία, τό Παρίσι, καί τή Λίλλη, ἀπό ὅπου ἔλαβε τούς θησαυρούς τῆς Παιδείας καί τῆς Γλωσσομάθειας του. Παρακολουθοῦμε τά πρῶτα βήματά του ὡς Ἐκπαιδευτικοῦ Θεολόγου Καθηγητοῦ εἰς τά Γυμνάσια Πόμπιας, Ἀλικιανοῦ Χανίων καί τελικῶς εἰς τήν Ἐκκλησιαστικήν Σχολήν Κρήτης, εἰς τήν Ἱερά Μονή τῆς Ἁγίας Τριάδος, ὅπου καί ὑπηρέτησεν ὡς ἄξιος ὑποδιευθυντής της, καί ὅπου οὐσιαστικῶς ἀρχίζει καί συνεχίζει τό πολύτιμο καί ἀνεπανάληπτο θεολογικό καί ἐκκλησιαστικό του ἔργο. Εἰς τήν ἱστορικήν αὐτήν Σχολήν τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης ἦταν καί ἤμαστε πλῆθος μαθητῶν, ἱεροσπουδαστῶν ἀπό ὅλη τήν Κρήτη, 350 ἱεροσπουδαστές. Ἐδῶ γίνεται τό θαῦμα. Ἐκεῖνος ἀγκαλιάζει ὅλα τά παιδιά τῆς Κρήτης, ὡς παιδιά καί φίλους του, καί ἐκεῖνα, ἐμεῖς, τόν θεωρούσαμε καί τόν θεωροῦμε ὡς ἀγαπημένο πνευματικό Πατέρα μας. Ἦταν μελίρρυτος δάσκαλος, θεολόγος, ἀγαποῦσεν, ἐδίδασκεν, ἀνανέωνε καί καθωδηγοῦσεν ὅλους μας κάθε μέρα καί τά Σαββατόβραδα ἰδιαίτερα ὅλους μαζί. Μᾶς ἀνέβαζε στά βουνά καί τούς λόφους τοῦ Ἀκρωτηρίου, ὅπου καί ἐδίδασκε, ἔκανεν, ἐκάναμεν Ἑσπερινούς, Ἀκολουθίες, ὑπαίθριες λειτουργίες καί ἐτοποθετοῦσε τόν Τίμιον Σταυρόν, στίς Κορυφές. Ἔδινε ζωή στά χωριά τοῦ Ἀκρωτηρίου μέ ὁμάδες τελειοφοίτων μαθητῶν, ὅπως καί στά Μοναστήρια καί τά Ἱδρύματα τῆς Περιοχῆς. Τό καλοκαίρι ὅταν οἱ μαθητές ἐπήγαιναν εἰς τά χωριά των, τά χωριά μας, ἐκεῖνος τά ἐπισκέπτονταν εἰς τό χωριό, εἰς τό σπίτι των, ἐσυναντοῦσε τούς γονεῖς των, ἔμενε γιά λίγο μαζί των. Ἦταν γιά ὅλους μας ὁ Δάσκαλος, ὁ Θεολόγος, ὁ ὑποδιευθυντής καί ὁ Πατέρας μας. Ἀκόμη ἔγραφε καί γράμματα προσω- 162 -

18 - 2013-CC_V37.indd 162

1/4/15 12:46 μ.μ.

πικά καί εἰς τό Περιοδικό τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Κυδωνίας καί Ἀποκορώνου «Ἀναγέννησις». Αὐτός ἦταν ὁ θαυμαστός καί ἀγαπητός Πατέρας καί Δάσκαλος, ὁ ὁποῖος ἔδωκε πνοή, ζωή καί ὁράματα σέ ὅλους τούς παλαιούς καί νέους ἱερεῖς τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης, εἰς τήν ὁποίαν ἔδωκε τόσα πολλά, πολύτιμα καί θαυμαστά. Ἔρχεται ἡ ἡμέρα κατά τήν ὁποίαν ἐκλέγεται καί ἐνθρονίζεται Μητροπολίτης εἰς τόν εὐλογημένον τοῦτον Τόπον, εἰς τό Καστέλλι, εἰς τόν Πολιοῦχον Ἅγιον Σπυρίδωνα. Ἐδῶ ἀρχίζει τό μέγα πρωτοποριακό καί πρωτότυπο Ἀρχιερατικό Ποιμαντικό ἔργο του. Ζεῖ ζωή ἁπλή, ἀσκητική. Ἐργάζεται συνεχῶς, κουράζεται, συνεχίζει. Ἀγαπᾶ καί βοηθᾶ ὅλα τά Μοναστήρια, τά χωριά, τά ἱδρύματα, ὅλους τούς ἱερεῖς καί τούς ἀνθρώπους, τά παιδιά, τούς νέους, τούς ἡλικιωμένους, ὅλους ἀνεξαιρέτως. Μέ μεγάλο παλμό, διάθεση καί ἀπεριόριστη ἀγάπη δίδεται εἰς τά παιδιά, διευκολύνει τή μόρφωσή των, ἀπό τό Δημοτικό, τό Γυμνάσιο, τό Πανεπιστήμιο. Ἱδρύει παντοῦ τά Οἰκοτροφεῖα τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως τοῦ Καστελλίου, τοῦ Κολυμβαρίου, τῶν Βουκολιῶν, τῆς Παλαιόχωρας καί τῆς Φοιτητικῆς Ἑστίας Ἀθηνῶν. Πρῶτος, πρίν καί ἀπό τό κράτος, ἱδρύει τήν Τεχνική Σχολήν ἡλεκτρολόγων καί Μηχανολόγων, τήν Οἰκοκυρική Σχολή, τή Σχολή Κωφαλάλων, τό Ἀννουσάκειο Γηροκομεῖο, τό Τυπογραφεῖο τῆς Μητροπόλεως, εἰς τό ὁποῖον ἐκδίδει τό Περιοδικό τῆς Μητροπόλεως «Χριστός καί Κόσμος», τά βιβλία του «ὁ Χριστός ἐσημάδεψε τήν Κρήτη» καί ἄλλα. Ἱδρύει τή Μουσική Μπάντα εἰς τό Καστέλλι, ἀναδεικνύει τά μεγάλα Πανηγύρια τῆς Μητροπόλεως τοῦ Γκιώνα, τοῦ Παρθενώνα, τούς Ἁγίους Πατέρες, εἰς τό Σέλινο, ἰδιαιτέρως τόν Πολιοῦχο του Ἃγιο Σπυρίδωνα. Ὀργανώνει τίς γυναῖκες τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως, τίς ὁποῖες συγκεντρώνει σέ κοινή λειτουργική Σύναξη, κάθε χρόνο, σέ διάφορα μέρη τῆς περιοχῆς. Ἀγαπᾶ καί βοηθᾶ τούς πάντες καί ὅλοι οἱ ἄνθρωποι συνδράμουν τό ἔργο του καρδιακά. Ἱδρύει μέ τούς συνεργάτες του, τήν Ὀρθόδοξη Ἀκαδημία Κρήτης εἰς τό Κολυμβάρι, τόν φάρον αὐτόν τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης καί τῆς Ὀρθοδοξίας. Ὀργανώνει συνέδρια γιά τούς ἱερεῖς τῆς Μητροπόλεώς του καί τῆς Κρήτης καί γιά ἀνθρώπους ὅλου τοῦ κόσμου. Μετέχει σέ συνέδρια διεκκλησιαστικά στήν Ἰνδία, στήν Οὐψάλα, στήν Εὐρώπη. Συμβάλλει εἰς τήν ἐπανακομιδή τῆς Τιμίας Κάρας τοῦ Ἁγίου Ἀποστόλου Τίτου εἰς τό Ἡράκλειο καί συμμετέχει εἰς τήν ἐπίσημη Ἀντιπροσωπία τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης. - 163 -

18 - 2013-CC_V37.indd 163

1/4/15 12:46 μ.μ.

Μετέχει στά παθήματα καί στά μαρτύρια τοῦ λαοῦ τῆς Κρήτης, τήν περίοδο τῆς Δικτατορίας, στό μεγάλο ἀκτοπλοϊκό δυστύχημα τοῦ πνιγμοῦ τοῦ ἐπιβατηγοῦ «Ἡράκλειο». Παίρνει τήν πρωτοβουλία, τολμᾶ καί ξεκινᾶ τήν ἵδρυση τῆς Ναυτιλιακῆς Ἑταιρίας τῆς ΑΝΕΚ γιά τήν ἐπιτυχία καί τήν πρόοδο τῆς ὁποίας ἀπευθύνεται σέ ὅλο τόν λαό καί ζητᾶ τήν συνδρομή του, οἱ δέ ἄνθρωποι τῆς Ἑταιρίας ἐσεβάσθηκαν, ἀγάπησαν, ἐτίμησαν καί σέβονται καί τιμοῦν καί ἀγαποῦν τό σεπτό πρόσωπό του. Τό ἴδιο κάνει μέ παρόμοιες ἐνέργειες εἰς τήν Ἐπαρχία Κισάμου, τό Σέλινο, τόν Ἀποκόρωνα, μέ τήν ΕΤΑΝΑΠ. Τό μεγάλο καί θαυμαστό αὐτό ἔργο ἀφήνει ἀργότερα εἰς τόν διάδοχό του, τόν μακαριστόν Μητροπολίτη Κισάμου καί Σελίνου κυρόν Κύριλλο καί πορεύεται εἰς τήν Γερμανίαν, μέ Ἀπόφασιν τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, ὡς ὁ Μητροπολίτης της, τό 1971, χωρίς νά ξεχάσει τήν Κρήτη καί νά πάψει νά ἀγαπᾶ τήν πρώτη Μητρόπολή του, εἰς τήν ὁποίαν ἐπανέρχεται καί συνεχίζει τό θαυμαστό ἔργο του, ἀπό τό 1981 μέχρι καί τό ἔτος 2005, ὁπότε παραιτεῖται μέ τήν δική του τήν θέληση,γιά νά διευκολύνει τή ζωήν τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως καί δίδει τή σκυτάλη του εἰς τόν σημερινό ἄξιο διάδοχο καί συνεχιστή τοῦ ἔργου του, τόν Σεβασμιώτατον ἀδελφόν κ. Ἀμφιλόχιον. Εἰς τήν δεύτερη αὐτή Ἀρχιερατικήν του διακονίαν, τό ἔργο του εἶναι κυρίως πνευματικό, λειτουργικό, Συνοδικό καί ἀγαπᾶται καί ἐκτιμᾶται ἀπό ὅλα τά μέλη τῆς Ἱερᾶς Συνόδου μας. Πολύτιμος καρπός καί μεγάλη προσφορά του, κατά τήν περίοδον αὐτήν, εἶναι ἡ ἵδρυση καί λειτουργία τοῦ Ἐθνικοῦ Ἱδρύματος Ἐρευνῶν καί Μελετῶν «Ἐλευθέριος Βενιζέλος», ἄνοιγμα πρός τήν πρόσφατη Ἱστορία τοῦ Γένους τῶν Ἑλλήνων καί τῆς Κρήτης, ἕνα Ἵδρυμα στολίδι καί καύχημα τῆς Κρήτης, τό ὁποῖον τόν σέβεται καί τόν τιμᾶ ἀπεριόριστα μέ τόν ἐκλεκτό Γενικό Γραμματέα του, τόν κ. Νικόλαον Παπαδάκην, δικηγόρον, ἄξιον καί πολύτιμον λειτουργόν τοῦ Ἱδρύματος. Αὐτή ἦταν ἡ πολύ εὐλογημένη πορεία καί προσφορά τοῦ Μεγάλου Ἱεράρχου, γνησίου ἐργάτου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης, τοῦ πρώην Κισάμου καί Σελίνου Εἰρηναίου, τόν ὁποῖον σήμερα προπέμπομεν εἰς τήν αἰωνιότητα καί κατευοδώνομε μέ σεβασμό καί θαυμασμό, μέ ἀφοσίωση καί εὐλάβεια, γι’ αὐτό τό ὁποῖον ἦταν καί εἶναι, προσέφερεν καί θά προσφέρει μέ τήν Ἱστορίαν του, τήν ὁποίαν ἀφήνει μέγα καί πολύτιμο κεφάλαιο στήν Ἐκκλησία τῆς Κρήτης καί τήν Ὀρθοδοξία μας. Μέ ὅλα αὐτά τά δεδομένα τοῦ εὐλογημένου Προσώπου καί τῆς μεγάλης του προσφορᾶς εἰς τούς πάντες καί τά πάντα, τούτη τή στιγμή εὐχαριστοῦμε τόν Θεόν, ὁ ὁποῖος ἔστειλε τέτοιον ἄνθρωπον εἰς τήν Κρήτην, εἰς τήν Ἱεράν Ἐπαρχιακήν Σύνοδόν της, εἰς τόν λαόν της, τά παιδιά, τούς νέους, τούς ἠλικιωμένους, τό Ἔθνος, τό Γένος, τήν Ἑλλάδα. Γιά τό φωτεινό, πολυσήμαντο, ἀρχιε- 164 -

18 - 2013-CC_V37.indd 164

1/4/15 12:46 μ.μ.

ρατικό, ἀνθρώπινο, ἐθνικό καί Κρητικό παράδειγμα καί φρόνημά του. Πολυσέβαστε Γέροντα, Σεπτέ Ἱεράρχη τοῦ Τόπου τούτου καί τῆς Ἐκκλησίας μας, Σᾶς εὐχαριστοῦμεν ὅλοι μας, Ἱεραρχία, Κλῆρος καί Λαός. Ἰδιαιτέρως οἱ Ἀρχιερεῖς τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου μας, οἱ ἱερεῖς, οἱ μοναχοί καί οἱ μοναχές καί ὅλοι οἱ ἄνθρωποι τοῦ Τόπου, παρόντες καί ἀπόντες ἀπό τόν Ναόν αὐτόν, ὅπου γῆς, γιά ὅλα ὅσα ἔχετε προσφέρει κατά τή διάρκειαν τῆς ζωῆς καί τῆς Διακονίας Σας εἰς τό Γένος, εἰς τό Ἔθνος, εἰς τόν πολύπαθον καί πολυβασανιζόμενον σήμερον λαόν μας. Παρακαταθήκη καί κεφάλαιο. Δέν θά ξεχάσωμε τό σεπτό πρόσωπο, τό παράδειγμα, τή μορφή, τό γέλιο, τήν ἡρεμία, τή γαλήνη, τή θυσιαστικότητα, τήν ἐργατικότητα, τήν ἀποτελεσματικότητα, τήν ὁποίαν ἀφήνετε σέ ὅλους μας. Θέλομεν ὅλοι μας καί θά προσπαθήσωμε νά Σας θυμούμαστε, νά ἐμπνεώμαστε ἀπό τή ζωή, τό ἔργο καί τό παράδειγμα σας πάντοτε καί ἰδιαιτέρως εἰς τήν δύσκολην ἐποχήν τήν ὁποίαν περνοῦμε. Λυπούμαστε ἰδιαιτέρως πού φεύγετε σήμερα ἀπό τήν παροῦσα ζωή σέ μίαν ἐποχήν, κατά τήν ὁποίαν τό φῶς, ἡ ζωντάνια, ἡ μεγαλοψυχία, ὁ λόγος καί οἱ κρητικοί ὁραματισμοί σας μᾶς χρειάζονται τόσον πολύ, ἀλλά εἴμαστε σίγουροι ὅτι τό φῶς αὐτό θά τό ἐκπέμπετε καί θά τό στέλνετε καί ἀπό ἐκεῖ πού θά εἶσθε, μέ τήν ἀγάπη, τήν προσοχή καί προσευχή σας γιά ὅλους ἐμᾶς, οἱ ὁποῖοι δέν θά παύσωμε ποτέ νά σᾶς ἀγαποῦμε καί νά σᾶς εὐγνωμονοῦμε. Παρακαλοῦμε τόν Θεό νά στείλει στούς δύσκολους καιρούς μας, ἀνθρώπους φωτισμένους, συνετούς, ἀγωνιστές, λαμπρούς καί δυναμικούς, ὅπως ἐσᾶς, νά σηκώσουν καί νά ἀναστήσουν τόν δοκιμαζόμενο Τόπο μας καί ὅλο τόν λαό μας, ὁ ὁποῖος ὑποφέρει τόσον πολύ. Ἀνθρώπους, ὅπως ἐσᾶς, χρειαζόμαστε σήμερα, καί ἐλπίζομεν ὅτι ὁ Θεός θά μᾶς ἐλεήσει καί θά μᾶς στηρίξει σ’ αὐτή τήν κρίσιμη συγκυρία. Σᾶς παρακαλοῦμε, πολυσέβαστε Ἱεράρχη, ἄνθρωπε τοῦ Θεοῦ καί τῆς Κρήτης μας, ἡ ὁποία τοῦτο τό χρόνο γιορτάζει τήν Ἕνωσή της μέ τήν Μητέρα Πατρίδα, νά μεταφέρετε τό σεβασμό καί τήν ἀγάπη μας σέ ὅλους τούς Κρῆτες Ἀρχιεπισκόπους Τιμόθεον, Εὐγένιον, Βασίλειον, ὅλους τούς λοιπούς Ἀρχιερεῖς καί ἱερεῖς καί μοναχούς καί ὅλον τόν εὐλογημένον λαόν μας, τόν ὁποῖον ἐσεῖς ἔχετε διακονήσει καί εὑρίσκεται ἤδη εἰς τήν Θριαμβεύουσαν Ἐκκλησίαν, ὅπου «οὐκ ἐστι πόνος, οὐ λύπη, οὐ στεναγμός, ἀλλά ζωή ἀτελεύτητος». Αἰωνία ἡ μνήμη εἰς Ἐσᾶς, ἀλησμόνητε πρώην Ποιμενάρχα τῆς Θεοσώστου Αὐτῆς Ἐπαρχίας, Πνευματικέ Πατέρα καί Δάσκαλε, ἀδελφέ τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Ἁγ. Τριάδος Τζαγκαρόλων, ἄνθρωπε τοῦ Θεοῦ καί τῆς Κρήτης, τῆς Ἑλλάδος καί τοῦ κόσμου ὅλου. Ὁ Κύριός μας, ὁ Ἀρχηγός τῆς ζωῆς καί τοῦ θανάτου νά σᾶς κατατάξει μέ τούς Ἁγίους καί τούς Δικαίους Του. - 165 -

18 - 2013-CC_V37.indd 165

1/4/15 12:46 μ.μ.

Ὁ μακαριστός Μητροπολίτης πρ. Κισάμου καί Σελίνου κυρός Εἰρηναῖος

18 - 2013-CC_V37.indd 166

1/4/15 12:46 μ.μ.

Βιογραφικόν Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου πρ. Κισάμου καί Σελίνου κυροῦ Εἰρηναίου Ὁ ἀοίδιμος Μητροπολίτης πρώην Κισάμου καί Σελίνου κυρός Εἰρηναῖος Γαλανάκης γεννήθηκε στίς 10 Νοεμβρίου 1911 στό Νεροχώρι Ἀποκορώνου. Σπούδασε στό Ἱεροδιδασκαλεῖο Κρήτης μεταξύ τῶν ἐτῶν 1927-1931 καί κατόπιν κατά τά ἔτη 1932-1937 στή Θεολογική Σχολή τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν. Μετεκπαιδεύτηκε στά καθολικά Πανεπιστήμια τῆς Λίλλης καί τῶν Παρισίων, ὅπου παρακολούθησε ἐπιστημονικό κύκλο μαθημάτων Θεολογίας καί Κοινωνιολογίας. Ἀπό τό ἔτος 1938 καί μέχρι τό 1945 ὑπηρέτησε τήν ἐκπαίδευση, διατελέσας καθηγητής Θεολόγος σέ διάφορα Σχολεῖα τοῦ Νομοῦ Χανίων. Τό ἔτος 1946 χειροτονήθηκε Διάκονος, ἔπειτα Πρεσβύτερος ὑπό τοῦ Ἐπισκόπου Κυδωνίας και Ἀποκορώνου Ἀγαθάγγελο Ξηρουχάκη, ἀπό τόν ὁποίο ἔλαβε καί τό ὀφφίκιο τοῦ Ἀρχιμανδρίτη, στήν Ι. Μονή Ἁγίας Τριάδος Ἀκρωτηρίου. Τοποθετήθηκε ὡς Ὑποδιευθυντής τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Σχολῆς Κρήτης. Τά ἔτη 1950-1952 παρέμεινε στή Γαλλία γιά εὐρύτερες σπουδές. Τό Δεκέμβριο τοῦ 1957 ἐξελέγη ἀπό τήν Ἱερά Σύνοδο τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης Ἐπίσκοπος Κισάμου καί Σελίνου. Ὁ μακαριστός Μητροπολίτης κυρός Εἰρηναῖος ὁραματίστηκε καί ἵδρυσε τήν Ὀρθόδοξο Ἀκαδημία Κρήτης. Ἐπί τῶν ἡμερῶν του, μέ τή συνεργασία καί ἄλλων κοινωνικῶν παραγόντων δημιουργήθηκε ἡ μεγάλη ναυτιλιακή ἑταιρεία Α.Ν.Ε.Κ. (Ἀνώνυμη Ναυτιλιακή Ἑταιρεία Κρήτης), ἡ ΕΤ.ΑΝ.ΑΠ. (Ἑταιρεία Ἀναπτύξεως Ἀποκορώνου), ἡ Ἑταιρεία Ἀναπτύξεως Σελίνου, ἡ Α.Ν.Ε.Ν. (Ἀνώνυμη Ναυτιλιακή Ἑταιρεία Νότου). Ἦταν ἰσόβιος Πρόεδρος τοῦ «Ἐθνικού Ἱδρύματος Ἐρευνῶν καί Μελετῶν Ἐλευθέριος Βενιζέλος» καί εἶχε τιμηθεῖ μέ τό ἀνώτατο παράσημο τῆς Ὁμοσπονδιακῆς Δημοκρατίας τῆς Γερμανίας. Ἐπί τῆς Ἀρχιερατείας του καί δι’ ἐνεργειῶν του ἱδρύθηκαν καί οἰκοδομήθηκαν : • Τά μαθητικά Οἰκοτροφεῖα, (σέ Καστέλι, Κάντανο, Παλαιόχωρα, Κολυμπάρι, Βουκολιές κ.λ.π.). • Οἱ Τεχνικές Σχολές Καστελίου, (οἱ Σχολές τοῦ σημερινοῦ ΤΕΕ καί ΤΕΣ Κισάμου). • Ἡ Οἰκοκυρική Σχολή. - 167 -

18 - 2013-CC_V37.indd 167

1/4/15 12:46 μ.μ.

• • • • •

Ἡ Ὀρθόδοξος Ἀκαδημία Κρήτης (Κολυμπάρι). Ὁ νέος Μητροπολιτικός Ναός Καστελίου (Εὐαγ. Θεοτόκου). Τό Ἀννουσάκειο Γηροκομεῖο – Θεραπευτήριο (Καστέλι). Ἡ Σχολή Κωφαλάλων (Καστέλι). Τά Πνευματικά Κέντρα Κισάμου (Ἄγ. Σπυρίδωνος καί Εὐαγ. Θεοτόκου καί Σπηλιᾶς). • Τό Τυροκομεῖο Σκάφης Σελίνου. • Τό Κέντρο Ἀγροτικῆς Ἀνάπτυξης (Κολυμπάρι). • Τό ΚΕΤΕΧ Ταυρωνίτη. • Ἀνακαινίσθηκαν ἐπίσης οἱ Ἱερές Μονές Παρθενῶνος καί Χρυσοσκαλιτίσσης Κισάμου. Τό 1971 ἐξελέγη ἀπό τήν Ἁγία καί Ἱερά Σύνοδο τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου Μητροπολίτης τῆς νεοσύστατης Ἑλληνορθόδοξης Μητρόπολης Γερμανίας. Ἐπί Ἀρχιερατείας τοῦ (1971-1981) ἀναγνωρίστηκε ἡ Ἑλληνορθόδοξη Μητρόπολη Γερμανίας ὡς τρίτη ἐπίσημη ἐκκλησία στή χώρα (ἔτος 1974), οἰκοδομήθηκε ὁ Μητροπολιτικός Ναός καί τό Μητροπολιτικό μέγαρο στή Βόννη, καθώς καί πολλοί ἄλλοι ναοί σέ ἄλλα μεγάλα κέντρα τῆς Γερμανίας. Τό 1982 ὁ Μητροπολίτης Εἰρηναῖος Γαλανάκης, ἐπανῆλθε καί πάλι στή Μητρόπολη Κισάμου καί Σελίνου ὡς Ποιμενάρχης αὐτῆς. Τόν Αὔγουστο τοῦ 2005 ὑπέβαλε τήν παραίτησή του στήν Ἱερά Ἐπαρχιακή Σύνοδο τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης, ἡ ὁποία καί ἔγινε ἀποδεκτή. Ὁ Κλῆρος καί ὁ λαός τῶν Ἐπαρχιῶν Κισάμου καί Σελίνου τίμησαν τό πρόσωπο καί το ἔργο τοῦ πολιοῦ Γέροντος Μητροπολίτου Εἰρηναίου μέ πλῆθος συγκινητικῶν ἀποχαιρετιστήριων ἐκδηλώσεων. Ἀπεβίωσε τήν 30ήν Ἀπριλίου 2013, Μ. Τρίτη, σέ ἡλικία 102 ἐτῶν.

- 168 -

18 - 2013-CC_V37.indd 168

1/4/15 12:46 μ.μ.

Συγγραφικόν ἔργον ἀοιδίμου Μητροπολίτου πρ. Κισάμου καί Σελίνου κυροῦ Εἰρηναίου Ὁ μακαριστός Μητροπολίτης πρ. Κισάμου καί Σελίνου Εἰρηναῖος, παραλλήλως πρός τό Λειτουργικό – Ποιμαντικό ἔργο του ὑπῆρξε καί συγγραφέας πολλῶν βιβλίων. Ἔγραψε ἄρθρα σέ πολλά περιοδικά στήν Ἑλλάδα καί στό ἐξωτερικό. Ὡς Ἀρχιμανδρίτης καί Ἐπίσκοπος ἔγραψε πολλά βιβλία, ὁρισμένα ἀπό τά ὁποῖα εἶναι τά παρακάτω: 1. Ὁ Διδάσκαλος τῆς Θρησκείας. Ἀθῆναι, 1949 2. Ὁ Ποιητής τῶν ὡραίων ψυχῶν. Ἀθῆναι, 1950, 1964 3. Πορεῖες κι ἀλήθειες γιά τόν ἀγαπημένο μου Χριστό. Ἀθῆναι, 1954 4. Ἀθάνατα λόγια. Χανιά, 1954 5. Μία ἰδιαίτερη ἀποστολή. Στήν χριστιανή γυναῖκα τῆς ἐποχῆς μας. Χανιά, 1956 6. Θρησκεία καί Ζωή. Χανιά, 1957 7. Γυναικεῖαι προσωπικότητες τῆς Βίβλου. Χανιά, 1958 8. Πρός ἕνα χριστιανικό γάμο. Χανιά, 1960 9. Ἡ πολιτική εὐθύνη τοῦ Χριστιανοῦ. Καστέλλι, 1963 10. Ἀπό τό Μοναστήρι τῆς Χρυσοσκαλίτισσας. Τό μήνυμα τῆς Παναγίας στό σύγχρονο κόσμο. Καστέλλι, 1964 11. Τό προσκύνημα τοῦ Γκιώνα. Καστέλλι, 1966 12. Τό νόημα τῆς ζωῆς. Καστέλλι, 1966 13. Ὁ Χριστός σημάδεψε τήν Κρήτη. Ἀθῆναι, 1969 14. Ἐκκλησία καί σύγχρονος κόσμος. Ἀθῆναι, 1971 15. Ἡ ἀποστολή τῆς Ἑλληνικῆς Ὀρθοδοξίας στό σύγχρονο κόσμο. Βόννη, (Γερμανία), 1973 16. Στρατευομένη Ἐκκλησία. Βόννη, 1975 17. Ἀπό ’δω πέρασαν οἱ Ἓλληνες. Βόννη, 1978 18. Συνεργασία – Ἀλληλεγγύη ἀπόδημου καί ντόπιου Ἑλληνισμοῦ. Βόννη, 1979 19. Ἐπανάσταση τῶν συνειδήσεων. Ἀθῆναι, 1984 20. Ὁμιλία στ’ ἀποκαλυπτήρια μνημείου τοῦ ἐθνομάρτυρα ἐπισκόπου Κισάμου & Σελίνου Μελχισεδέκ Δεσποτάκη (1821). Κίσαμος, 1984 21. Ἡ χειραφέτηση τῆς γυναίκας στήν Ἑλληνορθόδοξη παράδοση. Χανιά, 1986 22. Μαρτυρία Εἰρήνης. Καστέλλι, 1987 23. Μηνύματα εὐθύνης καί ἀφύπνισης. Χανιά, 1988 24. Τό Τάξιμό μου. Χανιά, 1990 25. Ἀπό τίς Ἑορτές τῆς Ἐκκλησίας μας. Χανιά 1999 - 169 -

18 - 2013-CC_V37.indd 169

1/4/15 12:46 μ.μ.

18 - 2013-CC_V37.indd 170

1/4/15 12:46 μ.μ.

Στιγμιότυπον ἐκ τῆς Ἐξοδίου Ἀκολουθίας τοῦ μακαριστοῦ Μητροπολίτου πρ. Κισάμου καί Σελίνου κυροῦ Εἰρηναίου

Σεπτόν Πατριαρχικόν Γράμμα τῷ Σεβ. Μητροπολίτη Κισάμου καί Σελίνου κ. Εἰρηναίῳ, ἐπί τῇ ἀποχωρήσει αὐτοῦ ἐκ τῆς ἐνεργοῦ ὑπηρεσίας Αριθμ. Πρωτ.741 Ἱερώτατε Μητροπολῖτα Κισάμου καί Σελίνου, ὑπέρτιμε καί ἔξαρχε Ἑσπερίας Κρήτης, ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι ἀγαπητέ ἀδελφέ καί συλλειτουργέ τῆς ἡμῶν Μετριότητος κύριε Εἰρηναῖε, χάρις εἴη τή ὑμετέρα Ἱερότητι καί εἰρήνη παρά Θεοῦ. «Ἄνθρωπε τοῦ Θεοῦ, καί πιστέ θεράπον, καί οἰκονόμε τῶν τοῦ Θεοῦ μυστηρίων, καί ἄνερ ἐπιθυμιῶν τῶν τοῦ Πνεύματος, οὕτω γάρ ἡ Γραφή καλεῖ τούς διαβεβηκότας καί ὑψηλούς, καί ὑπεράνω τῶν ὁρωμένων. Καί τίς ἄν πάσας ἀπαριθμοίμην τάς προσηγορίας, ὃσας ἡ ἀρετή σοι πεποίηκεν, ἄλλη τίς ἄλλην οἰκειούσα τέ καί προσάγουσα;». Διά τῶν λόγων τούτων τοῦ ἐν Ἁγίοις προκατόχου τῆς ἡμετέρας Μετριότητος Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου θέλομεν προοιμιακῶς νά χαιρετίσωμεν τήν ὑμετέραν πολύσοφον Ἱερότητα, τοσοῦτον συγκινήσασαν τήν Ἐκκλησίαν διά τῆς προσφάτου ἀποφάσεως νά ἀποχωρήσῃ οἰκειοθελῶς τῆς ἐνεργοῦ ποιμαντορίας τῆς θεόθεν κληρωθείσης αὐτῇ θεοσώστου Ἐπαρχίας Κισάμου καί Σελίνου. Ἡ τοιαύτη ἐνέργεια ὑμῶν μεγάλως ἐδίδαξεν ἡμᾶς τούς νεωτέρους ἐν τῷ Ἀμπελῶνι τοῦ Κυρίου ἐργάτας καί ἐβοήθησε νά ἀνανεώσωμεν τήν προσωπικήν κλῆσιν διακονίας ἐν Αὐτῷ, ἐν πνεύματι συνεχοῦς μέν, πλήν σιωπηρᾶς ἐκδαπανήσεως ὑπέρ τῶν ἐμπεπιστευμένων ἡμῖν ψυχῶν. Ὁ Κύριος της ζωῆς σᾶς ἠξίωσε νά ὑπερβῆτε κατά πολύ τό προφητανακτοδαβιτικόν ὅριον τοῦ ἐπιγείου βίου καί δή ἐν πλήρει ὑγιείᾳ καί καθαρότητι πνεύματος, εἰς τρόπον ὥστε νά εἶσθε ὁ πρύτανις τῶν ἐν Κρήτη ἀδελφῶν συνιεραρχῶν καί ζῶν θησαυροφυλάκιον ἐκκλησιαστικῆς ἐμπειρίας καί πλουσιοκάρπου δημιουργικότητος. Ἡ ἐπισκοπική διακονία τῆς ὑμετέρας Ἱερότητος ἐδόξασε τήν Ἐκκλησίαν Κρήτης, ἀλλά καί τήν Ἱεράν Μητρόπολιν Γερμανίας, ἔνθα ὁ Κύριος μετεφύτευσεν αὐτήν, τά κρείττω προορώμενος καί διά ταύτην τήν ἐκλογάδα τοῦ καθ’ ἡμᾶς Σεπτοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου. Καί πάλιν ὑποκλέπτοντες τόν Θεολόγον Ἱεράρχην λέγομεν περί τῆς ὑμετέρας Ἱερότητος «τύπον ἑαυτόν, ὥσπερ ἀνδριάντα πνευματικόν, εἰς κάλλος ἀπεξεσμένον πάσης ἀρίστης πράξεως προέθου. Διό, τίς ἄν τῶν σῶν καλῶν ἡ τό πλῆθος ἑξαριθμήσαιτο, ἡ τά πλείω παραδραμεῖν ἐθέλων, μή χαλεπῶς εὖροι τό παρετέον;». - 171 -

18 - 2013-CC_V37.indd 171

1/4/15 12:46 μ.μ.

Ἱερώτατε ἀδελφέ, ἡ ἐπί μίαν ὁλόκληρον τεσσαρακονταοκταετίαν ἐπισκοπική διακονία ὑμῶν εἰς τό στερέωμα τῆς συγχρόνου Ὀρθοδοξίας ἀφῆκε φωτεινοτάτην τροχιάν, τά δέ πολυάριθμα ἔργα τῆς εὐστρόφου καί πρωτοτυπούσης διανοίας ὑμῶν ἀνύψωσαν τό κύρος τῆς ὑμετέρας Ἐπαρχίας καί τήν κατέστησαν πασίγνωστον ἀνά τά πέρατα τῆς Χριστιανικῆς Οἰκουμένης. Ἀλλά νόμος φυσικός εἶναι, ὅτι πᾶν τό ἔχον ἀρχήν ἔχει καί τέλος. Καί ὑμεῖς σοφῶς προορώμενος ἀπέρχεσθε ἐκ τοῦ Θρόνου τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Κισάμου καί Σελίνου, οὐ μήν γέ καί τῶν καρδιῶν τοῦ εὐτυχεστάτου καί λίαν ἀγαπήσαντος ὑμᾶς θεοφιλοῦς ποιμνίου ἀλλά καί πάντων τῶν ἀπειροπληθῶν φίλων της ὑμετέρας Ἱερότητος, διότι μόνον φίλους ἐγνωρίζετε νά δημιουργῆτε. Ἡ Μήτηρ Ἁγία τοῦ Χριστοῦ Μεγάλη Ἐκκλησία διά τῆς ἡμετέρας Μετριότητος ἐκφράζει τῇ ὑμετέρα Ἱερότητι τήν ἄκραν εὐαρέσκειαν αὐτῆς καί τάς διαπύρους εὐχάς, ὅπως ὁ Μέγας Ἀρχιερεύς ἀνταποδώσῃ ἑκατονταπλασίως τούς κόπους τῶν χειρῶν σας ἐν ἡμέρᾳ κρίσεως καί κατατάξῃ τήν χριστοφλεγῆ ψυχήν σας μετά τῶν ἐν Ἁγίοις Ἱεραρχῶν τῆς Ἐκκλησίας, ἥν παιδιόθεν ἠγαπήσατε, διά βίου διηκονήσατε καί ὑπερβαλλόντως τιμήσας ἐδοξάσατε. Ἱερώτατε καί ἅγιε ἀδελφέ, ζῆτε ἐν ἔτεσιν εἰσέτι πολλοῖς καί ὑγιαίνων ἐστέ τύπος καί ὑπογραμμός ἡμῖν τοῖς περιλειπομένοις καί ποιμεναρχοῦσιν ἐν τῇ θαλάσσῃ τοῦ πολυταράχου βίου συνιεράρχαις. Ἀφήκατε χρυσήν διαθήκην ὀρθοδόξου ἀρχιερατείας καί εἶσθε ἄξιος της παραδεισίου χαρᾶς. Ἐπί δέ τούτοις, κατασπαζόμενοι λίαν φιλαδέλφως τήν ὑμετέραν θεοφιλεστάτην Ἱερότητα ἐν Κυρίῳ, ἐπικαλούμεθα ἐπ’ αὐτήν τήν χάριν καί τό ἄπειρον ἔλεος τοῦ Θεοῦ. Ἀγαπητός ἐν Χριστῷ ἀδελφός † ὁ Κωνσταντινουπόλεως Βαρθολομαῖος

͵βεʹ Αὐγούστου ιαʹ

- 172 -

18 - 2013-CC_V37.indd 172

1/4/15 12:46 μ.μ.

Ἐκδηλώσεις καί ἀφιερώματα εἰς τήν μνήμην τοῦ μακαριστοῦ Μητροπολίτου πρ. Κισάμου καί Σελίνου κυροῦ Εἰρηναίου «Ο ΙΠΠΟΤΗΣ ΤΟῦ ΣΤΑΥΡΟΥ» «Ἀντιφώνηση τοῦ Σεβ. Εἰρηναίου σέ ἐκδήλωση πού ἒγινε πρός τιμήν του ἀπό τήν ΙΛΑΕΚ» Κύριε Πρόεδρε τῆς Ἱστορικῆς καί Λαογραφικῆς Ἑταιρείας Κρήτης. Ἐσᾶς καί τό Συμβούλιό σας εὐχαριστῶ, πού ὀργανώσατε τήν ἀποψινή ἐκδήλωση γιά νά τιμήσετε τό πρόσωπό μου καί τό ἔργο μου. Μία ἐκδήλωση ὅμως σάν τήν ἀποψινή μπορεῖ νά ἑρμηνευθεῖ σάν περιαυτολογία ἤ σάν μαρτυρία. Ἡ ἰδιότητά μου καί ἡ ἡλικία μου δέν ἐπιτρέπουν τήν περιαυτολογία. Ὁ Χριστός παράγγελνε στούς Μαθητές του καί μαζί μ’ αὐτούς σέ ὅλους ἐκείνους, πού θά τόν ἀκουλουθοῦσαν στούς αἰῶνες, νά μή ζητοῦν ἀμοιβές καί ἐπαίνους γιά αὐτό πού κάνουν καί λένε. Γι’ αὐτό σᾶς εἶπα ὅτι εἶχα καί ἔχω ἀκόμη δισταγμούς γι’ αὐτή τήν ἐκδήλωση. Τήν ἀποδέχομαι ὅμως σάν Μαρτυρία, μέ τήν ἔννοια πού τή δέχτηκαν πάντα οἱ ἄνθρωποι τῆς πίστης καί τῆς Ἐκκλησίας, γιά νά μεταδώσουν στούς ἄλλους ὄχι τά λόγια καί τά ἔργα των, ἀλλά τά λόγια καί τά ἔργα, πού ὁ Θεός μεταφέρει στόν κόσμο μέσα ἀπό τήν καρδιά καί τή ζωή τους. Προφῆτες, Ἀπόστολοι, Ἅγιοι ἄνθρωποι τῆς Τέχνης καί τῆς ἐπιστήμης, καί τῆς πολιτικῆς ἀκόμη, χρησιμοποιοῦνται συχνά ἀπό τή Θεία Πρόνοια, γιά νά ἑρμηνέψουν, ὁ καθένας μέ τή δική του γλώσσα, τίς Βουλές καί τά θαυμάσια του Θεοῦ καί νά εὐεργετήσουν τούς συνανθρώπους των. Μέ τήν ἔννοια αὐτή ἀποδέχομαι αὐτή τήν ἐκδήλωσή σας καί εὐχαριστῶ ἄλλη μία φορά. Σεβασμιώτατε, κ. Νομάρχα, κ. Δήμαρχε, Στρατηγοί, κ. Δικασταί, κι ἄλλοι ὅσοι παρίστασθε καί τιμᾶτε αὐτή τήν ἐκδήλωση. Ἐλπίζω μ’ αὐτά πού εἰπώθηκαν ἀπό τούς φίλους ὁμιλητές καί ὅσα ἐγώ θά ἑρμηνέψω, νά δοθεῖ τό νόημα τῆς Μαρτυρίας σ’ αὐτή τήν ἐκδήλωση. Οἱ κοινωνικές συνθῆκες καί οἱ προϋποθέσεις τῆς παιδικῆς μου ἡλικίας ἦταν νά γίνω ἕνας χωρικός: γεωργός ἤ ποιμένας (βοσκός), κατά τήν παράδοση τῶν προγόνων μου, ἄν καί στά παιδικά μου ὄνειρα ὑπῆρχαν καί ὑψηλότεροι ὁραματισμοί. - 173 -

18 - 2013-CC_V37.indd 173

1/4/15 12:46 μ.μ.

Ἀλλά τό φθινόπωρο τοῦ 1927 ἡ ζωή μου πῆρε ἕνα ἄλλο δρόμο. Μέ προτροπή τῶν Γονέων μου μέ τό ἐνδεικτικό της Β’ Γυμνασίου καί ὕστερα ἀπό ἐξετάσεις, γράφτηκα στό ὀνομαστό Ἱεροδιδασκαλεῖο Κρήτης (στήν Ἁγ. Τριάδα Ἀκρωτηρίου), πού ἦταν τότε τό ἀνώτατο πνευματικό Ἵδρυμα τῆς Κρήτης, ἱδρυμένο τό 1892 μέ Διαθήκη καί οἰκονομική χορηγία του τότε Ἐπισκόπου Κισάμου καί Σελίνου ἀοιδίμου Γερασίμου Στρατηγάκη, γιά τή μόρφωση τῶν Δασκάλων καί Ἱερέων τῆς Κρήτης. Θυμοῦμαι ἀκόμη ζωηρά πώς, τήν παραμονή τῶν ἐξετάσεων, (Σεπτέμβριος 1927), τήν ὥρα τοῦ Ἑσπερινοῦ, γοητευμένος ἀπό τήν κατάνυξη καί τή μεγαλοπρέπεια τοῦ Ναοῦ τῆς Ἁγίας Τριάδας, μοὒρθε ξαφνικά - σάν ἔκσταση - ἡ ἔμπνευση νά κάμω τούτη τή συγκλονιστική ὑπόσχεση: «Θεέ μου νά μ’ ἀξιώσεις νά εἰσαχθῶ στή Σχολή τοῦ Μοναστηριοῦ αὐτοῦ καί νά γίνω Μοναχός του». Πολλές φορές ἀργότερα καί μέχρι σήμερα, προσπάθησα νά ἐξηγήσω αὐτή τήν ἀπροσδόκητη ὑπόσχεση, πού ἔκανα κείνη τήν ὥρα καί δέν μπόρεσα νά τήν ἐξηγήσω. Σίγουρα ἦταν ἕνα «σημεῖο» ἀπό κεῖνα μέ τά ὁποῖα ὁ Θεός ἐπεμβαίνει συχνά καί σημαδεύει τή ζωή μας. Ὡστόσο μπῆκα στή Σχολή, τά μαθήματα ἄρχισαν, κι ἡ ἐφηβεία μου προχώρησε μ’ ὅλα τά ἀνθρώπινα ὄνειρά της. Κι ὅσες φορές ἐρχόταν στή σκέψη μου ἡ δοσμένη ὑπόσχεση, «τό τάξιμό μου» (ὅπως τὂγραψα ἀργότερα), σκεπτόμουν πώς ἦταν μία ἐπιπόλαιη ὑπόσχεση, πού ὁ Θεός δέ θά τήν λογάριαζε στά σοβαρά. Ἡ ζωή ὅμως στό ἤρεμο καί σιωπηλό ἐκεῖνο Μοναστηριακό περιβάλλον, τά Θεολογικά Μαθήματα τοῦ Ἱεροδιδασκαλείου, οἱ νυχτερινές κατανυχτικές ἀκολουθίες στό μεγάλο Ναό, οἱ μορφές τῶν μοναχῶν, ἀγγίζανε βαθειά τήν ἐφηβική ψυχή μου καί ἑτοιμάζανε σιγά - σιγά τούς κατοπινούς δρόμους τῆς ζωῆς μου. Λυποῦμαι τά παιδιά καί τούς ἐφήβους, πού στήν ὥρα τῆς ἐφηβείας δέν ἔχουν ἕνα περιβάλλον ἤρεμο καί καθαρό (ἠθικά καθαρό), νά ἀναθρέψουν τήν ψυχή των. Νά ὀνειρευτοῦν, νά στοχαστοῦν τά μεγάλα καί ἅγια πράγματα τῆς ζωῆς μ’ ἕνα παρθενικό στοχασμό. Λυποῦμαι τούς σημερινούς ἐφήβους (ἀγόρια καί κορίτσια), ὅταν τό περιβάλλον τους, οἰκογενειακό καί κοινωνικό, δέν ἔχει νά τούς δώσει τίποτε ἄλλο, πέρα ἀπό τίς κολασμένες εἰκόνες τῶν video - τηλεοράσεων καί τούς βάρβαρους ἤχους τῆς μουσικῆς Ρόκ. Ὁπωσδήποτε στό Μοναστήρι τῆς Ἁγίας Τριάδας συναντήθηκα μέ τόν Θεό καί συνδέθηκα μαζί Του μέ ᾽κείνη τήν «ἀγαπητική σχέση», πού λένε οἱ Πατέρες καί οἱ Ἅγιοι τῆς Ἐκκλησίας μας. Τόν Ὀκτώβριο τοῦ 1932, ὕστερα ἀπό ἐξετάσεις πάλι, γράφτηκα στή Θεολογική Σχολή τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν καί ἤμουν χαρούμενος, γιατί συνέχιζα τίς σπουδές μου. Ἀλλά ἕνα βραδινό, φεύγοντας ἀπό κάποιο μάθημα στά προπύλαια τοῦ Πανεπιστημίου συνάντησα τόν φιλόλογο Καθηγητή μου στήν Ἐκκλησιαστική Σχολή (μακαριστό τώρα Δριτσάκο), ἕνα καλό Νεοελληνιστή Φιλόλογο, ὁ ὁποῖος σχεδόν μέ ἐπέπληξε γιατί-πῆγα στή Θεολογία - 174 -

18 - 2013-CC_V37.indd 174

1/4/15 12:46 μ.μ.

«Ἐκεῖ πού πῆγες θά χαθεῖς - μου εἶπε. Ἔπρεπε νά πᾶς στή Φιλοσοφική Σχολή». Ὁ καθηγητής μου ἔλεγε πώς ἔγραφα καλές ἐκθέσεις καί μέ ἤθελε Φιλόλογο. Τά λόγια του Καθηγητῆ μοῦ μέ σκότισαν λίγο. Τί εἶναι δηλαδή οἱ Θεολογικές σπουδές; Μήπως πῆρα λάθος δρόμο; Μ’ αὐτό τό περιστατικό καί μ’ ἄλλα, πού θά πῶ σέ λίγο, ἄρχισα νά ἐπισημαίνω ἕνα μεγάλο καί σημαντικό πρόβλημα - θέμα στήν πατρίδα μας τήν Ἑλλάδα. Τό θέμα: Ἑλληνική Διανόηση καί Χριστιανική Πίστη. Ἑλληνική Διανόηση καί Ἐκκλησία, πού ἦταν καί παραμένει, κατά τή γνώμη μας, μεγάλο καί σοβαρό πρόβλημα τοῦ Νέου Ἑλληνισμοῦ μέχρι σήμερο. Τά 4 - 5 χρόνια τῶν Θεολογικῶν Σπουδῶν πέρασαν μέ τήν ἄσβεστη δίψα τῆς μάθησης καί τῆς γνώσης, πού κατατρώγει συχνά τους νέους ἀνθρώπους. Καί παράλληλα ἡ ἐργασία μου γιά νά σπουδάσω (4 - 6 ὧρες τήν ἡμέρα), ἔφερναν τό «τάξιμό μου» στό περιθώριο. Ἀλλά στό τελευταῖο ἔτος τῶν σπουδῶν μου καί ὅταν ἔπαιρνα τό πτυχίο τῆς Θεολογίας, (Ἀπρίλιος 1937), ἡ ἀπόφασή μου γιά τήν ἱερωσύνη εἶχε ὡριμάσει ἀρκετά. Ὡστόσο μία ὑποτροφία μου γιά σπουδές στή Γερμανία, πού δέν ἔγιναν, γιατί ἦλθε ὡστόσο ὁ Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, οἱ περιπέτειες τοῦ πολέμου αὐτοῦ καί ἄλλα, καθυστέρησαν τό «τάξιμό μου». Ἔτσι τό Σεπτέμβριο τοῦ 1946 (ὕστερα δηλ. ἀπό 20 περίπου χρόνια) γράφτηκα Μοναχός στήν Ἁγ. Τριάδα καί χειροτονήθηκα Διάκονος καί Ἱερέας, Ἱερομόναχος. Πόσα ἐμπόδια, πόσες ἀναβολές, πόσες ἀμφιταλαντεύσεις πέρασα στά χρόνια αὐτά, τίς γνωρίζει ὁ Θεός. Μετά τή χειροτονία μου στίς 7 Ὀκτωβρίου 1946 κατέβηκα στά Χανιά καί συνέχισα τά Μαθήματά μου (Θρησκευτικά - Νέα Ἑλληνικά) στό Α´ Γυμνάσιο Ἀρρένων, πού εἶχα ἤδη ἐργασθεῖ ἐνωρίτερα, ἀπό τό 1943. Καί ἐδῶ πάλι εἶχα νέους προβληματισμούς μέ τήν Ἑλληνική Διανόηση. Στά σχολεῖα Ἁλικιανού Χανίων εἶχα ἐργαστεῖ περίπου 8 χρόνια ὡς λαϊκός Καθηγητής. Εἶχα γνωρισθεῖ μέ τόν ἐκπαιδευτικό κόσμο καί οἱ σχέσεις μου μέ τούς συναδέλφους καθηγητές ἦταν πολύ καλές. Τούς τιμοῦσα καί μέ τιμοῦσαν. Ἀλλά ὅταν μέ εἶδαν μέ τό ράσο οἱ συνάδελφοι τοῦ πρώτου Γυμνασίου, ἄλλοι σοβαρά κι ἄλλοι ἀστεῖα, μοῦ εἶπαν ὅτι εἶχα κάνει κάποιο λάθος. Ὁ Γυμνασιάρχης, μακαριστός τώρα Σ. Ξυδάκης μέ πέρασε στό Γραφεῖο του καί μοῦ εἶπε δῆθεν φιλικά: «Τώρα πού εἶναι νωρίς ἀκόμα βγάλε τό ράσο...». Δέν μπορῶ νά πῶ ὅτι μέ κλονίσανε αὐτές οἱ κριτικές τῶν συναδέλφων, ξανάφεραν ὅμως ζωηρά στή ψυχή μου τό πρόβλημα πού εἶπα προηγουμένως: Ἐκκλησία καί Διανόηση στήν Ἑλλάδα. Γιατί, σκεπτόμουνα, οἱ μορφωμένοι ἄνθρωποι τῆς χώρας μου νά ἔχουν τόσο μεγάλη «προκατάληψη» ἐναντίον τοῦ θεσμοῦ καί τῶν προσώπων τῆς Ἐκκλησίας μας; Ὅμως δέν ἔλειψαν καί τά ἐνθαρρυντικά σχόλια καί οἱ εὐχές πολλῶν φίλων καί γνωστῶν γιά τό ἱερατικό μου στάδιο;. Νά εὐδοκιμήσεις..., νά τιμήσεις τό ράσο, νά φανεῖς Ἄξιος». Κι ἀνάμεσα σ’ αὐτές τίς ἐνθαρρυντικές εὐχές ἦρθε ὕστερα, (νομίζω κατά τά μέσα Νοεμβρίου 1946). ἕνα γράμμα τοῦ Καθηγητοῦ - 175 -

18 - 2013-CC_V37.indd 175

1/4/15 12:46 μ.μ.

τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου - πολύ σεβαστοῦ καί ἀγαπημένου δασκάλου, τοῦ Νικολάου Λούβαρη. Τό γράμμα αὐτό συνέχαιρε τήν γενναία ἀπόφασή μου νά γίνω Ἱερομόναχος δηλαδή «Ἱππότης τοῦ Σταυροῦ…». Μ’ αὐτή τήν ὡραία φράση ὁ ἀλησμόνητος ἐκεῖνος Δάσκαλος καί πνευματικός ἄνθρωπος ἔδινε βάθος καί τιμή στό ταπεινό καλογερικό μου ράσο. Πόσο πρέπει νά ἐνθαρρύνουμε τούς ἀνθρώπους πού πᾶνε σέ δύσκολα ἡρωικά ἔργα. «Ἱππότης τοῦ Σταυροῦ» Μοῦ ἄρεσε αὐτός ὁ χαρακτηρισμός, πού ὁ ἀλησμόνητος δάσκαλος ἔδινε στήν ἀφιέρωσή μου. Θυμήθηκα τούς ἱππότες τῶν Μεσαιωνικῶν χρόνων, πού ἦταν γενναῖοι καί τίμιοι ἀγωνιστές «ὑπερασπιστές τῆς χριστιανικῆς πίστης, τῶν φτωχῶν καί τῶν ἀδυνάτων...». Θυμήθηκα τούς Ἱππότες στό «Παρσιφαλ» στά ἔργα τοῦ Vagner. Θυμήθηκα τά λόγια του Ἴψεν στό ὡραῖο του ἔργο Μπράντ: «Ἁρματώσου ψυχή μου καί σύρε νά σώσεις τούς ραγιάδες τοῦ Οὐρανοῦ...». Τά ἴδια λόγια εἶχε πεῖ παλιότερα ἕνας μεγάλος ἱππότης καί προφήτης, τοῦ Θεοῦ, ὁ προφήτης Ἠσαΐας: «Πνεῦμα Κυρίου ἐπ’ ἐμέ, οὐ εἴνεκεν ἔχρισε με εὐαγγελίσασθαι πτωχοῖς ἀπέσταλκέ με, ἰάσασθαι τούς συντετριμένους τήν καρδίαν, κηρύξαι αἰχμαλώτοις ἄφεσιν καί τυφλοῖς ἀνάβλεψιν… Κηρύξαι ἐνιαυτόν Κυρίου δεκτόν» ( Ἤσ. 61,1-2). Ἀλλά ὁ Ἱππότης τοῦ Σταυροῦ ἔπρεπε νά φορέσει τήν ἁρματωσιά του, τήν πανοπλία τοῦ Θεοῦ, ὅπως τήν ὀνομάζει ἕνας μεγάλος Ἱππότης - ἀγωνιστής τοῦ Σταυροῦ, ὁ Ἀπ. Παῦλος: «ἐνδύσασθε τήν πανοπλίαν τοῦ Θεοῦ, τόν θυρεόν τῆς πίστεως. Τόν θώρακα τῆς Δικαιοσύνης. Τήν περικεφαλαίαν της σωτηρίας. Τήν Μαχαίραν τοῦ πνεύματος, ὃ ἐστί ρῆμα Θεοῦ (Β’ κορινθ. 6, 7). Τήν πανοπλία τοῦ Θεοῦ ὅπως τήν ὀνομάζει ὁ Χριστός «Λάβετε πνεῦμα ἅγιον πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τά Ἔθνη… Βαπτίζοντες αὐτούς εἰς τό ὄνομα τοῦ Πατρός τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Διδάσκοντες αὐτούς τηρεῖν πάντα ὅσα ἐνετειλάμην ὑμῖν». (Μάτθ. 28 19 -20). Καί ἐπορεύθη ὁ ταπεινός Ἱππότης τοῦ Σταυροῦ. Ποῦ ἐπορεύθη ὅμως; Ποῦ πῆγε; Τότε πού ξεκίνησα τό φθινόπωρο τοῦ 1946, πέρα ἀπό τό λειτουργικό μου ἔργο, δέ μπορῶ νά πῶ πώς εἶχα ξεκαθαρισμένο τό πρόγραμμα τῆς ἱεραποστολῆς μου. Σιγά - σιγά ὅμως μέ τόν καιρό, μέ τίς ἀνάγκες τῶν περιστάσεων καί μέ τή χάρη τοῦ Θεοῦ ξεχώρισαν οἱ δρόμοι καί οἱ στόχοι τῆς πορείας μου. Καί τώρα ἀργά πλειά στό τέρμα τῆς πορείας μου θά μποροῦσα νά πῶ: ὅτι τρεῖς ἦταν οἱ δρόμοι, τρία ἦταν τά μέτωπα τῶν προσπαθειῶν καί τῶν πνευματικῶν μου ἀγώνων. Ἡ χριστιανική παιδεία-Ἡ Κοινωνική Διακονία-Ὁ Εὐρύτερος Διεκκλησιαστικός (Οἰκουμενικός) Διάλογος καί ἡ Εἰρήνη. Α’ Ἡ Παιδεία Ἤμουν ἐκπαιδευτικός - Δάσκαλος τῶν Θρησκευτικῶν Μαθημάτων στή Μέση Παιδεία (Δευτεροβάθμια σήμερο). Τό ἔργο αὐτό μου ἄρεσε, γέμιζε τήν - 176 -

18 - 2013-CC_V37.indd 176

1/4/15 12:46 μ.μ.

ψυχή μου. Ἦταν τά χρόνια ἐκεῖνα, πού ὁ Δάσκαλος φοροῦσε ἀκόμη στό κεφάλι τοῦ τό φωτοστέφανο τοῦ σεβασμοῦ καί τῆς Παιδαγωγικῆς αὐθεντίας. Τό φωτοστέφανο αὐτό δυστυχῶς χάθηκε στούς καιρούς μᾶς μέσα σέ συνδικαλιστικούς ἀγῶνες, σέ ἀπεργίες, καταλήψεις καί ἐμπρησμούς Σχολείων καί διδακτηρίων... Ἦταν τά χρόνια ἐκεῖνα, πού τό Σχολειό διατηροῦσε ἀκόμη τήν Ἱερότητά του καί ἦταν τό Ἱερό - ἄδυτο, ὅπου τελετουργεῖται τό Μέγα Μυστήριο τῆς ἀνθρώπινης τελείωσης (Λαϊμπνίτς). Ἄν μετρήσομε τή σημερινή Παιδεία μέ τά λόγια αὐτοῦ του σοφοῦ παιδαγωγοῦ, θά δοῦμε γιατί ἡ σημερινή παδεία μᾶς ὅλο ἀναβαθμίζεται καί ὅλο γκρεμίζεται… Μοῦ ἄρεσε τό ἐκπαιδευτικό ἔργο, γι’ αὐτό καί μετά τή χειροτονία μου παρέμεινα ἐκπαιδευτικός, ἀπό τό 1937 ὡς 1957, πού ἔγινα Ἐπίσκοπος. Καί μετά τή χειροτονία μου σέ Ἐπίσκοπο πάλι ἐξακολούθησα καί ἐξακολουθῶ νά διδάσκω τόν λαό μας καί τά παιδιά τοῦ Λαοῦ μᾶς (Σχολεῖα, Οἰκοτροφεῖα, ὁμιλίες συζητήσεις κ.λ.π.). Ἀλλά μιλώντας γιά τή στράτευσή μου στό μέτωπο τῆς παιδείας, ἤθελα πάλι νά ἐπανέλθω καί νά μιλήσω γιά τόν βαθύτερο προβληματισμό μου, (τόν εἶπα ἤδη), πού ἀναφέρεται στό θέμα Ἑλληνική Διανόηση καί χριστιανική πίστη, Ἑλληνική Διανόηση καί Ὀρθοδοξία. Ἀπό τά περιστατικά πού ἀνάφερα πρωτύτερα καί ἀπό τή στάση πολλῶν ἐπιστημόνων, καλλιτεχνῶν, πολιτικῶν κ.λ.π. γιά τή χριστιανική πίστη μού δημιουργήθηκαν πολλά ἐρωτηματικά, μερικά ἀπό τά ὁποία ἀναφέρω σέ γραπτό μου (Χριστός καί Κόσμος, 1961). Ἔγραφα τότε: «Διατί τό πλεῖστον τῶν Ἑλλήνων διανοουμένων στέκεται ἔξω ἀπό τήν Ἐκκλησίαν; Μένει δηλαδή ἀδιάφορον; Πόσοι ἀπό τούς μορφωμένους τῆς χώρας μᾶς ἔχουν μία βαθύτερη, πέραν τῆς κοινῆς Γυμνασιακῆς, χριστιανική μόρφωση καί Παιδεία; Πόσοι ἐκκλησιάζονται κατά Κυριακή, πόσοι προσέρχονται στή Θ. Κοινωνία καί πόσοι μελετοῦν τήν Ἄγ. Γραφή καί τό θρησκευτικό ἔντυπο; Πόσοι χάνουν τήν ὁμολογίαν τῶν: Μποροῦμε ὅμως, ἔλεγα τότε, νά ἀντιστρέψουμε τά ἐρωτήματα αὐτά καί νά ρωτήσουμε; Γιά ποιούς λόγους οἱ Διανοούμενοί μας στέκονται ἔξω ἀπό τήν Ἐκκλησία, μολονότι δέν παύουν νά εἶναι χριστιανοί; Τί προσφέρει ἡ Ἑλληνορθόδοξη Ἐκκλησία μας στήν Ἑλληνική Διανόηση, γιά νά τήν ἱκανοποιεῖ καί νά τήν προσελκύει; Ἐμεῖς πάντως δέν δυνάμεθα νά ἐννοήσουμε πῶς ἡ μεγαλόπρεπη πνευματική στέγη τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ, πού στέγασε καί στεγάζει κατά καιρούς τίς μεγαλύτερες διάνοιες καί τά εὐγενέστερα πνεύματα τῆς ἀνθρωπότητας, δέ δύναται τάχα νά ἱκανοποιήσει καί τή Διανόηση τῆς χώρας μας καί τῆς ἐποχῆς μας. Καί δέν δυνάμεθα ἀκόμη νά ἐννοήσωμε διατί πολλοί ἄνθρωποι τῶν Γραμμάτων τῆς χώρας μας δέν ἱκανοποιοῦνται ἀπό τό πνεῦμα τοῦ Χρυσοστόμου, τοῦ Βασιλείου, τοῦ Αὐγουστίνου, τοῦ Πασχάλ, τοῦ Παστέρ, τοῦ Νεύτωνα καί τόσων ἄλλων μεγάλων ἐπιστημόνων καί χριστιανῶν σοφῶν, ἱκανοποιοῦνται ὅμως τάχα ἀπό τά σκύβαλα τοῦ πνευματισμοῦ, τοῦ τεκτονισμοῦ, τοῦ Μαρξισμοῦ, τοῦ Ἰνδουισμοῦ καί τόσων ἄλλων, - 177 -

18 - 2013-CC_V37.indd 177

1/4/15 12:46 μ.μ.

κατωτέρας ποιότητος παραθρησκευμάτων τῆς ἐποχῆς μας». Ἀναζητοῦμε ἀπό τήν Νεοελληνική Διανόηση τό βαθύτερο μεταφυσικό λόγο, πού ἐμπνέει καί ὁλοκληρώνει τόν ἀνθρώπινο λόγο. Καί μολονότι εἴμεθα οἱ Νεοέλληνες, Διάδοχοι καί κληρονόμοι δύο μεγάλων πολιτισμῶν, τοῦ Ἀρχαίου Κλασικοῦ καί τοῦ Βυζαντινοῦ-Χριστιανικοῦ, δέν ἔχομε νά ἐπιδείξωμε μεγάλους χριστιανούς συγγραφεῖς σάν τόν Ντοστογιέφσκυ στήν Ἀνατολή ἤ σάν τόν Μαριταίν (Μaritain) καί Βερνανό (Bernanos) στή Δύση. Σκεφθήκαμε πολλές φορές ὅτι, ὅπως στόν 4ο-5ο μ.Χ. αἰώνα, στήν κρίσιμη μετάβαση τοῦ ἀρχαίου κόμου στή χριστιανική ἐποχή, ἡ Ἐκκλησία μέ τούς μεγάλους Διδασκάλους καί Θεολόγους τῆς ἔκαμε τή σύνθεση τῆς ἀρχαίας γνώσης μέ τή χριστιανική πίστη καί δημιούργησε τό χρυσό αἰώνα καί τό Βυζαντινό πολιτισμό, τό ἴδιο καί σήμερο, ἄνθρωποι τῆς χριστιανικῆς παιδείας χρειάζεται νά κάμομε τή νέα σύζευξη τῆς σύγχρονης - πολύπλευρης κοσμικῆς γνώσης μέ τό αἰώνιο χριστιανικό πνεῦμα. Κι ἀπό τή σύζευξη αὐτή νά δημιουργηθεῖ τό νέο κοσμοείδωλο, ὁ νέος «ὁλοκληρωμένος ἀνθρωπισμός» κατά τόν J. Maritain, πού θά μᾶς δώσει νέα συστήματα παδείας καί νέους κοινωνικούς καί πολιτικούς θεσμούς, πού θά ἀναπλάσουν τόν νέο, τόν μελλούμενο κόσμο. Πάνω στό ὅραμα αὐτό ἔχω ἀφιερώσει πολλές σκέψεις καί προσπάθειές μου, (δημοσιεύματα, ὁμιλίες) καί ἰδιαίτερα πάνω στό ὅραμα αὐτό ὀφείλεται ἡ δημιουργία τῆς Ὀρθοδόξου Ἀκαδημίας Κρήτης γιά τήν ὁποία σᾶς μίλησε ὁ κ. Παπαδερός. Ἡ Ὀρθόδοξος Ἀκαδημία Κρήτης δέν εἶναι Σχολικό, ἐπιστημονικό Ἵδρυμα ἤ φιλολογικό βῆμα. Εἶναι ἕνα βῆμα τῆς Ἐκκλησίας γιά νά μιλήσει μέ τή Διανόηση τῆς χώρας μας καί νά κάνει τό Διάλογο, τή σύζευξη Γνώσης καί Πίστης στόν καιρό μας καί τόν τόπο μας. Εὐχαριστῶ τόν γέν. Διευθυντή τῆς Ὀθροδόξου Ἀκαδημίας πού συντονίζει τό πρόγραμμά της καί εὔχομαι νά εὐλογεῖ ὁ Θεός τό ἔργο τῆς σ’ αὐτό τό μοναδικό καί ἰδιαίτερο στόχο της. Β. Κοινωνική Διακονία Τά κοινωνικά προβλήματα, πού δημιούργησε ὁ περασμένος 19ος αἰώνας ἔγιναν ἐντονώτερα στό δικό μας, τόν 20ο αἰώνα. Οἱ δύο παγκόσμιοι πόλεμοι, ἡ βιομηχανική καί τεχνολογική ἐπανάσταση, ἡ ἐκμετάλλευση τῶν ἐργατικῶν μαζῶν, ἡ Μαρξιστική ἰδεολογία, πού σκόρπισε στόν κόσμο ὁλόκληρο ἐλπίδες, ἀλλά καί διαψεύσεις, εἶχαν καί στή χώρα μας τόν ἀντίκτυπο τῶν. Ἡ Δεκαετία τοῦ ’40 μέ τόν Παγκόσμιο πόλεμο, τήν Κατοχή καί τόν δικό μας «ἐμφύλιο» δημιούργησαν καί στή χώρα μᾶς καταστάσεις, πού δέν μποροῦσαν ν’ ἀφήσουν τήν Ἐκκλησία μᾶς ἀδιάφορη. Νέος λαϊκός Θεολόγος καί Ἱερωμένος ἀργότερα, πῆρα καί ᾽γῶ θέση στά γεγονότα τῶν καιρῶν καί εἶπα θαρρετά τή γνώμη μου. Ἡ Ἐκκλησία τόν Χριστοῦ πού ἔχει τέκνα της καί ἀγαπᾶ ὅλους τους ἀνθρώπους, πλούσιους καί φτωχούς, ἔχει ὠστόσο καθῆκον νά ὑπερασπίζει τούς φτωχούς καί ἀδυνάτους.Τή θέση μου ὅμως αὐτή τήν ξεχώριζα πάντα ἀπό τήν ὑλιστική Μαρξιστική ἰδεολογία. Ἦταν καθαρά χριστιανική. Ὁ χριστιανισμός, - 178 -

18 - 2013-CC_V37.indd 178

1/4/15 12:46 μ.μ.

σκεπτόμουνα, ἔχει ἕνα δικό του τρόπο νά μιλεῖ καί νά ὑπερασπίζει τή Δικαιοσύνη, τή Δημοκρατία, τήν Ἐλευθερία τῶν λαῶν καί τῶν ἀτόμων. Στά ἔτη 1951-52 πηγαίνοντας γιά σπουδές στή Γαλλία παρακολούθησα Μαθήματα χριστιανικῆς Κοινωνιολογίας (Λίλλη - Παρίσι) καί εἶδα πώς οἱ Εὐρωπαϊκές Ἐκκλησίες (Καθολικές - Προτεσταντικές) εἶχαν μία θεωρητική διδασκαλία στά κοινωνικά προβλήματα τῆς ἐποχῆς μας καί συγχρόνως παρουσίαζαν μία πρακτική ἐφαρμογή της μέ τή δημιουργία τῶν χριστιανικῶν κομμάτων, (αὐτά πού ὀνομάζονται σήμερα στήν Εὐρώπη Λαϊκά Κόμματα) καί βοήθησαν τό πέρασμα τῶν Εὐρωπαϊκῶν Λαῶν (Γαλλία, Γερμανία, Ἰταλία) στίς μεταπολεμικές Κοινωνίες, χωρίς αἱματηρές συγκρούσεις, ὅπως ἔγινε στίς χῶρες τῆς Ἀνατολικῆς Εὐρώπης. Χωρίς τά χριστιανικά αὐτά κόμματα ἡ Δυτική Εὐρώπη θά εἶχε τίς περιπέτειες τῆς Ἀνατολικῆς Εὐρώπης. Ἡ σημερινή Εὐρωπαϊκή Κοινότητα ὀφείλει πολλά σ’ αὐτούς τούς χριστιανικούς πολιτικούς ὀργανισμούς πού, μ’ ὅλα τά λάθη των, βοήθησαν στή Δημιουργία τῆς σημερινῆς Εὐρωπαϊκῆς Ἕνωσης. Ὅλα αὐτά ἐνισχύσανε τίς πεποιθήσεις μου γιά τήν κοινωνική προσφορά τῆς Ἐκκλησίας. Τό Κοινωνικό ἔργο στή Μητρόπολη Κισάμου καί Σελίνου καί ἀργότερα στή Γερμανία: Σχολές, Οἰκοτροφεῖα, τό Ἀγροτικό Κέντρο στό Κολυμπάρι, τό Τυροκομεῖο Σκάφης, Ἐργαστήρια Χειροτεχνίας τῶν Γυναικῶν, οἱ Ἑταιρεῖες Λαϊκῆς Βάσης καί πολλά ἄλλα δημιουργήθηκαν σάν προσφορά τῆς Ἐκκλησίας στό Λαό μας. Στίς σκληρές καί παθιασμένες ἀντιπαραθέσεις τῶν χρόνων ἐκείνων δέν ἔλειψαν οἱ παρεξηγήσεις γιά τό πρόσωπο καί τό ἔργο μου. Παρεξηγήσεις πού ὄχι μόνο ταλαιπώρησαν τήν Ἐκπαιδευτική καί Ἱερατική μου ἰδιότητα, ἀλλά ἀπείλησαν καί τήν ἴδια τή ζωή μου... Στίς δοκιμασίες τῶν καιρῶν ἐκείνων εὕρισκα μεγάλη ἀνακούφιση στά λόγια του Ἀπ. Παύλου: « Ἐν παντί θλιβόμενοι ἀλλ’ οὐ στεναχωρούμενοι, ἀπορούμενοι, ἀλλ’ οὐκ ἐξαπορούμενοι καταβαλλόμενοι, ἀλλ’ οὐκ ἀπολλύμενοι» (Β’ Κορινθ. 4,8-10). Καί τά λόγια του Καρλάυλ ( Ἥρωες) μ’ ἀνακούφισαν πολλές φορές: «Ὁ Ἱερέας ἀπαστράπτει ἐν μέσῳ γλυκείας λάμψεως ὡς φανός καταυγάζων τόν καθημερινόν βίον. Ἠμεῖς προκρίναμε νά ἐπαινοῦμεν τόν Ἱερέα ἥρωα, ὅστις πράττει ὅ,τι ὑπαγορεύει εἰς αὐτόν ἡ συνείδησίς του καί ἐν τῷ ζήλω αὐτοῦ νά ἴδη πραγματοποιούμενα τά μεγάλα ἰδεώδη, διάγει βίον εὐγενῆ ἐν μέσω τῆς δράσεως τῶν συκοφαντῶν καί τῶν ἀντιδράσεων, πᾶσαν καταβάλλων προσπάθειαν ὅπως κάμη τήν οἰκουμένην Βασίλειον τόν Θεοῦ…». Γ’ Χριστιανικός Διάλογος - Εὐρώπη καί Εἰρήνη Τό 1939 Καθηγητής στό Ἰδιωτικό Γυμνάσιο Χανίων (Κούμ - Καπί) διάβασα τό βιβλίο τοῦ Αὐστριακοῦ Gutenhoven-Kallergis, Πανευρώπη, πού μιλοῦσε γιά τή σημερινή Εὐρωπαϊκή Κοινότητα. Ἦταν ἡ πρώτη φορά πού ἔμπαινε στή σκέψη μου καί στή συνείδησή μου τό μέγα αὐτό θέμα τῆς Ἑνωμένης Εὐρώ- 179 -

18 - 2013-CC_V37.indd 179

1/4/15 12:46 μ.μ.

πης. Ὁ Δεύτερος Παγκόσμιος (1939-1945) μέ τίς ἑκατόμβες, τίς καταστροφές καί τά ἐγκλήματά του, ἕνας πόλεμος πού ἔγινε ἀπό χριστιανούς, ἐναντίον χριστιανῶν, πλήγωσε τή χριστιανική μου συνείδηση. Καί συχνά τότε καί ἀργότερα ἀναρωτήθηκα: τί ἔκαμαν οἱ Ἐκκλησίες τῶν Εὐρωπαϊκῶν Λαῶν, γιά νά ἀποτρέψουν αὐτό τό ματοκύλισμα. Κι ὅταν τό 1945 μαζί μέ τόν Ὀργανισμό τῶν Ἡνωμένων Ἐθνῶν, ἄρχισε νά δραστηριοποιεῖται καί ὁ Ὀργανισμός τοῦ Παγκοσμίου Συμβουλίου τῶν Ἐκκλησιῶν, αἰσθάνθηκα μεγάλη ἀνακούφιση καί χαιρέτισα τίς ἐργασίες τῆς Α΄ Γενικῆς Συνέλευσης στό Ἄμστερνταμ τῆς Ὀλλανδίας τό 1948 μέ τό ἄρθρο μου ἐδῶ στά Χανιά: «Ἐνῶ ἀνασυντάσσεται ἡ Χριστιανική Εὐρώπη». Τόν Ἰούνιο 1951 ἐπιστρέφοντας ἀπό τή Γαλλία στήν Ἑλλάδα πέρασα ἀπό τή Γενεύη, πού ἦταν, καί εἶναι μέχρι σήμερα, τά Γραφεῖα τοῦ Π.Σ.Ε. (Παγκοσμίου Συμβουλίου τῶν Ἐκκλησιῶν). Ἐκεῖ γνώρισα τό ἔργο του καί τά τότε σημαντικά πρόσωπά του καί εἶδα ὅτι μέ τίς προσπάθειές του γιά τήν Ἑνότητα τῶν χριστιανικῶν Ἐκκλησιῶν, καλλιεργεῖ καί τό κλίμα τῆς Εὐρωπαϊκῆς Ἑνότητας καί τῆς παγκόσμιας Εἰρήνης. Τό 1961 μέ ἄλλους ἀντιπροσώπους τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου πῆρα μέρος στίς ἐργασίες τῆς Δεύτερης Γενικῆς Συνέλευσης τοῦ Π.Σ.Ε. στό Ν. Δελχί Ἰνδιῶν καί τό 1968 στή Γ’ Γενική Συνέλευση στήν Οὐψάλα τῆς Σουηδίας. Ἀργότερα ὡς Μητροπολίτης Γερμανίας καί πρόεδρος τῆς Μικτῆς Ἐπιτροπῆς τοῦ Θεολογικοῦ Διαλόγου μεταξύ του Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου καί Παλαιοκαθολικῶν καί Λουθηρανῶν, εἶχα τήν εὐκαιρία νά μιλήσω μέ πολλούς ἐκπροσώπους τῶν Εὐρωπαϊκῶν Ἐκκλησιῶν καί γιά θέματα πού ἀφοροῦσαν τήν ἑνότητα τῶν Εὐρωπαϊκῶν Λαῶν καί εὐρύτερα τήν εἰρήνη τοῦ κόσμου. Θέματα γιά τά ὁποῖα καί ᾽δῶ στήν Κρήτη, στή Μητρόπολη Κισάμου καί Σελίνου, ὀργανώσαμε καί φιλοξενήσαμε εἰδικά Συνέδρια στήν Ὀρθόδοξο Ἀκαδημία καί στό Καστέλλι. Ἀπό ἕνα πλῆθος ἐμπειριῶν καί ἐντυπώσεων στόν τομέα αὐτό θά ἤθελα νά ἀναφερθῶ μόνο σέ δύο γεγονότα - περιστατικά. α) Τό ταξίδι στή Ρωσία Τό Σεπτέμβριο τοῦ 1966 ὁ τότε Μητροπολίτης Λένιγκραντ ἀοίδιμος τώρα κυρός Νικόδημος, ἁρμόδιος τῶν σχέσεων τῆς Ρωσικῆς, ἐκκλησίας μέ τόν ἔξω κόσμο, μέ ἐκάλεσε νά ἐπισκεφτῶ τή Ρωσία. Πέρασα ἀπό τόν φίλο Μητροπολίτη Κιέβου Φιλάρετο καί λειτούργησα στή Μόσχα καί τό Λένιγκραντ. Σέ ἕνα δεῖπνο πού παρέθεσε ὁ μακαρίτης Νικόδημος ἦταν μεταξύ ἄλλων συνδαιτημόνων καί ὁ ἐπίτροπος παιδείας τῆς περιοχῆς, στόν ὁποῖο ἐγώ εἶπα: Ἡ ἐπανάστασή σας ἔχει ἐγκαθιδρυθεῖ τώρα τόσα χρόνια στήν Ρωσία. Ἔγινε ἀποδεχτή, ὅπως λέτε, ἀπό τό Ρωσικό Λαό καί δέν φοβάστε καμιά ἀντίδραση. Γιατί λοιπόν δέν ἀνοίγετε τίς ἐκκλησίες, δέν ἀφήνετε ἐλεύθερη τήν ἄσκηση τῆς χριστιανικῆς λατρείας, δέν ἔχετε μαθήματα θρησκευτικῶν στά σχολεῖα σας; Ἡ ἀπάντησή του: Βέβαια, σεβασμιώτατε, δέν φοβούμαστε πλειά τήν ἀντί- 180 -

18 - 2013-CC_V37.indd 180

1/4/15 12:46 μ.μ.

δραση τῆς Ἐκκλησίας. Ἄλλωστε ἐμεῖς πιστεύουμε ὅτι σέ λίγα χρόνια ἡ χριστιανική πίστη θά ἐκριζωθεῖ ἀπό τήν ψυχή τοῦ Ρωσικοῦ λαοῦ. Αὐτά ἔλεγε τό 1966 ὁ Σοβιετικός ὑπουργός τῆς Παιδείας. Ἀλλά εἴκοσι ἤ εἰκοσιπέντε χρόνια ἀπό τότε, σήμερο δήλ. τό 1991, στή Ρωσία δέν ἐκριζώθηκε ἡ χριστιανική πίστη, ἀλλά γκρεμίστηκε τό ἀντιχριστιανικό Μαρξιστικό καθεστώς. β) Τό Kirchentag στό Βερολίνο Τόν Ἰούλιο τοῦ 1977 παρακολούθησα στό τότε Δυτικό Βερολίνο Συνέδριο ὀργανωμένο ἀπό τήν Εὐαγγελική Ἐκκλησία τῆς Γερμανίας, στό ὁποῖο μεταξύ ἄλλων θεμάτων ὑπῆρξε καί συζήτηση γιά τήν Εἰρήνη. Ὁ κύριος ὁμιλητής (Δρ. Οὐίλλιαμς) παρουσίασε σέ τοῖχο 4 μεγάλους χάρτες τῆς Εὐρώπης. 1ος Χάρτης: τά σύνορα τῶν Κρατῶν τῆς Εὐρώπης στίς παραμονές τοῦ Α´ Παγκοσμίου πολέμου. 2ος Χάρτης: τά σύνορα τῶν Κρατῶν τῆς Εὐρώπης στό τέλος τοῦ Α´ Παγκοσμίου πολέμου. 3ος Χάρτης: τά σύνορα τῶν Κρατῶν τῆς Εὐρώπης στίς παραμονές τοῦ Β’ Παγκοσμίου πολέμου (1939). 4ος Χάρτης: τά σύνορα τῶν Κρατῶν τῆς Εὐρώπης στά τέλη τοῦ Β’ Παγκοσμίου πολέμου. Στόν τελευταῖο αὐτό χάρτη ὑπῆρχαν δύο μεγάλα τάνκς. Τό ἕνα στή Βαρσοβία καί τό ἄλλο στίς Βρυξέλλες, (ΝΑΤΟ), μέ δύο πελώρια πυροβόλα στραμμένα τό ἕνα πρός τή Δύση καί τό ἄλλο πρός τήν Ἀνατολή. Καί ὁ ὁμιλητής κατέληξε: Κύριοι, αὐτή εἶναι ἡ πραγματικότητα σήμερα στήν Εὐρώπη. Ἀλλά ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ εἶναι ἐδῶ στή γῆ γιά νά ἀλλάξει τίς πραγματικότητες τοῦ κόσμου. Καί ᾽μεῖς πού εἴδαμε τόσες μεταβολές στά τελευταῖα χρόνια προσθέτουμε πώς, ὅταν θά γραφεῖ ἡ ἱστορία τῶν μεταβολῶν πού ἔχουν γίνει τά τελευταῖα χρόνια στήν Εὐρώπη, ἀσφαλῶς θά γίνει πολύς λόγος καί γιά τή συμβολή τῶν Ἐκκλησιῶν σ’ αὐτές. Ἀλλά μιλώντας γιά τίς πορεῖες καί τά ὁράματα πού ἀνάφερα προηγουμένως παρέλειψα νά μιλήσω γιά τό λειτουργικό μου ἔργο. Ὄχι νά σᾶς πῶ πόσες λειτουργίες ἔκανα σάν Ἱερέας καί Ἐπίσκοπος, ἀλλά γιά νά πῶ ποιά ἦταν, ποιά εἶναι ἡ Μυστική Πηγή ἀπό τήν ὁποία ἀντλεῖ δύναμη ἕνας ἄνθρωπος πού καθημερινά δαπανᾶται καί συντρίβεται. Ποιά ἡ Μυστική Πηγή ἀπό τήν ὁποία ἀντλεῖ νέες δυνάμεις καί ἀνακαινίζεται κάθε ἄνθρωπος πού δουλεύει στό ἔργο τοῦ Θεοῦ. Ἀλλά μέ τίς προσπάθειες, τίς πορεῖες καί τούς «πειρασμούς» που εἴπαμε στήν ὁμιλία μας τί ἀπόγινε ἄραγε ὁ Ἱππότης τοῦ Σταυροῦ; Ὁ Ἱππότης τοῦ Σταυροῦ αἰσθάνεται πώς εἶναι καιρός νά ἐναποθέσει τήν πανοπλία, πού τοῦ ἔδωσε ὁ Θεός καί νά ἀναπαυθεῖ. Δόξα τῷ Θεῶ πάντων ἕνεκεν. Στερνό ὄνειρο τῆς ζωῆς μου ἦταν νά περάσω τά γηρατειά μου στήν Κρήτη, στόν τόπο μας καί στό Λαό μας καί νά προσφέρω ὡς τό τέλος τή Διακονία μου. Κυρίες, κύριοι, ἐάν ἡ ἀποψινή Ἐκδήλωση γινόταν στή Μητρόπολη Κισά- 181 -

18 - 2013-CC_V37.indd 181

1/4/15 12:46 μ.μ.

μου καί Σελίνου, ἤ στή Μητρόπολη Γερμανίας, οἱ εὐχαριστίες μου θά ἔπρεπε νά εἰπωθοῦν στούς ἀνθρώπους τῶν περιοχῶν αὐτῶν. Στή Μητρόπολη Κισάμου Σελίνου, πού μικρή ἔστω καί ταπεινή, μέ τήν ἀγάπη καί τή συμπαράσταση τῶν ἀνθρώπων τῆς ἔδωσε τήν εὐκαιρία σ’ ἕναν Ἐπίσκοπο νά πεῖ τό μήνυμα τοῦ Θεοῦ, σ’ αὐτή τή δύσκολη ἐποχή καί πέρα ἀπό τόν τόπο του, ἔχω πεῖ ἤδη τίς εὐχαριστίες μου μέ λόγια καί μέ ἔργα. Τά ἴδια θά ἔλεγα καί γιά τή Μητρόπολη Γερμανίας. Ἀλλά μιλώντας ἀπόψε στήν ἐκδήλωση αὐτή, πού ὁμιλητές καί ἀκροατές τή θεωρεῖτε «τιμητική» καί ᾽γω τήν ἐπαναπροσδιορίζω «σάν Μαρτυρία», ἔχω τή χαρά καί τό καθῆκον νά πῶ σέ σᾶς τίς εὐχαριστίες μου. Κύριε Πρόεδρε τῆς ΙΛΑΕΚ, φιλόλογοι καί πνευματικοί Δημιουργοί, πού τιμᾶτε καί κοσμεῖτε αὐτή τήν Σύναξη, σᾶς εὐχαριστῶ γι’ αὐτό πού σκεφθήκατε, νά τιμήσετε ὄχι ἕνα ἄνθρωπο, ἀλλά τό θεσμό καί τό πνεῦμα πού ἐκφράζει αὐτός ὁ ἄνθρωπος, δήλ. τήν Ἐκκλησία. Ἰδιαίτερα εὐχαριστῶ τόν φιλόλογο κ. Βεζονιεράκη που εἶχε τήν καλοσύνη νά ἀσχοληθεῖ μέ τά γραπτά μου καί νά τά τιμήσει μέ τά ὡραῖα του σχόλια. Παρακολουθῶ καί τιμῶ τό πνευματικό σας ἔργο. Τά ἄρθρα πού δημοσιεύετε, τά ποιήματα πού γράφετε, τίς πνευματικές ἐκδηλώσεις πού κάνετε στόν τόπο μας αὐτό. Ἐπιτρέψατέ μου ὡστόσο νά κάμω μία εὐχή. Οἱ Λόγοι σας, τά πνευματικά σας δημιουργήματα, θά εἶναι τόσο βαθύτερα καί τόσο οὐσιαστικότερα καί εὐεργετικότερα, ὅσο περισσότερο θά εἶναι ἐμπνευσμένα ἀπό τόν «ΛΟΓΟΝ» τοῦ κατά Ἰωάννην Εὐαγγελίου. - « Ἐν ἀρχῆ ἦν λόγος. Καί ὁ Λόγος ἦν πρός τόν Θεόν. Καί ὁ Θεός ἦν ὁ Λόγος...» (Ἰωάν. ἅ΄1). Ὁ Μονογενής καί Λόγος τοῦ Θεοῦ, Ἐκεῖνος εἶναι «ὁ ποιητής οὐρανοῦ καί γῆς ὁρατῶν τε πάντων καί ἀοράτων». Ἐκεῖνος εἶναι ὁ καλλιτέχνης καί ὁ Ζωγράφος πού Ζωγράφισε καί καλλιτέχνησε τήν προσωπικότητα τοῦ ἀνθρώπου «κατ’ εἰκόνα καί καθ’ ὁμοίωσίν του». Ἐκεῖνος εἶναι πού ἔπλασε ἀθάνατο τόν ἄνθρωπο. Κι ὅσοι κοινωνοῦνε ἀπό τό Αἷμα καί τό πνεῦμα Του δημιουργοῦνε ἀθάνατα ἔργα κι οἱ ἴδιοι μπαίνουνε στή δική του ἀθανασία. Ἐδῶ ὅμως θέλω νά πῶ λόγο εὐχαριστίας καί στό Φιλολογικό Σύλλογο «Χρυσόστομο», πού μᾶς φιλοξενεῖ ἀπόψε στήν πνευματική του στέγη, νά τόν εὐχαριστήσουμε γιά ὅ,τι προσφέρει στόν τόπο μας καί νά ποῦμε καί δῶ τήν εὐχή μας. Ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος, ὁ μεγάλος Μύστης τῆς ἱερωσύνης καί μέγιστος τεχνίτης τοῦ Ἑλληνικοῦ λόγου, πέρα ἀπό τήν ἡρωική ὁμολογία του, ἔχει ἀφήσει 1450 ὁμιλίες (πραγματεῖες) καί 250 ἐπιστολές. Δέν θά μποροῦσε ἄραγε ἔστω μία φορά τό χρόνο ἕνας Φιλόλογος ἤ Θεολόγος ἀπό τό Βῆμα αὐτό τοῦ Χρυσοστόμου, νά μᾶς παρουσιάζει ἕνα ἔργο του καί νά μυήσει τόν τόπο μας καί τόν Λαό μας στήν πνευματική Κληρονομιά τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας μας; Τ’ ἀφήνομε κι αὐτό ἀπόψε εὐχή καί πρόταση στό ἀξιότιμο Συμβούλιο τοῦ «Χρυσοστόμου». Κύριε Δήμαρχε τῶν Χανίων, ἀγαπητοί Συμπολίτες. Ἡ πρώτη μου ἐπίσκεψη - 182 -

18 - 2013-CC_V37.indd 182

1/4/15 12:46 μ.μ.

στά Χανιά πρέπει νἂγίνε ὅταν, μαθητής τοῦ δημοτικοῦ Σχολείου, ἦρθα μαζί μέ τόν πατέρα μου, καβάλα στό γαϊδουράκι μας, ἀπό τό Νεροχώρι Ἀποκορώνου μία καλοκαιρινή νύχτα, στά 1919 ἤ 1920 στήν πόλη αὐτή. Ἀλλά ἀπό τό 1927 πού γράφτηκα στό ἱεροδιδασκαλεῖο τῆς Ἅγιας Τριάδας καί περνοδιάβαινα ἀπό τά Χανιά ὡς τό 1957 πού ἔγινα Ἐπίσκοπος Κισάμου καί Σελίνου, ἡ πόλη τῶν Χανίων φιλοξένησε πολλές φορές ἐμένα καί τό ἔργο μου. Ὡς Καθηγητής τῶν Θρησκευτικῶν δίδαξα σ’ ὅλα σχεδόν τά σχολεῖα της, στό ἰδιωτικό Γυμνάσιο Ἁλικιανού, στά Χανιά στά Γυμνάσια Ἀρρένων καί Θηλέων (μέ γυμνασιάρχες τούς μακαρίτες Στέφανο Μυλωνάκη, Ἀντώνη Ἀρχοντάκη, Ἀντώνη Σηφάκη), στήν Ἐμπορική Σχολή, στή Γαλλική Σχολή, στήν Ἐκκλησιαστική Σχολή (μέ τόν ἀείμνηστο Πέτρο Μαράκη), στόν Δαίδαλο. Λειτουργήθηκα καί Λειτούργησα σ’ ὅλες τίς Ἐκκλησίες τῶν Χανίων. Γνωρίστηκα μέ τούς Ἄρχοντες τῆς πόλης. Μέ τούς Δημάρχους της, μέ τούς Γενικούς Διοικητές, τούς Νομάρχες, τούς Στρατηγούς της, μέ τούς Δικαστές της καί μ’ ἕνα πλῆθος ἁπλῶν ἀνθρώπων, συγγενῶν, φίλων, πού μέ φιλοξενήσανε στά σπίτια των καί στήν ἀγάπη των, μέ ἀνθρώπους πού ἐνθαρρύνανε τά πρῶτα βήματα τῆς ἱερωσύνης μου καί τῆς διδασκαλίας μου καί βοηθήσανε ἀργότερα τό κοινωνικό μου ἔργο. Τίς εὐχαριστίες μου, μέ τήν εὐκαρία αὐτή, θά ἤθελα νά πῶ καί στίς τοπικές ἐφημερίδες πού φιλοξένησαν καί φιλοξενοῦν ἀκόμη γραπτά μου. Καί μαζί μέ τίς εὐχαριστίες μου. κ. Δήμαρχε, ἀγαπητοί Συμπολίτες, ἤθελα νά πῶ καί τίς εὐχές μου στήν πόλη τῶν Χανίων. Ἡ πόλη αὐτή, πού φιλοξένησε τόν ταπεινό Ἱππότη τοῦ Σταυροῦ, νά μεγαλύνεται καί νά δοξάζεται, πάντα νά φιλοξενεῖ τά ἀγαθά πνεύματα, κι ἀνθρώπους πού τά ἐνσαρκώνουν. Τό πνεῦμα τῆς Χριστιανικῆς Πίστης. Τό πνεῦμα τοῦ πατριωτισμοῦ καί τῆς Ἐλευθερίας. Τό πνεῦμα τῆς ἀνθρωπιᾶς καί τῆς φιλοξενίας. Τό πνεῦμα τῆς ἀρχοντιᾶς καί τῆς δημιουργίας. Ὅλες αὐτές τίς παραδόσεις πού κάνουνε τό μεγαλεῖο της Κρήτης. Σεβασμιώτατε ἐπίσκοπε Κυδωνίας καί Ἀποκορώνου κ. Εἰρηναῖε, μόλις πρό ὀλίγου μιλήσατε γιά τό πρόσωπό μου καί εἴχατε τήν εὐγένεια νά πεῖτε λόγια ἀγάπης καί τιμῆς γιά τόν Πνευματικό Πατέρα καί Διδάσκαλό σας στήν Ἁγία Τριάδα. Ἀλλά ἐγώ ὁ ἴδιος ὑπῆρξα ταπεινός Μαθητής τῆς Ἐπισκοπῆς σας Κυδωνίας καί Ἀποκορώνου. Βαπτίστηκα στό ἐκκλησάκι τῆς Ἁγ. Μαρίνας στό Νεροχώρι Ἀποκορώνου. Κοινώνησα νήπιο καί ἔφηβος πολλές φορές στήν Ἐκκλησία αὐτή καί σ’ ἄλλες Ἐκκλησίες τῆς Ἐπισκοπῆς σας. Κοινώνησα νήπιο... Πολλές φορές Γονεῖς καί Δάσκαλοι λένε γιατί νά πᾶμε τά παιδιά στήν Ἐκκλησία; Δέν καταλαβαίνουν. Καταλαβαίνει ἄραγε τό Νήπιο ποῦ θηλάζει τό γάλα τῆς Μητέρας του; Καταλαβαίνει γιατί θηλάζει καί τί εἶναι αὐτό ποῦ θηλάζει; Σίγουρα δέν καταλαβαίνει. Τρέφεται ὅμως καί μεγαλώνει. Ἀργότερα - 183 -

18 - 2013-CC_V37.indd 183

1/4/15 12:46 μ.μ.

θά καταλάβει. Καί ᾽γώ δέν καταλάβαινα τότε πού νήπιο μέ κοινωνοῦσαν οἱ εὐλαβικοί παπάδες τοῦ χωριοῦ μου. Καταλάβαινε ὅμως ὁ Θεός. Καταλάβαινε ἡ Μάνα Ἐκκλησία πού μέ πότιζε καί μ’ ἔτρεφε μέ τή Μυστηριώδη χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ναί, λειτουργήθηκα, Σεβασμιώτατε καί προσευχήθηκα στά Ἐκκλησάκια τῆς Ἐπισκοπῆς σας. Ἐμπνεύστηκα ἀπό τά Μοναστήρια της. Καί τελικά πῆρα τή χάρη καί τή δωρεά τῆς ἱερωσύνης ἀπό τόν Ἐπίσκοπό της. Τό Μακαριστό Ἐπίσκοπο Κυδωνίας καί Ἀποκορώνου ἀοίδιμο Ἀγαθάγγελο Ξηρουχάκη.Εὔχομαι Σεβασμιώτατε, νά περιφρουρεῖ ὁ Θεός τήν Ἀρχιερατεία σας καί νά εὐλογεῖ τήν Ἱερά Ἐπισκοπή Κυδωνίας καί Ἀποκορώνου. Κι ἀπό τά τόσα παιδιά, πού γεννοῦν οἱ χριστιανές μανάδες της, ἡ Πρόνοιά του νά διαλέγει νήπια καί ἐφήβους καί νά τά κάνει Ἱππότες τοῦ Σταυροῦ.

- 184 -

18 - 2013-CC_V37.indd 184

1/4/15 12:46 μ.μ.

Ἡ Συνοδική Θεία Λειτουργία καί τό 40νθήμερον μνημόσυνον τοῦ ἀοιδίμου Μητροπολίτου πρ. Κισάμου καί Σελίνου κυροῦ Εἰρηναίου Τήν Κυριακή 9 Ἰουνίου στόν Ἱερό Μητροπολιτικό Ναό Εὐαγγελισμοῦ τῆς Θεοτόκου Κισάμου τελέσθηκε Συνοδική Θεία Λειτουργία, προεξάρχοντος τοῦ Σεβασμιωτάτου Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης κ.κ. Εἰρηναίου, Προέδρου τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς κατά Κρήτην Ἐκκλησίας, μέ τή συμμετοχή Ἀρχιερέων τῆς Μεγαλονήσου καί τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Κυθήρων κ. Σεραφείμ, στό τέλος τῆς ὁποίας τελέστηκε τό τεσσαρακονθήμερο μνημόσυνο τοῦ μακαριστοῦ Μητροπολίτου πρ. Κισάμου καί Σελίνου κυροῦ Εἰρηναίου. Ἐκ μέρους τῆς Ι. Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης ὁμίλησε ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Λάμπης, Συβρίτου καί Σφακίων κ. Εἰρηναῖος, ὁ ὁποῖος ἀναφέρθηκε στό πρόσωπο, τήν προσφορά καί τήν «οὐρανόδωρη», ὅπως τήν ὀνόμασε, διακονία τοῦ μακαριστοῦ Μητροπολίτου κυροῦ Εἰρηναίου. Ὁ Σεβ. Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης κ. Εἰρηναῖος στόν χαιρετισμό τοῦ ἀναφέρθηκε στήν πολυσχιδῆ προσωπικότητα τοῦ ἀοιδίμου Μητροπολίτου. Ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Κισάμου καί Σελίνου κ. Ἀμφιλόχιος, ὁ ὁποῖος ἔφερε καί τό πένθος τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου, ἐξέφρασε εὐχαριστίες καί εὐγνωμοσύνη πρός τή Σεπτή Ἱεραρχία τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης «γιά τήν τιμή, τόν σεβασμό καί τήν ἀγάπη», ὅπως σημείωσε, μέ τά ὁποῖα περιβάλλει τόν μακαριστό Γέροντα Μητροπολίτη Εἰρηναῖο. Τῆς Θείας Λειτουργίας καί τοῦ Μνημοσύνου ἀκολούθησε Τρισάγιο ἐπί τοῦ τάφου τοῦ μακαριστοῦ Ἱεράρχου, πού εὑρίσκεται στόν αὔλειο χῶρο τοῦ Μητροπολιτικοῦ Ναοῦ. Στόν Ἑσπερινό του Σαββάτου, 8ης Ἰουνίου χοροστάτησε ὁ Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Πέτρας καί Χερρονήσου κ. Νεκτάριος, ὁ ὁποῖος μέ λόγους θερμούς ἀναφέρθηκε στόν μακαριστό Ἱεράρχη, καί τέλεσε Τρισάγιο ἐπί τοῦ τάφου τοῦ ἀλήστου μνήμης Μητροπολίτου Εἰρηναίου. Συγκινητική ὑπῆρξε ἡ προσέλευση τοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ, πού τόσο στόν Ἑσπερινό του Σαββάτου, κυρίως ὅμως στήν Κυριακάτικη Θεία Λειτουργία κατέκλυσε τόν Μητροπολιτικό Ναό Κισάμου καί τούς αὔλειους χώρους του, προσευχόμενος γιά τόν μακαριστό Μητροπολίτη Εἰρηναῖο. - 185 -

18 - 2013-CC_V37.indd 185

1/4/15 12:46 μ.μ.

18 - 2013-CC_V37.indd 186

1/4/15 12:46 μ.μ.

ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ

ΛΟΓΟΙ – ΜΕΛΕΤΕΣ

18 - 2013-CC_V37.indd 187

1/4/15 12:46 μ.μ.

18 - 2013-CC_V37.indd 188

1/4/15 12:46 μ.μ.

Ἡ Ἀντιπροσωπεία τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης ἐνώπιον τῆς Α.Θ.Π. τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ.κ. ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΥ, κατά τά Ὀνοματήρια Αὐτοῦ (11.6.2013)

Σεβ. Μητροπολίτου Ἀρκαλοχωρίου, Καστελλίου καί Βιάννου κ. Ἀνδρέου, Ὁμιλία κατά τά Ὀνομαστήρια τῆς Α.Θ.Π. τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου Παναγιώτατε, Ἐρχόμαστε ἀπό τήν Κρήτη μέ τόν Σεβ. Μητροπολίτη Ρεθύμνης κ. Εὐγένιο καί τόν Πανοσιολ. Ἀρχιμ. Κύριλλο Διαμαντάκη, Ἀρχιγραμματέα, γιά νά Σᾶς εὐχηθοῦμε ὡς ἐκπρόσωποι ἐν πρώτοις τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, τοῦ Σεβασμιωτάτου Προέδρου Αὐτῆς, Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης κ. Εἰρηναίου καί τῶν μελῶν Αὐτῆς. Ἀλλά καί εὐρύτερα νά Σᾶς εὐχηθοῦμε ἔτη πολλά ἐκ μέρους τοῦ Ἱεροῦ Κλήρου καί τοῦ εὐσεβοῦς λαοῦ τῆς Κρήτης. Ἱστάμεθα μέ βαθύτατο σεβασμό ἐνώπιόν Σας καί παρακαλοῦμε τόν Προστάτη Σας Ἅγιο Βαρθολομαῖο νά Σᾶς μακροημερεύει καί νά σᾶς χαρίζει ἔτη πολλά καί πάμπολλα γιά νά ἱερουργεῖτε, γιά νά προσεύχεσθε καί νά εὐλογεῖτε τούς ἐγγύς καί τούς μακράν, ἀλλά καί τούς προσκυνητές πού ἐπισκέπτονται τό Φανάρι, τήν Ἱερά Καθέδρα τοῦ Οἰκουμενικοῦ τῶν Ὀρθοδόξων Θρόνου. Νά εἶστε πολύχρονος, γιά νά συνεχίζετε νά δίδετε τήν καλή μαρτυρία τῆς θυσίας καί τοῦ χρέους στούς Ὀρθοδόξους, καί εὐρύτερα, στούς Χριστιανούς, στούς θρηκευομένους ἀλλά καί στόν κάθε ἄνθρωπο τῆς εἰρήνης, τῆς καταλλαγῆς, τῆς δικαιοσύνης καί τῆς ἀγάπης, πού σέβεται τόν διπλανό του, τόν τιμᾶ καί τόν ἐγκαρδιώνεται, ἀνεξάρτητα ἀπό τή θρησκεία, τό χρῶμα, τή φυλή ἤ τήν πολιτιστική του ταυτότητα, ἀξίες τίς ὁποῖες μέ τίς πολιτιστικές Σας ἀνά τόν κόσμον ἱεραποδημίες ἔχετε τά μέγιστα συμβάλλει, γιά νά καταστοῦν πανανθρώπινες ἀξίες καί οἰκουμενικά ἰδανικά. Ἡ Κρήτη, Παναγιώτατε, ἡ Ἱεραρχία, ὁ κλῆρος καί ὁ λαός, Σᾶς ἀγαποῦμε, Σᾶς σεβόμαστε, Σᾶς τιμοῦμε, Σᾶς ἔχουμε πρότυπο καί ἐν Κυρίῳ προσευχόμεθα γιά τήν Παναγιότητά Σας καί ἐγκαυχώμεθα γιά τήν περίλαμπρη καί τετιμημένη Πατριαρχεία Σας. Ἰδιαιτέρως χαιρόμεθα διότι, ἤδη ἀνταποκρινόμενοι στήν ποιμαντική Σας μέριμνα γιά τή διακονία μας, δημοσιεύσαμε τόν πρῶτο Κανονισμό γιά τούς ἐφημερίους καί τούς διακόνους καί συνεχίζουμε μέ τοῦς δύο ἑπόμενους Κανονισμούς γιά τούς ἐκκλησιαστικούς ὑπαλλήλους τῶν ἐκκλησιαστικῶν - 189 -

18 - 2013-CC_V37.indd 189

1/4/15 12:46 μ.μ.

Ἐπαρχιῶν τῆς Μεγαλονήσου καί γιά τά Μητροπολιτικά Συμβούλια αὐτῶν. Ἀναμένουμε τό Προεδρικό Διάταγμα τοῦ Κανονισμοῦ τῶν Ἐφημερίων, γιά νά προχωρήσουμε στήν Ὀρθόδοξη Ἀκαδημία Κρήτης, τή διενέργεια τῶν σεμιναρίων γιά τήν ἀξιολόγηση τῶν κληρικῶν. Θά προχωρήσουμε, ἐπίσης, μέ τήν εὐλογία Σας, στή λειτουργία τοῦ Μεταπτυχιακοῦ Τμήματος τῶν Θεολογικῶν Σπουδῶν, ἀλλά καί σέ συνεργασία μέ τούς Καθηγητές τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς Θεσσαλονίκης καί τῆς Ἀνωτάτης Ἐκκλησιαστικῆς Ἀκαδημίας Ἡρακλείου Κρήτης θά λειτουργήσει στήν Ἀνωτάτη Ἐκκλησιαστική Ἀκαδημία, ὑπό τήν ἐποπτεία τῶν καθηγητῶν π. Βασιλείου Καλιακμάνη καί Παναγιώτη Σκαλτσῆ Πρόγραμμα διά βίου μάθησης, μέ ἑξῆντα ὧρες διδασκαλίας γιά τούς κληρικούς τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης. Ἀνταποκρινόμενοι, ἐπίσης, στά μηνύματα τῶν κοινωνικῶν Σας εὐαισθησιῶν, ἰδιαιτέρως στίς δύσκολες ἡμέρες τῆς ἐπαύξησης τῆς πτωχείας του λαοῦ μας, στή ναυαρχίδα τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου στή Μεσόγειο, ὅπως εὐστοχότατα ἀποκαλεῖτε τήν Κρήτη, ἔχει ἀναπτυχθεῖ ἕνα ἀξιοζήλευτο δίκτυο ἀλληλεγγύης καί κοινωνικῆς συνοχῆς, μέ πρωτοπόρα τήν τοπική μας Ἐκκλησία καί πρωτεργάτες τούς κληρικούς καί τά ἐκκλησιαστικά συμβούλια. Παναγιώτατε, Πανευλαβῶς εὐχόμεθα γιά πολλά καί πάμπολλα ἔτη νά εὑρισκόμεθα τήν ἡμέρα αὐτή στό κέντρο τῆς Ὀρθοδοξίας γιά νά Σᾶς ὑποβάλομε τά σεβάσματα καί τήν ἀφοσίωσή μας, γιά νά μᾶς εὐλογεῖτε καί νά μᾶς ἐνδυναμώνετε στήν ἐκκλησιαστική διακονία καί τόν ἀγῶνα μας.

- 190 -

18 - 2013-CC_V37.indd 190

1/4/15 12:46 μ.μ.

Οἱ Σχέσεις τοῦ Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως Ἱερεμίου Β’ τοῦ Τρανοῦ μέ τή Ρωμαιοκαθολική Ἐκκλησία1 Ἀρχιμ. Νήφων Βασιλάκης, Δρ. Κανονικοῦ Δικαίου, Professore (Inv.), Pontificio Istituto Orientale, Roma, Διδάσκων Ἀνωτάτης Ἐκκλησιαστικῆς Ἀκαδημίας Ἡρακλείου Κρήτης 1. Ἡ ἀλληλογραφία τοῦ Πατριάρχη Ἱερεμία Β΄ μέ τόν Πάπα Γρηγόριο ΙΓ΄ περί τοῦ νέου Ἡμερολογίου· Πολύ σημαντική κρίνεται ἡ μελέτη τῆς ἀλληλογραφίας πού ἀντάλλαξαν ὁ Πάπας «ὁ Γρηγόριος ΙΓ΄ μέ τόν Οἰκουμενικό Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, τόν Ἱερεμία Β΄, ξεκινώντας ἀπό τόν διάλογο γιά τήν διόρθωση τοῦ ἡμερολογίου (della regolatione dell’ anno)»2. Διότι στά χρόνια τῆς πατριαρχίας τοῦ Ἱερεμία Β΄ καθιερώθηκε στή Δύση γιά πρώτη φορά τό νέο ἡμερολόγιο πού ὀνομάστηκε Γρηγοριανό, ἀπό τόν Πάπα Γρηγόριο ΙΓ’, ἀφού «περί τά τέλη τῆς ΙΣΤ΄ ἑκατονταετηρίδος ὁ Γρηγόριος ΙΓ΄…ἀνέθηκεν εἰς διαφόρους ἀστρονόμους τήν διαῤῥύθμισιν τοῦ πλημμμελοῦς ἡμερολογίου»3. Ὅπως ἀναφέρει ὁ Β. Σταυρίδης ὁ Πατριάρχης Ἱερεμίας Β΄ ὁ Τρανός «ὑπεστήριξε τήν ὀρθοδοξίαν δι᾽ ἀλληλογραφίας του μετά…τῶν ρωμαιοκαθολικῶν (Πάπα Γρηγογίου ΙΓ΄)»4. Κύριο θέμα τῆς ἱστορικής αὐτῆς ἀλληλογραφίας ἀποτέλεσε τό ζήτημα ἀποδοχῆς καί εἰσαγωγῆς στήν Ἀνατολική Ἐκκλησία τοῦ ἐπονομαζομένου νέου ἡμερολογίου5. Ἡ ἔρευνα στα κείμενα6 αὐτά δείχνει ὅτι ὁ Ἱερεμίας Β΄ δέν τοποθετήθηκε ἀρνητικά στό κληθέν Γρηγοριανό ἡμερολόγιο, ἀλλά ἐκφράστηκε σαφῶς κατά τῆς ἄμεσης ἐφαρμογῆς του. Ἐντύπωση βέβαια Πρόκειται γιά τό τέταρτο κεφάλαιο μονογραφίας ὑπό τόν τίτλο «ΙΕΡΕΜΙΑΣ Β΄ Ο ΤΡΑΝΟΣ (1536-1595) ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ. Μελέτη ἱστορικοκανονική». 2 TΣΙΡΠΑΝΛΗ Ζ., Τό κληροδότημα τοῦ Καρδιναλίου Βησσαρίωνος γιά τούς φιλενωτικούς τῆς βενετοκρατούμενης Κρήτης, Θεσσαλονίκη 1967, 169 . 3 ΣΑΘΑ Κ., Βιογραφικό σχεδίασμα περί τοῦ πατριάρχου Ἱερεμίου Β΄, ξστ΄. 4 ΣΤΑΥΡΙΔΟΥ Β., Ἰστορία τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, Ἀθήνα 1967, 90 . 5 Γιά τίς προσπάθειες τοῦ Γρηγορίου ΙΓ΄ σχετικά μέ τή διόρθωση τοῦ ἡμερολογίου, τό ὁποῖο καθιέρωσε τόν Φεβρουάριο τοῦ 1582, καί τήν ἀποδοχή του ἀπό τίς ἄλλες Ἐκκλησίες βλ. TΣΙΡΠΑΝΛΗ Ζ., Τό κληροδότημα τοῦ Καρδιναλίου Βησσαρίωνος γιά τούς φιλενωτικούς τῆς βενετοκρατούμενης Κρήτης, 169 . 6 Γιά ὁρισμένες ἀπό τίς ἐπιστολές πού ἔχουν δημοσιευτεῖ καί παρέχουν χρήσιμες πληροφορίες γιά τά γεγονότα τῆς ἐποχῆς καί διαφωτίζουν σημαντικές πτυχές τοῦ ἡμερολογιακοῦ ζητήματος. Ἐνδεικτικά βλ. HOFMAN G., Griechische Patriarchen und Romische Papst. Unetersuchunchen und Texte. II 4, Patriarch Ieremias II-II 5, Roma 1932, I 180-184, 281 . 1

- 191 -

18 - 2013-CC_V37.indd 191

1/4/15 12:46 μ.μ.

προκαλεῖ καί τό γεγονός ὅτι ὁ Ἱερεμίας Β΄ εἶναι ὁ πρῶτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως που ἐπικοινώνησε (μετά τό σχίσμα) μέ τόν Πάπα Ρώμης μέ γράμμα, ἐπιγράφοντάς το «Τῷ μακαριωτάτῳ δεσπότῃ, τῶ πάπᾳ κυρίῳ Γρηγορίῳ ιγ΄ ἄκρῳ ἀρχιερεῖ ἀξιωτάτῳ»7. Ἡ ἀλληλογραφία αὐτή εἶναι πολύ σημαντική ἐπιπλέον, διότι διαφωτίζει συνολικά καί τίς σχέσεις τῶν Πατριαρχῶν τῆς Ἀνατολῆς πρός τούς Πάπες Ρώμης. Ὁ G. Hofmann μέ τίς ἔρευνες του ἐξέτασε «τάς σχέσεις τοῦ Ἱερεμίου Β΄ Πατριάρχου ΚΠόλεως πρός τόν Ρώμης Γρηγόριον ΙΓ΄»8. Ἐπίσης τίς σχέσεις αὐτές τίς ἐξέτασαν σημαντικοί λόγιοι, ὅπως οἱ Schmid καί Pierling, ἀλλά καί τίς μελέτες ἐκείνων τῶν ἐρευνητῶν ὁ G. Hofmann προσπάθησε να τίς συμπληρώσει μέ τά δικά του συγγράμματα9. Ὅπως παρατηρεῖ ὁ Χ. Παπαδόπουλος «ἐν τῆ ἐκθέσει τῶν σχέσεων τοῦ Ἱερεμίου Β΄ πρός τόν Γρηγόριον ΙΓ΄, ἠμφισβητήσαμεν τήν γνησιότητα ἐπιστολῆς τινος τοῦ Ἱερεμίου πρός τόν Γρηγόριον». Διότι λέγεται ὅτι ὁ G. Hofmann δέν ἔλαβε ὑπόψιν του ὅλες τίς σχετικές πραγματεῖες πού ἐκπόνησε ὁ Χ. Παπαδόπουλος10 στήν διαπραγμάτευση τοῦ θέματος τῶν σχέσεων Ἱερεμία Β΄ καί Γρηγορίου ΙΓ΄. Σύμφωνα μέ ὅσα γράφει ὁ Ἰ. Καρμίρης, ὁ Πατριάρχης Ἱερεμίας Β΄ εἶχε σχέσεις μέ τήν Καθολική Ἐκκλησία κι ἀντάλλαξε γράμματα μέ τόν Πάπα Γρηγόριο ΙΓ΄. Στήν ἐπιστολιμαία, ἐπιστολιμική καί σύνολη ἐπικοινωνία αὐτή ἐκπροσώπησε τήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία μέ ἄριστο τρόπο. Ὅπως ἐπίσης ἀναφέρει ἡ μεταξύ τους ἀλληλογραφία κύριο θέμα εἶχε τό ἡμερολογιακό ζήτημα, τό ὁποῖο στήν ἀρχή δέν ἔγινε δεκτό ἀπό τόν Ἱερεμία Β΄, ἀφοῦ ἀπέρριψε πολλάκις τήν ἄμεση εἰσαγωγή του στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία11. Νωρίτερα καί καθ’ ὅσον χρόνον γίνονταν οἱ θεολογικές διαπραγματεύσεις ὀρθοδόξων καί προτεσταντῶν, «οἱ περί τόν Πάπαν Ρώμης Γρηγόριον ΙΓ΄ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Χ., Κριτικόν καί βιβλιογραφικόν δελτίον, Θ 10 (1932) 181. «Μετά τήν πάροδον τοσούτων αἰώνων πρώτην φοράν Πατριάρχης ΚΠόλεως ἐπεκοινώνει διά γράμματος πρός τόν Πάπαν Ρώμης». 8 ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Χ., Κριτικόν καί βιβλιογραφικόν δελτίον, Θ 10 (1932) 180 . 9 HOFMANN G., Griechische Patriarchen und Romische Papste. Unetersuchunchen und Texte II, Patriarch Ieremias II. Die Patrirchen Meletios Pegas, Neophytos II, Timotheos II, Patriarche Ioannikios II, Roma OC 76, 1932 . 10 ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Χ., Κριτικόν καί βιβλιογραφικόν δελτίον, Θ 10 (1932) 180. Συγκεκριμένα ἀναφέρεται στήν μελἐτη του περί Γρηγοριανοῦ Ἡμερολογίου στόν Ἐκκλησιαστικό Κήρυκα Ἀθηνῶν τοῦ 1918 . 11 «ἄριστα ἐκπροσωπήσας τήν ὀρθόδοξον Καθολικήν Ἐκκλησίαν….μετά τοῦ πάπα συνῆψεν ἀλληλογραφίαν, περιστραφεῖσαν περί τό Γρηγοριανόν ἡμερολόγιον, ὅπερ ἐπανειλημμένως ὁ πατριάρχης Ἱερεμίας κατεδίκασεν, ἀποκρούσας τήν ὑπό τοῦ Γρηγορίου ἐπιδιωχθεῖσαν εἰσαγωγήν τῆς νέας μεταρρυθμίσεως καί ἐν τῇ κατ΄ἀνατολάς Ὀρθοδόξῳ Καθολικῇ Ἐκκλησίᾳ», ΚΑΡΜΙΡΗ Ι., Ἱερεμίας ὁ Β΄, ΘΗΕ 6, 780 . 7

- 192 -

18 - 2013-CC_V37.indd 192

1/4/15 12:46 μ.μ.

ἠθέλησαν νά ὠφεληθῶσιν ἐξ αὐτῶν»12. Κι ὅταν ἔληξαν, ὁ Πάπας Γρηγόριος ΙΓ΄ μέ ἐπιστολή του πρός τόν Κωνσταντινουπόλεως Ἱερεμία Β΄ τόν Τρανό «συνέχαιρε τῷ Πατριάρχῃ Ἱερεμίᾳ ἐπί τῆ ἀποκρούσει τοῦ Προτεσταντισμοῦ»13. Πληροφορούμαστε ὅτι ὁ Πάπας Γρηγόριος ΙΓ΄ ἀπέστειλε καί δύο ἐπιστολές στόν Πατριάρχη Ἱερεμία Β΄, στίς ὁποῖες ἀφ’ ἑνός μέν τόν συνεχάρη γιά τίς ἐπιτυχεῖς Ἀποκρίσεις του πρός τούς Διαμαρτυρομένους, κι ἀφ’ ἑτέρου τόν παρεκάλεσε «νά ἀποδεχθῇ τό Γρηγοριανόν ἡμερολόγιον καί ἐν τῇ Ἀνατολῇ»14. Ἐπιπλέον γιά τόν ἴδιο σκοπό ἔστειλε στήν Κωνσταντινούπολη «τρεῖς εἰδικάς ἀντιπροσωπείας εἰς Κωνσταντινούπολιν»15. Τό 158016 ὁ Πάπας ἀπέστειλε στήν ΚΠολιν τόν ἐπίσκοπον Πέτρον Cedulini, ὁ ὁποῖος ἐπικοινώνησε μέ τόν Ἱερεμία Β΄17. Ἡ πρώτη ἐπαφή μέ τόν Ἱερεμία Β΄ «οὐδέν ἀπέδωκεν ἀποτέλεσμα»18. Ἀλλά ὁ Πάπας Γρηγόριος ἐπειδή ἐπιθυμοῦσε τήν εἰσαγωγή τοῦ Ἡμερολογίου του καί στίς Ἐκκλησίες τῆς Ἀνατολῆς «πολλαχῶς διενήργησε πᾶν τό δυνατόν πρός ἐπίτευξιν τοῦ σκοποῦ αὐτοῦ»19. Ἔφτασε στήν Κωνσταντινούπολη ὁ Livius Cellini ὡς ἀπεσταλμένος τοῦ Πάπα καί «προέβη παρά τῶ Ἱερεμίᾳ Β΄ εἰς τά πρῶτα διαβήματα περί ἀποδοχῆς τῆς Γρηγοριανῆς μεταρρυθμίσεως»20. Ὁ Cellini ἔγραψε ἀρχικά στίς 28 Μαίου 1582 στόν γνωστό Καρδινάλιο Σιρλέτο καί «ἐπληροφόρει ὅτι ὁ Πατριάρχης Ἱερεμίας ηὐχαριστήθη ἐκ τῶν παπικῶν προτάσεων»21. Μέ νέα γράμματα μεταξύ 21 Ἰουνίου καί 7 Ἰουλίου 1582 ὁ Cellini γράφοντας πρός τόν Καρδινάλιο Σιρλέτο ἐνημέρωνε ὅτι «ὁ Πατριάρχης Ἱερεμίας ἔμελλε ν’ ἀποδεχθῇ τήν Γρηγοριανήν μεταρρύθμισιν τοῦ ἡμερολογίου, καί ὅτι συνήντα δυσκολίας περί τήν ἐφαρμογήν, ἀπό τοῦ Ὀκτωβρίου τοῦ 1582, ὡς ὥρισεν ὁ Πάπας»22. Πληροφορούμαστε ἔτσι ὅτι «ὁ Γρηγόριος ΙΓ΄, ἐπιδιώκοντας τήν ἀποδοχή τοῦ Γρηγοριανοῦ ἡμερολογίου ἀπό τήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, ἔστειλε στόν ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Χ., Κριτικόν καί βιβλιογραφικόν δελτίον, Θ 10 (1932) 180 . Ὅ.π. 181 . 14 ΚΑΡΜΙΡΗ Ι., Ἱερεμίας ὁ Β΄, ΘΗΕ 6, 781 . 15 Ὅ.π. 16 «Κατά τό 1580 ὁ Πάπας Γρηγόριος ΙΓ΄, θέλων νά διορθώσῃ τό ἡμερολόγιον τό Ἰουλιανόν, ἀφοῦ συνενοήθη μετά διαφόρων αὐτοκρατόρων τῆς Δύσεως νά θεωρήσῃ τήν Ι τοῦ μηνός Ὀκτωβρίου ὡς δεκάτην, προέτεινε τοῦτο καί εἰς τόν πατριάρχην Ἱερεμίαν. Οὗτος διά συνόδου, ἐν τῇ ὁποίᾳ ἦτο παρών καί ὁ πατριάρχης Ἀλεξανδρείας Σίλβεστρος, κατέκρινε τήν γρηγοριανήν ταύτην διόρθωσιν», ΠΑΡΙΤΣΗ Κ., Βιογραφική Ἐκκλησιαστική Ἱστορία, 163 . 17 ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Χ., Κριτικόν καί βιβλιογραφικόν δελτίον, Θ 10 (1932) 180 . 18 Ὅ.π. 19 ΑΝΘΙΜΟΥ Β., Τό ἡμερολογιακόν ζήτημα, Κωνσταντινούπολις 1922, 21 . 20 ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Χ., Κριτικόν καί βιβλιογραφικόν δελτίον, Θ 10 (1932) 180 . 21 Ὅ.π. 22 Ὅ.π. 180-181 . 12 13

- 193 -

18 - 2013-CC_V37.indd 193

1/4/15 12:46 μ.μ.

Ἱερεμία Β΄, γιά νά τόν πείσει, τόν Livio Cellini πρῶτα, στά 1582, καί στό ἑπόμενο ἔτος δύο Ἕλληνες ἀρκετά μορφωμένους, τόν Κερκυραῖο Μιχαήλ Ἔπαρχο καί τόν Ζακυνθινό Ἰωάννη Βοναφέα»23. Ὁ Γρηγόριος ΙΓ΄ ἀπέστειλε στήν Κωνσταντινούπολη τόν Μιχαήλ Ἔπαρχο καί τόν Ἰωάννη Βονάφη γιά τό ζήτημα τοῦ ἡμερολογίου24. Μάλιστα τό ἴδιο ἔτος (1583) διαπιστώνεται ὅτι «καθιδρύθησαν οἱ Ἰησουῖται»25 στήν Κωνσταντινούπολη μέ ἄμεσο σκοπό νά συμβάλουν κι ἐκεῖνοι στην καθιέρωση τοῦ νέου ἡμερολογίου καί στην Ἀνατολική Ἐκκλησία. Ὁ Ἱερεμίας Β΄ ἀπεδοκίμασε26 τὴν ἄμεση ἐφαρμογή τῆς ἡμερολογιακῆς μεταῤῥύθμισης τοῦ πάπα Γρηγορίου ΙΓ´ (1583), στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία. Διότι «Ὁ Ἱερεμίας Β΄ εἰς τάς μετά τῶν παπικῶν ἀπεσταλμένων ἐπαφάς καί τήν πρός τόν Πάπα ἐπιστολήν του (1583) ἀφήνει νά νοηθῇ ὅτι ἐφαίνετο πρόθυμος νά δεχθῇ τήν προτεινομένην ἀλλαγήν, ἀλλ΄ ἐζήτει προθεσμίαν δύο ἐτῶν, οὕτως ὥστε νά συμβουλευθῇ τήν ἱεραρχίαν καί τούς λοιπούς συμβούλους του»27. Ὁ Πατριάρχης Ἱερεμίας Β΄ ἀλληλογράφησε τόσο μέ τόν Πάπα Γρηγόριο ΙΓ΄ ὅσο καί μέ τήν Ἑλληνική κοινότητα τῆς Βενετίας γιά τό θέμα τοῦ Γρηγοριανοῦ ἡμερολογίου28. Ἀπό τά σχετικά κείμενα φαίνεται ὅτι ὁ Πατριάρχης δέν τοποθετήθηκε ἀρνητικά γιά τό ἡμερολόγιο, ἀλλά ἐκφράστηκε ἀναβλητικά ἀπέναντι στό ζήτημα, διότι ἔκρινε ἄκαιρη κι ἀκατάλληλη τήν ἄμεση ἐφαρμογή του στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία. Μάλιστα συνέπεια τῆς στάσης του αὐτῆς φαίνεται νά ἀποτέλεσε ἡ ἐξορία του στή Ρόδο, μετά τή δεύτερη Πατριαρχία του, ΤΣΙΡΠΑΝΛΗ Ζ., Οἱ Μακεδόνες σπουδαστές τοῦ Ἑλληνικοῦ Κολλεγίου Ρώμης καί ἡ δράση τους στην Ἑλλάδα καί στην Ἰταλία, Θεσσαλονίκη 1971, 48 . 24 ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Χ., Κριτικόν καί βιβλιογραφικόν δελτίον, Θ 10 (1932) 181 . 25 ΣΑΘΑ Κ., Βιογραφικό σχεδίασμα περί τοῦ πατριάρχου Ἱερεμίου Β΄, Αθήναι 1870, νθ΄. καί LEGRAND E., Relation de l’establissement des Pp. Della compagnie de Jesus en Levant, Paris 1869 . 26 «Ἀλλ’ὁ Ἱερεμίας Β΄ ἀπέκρουσεν αὐτό, ἐπανειλημμένως κατακρίνας τήν Γρηγοριανήν μεταρρύθμισιν, καί δή διά τῆς ἀπό 28 Νοεμβρίου 1583 κοινῆς μετά τοῦ Πατριάρχου Ἀλεξανδρείας Σιλβέστρου συνοδικῆς ἐγκυκλίου καί ἑτέρας πρός τόν Κωνσταντῖνον Ostrogski, δι’ἐπιστολῆς του ἀπό Φεβρουαρίου 1583 πρός τόν πρίγκιπα τῶν Ἑνετῶν Νικόλαον Δαπόντε, δι’ἐπιστολῆς πρός τούς ἐν Τυβίγγῃ Διαμαρτυρομένους ἀπό Σεπτεμβρίου 1589 ἐκ Μολδοβλαχίας, δι’ὁμοίας πρός τόν ἐν Βενετίᾳ μητροπολίτην Φιλαδελφείας Γαβριήλ Σεβῆρον ἀπό 7 Ἰουλίου 1590, ὡς καί δι’ἀποφάσεως τῆς ἐν ΚΠόλει συνελθούσης τῷ 1593 Συνόδου», ΘXΕ 3 (1940) 1219 . 27 ΥΨΗΛΑΝΤΟΥ Α., Τά μετά τήν Ἅλωσιν, Κωνσταντινούπολη 1870, 111-112. 28 «Ἐπίσης συνῆψεν ἀλληλογραφίαν καί μετά τοῦ Πάπα Ρώμης Γρηγορίου ΙΓ΄, περιστραφεῖσαν περί τό Γρηγοριανόν ἡμερολόγιον. Ὁ Γρηγόριος ΙΓ΄ διά δύο ἐπιστολῶν πρός τόν Ἱερεμίαν Β΄ συνεχάρη μέν αὐτῷ διά τάς ἐπιτυχεῖς Ἀποκρίσεις του πρός τούς Διαμαρτυρομένους, παρεκάλεσε δέ αὐτόν νά ἀποδεχθῇ τό Γρηγοριανόν ἡμερολόγιον καί ἐν τῇ Ἀνατολῇ, πέμψας μάλιστα πρός τόν σκοπόν τοῦτον καί τρεῖς εἰδικάς ἀντιπροσωπείας εἰς ΚΠολιν», ΘXΕ 3 (1940) 1218 . 23

- 194 -

18 - 2013-CC_V37.indd 194

1/4/15 12:46 μ.μ.

ἀπό τόν παρανόμως καί ἀντικανονικῶς διάδοχό του, Παχώμιο Β΄. Ἀλλά ὁ Ἱερεμίας Β΄ ἀπέκρουσε τό νέο ἡμερολόγιο «ἐπανειλημμένως κατακρίνας τήν Γρηγοριανήν μεταρρύθμισιν»29. Ὁ Ἰ. Καρμίρης30 ἀπαριθμεῖ τίς ἀπορρίψεις τοῦ νέου ἡμερολογίου ἀπό τόν Κωνσταντινουπόλεως Ἱερεμία Β΄ σέ ἕξι κι ὡς ἑξῆς: i. «διά τῆς ἀπό 28 Νοεμβρίου 1583 κοινῆς μετά τοῦ πατριάρχου Σιλβέστρου συνοδικῆς ἐγκυκλίου» ii. «ἑτέρας πρός τόν Κωνσταντῖνον Ostrogski» iii. «δι’ἐπιστολῆς του ἀπό Φεβρουαρίου 1583 πρός τόν πρίγκηπα τῶν Ἑνετῶν Νικόλαον Δαπόντε» iv. «δι’ἐπιστολῆς του πρός τούς ἐν Τυβίγγῃ Διαμαρτυρομένους ἀπό Σεπτεμβρίου 1589 ἐκ Μολδοβλαχίας» v. «δι’ὁμοίας πρός τόν ἐν Βενετίᾳ μητροπολίτην Φιλαδελφείας Γαβριήλ Σεβῆρον ἀπό 7 Ἰουλίου 1590» vi. «ὡς καί δι’ἀποφάσεως τῆς ἐν Κωνσταντινουπόλει συνελθούσης τό 1593 Συνόδου». Στην ἔκθεση31 τοῦ πρεσβευτῆ τῆς Βενετίας στή Ρώμη Λεονάρδου Δονάτου (12 Φεβρουαρίου 1532) ἀναφέρονται με λεπτομέρειες τά συμβάντα κατά τήν ἀποστολή πρός τόν Πατριάρχη Ἱερεμία Β΄ τῆς πρεσβείας τοῦ Πάπα. Γίνεται λόγος γιά τήν ἄφιξη δύο πεπαιδευμένων καί μέ εὐφυία ὑπηκόων τῆς Γαληνοτάτης, τοῦ Ἔπαρχου Κερκυραίου, διαπρεποῦς στόν χῶρο τῶν γραμμάτων καί τοῦ Βοναφέως Ζακυνθίου, πού διέπρεψε στήν Κωνσταντινούπολη περί τά ἑλληνικά γράμματα. Τούς εἶχε προσκαλέσει ὁ Πάπας καί τούς ἀπέστειλε κατόπιν στήν Κωνσταντινούπολη προκειμένου νά πείσουν τόν Ἱερεμία Β΄ γιά τήν ὑιοθέτηση τοῦ νέου ἡμερολογίου καί «παραδοχήν τοῦ νέου ἔτους, προβλέπουσα ὅτι ἄν τοῦτο δέν κατορθωθῇ, δύναται νά ἐπέλθῃ μεγαλύτερος ὁ μεταξύ τῶν δύο ἐκκλησιῶν χωρισμός»32. Ἔτσι τούς δόθηκαν πολλά στοιχεῖα γιά νά ἀποδείξουν στόν Πατριάρχη «ὅτι ἡ διόρθωσις εἶναι καλή καί φυσική, ἑπομένως πρέπει νά πεισθῇ καί παραδεχθῇ αὐτήν»33. Νωρίτερα κι ὁ Δόγης τῆς Βενετίας Δαπόντε εἶχε προτρέψει τόν Ἱερεμία νά ἀποδεχτεῖ τό λεγόμενο Γρηγοριανό καλενδάριο34. Ὁ Ἱερεμίας Β΄ βέβαια καί νωρίτερα εἶχε λάβει γνώση περί τῆς ἐφαρμογῆς τοῦ νέου ἡμερολογίου, ἀπό τόν δόγη τῆς Βενετίας Νικόλαο Δαπόντε, πού τόν εἶχε προτρέψει σχετικῶς μέ ἀπεσταλμένο του στήν Κωνσταντινούπολη γιά τό σκοπό αὐτό τόν ἐπιφανῆ Μουρεζίνη. Ἡ ἀπάντηση πού τότε ἔδωσε ὁ Πατριάρχης ἦταν ὅτι «ἡ ἐκκλησία ἡμῶν διακρατεῖ τά παραδοθέντα αὐτῆ, ἡ δέ Δυτική ὡς θέλει καί βούλεται, οὐ γάρ ὑπέρτεροι κανόνων ἡμεῖς, ἀλλ’ὑπήκοοι καί ἐκπληρωταί αὐτῶν. Εἰ δέ καί ὁ χρόνος καί ἡ τῶν φωστήρων κίνησις περί τήν ἡμέραν τοῦ Πάσχα ἀνωμαλίαν ΚΑΡΜΙΡΗ Ι., Ἱερεμίας ὁ Β΄, ΘΗΕ 6,781 . Ὅ.π. 31 ΣΑΘΑ Κ., Βιογραφικό σχεδίασμα περί τοῦ πατριάρχου Ἱερεμίου Β΄, ξζ΄. 32 Ὅ.π. 33 Ὅ.π. 34 Ὅ.π. 29 30

- 195 -

18 - 2013-CC_V37.indd 195

1/4/15 12:46 μ.μ.

τινά ποιεῖ, τῇ εὐσεβείᾳ γε οὐδ’ὁπωστιοῦν τοῦτο λυμαίνεται»35. Ἡ ἀλλαγή δηλαδή τοῦ ἡμερολογίου δέν ἔγινε δεκτή, διότι κρίθηκε ὡς καινοτομία κι ἀφορμή προβλημάτων36. Ὁ Ἱερεμίας Β΄ ἀπέστειλε γράμμα στόν δόγη Βενετίας Νικόλαο Δαπόντε (Daponte) περί τῆς μεταρρύθμισης τοῦ ἡμερολογίου37. Ταυτόχρονα γινόταν καί ἀπό τη Βενετία οἱ «προτάσεις περί ἀποδοχῆς τῆς Γρηγοριανῆς μεταρρυθμίσεως»38 ἀπό τούς ὀρθοδόξους διά τοῦ Φιλαδελφείας Γαβριήλ τοῦ Σεβήρου. Ἀλλά ὁ Ἱερεμίας Β΄ δέν ἀπεδέχθη τήν μεταρρύθμιση «καίτοι ἐπενέβησαν καί οἱ ἐν ΚΠόλει ἀντιπρόσωποι τῆς Ἑνετίας»39. Ὁ Πατριάρχης Ἱερεμίας Β΄ ἀπέστειλε καί πρός τόν Γαβριήλ Σεβῆρο τό Σύνταγμα τοῦ Ματθαίου Βλαστάρεως, ὑποδεικνύοντας τά σχετικῶς πρός τήν διόρθωσιν τοῦ Πασχαλίου γραφόμενα, ἅτινα διεβίβαζεν εἰς Ρώμην ὁ Cellini «ἵνα ἴδῃ τά ἐξ αὐτοῦ προκύπτοντα κωλύματα πρός ἐφαρμογήν τῆς προτεινομένης μεταρρυθμίσεως»40. Στή Βιβλιοθήκη τοῦ Βατικανοῦ φυλάσσονται οἱ ἐπιστολές τοῦ Cellini πρός τόν Καρδινάλιο Σιρλέτο, ἀπό τίς ὁποῖες τρεῖς δημοσίευσε ὁ Hofmann, ὅπως καί οἱ ἐπιστολές τοῦ Ἱερεμία Β΄ τόσο πρός τόν Φιλαδελφείας Γαβριήλ Σεβῆρο, ὅσο καί πρός τόν Πάπα Γρηγόριο ΙΓ΄41. Τά κείμενα αὐτά σαφῶς διευκολύνουν τήν ἔρευνα στα γεγονότα τῆς ἐποχῆς, ἀφοῦ παρέχουν ἄμεσες πληροφορίες καί δέν ἀφήνουν πολλά περιθώρια ἀμφιβολίας στά συμπεράσματα πού προκύπτουν. Ὁ Ἱερεμίας Β΄ σέ ἐπιστολή του πρός τόν Πάπα Γρηγόριο ΙΓ΄ περί τοῦ ἡμερολογίου ἔγραφε ὅτι δεχόταν κατ’ἀρχήν τήν μεταβολή του πού ἔγινε μονομερῶς ἀπό τόν Πάπα κι ὑποσχόταν σέ μιά διετία νά ἐφαρμόσει τήν ἀλλαγή «ἤρκει μόνον νά μή παρηνοχλοῦντο οἱ τηροῦντες τό παλαιόν Πασχάλιον»42. Ἀλλά ὅπως παρατηρεῖ ὁ Χ. Παπαδόπουλος ὁ Ἱερεμίας Β΄ δέν τήρησε τήν ὑπόσχεση αὐτή, γιατί «ἀμέσως ἀπεδείχθη ὅτι ἡ λατινική Ἐκκλησία ἠθέλησε Ὅ.π. ξθ΄ . «εἰ καί ὁ χρόνος καί ἡ τῶν φωστήρων κίνησις περί τήν ἡμέραν τοῦ Πάσχα ἀνωμαλίαν τινά ποιεῖ, τῇ εὐσεβείᾳ γε μήν οὐδ’ὁπωστιοῦν τοῦτο λυμαίνεται, ὅθεν οὐδέ μετατρέπειν δεῖ τόν τῶν πατέρων κανόνα καί καινοτομεῖν καί εἰς αἰτίαν στάσεως τάς Χριστοῦ Ἐκκλησίας κινεῖν, εἴπερ ἀληθείᾳ καί θείῳ πνεύματι περί ἀναγκαίων καλῶς ἐσκόπουν, πολλά εἰσί τά ψυχωφελῆ καί οὐχί τά παίγνια τῶν ὡρολογίων τούτων», ΑΝΘΙΜΟΥ Β., Τό ἠμερολογιακόν ζήτημα, Κωνσταντινούπολις 1922, 21 καί ΣΑΘΑ Κ., Βιογραφικό σχεδίασμα περί τοῦ πατριάρχου Ἱερεμίου Β΄, 26 . 37 ΖΑΚΥΘΗΝΟΥ Δ., Κατάλογος τῆς συλλογῆς Περικλέους Ζερλέντη, ΕΕΒΣ 13 (1937) 231 . 38 ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Χ., Κριτικόν καί βιβλιογραφικόν δελτίον, Θ 10 (1932) 181 . 39 Ὅ.π. 40 Ὅ.π. 41 Ὅ.π. 42 Ὅ.π. 182-183 . 35 36

- 196 -

18 - 2013-CC_V37.indd 196

1/4/15 12:46 μ.μ.

νά χρησιμοποιήσῃ τήν ἡμερολογιακήν μεταρρύθμισιν διά προσηλυτιστικούς σκοπούς»43. Ὁ Ἱερεμίας Β΄ φαίνεται πώς τελικά ἀναγκάστηκε νά καταδικάσει τήν ἀλλαγήν τοῦ ἡμερολογίου «τό πρῶτον μετά τοῦ Σιλβέστρου Ἀλεξανδρείας, ὅτε δέ κατά Μάρτιον τοῦ 1584 τό δεύτερον ὁ Γρηγόριος ΙΓ΄ ἀπέστειλεν εἰς ΚΠολιν τόν Βοναφέα, ὁ Ἱερεμίας εὑρίσκετο ἐν ἐξορίᾳ»44. Τό 1589 οἱ Προτεστάντες πληροφόρησαν τόν Πατριάρχη Ἱερεμία Β΄ ὅτι «ὁ Ἀντώνιος Ποσεβῖνος ἰησουίτης διέδιδεν ὅτι ὁ Πατριάρχης ΚΠόλεως Ἱερεμίας Β΄ ἐδέχθη τήν Γρηγοριανήν μεταρρύθμισιν τοῦ ἡμερολογίου»45. Ὁ Πατριάρχης ἀπάντησε τόν Σεπτέμβριο τοῦ 1589 «διά τοῦ Πατμίου Ἰακώβου Μηλοήτα, διέψευσε τήν διάδοσιν περί παραδοχῆς τῆς ἡμερολογιακῆς μεταρρυθμίσεως καί ἔψεξε δριμύτατα τήν Λατινικήν Ἐκκλησίαν ἰδίᾳ δέ διά τήν καινοτομίαν τοῦ Filioque»46. Σύμφωνα μέ τίς παρατηρήσεις τοῦ G. Hofmann47 «ὁ Ἱερεμίας Β΄ ἐστερεῖτο τάσεως πρός ἕνωσιν μετά τῆς Ρώμης» καί «ὁ Μελέτιος Πηγᾶς μᾶλλον ἐχθρικῶς διέκειτο πρός πᾶσαν ἑνωτικήν τάσιν». Βέβαια διάφορα δυσάρεστα γεγονότα ἤ ἀκανόνιστες πράξεις ἔκαναν τόν Πατριάρχη διστακτικό ὅπως π.χ. «τό γεγονός, ὅτι οἱ ἐν Ἀγκῶνι ὀρθόδοξοι Ἕλληνες ἐπιέζοντο ὑπό τοῦ λατίνου Ἐπισκόπου ἀναγκάζοντος αὐτούς ἵνα τελῶσι τήν θείαν Εὐχαριστίαν δι’ ἀζύμου ἄρτου καί κατηγοροῦντος αὐτούς ὡς κακῶς χριομένους τῷ ἁγίῳ Μύρῳ ἐν τῶ Βαπτίσματι»48. Ὁ Πατριάρχης ἀρνήθηκε νά υἱοθετήσει τό νέο ἡμερολόγιο καί συγκάλεσε σύνοδο (1593), ἡ ὁποία δέν ἔκανε ἀποδεκτή τήν ἄμεση ἐφαρμογή καί υἱοθέτηση τοῦ νέου ἡμερολογίου στόν ὀρθόδοξο χῶρο. Σύμφωνα μέ ὅσα ἀναφέρει ὁ Ἀ. Ὑψηλάντης ἔγιναν δύο σύνοδοι, ἀπορριπτικές καί οἱ δύο γιά τό Γρηγοριανό ἡμερολόγιο. Βέβαια ἡ Σύνοδος πού συγκάλεσε ὁ Ἱερεμίας Β΄ δέν εἶναι ἀκριβές ὅτι ἀποκήρυξε τό Γρηγοριανό ἡμερολόγιο, ἀλλά ὑποστηρίζεται ὅτι αὐτή ἡ ἀντίληψη ἐπικράτησε ἐξαιτίας πλαστογραφήματος «παρά Ἁγιορειτῶν σκευωρηθέντος»49. Ὅ.π. 183 . Ὅ.π. 45 Ὅ.π. 46 ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Χ., Σχέσεις Ὀρθοδόξων καί Διαμαρτυρομένων ἀπό Ἱερεμίου Β΄ μέχρι Κυρίλλου Λουκάρεως, Ἐν Ἱεροσολύμοις 1927, 58-59 . 47 ΗOFMANN G., Griechische Patriarchen und Romische Papste. Unetersuchunchen und Texte II, Patriarch Ieremias II. Die Patrirchen Meletios Pegas, Neophytos II, Timotheos II, Patriarche Ioannikios II, Roma OC 76, 1932 . Βλ. καί ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Χ., Κριτικόν καί βιβλιογραφικόν δελτίον, Θ 10 (1932) 183 . 48 ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Χ., Κριτικόν καί βιβλιογραφικόν δελτίον, Θ 10 (1932) 181 . 49 Ὅπως διευκρινίζεται σέ ἀνακοίνωση τῆς Ἱεραρχίας τῆς Ἐλλάδος (2 Ιουλίου 1929). Αὐτό ὑποστήριξε κι ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Ἀθηνῶν Χ. Παπαδόπουλος στά δύο σχετικά ἄρθρα του. 43 44

- 197 -

18 - 2013-CC_V37.indd 197

1/4/15 12:46 μ.μ.

«Εἰς τήν ἐπί τοῦ ἰδίου πατριάρχου μεγάλην σύνοδον τοῦ 1593 ἐλήφθησαν μερικαί ἀποφάσεις σχετικαί πρός τήν θέσιν τῶν Ὀρθοδόξων ἔναντι τῶν ΡΚαθολικῶν»50. Τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο τότε δέν δέχτηκε τή χρήση τοῦ νέου, γρηγοριανοῦ, ἡμερολογίου, ἀλλά ἐξακολούθησε νά ἐφαρμόζει τό ἰουλιανό51. Χρονολογοῦσε ἔτσι ἀπό κτίσεως κόσμου καί κατ’ Ἱνδικτιῶνας52. Μάλιστα σύμφωνοι μέ τίς ἀποφάσεις καί τή στάση τοῦ Κωνσταντινουπόλεως ἦταν καί οἱ ἄλλοι ὀρθόδοξοι Πατριάρχες, ὁ Ἀλεξανδρείας καί ὁ Ἀντιοχείας, πού μαζί ἐξέδωσαν μάλιστα τό πρῶτο πατριαρχικό ἔγγραφο53 περί ἡμερολογίου, στό ὁποῖο δέν δέχονταν τήν ἀλλαγή του κατά τό ἔτος 1584. Σύμφωνα μέ τόν Βιζύης Ἄνθιμο «Τό Γρηγοριανόν ἡμερολόγιον εἶναι ἀναντιρρήτως τελειότερον τοῦ Ἰουλιανοῦ ἀπό ἐπιστημονικῆς ἀπόψεως»54. Γιά νά ἀποδείξει μάλιστα τή θέση του παραθέτει ἐμπεριστατωμένη διερεύνηση τοῦ ἡμερολογιακού ζητήματος ἐξ ἀπόψεως ἐπιστημονικῆς, κοινωνικῆς, ἐκκλησιαστικῆς καί φαίνεται τό γρηγοριανό ὅτι τελικά εἶναι τελειότερο55. Ὁ Κ. Σάθας μεταξύ τῶν λόγων που ὤθησαν τόν Πάπα Γρηγόριο ΙΓ΄ νά ἐπικοινωνήσει μέ τόν Πατριάρχη Ἱερεμία Β΄ ἀναφέρει καί τόν ἐπιστημονικόν. Διότι τό ἡμερολόγιο πού διορθώθηκε ἐπί Ἰουλίου Καίσαρος καί ἐκ τούτου ὁνομάστηκε ἰουλιανό, «περιέχει ἀτελείας τινάς»56, πού φυσικά χρειάζονταν ἀναγκαία διόρθωση, πού ὑπέδειξαν οἱ ἁρμόδιοι μελετητές τῆς ἐποχῆς. Στό Οὐρανολόγιον τοῦ Ἰησουίτη Πεταβίου συνάπτονται ἐκθέσεις λογίων τῆς ἐποχῆς περί τοῦ Πασχαλίου διορθωμένου, διότι «τῷ τοῦ χρόνου πλήθει ΥΨΗΛΑΝΤΟΥ Α., Τά μετά τήν Ἅλωσιν, Κωνσταντινούπολη 1870, 111-112 . «Ὑπό τῆς Ἐκκλησίας ἡμῶν ἐτηρεῖτο τό ἰουλιανόν ἡμερολόγιον. Κατά τήν μεταρρύθμισιν τοῦ ἡμερολογίου τούτου εἰς τήν ρκαθολικήν Ἐκκλησίαν ὑπό τοῦ πάπα Γρηγορίου ΙΓ΄, ὁ πάπας οὗτος ἦλθεν εἰς ἐπαφήν μετά τοῦ οἰκουμενικοῦ πατριάρχου Ἱερεμίου Β΄… παρακαλῶν αὐτόν ὅπως δεχθῇ τό νέον ἡμερολόγιον, τό κληθέν γρηγοριανόν. Τό πατριαρχεῖον τότε δέν ἐδέχθη τήν χρῆσιν τοῦ νέου ἡμερολογίου», ΣΤΑΥΡΙΔΟΥ Β., Ἰστορία τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου (1453-Σήμερον), Θεσσαλονίκη 1987, 120 . 52 «ἕως τότε καί ἐπί αἰῶνα ἀκόμη ἡ Ἐκκλησία ἐχρονολόγει ἀπό κτίσεως κόσμου καί κάτ’ Ἰνδικτιῶνας. Ἐπισήμως τάς δύο αὐτάς ἐποχάς ἀντικατέστησε…ὁ Λούκαρις, ὅστις κατά τήν δευτέραν του πατριαρχίαν ἐν πέντε συνοδικαῖς πράξεσι κατ΄Ὀκτώβρ. τοῦ 1623 χρονολογεῖ κατά Χριστόν», AΡΒΑΝΙΤΑΚΗ Γ., Ἐπιστημονική ἐκκλησιαστική καί θεολογική ἐπιθεώρησις, ΕΦ 5 (1910) 78 . 53 «Τό πρῶτον πατριαρχικόν ἔγγραφον τό ἀπό Πατριαρχῶν Κωνσταντινουπόλεως, Ἀλεξανδρείας καί Ἀντιοχείας κατά τῶν Δυτικῶν, οἵτινες ἠνάγκαζον ΒΙᾼ τούς ἐν Παλαιστίνῃ ὀρθοδόξους νά δεχθῶσι τήν τό ἔτος ἐκεῖνο (1584) γενόμενην μεταρρύθμισιν τοῦ Πάπα Γρηγορίου ΙΓ», AΡΒΑΝΙΤΑΚΗ Γ., Επιστημονική εκκλησιαστική καί θεολογική επιθεώρησις, ΕΦ 5 (1910) 78 . 54 ΑΝΘΙΜΟΥ Β., Τό ἡμερολογιακό ζήτημα, Κωνσταντινούπολη 1922, 18 . 55 Ὅ.π. 7 . 56 ΣΑΘΑ Κ., Βιογραφικό σχεδίασμα περί τοῦ πατριάρχου Ἱερεμίου Β΄, ξγ΄. 50 51

- 198 -

18 - 2013-CC_V37.indd 198

1/4/15 12:46 μ.μ.

ἀκριβείας ἐκπίπτουσιν»57. Ἀπό τά γεγονότα καί τήν σχετική ἀλληλογραφία τελικά συμπεραίνουμε ὅτι ἡ ἐκκλησιαστική στάση πού τήρησε ὁ Πατριάρχης Ἱερεμίας Β΄ ἀπέναντι στό νέο ἡμερολόγιο ἦταν δικαιολογημένη γιά τά κοινωνικοπολιτικά δεδόμενα τῆς ἐποχῆς του, ἀνεξαρτήτως ἐπιστημονικῆς ἤ ἄλλης τοποθετήσεως, δηλαδή πέρα ἀπό ὁποιαδήποτε ὀρθότητα 58 ἤ μή περί μετρήσεως τοῦ συμβατικοῦ χρόνου. Ὁ τότε Πατριάρχης Κων/πόλεως Ἱερεμίας ὁ Β΄, «συγκροτεῖ ἐπανειλημμένας συνόδους, ἐν αἷς κατακρίνει τήν ὑπό τοῦ Πάπα Γρηγορίου μεταρρύθμισιν τοῦ ἡμερολογίου»59. Ἡ στάση αὐτή δικαιολογεῖται ἀπό τόν φόβο ἤ τόν κίνδυνο παραγκωνισμοῦ τῶν τοπικῶν ἐθίμων καί συγκεκριμένα τοῦ ἑορτασμοῦ τοῦ Πάσχα, πού ἡ κανονική παράδοση καί ἡ ἐκκλησιαστική πράξη καθιέρωσαν σταδιακά σέ μακραίωνο διάστημα60. Ἔτσι γιά τόν ἑορτασμό τοῦ ἑνός καί ἰδίου χριστιανικοῦ Πάσχα, θά συνέβαινε τό παράδοξο γεγονός νά ὑπάρχει ἕνα Πάσχα καί δύο διαφορετικές ἡμερομηνίες ἑορτασμοῦ του61. Γιά τόν λόγο αὐτόν καί «μετά τήν γρηγοριανήν μεταρρύθμισιν (1582) οἱ Ὀρθόδοξοι δέν παύουσι προσάπτοντες, εἰς τόν χριστιανισμόν τῆς Δύσεως ὅτι τελεῖ τό Πάσχα ταυτοχρόνως μέ τό τῶν Ἰουδαίων, ὅλως ἀντιφατικῶς πρός τόν πρῶτον κανόνα τῆς ἐν Ἀντιοχείᾳ Συνόδου»62. Μέ πολλές λεπτομέρειες πληροφορούμαστε τήν ἀποστολή τῆς πρεσβείας τοῦ Πάπα πρός τόν Ἱερεμία Β΄, ἀπό τήν ἔκθεση (12 Φεβρουαρίου 1582) τοῦ πρεσβευτῆ τῆς Βενετίας στή Ρώμη Λεονάρδου Δονάτου, τήν ὁποία καί δημοσίευσε ὁ Κ. Σάθας63. Ὁ Πάπας Γρηγόριος ΙΓ΄, τήν ἄνοιξη τοῦ 1583 «ἐπιδιώκων τήν καί παρά τῶν ἄλλων ἐκκλησιῶν παραδοχήν τῆς φερωνύμου διορθώσεως»64 ἀπέστειλε ἐπιτροπή στόν Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Ἱερεμία Β΄, τήν ὁποίαν ΣΑΘΑ Κ., Βιογραφικό σχεδίασμα περί τοῦ πατριάρχου Ἱερεμίου Β΄, ξδ΄. Ὁ μοναχός Ἰσαάκ ὁ Ἀργυρός «λαλεῖ περί τῆς τοῦ Πάσχα διορθώσεως, ἄλλως περί τῆς τοῦ κανονίου σφαλερότητος». 58 ΚΥΒΕΖΟΥ Ε., Ἐκκλησιαστική τοῦ ἀστρονομικῶς ὀρθοῦ ἡμερολογίου μεταρρύθμισης, ΕΦ 20 (1928) 114-126 . 59 ΑΝΘΙΜΟΥ Β., Τό ἡμερολογιακόν ζήτημα, 22 . 60 «περί οὐδενός ἄλλου πρόκειται ἤ περί τοῦ παραγκωνισμοῦ τῶν ἐπί μέρους ἐθίμων, καί τῆς εἰσαγωγῆς τῆς γενικῆς παραδόσεως ἤ τοῦ «ἐκκλησιαστικοῦ δόγματος», μέ ἄλλες λέξεις περί τοῦ (ἐξωτερικοῦ) ἐκκαθολικισμοῦ τῶν μή εἰσέτι (ἐξωτερικῶς) καθολικῶν ἐπί μέρους ἐκκλησιῶν», ΑΛΙΒΙΖΑΤΟΥ Α., Τό αἴτιον τοῦ περί τοῦ Πάσχα ἐρίδων, Ἀθήνα 1911, 102 . 61 PERI V., Due date un’ unica Pasqua, Milano 1967 . 62 QUARENGHI T., Ὁ Πασχάλιος πρόλογος Θεοφίλου Ἐπ. Ἀλεξανδρείας κι ἡ τροποποίησις τῶν Πασχαλίων Κανόνων, Ἑρμούπολη Σύρου 1903, 9 . 63 ΣΑΘΑ Κ., Βιογραφικό σχεδίασμα περί τοῦ πατριάρχου Ἱερεμίου Β΄, ξζ΄-ξη΄. 64 Ὅ.π. ξστ΄. 57

- 199 -

18 - 2013-CC_V37.indd 199

1/4/15 12:46 μ.μ.

ἀποτελοῦσαν ὁ ἔπαρχος Μιχαήλ Κερκυραῖος καί ὁ Ἰωάννης Βοναφέας Ζακύνθιος. Ἀπό τή Ρώμη ἀναχώρησαν ὁ Ἔπαρχος καί ὁ Βοναφεύς καί μετέβησαν στή Βενετία καί τήν ἄνοιξη τοῦ 1583, ἔχοντας ἀνά χεῖρας γαλλικά διαβατήρια παρουσιάστηκαν εἰς Κωνσταντινούπολη ἐνώπιον τοῦ Ἱερεμία, στόν ὁποῖον καί ἐξέθεσαν τήν αἰτία τῆς ἀποστολῆς τους65. Ἡ ἐπιτροπή αὐτή μετέφερε ἐπιστολή πρός τόν Πατριάρχη καί πλούσια δῶρα66 «ἤτοι ὡραῖον ἐσταυρωμένον χρυσοῦν, καί εἰρήνην»67 τοῦ Πάπα «τῷ σεβαστῷ ἀδελφῷ πατριάρχῃ Κωνσταντινουπόλεως». Ἡ ἐπιτροπή αὐτή θα παρακαλοῦσε τόν Ἱερεμία Β΄ «ἵνα ἐπινεύσῃ καί οὗτος εἰς τήν ἀποδοχήν τῆς καινοτομίας»68, ἀλλά τελικά δέν πέτυχε στήν ἀποστολή της, ἀφοῦ ἐπέστρεψαν οἱ ἀπεσταλμένοι ἄπρακτοι. Ἐπειδή ἡ προσπάθεια ἀπέβη ἄκαρπος καί μετά τήν ἀποτυχία αὐτή ὁ Πάπας Γρηγόριος ἀπευθύνθηκε μέ κατάλληλες ἐνέργειες στούς Ἀρμενίους, οἱ ὁποῖοι ὅμως ἔστειλαν ἐπιτροπή στήν Κωνσταντινούπολη ζητώντας τή γνώμη τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου. Ὡς συνέπεια «τοῦ διαβήματος τούτου τῶν Ἀρμενίων συγκροτεῖται σύνοδος Μητροπολιτῶν τῶ 1583 ἐν Κων/πόλει»69. Στή σύνοδο αὐτή συμμετεῖχε κι ὁ Ἀλεξανδρείας Σίλβεστρος καί κατεκρίθη τό εἰσαχθέν καλενδάριον καί δέν ἔκανε δεκτό ἡ σύνοδος τό αἴτημα τῶν λατίνων. Κι ἔστειλε ἐπιστολή στούς Ἀρμενίους ὁ Κωνσταντινουπόλεως μέ τήν ὁποία κοινοποιοῦσε τίς ἀποφάσεις τῆς Συνόδου, γράφοντας ὅτι «ἡ Ἐκκλησία τηρεῖ μέχρι τοῦ νῦν πάντα τά ὑπό τῆς ἐν Νικαίᾳ Συνόδου τεθεσπισμένα ἀπαρεγκλίτως καί ὅτι πρός τοῖς ἄλλοις καί σύγχυσιν ἐν ἑαυτῷ περιέχει τό νέον ὡρολόγιον…ἀφοῦ κατ’αὐτό συμβαίνει νά συνεορτάζωμεν τοῖς Ἰουδαίοις, ὅπερ ἐνάντιον ταῖς διατάξεσι τῆς ἐν Νικαίᾳ Συνόδου»70. Ὁ Πατριάρχης ἀπέστειλε ἐπιστολή στόν Πάπα «συστατήριον ὑπέρ τοῦ Ἰωάννου Βοναφέως καί εὐχαριστήριον διά τήν πρός τούς Ἕλληνας ἐνδεικνυομένην εὔνοιαν τοῦ Πάπα»71. Ἐπίσης ἐπιστολή ἀπέστειλε ὁ ΚωνσταὍ.π. ξη΄ . «δῶρα πλούσια, συγκείμενα ἐξ ἑνός ἐσταυρωμένου χρυσοῦ καί Εἰρήνης, εἴδους παπικοῦ φυλακτηρίου, λιθοκολλήτου», ΑΝΘΙΜΟΥ Β., Τό ἡμερολογιακόν ζήτημα, 21. «Οἱ Ἕλληνες ἀπεσταλμένοι ἐπέδωκαν τήν ἐπιστολήν μετά δώρων τοῦ Πάπα, ὁ δέ Πατριάρχης ἀπήντησεν εὐχαριστῶν καί διά τήν ἐπιστολήν καί διά «δισσά καί σεπτά δῶρα» ἀνταπέστειλε δέ ἱερά λείψανα «δάκτυλον τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου καί χεῖρα ἐντελῆ τοῦ ὁσιομάρτυρος Ἀνδρέου τοῦ ἐν τῇ Κρίσει», ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Χ., Κριτικόν καί βιβλιογραφικόν δελτίον, Θ 10 (1932) 181-182 . 67 ΣΑΘΑ Κ., Βιογραφικό σχεδίασμα περί τοῦ πατριάρχου Ἱερεμίου Β΄, ξζ΄. 68 Ὅ.π. ξστ΄. 69 ΑΝΘΙΜΟΥ Β., Τό ἠμερολογιακόν ζήτημα, 21 . 70 Ὅ.π. 22. Βλ. ΓΕΔΕΩΝ Μ., Κανονικαί Διατάξεις, 34 καί ΣΑΘΑ Κ., Βιογραφικό σχεδίασμα περί τοῦ πατριάρχου Ἱερεμίου Β΄, 26 . 71 ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Χ., Κριτικόν καί βιβλιογραφικόν δελτίον, Θ 10 (1932) 182 . 65 66

- 200 -

18 - 2013-CC_V37.indd 200

1/4/15 12:46 μ.μ.

ντινουπόλεως καί πρός τόν φιλέλληνα Καρδινάλιον Σιρλέτο «ὅν ηὐχαρίστει δι’ὑπόμνημα σταλέν παρ’αὐτοῦ περί τῆς μεταρρυθμίσεως τοῦ ἡμερολογίου καί διά τήν πρός τούς ἕλληνας προστασίαν καί ἀγάπην»72. Ὁ Ἱερεμίας Β΄ «συνήθροισε τῷ 1583 σύνοδον μητροπολιτῶν ἐν Κωνσταντινουπόλει, ἐπιδημήσαντος καί Σιλβέστρου τοῦ Ἀλεξανδρείας, δι’ἧς, τήν αἴτησιν τῶν λατίνων ἀπορρίψας, κατέκρινε καί ἀπεδοκίμασε τό ὑπό Γρηγορίου ΙΓ΄ Ρώμης καινοτομηθέν Καλενδάριον, ὅθεν πηγάζει ἡ σήμερον ἔτι σωζομένη διάκρισις τοῦ ἔτους εἰς παλαιόν καί νέον»73. Στή Σύνοδο δηλαδή τοῦ 1583 στην Κωνσταντινούπολη, προεδρεύοντος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Ἱερεμία Β΄ καί μέ τήν παρουσία τοῦ Ἀλεξανδρείας Σιλβέστρου74 «κατεκρίθη τό ὑπό τοῦ Παπα Γρηγορίου εἰσαχθέν καλενδάριον καί οὐκ ἀπεδέχθη ἡ Σύνοδος αὐτό κατά τήν τῶν Λατίνων αἴτησιν»75. Ἀναφέρεται ὅτι τό νέο ἡμερολόγιο δέν ἔγινε εὔκολα δεκτό, διότι θεωρήθηκε ὕποπτο μέσο σαγηνευτικό καί παραπλανητικό γιά τούς ὀρθοδόξους, ἀφοῦ θά μποροῦσε νά λάβει σημασία ἀναγνώρισης «τοῦ πρωτείου τοῦ Πάπα καί τῆς ὑποταγῆς αὐτῶν εἰς τήν Ρωμαϊκήν Ἐκκλησίαν»76. Ἔτσι ὁ Ἱερεμίας «συγκροτεῖ ἐπανειλημμένας συνόδους»77 στίς ὁποίες κατακρίνει τήν ἀλλαγή ὡς ἐπισφαλή, ἐπικίνδυνη, μή ἀναγκαία κι ὡς πρόξενο σκανδάλων καί πειρασμῶν. Ὁ Μ. Γεδεών78 ἔγραφε «ἡ καθ’ ἡμᾶς Ἐκκλησία νεωτερίζειν καθ’ οἱονδήποτε τρόπον οὐκ εἴωθεν, ὥσπερ δ’ αὖ τῇ Δυτικῇ ἔργον ἀκατάπαυστον τοῦτο γε…ἀλλά πρό χρόνων ἱκανῶν ἡ ρωμαϊκή ταῖς καινοτομίαις οἰστρηλατηθεῖσα μένει οὐ μόνον ἀμεταστρεπτί, ἀλλά καί διαφόροις ἐπιδόσεσιν αὔξουσα τήν διάστασιν, ὡς τοῖς πᾶσι δῆλον»79. Μετά τή Σύνοδο αὐτή ὁ Ἱερεμίας Β΄ κι ὁ Ἀλεξανδρείας Σίλβεστρος Ὅ.π. ΖΑΜΠΕΛΙΟΥ Σ., Καθίδρυσις Πατριαρχείου ἐν Ρωσσία, 16 . 74 «Ἱερεμίας ἐλέῳ Θεοῦ ἀρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως, νέας Ῥώμης, καί οἰκουμενικός πατριάρχης. Ἀντιγραφή ἀπό τοῦ τόμου τοῦ Κωνσταντινουπόλεως κυρίου Ἱερεμίου καί τοῦ Ἀλεξανδρείας κυρ. Σιλβέστρου…Ἐπειδή καί πάλιν ἡ ἐκκλησία τῆς πρεσβυτέρας Ρώμης…Καί ταῦτα μέν ἡμεῖς πρός ἀμφότερα λέγωμεν (sic) σημειωσάμενοι κατά τό ἀληθές ἔτος ἀπό τοῦ θεανθρώπου α.φ.π.γ. μηνός θεμβρίου κ΄», LEGRAND E., Bibliographie Hellenique, t. 4, Paris 1906, 302 . 75 ΥΨΗΛΑΝΤΗ Α., Τά Μετά τήν Ἅλωσιν τῆς Κωνσταντινουπόλεως, Κων/πολη 1870, 111. «Ὁ πάπας Γρηγόριος ΙΓ΄ ἀπέστειλε πρός τόν ΚΠόλεως Ἱερεμίαν Β΄ (1583) ἐπιστολήν, διά τῆς ὁποίας ἐζήτει ὅπως ἡ ὀρθόδοξος Ἐκκλησία ἀποδεχθῇ τό γρηγοριανόν ἡμερολόγιον. Σώζεται συνοδική ἀπόφασις, ὑπογραφομένη ἀπό τόν Ἱερεμίαν Β΄ καί τόν Ἀλεξανδρείας Σίλβεστρον, πρό τῆς λήψεως τῆς ἐπιστολῆς, εἰς τήν ὀποίαν ἀπορρίπτεται τό γρηγοριανόν ἡμερολόγιον». 76 ΑΝΘΙΜΟΥ Β., Τό ἡμερολογιακόν ζήτημα, 22 . 77 Ὅ.π.. 78 ΓΕΔΕΩΝ Μ., Κανονικαί Διατάξεις, Κωνσταντινούπολη 1888, Ι 34-40 . 79 ΣΤΑΥΡΙΔΟΥ Β., Ἰστορία τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου (1453-Σήμερον), 31 . 72 73

- 201 -

18 - 2013-CC_V37.indd 201

1/4/15 12:46 μ.μ.

ἀπέστειλαν ἐπιστολή πρός τούς Ἀρμενίους «δι’ἧς ἐκοινοποιεῖτο αὐτοῖς ἡ ἀπόφασις τῆς προκειμένης Συνόδου, λέγεται ὅτι ἡ Ἐκκλησία τηρεῖ μέχρι τοῦ νῦν πάντα τά ὑπό τῆς ἐν Νικαίᾳ Συνόδου τεθεσπισμένα ἀπαρεγκλίτως»80. Ἀλλά καί τό 1587 μέ τήν προεδρία τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχη Ἱερεμία Β΄ συγκροτήθηκε καί πάλι στήν Κωνσταντινούπολη Σύνοδος στήν ὁποία παρόντες ἦταν κι οἱ Πατριάρχες Ἀλεξανδρείας Μελέτιος ὁ Πηγᾶς81 καί ὁ Ἱεροσολύμων Σωφρόνιος κι ἔκριναν τήν ἀλλαγή τοῦ ἡμερολογίου «ὡς ἐπισφαλῆ, ὡς μή ἀναγκαίαν καί ὡς πρόξενον πολλῶν σκανδάλων καί κινδύνων εἰς πάντα τά χριστιανικά Ἒθνη»82. Ἔτσι ἀποφάσισαν τήν «μή ἀποδοχή τοῦ ἡμερολογίου»83. Κι ὁ Ματθαῖος ὁ Βλάσταρης κάνει λόγο περί τῆς διορθώσεως τοῦ ἡμερολογίου, ἀλλά «ἐπιφέρων λόγους περί τοῦ δυσεφαρμόστου αὐτῆς», ἐπισημαίνοντας ὅτι «ἡ γάρ τοιαύτη καινοτομία οὐ μόνον οὐ δυνήσεται μή τῇ αὐτῇ πάλιν περιπεσεῖν ἁμαρτίᾳ, ἀλλά καί στάσεως οὐ μετρίας τῆ ἐκκλησίᾳ γενήσεται πρόξενος»84. Ὁ Ἱερεμίας Β΄ τό 1588 σέ ἀπαντητική του ἐπιστολή πρός τόν μητροπολίτη Φιλαδελφείας Γαβριήλ Σεβῆρο, στό ἐρώτημα τῆς ἐν Βενετίᾳ ὀρθοδόξου ἀδελφότητος πού ζητοῦσε «ἄδειαν πρός ἀποδοχήν τοῦ νέου ἡμερολογίου, κατακρίνει αὐτούς δριμέως καί ἀποτρέπει ἀπό πάσης καί περί τό πάσχα καινοτομίας»85. Ὁ Κ. Δυοβουνιώτης ἀναφέρει τήν ὕπαρξη ἔργου «περί τοῦ νέου Καλενδαρίου, τοῦ τυπωθέντος ἐν Φραγκφούρτῃ MDXC (1590), ὡς καί περί τῆς ἐπικρίσεως αὐτοῦ ὑπό τοῦ πατριάρχου Ἱερεμίου»86, τό ὁποῖο καί περιγράφει ΑΝΘΙΜΟΥ Β., Τό ἡμερολογιακόν ζήτημα, 22 «πρός τοῖς ἄλλοις καί σύγχυσιν ἐν ἑαυτῷ περιέχει τό νέον ὡρολόγιον καί ἀνατροπήν ἀναθεωρούμενον, ἀφοῦ κατ’αὐτό συμβαίνει νά συνεορτάζωμεν τοῖς Ἰουδαίοις, ὅπερ ἐνάντιον ταῖς διατάξεσι τῆς ἐν Νικαίᾳ Συνόδου». Βλ. ΓΕΔΕΩΝ Μ., Κανονικαί Διατάξεις, 34 καί ΣΑΘΑ Κ., Βιογραφικό σχεδίασμα περί του πατριάρχου Ιερεμίου Β΄, 26 . 81 «συνεκροτήθη ἐκ νέου σύνοδος ἐν Κων/πόλει, ἐν τῆ ὁποῖα παρόντων καί τῶν Πατριαρχῶν Μελετίου Πηγᾶ τοῦ Ἀλεξανδρείας καί Σωφρονίου τοῦ Ἱεροσολύμων, κατεδικάσθη τό Γρηγοριανόν ἡμερολόγιον καί ὠς μή ἀναγκαῖον καί ὠς πρόξενον πολλῶν σκανδάλων καί μέτρα ἐλήφθησαν διά τάς καταπιέσεις, ἄς ὑφίστατο ἡ Ἐκκλησία ἡμῶν παρά τῶν Ἱησουιτῶν, οἱ ὁποίοι τό πρῶτον τό 1588 ἐγκατέστησαν ἐν Κωνσταντινουπόλει», ΠΑΡΙΤΣΗ Κ., Βιογραφική Ἐκκλησιαστική Ἱστορία, 164 . 82 ΑΝΘΙΜΟΥ Β., Τό ἡμερολογιακόν ζήτημα, 23 . 83 Ὅ.π. 84 ΣΑΘΑ Κ., Βιογραφικό σχεδίασμα περί τοῦ πατριάρχου Ἱερεμίου Β΄, ξε΄ καί ΡΑΛΛΗ Γ.-ΠΟΤΛΗ Κ., Σύνταγμα ΣΤ 424 . 85 ΑΝΘΙΜΟΥ Β., Τό ἡμερολογιακόν ζήτημα, 23 βλ. καί ΣΑΘΑ Κ., Βιογραφικό σχεδίασμα περί του πατριάρχου Ἱερεμίου Β΄, 33 καί ΥΨΗΛΑΝΤΗ Α., Τά Μετά τήν Ἅλωσιν τῆς Κωνσταντινουπόλεως, 111-113 . 86 ΔΥΟΒΟΥΝΙΩΤΟΥ Κ., Τά ἐν τῇ βιβλιοθήκῃ τοῦ Β. Μυστακίδου κατάλοιπα αὐτοῦ, 80

- 202 -

18 - 2013-CC_V37.indd 202

1/4/15 12:46 μ.μ.

ὁ E. Legrand87. Ὁ Μελέτιος Πηγᾶς (1590) ὡς Πατριάρχης Ἀλεξανδρείας «κατακρίνει δριμέως πᾶσαν παρέκκλισιν ἀπό τῶν καθεστώτων χαρακτηρίζων αὐτήν ὡς καινοτομίαν καί ἐρρωμένως ἀνθίσταται κατά τῆς ἀποδοχῆς τοῦ Γρηγοριανοῦ ἡμερολογίου συνιστῶν τήν ἐμμονήν ἐν τῷ Ἰουλιανῷ ἡμερολογίῳ»88. Σέ χειρόγραφο τῆς ἐν Χάλκῃ Ἱ. Θεολογικῆς Ἀκαδημίας σώζονται διάφορες ἐπιστολές τοῦ Μελετίου Πηγᾶ πρός πολλά διακεκριμένα πρόσωπα τῆς ἐποχῆς του, μέ τίς ὁποῖες ἐπιχείρησε νά ἀποτρέψει τήν καινοτομία. Μάλιστα ἔγραψε89 στόν Καρδινάλιο Ἰούλιο Ἀντώνιο μέ σκοπό νά δείξει ὅτι «ὑγιῶς μέν ἔχειν τό πάσχα τελούμενον κατά τό τῶν πατέρων κανόνιον» (ἐπιστολή κβ΄) καί παρακαλώντας «μή αὔξειν τάς τῶν ἐκκλησιῶν διαφωνίας» (ἐπιστολή κβ΄) κι ἡ ἀπάντηση πού ἔφτασε ἀπό τή Ρώμη διαβεβαίωνε ὅτι «οὐκ ἀσυνέτως διεσκέψαντο Ρωμαῖοι περί τοῦ ἡμερολογίου καί τοῦ πάσχα» (ἐπιστολή κγ΄). Τότε κι ὁ Μελέτιος ὁ Πηγᾶς, ὡς τοποτηρητής τοῦ θρόνου τῆς Ἀλεξάνδρειας, ἔγραψε στόν Ῥώμης παρακαλώντας νά μήν αὐξάνονται οἱ διαφωνίες τῶν Ἐκκλησιῶν. Μέ ἐντολή τοῦ Πατριάρχου Σιλβέστρου ἔγραψε καί Τόμον Ἀλεξανδρινόν περί τοῦ ζητήματος, σέ ἀντιδιαστολή πρός ἐκεῖνον τῆς Κωνσταντινουπόλεως, ὅπως ἐπίσης καί ἀπέστειλε πλῆθος γραμμάτων κι ἐπιστολῶν90. Σέ χειρόγραφο τῆς Θεολογικῆς τῆς «Χάλκης Ἀκαδημίας»91 πού περιέχει μέρος ἀπό τίς ἐπιστολές τοῦ Μελετίου Πηγᾶ διαβάζουμε: «Τοῖς κατά Δύσιν πᾶσιν ὀρθοδόξοις χριστιανοῖς, ἀνδράσι τε καί γυναιξίν, ἀξίας τε καί τάξεως ἁπάσης, υἱοῖς ἐν Κυρίῳ ἀγαπητοῖς….Πᾶσαν ἀπαιτούμεθα διά τῶν ἀποστολικῶν προσταγμάτων πρός τούς ἡγουμένους ἡμῶν ὑπακοήν…μηδέν ὅλως τῶν πατρικῶν παραχαράττοντες παραδόσεων…ὅτι αἱ πατρικαί εἰσι παραδόσεις, μή γάρ, φησί, μή μέταιρε ὅρια, ἅ ἕθεντο οἱ πατέρες σου…τήν νέαν ταύτην τῶν Πασχαλίων εἰσαγωγήν, τοῦ λεγομένου Γρηγοριανοῦ Καλενδαρίου, οἱ τῆς Ἀνατολικῆς τῶν ὀρθοδόξων ἐκκλησίας εὐσεβεῖς παῖδες οὐ παραδεχόμενοι, στοιχοῦντες δε μᾶλλον τῷ παρά τῶν τριακοσίων ὀκτωκαίδεκα θεοφόρων Πατέρων Κανονίῳ τούτου μηδόλως παρεκκλίνομεν, τοσούτων καί τηλικούτων Πατέρων εἰσηγήσεσιν ἑπόμενοι, καί τόν ὅρον φυλάττοντες τῶν ἐν Ἀντιοχείᾳ θεοφιλεστάτων Πατέρων»92. Ὁ Κ. Σάθας ὑποστηρίζει ὅτι ὁ Ροδοτᾶς «καταψεύδεται γράφων, ὅτι ὁ ΕΕΒΣ 15 (1939) 372 . 87 LEGRAND E., Bibliographie Hellenique, Paris 1885-1903, IV 301-305 . 88 ΑΝΘΙΜΟΥ Β., Τό ἡμερολογιακόν ζήτημα, 23 . 89 Ὅ.π. 90 ΣΑΘΑ Κ., Βιογραφικό σχεδίασμα περί τοῦ πατριάρχου Ἱερεμίου Β΄, ξθ΄ . 91 ΑΝΘΙΜΟΥ Β., Τό ἡμερολογιακόν ζήτημα, 23 . 92 ΕΦΣ 1 (1863) 221-222. Περί τοῦ Τόμου τοῦ Μελετίου Ἀλεξανδρείας βλ. καί ΑΝΘΙΜΟΥ Β., Τό ἡμερολογιακόν ζήτημα, 23 . - 203 -

18 - 2013-CC_V37.indd 203

1/4/15 12:46 μ.μ.

Ἱερεμίας Β΄ ὑπεσχέθη τῷ εἰρημένῳ πάπᾳ τήν παραδοχήν τοῦ καλενδαρίου, πλήν ἐν ᾧ ἡτοιμάζετο νά ἐκπληρώσῃ τήν ὑπόσχεσιν ἐξεθρονίσθη ὑπό τοῦ μητροπολίτου Καισαρείας»93. Θεωρεῖ δηλαδή ἀναληθή ὅσα παρακάτω γράφει ὁ Ροδοτᾶς «ὁ πάπας διελογίσθη ἵνα χειροτονήσῃ καρδινάλιον, ὡς ἄλλον Βησσαρίωνα, τόν Ἱερεμίαν πατριάρχην τῆς Κωνσταντινουπόλεως, ἄνδρα πεπαιδευμένον, ἀκραιφνῆ τήν πίστιν, καί σπανίων προτερημάτων. Οὗτος τῷ ἔγραψεν ἐπιστολάς πλήρεις ὑποταγῆς καί σεβασμοῦ, ἐν αἷς ὑπέσχετο ν’ἀναγνωρίσῃ αὐτόν, καί παραδεχθῇ τό νέον καλενδάριον… Τά ἀπρόοπτα ταῦτα συμβάντα ἐγένοντο αἰτία καί τῆς μή παραδοχῆς τοῦ Γρηγοριανοῦ καλενδαρίου καί τῆς μή χειροτονίας τοῦ Ἱερεμίου ὡς καρδιναλίου»94. Ἑπομένως τό Οἰκουμενικό Πατριαρχείο ἐπί Ἱερεμία Β΄ σέ συνοδική συμφωνία μέ τούς Ὀρθοδόξους Πατριάρχες δέν δέχτηκε προληπτικά τήν λεγόμενη διόρθωση τοῦ ἡμερολογίου κυρίως διά τόν φόβο συγχύσεως καί σχισμάτων95. Ἡ ποιμαντική ἀνησυχία αὐτή τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου ἀποδείχτηκε ὀρθή, ὅταν ἀργότερα κανονικῶς πλέον ἔγινε δεκτό τό νέο καί τελειότερο, μέ τά γνωστά ὡστόσο ἐκκλησιαστικά προβλήματα καί τίς ἐπώδυνες ἀδελφικές ἀντιδράσεις. Ἀπό τήν ἐποχή τοῦ Κωνσταντινουπόλεως Ἱερεμία Β΄ καί μέχρι τήν μετέπειτα καθιέρωση τοῦ Γρηγοριανοῦ ἡμερολογίου ἴσχυαν ὅσα δήλωνε ἡ Α.Π. ὁ Πατριάρχης Ἄνθιμος Ζ΄ ὅτι «συμφωνοῦμεν ἐν τῆ ἐκφράσει πόθων κι εὐχῶν ὑπέρ τοῦ ἑνιαίου ἡμερολογίου»96. 2. Ὁ Πατριάρχης Ἱερεμίας Β΄ καί τό Ἑλληνικό Κολλέγιο τῆς Ρώμης Ὁ Πάπας Γρηγόριος ΙΓ΄ τό 1581 σύμφωνα μέ ὅσα γράφει ὁ Φ. Βαφείδης ἐπιθυμοῦσε νά βοηθήσει τήν Ἑλλάδα κι «ἵδρυσεν ἐν Ρώμῃ διά μεγάλων δαπανῶν Ἑλληνικήν Ἐκκλησίαν τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου καί παρ’αὐτῇ Σχολήν διά τήν Ἑλληνικήν νεολαίαν, προικοδοτήσας αὐτήν διά πλουσίων κτημάτων ἐν τοῖς πέριξ τῆς Ρώμης»97. Ἀξιόλογος ἦταν ὁ ἀριθμός τῶν φοιτητῶν τοῦ Ἑλληνικοῦ Κολλεγίου τῆς Ρώμης που προέρχονταν κι ἀπό τήν Κρήτη καί ἄλλες ἐνετοκρατούμενες ἤ καί τουρκοκρατούμενες περιοχές, οἱ ὁποῖοι σπουδάζοντας καί διαμένοντας ἐκεῖ δέχτηκαν ὑψηλή παιδεία, ἀλλά καί τήν προπαγάνδα τῆς Λατινικῆς Ἐκκλησίας. Τό Κολλέγιο βέβαια «συνέβαλε καί στή δημιουργία σημαντικῆς κινήσεως γύρω ἀπό τά ἑλληνικά γράμματα»98. Ἡ πνευματική κίνηση που παΣΑΘΑ Κ., Βιογραφικό σχεδίασμα περί τοῦ πατριάρχου Ἱερεμίου Β΄, ξθ΄ . Ὅ.π. βλ. καί RODOTA, Storia del rito Greco in Italia, III, 150 . 95 «ἡ ἑλληνική ἐκκλησία μή τολμήσασα νά παραδεχθῇ τήν διόρθωσιν, ἐπί φόβῳ συγχύσεως καί σχισμάτων, ὅτ’ ἐν ἐποχῆ ἀκμῆς καί μεγαλείου ὑπεβλήθη αὐτῇ ὑπό τῶν ἰδίων ἑαυτῆς τέκνων, ὡς εἰκός μετά πλείονος ἐνδοιασμοῦ ἠδύνατο ν’ἀποδεχθῇ αὐτήν», ΣΑΘΑ Κ., Βιογραφικό σχεδίασμα περί τοῦ πατριάρχου Ἱερεμίου Β΄, ξστ΄-ξζ΄ . 96 EA 11 Ἰανουαρίου 1902 . 97 ΒΑΦΕΙΔΟΥ Φ., Ἐκκλησιαστική Ἱστορία, Κωνσταντινούπολη 1912, 32 . 98 ΖΑΧΑΡΟΠΟΥΛΟΥ Ν., Ἡ Ἐκκλησία στήν Ἑλλάδα κατά τή Φραγκοκρατία, Θεσσα93 94

- 204 -

18 - 2013-CC_V37.indd 204

1/4/15 12:46 μ.μ.

ρουσιάστηκε στήν Κρήτη γιά παράδειγμα «εἶχε τίς ρίζες τῆς στά πρόσωπα αὐτά καί στίς ἔντονες σχέσεις τους μέ τή Δύση»99. Πολλοί κληρικοί καί μοναχοί ἀναγνώριζαν τόν Πάπα ὡς κεφαλή τῆς Ἐκκλησίας κι ὅλων τῶν χριστιανῶν καί ἔτσι ἐλάμβαναν προνόμια, ἀλλά καί συστατικά γράμματα γιά βασιλεῖς κι ἄρχοντες τῆς δύσης, προκειμένου νά λάβουν κατόπιν οἰκονομικές ἐνισχύσεις καί κάθε ἄλλη ὑλική βοήθεια100. Πολλά προβλήματα καταγράφονται τήν ἐποχή ἐκείνη στή Βενετία μεταξύ ὀρθόδοξης κοινότητας καί λατινικοῦ πατριαρχείου Βενετίας. Ὅπως ἀναφέρει ὁ Κ. Γιαννακόπουλος101 ἡ στάση τοῦ πατριαρχείου Βενετίας ἦταν πολύ σκληρή, διότι ἀπό τό 1528 ἀπαιτοῦσε τήν ἀπόλυτη ἐφαρμογή τῶν ἀποφάσεων τῆς Συνόδου τῆς Φλωρεντίας, δηλαδή ἀναγνώριση τοῦ Πάπα ὡς κεφαλῆς τῆς Ἐκκλησίας, τό filioque στό Σύμβολο τῆς Πίστης, τήν ἀποδοχή τῆς ἐξουσίας καί κανονικῆς δικαιοδοσίας τοῦ λατίνου πατριάρχη Βενετίας ἐπί τῶν ὀρθοδόξων κ.ἄ. Ἐπίσης γιά κάποια περίοδο οἱ ὀρθόδοξοι ἐφημέριοι102 γινόταν δεκτοί στή Βενετία, μόνο ἐφόσον συμφωνοῦσε ὁ λατίνος πατριάρχης τῆς Βενετίας103. Ὁ Φιλαδελφείας Γαβριήλ ὁ Σεβῆρος μάλιστα σημειώνει ὅτι οἱ ὀρθόδοξοι τῆς Βενετίας μόνο τυπικά ἦταν ἑνωμένοι στό λατινικό πατριαρχείο Βενετίας, διότι πίστευαν ὅτι ἦταν ὀρθόδοξοι κι ἐξαρτοῦνταν κανονικῶς ἀπό τό Οἰκουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως. Ὁ φόβος κι ἡ ἀπειλή τῶν Τούρκων, ἀλλά κι ἡ κοινωνικοοικονομική ἐνδυνάμωση τῶν ὀρθοδόξων, συνέβαλαν ὥστε ἡ διοίκηση τῆς Βενετίας νά ἀναγνωρίσει μέ τήν πάροδο τοῦ χρόνου δικαιώματα στήν ἑλληνική ἀδελφότητα καί νά παραχωρήσει προνόμια καί θρησκευτικές ἐλευθερίες στούς ὀρθοδόξους104. Ὅπως ἀναφέρεται οὔτε ὁ Πάπας, οὔτε οἱ ὀρθόδοξοι ἐπίσκοποι σεβάστηλονίκη 1998, 197 . 99 Ὅ.π. 100 ΣΙΔΕΡΙΔΟΥ Ξ., Γαβριήλ Σεβήρου ἱστορικὴ ἐπιστολὴ, ΕΦ 11 (1913) 31 . 101 ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΥ Κ., Έλληνες Λόγιοι εἰς τήν Βενετίαν, Αθήνα 1965, 68-70 . 102 Γιά σχετικές μελέτες πού διαφωτίζουν καί περιγράφουν τήν κατάσταση τοῦ κλήρου καί τῶν ὀρθοδόξων ἐπί ἐνετοκρατίας κυρίως στήν Κρήτη, ἀλλά συμπερασματικά καί γενικότερα στίς βενετεκρατούμενες περιοχές. Βλ. TΣΙΡΠΑΝΛΗ Ζ., Τό κληροδότημα τοῦ Καρδιναλίου Βησσαρίωνος γιά τούς φιλενωτικούς τῆς βενετοκρατούμενης Κρήτης, Θεσσαλονίκη 1967, 16 καί ΞΗΡΟΥΧΑΚΗ Α., Ἡ ἐν Κρήτῃ ἐπανάστασις τοῦ 1363-1366 καί τό διοικητικό σύστημα τῆς Βενετίας ἀπέναντι τῶν κοινωνικῶν τάξεων καί τῆς Ἐκκλησίας κατά τήν μακράν περίοδον τῆς ἐν τῆ νήσῳ κυριαρχίας αὐτῆς (1211-1669), Ἀλεξάνδρεια 1932, 53-95 . 103 Τελικά ἀπό τό τέλος τοῦ 1577 κι ἔπειτα ἀναγνωρίστηκε τό δικαίωμα στούς ὀρθοδόξους τῆς Βενετίας νά ἐξαρτῶνται κανονικῶς κι ἀπευθείας ἀπό τοῦ Οίκουμενικοῦ Πατριαρχείου. ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΥ Κ., Ἓλληνες Λόγιοι εἰς τήν Βενετίαν, 68-70 . 104 Ὅ.π. - 205 -

18 - 2013-CC_V37.indd 205

1/4/15 12:46 μ.μ.

καν τίς ἀποφάσεις καί τούς «ὅρους» τῆς ἐν Φλωρεντίᾳ Συνόδου105. Ἡ Βενετία ὅμως ἀποδέχτηκε τίς ἀποφάσεις αὐτές, διότι συνέφεραν τή θρησκευτική της πολιτική κι ἔτσι ἔθεσε τήν ἕνωση ὡς βάση γιά πρακτικά της συμφέροντα. Ἔτσι ἐφαρμόζοντας τίς ἀποφάσεις τῆς παραπάνω Συνόδου ἡ Βενετία ὑποχρέωνε τούς πρωτοπαπάδες καί τούς πρωτοψάλτες νά ἀναγνωρίσουν τήν καθολική Ἐκκλησία (la Chiesa cattolica) καί τόν Πάπα (il Papa), ἀλλά δέν ἔδειχνε ἐνδιαφέρον ἐάν πραγματικά ἀποδέχονταν ἤ ὄχι θεολογικά ζητήματα ἤ δόγματα (filioque, purgatorio καί Comunione sub utroque)106. Σχισματικός ἐκείνη τήν ἀποχή θεωροῦνταν ὅποιος δέν τηροῦσε αὐτόν τόν κανόνα κι ἀμέσως χαρακτηριζόταν προδότης (perditore) τῆς ἐνετικῆς δημοκρατίας. Ἡ Βενετία μέ τή στάση αὐτή θά διατηροῦσε καλές διπλωματικές σχέσεις μέ τή Ρώμη κι ἀντιμετώπιζε (θεωρητικά) μέ τόν ἴδιο τρόπο στήν ἐκκλησιαστική της πολιτική καί νομοθεσία, λατίνους κι ὀρθοδόξους107, ὡς μία Ἐκκλησία. Σύμφωνα μέ τόν Χ. Παπαδόπουλο ὁ Πάπας Γρηγόριος ΙΓ΄ μέ τόν ὅρο «ἕνωσιν» ἀντιλαμβάνεται τήν ἐποχή ἐκείνη οὐσιαστικά τήν «ὑποταγήν τῆς Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας ὑπό τήν Ρωμαϊκήν»108. Ἀλλά οἱ σχέσεις Ρώμης-Βενετίας δέν διατηρήθηκαν γιά μεγάλο χρόνικό διάστημα καλές. Συχνά παρουσιάζονταν δυσκολίες καί θέματα διαφωνίας109. Μάλιστα οἱ σχέσεις τους διαταράχθηκαν πολύ κι ὀξύνθηκαν ἐμφανῶς μετά τήν Σύνοδο τοῦ Trendo καί τή βούλα (Bola, In Coena Domini ) τοῦ Πάπα Clemente κι ἀκόμη περισσότερο ὅταν ξεκίνησε ἡ δράση τῆς Propaganda Fede110. Διότι ἀπό τή Ρώμη ἔφταναν στή Βενετία ἀναρίθμητα κείμενα μέ ἀποφάσεις καταδικαστικές γιά δογματικές καί ἄλλες διαφορές μέ τήν παράδοση τῶν ὀρθοδόξων, πού ἀποτελοῦσαν ἀδελφότητα πολυάριθμη καί κοινωνικοοικονομικά ἰσχυρή κοινότητα κι οἱ ὁποῖοι ἀπαντοῦσαν στά σχετικά ἔγγραφα μέ δημοσιεύματα κι ἀποσπάσματα τοῦ Μάρκου τῆς Ἐφέσου, κι ἔτσι προκαλοῦνταν κοινωνικές ταραχές καί προβλήματα δυσεπίλυτα γιά τή διοίκηση τῆς (κατά τά ἄλλα) Γαληνοτάτης, πού ἔβλεπε στήν πράξη τίς θεολογικές ἔριδες νά ἐξελίσσονται σέ τραγικές κοινωνικές διαμάχες μέ ἐπιβλαβή ἐθνοφυλετικό χαρακτήρα111. Ἐνδεικτικό ἐπίσης τῶν διαφορῶν μεταξύ Ρώμης καί Βενετίας, ἀποτελεῖ κι ἡ κανονικότητα πού συναντᾶται γιά τήν ἴδια ἐπισκοπική ἕδρα , XK 2 (1914) 261-262 . ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΥ Κ., Ἓλληνες Λόγιοι εἰς τήν Βενετίαν, 68-70 . 107 «τὸ νά γίνεται λόγος περὶ Λατιν. Καὶ Ἑλλην. Δόγματος ὡς περὶ δύο θρησκειῶν εἶναι συζήτησις ἀκατάλληλος καὶ ἐπιβλαβὴς…Κατὰ βάθος ἡ ἐν Φλωρεντίᾳ Σύνοδος εἶχε ζητήσει νὰ ὑπαγάγῃ τὴν Ἑλλ. ἐκκλησίαν ὑπὸ τὴν Λατινικήν, καὶ ἡ δημοσίευσις τῶν ὅρων αὐτῆς θὰ ἐχρησίμευε μόνον νὰ καταστήσῃ μισητοὺς τοὺς Λατίνους», ΧΚ 2 (1914) 292 . 108 ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Χ., Κριτικόν καί βιβλιογραφικόν δελτίον, Θ 10 (1932) 180 . 109 Βλ. ΤΖΕΔΑΚΗ Θ., Σύντομος ἱστορία τῆς ἐν Κρήτῃ Ἐκκλησίας, Ἀθήνα 1967, 25 . 110 ΧΚ 2 (1914), 268, 285 καί 291 . 111 ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΥ Κ., Ἓλληνες Λόγιοι εἰς τήν Βενετίαν, Ἀθήνα 1965 , 68-70 . 105 106

- 206 -

18 - 2013-CC_V37.indd 206

1/4/15 12:46 μ.μ.

δύο διαφορετικοί ἐπισκοποι εἶχαν ἐκλεγεῖ τήν ἴδια περίοδο112. Ἡ καλούμενη ἕνωση μεταξύ Ὀρθοδόξου καί Καθολικῆς Ἐκκλησίας, στή Σύνοδο τῆς Βενετίας τό 1439, σύμφωνα μέ τόν Κ. Γιαννακόπουλο113, δημιούργησε τρεῖς ὁμάδες πιστῶν τοῦ Χριστοῦ, ὀρθοδόξους, ὀπαδούς τῆς ἕνωσης, δηλαδή οὐνίτες (uniate) καί καθολικούς. Ἡ συντριπτική πλειοψηφία τῶν ὀρθοδόξων πιστῶν ἦταν ἐνάντια στόν «Ὅρον» τῆς ἕνωσης καί δέν τόν ἐλάμβαναν καθόλου ὑπόψιν τους, ἀφοῦ τόν θεωροῦσαν ἀντικανονικό κι ὡς ἀποτέλεσμα βίας καί πιέσεων114. Ἀπό τήν ἄλλη πλευρά ὅμως, ἡ ὑπογραφή τοῦ «ὅρου» τῆς ἕνωσης τῆς Φλωρεντίας ἀποτελοῦσε σημαντική κίνηση γιά τήν βελτίωση τῆς θρησκευτικῆς κατάστασης (ἐλευθερίας) τῶν ὀρθοδόξων τῆς Βενετίας, διότι ἡ ἐνετική διοίκηση ὑποχρεωνόταν νά σεβαστεῖ τά δικαιώματα καί νά ἀναγνωρίσει ἐλευθερίες σέ ἐκείνους τούς ὀρθοδόξους, πού θά ἔκαναν ἀποδεκτές τίς ἀποφάσεις τῆς ἑνώσεως, ἀναγνωρίζοντας τόν Πάπα ὡς κεφαλή τῆς Ἐκκλησίας115. Σύμφωνα μέ πληροφορίες πού διασώζει ὁ Χ. Παπαδόπουλος116, ὁ Πατριάρχης Ἀλεξανδρείας Σίλβεστρος, ἀδελφός τῆς ἱστορικῆς Μονῆς Ἀγκαράθου ἐν Κρήτῃ, ἔστειλε τόν ἅγιο Μελέτιο Πηγᾶ στή Ρωσία, διότι ἀναζητοῦσαν ἔμπειρο καί καλά καταρτισμένο θεολόγο μέ γνώση τῆς λατινικῆς γλώσσας, προκειμένου νά μεταφράσει κείμενο περί τῆς Συνόδου τῆς Φλωρεντίας πού εἶχε φτάσει ἀπό τή Ρώμη. Ὁ Κ. Σάθας δίνει τήν πληροφορία ὅτι «ὁ Γρηγόριος ΙΓ΄ ἔγραψε τῷ Ἱερεμίᾳ Β΄, προτείνων αὐτῷ τιάραν καρδιναλίου καί τόν κενόν τίτλον πατριάρχου τῆς Κωνσταντινουπόλεως (in partibus infidelium), ἐάν συνήργει εἰς τήν καθυπόταξιν τῆς ἑλληνικῆς ἐκκλησίας»117. Κι ὅπως διηγεῖται ὁ Ροδοτᾶς118 ἦταν ἕτοιμη ἡ πρόταση νά δημιουργηθεῖ καρδινάλιος, ὡς ἄλλος Βησσαρίωνας, ὁ XK 2 (1914) 300 «Oὕτω συνέβαινε λ.χ. πολλάκις νὰ ὑπάρχωσι ταυτοχρόνως δύο ἐψηφισμένοι Ἐπίσκοποι διὰ τὴν αὐτὴν ἕδραν, εἷς ὑπὸ τῆς Παπικῆς Αὐλῆς καὶ ἕτερος ὑπὸ τῆς ἐπισκοπικῆς Συνόδου, (Capitolo), ἢ ὑπὸ δύο ἀντιπάλων Παπικῶν Αὐλῶν ἐψηφισμένοι…Ἔπειτα ἡ σύγχυσις ἐπισκοπῶν Κρήτης πρὸς ἄλλας ὁμωνύμους ἢ μικρὸν παραλλασούσας κατ᾿ὄνομα ἐπισκοπὰς καὶ αἱ ψευδεῖς πληροφορίαι ἐνίοτε περὶ θανάτου Ἐπισκόπου ἐπηύξησαν τὴν σύγχυσιν εἰς τὰ βιβλία τῶν Παπικῶν γραφείων, καὶ οὕτως εὑρίσκονται πολλὰ τὰ ἀμφιβαλλόμενα» . 113 ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΥ Κ., Ἓλληνες Λόγιοι εἰς τήν Βενετίαν, 50 . 114 «ἀσεβῆ, μὴ κανονικὸν καὶ ὡς ἀποτέλεσμα καταναγκασμοῦ», ὅ.π. 115 Ὅ.π. 64. βλ. καί GEANACOPLOS D., Byzantine East and Latin West, New York 1966, 115 . 116 ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Χ., Συμβολὴ εἰς τὴν ἱστορίαν τοῦ Μαξίμου Μαργούνιου, ΝΣ 18 (1923) 715 . 117 ΣΑΘΑ Κ., Βιογραφικό σχεδίασμα περί τοῦ πατριάρχου Ἱερεμίου Β΄, νη΄-νθ΄. 118 «Erasi ancora proposto nell’animo di crear cardinale, come un’ altro Bessarione, Geremia patriarca di Constantinopoli, dotto, d’ intera fede, e di rari talenti», RODOTA, Del rito Greco in Italia, Roma 1763, III, 150 . 112

- 207 -

18 - 2013-CC_V37.indd 207

1/4/15 12:46 μ.μ.

προικισμένος μέ σπάνια χαρίσματα Ἱερεμίας Β΄ ὁ Κωνσταντινουπόλεως, ἀλλά ὁ Πατριάρχης δέν δέχτηκε τήν πρόταση. Τό 1573 ὁ Πάπας Γρηγόριος ΙΓ΄ ἵδρυσε εἰδική ἐπιτροπή στή Ρώμη στήν ὁποία μετεῖχαν τέσσερις Καρδινάλιοι, μέ σκοπό νά μελετήσουν τρόπο ἤ μέσα καλύτερης κι ἀποτελεσματικότερης προσέγγισης τῶν ὀρθοδόξων. Οἱ Καρδινάλιοι αὐτοί ἦταν οἱ Ἰάκωβος Σαβέλλης, Γουλιέλμος Σιρλέτος, Ἀντώνιος Καράφας καί Ἰούλιος Σαντόριος119. Ἡ ἐπιτροπή αὐτή ἀφοῦ μέ ζήλο κι ἐπιμέλεια ἐργάστηκε, ἀλλά κι ἀφότου ἔλαβε τίς ἀπαραίτητες πληροφορίες καί χρήσιμες προτάσεις κι ἀπό εἰδικούς, ὅπως π.χ. ἐκεῖνες τοῦ Ἐπισκόπου Σητείας Γασπάρου Βιβιανοῦ, πού προσκλήθηκε ἐξ ἐπί τούτου ἐκ Κρήτης, ἔκρινε ἀποτελεσματική κι ἀναγκαία «τήν ἐν Ῥώμη ἵδρυσιν Γραικικοῦ παιδευτηρίου (1581), τοῦ ὁποίου ἡ δεύθυνσις ἀνετέθη εἰς τούς Ἰησουίτας, δόντας, ὡς λέγει ὁ Ῥοδοτᾶς, καθαρά δείγματα εἰδικοῦ προτερήματος καί θαυμαστῆς τέχνης περί τήν χειραγώγησιν τῶν νέων»120. Τό 1578 ὁ Πάπας Γρηγόριος ΙΓ΄ ἵδρυσε τή Σχολή τοῦ Ἁγ. Ἀθανασίου. Στό Ἐλληνικό Κολλέγιο τοῦ Ἁγίου Ἀθανασίου121 στή Ρώμη εἶχαν ἐργαστεῖ πολλοί μορφωμένοι Ἓλληνες μαζί μέ Ἐνετούς καί μέ τή συνεργασία τῆς καθολικῆς Ἐκκλησίας γιά νά ἐφαρμοστοῦν στήν Κρήτη καί σέ ἄλλα μέρη οἱ ἀποφάσεις τῆς Συνόδου τῆς Φλωρεντίας122. Ὁ G. Hofmann στίς μελέτες του123 «ἀφηγεῖται δέ τάς γνωστάς ἐνεργείας τροφίμων τῆς Σχολῆς τοῦ Ἁγ. Ἀθανασίου ἐν Ρώμῃ»124. Σύμφωνα μέ τόν Χ. Παπαδόπουλο «ἡ Ρώμη ἐκέρδιζεν ἐνίοτε ὡρισμένα ἄτομα, διά παντοίων μέσων καί πρό πάντων διά τῆς ἐπιμονῆς αὐτῆς, χωρίς ὅμως νά δυνηθῇ νά παραγάγῃ σοβαράν ἑνωτικήν κίνησιν. Τοῦτο ἀποδεικνύει ὅτι δέν ἐστηρίζετο ἡ ἕνωσις ἐπί τῆς ἀληθοῦς αὑτῆς βάσεως καί ὅτι δέν ἐζητεῖτο πραγματική ἕνωσις ἀλλά μᾶλλον ὑποταγή»125. ΣΑΘΑ Κ., Βιογραφικό σχεδίασμα περί τοῦ πατριάρχου Ἱερεμίου Β΄, νθ΄. Ὅ.π. 121 ΓΡΙΤΣΟΠΟΥΛΟΥ Τ., Πρώτη περίοδος λειτουργίας τῆς Πατριαρχικῆς Σχολῆς Κωνσταντινουπόλεως, ΕΕΒΣ 34 (1965) 290 . 122 ΧΚ 2 (1914), 261 καί ΣΑΘΑ Κ., Βιογραφικό σχεδίασμα περί τοῦ πατριάρχου Ἱερεμίου Β΄, νη΄ «ὁ πάπας Γρηγόριος ΙΓ΄ διέταξε νά τυπωθῇ τό βιβλίον…τό συνηγοροῦν ὑπέρ τῶν πέντε κεφαλαίων τῆς ἐν Φλωρεντίᾳ…νά μεταφρασθῶσι τά πρακτικά τῆς ἐν Τριδέντῳ συγκροτηθείσης κατά τῶν λουθηρανῶν συνόδου…ἀρκεταί ἀντιτύπων χιλιάδες ἐστάλησαν εἰς τήν Ἀνατολήν, ἐπί τῷ διανεμηθῆναι δωρεάν τοῖς Ἕλλησι» Βλ. καί POSEVINO Α., Bibliotheca selecta, Roma 1763, III 312 . 123 ΗOFMANN G., Griechische Patriarchen und Romische Papste. Unetersuchunchen und Texte II, Patriarch Ieremias II. Die Patrirchen Meletios Pegas, Neophytos II, Timotheos II, Patriarche Ioannikios II, Roma OC 76, 1932 . 124 ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Χ., Κριτικόν καί βιβλιογραφικόν δελτίον, Θ 10 (1932) 183 . 125 Ὅ.π. 184 . 119

120

- 208 -

18 - 2013-CC_V37.indd 208

1/4/15 12:46 μ.μ.

Οἱ ἐνέργειες τῶν Ἰησουιτῶν ὑποστηρίζονταν κι ἀπό τό «ἐν Ῥώμῃ ὑπό τοῦ Γρηγορίου ΙΓ΄ ἱδρυθέντος ἑλληνικοῦ σχολείου (1583), ὅπου ἐμορφοῦντο ἐκ τῆς Ἀνατολῆς νεανίαι, ἵνα ἐπανερχόμενοι μετά ταῦτα εἰς αὐτήν ἐργάζωνται ὑπέρ τοῦ παπισμοῦ παρά τοῖς ὁμοφύλοις αὐτῶν»126. Καί πραγματικά ἀπεφοίτησαν ἀπό τή σχολή πολλοί πού ἀπαρνήθηκαν τήν πάτριον ἐκκλησία κι ἀσπάστηκαν τά καθολικά δόγματα. Βέβαια μέσα «εἰς τήν ὀθωμανικήν αὐτοκρατορίαν οἱ Δυτικοί δέν εἶχον ἀπόλυτον ἐλευθερίαν εἰς τά σχέδια των… Οἱ ὀθωμανοί αὐτοκράτορες ἐξέδιδον φιρμάνια κατά τοῦ προσηλυτισμοῦ τῶν ὀρθοδόξων ὑπηκόων των»127. Ὑποστηρίζεται μάλιστα ὅτι κι ἡ θεολογική διαμάχη128 πού τότε προκλήθηκε μέ τήν ἐμφάνιση τοῦ Προτεσταντισμοῦ κι ὅλα τά γνωστά θεωρούμενα συνεπακόλουθά της, ἐπέδρασε ἐμφανῶς στήν ἐκκλησιαστική ἐκπαίδευση τῶν νέων καί τή θεολογική τους κατάρτιση. Ἡ ἐπίδραση αὐτή νομίζουμε ἀφορᾶ ἀναντίρρητα τό ὑλικό μάθησης (ἐξ ἐπόψεως ποσότητας καί ποιότητας, ἐξίσου) καί τόν τρόπο ἤ τήν μέθοδο διδασκαλίας, συγχρόνως. Ἀλλά κι ἡ εὐσέβεια τά χρόνια ἐκεῖνα πολλάκις μέ τή βαθιά ἀμάθεια τοῦ κλήρου καί τοῦ λαοῦ, ἀναμεμιγμένη ταυτόχρονα μέ δεισιδαιμονίες, προλήψεις καί σφοδρό φανατισμό, τελικά περιοριζόταν μόνο στήν τήρηση τῶν ἐξωτερικῶν τύπων «περιωρίζετο μόνον εἰς τήν τήρησιν τῆς ἐξωτερικῆς λατρείας»129. Ἡ πατριαρχία τοῦ Ἱερεμία Β΄ συνδέθηκε καί μέ τό καλούμενο Ἑλληνικό Κολλέγιο130 τῆς Ρώμης, που ἵδρύσε τό 1577 ὁ Πάπας Γρηγόριος ΙΓ’. Ὁ Ἱερεμίας Β΄ ἔστελνε ὀρθοδόξους νέους νά σπουδάσουν στή Ρώμη, ἐνῶ σημειώθηκαν πολλές περιπτώσεις ἐκλατινισμοῦ τῶν φοιτητῶν131 ἐκείνων. Ἡ Καθολική Ἐκκλησία, φαίνεται πώς κατανοούσε τήν ὀρθόδοξη παράδοση μόνο στό ὀρθόδοξο τυπικό, στήν ἐξωτερική δηλαδή ἐμφάνιση τῶν κληρικῶν καί στήν νομοκανονική τους θέση. Οἱ ἐν Κωνσταντινουπόλει Ἰησουίτες προσπαθοῦσαν συνεχῶς νά ἐπηρεάσουν τό Οἰκουμενικό Πατριαρχείο στόν ἀγώνα τους ΚΥΡΙΑΚΟΥ Δ., Δοκίμιον Ἐκκλησιαστικής Ἱστορίας, 322 . ΣΤΑΥΡΙΔΟΥ Β., Ἰστορία τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου (1453-Σήμερον), 30 . 128 «Τῆς μεγάλης μεταξύ τοῦ καθολικισμοῦ καί διαμαρτυρήσεως πάλης, ἦτις κατά τό πρῶτον ἤμισυ τῆς ἑπτακαιδεκάτης ἐκάλυψε τήν Εὐρώπην…ἀμέτοχοι δέν ἔμειναν ἡ ἑλληνική ἐκκλησία καί ἡ ἑλληνική φυλή», ΡΕΝΙΕΡΗ Μ., Κύριλλος Λούκαρης ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης, Ἀθηνα 1859, 3 . 129 ΚΥΡΙΑΚΟΥ Δ., Δοκίμιον Ἐκκλησιαστικής Ἱστορίας, 306 . 130 ΤΣΙΡΠΑΝΛΗ Ζ., Τό ἑλληνικό Κολλέγιο τῆς Ρώμης καί οἱ μαθηταί του (1576-1700), AΒ 32, Θεσσαλονίκη 1980 . 131 Γιά περισσότερες πληροφορίες σχετικά μέ τούς ὀρθοδόξους φοιτητάς τοῦ Κολλεγίου τοῦ Ἁγίου Ἀθανασίου βλ. «Alumni Romani Collegii S. Athanasii: Ad polemicam, vel si mavis ad concordiam Occidentis cum Oriente byzantino valde contulit Collegium Graecum S. Athanasii in Ubre conditum a Gregorio XIII», GORDILLO M., Introductio in Theologiam Orientalem, Roma 1961, II, 27 . 126 127

- 209 -

18 - 2013-CC_V37.indd 209

1/4/15 12:46 μ.μ.

κατά τῶν προτεσταντῶν132. Ὁ Ἱερεμίας Β΄ ὅμως ἀποδεικνύεται πώς ἔδινε σπουδαιότερη προτεραιότητα στό πνευματικό ἐπίπεδο τῆς ὀρθόδοξης παράδοσης, στην ἐσωτερική ἐμπειρία καί ὀντολογικό βίωμα τῶν προσώπων, πού μάλλον εἶναι παρά λέγονται ἤ φαίνονται. Δέν ἔδινε ἑπομένως ὁ Ἱερεμίας Β΄ σέ καμιά περίπτωση προτεραιότητα στό νομικό μέρος τόσο, ὅσο στό οὐσιαστικά θεολογικό133. Μέ νομοκανονική εὐκινησία προσπάθησε νά διασφαλίσει τήν ὀρθόδοξη κανονική παράδοση ὡς δυναμική ἐκκλησιαστική ζωῆ καί ὡς προσωπική ἔκφραση τοῦ ὀρθοδόξου βιώματος, σέ ἀντίθεση κι ἀντιδιαστολή πρός τίς τυποποιημένες κι ἀνελεύθερες μορφές σκέψης καί ζωῆς πού ἐπιβάλλονταν ὡς νομικά παραδεδομένες καί τυπικά ὀρθές134. Ἐνδεικτικά καί χρήσιμα γιά τή στάση που τηρούσαν οἱ δύο πλευρές τόσο στό ζήτημα τῆς κανονικῆς ἀποδοχῆς κι ἀμοιβαίας ἀναγνώρισης τῶν τελουμένων μυστηρίων εἶναι ὅσα γράφει ὁ Β. Σταυρίδης: «Ὁ βαθμός τῆς ὀξύτητος ἤ μή εἰς τάς ἑκατέρωθεν σχέσεις ἐπέδρα ἐπί τοῦ τρόπου, κατά τόν ὁποῖον τό οἰκουμενικόν πατριαρχεῖον ἀντελαμβάνετο ἐκκλησιολογικῶς τήν Ἐκκλησίαν Ρώμης, ἐπί τῆς εἰς τήν πράξιν συμπεριφορᾶς τῶν ἱεραρχῶν τοῦ θρόνου ἀπέναντι «Πρῶτος παπικός ἀντιπρόσωπος ἀπεστάλη ἐδῶ τό 1576, τό δέ 1583 ὁ Μαντσινέλλη, ἰησουΐτης, τόν ὁποῖον ἠκολούθησαν καί ἄλλοι. Οὖτοι ἔχοντες τήν συμπαράστασιν τῶν διπλωματικῶν ἀπεσταλμένων τῶν ρκαθολικῶν χωρῶν, προσεπάθουν παντοιοτρόπως ὅπως ἐπηρεάζουν κατά τά σχέδια των τό οἰκουμενικόν πατριαρχεῖον, λαμβάνοντες μέ τό μέρος των τοῦτο εἰς τόν κατά τῶν Προτεσταντῶν ἀγῶνά των», ΣΤΑΥΡΙΔΟΥ Β., Ἰστορία τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου (1453-Σήμερον), 30 . 133 Γιά τόν Ἱερεμία Β΄, τολμοῦμε νά κάνουμε ἕνα παραλληλισμό καί νά ποῦμε ὅτι ἰσχύει κάτι ἀνάλογο μέ ἐκεῖνα πού ὁ μεγάλος καθηγητής μας Ν. ΜΑΤΣΟΥΚΑΣ παρατηροῦσε γιά τόν Σωκράτη, γράφοντας: «ὁ Σωκράτης συνεπῶς οὔτε ἐπιστήμονας εἶναι οὔτε τυποποιημένος ἀκαδημαïκός δάσκαλος· ζεῖ γιά νά φιλοσοφεῖ καί νά ἐξετάζει τόν ἑαυτό του καί τούς ἄλλους», ΜAΤΣΟΥΚΑ Ν., Ἱστορία τῆς Φιλοσοφίας, Θεσσαλονίκη19976, 143. Θεωροῦμε δηλαδή ὀρθό ὅτι κι ὁ Κωνσταντινουπόλεως Ἱερεμίας Β΄, «ἑπόμενος τοῖς ἁγίοις ἡμῶν πατράσιν», δέν συγγράφει οὔτε καί δρᾶ ὡς καθηγητής καί δι’ἀκαδημαϊκήν χρησιμότητα, ἀλλά σκοπό του ἔχει τήν ἐκκλησιαστική ζωή, ἀποβλέπει στήν κανονική κοινωνία καί τελικῶς στήν παραδοσιακή θεώρηση τῆς ὅποιας νομοκανονικῆς τάξεως, μέ τήν προϋπόθεση ὅτι συμβάλλει στή σωτηρία (salus animarum) τοῦ καθενός προσώπου κι ὅλων μαζί ὡς σῶμα. Ἔτσι ἐξάπαντος κι αὐστηρῶς τό νομικόν ὑποτάσσεται, ὑπηρετεῖ κι ἀκολουθεῖ τό θεολογικό καί σέ καμιά περίπτωση δέν συμβαίνει τό ἀντίθετο. Διότι «τό Σάββατον διά τόν ἄνθρωπον ἐγένετο», σύμφωνα μέ τό Εὐαγγέλιο. 134 «τό γενικό χαρακτηριστικό τῆς μεσαιωνικῆς ζωῆς εἶναι ὁ λόγος, ὁ νόμος καί ἡ τάξη...Οἱ σχέσεις τοῦ ἀνθρώπου...ἐγκλωβίστηκαν στήν τάξη τοῦ Δικαίου καὶ τῆς γραφειοκρατίας. Ἡ κοινωνία καί ἡ κοινότητα ἑρμηνεύτηκαν καὶ ὀργανώθηκαν ὀρθολογικά, νομικιστικά καὶ σύμφωνα μέ τό πνεῦμα τῆς ἱεραρχημένης τάξεως. Ἡ ἔννοια τοῦ πλησίον καί τοῦ άδελφοῦ, ἡ ἀγάπη καί ἡ ἀναγνώριση τοῦ ἄλλου στηρίχτηκαν περισσότερο καὶ κατά κύριο λόγο στήν ἠθικολογία καί τό νομικό πνεῦμα», ΜΑΤΣΟΥΚΑ Ν., Ἱστορία τῆς Φιλοσοφίας, Θεσσαλονίκη19976, 308 . 132

- 210 -

18 - 2013-CC_V37.indd 210

1/4/15 12:46 μ.μ.

τῶν Λατίνων καί ἐπί τοῦ τρόπου τῆς ἀναγνωρίσεως τοῦ κύρους τῶν ὑπ’αὐτῶν τελουμένων μυστηρίων καί τἀνάπαλιν»135. Τό 1578 «ἐν μηνί Αὐγούστῳ, ἰνδικτιῶνος ἕκτης»136 ὁ Ἱερεμίας Β΄ ἔδωσε συστατικό γράμμα στόν κορίνθιο ἱερέα Γαβριήλ Καλονᾶ, ἀφοῦ ὅταν καταδιώχτηκε ἀπό τίς τουρκικές ἀρχές, ἐπειδή συνέβαλε στή διαφυγή Ἰταλῶν αἰχμαλώτων τῶν Τούρκων «εἶχε μαζί του συστατικό γράμμα τοῦ πατριάρχη Ἱερεμία Β΄»137. Ὑποστηρίζεται ὅτι οἱ ἐπαφές μεταξύ ὀρθοδόξων καί καθολικῶν «δέν γίνονται πάντα μέσα σέ ἰδεολογικά πλαίσια»138 κι ὅτι συνήθως οἱ ὀρθόδοξοι καταφεύγουν στήν Καθολική Ἐκκλησία ζητώντας βοήθεια κι οἰκονομική ἐνίσχυση139. Ἐπιτυγχάνεται παρά τίς ὅποιες δυσκολίες ἡ ἀλληλογνωριμία τῶν δύο κόσμων ἄκρως ὠφέλιμη καί ἀναμφίβολα δημιουργική. «Ἡ ἵδρυση μάλιστα τοῦ καθολικοῦ ἑλληνικοῦ Κολλεγίου τοῦ Ἁγίου Ἀθανασίου στή Ρώμη, τό 1576, εἶναι ἕνα πνευματικό γεγονός πού δέν μπορεῖ νά ἀφήσει ἀδιάφορους τούς Ἕλληνες»140. Ἡ ἵδρυση «παίζει ἀναμφισβήτητα σημαντικό ρόλο –θετικό ἤ ἀρνητικό- τόσο στήν πνευματική ἑτοιμασία τοῦ σκλαβωμένου ἑλληνισμοῦ κατά τόν 16ο αἰῶνα, ὅσο καί στήν ἀνανέωσή του»141. Ἡ «νέα φιλενωτική γραμμή τοῦ Βατικανοῦ, τήν ὁποία χάραξε ὁ Πάπας Γρηγόριος ΙΓ΄ (1572-1585), ἱδρύοντας στή Ρώμη, τόν Νοέμβριο τοῦ 1576, τό γνωστό Ἑλληνικό Κολλέγιο τοῦ Ἁγίου Ἀθανασίου»142 ἐντάσσεται στίς εὐρύτερες προσπάθειες143 πού ἔκανε καί συνοδεύτηκε ἀπό τό ἐπίσης μεγάλο ἐνδιαφέρον πού ἐπέδειξε γιά τήν «ἀποσκιρτήσασα Ἀνατολή»144. Μεταξύ πολλῶν ΣΤΑΥΡΙΔΟΥ Β., Ἱστορία τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου (1453-Σήμερον), 31 . LEGRAND E., Bibliographie Hellenique, Paris 1906, IV, 165- 166 . 137 ΤΣΙΡΠΑΝΛΗ Ζ., Οἱ Μακεδόνες σπουδαστές τοῦ Ἑλληνικοῦ Κολλεγίου Ρώμης καί ἡ δράση τους στήν Ἑλλάδα καί στήν Ἰταλία, Θεσσαλονίκη 1971, 31. 138 Ὅ.π. 33 . 139 KRAJCAR J., Cardinal Giulio Antonio Santoro and the Cristian East, 177 (1966) 111 καί ΤΣΙΡΠΑΝΛΗ Ζ., Οἱ Μακεδόνες σπουδαστές τοῦ Ἑλληνικοῦ Κολλεγίου Ρώμης καί ἡ δράση τους στήν Ἑλλάδα καί στήν Ἰταλία, 32 . 140 Οἱ ὁποίοι μάλιστα σύντομα θα αὐτοκληθοῦν νά «παρακολουθήσουν καί νά ἀξιολογήσουν τά κηρύγματα τῶν ἀποφοίτων συμπατριωτῶν τους τοῦ παραπάνω Δυτικοῦ Κολλεγίου», ΤΣΙΡΠΑΝΛΗ Ζ., Οἱ Μακεδόνες σπουδαστές τοῦ Ἑλληνικοῦ Κολλεγίου Ρώμης καί ἡ δράση τους στην Ἑλλάδα καί στην Ἰταλία, 33 . 141 ΤΣΙΡΠΑΝΛΗ Ζ., Οἱ Μακεδόνες σπουδαστές τοῦ Ἑλληνικοῦ Κολλεγίου Ρώμης καί ἡ δράση τους στήν Ἑλλάδα καί στήν Ἰταλία, 37 . 142 TΣΙΡΠΑΝΛΗ Ζ., Τό κληροδότημα τοῦ Καρδιναλίου Βησσαρίωνος γιά τούς φιλενωτικούς τῆς βενετοκρατούμενης Κρήτης, 168 . 143 PERI V., La Congregazione dei Greci (1573) e i suoi primi documenti, SG 13 (1967) 129-256 . 144 ΤΣΙΡΠΑΝΛΗ Ζ., Οἱ Μακεδόνες σπουδαστές τοῦ Ἑλληνικοῦ Κολλεγίου Ρώμης καί ἡ δράση τους στήν Ἑλλάδα καί στήν Ἰταλία, 37. «per l’Oriente separato», HOFMANN G., 135 136

- 211 -

18 - 2013-CC_V37.indd 211

1/4/15 12:46 μ.μ.

ἄλλων ἐνεργειῶν στά πλαίσια ἔκφρασης τῆς θρησκευτικῆς πολιτικῆς ἤ τῶν ἐκκλησιαστικῶν ἐπιδιώξεων του, «ἀναθέτει στόν Κρητικό λόγιο Ματθαῖο Δεβαρῆ νά μεταφράσει στά ἑλληνικά»145 τίς ἀποφάσεις καί τούς κανόνες τῆς Συνόδου τοῦ Τρέντο. Τό 1583 ἐξέδωσε τή σχετική μετάφραση μέ τόν τίτλο Κανόνες καί δόγματα τῆς ἱερᾶς καί ἁγίας οἰκουμενικῆς ἐν Τριδέντῳ συνόδου μέ σκοπό νά γνωρίσουν οἱ ὀρθόδοξοι «τήν σκληροκαρδίαν ἀποθέμενοι»146 τίς νέες κατευθύνσεις καί τά δόγματα τῆς Δυτικῆς Ἐκκλησίας. Καλύτερο βέβαια κι «ἀποδοτικότερο τρόπο διαδόσεως καί ἐφαρμογῆς τῶν ἀπόψεων τοῦ καθολικισμοῦ θεωρεῖ ὁ Γρηγόριος τήν ἵδρυση ἐκκλησιαστικῶν σχολῶν ἤ Κολλεγίων»147. Μέ βούλα148 τοῦ ὁ Γρηγόριος ΙΓ΄ στίς 13 Ἰανουαρίου 1576 ἔκανε πραγματικότητα τή λειτουργία τοῦ Κολλεγίου, μέ διπλό σκοπό: τήν πνευματική ἄνοδο τῶν σκλαβωμένων ὀρθοδόξων καί τή διδασκαλία τους στήν Καθολική πίστη καί τήν «ἐπαναφορά»149 σέ αὐτήν. Στήν ἐκπαιδευτική αὐτή προσπάθεια ἡ συμβολή κι ἡ βοήθεια τῶν Ἰησουιτῶν ὑπήρξε τεράστια, ἀφοῦ «ἐξελίσσονται σέ ἄριστους παιδαγωγούς καί ἐπιδέξιους καθοδηγητές τῆς ἐκπαιδευτικῆς πολιτικῆς τοῦ Βατικανοῦ»150, τήν ἴδια στιγμή ὅμως «οἱ δάσκαλοι διδάσκουν στούς μαθητές μαζί μέ τήν γραμματική καί τήν πίστη στήν Καθολική Ἐκκλησία»151. Ἤδη ἀμέσως μετά τή Σύνοδο τῆς Φλωρεντίας γίνονται προσπάθειες γιά τή διαπαιδαγώγηση νεαρῶν ὀρθοδόξων στήν Καθολική Ρώμη152. Ὁ Ζ. Τσιρπανλής ἐπιχειρώντας νά ἐκθέσει τίς εὐνοϊκές κρίσεις τῶν Ἑλλήνων γιά τό Κολλέγιο πού ἄρχισε κανονικά τή λειτουργία του στίς 3 Νοεμβρίου 1576, καταγράφει ἐνδεικτικά τίς ἀπόψεις τριῶν προσώπων. Ἑνός φιλοκαθολικοῦ, τοῦ Κρητός Ἀντωνίου Εὐδαιμονογιάννη, ἀξιωματικοῦ τῆς Βενετίας καί φίλου τοῦ ἰησουίτη Antonio Possevino, ἑνός φίλου τῶν διαμαρτυρομένων, τοῦ πρωτονοταρίου Θεοδοσίου Ζυγομαλᾶ, φίλου τοῦ Κρουσίου καί τοῦ L’Oriente nel Concilio di Trento, SM 13 (1946) 2, 33-53 . 145 ΤΣΙΡΠΑΝΛΗ Ζ., Οἱ Μακεδόνες σπουδαστές τοῦ Ἑλληνικοῦ Κολλεγίου Ρώμης καί ἡ δράση τους στήν Ἑλλάδα καί στήν Ἰταλία, 37. 146 Ὅ.π. 147 Ὅ.π. 148 COCQUELINES C., Bullarium, privilegiorum ac diplomatum Romanorum pontificium amplissima collection, Roma 1746, IV 328-330 . 149 ΤΣΙΡΠΑΝΛΗ Ζ., Οἱ Μακεδόνες σπουδαστές τοῦ Ἑλληνικοῦ Κολλεγίου Ρώμης καί ἡ δράση τους στήν Ἑλλάδα καί στήν Ἰταλία, 39 . 150 Ὅ.π. 37. 151 PERI V., Inizi e finalita ecumeniche del Collegio Greco in Roma, A 44 (1970) 56 . 152 Οἱ Ἰησουίτες ἤδη ἀπό τό 1575 εἶχαν προγραμματίσει τήν ἵδρυση Ἑλληνικοῦ Κολλεγίου στή Ρώμη. Βλ. ΤΣΙΡΠΑΝΛΗ Ζ., Οἱ Μακεδόνες σπουδαστές τοῦ Ἑλληνικοῦ Κολλεγίου Ρώμης καί ἡ δράση τους στήν Ἑλλάδα καί στήν Ἰταλία, 39 καί PERI V., Inizi e finalita ecumeniche del Collegio Greco in Roma, A 44 (1970) 35 . - 212 -

18 - 2013-CC_V37.indd 212

1/4/15 12:46 μ.μ.

Πατριάρχη Ἱερεμία Β΄ τοῦ Τρανοῦ «ἀναμφισβήτητα ὀρθοδόξου»153. Πρίν δοῦμε τίς ἀπόψεις αὐτές κρίνουμε σκόπιμο νά σταθοῦμε λίγο στό ἀναμφισβήτητα ὀρθόδοξο πνεῦμα τοῦ Πατριάρχη Ἱερεμία Β΄. Διότι τήν ἐποχή ἐκείνη ὑπῆρχαν πολλοί τυπικά ὀρθόδοξοι, ὄχι ὅμως οὐσιαστικά. Ἐκφράζονταν γιά πολλά τύποις ὀρθόδοξα πρόσωπα ἀμφιβολίες. Οἱ πράξεις κι οἱ συμπεριφορές τους προκαλοῦσαν ἀμφισβητήσεις περί τῆς λεγομένης ὀρθοδοξίας τους. Ἄλλο πράγμα τό λέγεσθαι, τό φαίνεσθαι τό τυπικῶς ἤ νομικῶς ἀναγνωρίζεσθαι κι ἄλλο πράγμα τό νά εἶναι κάποιος ὀρθόδοξος. Ἄλλωστε ἡ μακρά κανονική παράδοση κι ἡ θαυμαστή ἱστορία τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, ἀποδεικνύει ὅτι ἡ ὀρθοδοξία δέν ἀποκτάται αὐτοδικαίως μέ τήν ἐξωτερική τήρηση τύπων ἤ κανόνων, ἀλλά ἀποτελεῖ βίωμα ἀληθείας κι ἀπόδειξη ἀγαπητικῆς κοινωνίας, ἀφοῦ πλήρωμα νόμου ἡ ἀγάπη. Ὁποιαδήποτε ἄλλη ἰδιοτελής, ὑποκριτική, θεατρική, τυπική, νομική, ἐξωτερική κτλ ἀπόδειξη παραμένει μόνο στόν δικανικό καί κοσμικό χῶρο, χωρίς δυνατότητα νά εἰσέλθει κανονικῶς στόν θείο γνόφο τῆς μυστικής, φιλοκαλικῆς, ἀγαπητικῆς, ἁγιοπνευματικῆς κι ὀρθόδοξης κοινωνίας. Ὁ Ἀ. Εὐδαιμονογιάννης ἐπικροτεῖ τήν ἵδρυση τοῦ Κολλεγίου, διότι μέ αὐτό πιστεύει θά δοθεῖ στούς ὀρθοδόξους φοιτητές θεολογική μόρφωση σύμφωνα μέ τίς ἀποφάσεις τῆς Συνόδου τῆς Φλωρεντίας καί προτείνει οἱ ἰησουίτες νά ἀναλάβουν τά τῆς ἐκπαίδευσής τους. Τήν ἴδια στιγμή εἶναι ἀντίθετος σέ πιθανό ἐκλατινισμό τῶν μαθητῶν. Ὁ Θ. Ζυγομαλάς μέ αἰσιοδοξία περιγράφει τή συγκέντρωση στή Ρώμη τόσων μαθητῶν καί μέ χαρά ἐκλαμβάνει ὡς χρήσιμη τήν ἐκπαίδευσή τους. Ὁ Πατριάρχης Ἱερεμίας Β΄ μέ καλές διαθέσεις, εὐμενῶς καί μέ ἀγαθές προσδοκίες κι ἐμπιστοσύνη ἐξέλαβε τήν ἵδρυση τοῦ Κολλεγίου154. Μάλιστα σημασία μεγάλη ἔχει τό γεγονός ὅτι τό 1581 ἔστειλε δύο ἀνιψιούς του, τούς Κωνσταντίνο καί Ἀλέξανδρο Λασκάρεις155, στή Ρώμη γιά νά φοιτήσουν ἐκεῖ. Μέ ξεχωριστό ἐνδιαφέρον ὁ Ἱερεμίας Β΄ λαμβάνει πληροφορίες καί καλές εἰδήσεις γιά τήν πρόοδο τῶν μαθητῶν τοῦ Κολλεγίου ἀπό τόν Livio Cellini, ἀντιπρόσωπο τοῦ Πάπα στήν Κωνσταντινούπολη156. Οἱ ἐπιστολές μεταξύ τοῦ Ἱερεμία Β΄ πρός τόν Πάπα Γρηγόριο ΙΓ΄ καί τόν Καρδινάλιο Sirleto157 μαρτυροῦν ὅτι ὁ Πατριάρχης ἀναγνωρίζει τήν ἀξία τοῦ ΤΣΙΡΠΑΝΛΗ Ζ., Οἱ Μακεδόνες σπουδαστές τοῦ Ἑλληνικοῦ Κολλεγίου Ρώμης καί ἡ δράση τους στήν Ἑλλάδα καί στήν Ἰταλία, 40 . 154 Bλ. ΖΑΧΑΡΟΠΟΥΛΟΥ Ν., Ἡ παιδεία ἐπί Τουρκοκρατίας, Θεσσαλονίκη 1976, 57-64. 155 ΤΣΙΡΠΑΝΛΗ Ζ., Οἱ Μακεδόνες σπουδαστές τοῦ Ἑλληνικοῦ Κολλεγίου Ρώμης καί ἡ δράση τους στήν Ἑλλάδα καί στήν Ἰταλία, 46 καί ΜΥΣΤΑΚΙΔΟΥ Β., Λασκάρεις 14001869, ΕΕΒΣ 5 (1928) 130-168 . 156 ΤΣΙΡΠΑΝΛΗ Ζ., Οἱ Μακεδόνες σπουδαστές τοῦ Ἑλληνικοῦ Κολλεγίου Ρώμης καί ἡ δράση τους στήν Ἑλλάδα καί στήν Ἰταλία, 47 . 157 Ὁ Καλαβρέζος Καρδινάλιος Σιρλέτο, χαρακτηρίζεται φιλέλλην ἐκφραστής τῆς λε153

- 213 -

18 - 2013-CC_V37.indd 213

1/4/15 12:46 μ.μ.

Κολλεγίου καί ἀναφέρεται σέ αὐτό μέ ἐπαινετικά λόγια. Ὡς παράδειγμα φέρουνε ἕνα ἀπό τά γράμματα πού ὁ Κωνσταντινουπόλεως ἀπέστειλε στόν Πάπα τῆς Ρώμης τόν Αὔγουστο τοῦ 1583158. Σέ αὐτό ἐκφράζεται εὐγνωμοσύνη γιά τή φροντίδα πού λαμβάνει γιά τήν ἐκπαίδευση τῶν ὀρθοδόξων νέων, χαρίζοντας ὅλα τά ἀπαραίτητα, χωρίς μάλιστα νά ὑπολογίζει δαπάνες καί ἔξοδα. Ὁ Ζ. Τσιρπανλής γράφει «Οἱ εἰδήσεις αὐτές που ἐμφανίζουν τόν Ἱερεμία Β΄ πρόθυμο συμπαραστάτη τοῦ παπικοῦ ἔργου εἶναι ἀναμφισβήτητες»159. Θεωρεῖ δηλαδή ὅτι οἱ ἐπιστολές πού ἀνταλλάχτηκαν τότε μεταξύ Ρὠμης καί Κωνσταντινουπόλεως, δείχνουν τή συνεργασία καί συναίνεση ἀνάμεσα στόν Πάπα Γρηγόριο ΙΓ΄ καί τόν Πατριάρχη Ἱερεμία Β΄. Παράλληλα ὅμως συμπεραίνει ὅτι τά πρόσωπα μέ τά ὁποῖα ἀλληλογραφοῦσε ὁ Πατριάρχης κι ἐλάμβανε πληροφορίες δι’αὐτῶν περί τοῦ Κολλεγίου, μονομερῶς τόν ἐνημέρωναν γιά τά συμβάντα. Ἔτσι γράφει ὅτι «φυσικό εἶναι νά ἐπηρεάζεται τό πατριαρχικό περιβάλλον καί μάλλον νά πείθεται ἀπό τίς διαβεβαιώσεις»160. Ἐκφράζει δηλαδή ἀμφιβολίες γιά τό ἀμερόληπτο τῆς ἐνημέρωσης τοῦ Πατριάρχου περί τῆς καταστάσεως. Ὁ Ζ. Τσιρπανλής θεωρεῖ ὅτι ὁ Βοναφεύς «ὑπηρετεῖ τήν ἰδέα τῆς ἑνώσεως τῶν Ἐκκλησιῶν, ἀλλά ἀπό τήν πλευρά τοῦ Βατικανοῦ»161, ἔτσι δέν λαμβάνει τίς πληροφορίες πού μεταφέρει στήν Κωνσταντινούπολη γιά τό Ἑλληνικό Κολλέγιο ἀμερόληπτες, διότι τονίζει στόν Ἱερεμία Β΄ μόνο τόν ἑλληνικό χαρακτήρα τοῦ Κολλεγίου, ἀποσιωπώντας τόν θρησκευτικό. Συγχρόνως τονίζει τή διάχυτη ἐμπιστοσύνη γιά τό Ἑλληνικό Κολλέγιο ἀνάμεσα στόν πνευματικό κόσμο τῆς Ἀνατολῆς. Ἔτσι καί ὁ Πατριάρχης Ἱερεμίας Β΄ ἐξέλαβε θετικά τή λειτουργία του, προτρέποντας τούς ὀρθοδόξους νέους νά σπουδάσουν ἐκεῖ γομένης φιλελληνικῆς πολιτικῆς ἤ γραμμῆς τοῦ Βατικανοῦ, μέ ἀγάπη πρός τίς ἑλληνικές σπουδές καί θετική στάση ἔναντι τῶν ὀρθοδόξων. «λίαν τά ἑλληνικά πεπαιδευμένος, ἀεί ταῦτα σπουδάζων (ἐν αὐλῇ τῆς πρεσβυτέρας Ῥώμης), λίαν φιλλέλην καί αὐτός εὐποιητικῶς», ΤΣΙΡΠΑΝΛΗ Ζ., Οἱ Μακεδόνες σπουδαστές τοῦ Ἑλληνικοῦ Κολλεγίου Ρώμης καί ἡ δράση τους στήν Ἑλλάδα καί στήν Ἰταλία, 48. Βλ. καί HOFMANN G., Griechische Patriarchen und Romische Papste. Unetersuchunchen und Texte II, Patriarch Ieremias II, OC 76 (1932) 244-245 . 158 ΤΣΙΡΠΑΝΛΗ Ζ., Οἱ Μακεδόνες σπουδαστές τοῦ Ἑλληνικοῦ Κολλεγίου Ρώμης καί ἡ δράση τους στήν Ἑλλάδα καί στήν Ἰταλία, 47 καί HOFMANN G., Griechische Patriarchen und Romische Papste. Unetersuchunchen und Texte II, Patriarch Ieremias II, OC 76 (1932) 234-245 . Εὐχαριστίες ἐκφράζει ὁ Πατριάρχης Ἱερεμίας Β΄ ὄχι μόνο στόν Πάπα ἀλλά καί πρός Καρδιναλίους, ὅπως π.χ. στόν S.E. Cadrinale Sirleto, γιά τή βοήθεια του, ὥστε «οἱ τῶν Ἑλλήνων παῖδες χαρακτῆρα τόν πατρῷον φυλάττωσιν». 159 ΤΣΙΡΠΑΝΛΗ Ζ., Οἱ Μακεδόνες σπουδαστές τοῦ Ἑλληνικοῦ Κολλεγίου Ρώμης καί ἡ δράση τους στήν Ἑλλάδα καί στήν Ἰταλία, 47 . 160 Ὅ.π. 48 . 161 Ὅ.π. 49 . - 214 -

18 - 2013-CC_V37.indd 214

1/4/15 12:46 μ.μ.

καί μάλιστα δίδοντας γιά τόν λόγο αὐτό καί σχετικές συστατικές ἐπιστολές. Ἡ στάση τῆς Βενετίας ἀπέναντι στό Ἐλληνικό Κολλέγιο, εἶχε μεγάλη σημασία γιά τούς ὀρθοδόξους Ἕλληνες τῶν ἐνετοκρατούμενων καί τῶν τουρκοκρατούμενων περιοχῶν. Ἡ Γαληνοτάτη Δημοκρατία δέν «θέλησε νά ἐφαρμόσει τίς ἀποφάσεις τῆς Συνόδου τοῦ Τρέντο στούς Ἕλληνες, διά τόν φόβο τῶν Τούρκων. Ὁ πρεσβευτής τῆς Βενετίας στή Ρώμη, ἐνημέρωνε τόν Πάπα γιά τόν κίνδυνο ταραχῶν σέ περίπτωση ἀλλοίωσης τῶν δογμάτων τῶν ὀρθοδόξων καί γιά τή ζημιά ἀπό τήν ἀπομάκρυνση τους ἀπό «παλαιότατες συνήθειές τους, πού διατηροῦνται ἀπό τά πανάρχαια χρόνια, χωρίς καμιά διακοπή, καί ἐπί πλέον τή στιγμή πού τίς ἔχουν ἀνεχθεῖ πάπας καί ἅγιοι σύνοδοι, ἰδίως ἡ σύνοδος τοῦ Τρέντο…»162. Ἡ Βενετία βέβαια ὅπως διαπιστώνεται ἀπό τίς ἐπιστολές τῆς ἐποχῆς, διευκόλυνε τήν ἀποστολή ἀπό ἐνετοκρατούμενες περιοχές μαθητῶν στό Κολλέγιο163. Ἡ Βενετία ἐπίσης φρόντισε νά ἀπομακρύνει ἀπό τήν Κρήτη τόν Καρυοφύλλη (ἀπόφοιτο τοῦ Κολλεγίου) ὅταν μέ τά κηρύγματά του κατεφέρετο ἐναντίον τοῦ Μελετίου Πηγᾶ, Γαβριήλ Σεβήρου καί Μαξίμου Μαργουνίου καί τῶν ὀρθοδόξων γενικότερα, προκαλώντας ἔτσι ἀντιδράσεις καί μίσος164. Ὁ Πατριάρχης Ἱερεμίας Β΄ δέν ἔχουμε πληροφορίες ὅτι προέβη σέ δραστικές ἀποφάσεις ἀπέναντι στά ὑπάρξαντα λυπηρά κρούσματα ἐκδήλωσης φανατισμοῦ καί στίς θλίβερές ἐκφράσεις ὑπερβάλλοντος ζήλου, συμπεριφορές ἐξάπαντος ἐπιζήμιες. Ἀντιθέτως ὁ ἐν Βενετίᾳ Μητροπολίτης Φιλαδελφείας Γαβριήλ Σεβῆρος πληροφορούμαστε ὅτι ἀντέδρασε πολλάκις δυναμικά, ὥστε «τόν Ἀρκούδιον ἐλθόντα εἰς τήν ἐκκλησίαν τοῦ Ἁγίου Γεωργίου (Βενετίας) ἀπεδίωξεν ὡς προδότην τῆς εὐσεβείας καί ἀδόκιμον, καί δή καί ἐπιτιμίοις τοῖς προσήκουσι καθυπέβαλε τούς συγκοινωνήσαντας ὀρθοδόξους τῷ Ἀρκουδίῳ καί γάρ οὐδεμία κοινωνία φωτί πρός σκότος»165. Ἡ κανονική ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας στό παρελθόν ἔλαβε ἀναμφίβολα τραύματα τραγικά, ἄδικα, ἐπιζήμια, τόσο ἀπό ἀκρότητες φανατισμοῦ ὅσο κι ἀπό πολλά ἄλλα σφάλματα, προσωπικά πάθη, ὀδυνηρά ἐλαττώματα, πικρές Ὅ.π. 54 . Παρατηρείται ὅτι ἡ εὔνοια αὐτή ἀργότερα ἐναλλάσσεται μέ ἐπιφυλακτικότητα γιά τόν κίνδυνο ταραχῶν κι ἀντιδράσεων, ἀπό ἐκείνους πού δέν θέλουν τούς ἀποφοίτους τοῦ Κολλεγίου νά λαμβάνουν θέσεις σημαντικές, ὅπως π.χ. ἦταν ἡ ἐπισκοπική θέση Κισάμου στήν Κρήτη, ὅ.π. βλ. καί LEGRAND E., Bibliographie Hellenique, Paris 1906, IΙΙ, 198-203 καί 483 . 164 Κάποιοι μαθητές κι ἀπόφοιτοι τοῦ Κολλεγίου σύμφωνα μέ ὅσα περιγράφει ὁ Ζ. Τσιρπανλής προβαίνουν σέ ἐμπαθεῖς ἐνέργειες, ἐπιζήμιες ὕβρεις καί λιβέλους, δηλαδή κακοήθεις πράξεις, πού προκαλούν ταραχές καί προβλήματα. ΤΣΙΡΠΑΝΛΗ Ζ., Οἱ Μακεδόνες σπουδαστές τοῦ Ἑλληνικοῦ Κολλεγίου Ρώμης καί ἡ δράση τους στήν Ἑλλάδα καί στήν Ἰταλία, 62 . 165 Ὅ.π. 63 . 162 163

- 215 -

18 - 2013-CC_V37.indd 215

1/4/15 12:46 μ.μ.

ἀδυναμίες κτλ166. Ἐκεῖνα τά τραύματα ὅσο κι ἄν πονοῦν στό δίαβα τῶν αἰώνων τό ἕνα κι ἀδιαίρετο ἐκκλησιαστικό Σῶμα τοῦ Χριστοῦ, μποροῦν νά βοηθήσουν στή διηνεκή θεραπεία167, στό νά μή ἐπαναληφθοῦν ποτέ ξανά τέτοια ἤ ἄλλα λάθη, ὥστε ἑνωμένοι κανονικῶς καί ἐκκλησιαστικῶς οἱ χριστιανοί, «ἵνα πάντες ἕν ὧσι», μονοιασμένοι κι ἀγαπημένοι, νά ζοῦν εἰρηνικά, φιλαδέλφως, αἰώνια, τό ἀγαπητικό μυστήριο τῆς ἐν Χριστῷ ζωῆς, τῆς χαρᾶς καί τῆς Χάριτος τοῦ Θεοῦ πάντων, προσδοκώντας ἔτι καί ἔτι τά ἐγκόσμια καί ὑπερκόσμια, τά ἐπίγεια καί ἐπουράνια ἀγαθά Του.

Ὅ.π. Ἐνδιαφέρον παρουσιάζει ἡ θεώρηση τῆς κανονικῆς τάξεως τῆς Ἐκκλησίας, πρωτίστως ἀπό τόν Μέγα Βασίλειο, ἀλλά καί ἀπό πολλούς μεταγενέστερα κανονολόγους, ὡς ἔργου πρωτίστως θεραπευτικοῦ τοῦ ἱεροῦ τῆς Ἐκκλησίας Σώματος ἤ κατά τήν καινοδιαθηκική καί Παύλεια διατύπωση, τῶν μελῶν τοῦ ἑνός Σώματος τοῦ Χριστοῦ. Ἡ ὅποια θεραπεία διαφέρει σαφῶς τῆς ὅποιας τιμωρίας, ἀκόμη καί ὅταν ἐκείνη «ἀδυνατεῖ» νά συγχωρήσει δωρεάν, δηλαδή «ἄδικα» καί δικαίως «τιμωρεῖ» ἀπρόσωπα τίς συνέπειες τῆς ἁμαρτίας ὡς «πᾶν πλημμέλημα», δηλαδή κάθε παράβαση ἐντολῆς. 166 167

- 216 -

18 - 2013-CC_V37.indd 216

1/4/15 12:46 μ.μ.

ΜΕΡΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ ΚΑΝΟΝΙΣΜΩΝ ΙΕΡΩΝ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΝ ΤῆΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΡΗΤΗΣ

18 - 2013-CC_V37.indd 217

1/4/15 12:46 μ.μ.

18 - 2013-CC_V37.indd 218

1/4/15 12:46 μ.μ.

Σύστασις Ἐκκλησιαστικοῦ Ἱδρύματος τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Πέτρας καί Χερρονήσου ὑπό τήν ἐπωνυμίαν «Κέντρον Ἀνοικτῆς Φροντίδος Εὐπαθῶν Κοινωνικῶν Ὁμάδων Ἱερᾶς Μητροπόλεως Πέτρας καί Χερρονήσου» καί ἔγκρισις Κανονισμοῦ Λειτουργίας αὐτοῦ Ἀριθμ. Ἀποφ. 8/10-1-2013 Ἡ Ἱερά Ἐπαρχιακή Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, λαβοῦσα ὑπ’ ὄψιν: α) Τάς διατάξεις τοῦ ἄρθρου 54 τοῦ Ν. 4149/1961 «Περί Καταστατικοῦ Χάρτου τῆς ἐν Κρήτῃ Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας» καί τά ἄρθρα 59 παρ. 2 καί 29 παρ. 2 τοῦ Ν. 590/1977 «Περί Καταστατικοῦ Χάρτου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος». β) Τάς ὑποχρεώσεις τῆς Ποιμαινούσης Ἐκκλησίας τάς ἀπορρεούσας ἐκ τῶν Εὐαγγελικῶν Ἐπιταγῶν, τῶν Ἱερῶν Κανόνων καί τῶν Νόμων τοῦ Κράτους πρός τό Χριστεπώνυμον τῆς Ἐκκλησίας πλήρωμα. γ) Τάς ὑφισταμένας πνευματικάς, κοινωνικάς καί μορφωτικάς ἀνάγκας τοῦ πληρώματος τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Πέτρας καί Χερρονήσου. δ) Τήν ὑπ᾽ ἀριθμ. 1/4.1.2013 Ἀπόφασιν τοῦ Μητροπολιτικοῦ Συμβουλίου τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Πέτρας καί Χερρονήσου. ε) Τήν ὑπ’ ἀριθμ. 3/4.1.2013 Ἀπόφασιν καί τήν ὑπ᾽ ἀριθμ. 8/7-1-2013 πρότασιν τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Πέτρας καί Χερρονήσου κ. Νεκταρίου. ἀποφασίζει ὁμοφώνως συνιστᾷ εἰς τήν Ἱεράν Μητρόπολιν Πέτρας καί Χερρονήσου Ἐκκλησιαστικόν Ἵδρυμα, ὑπό τήν ἐπωνυμίαν: «Κέντρον Ἀνοικτῆς Φροντίδος Εὐπαθῶν Κοινωνικῶν Ὁμάδων Ἱερᾶς Μητροπόλεως Πέτρας καί Χερρονήσου» τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Πέτρας καί Χερρονήσου, τό ὁποῖον ἀποτελεῖ ἐξηρτημένη Ὑπηρεσία τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως, θά ἑδρεύῃ εἰς τήν Δημοτικήν Κοινότητα Νεαπόλεως τοῦ Δήμου Ἁγίου Νικολάου Νομοῦ Λασιθίου ὡς αὐτοτελές καί ἀνεξάρτητον Νομικόν Πρόσωπον Ἰδιωτικοῦ Δικαίου «Ν.Π.Ι.Δ.», μή κερδοσκοπικοῦ χαρακτῆρος, διά τάς πνευματικάς, κοινωνικάς καί μορφωτικάς ἀνάγκας τοῦ πληρώματος τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Πέτρας καί Χερρονήσου. Ἡ ὀργάνωσις, διοίκησις, διαχείρισις καί λειτουργία τοῦ Ἱδρύματος τούτου θά διέπεται ἀπό τάς διατάξεις τοῦ ἑπομένου Κανονισμοῦ, ὁ ὁποῖος ἀποτελεῖται ἐκ τῶν κάτωθι 15 ἄρθρων: ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ «ΚΕΝΤΡΟΥ ΑΝΟΙΚΤΗΣ ΦΡΟΝΤΙΔΟΣ ΕΥΠΑΘΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΟΜΑΔΩΝ ΙΕΡΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΠΕΤΡΑΣ ΚΑΊ ΧΕΡΡΟΝΗΣΟΥ» - 219 -

18 - 2013-CC_V37.indd 219

1/4/15 12:46 μ.μ.

Ἄρθρο 1 Σύσταση – Ἐπωνυμία – Ἕδρα – Σφραγίδα α. Στήν περιφέρεια τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Πέτρας καί Χερρονήσου συνιστᾶται ἐκκλησιαστικό Ἵδρυμα, μέ τήν ἐπωνυμία «Κέντρο Ἀνοικτῆς Φρόντίδος Εὐπαθῶν Κοινωνικῶν Ὁμάδων Ἱερᾶς Μητροπόλεως Πέτρας καί Χερρονήσου (Κ.Α.Φ.Ε.Κ.Ο.)», τό ὁποῖο στό ἑξῆς θά ἀναφέρεται ἐν συντομίᾳ ὡς «Ἵδρυμα» ἤ «Κ.Α.Φ.Ε.Κ.Ο.» καί τό ὁποῖο ἀποτελεῖ ἐξηρτημένη Ὑπηρεσία τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Πέτρας καί Χερρονήσου, αὐτοτελοῦς διαχειρίσεως καί μή κερδοσκοπικοῦ χαρακτήρα, τελοῦσα ὑπό τόν ἔλεγχο καί τήν ἐποπτεία αὐτῆς. β. Ἕδρα τοῦ Ἱδρύματος εἶναι ἡ Δημοτική Κοινότητα Νεαπόλεως τοῦ Δήμου Ἁγίου Νικολάου Νομοῦ Λασιθίου. γ. Ἀπό τή δημοσίευση τοῦ παρόντος Κανονισμοῦ στήν Ἐφημερίδα τῆς Κυβερνήσεως τό συσταθέν Ἵδρυμα θά διέπεται ἀπό τίς διατάξεις τοῦ παρόντος καταστατικοῦ Λειτουργίας, Διοικήσεως καί Διαχειρίσεώς του. δ. Τό Ἵδρυμα θά ἔχει δική του στρογγυλή σφραγίδα μέ δυό ἐπάλληλους κύκλους. Ἡ σφραγίδα θά φέρει στό κέντρο τόν Ἱερό Μητροπολιτικό Ναό τῆς Μεγάλης Παναγίας Νεαπόλεως, στόν ἐσωτερικό κύκλο τίς λέξεις «ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ ΠΕΤΡΑΣ ΚΑΊ ΧΕΡΡΟΝΗΣΟΥ» καί στόν ἐξωτερικό τή συντομογραφία τῆς ἐπωνυμίας τοῦ Ἱδρύματος, «Κ.Α.Φ.Ε.Κ.Ο.» Ἄρθρο 2 Σκοποί καί μέσα γιά τήν ἐπίτευξη τῶν σκοπῶν Σκοπός τοῦ Ἱδρύματος εἶναι ἡ παροχή βοήθειας, στήριξης καί ἐνίσχυσης σέ εἰδικές ὁμάδες πληθυσμοῦ, ὅπως ἄτομα μέ ἀναπηρίες, εὐπαθεῖς κοινωνικές ὁμάδες κ.λπ. καθώς καί στό γενικό πληθυσμό, μέ δράσεις πρόληψης, ὑποστήριξης καί προαγωγῆς τῆς ὑγείας καί τοῦ πολιτισμοῦ. Γιά τήν ἐπίτευξη τῶν σκοπῶν τοῦ στό Ἵδρυμα θά λειτουργοῦν: α) Γραφεῖο Ἐκκλησιαστικῆς Μέριμνας, μέσῳ τοῦ ὁποίου: 1) θά ὑποστηρίζονται κοινωνικά ἀποκλεισμένες ὁμάδες ἀπό τή φτώχεια, μέ τήν παροχή ὑλικῆς καί συμβουλευτικῆς βοήθειας, 2) θά λειτουργεῖ Τράπεζα Τροφίμων, Ἐνδύσεως καί Παιχνιδιῶν, γιά τήν παροχή εἰδῶν πρώτης ἀνάγκης σέ ἐγγεγραμμένες οἰκονομικά ἀδύναμες οἰκογένειες, 3) θά προσφέρονται γεύματα ἀγάπης σέ μοναχικά ἡλικιωμένα ἄτομα καί σέ ἄτομα μέ οἰκονομική ἀνάγκη, 4) θά γίνεται συλλογή καί διανομή εἰδῶν ρουχισμοῦ καί παιχνιδιῶν σέ ἐγγεγραμμένες ἄπορες οἰκογένειες, 5) θά παρέχεται οἰκονομική βοήθεια σέ ἄτομα ἤ οἰκογένειες, πού ἀποδεδειγμένα ἀντιμετωπίζουν ἔκτακτες ἤ σοβαρές ἀνάγκες, 6) θά ἀντιμετωπίζονται περιπτώσεις ἀστέγων ἀτόμων–οἰκογενειῶν, 7) θά ἐπιδιώκεται ἡ εὐαισθητοποίηση κοινωνικῶν χορηγῶν, ἐπιχειρηματιῶν καί δημοτῶν γιά ἐνίσχυση καί προσφορά στήν Τράπεζα Τροφίμων, 8) θά παρέχεται στήριξη σέ πολίτες μέ ἀναπηρία, γιά τήν ἀνάπτυξη προσωπικῶν καί - 220 -

18 - 2013-CC_V37.indd 220

1/4/15 12:46 μ.μ.

κοινωνικῶν δεξιοτήτων, 9) θά παρέχονται ὑπηρεσίες συμβουλευτικῆς ὑποστήριξης στά μέλη ὅπως ἐπίσης στούς γονεῖς καί τίς οἰκογένειές τους, 10) θά προσφέρεται στήριξη καί βοήθεια σέ οἰκογένειες μέ χαμηλό εἰσόδημα, οἱ ὁποῖες ἐνδεχομένως ἀντιμετωπίζουν συγχρόνως καί ἄλλα κοινωνικά προβλήματα, ὅπως ὕπαρξη στήν οἰκογένεια ἀτόμου μέ εἰδικές ἀνάγκες ἤ ἀτόμου μέ σοβαρό πρόβλημα ὑγείας, μονογονεϊκές οἰκογένειες καί πολύτεκνες οἰκογένειες, 11) θά προσφέρεται δωρεάν ἐκπαίδευση Ξένων Γλωσσῶν, Η/Υ κ.λ.π. σέ παιδιά οἰκογενειῶν μέ οἰκονομικές καί κοινωνικές ἀνάγκες, ἀπό ἐκπαιδευτικούς συμπολίτες πού ἐπιθυμοῦν νά προσφέρουν διδασκαλία ἀφιλοκερδῶς, β) Γραφεῖο Συμβουλευτικῆς Στήριξης Ἀτόμου καί Οἰκογένειας, τό ὁποῖο στελεχωμένο ἀπό ἐξειδικευμένο ἐπιστημονικό προσωπικό (ψυχολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς κ.λ.π), θά ἀπευθύνεται σέ γονεῖς, ἐνήλικες καί νέους, μέ στόχο νά στηρίξει τούς ἀνθρώπους πού ἀντιμετωπίζουν προβλήματα στήν προσωπική – οἰκογενειακή ἀλλά καί κοινωνική – ἐπαγγελματική τους ζωή. Γιά τόν σκοπό αὐτό τό ὡς ἄνω γραφεῖο θά συνεργάζεται μέ τό σύνολο τῶν φορέων παροχῆς ψυχικῆς ὑγείας τῆς εὐρύτερης περιοχῆς τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Πέτρας καί Χερρονήσου καί θά παρέχει: 1) ἀτομική καί ὁμαδική συμβουλευτική γιά γονεῖς σέ θέματα σχέσεων, ἐπικοινωνίας καί διαπαιδαγώγησης, 2) ἀτομική συμβουλευτική – ψυχοθεραπεία σέ ἐνήλικες μέ προβλήματα ἄγχους, φοβιῶν, κατάθλιψης, διαταραχῶν προσωπικότητας 3) συμβουλευτική νέων σέ θέματα προσωπικῆς ἀνάπτυξης 4) ἐνημέρωση – παρέμβαση γιά θέματα ψυχικῆς ὑγείας σέ σχολεῖα, συλλόγους, φορεῖς, ὑπηρεσίες κ.λ.π., γ) Γραφεῖο Ὑποστήριξης Γυναικῶν – Παιδιῶν Θυμάτων Κακοποίησης, ἐντός τοῦ ὁποίου θά λειτουργεῖ καί ἀνοιχτή γραμμή ἐπικοινωνίας καί τό ὁποῖο θά ἀπευθύνεται σέ γυναῖκες καί παιδιά, πού ὑφίστανται μέσα στήν οἰκογένεια βία καί κακοποίηση, κάθε μορφῆς, σωματική, ψυχολογική, συναισθηματική. Στά ἄτομα αὐτά θά παρέχεται κατά περίπτωση ψυχολογική, νομική ἤ κοινωνική συμβουλευτική βοήθεια. Γιά τόν σκοπό αὐτό θά παρέχεται ἀπό τό ὡς ἄνω γραφεῖο: 1) ἀτομική συμβουλευτική ὑποστήριξη, ἡ ὁποία θά περιλαμβάνει ψυχολογική ὑποστήριξη γιά τήν ἐνδυνάμωση τοῦ ἀτόμου καί τήν κατάρτιση ἀτομικοῦ σχεδίου δράσης ἀνάκαμψής του, καθώς καί νομική ὑποστήριξη ἀπό νομικό σύμβουλο, ὁ ὁποῖος θά ἐνημερώνει γιά τίς σχετικές νόμιμες διαδικασίες, πού πρέπει νά ἀκολουθηθοῦν καί τά νόμιμα δικαιώματα τοῦ θύματος, 2) κοινωνική ὑποστήριξη, ἡ ὁποία θά παρέχεται ἀπό τόν κοινωνικό λειτουργό, ὁ ὁποῖος σέ συνεργασία μέ τόν ψυχολόγο, διευθετεῖ ἀνακύπτοντα θέματα σέ σχέση μέ δημόσιες ὑπηρεσίες, ὅπως ἐνδεικτικά ἔκδοση πιστοποιητικῶν, ὑγειονομική περίθαλψη, ἐξεύρεση θέσης ἐργασίας κ.λπ., 3) προσωρινή φιλοξενία καί παροχή στέγης, ἰδίως σέ κακοποιημένες γυναῖκες – συχνά μέ μικρά παιδιά,– οἱ ὁποῖες ἔχοντας ἐγκαταλείψει τά σπίτια τούς ἔχουν ἄμεση ἀνάγκη γιά προσωρινή φιλοξενία, γιά τήν ὁποία θά μεριμνᾶ τό ὡς ἄνω γραφεῖο διεκπε- 221 -

18 - 2013-CC_V37.indd 221

1/4/15 12:46 μ.μ.

ραιώνοντας καί τίς ἀπαιτούμενες, γιά ἐνδεχόμενη φιλοξενία τους σέ ξενώνα τῶν Ἀθηνῶν ἤ ἄλλης πόλης τῆς Ἑλλάδος, διαδικασίες, δ) Σχολή Γονέων, ἡ ὁποία σκοπό θά ἔχει τήν ἐνδυνάμωση τοῦ ρόλου τῶν γονέων καί τήν ἀνάπτυξη οὐσιαστικῶν διαπροσωπικῶν σχέσεων στήν οἰκογένεια. Στήν ὡς ἄνω Σχολή θά πραγματοποιοῦνται συνεδρίες μέ σκοπό τήν ἐνημέρωση τῶν γονέων σέ θέματα πού θά διευκολύνουν τή διαπαιδαγώγηση τῶν παιδιῶν τους. Στή Σχολή, ἐπίσης, θά λειτουργοῦν: 1) ὁμάδες γονέων μέ παιδιά προσχολικῆς ἡλικίας, 2) ὁμάδες Γονέων μέ παιδιά σχολικῆς ἡλικίας, 3) ὁμάδες Γονέων μέ παιδιά στήν ἐφηβική ἡλικία, ε) Γραφεῖο Δημιουργικῆς Ἀπασχόλησης Παιδιῶν, ἡ λειτουργία τοῦ ὁποίου θά ἔχει παιδαγωγικό χαρακτήρα, παρέχοντας στά παιδιά τή δυνατότητα, τόσο νά γνωρίσουν τήν Ὀρθόδοξη πίστη καί διδασκαλία, ὅσο καί νά ἀνακαλύψουν ὅλους τους τρόπους ἔκφρασης καί νά ἀναπτύξουν τή δημιουργικότητά τους σύμφωνα μέ τή δική τους προσωπικότητα, στ) Γραφεῖο Τεκμηρίωσης, Προγραμμάτων καί Κοινωνικῶν Ἐρευνῶν, τοῦ ὁποίου βασικός στόχος εἶναι ἡ καταγραφή τοῦ κοινωνικοῦ προφίλ καί τῶν ἀναγκῶν τῶν μελῶν, μέσα ἀπό ἔρευνες, ὁ σχεδιασμός καί ἡ ὀργάνωση ὁλοκληρωμένων παρεμβάσεων καί δράσεων γιά τά θέματα πού προκύπτουν ἀπό τό Γραφεῖο Τεκμηρίωσης ἤ ἄλλων δομῶν σέ συνεργασία μέ τούς φορεῖς Πρόνοιας τῆς Περιοχῆς καί ὄχι μόνο, ζ) Γραφεῖο Πρόληψης, μέ σκοπό: 1) τήν ἐνημέρωση καί εὐαισθητοποίηση τοῦ πληθυσμοῦ γιά θέματα πού σχετίζονται μέ τίς ἐξαρτησιογόνες οὐσίες (χρήση οὐσιῶν, κάπνισμα, ἀλκοόλ κ.λπ.), 2) τήν παροχή συμβουλευτικῶν ὑπηρεσιῶν καί στήριξης σέ ἄτομα μέ πρόβλημα χρήσης οὐσιῶν, καθώς καί στίς οἰκογένειές τους, 3) τήν ἐνημέρωση καί εὐαισθητοποίηση τοῦ πληθυσμοῦ γιά θέματα πού ἀφοροῦν ἤ καί προάγουν τήν ὑγεία, μέ σκοπό νά τούς ἐνθαρρύνει, οὕτως ὥστε νά υἱοθετήσουν ἕναν ἐναλλακτικό, πιό ὑγιεινό τρόπο ζωῆς. Γιά τήν ἐπίτευξη τῶν σκοπῶν του, τό ὡς ἄνω Γραφεῖο Πρόληψης, θά συνεργάζεται μέ ὅλους τους φορεῖς πρόληψης καί θεραπείας, πού δραστηριοποιοῦνται στήν εὐρύτερη περιοχή τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Πέτρας καί Χερρονήσου, η) Γραφεῖο Στήριξης Ἀλλοδαπῶν καί Προσφύγων, μέ σκοπό τήν ὑποστήριξη προσφύγων καί μεταναστῶν, πού ἀντιμετωπίζουν δύσκολες συνθῆκες διαβίωσης καί προσαρμογῆς στή χώρα μας. Τό ὡς ἄνω γραφεῖο θά παρέχει: 1) στήριξη γιά νομικά θέματα (ἄδεια παραμονῆς, ἄδεια ἐργασίας, ἀσφάλιση, ἐγγραφή παιδιῶν στό σχολεῖο), 2) διαμεσολάβηση σέ συναλλαγές μέ τίς ἀρχές, 3) ἐνημέρωση γιά τά δικαιώματα (ἐργασιακά, ἀσφαλιστικά, ὑγεία, πρόνοια), 4) ψυχοκοινωνική στήριξη - ἀτομική καί ὁμαδική συμβουλευτική, 5) ἐνημέρωση γιά προγράμματα ἑλληνικῆς γλώσσας, κατάρτισης, ἀπασχόλησης κ.λ.π., 6) ὑπηρεσίες γιά τήν εὐαισθητοποίηση τῶν τοπικῶν ὀργανώσεων καί - 222 -

18 - 2013-CC_V37.indd 222

1/4/15 12:46 μ.μ.

τῶν ἀρχῶν γιά τίς ἀνάγκες τῶν προσφύγων, 7) στήριξη σέ οἰκογένειες πού χρειάζονται εἰδική βοήθεια καί εὐάλωτους ἀσυνόδευτους πρόσφυγες. Ἐπίσης, γιά τήν ἐπίτευξη τῶν σκοπῶν του τό Ἵδρυμα θά ἀναπτύσσει δράσεις στά ἑξῆς προγράμματα: 1) δράσεις Κεραμικῆς καί χειροποίητων κατασκευῶν, ὅπου τά μέλη κατασκευάζουν χειροποίητα ἀντικείμενα, τά ὁποῖα πουλοῦν σέ ἑορταστικά παζάρια, ἐκθέσεις καί μεμονωμένα καί τά ἔσοδα διατίθενται στά μέλη, 2) πρόγραμμα Ἐργοθεραπείας ἀτομικῆς καί ὁμαδικῆς, 3) πρόγραμμα Δημιουργικῆς ἀπασχόλησης μέ κατασκευές καί παιχνίδια, 4) ὁμάδα θεάτρου, ἡ ὁποία κάθε χρόνο ἑτοιμάζει καί παρουσιάζει θεατρικές παραστάσεις καί δρώμενα, 5) πρόγραμμα μουσικοκινητικῆς ἀγωγῆς, 6) πρόγραμμα ἐκμάθησης παραδοσιακῶν χορῶν καί 9) γυμναστική καί ἀθλητικές δραστηριότητες. Ἐπιπλέον, τό Ἵδρυμα γιά τήν ἐπίτευξη τῶν σκοπῶν του δύναται νά ὀργανώνει ἐκδηλώσεις σχετικά μέ: 1) εἰκαστικές δραστηριότητες, 2) μουσικές – πολιτιστικές – ἀθλητικές δραστηριότητες, 3) ἐνημέρωση – εὐαισθητοποίηση σέ θέματα προαγωγῆς ὑγείας, 4) ἐκπαιδευτικές δράσεις σέ συνεργασία μέ τή Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας καί Δευτεροβάθμιας Ἐκπαίδευσης καί τήν Τριτοβάθμια Ἐκπαίδευση τοῦ Νομοῦ Λασιθίου. Γιά τή σύσταση τῶν γραφείων, τήν ἔναρξη τῶν προγραμμάτων καί τήν ἐκκίνηση δράσεων, θά λαμβάνεται σχετική ἀπόφαση τοῦ Δ.Σ., ἡ ὁποία θά ὁρίζει τίς λεπτομέρειες, σχετικά μέ τόν τρόπο λειτουργίας, τή χρηματοδότηση, τήν ἐπάνδρωση μέ προσωπικό καί τήν ὀργανωτική δομή τῶν ἀνωτέρω. Ἐπίσης μέ ἀπόφαση τοῦ Δ.Σ. εἶναι δυνατή σύσταση τῶν γραφείων, ἡ ἔναρξη προγραμμάτων καί ἡ ἐκκίνηση δράσεων διαφορετικῶν ἀπό τίς ὡς ἄνω προβλεπόμενες, πάντοτε, ὅμως, γιά τήν ἐξυπηρέτηση τῶν σκοπῶν του Ἱδρύματος καί ἐφόσον αὐτό κριθεῖ χρήσιμο καί ἀναγκαῖο ἀπό τό Δ.Σ. Τέλος τό Ἵδρυμα γιά τήν ἐξυπηρέτηση τῶν σκοπῶν του δύναται νά συνεργάζεται μέ ἄλλα Ἐκκλησιαστικά Ἱδρύματα τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Πέτρας καί Χερρονήσου (Ἐκκλησιαστικό Γηροκομεῖο Ὀροπεδίου Λασιθίου, Γηροκομείου Ἁγίου Νικολάου), καθώς καί τά πνευματικά Κέντρα τῶν Ἐνοριῶν κ.λ.π. καί νά ἐνεργεῖ πρός εὐαισθητοποίηση κυρίως ἐθελοντῶν (ἱερεῖς καί πολίτες) μέ τίς ἀπαραίτητες εἰδικότητες καί προσόντα γιά τή στελέχωση τῶν γραφείων καί τήν πραγματοποίηση τῶν δράσεων. Στήν περίπτωση πού δέν εἶναι δυνατή ἡ λειτουργία μέ ἐθελοντές, τό Ἵδρυμα δύναται νά προσλαμβάνει μόνιμους ὑπαλλήλους μέ πλήρη ἤ μειωμένη ἀπασχόληση. Τά ἔξοδα λειτουργίας τοῦ Ἱδρύματος θά βαρύνουν τήν Ἱερά Μητρόπολη Πέτρας καί Χερρονήσου καί οἱ ὑπηρεσίες του θά παρέχονται δωρεάν. Ἄρθρο 3 Διοίκηση, Διοικητικό Συμβούλιο 1) Τό Ἵδρυμα ὑπόκειται στήν πνευματική καί διοικητική ἐποπτεία τοῦ Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Πέτρας καί Χερρονήσου καί διοικεῖται ἀπό πε- 223 -

18 - 2013-CC_V37.indd 223

1/4/15 12:46 μ.μ.

νταμελές Διοικητικό Συμβούλιο (Δ.Σ.), τό ὁποῖο ἀπαρτίζεται ἀπό τόν ἑκάστοτε Μητροπολίτη Πέτρας καί Χερρονήσου, ὡς Πρόεδρο, τέσσερα (4) τακτικά μέλη καί τρία ἀναπληρωματικά. Μέλη τοῦ Δ.Σ. μπορεῖ νά εἶναι κληρικοί ἤ λαϊκοί, ἄνδρες ἤ γυναῖκες, πού διορίζονται ἀπό τόν Μητροπολίτη διακρινόμενα γιά τήν εὐσέβεια, τό ἦθος, τήν πνευματική συγκρότηση καί τήν ἀφοσίωσή τους πρός τήν Ἐκκλησία καί τούς σκοπούς τοῦ Ἱδρύματος. 2) Ὁ Μητροπολίτης μπορεῖ νά ὁρίσει μέ Πράξη του, ἐφόσον κριθεῖ ἀναγκαῖο, τόν νόμιμο ἀναπληρωτή του. Ὁ Μητροπολίτης ἐκχωρεῖ ἐγγράφως στόν ἀναπληρωτή τίς ἁρμοδιότητές του γιά συγκεκριμένο χρόνο, συνεδρίαση ἤ συνεδριάσεις. Ἀναπληρωτής μπορεῖ νά ὁρισθεῖ μέλος τοῦ Δ.Σ. ἤ καί ὁ Ἀντιπρόεδρος. Στήν περίπτωση, ὅμως, πού ὡς ἀναπληρωτής ὁρισθεῖ ὁ Ἀντιπρόεδρος, τότε τό Δ.Σ. συνεδριάζει ὡς τετραμελές, κάθε μέλος του ἔχει μία μόνο ψῆφο καί βρίσκεται σέ ἀπαρτία, ὅταν εἶναι παρόντα τρία τουλάχιστον ἀπό τά τέσσερα μέλη του. 3) Ὁ νόμιμος ἀναπληρωτής τοῦ Προέδρου, τά παραπάνω τακτικά μέλη, καθώς καί τρία ἀναπληρωματικά τοῦ Διοικητικοῦ Συμβουλίου διορίζονται γιά θητεία τριῶν (3) ἐτῶν μέ σχετική Πράξη τοῦ Μητροπολίτου Πέτρας καί Χερρονήσου. 4) Ἡ θητεία τῶν διοριζόμενων μελῶν τοῦ Δ.Σ. εἶναι τριετής, δυνάμενη νά ἀνανεωθεῖ. Τό ἀξίωμά τους εἶναι τιμητικό καί ἄμισθο, ἐκτός καί ἄν τό Δ.Σ. ἀποφασίσει ἀποζημίωση γιά ἔκτακτες προσφερόμενες ὑπηρεσίες. Ἄν ἕνα μέλος παραιτηθεῖ, ἐκλείψει ἤ ἀπουσιάσει ἀδικαιολόγητα γιά τρεῖς συνεχεῖς συνεδριάσεις, ἀντικαθίσταται ἀπό νέο μέλος πού διορίζεται ἀπό τόν Μητροπολίτη, σύμφωνα μέ τά παραπάνω. 5) Μέσα σέ τριάντα μέρες ἀπό τήν κοινοποίηση τοῦ διοριστηρίου ἔγγραφου τῶν μελῶν, τό Δ.Σ. συνέρχεται σέ Συνεδρία κατόπιν προσκλήσεως τοῦ Προέδρου του καί συγκροτεῖται σέ σῶμα ἐκλέγοντας τόν Ἀντιπρόεδρο, τόν Γραμματέα καί τόν Ταμία. Ὁ Πρόεδρος, ὁ ἀναπληρωτής τοῦ Προέδρου ἤ ὁ Ἀντιπρόεδρος δέν μποροῦν νά ἀσκοῦν ταυτόχρονα καί τά καθήκοντα τοῦ Ταμία. Κατ’ ἐξαίρεση τό πρῶτο Δ.Σ., πού συγκροτήθηκε γιά τήν ἵδρυση καί λειτουργία τοῦ Ἱδρύματος, διορίζεται μέ τήν ἔγκριση καί τή δημοσίευση τοῦ παρόντος καταστατικοῦ λειτουργίας καί ἀπαρτίζεται ἀπό τόν Σεβ. Μητροπολίτη Πέτρας καί Χερρονήσου καί ἀπό τέσσερα τακτικά μέλη, ἤτοι τους: α) Ἀρχιμ. Τίτο Ταμπακάκη τοῦ Μιχαήλ β) Ἐμμανουήλ Ζερβάκη τοῦ Δημητρίου γ) Ἰωάννη Κυπριωτάκη τοῦ Ἐμμανουήλ καί δ) Αἰκατερίνη Σχοινιωτάκη – Τσακωνίτη τοῦ Ἐμμανουήλ, μέ τρία ἀναπληρωματικά μέλη, ἤτοι τους: α) Γεώργιο Μαμάκη τοῦ Ἰωάννου β) Μιχαήλ Πρινιωτάκη τοῦ Ἐμμανουήλ καί γ) Ἐλισάβετ Μαργιούλα τοῦ Ἐμμανουήλ. Τό πρῶτο αὐτό Δ.Σ. θά παραμείνει στή θέση τοῦ γιά δυό θητεῖες (ἕξι ἔτη) ἤ μία θητεία (τρία ἔτη) μετά ἀπό τήν ἔναρξη τῆς λειτουργίας τοῦ Ἱδρύματος. - 224 -

18 - 2013-CC_V37.indd 224

1/4/15 12:46 μ.μ.

Τό ὡς ἄνω Δ.Σ. τοῦ Ἱδρύματος θά συγκροτηθεῖ σέ σῶμα κατά τήν πρώτη συνεδρίασή του, μετά ἀπό πρόσκληση καί πρόταση τοῦ Προέδρου καί θά ἐκλέξει τόν Ἀντιπρόεδρο, τό Γραμματέα καί τόν Ταμία. 6) Μέλη τοῦ Δ.Σ. τά ὁποία δέν ἀνταποκρίνονται στά καθήκοντα τῶν ἤ προβαίνουν σέ ἐνέργειες πού ἔρχονται σέ ἀντίθεση μέ τούς σκοπούς τοῦ Ἱδρύματος, παύονται μέ ἀπόφαση τοῦ Σεβ. Μητροπολίτη Πέτρας καί Χερρονήσου, ὕστερα ἀπό γνωμοδότηση τῆς πλειοψηφίας τῶν τακτικῶν μελῶν τοῦ Δ.Σ. 7) Τό Δ.Σ. τοῦ Ἱδρύματος συνέρχεται τακτικῶς κάθε μήνα καί ἐκτάκτως, ὅταν παρίσταται ἀνάγκη, ὕστερα ἀπό πρόσκληση τοῦ Προέδρου καί ἐφόσον αὐτός κωλύεται, τοῦ Ἀντιπροέδρου, σέ τόπο καί χρόνο πού ὁρίζονται κάθε φορά ἀπό τόν προσκαλοῦντα. Σέ περίπτωση πού τήν πρόσκληση κάνει ὁ Ἀναπληρωτής ἤ ὁ Ἀντιπρόεδρος, τότε ὁ προσκαλῶν ἐνημερώνει γιά τή συνεδρίαση τόν Πρόεδρο. Ἡ πρόσκληση περιέχει τά θέματα τῆς ἡμερησίας διατάξεως καί ἐπιδίδεται στά μέλη τουλάχιστον τρεῖς μέρες πρίν ἀπό τή συνεδρίαση. Ἐπίσης τό Δ.Σ. συγκαλεῖται ἐκτάκτως ὕστερα ἀπό ἔγγραφη αἴτηση πρός τόν Πρόεδρο τριῶν (3) μελῶν τοῦ Δ.Σ. 8) Τό Δ.Σ. βρίσκεται σέ ἀπαρτία, ἐφόσον παρίσταται ὁ Πρόεδρος, ἤ σέ περίπτωση ἀπουσίας ἤ κωλύματός του, ὁ Ἀντιπρόεδρος καθώς καί δυό μέλη τοῦ Δ.Σ. 9) Οἱ ἀποφάσεις τοῦ Δ.Σ. λαμβάνονται μέ τήν πλειοψηφία τῶν παρόντων μελῶν, ἐκτός ἐάν πρόκειται περί μείζονος σημασίας θεμάτων. Μείζονος σημασία χαρακτηρίζεται ἕνα θέμα κατά τήν κρίση τοῦ Δ.Σ. πρίν ἀπό τήν ἔναρξη τῆς συζητήσεώς του, ὁπότε ἡ ἀπόφαση λαμβάνεται μέ τήν αὐξημένη πλειοψηφία τῶν 4/5 τοῦ συνόλου τῶν μελῶν τοῦ Δ.Σ. Σέ περίπτωση ἰσοψηφίας ὑπερισχύει ἡ ψῆφος τοῦ Προέδρου ἤ, σέ περίπτωση ἀπουσίας του, τοῦ Ἀντιπροέδρου. 10) Σέ κάθε συνεδρίαση τοῦ Δ.Σ. τηροῦνται ἀπό τόν Γραμματέα πρακτικά, στά ὁποῖα καταχωρίζονται οἱ ἀποφάσεις πού λαμβάνονται, καθώς καί οἱ ἀπόψεις τῶν μειοψηφούντων μελῶν. Τά πρακτικά ὑπογράφονται ἀπό ὅλα τά παρόντα μέλη τοῦ Δ.Σ. Ἄρθρο 4 Πόροι τοῦ Ἱδρύματος καί Διάθεσή τους α. Πόροι τοῦ Ἱδρύματος εἶναι: 1) Ἐπιχορηγήσεις τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Πέτρας καί Χερρονήσου, Ἱ. Μονῶν, Ἐνοριῶν καί προαιρετικές εἰσφορές Ν.Π.Δ.Δ. ἤ Ν.Π.Ι.Δ., καθώς καί φυσικῶν προσώπων. 2) Καταθέσεις καί τόκοι τοῦ Ἱδρύματος καί πρόσοδοι ἀπό τήν ἀξιοποίηση περιουσίας του. 3) Πρόσοδοι ἀπό τήν πραγματοποίηση λαχειοφόρων ἀγορῶν καί ἐράνων, - 225 -

18 - 2013-CC_V37.indd 225

1/4/15 12:46 μ.μ.

πού διενεργοῦνται νόμιμα. 4) Προαιρετικές εἰσφορές σέ εἶδος ἤ σέ χρῆμα φίλων τοῦ Ἱδρύματος. 5) Δωρεές ἐν ζωῇ ἤ αἰτίᾳ θανάτου, κληρονομιές, κληροδοτήματα καί κληροδοσίες κινητῶν καί ἀκινήτων φυσικῶν ἤ νομικῶν προσώπων. 6) Κρατικές ἐπιχορηγήσεις, κοινοτικές ἐπιχορηγήσεις, ἐπιχορηγήσεις τῆς Περιφέρειας Κρήτης καί Τοπικῆς Αὐτοδιοίκησης, Ὀργανισμῶν ἤ ἄλλων νομικῶν προσώπων δημοσίου ἤ ἰδιωτικοῦ δικαίου. 7) Κάθε νόμιμο ἔσοδο ἀπό τίς δραστηριότητες πού πραγματοποιοῦνται γιά τήν ἐπίτευξη τῶν σκοπῶν τοῦ Ἱδρύματος. β. Οἱ ἀνωτέρω πόροι τοῦ Ἱδρύματος, κατόπιν ἀποφάσεως τοῦ Δ.Σ., διατίθενται γιά: 1) Τή διατροφή, διαμονή καί περίθαλψη τῶν ὠφελούμενων ἀπό τό Ἵδρυμα. 2) Τήν ἀντιμετώπιση τῶν δαπανῶν συντήρησης τῶν ἐν γένει ἐγκαταστάσεων καί τῶν τρεχουσῶν δαπανῶν γιά τή διοίκηση καί τή λειτουργία τοῦ Ἱδρύματος. 3) Τήν προμήθεια τοῦ ἀπαιτούμενου ἐξοπλισμοῦ καί ἀναλώσιμων εἰδῶν γιά τήν κάλυψη τῶν σχετικῶν ἀναγκῶν. 4) Τήν πληρωμή τῶν ἀποδοχῶν τοῦ τυχόν ὑπηρετοῦντος ἔμμισθου ἤ ἔκτακτου προσωπικοῦ, σύμφωνα μέ τίς διατάξεις τῆς κειμένης νομοθεσίας. 5) Τήν κάλυψη τῆς δαπάνης γιά τή διοργάνωση διαφόρων ἐκδηλώσεων τοῦ Ἱδρύματος. 6) Τήν κάλυψη κάθε ἄλλης δαπάνης, πού προβλέπεται στόν ἐγκεκριμένο προϋπολογισμό καί ἀποσκοπεῖ στήν ἐπίτευξη τῶν σκοπῶν τοῦ Ἱδρύματος. γ. Οἱ εἰσπράξεις τῶν πόρων τοῦ Ἱδρύματος θά γίνονται μέ διπλότυπα εἰσπράξεων καί οἱ πληρωμές μέ ἐντάλματα πληρωμῶν, στά ὁποῖα θά ἐπισυνάπτονται τά σχετικά δικαιολογητικά τῆς δαπάνης. Τά γραμμάτια εἰσπράξεως καί τά ἐντάλματα πληρωμῶν θά θεωροῦνται ἀπό τήν Ἱ. Μητρόπολη Πέτρας καί Χερρονήσου. δ. Τά ἔσοδα ἀπό τίς ἀνωτέρω πηγές κατατίθενται σέ ὁποιαδήποτε Ἑλληνική Τράπεζα. Μέ ἀπόφαση τοῦ Δ.Σ. θά καθορίζεται τό ὕψος χρηματικοῦ ποσοῦ, τό ὅποιο δέν θά εἶναι κατατεθειμένο σέ τράπεζα καί θά τό διαχειρίζεται ὁ ταμίας γιά τήν ἀντιμετώπιση ἐκτάκτων ἀναγκῶν. Ἄρθρο 5 Ἁρμοδιότητες τοῦ Διοικητικοῦ Συμβουλίου Τό Δ.Σ. τοῦ Ἱδρύματος ἔχει τίς ἀκόλουθες ἁρμοδιότητες: α. Τό Δ.Σ. διοικεῖ τό Ἵδρυμα. Ἀποφασίζει γιά κάθε θέμα πού ἀφορᾶ στήν ὀργάνωση, λειτουργία, διαχείριση, καθώς καί κάθε ἐνέργεια πού σχετίζεται μέ τήν ἐκπλήρωση τῶν σκοπῶν τοῦ Ἱδρύματος. β. Μεριμνᾶ καί ἐποπτεύει γιά τήν ὀρθή, ὁμαλή καί ἀπρόσκοπτη λειτουργία τοῦ Ἱδρύματος, σύμφωνα μέ τόν παρόντα κανονισμό. - 226 -

18 - 2013-CC_V37.indd 226

1/4/15 12:46 μ.μ.

γ. Καταρτίζει καί ἐγκρίνει κανόνες ὀρθῆς λειτουργικῆς δεοντολογίας, βάσει τῆς ἀμοιβαιότητας, σεβασμοῦ καί ἀγάπης τοῦ ἔμψυχου δυναμικοῦ τοῦ Ἱδρύματος, δηλαδή τῶν μελῶν, τοῦ προσωπικοῦ, τοῦ Δ.Σ. καί τοῦ κοινωνικοῦ συνόλου. δ. Ἀποφασίζει γιά κάθε θέμα πού ἀφορᾶ στή δημιουργία κτηριακῆς ὑποδομῆς, στήν ὀργάνωση, διοίκηση, λειτουργία, διαχείριση καί ἀξιοποίηση ἐν γένει τῶν περιουσιακῶν στοιχείων καί ἐσόδων, τή χρηστή διαχείριση τῶν πόρων τοῦ Ἱδρύματος, καθώς καί γιά κάθε ἐνέργεια πού σχετίζεται μέ τήν ἐκπλήρωση τῶν σκοπῶν αὐτοῦ. ε. Συνεργάζεται, ἐκτός τῶν παραπάνω ἀναφερομένων ἐκκλησιαστικῶν ἱδρυμάτων καί πνευματικῶν κέντρων τῶν ἐνοριῶν τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Πέτρας καί Χερρονήσου, καί μέ πολιτιστικούς, ἐπιστημονικούς, φιλανθρωπικούς καί ἄλλους συλλόγους, τήν Περιφέρεια Κρήτης καί τήν Περιφερειακή Ἑνότητα Λασιθίου, τούς παραγωγικούς καί τοπικούς φορεῖς καί ἐν γένει τίς ἁρμόδιες κρατικές ὑπηρεσίες γιά τήν προαγωγή καί ἐπίτευξη τῶν σκοπῶν τοῦ Ἱδρύματος. Μεριμνᾶ γιά τήν ὀρθή, ὁμαλή καί ἀπρόσκοπτη λειτουργία τοῦ Ἱδρύματος. στ. Καταρτίζει τόν ἐτήσιο προϋπολογισμό καί ἀπολογισμό τοῦ Ἱδρύματος καί ὑποβάλλει αὐτούς πρός ἔγκριση στό Μητροπολιτικό Συμβούλιο. ζ. Καθορίζει τίς ἀναγκαῖες γιά τήν εὔρυθμη λειτουργία τοῦ Ἱδρύματος θέσεις τοῦ προσωπικοῦ καί ἀποφασίζει γιά τήν πρόσληψη καί ἀπόλυσή του, γιά τά καθήκοντα, τίς ἁρμοδιότητες καί τίς ἀποδοχές του, καθώς καί γιά λοιπά συναφῆ ζητήματα, σύμφωνα πάντα μέ τίς διατάξεις τῆς κειμένης νομοθεσίας. η. Ἀποφασίζει γιά τήν ἀποδοχή ἤ τήν ἀποποίηση δωρεῶν κληρονομιῶν καί κληροδοσιῶν, καθώς καί γιά τήν ἀνακήρυξη δωρητῶν καί εὐεργετῶν τοῦ Ἱδρύματος. θ. Ἀποφασίζει γιά τή διοργάνωση διαφόρων ἐκδηλώσεων, πού πραγματοποιοῦνται ἐντός ἤ καί ἐκτός τοῦ χώρου τοῦ Ἱδρύματος σύμφωνα μέ τούς σκοπούς αὐτοῦ. ι. Ἀποφασίζει γιά τή σύσταση γραφείων, τήν ἔναρξη προγραμμάτων καί τήν ἐκκίνηση δράσεων, προκειμένου νά ἐξυπηρετηθοῦν οἱ σκοποί συστάσεως τοῦ Ἱδρύματος, ἀκόμα καί ἄν δέν ὁρίζονται ρητά στό ἄρθρο 2 τοῦ παρόντος κανονισμοῦ. ια. Τηρεῖ τά ἀπαιτούμενα διοικητικά καί διαχειριστικά βιβλία, τά ὁποῖα ἀναφέρονται λεπτομερῶς στό ἄρθρο 11 τοῦ παρόντος Κανονισμοῦ. Ἄρθρο 6 Ἁρμοδιότητες τοῦ Προέδρου α. Ὁ Πρόεδρος τοῦ Δ.Σ. τοῦ Ἱδρύματος: 1) Ἐκπροσωπεῖ τό Ἵδρυμα ἐνώπιον κάθε ἀρχῆς, διοικητικῆς καί ἐκκλησιαστικῆς, ἐνώπιον τῶν δικαστηρίων, τραπεζῶν καί ὀργανισμῶν, καθώς καί στίς - 227 -

18 - 2013-CC_V37.indd 227

1/4/15 12:46 μ.μ.

σχέσεις τοῦ μέ τρίτους (νομικά ἤ φυσικά πρόσωπα). 2) Συγκαλεῖ τό Δ.Σ., τακτικῶς καί ἐκτάκτως, κηρύσσει τήν ἔναρξη καί λήξη τῶν συνεδριάσεών του καί διευθύνει τίς συζητήσεις. 3) Καταρτίζει βοηθούμενος ἀπό τό Γραμματέα τήν ἡμερησία διάταξη μέ τά πρός συζήτηση θέματα στό Δ.Σ. 4) Ἐντέλλεται γιά τήν πληρωμή ὁποιασδήποτε δαπάνης, ἡ ὁποία ἀναγράφεται στόν ἐγκεκριμένο προϋπολογισμό, ὑπογράφει κάθε ἔγγραφο τοῦ Δ.Σ. καί ἐκτελεῖ τίς ἀποφάσεις του. β. Τίς ἁρμοδιότητες τοῦ Προέδρου ἀσκεῖ καί ὁ Ἀντιπρόεδρος σέ περίπτωση ἀπουσίας ἤ κωλύματος τοῦ Προέδρου. Ἄρθρο 7 Καθήκοντα Γραμματέα Ὁ Γραμματέας τοῦ Ἱδρύματος μεριμνᾶ γιά τά παρακάτω: α. Συνυπογράφει μαζί μέ τόν Πρόεδρο κάθε ἔγγραφο. β. Τηρεῖ βιβλίο πρωτοκόλλου εἰσερχομένων καί ἐξερχομένων ἐγγράφων τοῦ Ἱδρύματος. γ. Ἐπιμελεῖται τή σύνταξη τῶν πρακτικῶν τοῦ Δ.Σ. καί ἐπιτηρεῖ τήν διεκπεραίωση τῆς ἀλληλογραφίας δ. Φυλάσσει μέ προσωπική του εὐθύνη τά ἔγγραφα, τά βιβλία καί τή σφραγίδα τοῦ Ἱδρύματος. Ἄρθρο 8 Καθήκοντα Ταμία Ὁ Ταμίας ὑποβοηθούμενος ἀπό ἄτομο (ἐθελοντή ἤ μή) πού διαθέτει λογιστικές γνώσεις : α. Ἐνεργεῖ εἰσπράξεις ἐν γένει πού ἀφοροῦν τό Ἵδρυμα, ἐκδίδοντας διπλότυπες ἀριθμημένες ἀποδείξεις, τίς ὁποῖες ὑπογράφει ὁ ἴδιος. β. Ἐνεργεῖ κάθε εἴδους πληρωμές βάσει νομίμως ἐκδιδομένων ἐνταλμάτων. γ. Τηρεῖ τά διαχειριστικά βιβλία καί στοιχεῖα τοῦ Ἱδρύματος, τά προβλεπόμενα στό ἄρθρο 11 τοῦ παρόντος. δ. Καταθέτει σέ τραπεζικό λογαριασμό στό ὄνομα τοῦ Ἱδρύματος, τά εἰσπραττόμενα ἔσοδα τοῦ Ἱδρύματος καί μπορεῖ νά παρακρατεῖ ἀπό αὐτά ποσό πού καθορίζεται ἀπό τό Δ.Σ., γιά τήν ἀντιμετώπιση τρεχουσῶν καί ἐκτάκτων ἀναγκῶν τοῦ Ἱδρύματος. ε. Προβαίνει σέ ἀναλήψεις καταθέσεων κατόπιν ἐγγράφου ἐντολῆς τοῦ Προέδρου ἤ τοῦ νομίμου ἀναπληρωτῆ του. στ. Ἐπιμελεῖται τήν κατάρτιση τοῦ σχεδίου γιά τόν προϋπολογισμό, ἀπολογισμό καί ἰσολογισμό τοῦ Ἱδρύματος, τά ὁποῖα ὑποβάλλει πρός τό Δ.Σ. γιά ἔγκριση.

- 228 -

18 - 2013-CC_V37.indd 228

1/4/15 12:46 μ.μ.

Ἄρθρο 9 Προσωπικό τοῦ Ἱδρύματος α. Τό προσωπικό τοῦ Ἱδρύματος διακρίνεται σέ ἐθελοντικό (ἄνευ ἀμοιβῆς) καί ἔμμισθο πλήρους ἡμερησίας ἀπασχόλησης μέ μετάταξη ἤ μέ ἀπόσπαση ἀπό ἄλλη Ὑπηρεσία. Τό ἔμμισθο προσωπικό προσλαμβάνεται καί ἀπολύεται ἀπό τό Δ.Σ., σύμφωνα μέ τίς διατάξεις τῆς κειμένης νομοθεσίας καί μετά ἀπό συνέντευξη ἐνώπιον τῆς ὁλομέλειας τοῦ Δ.Σ. Οἱ προσλήψεις προσωπικοῦ γίνονται σύμφωνα μέ τίς ἀνάγκες γιά εὔρυθμη λειτουργία τοῦ Ἱδρύματος. Προϊστάμενος τοῦ προσωπικοῦ εἶναι ὁ Διευθυντής τοῦ Ἱδρύματος, ὁποῖος πρέπει τουλάχιστον νά εἶναι κάτοχος πτυχίου Θεολογικῆς ἤ ἄλλης ἀνώτατης σχολῆς, κληρικός ἤ λαϊκός καί ὁ ὁποῖος διορίζεται μέ τριετή θητεία. Ἡ θητεία τοῦ Διευθυντῆ ἀνανεώνεται κατά τήν κρίση τοῦ Δ.Σ. τοῦ Ἱδρύματος. β. Ὁ Διευθυντής ἔχει τή μέριμνα γιά τήν ἐκτέλεση τῶν ἀποφάσεων τοῦ Δ.Σ., πού ἀφοροῦν στήν ὀργάνωση καί λειτουργία τοῦ Ἱδρύματος, τή διοίκηση τοῦ προσωπικοῦ καί τήν τήρηση τῶν διατάξεων τοῦ παρόντος κανονισμοῦ, καθώς καί τοῦ κανονισμοῦ δεοντολογίας, πού θά ὁρισθεῖ ἀπό τό Δ.Σ. Ἐπιμελεῖται τίς πάσης φύσεως προμήθειες τοῦ Ἱδρύματος, ἐποπτεύει καί ἐλέγχει τό προσωπικό, σέ ὅ,τι ἀφορᾶ στήν ἐκτέλεση τῶν καθηκόντων του καί εἰσηγεῖται στό Δ.Σ. γιά τήν ἀποδοχή ἤ ἀπόρριψη αἰτήσεων ἐνίσχυσης ἤ παροχῆς βοήθειας/ὑπηρεσίας ἀπό τό Ἵδρυμα. Ἄρθρο 10 Προϋπολογισμός-Ἀπολογισμός 1. Τό οἰκονομικό ἔτος ἀρχίζει τήν 1η Ἰανουαρίου καί λήγει τήν 31η Δεκεμβρίου τοῦ ἰδίου ἔτους. 2. Ὁ προϋπολογισμός ψηφίζεται ἀπό τό Δ.Σ. τό ἀργότερο μέσα στόν μήνα Νοέμβριο καί ὑποβάλλεται γιά ἔγκριση στό Μητροπολιτικό Συμβούλιο τῆς Ἱερᾶς Μητρόπολης Πέτρας καί Χερρονήσου. 3. Μεταγενέστερες τροποποιήσεις τοῦ προϋπολογισμοῦ ἐπιτρέπονται. 4. Εἰδικότερα, μέσα στό δεύτερο δεκαπενθήμερο τοῦ μηνός Ἰανουαρίου συντάσσεται ὁ ἀπολογισμός τῶν πραγματοποιηθέντων ἐσόδων καί ἐξόδων τοῦ προηγούμενου οἰκονομικοῦ ἔτους, ὁ ὁποῖος ὑποβάλλεται ἀπό τόν Ταμία τό πρῶτο δεκαπενθήμερο τοῦ μηνός Φεβρουαρίου στό Δ.Σ. γιά ἔγκριση. Ὁ ἀπολογισμός ἀναγράφει σέ ἰδιαίτερη στήλη: α) Τά προϋπολογισθέντα ἔσοδα καί ἔξοδα. β) Τά πραγματοποιηθέντα ἔσοδα καί ἔξοδα. γ) Τίς διαφορές μεταξύ τους. δ) Τό ταμειακό ὑπόλοιπο πού προκύπτει. 5. Μέ τόν ἀπολογισμό συντάσσεται γενικός ἰσολογισμός, στόν ὁποῖο ἀναγράφονται ἀναλυτικά τά ἐνεργητικά καί παθητικά περιουσιακά στοιχεῖα τοῦ - 229 -

18 - 2013-CC_V37.indd 229

1/4/15 12:46 μ.μ.

Ἱδρύματος πού ὑπάρχουν στίς 31 Δεκεμβρίου κάθε ἔτους. 6. Ὁ ἀπολογισμός καί ὁ γενικός ἰσολογισμός ὑποβάλλονται μέσα στό πρῶτο δεκαπενθήμερο τοῦ μηνός Φεβρουαρίου στό Μητροπολιτικό Συμβούλιο τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Πέτρας καί Χερρονήσου γιά ἔγκριση. Ἄρθρο 11 Τηρούμενα Βιβλία καί Στοιχεῖα Τό Ἵδρυμα, μέ μέριμνα τοῦ Γραμματέα καί τοῦ Ταμία τοῦ Δ.Σ., τηρεῖ τά ἀναγκαῖα βιβλία καί στοιχεῖα, θεωρημένα γιά κάθε νόμιμη χρήση ὑπό τοῦ προέδρου τοῦ Δ.Σ. Συγκεκριμένα τηρεῖ: α. Βιβλίο Πρωτοκόλλου, β. Βιβλίο Πρακτικῶν τῶν συνεδριάσεων τοῦ Δ.Σ., γ. Ἡμερολόγιο εἰσερχομένων καί ἐξερχομένων στό Ἵδρυμα ἐγγράφων, δ. Βιβλίο Ταμείου καί διπλότυπα γραμμάτια εἰσπράξεων καί ἐντάλματα πληρωμῶν, ε. Βιβλίο Μητρώου Προσωπικοῦ, τηρούμενο κατά κατηγορία ἀπασχολουμένων στό Ἵδρυμα, ζ. Βιβλίο ὑλικοῦ, στό ὁποῖο καταγράφεται ἡ κινητή περιουσία τοῦ Ἱδρύματος, η. Βιβλίο δωρεῶν καί δωρητῶν (γιά δωρεές σέ χρῆμα) καί τέλος θ. Τυχόν ἄλλα βιβλία καί φάκελοι πού θά κριθοῦν ἀπαραίτητα ἀπό τό Δ.Σ. Ἄρθρο 12 Δωρητές – Εὐεργέτες α. Τό Δ.Σ. τοῦ Ἱδρύματος μπορεῖ νά ἀνακηρύσσει δωρητές καί εὐεργέτες φυσικά ἤ νομικά πρόσωπα εἴτε αὐτά βρίσκονται ἐν ζωῇ εἴτε μετά θάνατον. Ἡ ἀνακήρυξη δωρητῶν καί εὐεργετῶν ἐπαφίεται στή δικαιοκρισία τοῦ Δ.Σ. β. Δωρητές μποροῦν νά ἀνακηρύσσονται ἀπό τό Δ.Σ. καί πρόσωπα πού προσέφεραν στό Ἵδρυμα ἐξαιρετικές ὑπηρεσίες. Ἄρθρο 13 Ἰσχύς – Τροποποίηση τοῦ Κανονισμοῦ α. Ὁ Κανονισμός αὐτός θά ψηφισθεῖ ἀπό τό Μητροπολιτικό Συμβούλιο, θά ἐγκριθεῖ ἀπό τήν Ἱερά Ἐπαρχιακή Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης καί ἡ ἰσχύς του ἀρχίζει ἀπό τήν καταχώρισή του στήν Ἐφημερίδα τῆς Κυβερνήσεως καί στό περιοδικό «Ἀπόστολος Τίτος», Ἐπίσημο Δελτίο τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης. β. Ὁ παρών Κανονισμός Λειτουργίας, Διοικήσεως καί Διαχειρίσεως τροποποιεῖται γιά τήν καλύτερη ἀντιμετώπιση τῶν ἀναγκῶν τοῦ Ἱδρύματος μέ ἀπόφαση τῶν τεσσάρων πέμπτων (4/5) τῶν μελῶν τοῦ Δ.Σ. Κάθε τροποποίηση πρέπει νά ἐγκριθεῖ ἀπό τό Μητροπολιτικό Συμβούλιο τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Πέτρας καί Χερρονήσου καθώς καί ἀπό τήν Ἱ. Ἐπαρχιακή Σύνοδο τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης καί ἰσχύει ἀπό τήν δημοσίευσή της στό Φύλλο Ἐφημερίδος - 230 -

18 - 2013-CC_V37.indd 230

1/4/15 12:46 μ.μ.

τῆς Κυβερνήσεως καί στό περιοδικό «Ἀπόστολος Τίτος», Ἐπίσημο Δελτίο τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης. Ἄρθρο 14 Διάλυση τοῦ Ἱδρύματος Τό Ἵδρυμα διαλύεται, ὅταν καί ὅπως ὁ Νόμος ὁρίζει, μέ πρόταση τοῦ Μητροπολίτη Πέτρας καί Χερρονήσου, μετά ἀπό παμψηφεί ἀπόφαση τοῦ Δ.Σ. τοῦ Ἱδρύματος καί ἔγκρισή της ἀπό τό Μητροπολιτικό Συμβούλιο. Στήν περίπτωση αὐτή ἡ περιουσία τοῦ διαλυθέντος ἤ καταργούμενου Ἱδρύματος, κινητή καί ἀκίνητη, καθώς καί κάθε δικαίωμα ἤ ἀξίωση αὐτοῦ, περιέρχεται στήν Ἱερά Μητρόπολη Πέτρας καί Χερρονήσου, ἡ ὁποία ὀφείλει νά διαχειρίζεται καί νά διαθέτει αὐτήν γιά τήν ἐπιδίωξη συναφῶν ἤ καί ἄλλων φιλανθρωπικῶν σκοπῶν. Ἄρθρο 15 Τελικό Κάθε θέμα πού δέν προβλέπεται ἀπό τίς διατάξεις τοῦ παρόντος Κανονισμοῦ, ἀλλά βασίζεται σέ αὐτές καί δέν ἀντιβαίνει πρός αὐτἐς, ρυθμίζεται μέ χωριστή ἀπόφαση τοῦ Διοικητικοῦ Συμβουλίου, ἡ ὁποία πρέπει νά εἶναι πάντοτε σύμφωνη μέ τούς Ἱερούς Κανόνες τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, τίς διατάξεις καί τούς νόμους πού διέπουν τήν ἐν Κρήτῃ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, τό Σύνταγμα καί τούς Νόμους τῆς Ἑλληνικῆς Πολιτείας». Ἐν Ἡρακλείῳ, τῇ 10ῃ Ἰανουαρίου 2013 Ὁ Πρόεδρος † Ὁ Κρήτης Εἰρηναῖος

- 231 -

18 - 2013-CC_V37.indd 231

1/4/15 12:46 μ.μ.

Ἔγκρισις Καταστατικοῦ λειτουργίας Κοινωνικοῦ Ἰατρείου-Φαρμακείου Ἀρκαλοχωρίου τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἀρκαλοχωρίου, Καστελλίου καί Βιάννου καί Δήμου Μινώα Πεδιάδος Ἀριθμ. Ἀποφ. 12/6-6-2013 Ἡ Ἱερά Ἐπαρχιακή Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, λαβοῦσα ὑπ’ ὄψιν: α) τάς διατάξεις τοῦ ἄρθρου 54 καί 131 παρ. 5 τοῦ Ν. 4149/1961 «Περί Καταστατικοῦ Χάρτου τῆς ἐν Κρήτῃ Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας» καί τά ἄρθρα 29 καί 59 τοῦ Ν. 590/1977 «Περί Καταστατικοῦ Χάρτου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος», β) τήν διά τοῦ ὑπ’ ἀριθμ. πρωτ. 621/4-6-2013 ἐγγράφου τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Ἀρκαλοχωρίου, Καστελλίου καί Βιάννου κ. Ἀνδρέου ὑποβληθεῖσαν ὑπ’ ἀριθμ. 26/20-5-2013 Πρᾶξιν αὐτοῦ, περί συστάσεως Ἐκκλησιαστικοῦ φιλανθρωπικοῦ Ἱδρύματος τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἀρκαλοχωρίου, Καστελλίου καί Βιάννου, ὑπό τόν τίτλον «Κοινωνικόν Ἰατρεῖον-Φαρμακεῖον Ἀρκαλοχωρίου τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἀρκαλοχωρίου, Καστελλίου καί Βιάννου καί Δήμου Μινώα Πεδιάδος» ὡς καί τό Καταστατικόν Λειτουργίας αὐτοῦ, γ) τήν γενομένην εἰσήγησιν τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Ἀρκαλοχωρίου, Καστελλίου καί Βιάννου κ. Ἀνδρέου διά τήν ἵδρυσιν καί λειτουργίαν ἑνός φορέως φιλανθρωπικοῦ, μή κερδοσκοπικοῦ ὀργανισμοῦ, Ἐκκλησιαστικοῦ Ἱδρύματος ὑπό τήν ἐπωνυμίαν «Κοινωνικόν Ἰατρεῖον-Φαρμακεῖον Ἀρκαλοχωρίου τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἀρκαλοχωρίου, Καστελλίου καί Βιάννου καί Δήμου Μινώα Πεδιάδας», διά τάς ἀνάγκας τῶν ἐμπεριστάτων καί ἀναξιοπαθούντων τέκνων τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως, καθώς καί τάς ποιμαντικάς ὑποχρεώσεις τοῦ Ποιμενάρχου αὐτῆς πρός αὐτό, δ) τήν γενομένην διαλογικήν συζήτησιν ἀποφασίζει ὁμοφώνως ἐγκρίνει τό Καταστατικόν λειτουργίας τοῦ εἰρημένου Ἐκκλησιαστικοῦ, Μή κερδοσκοπικοῦ Ὀργανισμοῦ, Φιλανθρωπικοῦ Ἱδρύματος ὑπό τήν ἐπωνυμίαν «Κοινωνικόν Ἰατρεῖον-Φαρμακεῖον Ἀρκαλοχωρίου τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἀρκαλοχωρίου, Καστελλίου καί Βιάννου καί Δήμου Μινώα Πεδιάδος», ὁ ὁποῖος ἀποτελεῖται ἐκ τῶν κάτωθι 16 ἄρθρων: ΚΑΤΑΣΤΑΤΙΚΟ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΙΑΤΡΕΙΟΥ – ΦΑΡΜΑΚΕΙΟΥ τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἀρκαλοχωρίου, Καστελλίου καί Βιάννου καί Δήμου Μινώα Πεδιάδος - 232 -

18 - 2013-CC_V37.indd 232

1/4/15 12:46 μ.μ.

ΑΡΘΡΟ 1 Ὁρισμός – Συνεργαζόμενοι Φορεῖς - Ἕδρα Ἡ Ἱερά Μητρόπολη Ἀρκαλοχωρίου, Καστελλίου & Βιάννου, ὡς Ν.Π.Δ.Δ., συστήνει στήν περιοχή τῆς κανονικῆς δικαιοδοσίας της, ὡς Γραφεῖο τοῦ Τομέα Ἀλληλεγγύης καί Κοινωνικῆς Συνοχῆς, Φιλανθρωπικό Ἵδρυμα μέ ἕδρα τό Ἀρκαλοχώρι καί μέ τήν ἐπωνυμία «Κοινωνικό Ἰατρεῖο - Φαρμακεῖο Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἀρκαλοχωρίου, Καστελλίου καί Βιάννου - Δήμου Μινώα Πεδιάδας», συνεργαζόμενη μέ τό Δῆμο Μινώα Πεδιάδας (Γραφεῖο Κοινωνικῆς Πολιτικῆς καί Ἰσότητας τῶν Φύλων). Τό Κοινωνικό Ἰατρεῖο - Φαρμακεῖο θά λειτουργεῖ στό Ἀρκαλοχώρι, σέ κτήριο τό ὁποῖο ἔχει παραχωρηθεῖ δωρεάν ἀπό τήν Ἱερά Μητρόπολη καί θά ἀποτελεῖ τό τρίτο Γραφεῖο τοῦ Τομέα Ἀλληλεγγύης καί Κοινωνικῆς Συνοχῆς, πού ἱδρύθηκε μέ τήν ὑπ’ ἀριθμ. 1/30-01-2012 Πράξη τοῦ Μητροπολίτη. Τό πρῶτο Γραφεῖο συγκροτεῖ τό Γενικό Φιλόπτωχο Ταμεῖο (Φ.Ε.Κ. 1472/τ.Β΄/2211-2002) καί τό δεύτερο γραφεῖο συγκροτεῖ τήν Παγκοινιά Παιδικοῦ Γεύματος (Φ.Ε.Κ. 1843/τ.Β΄/24-11-2010). Ἡ Ἱερά Μητρόπολη, σέ συνεργασία μέ τούς Δήμους τῶν κανονικῶν της δικαιοδοσιῶν καί ἄλλους φορεῖς, δύναται νά ἱδρύσει καί ἄλλα Κοινωνικά Ἰατρεῖα – Φαρμακεῖα στήν ἐκκλησιαστική της περιφέρεια. ΑΡΘΡΟ 2 Σκοπός Σκοπός τοῦ Κοινωνικοῦ Ἰατρείου - Φαρμακείου εἶναι ἡ ἰατροφαρμακευτική περίθαλψη ἀνασφάλιστων πολιτῶν, ἀνεξαρτήτως φύλου, θρησκείας, ἡλικίας καί ἐθνικότητας, οἱ ὁποῖοι ζοῦν κάτω ἀπό τό ὅριο τῆς φτώχειας, δέν ἔχουν πρόσβαση στήν παροχή πρωτοβάθμιας ὑγειονομικῆς περίθαλψης καί δέν δύνανται νά καταβάλλουν τό σύνολο τοῦ κόστους τῆς θεραπείας, τῶν ἰατρικῶν ἐξετάσεων ἤ τῆς φαρμακευτικῆς ἀγωγῆς τους. Ἐνδεικτικά οἱ σκοποί του μποροῦν νά παρουσιασθοῦν ὡς ἑξῆς: ἡ παροχή πρωτοβάθμιων ὑπηρεσιῶν ὑγείας, ἡ διευκόλυνση καί στήριξη ἀτόμων μέ ἀναπηρία καί χρονίως πασχόντων, ἡ διευκόλυνση πρόσβασης ἀλλόγλωσσων στίς ὑπηρεσίες ὑγείας -πρόνοιας, ἡ διευκόλυνση τῶν ἀσθενῶν σέ διοικητικές διαδικασίες πού ἀφοροῦν τήν ὑγεία, ἡ κοινή δράση μέ ἄλλους φορεῖς, συλλόγους ἤ συλλογικότητες πού κινοῦνται σέ κοινό πλαίσιο καί στοχεύουν στήν προάσπιση καί ἐνίσχυση τοῦ καθολικοῦ δικαιώματος τῆς δωρεάν καί ἐλεύθερης πρόσβασης στό δημόσιο ἀγαθό τῆς ὑγείας, ἡ διοργάνωση ἐνημερωτικῶν ἐκδηλώσεων πρόληψης ἀσθενειῶν καί ὑποστήριξης τῶν μονάδων ὑγείας καί πρόνοιας, - 233 -

18 - 2013-CC_V37.indd 233

1/4/15 12:46 μ.μ.

ἡ συμμετοχή σέ δράσεις ἔκτακτης ἀνάγκης, ἡ εὐαισθητοποίηση τῶν κρατικῶν φορέων γιά τή λειτουργία τοῦ Κοινωνικοῦ Ἰατρείου - Φαρμακείου. ΑΡΘΡΟ 3 Λογότυπο - Σφραγίδα Τό Κοινωνικό Ἰατρεῖο - Φαρμακεῖο διατηρεῖ δικό του λογότυπο, τό ὁποῖο θά τοποθετεῖται σέ κάθε ἔγγραφο καί ἔντυπο πού ἐκδίδει, καθώς καί σφραγίδα, ἡ ὁποία θά ἐπικυρώνει κάθε διοικητική πράξη. Ἡ σφραγίδα εἶναι κυκλική καί φέρει τό λογότυπο «Κοινωνικό Ἰατρεῖο - Φαρμακεῖο Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἀρκαλοχωρίου, Καστελλίου καί Βιάννου - Δήμου Μινώα Πεδιάδας», ἐνῶ στή μεσότητά της ἀπεικονίζεται ἡ εἰκόνα τῶν Ἁγίων Ἀναργύρων μέ τήν ἐπιγραφή: «Οἱ Ἅγιοι Ἀνάργυροι Κοσμᾶς καί Δαμιανός». ΑΡΘΡΟ 4 Ὀργάνωση - Λειτουργία Τό Κοινωνικό Ἰατρεῖο - Φαρμακεῖο διοικεῖται ἀπό Διοικητικό Συμβούλιο. Τό Διοικητικό Συμβούλιο εἶναι πενταμελές καί ἀποτελεῖται ἀπό: α) τό Μητροπολίτη Ἀρκαλοχωρίου, Καστελλίου καί Βιάννου ὡς πρόεδρο καί τόν προτεινόμενο ἀπ’ αὐτόν ἀναπληρωτή πρόεδρο, β) τόν ἐντεταλμένο ἐκπρόσωπο μέ τόν ἀναπληρωτή του ἀπό τό Δῆμο Μινώα Πεδιάδας, ἐπί θεμάτων ὑγείας, ὡς ἀντιπρόεδρο, γ) τό μέλος ἀπό τόν Τομέα Ἀλληλεγγύης καί Κοινωνικῆς Συνοχῆς τῆς Ἱερᾶς Μητρόπολης ὡς ταμία, δ) τήν Κοινωνική Λειτουργό τοῦ Δήμου Μινώα Πεδιάδας ὡς γραμματέα καί ε) ἕναν φαρμακοποιό ἐκπρόσωπο ἀπό τούς Ἰατρούς καί Φαρμακοποιούς, πού θά προσφέρουν ἐθελοντική ἐργασία στό Κοινωνικό Ἰατρεῖο - Φαρμακεῖο ὡς μέλος, ὁ ὁποῖος καί θά ἔχει τήν εὐθύνη καί διαχείριση τοῦ ἰατροφαρμακευτικοῦ ὑλικοῦ Ἰατρείου – Φαρμακείου. Ὁ Μητροπολίτης, μέ πράξη του, διορίζει τόν ἀναπληρωτή πρόεδρο ἀπό τόν Τομέα Ἀλληλεγγύης καί Κοινωνικῆς Συνοχῆς καί τόν ἐκπρόσωπο τῶν ἐθελοντῶν ἰατρῶν, μετά τῶν φαρμακοποιῶν - νοσηλευτῶν. Μέ πρόταση τοῦ Δημάρχου Μινώα Πεδιάδος ὁ Μητροπολίτης διορίζει τά δύο ἄλλα μέλη, δηλαδή τόν ἐντεταλμένο ἐκπρόσωπο μέ τόν ἀναπληρωτή του ἀπό τό Δῆμο Μινώα Πεδιάδας, ἐπί θεμάτων ὑγείας ὡς ἀντιπρόεδρο καί τήν κοινωνική λειτουργό του ἀνωτέρω Δήμου, ὡς γραμματέα. Τό Διοικητικό Συμβούλιο συνέρχεται ὑποχρεωτικά σέ τριμηνιαία βάση ἤ ἐκτάκτως, ὁσάκις παραστεῖ ἀνάγκη, μέ ἔγγραφη πρόταση τῶν δύο τουλάχιστον ἀπό τά τακτικά μέλη. Τό Διοικητικό Συμβούλιο εἶναι ὑπεύθυνο γιά τήν ἐφαρμογή τοῦ κανονισμοῦ λειτουργίας, τίς εἰσηγήσεις τυχόν τροποποιήσεών του, τόν σχεδιασμό καί τήν ἀξιολόγηση τῶν δράσεων τοῦ Κοινωνικοῦ Ἰατρείου - Φαρμακείου, τή συνεργασία μέ τούς ἐθελοντές, τήν ἀποδοχή ἤ μή δωρεῶν, τήν οἰκονομική διαχείριση, καθώς καί γιά κάθε ἄλλο θέμα πού ἅπτεται - 234 -

18 - 2013-CC_V37.indd 234

1/4/15 12:46 μ.μ.

τῆς λειτουργίας τοῦ Κοινωνικοῦ Ἰατρείου - Φαρμακείου. Ὁ γραμματέας τηρεῖ τά πρακτικά, σφραγίζει τά ἔγγραφα καί ἔχει τήν ἐποπτεία τῶν βιβλίων ἀσθενῶν, εἰσερχομένων - ἐξερχομένων, βιβλίο φαρμάκων καί γενικά ὅλων τῶν ὑπό τοῦ Κοινωνικοῦ Ἰατρείου - Φαρμακείου, τηρουμένων βιβλίων καί ἐντύπων, ὁ δέ ταμίας ἐκδίδει τά ἀνάλογα γραμμάτια εἴσπραξης καί πληρωμῶν καί διατηρεῖ τό βιβλίο ταμείου. ΑΡΘΡΟ 5 Στελέχωση Τό Κοινωνικό Ἰατρεῖο - Φαρμακεῖο στελεχώνεται ἐθελοντικά ἀπό κληρικούς ἤ διοικητικούς ὑπαλλήλους τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἀρκαλοχωρίου, Καστελλίου καί Βιάννου καί τοῦ Δήμου Μινώα Πεδιάδας, ὑπεύθυνους γιά τή λειτουργία τῆς γραμματείας, καθώς καί ἀπό ἐθελοντές ἰατρούς, φαρμακοποιούς, νοσηλευτές, ψυχολόγους καί κοινωνικούς ἐπιστήμονες καί ὅλους τούς λειτουργούς ὑγείας πού δραστηριοποιοῦνται στά κανονικά ὅρια τῶν δικαιοδοσιῶν τῆς Ἱερᾶς Μητρόπολης Ἀρκαλοχωρίου, Καστελλίου καί Βιάννου, ἀλλά καί εὐρύτερα. Ἐπίσης, συνεργάζεται μέ φορεῖς σχετικούς μέ τήν παροχή ὑπηρεσιῶν ὑγείας, καθώς καί μέ τόν Ἐρυθρό Σταυρό. Ἀπαραίτητη προϋπόθεση γιά τήν προσφορά ὑπηρεσιῶν πρός τό Κοινωνικό Ἰατρεῖο - Φαρμακεῖο ἀποτελεῖ ἡ κατά νόμον κατοχή τῆς σχετικῆς ἄδειας γιά τήν ἄσκηση τοῦ λειτουργήματός τους, καθώς καί ἡ μή ἀναστολή αὐτῆς ἕνεκα πειθαρχικῶν ἤ ποινικῶν παραπτωμάτων. ΑΡΘΡΟ 6 Χῶρος Λειτουργίας Τό Κοινωνικό Ἰατρεῖο - Φαρμακεῖο στεγάζεται σέ κτήριο ἐπί τῆς ὁδοῦ Ἐμμ. Λαμπράκη τῆς πόλεως Ἀρκαλοχωρίου, ἰδιοκτησίας τῆς Ἱερᾶς Μητρόπολης, τό ὁποῖο ἔχει παραχωρηθεῖ δωρεάν γιά τή χρήση αὐτή ἀπό τήν Ἱερά Μητρόπολη, ὑπό τήν αἰγίδα τοῦ Τομέα Ἀλληλεγγύης καί Κοινωνικῆς Συνοχῆς. Τό Κοινωνικό Ἰατρεῖο – Φαρμακεῖο δύναται μελλοντικά νά λειτουργήσει παραρτήματα ἐντός τῶν ὁρίων τῆς ἐπαρχίας τῆς Ἱερᾶς Μητρόπολης Ἀρκαλοχωρίου, Καστελλίου καί Βιάννου, καθώς καί κινητή Μονάδα Κοινωνικοῦ Ἰατρείου – Φαρμακείου. ΑΡΘΡΟ 7 Ὑπεύθυνος λειτουργίας καί ὧρες Οἱ ἡμέρες καί οἱ ὧρες λειτουργίας τοῦ Κοινωνικοῦ Ἰατρείου - Φαρμακείου καθορίζονται μέ ἀπόφαση τοῦ Διοικητικοῦ Συμβουλίου, σύμφωνα μέ τή διαθεσιμότητα τῶν ἐθελοντῶν. Οἱ ὧρες καί ἡμέρες λειτουργίας δημοσιοποιοῦνται μέ κάθε πρόσφορο μέσο. Στόχος τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως εἶναι νά λειτουργεῖ ὅλες τίς ἐργάσιμες ἡμέρες ἀπό κληρικό, πού διορίζει ὁ Μητροπολίτης γι’ αὐτό τόν σκοπό, ὡς ὑπεύθυνο λειτουργίας τοῦ Κοινωνικοῦ Ἰατρείου – Φαρμακείου. - 235 -

18 - 2013-CC_V37.indd 235

1/4/15 12:46 μ.μ.

ΑΡΘΡΟ 8 Κάρτα Ὑγείας Οἱ δικαιοῦχοι ἔχουν πρόσβαση στίς παροχές τοῦ Κοινωνικοῦ Ἰατρείου Φαρμακείου, μέ τήν ἐπίδειξη τῆς Κάρτας Ὑγείας, ἡ ὁποία ἐκδίδεται ἀπό τόν ὑπεύθυνο λειτουργίας καί τή Γραμματεία, κατόπιν κατάθεσης τῶν ἀπαραίτητων δικαιολογητικῶν, πού εἰσηγεῖται ἡ Κοινωνική Λειτουργός τοῦ Δήμου Μινώα Πεδιάδας καί ἐγκρίνονται ἀπό τό Διοικητικό Συμβούλιο. Σέ ἔκτακτες περιπτώσεις μπορεῖ κάποιος πολίτης νά κάνει χρήση τῶν παροχῶν, πρίν ἐκδώσει τήν Κάρτα Ὑγείας, ὑπογράφοντας τήν ἀντίστοιχη «Ὑπεύθυνη Δήλωση ἔκτακτης ἰατρικῆς παρακολούθησης» καί δεσμευόμενος ὅτι θά προσκομίσει τά ἀπαραίτητα δικαιολογητικά ἐντός δεκαπέντε (15) ἡμερῶν. Ἡ Κάρτα Ὑγείας ἔχει ἐτήσια ἰσχύ καί ἀνανεώνεται μετά ἀπό ἐπανέλεγχο τῶν δικαιολογητικῶν. ΑΡΘΡΟ 9 Γραμματέας. Ὑπεύθυνος λειτουργίας Ὁ γραμματέας τοῦ Κοινωνικοῦ Ἰατρείου - Φαρμακείου ἀναλαμβάνει τή συλλογή τῶν δικαιολογητικῶν τῶν δικαιούχων καί εἰσηγεῖται στό Διοικητικό Συμβούλιο γιά τήν ἀποδοχή ἤ μή τῶν αἰτήσεων τῶν δικαιούχων. Ὁ γραμματέας, σέ συνεργασία μέ τόν ὑπεύθυνο λειτουργίας, ἐκδίδει τήν Κάρτα Ὑγείας, κατόπιν ἔγκρισης τοῦ Διοικητικοῦ Συμβουλίου, διατηρεῖ τό σχετικό πρωτόκολλο καί ἐνημερώνει τούς ἀτομικούς ἰατρικούς φακέλους τῶν δικαιούχων. Τά ἀτομικά καί ἰατρικά στοιχεῖα τῶν αἰτούντων καί τῶν δικαιούχων εἶναι ἀπόρρητα καί ἀπαγορεύεται ρητά ὁποιαδήποτε ἐπεξεργασία τους, πλήν τῆς ἀπολύτως ἀπαραίτητης γιά τήν εὔρυθμη λειτουργία τοῦ Κοινωνικοῦ Ἰατρείου - Φαρμακείου. Ὁ ὑπεύθυνος λειτουργίας διαχειρίζεται τήν κατανομή τῶν ραντεβού τῶν δικαιούχων σέ συνεργασία μέ τούς ἰατρούς, ἐνημερώνοντας τό ἀντίστοιχο βιβλίο. Τέλος, ὁ γραμματέας ἐνημερώνει τούς πολίτες γιά τή δυνατότητα ἔκδοσης βιβλιαρίου ἰατροφαρμακευτικῆς περίθαλψης ἀπό τήν Πρόνοια ἤ ἀπό ἀσφαλιστικούς φορεῖς. ΑΡΘΡΟ 10 Παροχές Οἱ ὑπηρεσίες πού παρέχονται ἀπό τό Κοινωνικό Ἰατρεῖο - Φαρμακεῖο εἶναι ἐντελῶς δωρεάν καί ἀφοροῦν σέ ὅσους εἶναι ἀνασφάλιστοι καί πληροῦν τίς ἀπαιτούμενες ἀπό τόν Κανονισμό Λειτουργίας προϋποθέσεις. Τό Κοινωνικό Ἰατρεῖο - Φαρμακεῖο συνεργάζεται μέ τίς μονάδες τοῦ Ε.Σ.Υ. (7η Δ.Υ.Π.Ε. ΚΡΗΤΗΣ) καί μέ ἰδιωτικά ἰατρικά κέντρα, προκειμένου νά καλύπτουν τά ἔξοδα διαγνωστικῶν καί θεραπευτικῶν πράξεων πού ἀπαιτοῦνται γιά τούς δικαιούχους καί θά συνεργάζεται μέ ἐξειδικευμένους ἐθελοντές - 236 -

18 - 2013-CC_V37.indd 236

1/4/15 12:46 μ.μ.

ὑγειονομικούς, ἰδιῶτες καί νοσοκομειακούς, γιά τή δωρεάν ὁλοκλήρωση τῆς διαγνωστικῆς καί θεραπευτικῆς προσπέλασης, ἀλλά καί τῆς ἀποκατάστασης τῶν ἀνασφάλιστων, ὅπου αὐτή φυσικά χρειάζεται. Ἡ ἐξέταση τῶν ἀσθενῶν, ἡ συνταγογράφηση φαρμακευτικῆς ἀγωγῆς καί ἰατρικῶν σκευασμάτων, καθώς καί ἡ χορήγηση γνωμάτευσης γιά τή διενέργεια παρακλινικῶν ἐξετάσεων, πραγματοποιεῖται ἀπό τούς συνεργάτες ἐθελοντές ἰατρούς, οἱ ὁποῖοι φέρουν καί τήν εὐθύνη τῶν ἰατρικῶν πράξεων πού διενεργοῦν, σύμφωνα μέ τήν κείμενη νομοθεσία καί τόν Κώδικα Ἰατρικῆς Δεοντολογίας. Φάρμακα ἤ ἰατρικά σκευάσματα χορηγοῦνται σέ ἀσθενεῖς μόνο ἀπό συνεργάτη ἰατρό τοῦ Κοινωνικοῦ Ἰατρείου. Τά φάρμακα φυλάσσονται σέ εἰδικό χῶρο, ὅπου τηροῦνται ὅλες οἱ προϋποθέσεις πού ἐξασφαλίζουν τήν καταλληλότητά τους, γιά τήν ὁποία ἀποκλειστική εὐθύνη καί ἔλεγχο θά ἔχει ὁ κατά τό ἄρθρο 4 φαρμακοποιός ἐκπρόσωπος τῶν ἰατρῶν καί φαρμακοποιῶν, ὁ ὁποῖος καί θά τηρεῖ τούς σχετικούς νόμους, κανονισμούς καί τόν κώδικα δεοντολογίας τοῦ ἐπαγγέλματός τους, ὑπό τήν ἐπίβλεψη τοῦ Φαρμακευτικοῦ Συλλόγου. ΑΡΘΡΟ 11 Δικαιοῦχοι καί προϋποθέσεις ἔνταξης Γιά τή διαδικασία ἐπιλογῆς τῶν δικαιούχων κρίνεται ἀπαραίτητο νά τεθοῦν συγκεκριμένα κριτήρια, σύμφωνα μέ τά ὁποία τό Διοικητικό Συμβούλιο θά δύναται, ἀντικειμενικά καί ἀμερόληπτα, νά ἀποφασίζει ποιοί ἀπό τούς αἰτοῦντες ἀποκτοῦν τό σχετικό δικαίωμα. Προϋποθέσεις ἔνταξης: Ἐντοπιότητα: Πολίτες πού διαμένουν στά ὅρια τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως. Ἀσφαλιστική κατάσταση: Ὁ δικαιοῦχος δέν θά πρέπει νά εἶναι ἀσφαλισμένος σέ κανένα ἀσφαλιστικό ταμεῖο. Ἐργασιακή Κατάσταση: Ἡ ἐπαγγελματική κατάσταση τοῦ δικαιούχου ἤ τῶν μελῶν τῆς οἰκογένειάς του θά πρέπει νά εἶναι ἡ ἀκόλουθη: - Ἄνεργος, χωρίς καμία ἀσφαλιστική κάλυψη. - Ἐργαζόμενος, χωρίς δυνατότητα ἀσφαλιστικῆς κάλυψης. Στήν περίπτωση αὐτή ἀπαιτεῖται ἡ προσκόμιση βεβαίωσης μή ἰατροφαρμακευτικῆς κάλυψης τοῦ οἰκείου ἀσφαλιστικοῦ φορέα. Οἰκονομική καί περιουσιακή κατάσταση: Τό εἰσόδημα καί τά περιουσιακά στοιχεῖα τοῦ ἀτόμου ἤ τῶν μελῶν τῆς οἰκογένειας θά πρέπει νά ἀποδεικνύουν συνθῆκες διαβίωσης σέ χαμηλό ἐπίπεδο. Ὡς ὅρια γιά τήν ἀπόδειξη τῶν συνθηκῶν αὐτῶν ὁρίζονται τά ἀκόλουθα, σύμφωνα μέ τό Φ.Ε.Κ. 414/τ.Β΄/2202-2013: α. Γιά τό ἄπορο ἄτομο, τό ἀτομικό εἰσόδημα μέχρι καί 7.200 €. β. Γιά τήν ἄπορη οἰκογένεια, τό οἰκογενειακό εἰσόδημα, ὡς ἀκολούθως: Ι. Γιά οἰκογένεια μέ 2 μέλη (αἰτῶν/οῦσα καί ὁ/ἡ σύζυγος ἤ αἰτῶν/οῦσα - 237 -

18 - 2013-CC_V37.indd 237

1/4/15 12:46 μ.μ.

καί ἕνα προστατευόμενο μέλος): μέχρι καί 10.700 €. II. Γιά οἰκογένεια μέ 3 μέλη (αἰτῶν/οῦσα καί ὁ/ἡ σύζυγος μέ ἕνα προστατευόμενο μέλος ἤ αἰτῶν/οῦσα καί δύο προστατευόμενα μέλη): μέχρι καί 11.520 €. III. Γιά οἰκογένεια μέ 4 μέλη (αἰτῶν/οῦσα, καί ὁ/ἡ σύζυγος μέ δύο προστατευόμενα μέλη ἤ αἰτῶν/οῦσα καί τρία προστατευόμενα μέλη): μέχρι καί 14.400 €. IV. Γιά οἰκογένεια μέ 5 μέλη (αἰτῶν/οῦσα, καί ὁ/ἡ σύζυγος μέ τρία προστατευόμενα μέλη ἤ αἰτῶν/οῦσα καί τέσσερα προστατευόμενα μέλη): μέχρι καί 17.280 €. V. Γιά κάθε ἕνα προστατευόμενο μέλος, πέραν τῶν 3, τό εἰσόδημα προσαυξάνεται κατά 2.880 €. Τά ὡς ἄνω ὅρια δύνανται νά ἀναπροσαρμόζονται μέ ἀπόφαση τοῦ Διοικητικοῦ Συμβουλίου. Εὐπαθεῖς ὁμάδες δικαιούχων Μετανάστες καί πρόσφυγες. Δικαιοῦχοι τῶν παροχῶν τοῦ Κοινωνικοῦ Ἰατρείου - Φαρμακείου εἶναι καί οἱ Μετανάστες καί Πρόσφυγες, ἐφόσον διαθέτουν θεώρηση εἰσόδου, ἄδεια διαμονῆς, αἴτηση παροχῆς ἀσύλου ἤ δελτίο πρόσφυγα σέ ἰσχύ καί πληροῦν τά λοιπά κριτήρια τοῦ παρόντος Κανονισμοῦ. Σέ ἔκτακτες ἤ ἰδιαίτερες περιπτώσεις, καθώς καί σέ περιπτώσεις ἀνηλίκων, θά παρέχεται ἰατροφαρμακευτική περίθαλψη καί σέ μετανάστες καί πρόσφυγες, οἱ ὁποῖοι δέν θά διαθέτουν τά ὡς ἄνω νομιμοποιητικά στοιχεῖα. Ἄτομα μέ εἰδικές ἀνάγκες, χωρίς γονική ἤ ἄλλη μέριμνα. Ἀνασφάλιστοι ἀνήλικοι. Ἀνασφάλιστες ἔγκυες γυναῖκες καί μητέρες μονογονεϊκῶν οἰκογενειῶν. Ἄστεγοι. Ὁμάδες ἀτόμων πού δέν καλύπτουν τίς οἰκονομικές εἰσφορές στά ταμεῖα τους μέ ἔγγραφο ἀπό τό Κ.Ε.Π. καί τόν ἀσφαλιστικό φορέα τους. Δικαιολογητικά ἐγγραφῆς: Γιά τήν ἐγγραφή τοῦ δικαιούχου στό Κοινωνικό Ἰατρεῖο - Φαρμακεῖο ἀπαιτοῦνται τά ἑξῆς δικαιολογητικά: Αἴτηση τοῦ ἐνδιαφερόμενου. Ταυτότητα ἤ Διαβατήριο καί ἄδεια διαμονῆς γιά τούς ἀλλοδαπούς. Βεβαίωση τοῦ τελευταίου χρονικά ἀσφαλιστικοῦ φορέα τοῦ δικαιούχου, ὅπου θά ἀναφέρεται ἡ ἡμερομηνία διακοπῆς τῆς παροχῆς ἰατροφαρμακευτικῆς περίθαλψης. Ἐκκαθαριστικό Ἐφορίας τοῦ τελευταίου οἰκονομικοῦ ἔτους. Βεβαίωση μόνιμης κατοικίας. Κάρτα ἀνεργίας σέ ἰσχύ, ἐφόσον πρόκειται γιά ἀνέργους ἤ βεβαίωση τοῦ οἰκείου ἀσφαλιστικοῦ φορέα περί μή παροχῆς ἰατροφαρμακευτικῆς περίθαλ- 238 -

18 - 2013-CC_V37.indd 238

1/4/15 12:46 μ.μ.

ψης, ἐφόσον πρόκειται γιά ἐργαζόμενους. Πιστοποιητικό οἰκογενειακῆς κατάστασης. Ἀπόφαση ὑγειονομικῆς ἐπιτροπῆς ἤ ἄλλου ἁρμόδιου δημόσιου φορέα, ἐφόσον ὑπάρχει πρόβλημα ὑγείας ἤ ἀναπηρία. ΑΡΘΡΟ 12 Πόροι - Χορηγίες Οἱ πόροι τοῦ Κοινωνικοῦ Ἰατρείου - Φαρμακείου προέρχονται ἀπό τήν παροχή ἐθελοντικῆς ἐργασίας, καθώς καί ἀναλωσίμων καί φαρμάκων ἀπό δημόσιους φορεῖς καί ἀπό ἰδιῶτες. Τό Διοικητικό Συμβούλιο μπορεῖ νά δέχεται δωρεές καί χορηγίες σέ χρῆμα, καθώς καί ἰατρικά εἴδη, φάρμακα καί ἀναλώσιμα, μέ τήν ἔκδοση ἀντίστοιχου πρακτικοῦ ἀποδοχῆς τῆς χορηγίας καί διπλότυπης ἀπόδειξης εἴσπραξης. Θά ὑπάρχει κατάσταση μηνιαίας ἐθελοντικῆς εἰσφορᾶς πολιτῶν μέ πέντε (5) εὐρώ τό μήνα γιά τά ἔξοδα λειτουργίας τοῦ Κοινωνικοῦ Ἰατρείου – Φαρμακείου. Οἱ πολίτες, μέ τή μηνιαία οἰκονομική εἰσφορά, σέ συνεργασία μέ τό Διοικητικό Συμβούλιο τοῦ Κοινωνικοῦ Ἰατρείου – Φαρμακείου, δύνανται νά συγκροτήσουν σύλλογο ἐθελοντῶν καί φίλων λειτουργίας τοῦ Κοινωνικοῦ Ἰατρείου – Φαρμακείου. ΑΡΘΡΟ 13 Δικαιώματα καί Ὑποχρεώσεις Δικαιούχων Οἱ δικαιοῦχοι ὀφείλουν νά σέβονται τούς ὑπαλλήλους καί τούς χώρους τοῦ Κοινωνικοῦ Ἰατρείου - Φαρμακείου. Οἱ δικαιοῦχοι εἶναι ἀποκλειστικά ὑπεύθυνοι γιά τή φύλαξη τῆς Κάρτας Ὑγείας πού τούς διατίθεται ἀπό τή γραμματεία. Ἡ Κάρτα Ὑγείας ἀνήκει ἀποκλειστικά στόν ἀναγραφόμενο καί ἀπαγορεύεται ἡ μεταβίβασή της σέ ὁποιοδήποτε ἄλλο πρόσωπο. Οἱ δικαιοῦχοι ὀφείλουν νά τηροῦν τόν παρόντα Κανονισμό Λειτουργίας. Οἱ δικαιοῦχοι ὀφείλουν νά προσκομίσουν ὁποιοδήποτε συμπληρωματικό δικαιολογητικό ζητηθεῖ ἀπό τόν γραμματέα ἤ τόν ὑπεύθυνο λειτουργίας γιά τό Διοικητικό Συμβούλιο. ΑΡΘΡΟ 14 Διαδικασία διακοπῆς τῶν παρεχόμενων ὑπηρεσιῶν Τό Διοικητικό Συμβούλιο ἔχει τό δικαίωμα νά ἀποφασίσει τή διακοπή τῶν παροχῶν σέ ὁποιοδήποτε δικαιοῦχο, ἐφόσον: Παραβεῖ τίς διατάξεις τοῦ παρόντα κανονισμοῦ. Καταθέσει ψευδῆ στοιχεῖα ἤ πλαστά πιστοποιητικά. Ἀρνηθεῖ νά προσκομίσει ἐντός δεκαπέντε (15) ἡμερῶν τά αἰτούμενα δικαιολογητικά. Δημιουργεῖ πρόβλημα σέ κάποιον ἀπό τούς ἐθελοντές ἤ στήν ὁμαλή λειτουργία τοῦ Κοινωνικοῦ Ἰατρείου - Φαρμακείου. - 239 -

18 - 2013-CC_V37.indd 239

1/4/15 12:46 μ.μ.

Δέν πληροῖ πλέον τίς ἀπαιτούμενες, ἀπό τόν παρόντα κανονισμό, προϋποθέσεις. Ἐάν διακοποῦν οἱ ἐργασίες τοῦ Κοινωνικοῦ Ἰατρείου – Φαρμακείου ὁ ἰατροφαρμακευτικός ἐξοπλισμός θά διατεθεῖ στό Κέντρο Ὑγείας Ἀρκαλοχωρίου ἤ στό Κέντρο Ὑγείας Καστελλίου ἤ στά Κοινοτικά Ἰατρεῖα τῶν Δημοτικῶν Διαμερισμάτων τοῦ Δήμου Μινώα Πεδιάδας. Τυχόν ταμειακό ὑπόλοιπο θά διατεθεῖ στίς λοιπές δράσεις τοῦ Τομέα Ἀλληλεγγύης καί Κοινωνικῆς Συνοχῆς τῆς Ἱερᾶς Μητρόπολης Ἀρκαλοχωρίου, Καστελλίου καί Βιάννου. ΑΡΘΡΟ 15 Προβολή - Ἐνέργειες Διάδοσης Τό Διοικητικό Συμβούλιο τοῦ Κοινωνικοῦ Ἰατρείου – Φαρμακείου, γιά τή διάδοση τῆς πληροφορίας τῶν παροχῶν του, μπορεῖ νά προβαίνει σέ: Διενέργεια συνεντεύξεων τύπου πρός τά ΜΜΕ τοῦ τοπικοῦ ἔντυπου καί ἠλεκτρονικοῦ τύπου. Ἀξιοποίηση τῶν διαδικτυακῶν κοινωνικῶν δικτύων. Ἀναφορά στίς ἱστοσελίδες τῶν φορέων πού συμμετέχουν. Δημιουργία ἀφισῶν καί ἔντυπου ἐνημερωτικοῦ ὑλικοῦ. Συμμετοχή ἐθελοντῶν σέ τηλεοπτικές καί ραδιοφωνικές ἐκπομπές. Ἀρθρογραφία στόν τοπικό ἠλεκτρονικό καί ἔντυπο τύπο. ΑΡΘΡΟ 16 Ἰσχύς τοῦ Κανονισμοῦ Ἡ ἰσχύς τοῦ παρόντος κανονισμοῦ ἀρχίζει ἀπό τήν ἔγκρισή του ἀπό τό Μητροπολιτικό Συμβούλιο τῆς Ἱερᾶς Μητρόπολης Ἀρκαλοχωρίου, Καστελλίου καί Βιάννου, ἀπό τό Δημοτικό Συμβούλιο τοῦ Δήμου Μινώα Πεδιάδας, ἀπό τήν Ἱερά Ἐπαρχιακή Σύνοδο τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης καί τήν ἐν συνέχεια δημοσίευσή του στήν Ἐφημερίδα τῆς Κυβερνήσεως καί στό περιοδικό τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης «Ἀπόστολος Τίτος». Ἐν Ἡρακλείῳ, τῇ 6ῃ Ἰουνίου 2013 Ὁ Πρόεδρος † Ὁ Κρήτης Εἰρηναῖος

- 240 -

18 - 2013-CC_V37.indd 240

1/4/15 12:46 μ.μ.