Απόστολος Τίτος – Τεύχος 38 by iconio

AΠOΣTOΛOΣ TITOΣ

EΠIΣHMO ΔEΛTIO THΣ EKKΛHΣIAΣ KPHTHΣ

ΠEPIOΔOΣ Γ , TEYXOΣ 38, ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2018

ISSN 1106-6679

38 2018

ΠEPIOΔOΣ Γ , TEYXOΣ 38, ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2018

ΕΠΙΣΗΜΟ ΔΕΛΤΙΟ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΡΗΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΣ Γ', ΤΕΥΧΟΣ 38, δεκεµβριοσ 2018

ΔΙΕΥΘΥΝΣΙΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ

Γραμματεύς: Ἀρχιμ. Νήφων Βασιλάκης, Κωδικογράφος τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου Β. Διευθυντής Συντάξεως: Ἀρχιμ. Νήφων Βασιλάκης, Δρ. Θ., Κωδικογράφος τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου

Ἐκτύπωση - Σελιδοποίηση: Γραφικές Τέχνες: «ΤΥΠΟΚΡΕΤΑ»

ΠΑΤΡΙΑΡΧΙΚΟΙ ΛΟΓΟΙ Πατριαρχική Ἀπόδειξις ἐπί τοῖς Χριστουγέννοις ....................................... 13 Ὁμιλία τῆς Α.Θ. Παναγιότητος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου κατά τήν χοροστασίαν ἐν τῷ Ἱερῷ Ναῷ Δώδεκα Ἀποστόλων Φερίκιοϊ ................................................................................................... 17 Χαιρετισμός τῆς Α.Θ. Παναγιότητος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου κατά τήν Δεξίωσιν ἐπί τῇ Θρονικῇ ἑορτή ...................... 23 Ὁμιλία τῆς Α.Θ.Π. τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου κατά τά ἐγκαίνια τῆς ἐκθέσεως ζωγραφικῆς «Φῶς ἐκ Φωτός. Ἄθως – Βυζάντιο – Οἰκουμένη» τοῦ Γεωργίου Κόρδη ...................................................... 25 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟΝ ΕΠΙΣΗΜΑ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΤΙΜΗΣ ΚΑΙ ΜΝΗΜΗΣ 40 ΕΤΩΝ ΑΠΟ ΤΗΣ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΤΟΥ ΚΡΗΤΗΣ ΕΥΓΕΝΙΟΥ

Εἰς Ἡράκλειον Ἐπετειακή Ἐκδήλωσις «Εὐγενίου τήν μνήμην τιμήσωμεν» ...................... 33 Δελτίον Τύπου ................................................................................................. 35 Ἡ πρόσκλησις τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς Κρήτης ....................................... 36 Τό Πρόγραμμα τῶν Ἐκδηλώσεων.................................................................. 37 Ὁμιλία τοῦ Αἰδεσιμολ. Πρωτ. Ἠλία Βολονάκη κατά τήν Τρισαρχιερατικήν Θείαν Λειτουργίαν μετά Ἱεροῦ Μνημοσύνου εἰς τόν Παλαιόν Ἱερόν Μητροπολιτικόν Ναόν Ἁγίου Μηνᾶ Ἡρακλείου (10.11.2018)............. 39 -5-

Ἀποκαλυπτήρια ἐπετειακῆς ἐπιγραφῆς ἐντός τοῦ Παλαιοῦ Ἱεροῦ Μητροπολιτικοῦ Ναοῦ Ἁγίου Μηνᾶ Ἡρακλείου.................................................... 47 Συνοδικόν Τρισάγιον ἐπί τοῦ τάφου τοῦ μακαριστοῦ Πρωθιεράρχου Κρήτης κυροῦ Εὐγενίου εἰς τό Κοιμητήριον Ἁγίου Κωνσταντίνου Ἡρακλείου ..................................................................................................................... 49 Ὁμιλία τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Ρεθύμνης καί Αὐλοποτάμου κ. Εὐγενίου ἐκ μέρους τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης κατά τήν Συνοδικήν Θείαν Λειτουργίαν εἰς τόν Ἱερόν Μητροπολιτικόν Ναόν τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ Ἡρακλείου ..................................................................... 51 Συνοδικόν Τρισάγιον ἐνώπιον τῆς Προτομῆς τοῦ ἀειμνήστου Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης κυροῦ Εὐγενίου εἰς τόν προαύλειον χῶρον τοῦ Ἱεροῦ Μητροπολιτικοῦ Ναοῦ Ἁγίου Μηνᾶ ................................................................. 69 Εἰς Βουλισμένην Πρόσκλησις - Πρόγραμμα ............................................................................. 71 Ἀρχιερατικόν Τρισάγιον - Ἐκδήλωσις .......................................................... 73 Χαιρετισμός τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Πέτρας καί Χερρονήσου κ. Γερασίμου εἰς τήν ἐκδήλωσιν διά τήν συμπλήρωσιν 40 ἐτῶν ἀπό τῆς εἰς Κύριον ἐκδημίας τοῦ μακαριστοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης κυροῦ Εὐγενίου ......................................................................................................................... 75 Εἰς Μοῖρες Πρόσκλησις - Πρόγραμμα ............................................................................. 78 Ἀρχιερατική Θεία Λειτουργία, Τρισάγιον καί ἀποκάλυψις ἐπιγραφῆς .... 81 Τρισαρχιερατική Θεία Λειτουργία μετά μνημοσύνου καί ἀποκάλυψις ἐπιγραφῆς............................................................................................................... 83 Ἐπιμνημόσυνος δέησις πρό τῆς προτομῆς τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης Ευγενίου ................................................................................................................ 89 Ἐκδήλωσις εἰς τό Πολιτιστικόν Κέντρον τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας ........................................................................................ 91 -6-

Μήνυμα τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης............. 95 Χαιρετισμός τοῦ Σεβ. Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης κ.κ. Εἰρηναίου, Προέδρου τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης ...................... 97 Δημητρίου Σάββα, Συγγραφέως – Διευθυντοῦ τῆς Βικελαίας Δημοτικῆς Βιβλιοθήκης: «Ἡ διακονία τοῦ Εὐγενίου σέ καιρούς χαλεπούς» ......... 99 Ἀρχιμ. Νήφων Βασιλάκης, Κωδικογράφος: «Ὁ Κρήτης Εὐγένιος μέσα ἀπό τούς Κώδικες τῶν Πρακτικῶν τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης» ............................................................................................ 105 Σεβ. Μητροπολίτου Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακαρίου: «Μερικά ἔγγραφα τοῦ Ἀρχιμ. Εὐγενίου Ψαλιδάκη κατά τήν περίοδο τῆς Κατοχῆς – Ἀπογραφή τοῦ Ἀρκαδίας Εὐγενίου ἀπό τίς καταστροφές τῶν Γερμανικῶν στρατευμάτων κατοχῆς, σέ Ἱ. Ναούς»................................................... 121 ΘΥΡΑΝΟΙΞΙΑ ΙΕΡΟΥ ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑΤΙΚΟΥ ΝΑΟΥ ΟΣΙΟΥ ΝΙΚΗΦΟΡΟΥ ΤΟΥ ΛΕΠΡΟΥ

Ὁμιλία τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Κισάμου καί Σελίνου κ. Ἀμφιλοχίου εἰς τά θυρανοίξια τοῦ νεοδμήτου Ἱεροῦ Ναοῦ Ὁσίου Νικηφόρου τοῦ Λεπροῦ. .................................................................................................................... 149 Ἀντιφώνησις τῆς Α.Θ. Παναγιότητος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου εἰς τά θυρανοίξια τοῦ νεοδμήτου Ἱεροῦ Ναοῦ Ὁσίου Νικηφόρου τοῦ Λεπροῦ ................................................................................... 157 ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ 50 ΧΡΟΝΩΝ ΖΩΗΣ ΚΑΙ ΜΑΡΤΥΡΙΑΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ ΚΡΗΤΗΣ

Ὁμιλία Σεβ. Μητροπολίτου Κισάμου καί Σελίνου κ. Ἀμφιλοχίου εἰς ἐπίσημον Ἐκδήλωσιν τῆς Ὀρθοδόξου Ἀκαδημίας Κρήτης ........................... 163 Ὁμιλία τῆς Α.Θ. Παναγιότητος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου εἰς τήν Ὀρθόδοξον Ἀκαδημίαν Κρήτης ............................... 173 Ἀπόσπασμα ὁμιλίας τοῦ Ἐξοχωτάτου Προέδρου τῆς Δημοκρατίας κ. Προκοπίου Παυλοπούλου κατά τάς ἑπετειακάς Ἐκδηλώσεις διά τά 50 χρόνια λειτουργίας τῆς Ὀρθοδόξου Ἀκαδημίας Κρήτης ............................. 183 -7-

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟΝ ΑΝΑΚΟΙΝΩΘΕΝΤΑ ΚΑΙ ΔΕΛΤΙΑ ΤΥΠΟΥ Δελτίον Τύπου τῆς 2ας Νοεμβρίου 2018.................................................... 193 Ἀνακοινωθέν τῆς 10ης Νοεμβρίου 2018 .................................................... 195 Δελτίον Τύπου 13ης Νοεμβρίου 2018......................................................... 199 Δελτίον Τύπου 28ης Νοεμβρίου 2018......................................................... 203 Δελτίον Τύπου 30ῆς Νοεμβρίου 2018......................................................... 205 Ἀνακοινωθέν 10ης Δεκεμβρίου 2018.......................................................... 207 Ἀνακοινωθέν τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου τῆς 20ῆς Δεκεμβρίου 2018 ...................................................................................................................... 211

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟΝ ΛΟΓΟΙ - ΜΕΛΕΤΕΣ Λόγος Σεβ. Μητροπολίτου Ρεθύμνης καί Αὐλοποτάμου κ. Εὐγενίου, ἐπικεφαλῆς Συνοδικῆς Ἀντιπροσωπείας τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης κατά τήν Θρονικήν Ἑορτήν τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου...................................... 217 Πρωτ. Βασίλειος Α. Γεωργόπουλος, Οἱ μοναχοί ὡς πρόμαχοι τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως........................................................................................... 219 Ἀρχιμ. Νήφων Βασιλάκης Δρ. Θ., Δύο ὁμιλίες εἰς τήν Παναγίτσα τοῦ Μασταμπᾶ ........................................................................................................... 231

-8-

- 11 -

Ἡ Αὐτοῦ Θειοτάτη Παναγιότης ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος

ΠΑΤΡΙΑΡΧΙΚΟΙ ΛΟΓΟΙ Πατριαρχική Ἀπόδειξις ἐπί τοῖς Χριστουγέννοις +ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΣ ΕΛΕῼ ΘΕΟΥ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ, ΝΕΑΣ ΡΩΜΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΣ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΠΑΝΤΙ Τῼ ΠΛΗΡΩΜΑΤΙ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΧΑΡΙΝ, ΕΛΕΟΣ ΚΑΙ ΕΙΡΗΝΗΝ ΠΑΡΑ ΤΟΥ ΕΝ ΒΗΘΛΕΕΜ ΓΕΝΝΗΘΕΝΤΟΣ ΣΩΤΗΡΟΣ ΧΡΙΣΤΟΥ Ἱερώτατοι καί Θεοφιλέστατοι ἀδελφοί, προσφιλέστατα τέκνα ἐν Κυρίῳ, Δοξάζομεν τόν Πανάγιον καί Πανοικτίρμονα Θεόν, διότι ἠξιώθημεν καί ἐφέτος νά φθάσωμεν εἰς τήν πανέορτον ἡμέραν τῶν Χριστουγέννων, τήν ἑορτήν τῆς σαρκώσεως τοῦ προαιωνίου Υἱοῦ καί Λόγου τοῦ Θεοῦ «δι᾿ ἡμᾶς τούς ἀνθρώπους καί διά τήν ἡμετέραν σωτηρίαν». Διά τοῦ «ἀεί μυστηρίου» καί «μεγάλου θαύματος» τῆς θείας Ἐνανθρωπήσεως, τό «μέγα τραῦμα», ὁ ἐν σκότει καί σκιᾷ καθήμενος ἄνθρωπος, καθίσταται «υἱός φωτός καί υἱός ἡμέρας»1, ἀνοίγει δι᾿ αὐτόν ἡ εὐλογημένη ὁδός τῆς κατά χάριν θεώσεως. Ἐν τῷ θεανδρικῷ μυστηρίῳ τῆς Ἐκκλησίας καί διά τῶν ἱερῶν μυστηρίων της, γεννᾶται καί μορφοῦται ὁ Χριστός εἰς τήν ψυχήν καί τήν ὕπαρξίν μας. «Ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος», θεολογεῖ ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής, «ἐφάπαξ κατά σάρκα γεννηθείς, ἀεί γεννᾶται θέλων κατά πνεῦμα διά φιλανθρωπίαν τοῖς θέλουσι· καί γίνεται βρέφος, ἑαυτόν ἐν ἐκείνοις διαπλάττων ταῖς ἀρεταῖς καί τοσοῦτον φαινόμενος, ὅσον χωρεῖν ἐπίσταται τόν δεχόμενον»2. Δέν εἶναι «Θεός - Ἰδέα», ὡς ὁ θεός τῶν φιλοσόφων, οὔτε Θεός κεκλεισμένος εἰς τήν ἀπόλυτον ὑπερβατικότητά του καί ἀπροσπέλαστος, ἀλλά εἶναι ὁ «Ἐμμανουήλ», ὁ «Θεός μεθ᾿ ἡμῶν»3, εὑρίσκεται ἐγγύτερον εἰς ἡμᾶς, ἀπό ὅσον ἡμεῖς οἱ ἴδιοι εἰς τόν ἑαυτόν μας, εἶναι «καί ἡμῶν αὐτῶν συγγενέστερος»4. Ἡ πίστις εἰς τήν ἀπρόσιτον καί ἄσαρκον Θεότητα δέν μεταμορφώνει τήν ζωήν τοῦ ἀνθρώπου, δέν αἴρει τήν πόλωσιν μεταξύ ὕλης καί πνεύματος, δέν γεφυρώνει τό χάσμα μεταξύ οὐρανοῦ καί γῆς. Ἡ Σάρκωσις τοῦ Θεοῦ Λόγου εἶναι ἡ φανέρωσις τῆς ἀληθείας περί Θεοῦ καί ἀνθρώπου, ἡ ὁποία σώζει τό ἀνθρώπινον γένος ἀπό τούς σκοτεινούς λαβυρίνθους, τόσον τοῦ - 13 -

ὑλισμοῦ καί τοῦ ἀνθρωπομονισμοῦ, ὅσον καί τοῦ ἱδεαλισμοῦ καί τοῦ δυϊσμοῦ. Ἡ καταδίκη τοῦ νεστοριανισμοῦ καί τοῦ μονοφυσιτισμοῦ ἐκ μέρους τῆς Ἐκκλησίας σηματοδοτεῖ τήν ἀπόρριψιν δύο καθολικωτέρων τάσεων τῆς ἀνθρωπίνης ψυχῆς, καί δή ἀφ᾽ ἑνός τῆς ἀπολυτοποιήσεως τοῦ ἀνθρωποκεντρισμοῦ καί ἀφ᾽ ἑτέρου τῆς ἐξιδανικεύσεως τῆς ἰδεαλιστικῆς ἐκδοχῆς τῆς ζωῆς καί τῆς ἀληθείας, παρεκκλίσεων ἰδιαιτέρως διαδεδομένων καί εἰς τήν ἐποχήν μας. Ὁ σύγχρονος «νεστοριανισμός» ἐκφράζεται ὡς πνεῦμα ἐκκοσμικεύσεως, ὡς ἐπιστημονισμός καί ἀπόλυτος προτεραιότης τῆς χρηστικῆς γνώσεως, ὡς ἀπόλυτος ἰδιονομία τῆς οἰκονομίας, ὡς αὐτοσωτηρική ἀλαζονεία καί ἀθεΐα, ὡς ὁ «μή πολιτισμός» τοῦ ἀτομοκεντρισμοῦ καί τοῦ εὐδαιμονισμοῦ, ὡς νομικισμός καί ἠθικισμός, ὡς «τέλος τῆς αἰδοῦς» καί ταύτισις τῆς θυσιαστικῆς ἀγάπης καί τῆς μετανοίας μέ τήν λεγομένην «ἠθικήν τῶν ἀδυνάτων», Ὁ «μονοφυσιτισμός» πάλιν ἐκπροσωπεῖται σήμερον ἀπό τάς τάσεις δαιμονοποιήσεως τοῦ σώματος καί τοῦ φυσικοῦ ἀνθρώπου, ἀπό τόν πουριτανισμόν καί τά σύνδρομα «καθαρότητος», τήν ἐσωστρεφῆ ἄκαρπον πνευματικότητα καί τούς ποικίλους μυστικισμούς, ἀπό τήν περιφρόνησιν τοῦ ὀρθοῦ λόγου, τῆς τέχνης καί τοῦ πολιτισμοῦ, ἀπό τήν ἄρνησιν τοῦ διαλόγου καί τήν ἀπόρριψιν τοῦ διαφορετικοῦ, μέ ἐπικίνδυνον ἐκφραστήν, ἐν ὀνόματι τῆς «μόνης καί ἀποκλειστικῆς ἀληθείας», τόν θρησκευτικόν φονταμενταλισμόν, ὁ ὁποῖος τρέφεται ἀπό ἀπολυτοποιήσεις καί ἀπορρίψεις καί τροφοδοτεῖ τήν βίαν καί τήν διάσπασιν. Εἶναι προφανές ὅτι, τόσον ἡ νεστοριανίζουσα ἀποθέωσις τοῦ κόσμου, ὅσον καί ἡ μονοφυσιτίζουσα δαιμονοποίησίς του, ἀφήνουν τόν κόσμον καί τήν ἱστορίαν, τόν πολιτισμόν καί τούς πολιτισμούς, ἐκτεθειμένους εἰς τάς δυνάμεις τοῦ «νῦν αἰῶνος», καί παγιώνουν τοιουτοτρόπως τήν αὐτονόμησιν καί τά ἀδιέξοδά των. Ἡ χριστιανική πίστις εἶναι ἡ βεβαιότης τῆς σωτηρίας τοῦ ἀνθρώπου ὑπό τοῦ Θεοῦ τῆς ἀγάπης, ὁ ὁποῖος προσέλαβε φιλανθρώπως τήν ἡμετέραν φύσιν καί ἐχαρίσατο ἡμῖν πάλιν τό διά τῆς πτώσεως ἀπολεσθέν «καθ᾽ ὁμοίωσιν», ἱκανώσας ἡμᾶς εἰς τήν κατ᾽ ἀλήθειαν ζωήν ἐν τῷ Σώματι Αὐτοῦ, τῇ Ἐκκλησίᾳ. Σύνολος ἡ ζωή τῆς Ἐκκλησίας ἐκφράζει τό μυστήριον τῆς θεανθρωπότητος. Ὁ Θεάνθρωπος Σωτήρ ἀνέλαβεν «ἐκκλησίας σάρκα»5 καί ἔδειξε, «πρῶτος καί μόνος», «τόν ἀληθινόν ἄνθρωπον καί τέλειον καί τρόπων καί ζωῆς καί τῶν ἄλλων ἕνεκα πάντων»6. Ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ εἶναι ὁ τόπος τῆς «κοινῆς σωτηρίας», τῆς «κοινῆς ἐλευθερίας» καί τῆς ἐλπίδος τῆς «κοινῆς βασιλείας», εἶναι ὁ τρόπος τῆς βιώσεως τῆς ἐλευθεροποιοῦ ἀληθείας, ὁ πυρήν τῆς ὁποίας εἶναι τό ἀληθεύειν ἐν ἀγάπῃ. Ἡ ἀγάπη αὐτή - 14 -

ὑπερβαίνει τά ὅρια τῆς ἁπλῆς ἀνθρωπιστικῆς δράσεως, καθ᾽ ὅτι ἡ πηγή καί τό πρότυπον αὐτῆς εἶναι ἡ ὑπερβαίνουσα τόν ἀνθρώπινον λόγον θεία φιλανθρωπία. «Ἐν τοῦτῳ ἐφανερώθη ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ ἐν ἡμῖν, ὅτι τόν υἱόν αὐτοῦ τόν μονογενῆ ἀπέσταλκεν ὁ Θεός εἰς τόν κόσμον ἵνα ζήσωμεν δι᾽ αὐτοῦ. Ἐν τοῦτῳ ἐστίν ἡ ἀγάπη, οὐχ ὅτι ἡμεῖς ἠγαπήσαμεν τόν Θεόν, ἀλλ᾽ ὅτι αὐτός ἠγάπησεν ἡμᾶς ... Ἀγαπητοί, εἰ οὕτως ὁ Θεός ἠγάπησεν ἡμᾶς, καί ἡμεῖς ὀφείλομεν ἀλλήλους ἀγαπᾶν»7. Ὅπου ὑπάρχει ἀγάπη, ἐκεῖ εἶναι παρών ὁ Θεός. Αὐτή ἡ σωτηριώδης ἀλήθεια πρέπει νά ἐκφράζεται καί εἰς τόν τρόπον μέ τόν ὁποῖον ἑορτάζομεν τό σεπτόν Γενέθλιον τοῦ ἐπισκεψαμένου ἡμᾶς ἐξ ὕψους Σωτῆρος ἡμῶν. Ἡ ἑορτή εἶναι πάντοτε «πλήρωμα χρόνου», καιρός αὐτογνωσίας, εὐχαριστίας διά τό μέγεθος τῆς θείας φιλανθρώπου ἀγάπης, μαρτυρία τῆς ἀληθείας τῆς θεανθρωπότητος καί τῆς ἐν Χριστῷ ἐλευθερίας. Ὁ χριστοτερπής ἑορτασμός τῆς σαρκώσεως τοῦ Θεοῦ Λόγου εἶναι μία πρᾶξις ἀντιστάσεως εἰς τήν ἐκκοσμίκευσιν, εἰς τόν ἀποχρωματισμόν τῆς ἑορτῆς καί τήν μετατροπήν της εἰς «Χριστούγεννα χωρίς Χριστόν» καί εἰς πανήγυριν τοῦ Ἔχειν, τοῦ καταναλωτισμοῦ καί τῆς ματαιοδοξίας, καί δή εἰς ἕνα κόσμον πλήρη κοινωνικῶν ἐντάσεων, ἀξιολογικῶν ἀνατροπῶν καί συγχύ-σεως, βίας καί ἀδικίας, ὅπου τό «παιδίον Ἰησοῦς» εὑρίσκεται καί πάλιν ἀντιμέτωπον μέ ἄτεγκτα συμφέροντα ποικιλωνύμων ἐξουσιῶν. Τιμιώτατοι ἀδελφοί καί πεφιλημένα τέκνα, Γενεά παρέρχεται καί γενεά ἔρχεται, καί αἱ ἐπερχόμεναι ἐξελίξεις εἶναι κατ᾿ ἄνθρωπον δυσκόλως προβλέψιμοι. Ἡ γνησία πίστις, ὅμως, δέν ἔχει διλήμματα. Ὁ Λόγος ἐγένετο σάρξ, ἡ «ἀλήθεια ἦλθε» καί «παρέδραμεν ἡ σκιά», μετέχομεν ἤδη τῆς Βασιλείας ἐν τῇ πορείᾳ πρός τήν τελείωσιν τοῦ ἔργου τῆς ἐνσάρκου Θείας Οἰκονομίας. Ἔχομεν ἀκλόνητον τήν βεβαιότητα, ὅτι τό μέλλον ἀνήκει εἰς τόν Χριστόν, ὁ Ὁποῖος εἶναι «χθές καί σήμερον ὁ αὐτός καί εἰς τούς αἰῶνας»8, ὅτι ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ εἶναι καί θά παραμένῃ τόπος ἁγιασμοῦ καί ἐνθέου βιοτῆς, ἀνακαινίσεως τοῦ ἀνθρώπου καί τοῦ κόσμου, πρόγευσις τῆς δόξης τῆς Βασιλείας, ὅτι θά συνεχίσῃ «νά δίδῃ τήν εὐαγγελικήν μαρτυρίαν» καί «νά διανέμῃ ἐν τῇ οἰκουμένῃ τά δῶρα τοῦ Θεοῦ: τήν ἀγάπην Του, τήν εἰρήνην, τήν δικαιοσύνην, τήν καταλλαγήν, τήν δύναμιν τῆς Ἀναστάσεως καί τήν προσδοκίαν τῆς αἰωνιότητος»9. Τό σύγχρονον ἰδεολόγημα περί «μεταχριστιανικῆς» ἐποχῆς εἶναι ἄτοπον. «Μετά Χριστόν», τά πάντα εἶναι, καί μένουν εἰς τόν αἰῶνα, «ἐν Χριστῷ». Κλίνοντες εὐσεβοφρόνως τά γόνατα ἐνώπιον τοῦ Θείου Βρέφους τῆς Βηθλεέμ καί τῆς βρεφοκρατούσης Παναγίας Μητρός Αὐτοῦ, καί προσκυ- 15 -

νοῦντες τόν ἐνανθρωπήσαντα «παντέλειον Θεόν», ἀπονέμομεν, ἐκ τοῦ ἀκοιμήτου Φαναρίου, τοῖς ἀνά τήν οἰκουμένην τέκνοις τῆς Ἁγίας τοῦ Χριστοῦ Μεγάλης Ἐκκλησίας τήν Πατριαρχικήν ἡμῶν εὐλογίαν ἐπί τῷ Ἁγίῳ Δωδεκαημέρῳ, εὐχόμενοι ὑγιεινόν, ἀγλαόκαρπον καί εὐφρόσυνον τόν νέον ἐνιαυτόν τῆς χρηστότητος τοῦ Κυρίου. Χριστούγεννα ‚βιη’ † Ὁ Κωνσταντινουπόλεως διάπυρος πρός Θεόν εὐχέτης πάντων ὑμῶν

---------------------------------------------Ἀναγνωσθήτω ἐπ᾿ ἐκκλησίας κατά τήν Θείαν Λειτουργίαν τῆς ἑορτῆς τῶν Χριστου-γέννων, μετά τό Ἱερόν Εὐαγγέλιον. 1 Α’ Θεσσ. ε’, 5. 2 Μαξίμου Ὁμολογητοῦ Κεφάλαια διάφορα θεολογικά τε καί οἰκονομικά, PG 90, 1181. 3 πρβλ. Ματθ. α’, 23 4 Νικολάου Καβάσιλα, Περί τῆς ἐν Χριστῷ ζωῆς, ΣΤ’, PG 150, 660. 5 Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Ὁμιλία πρό τῆς ἐξορίας, PG 52, 429. 6 Νικολάου Καβάσιλα, Περί τῆς ἐν Χριστῷ ζωῆς, Στ´, PG 150, 680. 7 Α' Ἰωάν. δ´, 9-11. 8 Ἑβρ. ιγ’, 8. 9 Ἐγκύκλιος τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας (Κρήτη 2016), Προοίμιον. - 16 -

Ὁμιλία τῆς Α. Θ. Παναγιότητος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου κατά τήν χοροστασίαν ἐν τῷ Ἱερῷ Ναῷ Pώδεκα Ἀποστόλων Φερίκιοϊ (21 Ὀκτωβρίου 2018)

Ἱερώτατε Μητροπολῖτα Σασίμων κύριε Γεννάδιε, Ἀρχιερατικῶς Προϊστάμενε τῆς Περιφερείας Ταταούλων, Ἱερώτατοι καί Θεοφιλέστατοι ἀδελφοί, Ἐντιμολογιώτατε κύριε Κωνσταντῖνε Σανταλτζίδη, Ἄρχων Ἔξαρχε καί Πρόεδρε τῆς Κοινότητος Φερίκιοϊ, Ἐντιμολογιώτατοι Ἄρχοντες, Λαέ τοῦ Θεοῦ ἠγαπημένε, Ὑμνοῦντες καί δοξολογοῦντες τόν Θεόν τῶν θαυμασίων, καί ἐν χαρᾷ πεπληρωμένῃ, ἑορτάζομεν σήμερον, συνηγμένοι εὐχαριστια-κῶς ἐπί τό αὐτό, τήν αἰσίαν ἐπέτειον τῆς συμπληρώσεως ἑκατόν καί πεντήκοντα ἐτῶν εὐλογημένης λειτουργίας τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ τῶν Δώδεκα Ἀποστόλων Φερίκιοϊ. Παρελαύνουν ἐνώπιον ἡμῶν αἱ ψυχαί τῶν πιστῶν, οἱ ὁποῖοι συνήρχοντο εἰς τό ἐπίγειον τοῦτο κατοικητήριον τοῦ ὑπερουρανίου Θεοῦ, διά νά καταθέσουν τήν μετάνοιάν των, τήν χαράν καί τήν λύπην των, τά ὄνειρα καί τάς ἐλπίδας των, διά νά προσευχηθοῦν καί νά δοξάσουν τόν Θεόν, διά νά ὁμολογήσουν εὐτόνως τήν ὀρθόδοξον πίστιν των εἰς τήν ὑπέρθεον Τριάδα, διά νά μετάσχουν τῆς θείας χάριτος διά τῆς κοινωνίας τῶν ἀχράντων μυστηρίων, διά νά παρηγορηθοῦν ἐν καιροῖς καί περιστάσεσι δυστήνοις, διά νά μοιρασθοῦν τήν χαράν ἐν ταῖς ἑορταῖς καί ἐν ἡμέραις εὐδίας, διά νά σφυρηλατήσουν ἀδελφικούς δεσμούς ἐν Χριστῷ, διά νά ἀκούσουν τόν εὐαγγελικόν λόγον ἐκ τοῦ στόματος τῶν σεβασμίων ποιμένων αὐτῶν, διά νά εὐλογηθοῦν εἰς τάς καθοριστικάς στιγμάς τοῦ βίου. Συνεύχεται μετ᾿ αὐτῶν ἡ μακαρία ψυχή τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Δημητρίου τοῦ πραέως, τοῦ ταπεινόφρονος καί καθαροῦ τῇ καρδίᾳ, ὁ ὁποῖος ἐπί μακράν σειράν ἐτῶν ὑπηρέτησεν ἐνθέως ἐν τῷ ναῷ τούτῳ ὡς ἱερεύς. Ἐν κατανύξει τούς μνημονεύομεν ὅλους, εὐχόμενοι τό «Αἰωνία ἡ μνήμη αὐτῶν». Ἡ πανηγυρική σύναξις ἡμῶν ἐνταῦθα, δέν εἶναι μόνον καιρός ἀναμνήσεως καί μνημοσύνου, ἀλλά καί χαρᾶς διά τήν παρουσίαν ὑμῶν πάντων εἰς τόν περικαλλῆ τοῦτον ναόν, ὁ ὁποῖος καί σήμερον εἶναι τόπος προσευχῆς καί θείας λατρείας, καί σήμερον συνάγει καί ἁγιάζει τούς πιστούς, στεγάζει τάς ἐλπίδας καί ἀναπτερώνει τόν «ἄριστον πόθον» τῆς αἰωνιότητος. Τά - 17 -

Ἡ Αὐτοῦ Θειοτάτη Παναγιότης ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος

πάντα εἰς τόν ἱερόν τοῦτον οἶκον τοῦ Θεοῦ εἶναι φωτεινά, κατεργάζονται τήν σωτηρίαν τοῦ ἀνθρώπου, τά πάντα παραπέμπουν εἰς τήν «μέλλουσαν πόλιν» (πρβλ. Ἑβρ. ιγ’, 14) καί τήν «μέλλουσαν δόξαν» ( Ρωμ. η’, 18), εἰς τήν Βασιλείαν τῶν Ἐσχάτων. Ὁ Ἱερός Ναός τῶν Δώδεκα Ἀποστόλων Φερίκιοϊ οἰκοδομήθηκε εἰς μίαν περίοδον ἀκμῆς τῆς Ὁμογενείας, εἰς μίαν περιοχήν μέ ἔντονον παρουσίαν τῆς Ρωμιοσύνης, διά νά βιώνεται συνεχῶς ἐν αὐτῷ ὑπό τῶν πιστῶν, ἐν λειτουργικῷ χρόνῳ καί ἐν τρόπῳ μυστηριακῷ, «ἕως τῆς συντελείας τοῦ αἰῶνος» (Ματθ. κη’, 20), τό μυστήριον τῆς ἐν Χριστῷ θείας οἰκονομίας, καί διά νά γίνωνται οἱ ἄνθρωποι μέτοχοι τῆς θείας χάριτος καί θείας φύσεως κοινωνοί. Εἰς τόν ἱερόν τοῦτον τόπον, τά ἐπίγεια ἑνώνονται μέ τά οὐράνια εἰς μίαν ἱεράν πνευματικήν μυσταγωγίαν, διά νά ἀποκαλυφθῇ ἡ Ἐκκλησία τοῦ Θεοῦ ὡς «ὁ κόσμος τοῦ κόσμου» (Ὠριγένης). Δοξάζομεν τόν Δοτῆρα παντός ἀγαθοῦ διά τάς ἀμετρήτους εὐλογίας Αὐτοῦ πρός τήν Ὁμογένειαν. Ἔρχονται καί παρέρχονται αἱ γενεαί τῶν Ρωμιῶν τῆς Πόλεως τῶν Πόλεων, καί ἰδού, θείᾳ εὐδοκίᾳ, ἐν αὐτῇ φυλάσσονται ἀκαταπαύστως καί λειτουργοῦνται ἀλώβητα, ἡ πίστις, τό ἦθος καί ὁ πολιτισμός τῆς Ὀρθοδοξίας, μέ ἐπίκεντρον τό Σεπτόν Κέντρον τῆς Ὀρθοδοξίας, τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον. Τά σοφά λόγια τοῦ Ἀποστόλου τῶν Ἐθνῶν Παύλου, διά τῶν ὁποίων περιέγραψεν εἰς τήν Β' πρός Κορινθίους Ἐπιστολήν τήν φύσιν τοῦ ἀποστολικοῦ ἔργου, ἐκφράζουν μέ ὑπέροχον τρόπον καί τήν ἱστορικήν πορείαν καί τήν ἱεράν ἀποστολήν τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου: «Ἐν παντί συνιστῶντες ἑαυτούς ὡς Θεοῦ διάκονοι, ἐν ὑπομονῇ πολλῇ, ἐν θλίψεσιν, ἐν ἀνάγκαις, ἐν στενοχωρίαις, ἐν πληγαῖς, ἐν φυλακαῖς, ἐν ἀκαταστασίαις, ἐν κόποις, ἐν ἀγρυπνίαις, ἐν νηστείαις, ἐν ἁγνότητι, ἐν γνώσει, ἐν μακροθυμίᾳ, ἐν χρηστότητι, ἐν Πνεύματι Ἁγίῳ, ἐν ἀγάπῃ ἀνυποκρίτῳ, ἐν λόγῳ ἀληθείας, ἐν δυνάμει Θεοῦ, διά τῶν ὅπλων τῆς δικαιοσύνης τῶν δεξιῶν καὶ ἀριστερῶν, διά δόξης καί ἀτιμίας, διά δυσφημίας καί εὐφημίας, ὡς πλάνοι καί ἀληθεῖς, ὡς ἀγνοούμενοι καὶ ἐπιγινωσκόμενοι, ὡς ἀποθνῄσκοντες καί ἰδού ζῶμεν, ὡς παιδευόμενοι καί μή θανατούμενοι, ὡς λυπούμενοι ἀεί δέ χαίροντες, ὡς πτωχοί πολλούς δέ πλουτίζοντες, ὡς μηδέν ἔχοντες καί πάντα κατέχοντες.» (Β' Κορ. στ´, 4-10). Τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον ἀγωνίζεται, διά νά διασώζεται ἡ Ὀρθοδοξία ἀπό τούς κινδύνους τοῦ ἐθνικισμοῦ, τῆς ἐσωστρεφείας καί τῆς αὐταρκείας, τοῦ ἀγόνου συντηρητισμοῦ καί τοῦ φονταμενταλισμοῦ, τῆς ὑποτιμήσεως τῶν ἐπιτευγμάτων τοῦ συγχρόνου πολιτισμοῦ καί τῆς ἀρνήσεως τοῦ διαλόγου μέ τόν κόσμον. Μεριμνᾷ διά τόν ἄνθρωπον καί τά ὀξέα - 19 -

ὑπαρξιακά προβλήματά του, διά τήν ἀντιμετώπισιν τῶν μεγάλων προκλήσεων τῆς ἐποχῆς μας ἐπί τῇ βάσει τῶν θεοδωρήτων ἀξιῶν τῆς ὀρθοδόξου παραδόσεώς μας. Ἀποδεικνύει διά τῆς πολυδιαστάτου εὐλογημένης μαρτυρίας του, ὅτι δύναται, ὡς προσφυῶς ἐγράφη, «νά μετουσιώνει τό παρελθόν σέ παρόν, τό παρόν σέ μέλλον, τό χθές καί τό σήμερα σέ αὔριο». Εἶναι ἀδιανόητον, ὁ Οἰκουμενικός Θρόνος, ὁ ὁποῖος ἔχει ἐκ τῶν Ἱερῶν Κανόνων τήν εὐθύνην διά τήν ἑνότητα καί τήν εὐστάθειαν τῆς Ὀρθοδοξίας, νά ἀδρανῇ, ὅταν ἕνας Ὀρθόδοξος λαός πάσχῃ καί ἀναζητῇ λύσιν ἐκκλησιαστικῶν προβλημάτων, τά ὁποῖα τόν ταλανίζουν ἐπί αἰῶνας, προσβλέπῃ δέ καί προσφεύγῃ εἰς αὐτόν, αἰτούμενος στηριγμόν καί προστασίαν. Παρεμβαίνομεν ὀφειλετικῶς, πάντοτε ἐπί τῇ βάσει αὐθεντικῶς ἐκκλησιαστικῶν, γνησίως οἰκουμενικῶν καί ἀμιγῶς ὑπερεθνικῶν κριτηρίων, διά τήν Ἀλήθειαν καί τήν παράδοσιν τῆς Ἐκκλησίας, διά τήν προάσπισιν τῆς κανονικῆς τάξεως καί τῆς ταυτότητος τῆς Ὀρθοδοξίας, πρός οἰκοδομήν τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ καί ὄχι διά τόν ἑαυτόν μας καί δι᾽ ἐπίδειξιν ἰσχύος καί δυνάμεως κοσμικῆς. Ἀδιαφοροῦντες, θά εἴμεθα ἀναπολόγητοι ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ καί τῆς ἱστορίας. Τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον ὄχι μόνον ἐπιλύει διορθόδοξα προβλήματα, ἀλλά διασώζει καί προβάλλει τόν παγκόσμιον πολιτισμόν τῆς Ὀρθοδοξίας, τάς ἀκαταλύτους ἀξίας τῆς ἐκκλησιαστικῆς παραδόσεως, τήν πίστιν εἰς τόν ἐν Χριστῷ αἰώνιον προορισμόν τοῦ ἀνθρώπου, τήν προστασίαν τῆς ἱερότητος τοῦ ἀνθρωπίνου προσώπου καί τοῦ «οἴκου» του, τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος, τήν ἀλληλεγγύην καί τόν διάλογον, τήν ἑνότητα καί τήν συνεργασίαν, τήν εἰρήνην καί τήν καταλλαγήν. Ἡ Ἁγία τοῦ Χριστοῦ Μεγάλη Ἐκκλησία δέν καλλιεργεῖ καί δέν προάγει ἁπλῶς τάς πολυτίμους ἀξίας τῆς Ὀρθοδόξου Παραδόσεως, ἀλλά ἐπηρεάζει δημιουργικῶς τό πολιτισμικόν γίγνεσθαι, δημιουργεῖ καί διδάσκει ὑψηλόν πολιτισμόν κοινωνίας καί ἀγάπης. Τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον ἐσφράγισε καί σφραγίζει ἀνεξίτηλα τήν ἱστορίαν τῆς ἀνθρωπότητος, ἀποτελεῖ δέ καί σήμερον ἐλπίδα διά τό παρόν καί τό μέλλον. Ἀποτελεῖ, ὡς ἐλέχθη, «ἕνα ἱστορικό παράδοξο», ἕνα θεσμόν, «πού ἀκόμη κι ἄν δέν τόν εἴχαμε δοσμένο ἀπό τή Χάρη τοῦ Θεοῦ, καί μάλιστα στό Γένος μας, θά ἔπρεπε νά τόν ἐφεύρουμε». (Μητροπολίτης Περγάμου). Μέ αὐτάς τάς σκέψεις, χαιρετίζομεν τήν παρουσίαν πάντων ὑμῶν, σᾶς καλωσορίζομεν ὅλους ἐγκαρδίως, ἰδιαιτέρως δέ τούς μαθητάς καί ἀποφοίτους τῆς Ἀστικῆς Σχολῆς Φερίκιοϊ, καί σᾶς διαβεβαιοῦμεν ὅτι παραμένομεν καί θά παραμείνωμεν ἀκοίμητοι φύλακες τοῦ τόπου καί τοῦ τρόπου τοῦ - 20 -

βίου τῆς Ρωμιοσύνης, εἰς τήν ἱστορικήν καί ἀμετακίνητον κοιτίδα αὐτῆς, μέ τούς Ναούς καί τά προσκυνήματά μας ὁλόφωτα καί ἀνοικτά, μέ τά σχολεῖα καί τά λοιπά ἱδρύματα ἐν ἀγαστῇ λειτουργίᾳ, μέ ἑνότητα καί ἀλληλεγγύην, πιστοί εἰς τήν παρακαταθήκην τῶν πατέρων καί μέ ἐμπιστοσύνην εἰς τήν πρόνοιαν τοῦ Θεοῦ καί αἰσιοδοξίαν διά τό μέλλον. Ἐν τῷ πεύματι τούτῳ, ἐκφράζομεν τήν Πατριαρχικήν ἡμῶν εὐαρέσκειαν πρός τόν Ἀρχιερατικῶς Προϊστάμενον τῆς Περιφερείας Ταταούλων Ἱερώτατον ἀδελφόν Μητροπολίτην Σασίμων κύριον Γεννάδιον δι᾿ ὅσα μοχθεῖ καί προσφέρει εἰς τόν εὐσεβῆ λαόν τοῦ Θεοῦ, τάς συγχαρητηρίους εὐχάς καί τόν ἔπαινον τῆς ἡμῶν Μετριότητος πρός τόν Ἐντιμολογιώτατον Πρόεδρον τῆς Κοινότητος Φερίκιοϊ Ἄρχοντα Ἔξαρχον κύριον Κωνσταντῖνον Σανταλτζίδην καί τούς προθύμους καί ἀποτελεσματικούς συνεργάτας αὐτοῦ, καθώς καί τάς εὐχαριστίας μας πρός πάντας τούς διακονοῦντας καί στηρίζοντας τήν Κοινότητα αὐτήν, καταστέφοντες δέ πάντας ὑμᾶς, Ἱερώτατοι ἀδελφοί καί προσφιλέστατα τέκνα ἐν Κυρίῳ, διά τῆς Πατριαρχικῆς ἡμῶν εὐλογίας, ἐπικαλούμεθα ἐφ᾿ ὑμᾶς τήν ζείδωρον χάριν καί τό ἄπειρον ἔλεος τοῦ πᾶσι πηγάζοντος τήν ζωήν Χριστοῦ, τοῦ δι᾿ ἡμᾶς σάρκα λαβόντος προαιωνίου Λόγου τοῦ Θεοῦ. Συγχαρητήρια καί χρόνια πολλά!

- 21 -

Ἡ Αὐτοῦ Θειοτάτη Παναγιότης ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος

Χαιρετισμός τῆς Α.Θ. Παναγιότητος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου κατά τήν Pεξίωσιν ἐπί τῇ Θρονικῇ ἑορτῇ Σεβασμιώτατε Καρδινάλιε κ. Kurt Koch, μετά τῶν λοιπῶν μελῶν τῆς Ἀντιπροσωπείας τῆς άδελφῆς Ἐκκλησίας τῆς Ρώμης, Ἱερώτατοι ἐν Χριστῷ ἀδελφοί, Ἐξοχώτατοι, Ἀξιότιμοι Κυρίαι καί Κύριοι, Σᾶς ὑποδεχόμεθα ἐγκαρδίως εἰς τήν ἀποψινήν ἐκδήλωσιν, ἐπί τῇ Θρονικῇ Ἑορτῇ τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου. Ἡ παρουσία σας μᾶς χαροποιεῖ μεγάλως καί μᾶς ἐνισχύει εἰς τήν διακονίαν τοῦ ἀνθρώπου καί τοῦ κόσμου, εἰς τήν ὁποίαν μᾶς ἔταξεν ὁ Θεός τῆς ἀγάπης, ὁ καί ἀναπληρῶν τά ἐλλείποντα διά τῆς ἀειρρύτου χάριτος Αὐτοῦ. Ἀφιερώσαμεν τήν ζωήν μας εἰς τήν προώθησιν τοῦ διαχριστιανικοῦ διαλόγου, ἐν ἀμετακινήτῳ πεποιθήσει, ὅτι ἡ ἑνότης τῶν Χριστιανῶν εἶναι ἐντολή τοῦ ἀρχηγοῦ τῆς πίστεώς μας, καί προϋπόθεσις δι᾽ ἀξιόπιστον χριστιανικήν μαρτυρίαν ἐν τῷ συγχρόνῳ κόσμῳ τῆς ἐκκοσμικεύσεως, ἀλλά καί τῆς δυναμικῆς ἐπανεμφανίσεως τῶν θρησκειῶν εἰς τό προσκήνιον τῆς ἱστορίας, ὡς σημαντικῶν παραγόντων τῶν πολιτικῶν, τῶν κοινωνικῶν καί τῶν πολιτισμικῶν ἐξελίξεων. Εἴχομεν, καί συνεχίζομεν νά ἔχωμεν, τήν βεβαιότητα, ὅτι ὁ διαχριστιανικός διάλογος διευκολύνει τήν συνάντησιν τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας μέ τόν σύγχρονον κόσμον, ἀλλά καί μέ τάς ἄλλας θρησκείας. Ὁ διάλογος εἶναι ἀπάντησις εἰς τόν θρησκευτικόν φονταμενταλισμόν, ὁ ὁποῖος πάντοτε γεννᾷ ὀξύτητα, διάσπασιν καί βίαν. Ἀναφορικῶς δέ πρός τά σημεῖα τῶν καιρῶν καί τόν σύγχρονον πολιτισμόν, φρονοῦμεν ὅτι ἡ ἀνοικτοσύνη καί ἡ προσπάθεια ἀναλήψεως κοινῶν ἀνθρωπιστικῶν πρωτοβουλιῶν, δημιουργοῦν θετικάς προοπτικάς διά τό μέλλον καί διά τήν ἀποστολήν τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ εἰς τόν σύγχρονον κόσμον. Προφανέστατα, ὁ διάλογος τῶν Ἐκκλησιῶν καί τῶν θρησκειῶν δέν εἶναι δυνατόν νά ἀποβλέπῃ εἰς τήν δημιουργίαν κοινοῦ μετώπου κατά τοῦ συγχρόνου πολιτισμοῦ. Ἡ Ἐκκλησία ζῇ καί δρᾷ ἐν τῷ κόσμῳ καί εἶναι ἀδιανόητον νά ἀδιαφορῇ διά τάς ἐμπειρίας τῶν πιστῶν, αἱ ὁποῖαι συνδέονται μέ τό σύγχρονον πολιτισμικόν πλαίσιον. Ἐάν θεωρήσωμεν τά δικαιώματα τοῦ ἀνθρώπου, τήν - 23 -

70ήν ἐπέτειον τῆς Οἰκουμενικῆς Διακηρύξεως τῶν ὁποίων ἑορτάζομεν κατά τό τρέχον ἔτος, πυρῆνα τοῦ συγχρόνου πολιτισμοῦ, καί ὡς στόχον των τήν προστασίαν τῆς ἀνθρωπίνης ἐλευθερίας εἰς τήν ἀτομικήν, κοινωνικήν καί πολιτισμικήν διάστασιν αὐτῆς, τότε δυνάμεθα νά διαλεχθῶμεν μέ αὐτά, ἀκριβῶς περί τοῦ νοήματος τῆς ἐλευθερίας. Αἱ διαφοραί εἰς τήν θεώρησιν τῆς ἐλευθερίας μεταξύ νεωτερικότητος καί Χριστιανισμοῦ δύνανται νά λειτουργήσουν ὡς ἔναυσμα δημιουργικῶν συζητήσεων, ἀλληλοεμπλουτισμοῦ καί συνεργασίας ἐπί τῇ βάσει τοῦ κοινοῦ προσανατολισμοῦ εἰς τήν ἐλευθερίαν καί εἰς τήν προστασίαν τῆς ἀξιοπρεπείας τοῦ ἀνθρώπου. Σεβασμιώτατε Καρδινάλιε, Κυρίαι καί Κύριοι, Καί σήμερον, ἡ εἰκών τήν ὁποίαν ἔχομεν διά τό νόημα τῆς ὑπάρξεως τοῦ ἀνθρώπου, καθορίζει τήν στάσιν μας ἀπέναντι εἰς τήν ζωήν, εἰς τόν ἑαυτόν μας, εἰς τόν συνάνθρωπον καί τόν κόσμον. Πιστεύομεν ἀκλονήτως, ὅτι ὁ ἄνθρωπος δύναται νά κατανοήσῃ τόν ἑαυτόν του μόνον ἐν ἀναφορᾷ καί σχέσει πρός τόν Θεόν, ὡς τόν Δημιουργόν, τόν Σωτῆρα καί τόν αἰώνιον προορισμόν του. Μόνον «ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ» καί μέ ἀνοικτήν τήν οὐράνιον πύλην, τήν «ἀπάγουσαν εἰς τήν Ζωήν», ὁ ἄνθρωπος δύναται νά ἀναπτύξῃ ἐπί τῆς γῆς τάς δημιουργικάς του δυνάμεις, νά ἀληθεύσῃ ἐν ἀγάπῃ. Τελικῶς, ὁ ἄνθρωπος δέν δύναται νά μείνῃ ἐν ἀληθείᾳ «πιστός στή γῆ», ὡς ἤθελεν ὁ φιλόσοφος, μέ κλειστόν τόν οὐρανόν. Ὅλαι αἱ ἀνθρωπιστικαί κατακτήσεις φέρουν ἀνεξίτηλον τήν σφραγίδα τῆς γνησίας πίστεως εἰς τόν Θεόν, ὁ ὁποῖος ἀπεκαλύφθη ἐν τῇ ἐνσάρκῳ Αὐτοῦ Οἰκονομίᾳ, ὡς «Θεός μεθ᾽ ἡμῶν», ὡς ὁ Ἐμμανουήλ. Μέ αὐτάς τάς σκέψεις, σᾶς καλωσορίζομεν καί πάλιν εἰς τήν φιλόξενον Πόλιν μας, καί ἐπικαλούμεθα ἐπί πάντας ὑμᾶς τήν οὐρανόφοιτον εὐλογίαν καί τά ἀμέτρητα ἐλέη τοῦ πανδώρου Θεοῦ τῆς ἀγάπης.

- 24 -

Ὁμιλία τῆς Α.Θ. Παναγιότητος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου κατά τά ἐγκαίνια τῆς ἐκθέσεως ζωγραφικῆς «Φῶς ἐκ Φωτός. Ἄθως – Βυζάντιο – Οἰκουμένη» τοῦ Γεωργίου Κόρδη (Σισμανόγλειον Μέγαρον, 17 Pεκεμβρίου 2018)

Ἱερώτατοι ἀδελφοί, Εὐγενεστάτη κυρία Γενική Πρόξενος, Ἐντιμότατε κύριε Δήμαρχε Θεσσαλονίκης, Ἐντιμολογιώτατοι Ἄρχοντες, Τέκνα ἐν Κυρίῳ ἀγαπητά, Χαιρετίζομεν μετά χαρᾶς τήν ἔκθεσιν ζωγραφικῆς «Φῶς ἐκ φωτός. Ἄθως – Βυζάντιο – Οἰκουμένη», μέ ἔργα τοῦ κατηξιωμένου εἰκονογράφου καί ζωγράφου Γεωργίου Κόρδη, συγχαίροντες τοῖς ἐμπνευσταῖς καί ὀργανωταῖς αὐτῆς, τῷ Ἐντιμοτάτῳ Δημάρχῳ καί Προέδρῳ τῆς Ἁγιορειτικῆς Ἐστίας Θεσσαλονίκης κυρίῳ Ἰωάννῃ Μπουτάρῃ καί τοῖς συνεργάταις αὐτοῦ, καθώς καί τῇ Γενικῇ Προξένῳ τῆς Ἑλλάδος ἐν τῇ Πόλῃ ἡμῶν, Εὐγενεστάτῃ κυρίᾳ Γεωργίᾳ Σουλτανοπούλου, μετά τοῦ ἐκλεκτοῦ ἐπιτελείου της. Τοιαῦται ὡραῖαι ἐκδηλώσεις ὀμορφαίνουν τήν ζωήν μας ἐνταῦθα, μᾶς ἐνισχύουν, μᾶς ἐμπλουτίζουν πνευματικῶς, μᾶς καθιστοῦν κοινωνούς ἰδεῶν, κάλλους, ὁραμάτων, ἐνδυναμώνουν καί ὀξύνουν τό αἰσθητήριόν μας διά τήν ἀλήθειαν, ἡ ὁποία εὑρίσκεται εἰς τό βάθος τῶν πραγμάτων· «ἐν βυθῷ γάρ ἡ ἀλήθεια». Ἡ εἰκών ἀνήκει εἰς τόν πυρῆνα τῆς Ὀρθοδόξου ἡμῶν ταυτότητος, τῆς πίστεως καί τοῦ δόγματος, τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς καί τῆς πνευματικότητος. Ὡς ἔχει λεχθῆ προσφυῶς, ἡ εἰκών «εκφράζει τόν κανόνα τῆς πίστεως (lex credendi), τόν κανόνα τῆς προσευχῆς καί τῆς λατρείας (lex orandi et adorandi) καί τόν κανόνα τῆς ἐν Ἐκκλησίᾳ ζωῆς (lex vivendi), ἐν τῇ ἀδιασπάστῳ ἑνότητί των». Ἡ τιμή τῆς εἰκόνος ἐνσαρκώνει μίαν ἰδιαιτέραν μορφήν σχέσεως μέ τόν Θεόν καί τόν πλησίον, ἀλλά καί μέ τόν κόσμον. Δέν εἶναι διόλου τυχαῖον, ὅτι ἡ νίκη κατά τῆς εἰκονομαχίας τό ἔτος 843 ἑορτάζεται ἀπό τούς Ὀρθοδόξους ὡς νίκη τῆς Ὀρθοδοξίας. - 25 -

Αὐτήν τήν στιγμήν παρελαύνουν ἐνώπιον τῶν ὀφθαλμῶν ἡμῶν αἱ μορφαί τῶν προσφύγων ἀπό τήν Ἀνατολικήν Θράκην, τόν Πόντον καί τήν Μικράν Ἀσίαν, οἱ ὁποῖοι, πρό αἰῶνος περίπου, μετέφεραν εἰκόνας ἀπό τούς ναούς, τά ἐξωκκλησία καί ἀπό τά εἰκονοστάσια τῶν οἰκιῶν των, διά νά τάς διασώσουν, ὡς τό πολυτιμότατον κειμήλιον, ὡς τό οὐσιαστικόν στοιχεῖον τῆς ἰδιοπροσωπίας των. Καί σήμερον, αἱ θαυματουργαί εἰκόνες τῆς Παναγίας καί τῶν Ἁγίων ἀποτελοῦν κέντρον τῆς εὐσεβείας μας. Δέν εἶναι τυχαῖον, ὅτι ὁ λοιπός χριστιανικός κόσμος, καί ὄχι μόνον, θεωρεῖ τήν Βυζαντινήν εἰκόνα σῆμα κατατεθέν τῆς Ὀρθοδόξου Παραδόσεως καί αὐτοσυνειδησίας. Ἐκτός ἀπό τούς εἰκονομάχους, τό νόημα τῆς Βυζαντινῆς εἰκόνος παρενόησαν καί ἐκεῖνοι οἱ Ὀρθόδοξοι πιστοί, οἱ ὁποῖοι, ὑπό τήν ἐπιρροήν ἀλλοτρίων ἰδεῶν, ἐστράφησαν πρός τήν δυτικότροπον, ἀναγεννησιακήν εἰκόνα, ἡ ὁποία εἰσήχθη καί ἐπεκράτησεν ἰδίως κατά τούς δύο τελευταίους αἰῶνας εἰς τόν χῶρον τῆς Ὀρθοδοξίας. Ὁ πρωταγωνιστής εἰς τήν ἀντίστασιν κατά τῆς κυριαρχίας τῆς νεωτεριστικῆς, νατουραλιστικῆς εἰκονογραφίας ὑπῆρξεν ὁ Φώτης Κόντογλου, ὁ ὁποῖος, μέ τό τάλαντον καί τήν ἐπιμονήν του, μέ τόν ἀνένδοτον ἀγῶνα του κατά τῶν «θεριακλήδων τοῦ μοντερνισμοῦ», ὅπως ὁ ἴδιος ἔλεγεν, ὡδήγησεν εἰς τήν ἀναβίωσιν τῆς Βυζαντινῆς ἁγιογραφίας καί τήν ἐπιστροφήν τῶν αὐθεντικῶν εἰκόνων εἰς τούς ναούς μας, οἱ ὁποῖοι ἐγέμισαν πάλιν «πρόσωπον» και φῶς. Κατά τόν Κόντογλου, οἱ νατουραλιστικοί θρησκευτικοί πίνακες δέν εῖναι «εἰκόνες», δέν ἐκφράζουν τό πνεῦμα τῆς χριστιανικῆς πίστεως. Εἶναι καλλιτεχνήματα κοσμικά καί γήϊνα. Πρόκειται περί ἔργων ζωγραφικῆς, τά ὁποῖα ἀπευθύνονται ἁπλῶς εἰς τό συναίσθημα καί δέν ἔχουν καμμίαν θέσιν εἰς τούς ναούς μας, ὅπου τελεσιουργεῖται τό μυστήριον τῆς σωτηρίας μας καί προγευόμεθα τῆς δόξης τῆς οὐρανίου Βασιλείας τῶν Ἐσχάτων. Ὁ Κόντογλου πιστεύει ὅτι τά εὐλογημένα προϊόντα τῆς βυζαντινῆς ἰδιοφυΐας εἶναι τά σπουδαιότερα ἔργα, τά ὁποῖα ἐδημιούργησεν ὁ ἄνθρωπος. Δι᾽ ἐμέ, τονίζει, ἡ βυζαντινή τέχνη εἶναι «τέχνη τεχνῶν». Ἐν συγκρίσει πρός αὐτήν, ὅλαι αἱ ἄλλαι τέχναι εἶναι χωρίς βαρύτητα. Μεριμνοῦν καί τυρβάζονται περί πολλά, ἐνῷ «ἑνός ἐστι χρεία» (Λουκ. ι', 41-42) (πρβλ. Φ. Κόντογλου, Πονεμένη Ρωμιοσύνη, Ἀθῆναι, 1984, 93). Εἰς τό σύγχρονον κίνημα ἀναγεννήσεως τῆς τέχνης τῆς εἰκόνος ἀνήκει καί ὁ Γεώργιος Κόρδης, ὑπέροχα ἔργα τοῦ ὁποίου ἐκτίθενται καί κοσμοῦν σήμερα τό Σισμανόγλειον Μέγαρον. Ὁ Γεώργιος Κόρδης θεολογεῖ βαθυστόχαστα διά τοῦ χρωστῆρος του. Ἡ θεολογία του ἔχει διπλῆν ἀναφοράν, - 26 -

ὅπως κάθε σοβαρά θεολογία: ὁ γνήσιος θεολόγος μελετᾷ, γνωρίζει, ἀξιοποιεῖ τήν παράδοσιν τῆς Ἐκκλησίας, ἀντλεῖ ἔμπνευσιν καί νάματα ζωῆς ἀπό αὐτήν, καί εἶναι, ἐκ παραλλήλου, ἀνοικτός εἰς τήν ἐποχήν του, νιώθει τόν παλμόν τῶν συγχρόνων του, εἶναι διαλογικός καί ἐπικοινωνιακός, θεολογεῖ ὑπαρξιακῶς, ἁλιευτικῶς καί ποιμαντικῶς. Πρίν ὁμιλήσῃ, ἀκούει, ἀφουγκράζεται τήν φωνήν τῶν Πατέρων. Καί ὁμιλεῖ τήν γλῶσσαν τῆς ἐποχῆς του, διά νά ἐκφράσῃ ἐπικαίρως τάς ἀχρόνους ἀληθείας τῆς πίστεως, διά νά ἀναδείξῃ τήν αἰώνιον ἐπικαιρότητα τῶν ἀξιῶν τῆς Ὀρθοδόξου Παραδόσεως. Ὁ Γεώργιος Κόρδης εἶναι παραδοσιακός καί πρωτοπόρος, ἤ ὀρθότερον: Ἐπειδή εἶναι παραδοσιακός, εἶναι πρωτοπόρος, καί ἐπειδή πρωτοπορεῖ, ἐκτιμᾷ βαθέως τήν γνησίαν παράδοσιν. Τό βάθος τῆς Παραδόσεως ἀποκαλύπτεται μόνον εἰς ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι γνωρίζουν νά ἀκούουν καί νά ὑπακούουν, νά ἔχουν πνεῦμα μαθητείας καί ταπεινοφροσύνης. Οὐσιαστικῶς, οἱ συντηρητικοί δέν εἶναι «παραδοσιακοί». Ὁ Κόρδης εἶναι γνησίως παραδοσιακός, ἐπειδή δέν εἶναι συντηρητικός, ἐπειδή δέν ἐστράφη πρός τό παρελθόν, ἐν ἀναμονῇ μαγικῶν λύσεων, οὔτε ἐκτιμᾷ τό παλαιόν, ἁπλῶς καί μόνον ἐπειδή εἶναι παλαιόν. Εὗρε τό ἀληθές, ἀξιολογικῶς, ἐντός τοῦ παλαιοῦ, χρονικῶς. Καί κατάφερε νά ἐγγίσῃ τάς χορδάς τῆς ψυχῆς τῶν συγχρόνων του, τῶν συγχρόνων μας, νά πείσῃ διά τούς ἀνεκτιμήτους πνευματικούς θησαυρούς τῆς Ὀρθοδόξου Παραδόσεώς μας, εἰς μίαν ἐποχήν, ἡ ὁποία, δυστυχῶς, ταυτίζει τήν παράδοσιν μέ ἄγονον συντηρητισμόν. Δύο εἶναι αἱ βασικαί λέξεις εἰς τάς εἰκονογραφίας ἁγίων καί τάς εἰκονογραφικάς συνθέσεις τοῦ Γεωργίου Κόρδη. «Φῶς» καί «σχέσις», δύο ἔννοιαι, βαθέως καί αὐθεντικῶς θεολογικαί, βασικοί ὅροι τῆς τέχνης τῆς εἰκόνος. Αἱ εἰκόνες τῶν Ἁγιορειτῶν Πατέρων, αἱ ὁποῖαι ἐκτίθενται σήμερον, εἶναι πλήρεις φωτός. Οἱ Ἅγιοι, ὅπως λέγει ὁ καλλιτέχνης, εἶναι «σπίθα πού συντηρεῖ τήν πραγματικότητα τοῦ φωτός μέσα στό σκοτάδι», «εἶναι φῶς πού φέρνει τήν ἑνότητα καί τήν παρηγοριά» (Γ. Κόρδης, Τό φῶς τοῦ κόσμου. Μία ζωγραφική παραμυθία μέ ἱστορημένους ἁγίους τοῦ Ἁγίου Ὄρους, ἔκδ. Ἁγιορειτικῆς Ἑστίας, 49). Ὁ Γεώργιος Κόρδης, ὁ ὁποῖος γνωρίζει ἄριστα τά «φοβερά μυστικά» τῆς εἰκονογραφικῆς τέχνης, τή «βυζαντινή ζωγραφική καί τά τεχνάσματά της», διαχειρίζεται τό χρῶμα ὡς φῶς, καί, τοιουτοτρόπως, εἰς τάς εἰκόνας τῶν Ἁγίων, «ὅλα γίνονται φῶς, ἑνωμένα μέσα στό φῶς τῆς παρουσίας τοῦ Θεοῦ» (ὅ.π., 50). Ὁ Κόρδης ἐνσαρκώνει έδῶ τήν μεγάλην ἀλήθειαν ὅτι «ἡ Ὀρθοδοξία εἶναι φῶς καί μόνον ὅ,τι εἶναι φῶς εἶναι Ὀρθοδοξία». - 27 -

Ἡ Αὐτοῦ Θειοτάτη Παναγιότης ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος

Ἡ συνάντησις μέ τήν ὀρθοδοξον εἰκόνα εἶναι ἀπαρχή ὑπαρκτικῆς ζωτικῆς «σχέσεως» τοῦ εἰκονιζομένου ἁγίου προσώπου μέ τόν πιστόν. Ἡ εἰκών εἶναι πάντοτε πρόσκλησις εἰς κοινωνίαν τῆς ζωῆς μέ τόν Χριστόν καί τούς Ἀγίους, κάλεσμα εἰς ἔξοδον ἀπό τόν ἑαυτόν μας. Διά τόν λόγον αὐτόν, ἡ ἀνακάλυψις τοῦ νοήματος τῆς εἰκόνος ἀπό τούς πιστούς, συμπορεύεται πάντοτε μέ τήν ὑπέρβασιν τῆς ἀτομοκεντρικῆς θρησκευτικῆς ἐμπειρίας. Ὁ Γεώργιος Κόρδης ἀναδεικνύει τήν ἐκκλησιολογικήν λειτουργίαν τῆς εἰκόνος. Ἡ εἰκών «γίνεται φανέρωση τῆς ὀρθόδοξης ἐκκλησιολογίας καί ὀπτική πραγμάτωση ‘τῆς τῶν πάντων ἑνώσεως’», ἁπτή ἔκφανσις τῆς καταλλαγῆς, τῆς εἰρήνης καί τῆς ἀγάπης, αἱ ὁποῖαι εἶναι «ποιότητες τοῦ παραδείσου» (ὅ.π. 51). Αἱ εἰκονογραφίαι τοῦ Γεωργίου Κόρδη ἀποδίδουν, μέ ἀριστοτεχνικόν τρόπον, τό ὀρθόδοξον βίωμα τῶν Ἁγίων τοῦ Ἄθω, καί ἀποκαλύπτουν, ἐν ταυτῷ, τό κάλλος, τό θεολογικόν καί ἄνθρωπολογικόν βάθος καί τήν οἰκουμενικήν ἐμβέλειαν τῆς βυζαντινῆς τέχνης καί τῆς προτάσεως ζωῆς τῆς Ὀρθοδοξίας. Ἐν τῷ πνεύματι τούτῳ, θεωροῦμεν ἰδιαιτέρως ἐπιτυχῆ καί ἐκφραστικόν τόν τίτλον τῆς ἐκθέσεως: «Φῶς ἐκ Φωτός. Ἄθως – Βυζάντιο – Οἰκουμένη». Μέ αὐτάς τάς σκέψεις, συγχαίρομεν ὑμῖν καί πάλιν διά τήν Ἔκθεσιν, ἡ ὁποία δίδει τήν εὐκαιρίαν εἰς τήν καθ᾽ ἡμᾶς Ὁμογένειαν καί εἰς κάθε ἐνδιαφερόμενον νά χαροῦν τό ἀπαράμιλλον κάλλος τῶν εἰκόνων τῶν Ἁγιορειτῶν Πατέρων καί τῶν λοιπῶν ἐκθεμάτων τοῦ αὐθεντικοῦ συνεχιστοῦ τῆς Βυζαντινῆς εἰκονογραφικῆς παραδόσεως καί παγκοσμίως γνωστοῦ εἰκονογράφου καί ζωγράφου Γεωργίου Κόρδη, ἀπονέμοντες δέ ὑμῖν ἐγκαρδίους εὐχάς ἐπί τοῖς ἐγγίζουσι Χριστουγέννοις, ταῖς λοιπαῖς ἑορταῖς τοῦ Ἁγίου Δωδεκαημέρου καί τῷ ἀνατέλλοντι νέῳ ἐνιαυτῷ τῆς χρηστότητος τοῦ Κυρίου, ἐπικαλούμεθα ἐπί πάντας ὑμᾶς τήν πλουσιόδωρον καί ἀείρρυτον χάριν καί τά ἀμέτρητα ἐλέη τοῦ «Θεοῦ μεθ᾽ ἡμῶν». Εὐχαριστοῦμεν διά τήν προσοχήν σας.

- 29 -

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟΝ ΕΠΙΣΗΜΑ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ

ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΤΙΜΗΣ ΚΑΙ ΜΝΗΜΗΣ 40 ΕΤΩΝ ΑΠΟ ΤΗΣ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΤΟΥ ΚΡΗΤΗΣ ΕΥΓΕΝΙΟΥ ΘΥΡΑΝΟΙΞΙΑ ΙΕΡΟΥ ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑΤΙΚΟΥ ΝΑΟΥ ΟΣΙΟΥ ΝΙΚΗΦΟΡΟΥ ΤΟΥ ΛΕΠΡΟΥ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ 50 ΧΡΟΝΩΝ ΖΩΗΣ ΚΑΙ ΜΑΡΤΥΡΙΑΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ ΚΡΗΤΗΣ

- 31 -

Ὁ Σεβ. Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης κ.κ. Εἰρηναῖος, οἱ Σεβ Μητροπολῖται Λάμπης, Συβρίτου καί Σφακίων κ. Εἰρηναῖος, Ρεθύμνης καί Αὐλοποτάμου κ. Εὐγένιος, Κισάμου καί Σελίνου κ. Ἀμφιλόχιος, Πέτρας καί Χερρονήσου κ. Γεράσιμος, Ἱεραπύντης καί Σητείας κ. Κύριλλος καί ὁ Πανοσιολ. Ἀρχιμ. Βασίλειος, Προηγούμενος τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Ἰβήρων Ἁγίου Ὄρους

Τό Σωματεῖον Ἱεροψαλτῶν Ν. Ἡρακλείου «Ἀνδρέας ὁ Κρήτης», ὑπό τήν διεύθυνσιν τοῦ Ἐντιμολ. κ. Ἰωάννου Τσερεβελάκη, παρουσίαζει Βυζαντινούς ὕμνους, ἐντός τοῦ Ἱεροῦ Μητροπολιτικοῦ Ναοῦ Ἁγίου Μηνᾶ Ἡρακλείου

ΕΚPΗΛΩΣΕΙΣ ΤΙΜΗΣ ΚΑΙ ΜΝΗΜΗΣ 40 ΕΤΩΝ ΑΠΟ ΤΗΣ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΤΟΥ ΚΡΗΤΗΣ ΕΥΓΕΝΙΟΥ

Εἰς Ἡράκλειον Ἐπετειακή Ἐκδήλωσις «Εὐγενίου τήν μνήμην τιμήσωμεν» Ὑπό τήν αἰγίδα τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης τήν Παρασκευή, 9 Νοεμβρίου 2018, ἡ Ἱερά Ἀρχιεπισκοπή Κρήτης διοργάνωσε ἐπετειακήν Ἐκδήλωσιν ἐπί τῇ συμπληρώσει 40 ἐτῶν ἀπό τῆς εἰς Κύριον ἐκδημίας τοῦ ἀειμνήστου Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης κυροῦ Εὐγενίου. Ἡ ἐν λόγῳ Ἐκδήλωσις ἔλαβε χώρα, στίς 7 μ.μ., ἐντός τοῦ Ἱεροῦ Μητροπολιτικοῦ Ναοῦ Ἁγίου Μηνᾶ Ἡρακλείου. Ὁμίλησε σχετικῶς ὁ Πανοσιολ. Ἀρχιμ. Βασίλειος Γοντικάκης, Προηγούμενος τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Ἰβήρων Ἁγ. Ὄρους, μέ θέμα: «Ἡ Ἐκκλησιαστική παρουσία καί τό ᾗθος τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Εὐγενίου». Τό Σωματεῖον Ἱεροψαλτῶν Ν. Ἡρακλείου «Ἀνδρέας ὁ Κρήτης», ὑπό τήν διεύθυνσιν τοῦ Ἐντιμολ. κ. Ἰωάννου Τσερεβελάκη, παρουσίασε Βυζαντινούς ὕμνους. Κατά τήν διάρκεια τῆς εἰρημένης Ἐκδηλώσεως πραγματοποιήθηκε προβολή φωτογραφικοῦ ὑλικοῦ ἐκ τῆς Ἀρχιερατικῆς Διακονίας τοῦ μακαριστοῦ Πρωθιεράρχου τῆς Κρήτης.

- 33 -

Ἐκ τῆς ἐκθέσεως ἱερῶν ἀμφίων καί λοιποῦ ὑλικοῦ ἐκ τῆς Ἀρχιερατικῆς Διακονίας τοῦ μακαριστοῦ Πρωθιεράρχου τῆς Κρήτης Κυροῦ Εὐγενίου

Pελτίον Τύπου Ἡ Ἱερά Ἐπαρχιακή Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης ἀνακοινώνει, ὅτι, μέ ὁμόφωνη Ἀπόφαση Αὐτῆς, θά ἑορτασθῇ ἡ ἐπέτειος τῆς συμπληρώσεως τεσσαράκοντα ἐτῶν (1978 – 2018), ἀπό τῆς εἰς Κύριον ἐκδημίας τοῦ ἀοιδίμου Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης κυροῦ Εὐγενίου, Προέδρου τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης. Οἱ Ἐκδηλώσεις θά πραγματοποιηθοῦν εἰς τήν Ἱεράν Ἀρχιεπισκοπήν Κρήτης, τήν Ἱεράν Μητρόπολιν Γορτύνης καί Ἀρκαδίας καί τήν Ἱεράν Μητρόπολιν Πέτρας καί Χερρονήσου καί τελοῦν ὑπό τήν αἰγίδα τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, θά ἀνακοινωθοῦν δέ προσεχῶς ἐκ τῶν ὡς ἄνω Ἐκκλησιαστικῶν Ἐπαρχιῶν. Συγκεκριμένως, ὑπό τῆς Ἱερᾶς Συνόδου θά πραγματοποιηθοῦν, ἐν Ἡρακλείῳ, τά ἑξῆς: Τό Σάββατον 10ην Νοεμβρίου 2018, ἀπό ὥρας 7:00 ἕως 10:15 π.μ., θά τελεσθῇ Τρισαρχιερατική Θεία Λειτουργία μετά Συνοδικοῦ Ἱεροῦ Μνημοσύνου εἰς τόν Παλαιόν Ἱερόν Μητροπολιτικόν Ναόν Ἁγίου Μηνᾶ Ἡρακλείου. Ὁμιλητής θά εἶναι ὁ Αἰδεσιμολ. Πρωτ. Ἠλίας Βολονάκης. Μετά τό πέρας τοῦ Ἱεροῦ Μνημοσύνου θά πραγματοποιηθοῦν τά Ἀποκαλυπτήρια ἐπετειακῆς ἐπιγραφῆς ἐντός τοῦ ὡς ἄνω Ἱεροῦ Ναοῦ. Περί ὥραν 12:15 μ.μ. τῆς ἰδίας ἡμέρας θά τελεσθῇ Τρισάγιον ἐπί τοῦ τάφου τοῦ μακαριστοῦ Πρωθιεράρχου Εὐγενίου εἰς τό Κοιμητήριον Ἁγίου Κωνσταντίνου Ἡρακλείου. Τήν Κυριακήν 11ην Νοεμβρίου 2018, ἀπό ὥρας 7:00 ἕως 11:00 π.μ. θά τελεσθεῖ Συνοδική Θεία Λειτουργία εἰς τόν Ἱερόν Μητροπολιτικόν Ναόν Ἁγίου Μηνᾶ Ἡρακλείου. Ἐκ μέρους τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης θά ὁμιλήσῃ ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ρεθύμνης καί Αὐλοποτάμου κ. Εὐγένιος. Μετά τήν Ἀπόλυσιν θά τελεσθῇ Συνοδικόν Τρισάγιον ἐνώπιον τῆς Προτομῆς τοῦ ἀειμνήστου Ἀρχιεπισκόπου κυροῦ Εὐγενίου εἰς τόν προαύλειον χῶρον τοῦ Ἱεροῦ Μητροπολιτικοῦ Ναοῦ Ἁγίου Μηνᾶ καί θά ἀκολουθήσῃ ἡ καθιερωμένη λιτάνευσις. Ἡ Ἱερά Σύνοδος προσκαλεῖ ὅλους τόν Ἱερό Κλῆρο, τίς Μοναστικές Ἀδελφότητες, τούς Ἐντιμ. Ἄρχοντες καί τόν εὐσεβῆ Λαό τῆς Μεγαλονήσου Κρήτης, νά ἀποδώσουμε ὅλοι μαζί τήν πρέπουσα τιμή καί εὐχαριστία πρός τόν ἀοίδιμον Πρωθιεράρχην τῆς Ἀποστολικῆς Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης, Ἀρχιεπίσκοπον Κρήτης Εὐγένιον. Ἐκ τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης - 35 -

Ὁμιλία τοῦ Αἰδεσιμολ. Πρωτ. Ἠλία Βολονάκη κατά τήν Τρισαρχιερατικήν Θείαν Λειτουργίαν μετά Ἱεροῦ Μνημοσύνου εἰς τόν Παλαιόν Ἱερόν Μητροπολιτικόν Ναόν Ἁγίου Μηνᾶ Ἡρακλείου (10.11.2018)

Εὐγένιος Ψαλιδάκης Πρῶτος Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης «Οἱ ἅγιοι ζοῦν περισσότερο ἀπό τούς συγχρόνους μας. Εἶναι ἀείποτε χάριτι και ἐνεργείᾳ παρόντες καί σύγχρονοι». Τά λόγια αὐτά τοῦ σεβαστοῦ μας Γέροντα π. Βασιλείου τοῦ Ἁγιορείτη ἐκφράζουν τήν ἀλήθεια γιά τόν σήμερον τιμώμενο μέγα Ἱεράρχη τῆς τῶν Κρητῶν Ἐκκλησίας Εὐγένιον Ψαλιδάκην. Ἡ ἀξία του δέν ὀφείλεται στά ἀτομικά του κατορθώματα, ἄν καί εἶναι καί πολλά καί σημαντικά. Ἐπί τῆς γῆς δέν ζοῦσε αὐτό, ἀλλά ζοῦσε ἐν αὐτῷ ὁ Χριστός. Ὁ ἴδιος ἔλεγε: «Εἶμαι ταπεινός ἁμαρτωλός Ἐπίσκοπος, ἀφοῦ ἡ τελειότης δέν συνδέεται μέ αὐτή τή ζωή, ἀλλά ἀγαπῶ τόν Θεό καί τήν ἁγία Του Ἐκκλησία, τήν ὁποία μέ ἀφοσίωση ὑπηρετῶ ἀπό παιδί». Ὁ ἀπό Γορτύνης καί Ἀρκαδίας Μητροπολίτης καί πρῶτος Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης ΕΥΓΕΝΙΟΣ ΨΑΛΙΔΑΚΗΣ ὑπῆρξε μία ἐξέχουσα ἐκκλησιαστική καί ἐθνική φυσιογνωμία. Γενννήθηκε στίς 11 Σεπτεμβρίου 1912, στή Βουλισμένη Μεραμπέλου. Γεννήθηκε καί μεγάλωσε στή φτώχια καί τίς κακουχίες τοῦ πρώτου παγκοσμίου πολέμου. Γονείς του ὁ Ἐμμανουήλ καί ἡ Μαρία, ἄνθρωποι ἁπλοί καί εὐσεβεῖς. Ἡ ἀδελφή του Αἰκατερίνη καί μετέπειτα μοναχή Εὐγενία θά μείνει πιστή καί ἀφοσιωμένη στό πλευρό του. Ἡ Ἐκκλησία τῆς ὀφείλει πολλά. Ὡς ἀδελφός τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Ἁγίου Γεωργίου Ἐπανωσήφη, σπούδασε στη Θεολογική Σχολή τῆς Χάλκης. Μέ τή Χάρη τοῦ Θεοῦ δέχτηκε ὅλους τούς βαθμούς τῆς ἱερωσύνης. Μόλις σέ ἡλικία 38 ἐτῶν ἀνέλαβε τό πηδάλιο τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης. Τό ὄνομά του ἀνταποκρίνεται πλήρως προς τόν χαρακτήρα, τόν πλούσιο καί ἁγνό ψυχικό του κόσμο. Εὐγένιος παρέμεινε σ’ ὅλη του τήν πλούσια καί πολύκαρπη καί μαρτυρική του ζωή. Εὐγένιος στ’ ὄνομα καί μικρό παιδί στήν ψυχή. Τά λόγια αὐτά εἶναι γνήσιοι χαρακτηρισμοί γιά τόν μεγάλο ἄνδρα, πού βγήκαν ἀπό τήν καρδιά καί τά χείλη τοῦ τελευταίου πνευματικοῦ του, τοῦ - 39 -

Στιγμιότυπα ἐκ τῆς Τρισαρχιερατικῆς Θείας Λειτουργίας εἰς τόν Παλαιόν Ἱερόν Μητροπολιτικόν Ναόν Ἁγίου Μηνᾶ Ἡρακλείου (10.11.2018)

π. Εὐσεβίου, ἐφημερίου τότε στό Ἱπποκράτιο Νοσοκομεῖο τῶν Ἀθηνῶν, ὅπου νοσηλεύτηκε, πρίν μεταβεῖ στό Λονδίνο. Ἐκεῖ πού ὁ μακαριστός Εὐγένιος ἔδωσε τό βάρος τῆς διακονίας του ἦταν ἡ προώθηση νέων σέ ἱερατικές καί θεολογικές σχολές, ἡ ἐξασφάλιση σ’ αὐτούς ὑποτροφιῶν, σέ σημεῖο μάλιστα ἡ Ἀρχιεπισκοπή Κρήτης νά εἶναι, ἀπό τίς πρῶτες ἐκκλησιαστικές ἐπαρχίες, πού διέθεταν τόσο πλούσιο ἱερατικό καί θεολογικό δυναμικό. Τό ἔτος 1958, ὄταν ὑπηρετοῦσα ὡς ἔφεδρος ἀξιωματικός πεζικοῦ στά Ἰωάννινα, πῆρα μία ἐπιστολή ἀπό τόν μακαριστό Ἱεράρχη, στήν ὁποία μεταξύ ἄλλων ἔγγραφε: «Αἱ καλαί πληροφορίαι πού ἔχω δι’ ὑμᾶς καί τό ἦθος τῆς μνηστῆς σας, μέ ὠθοῦν να σᾶς προτείνω νά ὑπηρετήσετε τήν Ἐκκλησία τῆς Κρήτης καί συγκεκριμένα τόν Ἱερόν Ναόν τοῦ Ἁγίου Τίτου». Ὁ ἴδιος μέ χειροτόνησε τό ἔτος 1961. Τόν εὐγνωμονῶ καί καυχῶμαι ἐν Κυρίῳ γιά τό ἱερό πρόσωπό του. Ὁ Εὐγένιος ἀντλοῦσε τήν δύναμη ἀπό τά Μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας, πού ὁ ἴδιος μέ ταπείνωση, φόβο Θεοῦ καί μεγαλοπρέπεια ὑπηρετοῦσε. Ὁ ἅγιος Μηνᾶς μικρός καί μεγάλος καί τό παρεκκλήσιο τοῦ ἀρχιεπισκοπικοῦ μεγάρου, δέχθησαν τίς εὐχές καί τίς προσευχές του ἐπ΄εἴκοσι ἑπτά ὁλόκληρα ἔτη. Ἐπεδίωξε καί εἶχε κοντά του μεγάλους πνευματικούς. Ὁ Εὐγένιος ἦταν ἀρχιερεύς τῆς ἐκκλησιαστικῆς τάξεως καί τῆς παραδόσεως τοῦ Φαναρίου. Ἦταν ὁ χαρισματοῦχος κληρικός, ὁ ἤρεμος στούς τρόπους, ὁ ἀξιωματοῦχος στό ἦθος, ὁ αὐστηρός στά βουλεύματα, ὁ πρόθυμος στή διάθεση. Οἱ ἱερές ἀκολουθίες καί προηγιασμένες τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς εὐωδίαζαν μέ τό ἄρωμα τῆς παροισίας καί τῆς τελετουργίας τοῦ ἀλησμόνητου Ἱεράρχη. Ὥρισε ἡ προηγιασμένη τῆς Τετάρτης νά τελεῖται τό ἑσπέρας. Ὁ Μητροπολιτικός Ναός, πού ἁγιογραφήθηκε ἐπί τῆς ἀρχιερατείας του, ὁ ἅγιος Τίτος καί ὅλοι οἱ ἱεροί Ναοί τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς γέμιζαν μέ τήν παρουσία του. Μιλοῦσε πάντοτε ἀπό χειρογράφου. Ἰδιαίτερο ἐνδιαφέρο, μέλημά του ἦταν να ἐπισκέπτεται συχνά ὅλα τά χωριά τῆς περιφερείας του. Νά εὐλογεῖ τό ποίμνιό του, να γίνεται κοινωνός τῶν προβλημάτων του, νά διδάσκει, νά ἐνισχύει τήν πίστιν τοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ διά τῆς προσευχῆς καί τῆς λατρευτικῆς ζωῆς. Ὡς μοναχός ἰδιαίτερη μέριμνα εἶχε γιά τίς ἱερές Μονές. Στό θυσιαστήριο στεκόταν ὡς ἄλλος Μωϋσῆς, προσευχόμενος. Ἐθεμελίωσε καί ἐγκαινίασε ἑπτακοσίους περίπου ναούς. Χειροτόνησε τριακοσίους πενήντα ἱερεῖς. Εἶχε τό προνόμιο νά χειροτονήσει δέκα Ἐπι- 41 -

Τέλεσις Τρισαρχιερατικῆς Θείας Λειτουργίας μετά Συνοδικοῦ Ἱεροῦ Μνημοσύνου εἰς τόν Παλαιόν Ἱερόν Μητροπολιτικόν Ναόν Ἁγίου Μηνᾶ Ἡρακλείου

σκόπους καί Μητροπολίτες τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης καί νά προεδρεύει Ἱερᾶς Συνόδου, τῆς ὁποίας ὅλα τά μέλη ἦταν πνευματικά του ἀναστήματα. Ἀγαποῦσε τούς κληρικούς καί τούς συμβούλευε μέ τή ζωή καί τό παράδειγμά του. Τούς προέτρεπε να συμμετέχουν στίς χαρές καί λύπες τῶν Χριστιανῶν τῆς Ἐνορίας τους. Ὁ ποιμενάρχης Εὐγένιος εἶχε τήν συναίσθηση νά εἶναι κοντά στούς θεολόγους καθηγητές καί τούς ἐκπαιδευτικούς εὐρύτερα. Θά μείνουν ἀξέχαστα τά σεμινάρια καί τά συνέδρια πού ὀργανώθησαν μέ τήν καθοδήγηση καί συμπαράσταση καί τίς εὐλογίες του. Κάθε Τρίτη ἀπόγευμα ὥρισε νά τελεῖται ἡ ἀκολουθία τοῦ ἑσπερινοῦ γιά τούς θεολόγους στό μικρό Ναό τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ. Πολλές φορές ἐρχόταν καί παρακολουθούσε τήν ἀκολουθία. Ὁ καταρτισμός τῶν κληρικῶν κύριο μέλημά του. Κηρύττοντας την ἔναρξη τῶν ἐργασιῶν τοῦ ΙΔ’ Ἱερατικοῦ Συνεδρίου στίς 5 Ὀκτωβρίου 1964 στό Γοργολαΐνι ἔλεγε: «Ἄς εὐχαριστήσωμεν τόν ἐν Τριάδι Θεόν, τόν καταξιώσαντα ἡμᾶς νά συνέλθωμεν εἰς τό Ἱερατικό τοῦτο Συνέδριο. Σκοπός τῆς Ἱερᾶς ἡμῶν συνάξεως εἶναι: Ἡ μόνωσις χάριν πνευματικῆς περισυλλογῆς, αὐτοεξετάσεως καί αὐτοδοκιμασίας. Θά μείνωμεν ἐνταῦθα ἐπί ὀλιγοήμερον, ἵνα ζήσωμεν ἡσύχους ὤρας καί ἵνα τάς ὥρας ταύτας τῆς περισυλλογῆς ἐφαρμόσει ἕκαστος δι’ ἑαυτόν τό ἔνδον σκάπτε, ἵνα μέ τούς ψιθύρους τῆς φύσεως ἀκούσωμεν καί τά μηνύματα τῆς συνειδήσεως καί λάβωμεν ἀποφάσεις διά τόν πνευματικόν ἡμῶν καταρτισμόν. Εἰς τοῦτο θα βοηθήσει καί ἡ ἐξαγόρευσις τῶν ἀνομημάτων ἡμῶν εἰς τόν πνευματικόν». Ὁρίζει πνευματικούς πού ἐξομολογοῦν τούς ἱερεῖς καί ὁ ἴδιος ἔχει δικό του Γέροντα πνευματικό, τόν παπά Μανόλη Ἀλεξάκη, ἐφημέριο τότε Ἄνω Ἀσιτῶν. Ἡμέρα ἱστορική διά τήν Κρήτη ὑπῆρξε ἡ Κυριακή 15 Μαΐου 1966. Ἡμέρα θρησκευτικῆς ἐξάρσεως καί πνευματικοῦ μεγαλείου. Στίς φωτογραφίες τῆς ἐποχῆς μνημειώθηκε να ἔχει ὁ μακαριστός Εὐγένιος ἀνοικτά τά χέρια του καί να παίρνει, μετά ἀπό τρεῖς αἰῶνες, ἀπό τόν Καθολικό Ἐπίσκοπο OLIVOTI τῆς Βενετίας, τήν Τιμία Κάρα τοῦ Πρώτου Ἐπισκόπου Κρήτης ἁγίου Τίτου.Ἡ τελετή ἔγινε στό λιμάνι τοῦ Ἡρακλείου. Μέ συγκίνηση τήν λιτανεύει χαρισματικά στούς δρόμους τῆς πόλεως καί ὕστερα τήν ἀποθέτει στόν ἱερό Ναό τοῦ Ἁγίου Τίτου, λέγοντας ἔνδακρυς: «Ἀπόλαβε τόν θρόνον σου Ἅγιε Τίτε. Στῆθι μεθ’ ἡμῶν ἐπισφραγίζων τόν ὕμνον καί προεξάρχων τῆς πανηγύρεως». Ἡ 15 Μαΐου 1966 ἦταν μία μέρα πού δέν θά ξεχάσει ποτέ τό Ἡράκλειο. Δάφνες, λουλούδια, σημαῖες καί λιβανιστήρια. Μύρα καί ὕμνοι, κωδωνο- 43 -

Τέλεσις Συνοδικοῦ Ἱεροῦ Μνημοσύνου εἰς τόν Παλαιόν Ἱερόν Μητροπολιτικόν Ναόν Ἁγίου Μηνᾶ Ἡρακλείου

κρουσίες καί μουσικές. Τιμητικό ἄγημα τοῦ Ἑλληνικοῦ μας στρατοῦ, ὅλα συνθέτουν τόν ἐπενδύτη τῆς χαρᾶς, Μέγα Ἱεράρχη Εὐγένιον. Τήν λιτανεία πλαισιώνουν δεκάδες Ἀρχιερεῖς, ἀντιπρόσωποι Ἐκκλησιῶν, Ὑπουργοί, Νομάρχες, Δήμαρχοι, ὀφφικίαλοι, ἀρχές ἀπ’ ὅλη τήν Κρήτη, ἑκατοντάδες κληρικοί, μοναχοί, μοναχές, μαθητές ἀπό τά σχολεῖα τῆς πόλεως, ἄνδρες καί γυναῖκες καί παιδιά, ἀπό τά χείλη ὅλων ἔβγαινε ἡ μελωδία: «Αὕτη ἡμέρα ἥν ἐποίησε ὁ Κύριος, ἀγαλλιασωμεθα καί εὐφρανθῶμεν ἐν αὐτῇ». Κλείνω τήν παροῦσαν ὁμιλία μέ τά λόγια τοῦ ὁμοτίμου καθηγητοῦ Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Ἰωάννου Φουντούλη. «Ὁ ἀοίδιμος πρωθιεράρχης πρῶτον εἰργάσθη πρός δόξαν τῆς Ἐκκλησίας, ἐργασθείς ὑπέρ ἀνυψώσεως τῆς λατρείας αὐτῆς, τῆς ὁποίας τάς ἀκολουθίας ἐτέλει ὑποδειγματικῶς, εὐσυνειδήτως καί ἐν φόβῳ Θεοῦ καί χάριν τῆς ὁποίας ὑπέρ τά εἴκοσι ἐνιαύσια ἱερατικά Συνέδρια συνεκάλεσεν, εἰς τά ὁποία ἀδιαλείπτως ὁ ἴδιος παρών, ἔδιδε τάς δεούσας γραμμάς». Θά ἦταν παράλειψη νά μήν ἀναφέρω τήν ὁμολογία τοῦ Σεβ. Μητροπολίτη Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακαρίου: «Ταπεινά νοομίζω ὅτι ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Εὐγένιος ἀνήκει στή Χορεία μιᾶς γενιᾶς ἁγίων Κρητῶν Ἀρχιερέων». Ἄς ἔχομεν οἱ πάντες τήν Εύλογία του.

- 45 -

Ἡ Ἱερά Ἐπαρχιακή Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης κατά τά ἀποκαλυπτήρια ἐπετειακῆς ἐπιγραφῆς (10.11.2018)

Ἀποκαλυπτήρια ἐπετειακῆς ἐπιγραφῆς ἐντός τοῦ Παλαιοῦ Ἱεροῦ Μητροπολιτικοῦ Ναοῦ Ἁγίου Μηνᾶ Ἡρακλείου Τό Σάββατον 10ην Νοεμβρίου 2018, κατόπιν τελέσεως (ἀπό ὥρας 7:00 ἕως 10:15 π.μ.) Τρισαρχιερατικῆς Θείας Λειτουργίας μετά Συνοδικοῦ Ἱεροῦ Μνημοσύνου εἰς τόν Παλαιόν Ἱερόν Μητροπολιτικόν Ναόν Ἁγίου Μηνᾶ Ἡρακλείου, πραγματοποιήθηκαν τά Ἀποκαλυπτήρια ἐπετειακῆς ἐπιγραφῆς ἐντός τοῦ ὡς ἄνω Ἱεροῦ Ναοῦ. Παρέστησαν ἅπαντες οἱ Σεβ. Μητροπολῖται τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, Ἀρχές, πολυάριθμοι κληρικοί καί πλῆθος λαϊκῶν. Τό Κείμενο τῆς ἐπιγραφῆς πού ἀποκαλύφθηκε ἔχει ὡς ἐξῆς: OΡᾼΣ ΟΔΙΤΑ ΤΙΜΗΣ ΚΑΙ ΜΝΗΜΗΣ ΣΗΜΑ ΑΝΔΡΩΝ ΓΕΝΝΑΙΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΕΔΡΩΝ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΓΕΡΑΣΙΜΟΥ ΤΟΥ ΛΕΤΙΤΖΗ ΤΟ ΕΠΙΚΛΗΝ ΕΥΓΕΝΙΟΥ ΤΕ ΨΑΛΙΔΑΚΗ ΤΟΥ ΠΑΝΥ, ΤΟΥ ΜΕΝ ΑΝΕΓΕΙΡΑΝΤΟΣ ΠΟΛΛΟΙΣ ΑΓΩΣΙ ΤΟΝ ΠΡΩΤΟΝ ΝΑΟΝ ΜΗΝΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΟΥΧΟΥ ΤΟΥ ΔΕ ΑΝΥΨΩΣΑΝΤΟΣ ΤΟΝ ΚΡΗΤΗΣ ΘΡΟΝΟΝ ΕΙΣ ΠΕΡΙΟΠΤΟΝ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΗΣ ΥΨΟΣ ΜΟΓΗΣΑΝΤΟΣ ΤΕ ΠΟΛΛΑ ΥΠΕΡ ΠΟΙΜΝΙΟΥ. ΤΟΥΤΟΙΣ Η ΤΩΝ ΚΡΗΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΕΥΓΝΩΜΟΝΩΣ ΙΣΤΗΣΙ ΤΗΝΔΕ ΤΗΝ ΣΤΗΛΗΝ. ........ ΕΓΕΝΕΤΟ ΤΟΔΕ ΕΠΙ Τῌ ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΕΙ ΕΤΩΝ ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΝΤΑ ΑΠΟ ΤΗΣ ΕΙΣ ΚΥΡΙΟΝ ΕΚΔΗΜΙΑΣ ΤΟΥ ΜΑΚΑΡΙΣΤΟΥ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΚΡΗΤΗΣ ΚΥΡΟΥ ΕΥΓΕΝΙΟΥ ΕΝ ΕΤΕΙ ΣΩΤΗΡΙῼ ΒΙΗ’ ΜΗΝΟΣ ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ Ι’. Ἡ παροῦσα πλάξ ἀπεκαλύφθη, ἐξ ἀφορμῆς τῆς συμπληρώσεως 40 ἐτῶν ἀπό τῆς κοιμήσεως τοῦ, ἀπό Ἀρκαδίας, Μητροπολίτου – Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης κυροῦ Εὐγενίου, Προέδρου τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, εἰς ἔνδειξιν τιμῆς καί εὐγνωμοσύνης πρός αὐτόν.

- 47 -

Ὁ τάφος τοῦ ἀοιδίμου Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης κυροῦ Εὐγενίου

Συνοδικόν Τρισάγιον ἐπί τοῦ τάφου τοῦ μακαριστοῦ Πρωθιεράρχου Κρήτης κυροῦ Εὐγενίου εἰς τό Κοιμητήριον Ἁγίου Κωνσταντίνου Ἡρακλείου Τό Σάββατον 10η Νοεμβρίου 2018 Ἀντιπροσωπία τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης ἐτέλεσεν Τρισάγιον ἐπί τοῦ τάφου τοῦ μακαριστοῦ Πρωθιεράρχου Κρήτης κυροῦ Εὐγενίου εἰς τό Κοιμητήριον Ἁγίου Κωνσταντίνου Ἡρακλείου.

Ἐπιγραφή ἐπί τοῦ τάφου τοῦ ἀειμνήστου Πρωθιεράρχου τῆς Κρήτης κυροῦ Εὐγενίου

- 49 -

Ἐκ τῆς Συνοδικῆς Θείας Λειτουργίας εἰς τόν Ἱερόν Μητροπολιτικόν Ναόν Ἁγίου Μηνᾶ Ἡρακλείου

Ὁμιλία τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Ρεθύμνης καί Αὐλοποτάμου κ. Εὐγενίου ἐκ μέρους τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης κατά τήν Συνοδικήν Θείαν Λειτουργίαν εἰς τόν Ἱερόν Μητροπολιτικόν Ναόν τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ Ἡρακλείου (11 Νοεμβρίου 2018) Λαμπροφορέθηκε, γιά μία ἀκόμη φορά στήν Ἱστορία του, ὁ Χάνδακας γιά νά τιμήσει τόν Ἄρχοντα καί Προστάτη, τόν Βιγλάτορα στίς ντάπιες του καί Πρόμαχό του, τόν Ἅη Μηνᾶ του. Ἔστρωσε μέ μυρσίνες, δάφνες καί ροδοπέταλα τούς δρόμους του, γιά νά περάσει στό ἀργυρογεωργαλίδικό του ὁ Καπετάν-Μηνᾶς, νά μᾶς χαιρετίσει καί νά τόν χαιρετίσομε ὅλοι, μέ τό γνώριμο χαιρετισμό πού αἰῶνες τώρα τέτοια μέρα θέλει νά ἀνταλλάσσουμε μεταξύ μας. Ἄνοιξε τίς πύλες τῶν τειχῶν του τό Μεγάλο Κάστρο γιά νά ἔλθουν ξένοι καί δικοί, ἀφοῦ γιορτάζει ὁ Καστροφύλακας του, ὁ ἀκοίμητος στίς φρυκτωρεῖες καί στούς προμαχώνες του, καί νά χαροῦν αὐτή τή γιορτή τῆς ἀγάπης, τῆς ἀλήθειας, αὐτό τό ἄλλο Πάσχα γιά τό Ἡράκλειο καί τήν Κρήτη ὁλόκληρη, τήν «πολυθαύμαστον καί πολυέραστον», ἡ ὁποία «ὡς πολιοῦχον κτᾶται καί φρουρόν τήν αὐτοῦ σκέπην». Ἤλθαμε καί ἐμεῖς, οἱ Ἱεράρχες τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης, ἀνταποκρινόμενοι στό εὐγενικό κάλεσμα τοῦ Προέδρου τῆς Ἱερᾶς Συνόδου μας καί Ποιμενάρχη τῆς Ἱερᾶς αὐτῆς Ἀρχιεπισκοπῆς, γιά νά συνεορτάσομε καί νά συνευφρανθοῦμε μαζί του καί μαζί σας. Ἀπό μέρους τῶν ἰσαδέλφων μου καί μέ σεπτή δική τους ἐντολή ἀνέλαβα νά καταθέσω στήν ἀγάπη σας λόγους ἑόρτιους, ταυτόχρονα δέ καί ἐπετειακούς. Ἑόρτιους γιά τόν πολύτλα Ἅγιο Μηνᾶ καί ἐπετειακούς γιά ἕνα θαυμαστή καί μιμητή του, κοινό πνευματικό πατέρα ὅλων μας, τόν μακαριστό μεγάλο Πρωθιεράρχη τῆς Κρητικῆς Ἐκκλησίας Ἀρχιεπίσκοπο Εὐγένιο, μέ τή συμπλήρωση σαράντα ἐτῶν ἀπό τήν ὁσιακή του κοίμηση. Δέν ἔχω νά σᾶς πῶ σοφίες σέ τούτη τή στόρηση πού ἀρχινῶ, οὔτε βιώματα καί ἐμπειρίες προσωπικές. Ἐρανιστής θά γίνω κάποιων σπόρων πού συνέλεγα, θαμῶνας ἐγώ ἀπό τά μικράτα μου ἐδῶ ἔξω στήν αὐλή και θά τούς σκορπίσω καί ὅλοι μας, περιστέρια τοῦ Θεοῦ, ἄς θρέψομε μέ αὐτούς τίς ὑπάρξεις μας, γιά νά πάρομε δύναμη καί ἀπαντοχή, νά πετάξομε ξανά ὡς τοῦ τρούλου τούς δικέφαλους ἀετούς μέ τό κεφάλι ψηλά καί τά φτερά ἀτσαλάκωτα. Κι ἀπό - 51 -

ἐκεῖ νά ἀνεβοῦμε ὡς τά καμπαναριά πού, καί ἄς φαίνονται πώς θέλουν συντήρηση, ἐκεῖνα μᾶς συντηροῦν στήν πίστη, στήν ἐλπίδα, στήν ἀγάπη, ἐκεῖνα τέρπουν τίς ἀκοές μας καί γεμίζουν τίς ψυχές κάθε φορά, πού διαλαλοῦν περίτρανα τοῦ χρόνου τίς συνέχειες καί τήν ἀδιάκοπη ροή πού ὁδηγεῖ στήν ὥρα τοῦ Θεοῦ τελικά καί στῆς Ἀνάστασης τόν ἐπινίκιο ὕμνο. Γιά νά μάθομε τελικά αὐτήν τήν ἀέναη κίνηση καί νά τήν κάνομε στάση ζωῆς. Σεβασμιώτατε Ἀρχιεπίσκοπε Κρήτης καί Πρόεδρε τῆς Ἱερᾶς μας Συνόδου κ.κ. Εἰρηναῖε, Σεβασμιώτατοι Ἅγιοι Ἀδελφοί, Ἐκπρόσωποι τοῦ Ἱεροῦ Καταλόγου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, Ἐντιμότατοι Ἄρχοντες, Φιλέορτοι καί φιλομάρτυρες πιστοί, προσκυνητές τῆς Χάρης «Μηνᾶ τοῦ ἀθλητοῦ». Πρίν ἔλθω νά σταθῶ ἐδῶ, γιά νά κάνω πράξη τή Συνοδική Ἐντολή, πέρασα μέ τή σκέψη μου, μέ λογισμό καί μ’ ὄνειρο, ἀπό τόν Κοῦλε καί τό Μαρτινένγκο καί ἀπό τίς Τρεῖς Καμάρες καί τή Χανιόπορτα, καί εἶδα θέαμα ἀσυνήθιστο, πού δέν τό βλέπεις κάθε μέρα. Εἶδα ἕνα πλῆθος ἀνθρώπων νά κατευθύνεται ἐδῶ, περνώντας ἀπό τό Μεϊντάνι καί τή Λότζια, ἀπό τόν Ἅγιο Μᾶρκο καί τήν Πλατειά Στράτα, ἀπό τό Μικρό Τζαμάκι καί τά Ντερμιτζίδικα, νά γεμίζει τά σοκάκια καί νά φθάνει ἕως ἐδῶ. Ἕνα ἀνθρώπινο μελίσσι συναγμένο στήν καρδιά τῆς καρδιᾶς τοῦ Ἡρακλείου, στόν Ναό τόν μέγα, «τόν πρῶτον ἐν ἴσοις Ναόν τῆς Ἀποστολικῆς ἡμῶν Ἐκκλησίας», τόν ὑψιτενῆ καί περίλαμπρο, τό ἄλλο αὐτό Πανδιδακτήριο, «τό ὁρατό κέντρο τῆς χριστιανικῆς ζωῆς» ὅλων. Καί αὐτό ἤλθα νά σᾶς πῶ. Καί ἀκόμη κάτι. Πώς αύτό πού τά μάτια μου ἀγκάλιασαν μέ ὁδήγησε νά άναρωτηθῶ, αὐτό τό μέγα πλῆθος τό φέρνει κανείς ἀναγκαστικά ἐδῶ; Ἐπιβάλλει κάποιος αὐτήν τήν κοσμοσυρροή κάτω ἀπό τά σταυροθόλια τούτου τοῦ Ναοῦ καί γυρωτρίγυρά του, αὐτές ἰδιαίτερα τίς ἡμέρες; Τί συμβαίνει ἀκριβῶς; Μήπως κάτι μυστικό καί ταυτόχρονα θαυμαστό στή ζωή τοῦ τόπου καί στίς συνειδήσεις τῶν ἀνθρώπων του ὠθεῖ πρός αὐτήν τήν ἱεραποδημία; Μήπως τελικά εἶναι αὐτονόητο πώς στίς 11 τοῦ Νοέμβρη ὅλοι εἴμαστε ἐδῶ, γιά νά ποῦμε ἕνα «εὐχαριστῶ» σέ ἐκεῖνον πού ὅλο τόν χρόνο μᾶς παραστέκεται στά σπίτια, στίς ἐργασίες, στίς ἀναστροφές, στά προβλήματα, στίς πτώσεις, στίς ἀδυναμίες, σέ ἐκεῖνον πού ἔχει τήν ἔγνοια μας, νά μήν πεινάσομε πνευματικά, νά μήν ἀρρωστήσομε ψυχικά, νά μήν πεθάνομε αἰώνια τελικά, ἀλλά νά ζήσομε γιά πάντα, ὅπως ἐκεῖνος, μέ τόν Χριστό καί γιά τόν Χριστό; Ὅλα αὐτά τά ἐρωτήματα μόνο καταφατική ἀπάντηση ἐπιδέχονται, τό ναί τοῦ Θεοῦ συνεργοῦντος. Νά γιατί αὐτή ἡ γιορτή λοιπόν «μεγάλης πρόξενος ἡμῖν ὑπάρχει θυμηδίας», - 52 -

ὅπως ἀκούσαμε στόν Οἶκο τοῦ Κοντακίου πρίν τό Συναξάρι τοῦ Ἁγίου στόν Ὄρθρο. Γιατί χαιρόμαστε μέ τή χαρά τοῦ Ἁγίου μας, γιατί τελικά στή γιορτή του γιορτάζομε ὅλοι ἐμεῖς πού παροικοῦμε τήν κυματοφίλητη αὐτή πόλη καί νῆσο, οἱ κάτοικοι τοῦ Ἠρακλείου καί τῆς Κρήτης ὁλόκληρης, τῆς Κρήτης τῶν Ἀποστόλων Παύλου καί Τίτου, τῶν Ἁγίων, τῶν Ὁσίων καί τῶν Μαρτύρων, καί δοξολογοῦμε τόν Τρισάγιο Θεό γιά τόν μεγάλο καί ἀτίμητο θησαυρό, τόν Μεγαλομάρτυρα καί Θαυματουργό Μηνᾶ, τόν πολύαθλο κοντοσγουρογένη Μπεγιροκαβαλάρη,πού γιά τούς Καστρινούς καί τούς Κρῆτες δέν εἶναι μόνο ἅγιος. Εἶναι κύρης κι ἀφέντης, κουμπάρος καί σύντεκνος μυρωδικός, γείτονας σιόδικος καί ὁμοτράπεζος στῆς πίστης μας τήν τάβλα. Μπορεῖ νά ἦταν Ἅγιος τοῦ τρίτου μετά Χριστόν αἰῶνα, ἀλλά γιά ἐμᾶς εἶναι σύγχρονός μας. Μπορεῖ ὁ βίος καί τό μαρτύριό του νά χάνονται στά βάθη τῆς Ἱστορίας, ἀλλά ἐκεῖνος διαρκῶς εἶναι παρουσία ζωντανή ἀνάμεσά μας. Μπορεῖ νά ἦταν Αἰγυπτιώτης, ἀπό ξένους τόπους καί ἀπ’ ἀλαργινούς, μά στή συνείδησή μας καταγράφηκε, καί ἔγινε καί Κρητικός, ἀφοῦ ὡς ἅγιος εἷναι πάνω ἀπ’ ὅλα οἰκουμενικός, χωρίς σύνορα. Γιατί οἱ Ἅγιοι δέν ἀνήκουν σέ ἕνα τόπο καί σέ μιά ἐποχή, εἶναι διαχρονικοί καί παγκόσμιοι καί ἀνήκουν στήν Ἐκκλησία, πού δέ γνωρίζει καί δέν ἐκφράζει φυλετικές καί ἐθνικιστικές διακρίσεις, καί δέν παγιδεύεται στά σχήματα τῶν καιρῶν τοῦ παρόντος κόσμου. Μπορεῖ νά ἦταν στρατιωτικός στό ἐπάγγελμα, ἀλλά ἐντός μας εἶναι στρατευμένος αἰώνια στό στρατό τοῦ Βασιλέως τοῦ Μεγάλου, μπροστάρης ὅλων σέ ἐκστρατεῖες εἰρήνης καί ἀγάπης Χριστοῦ. Αὐτός ἦταν, ἕνα ἱστορικό πρόσωπο, Ὁμολογητής καί Μάρτυρας, ἐπί βασιλείας Μαξιμιανοῦ, στό Κοτυάειο τῆς Φρυγίας, ὅπου ἔλαβαν χώρα οἱ βασανισμοί καί τό μαρτύριό του. Καί αὐτός εἶναι, Πολιοῦχος καί διαπρύσιος κήρυκας τῆς εἰς Χριστόν πίστεως ἐδῶ στόν τόπο μας, τό πιό ἀγαπημένο πρόσωπο τῶν φιλάγιων κατοίκων του, σέ διαρκῆ ἑτοιμότητα νά ἀφουγκρασθεῖ, νά συμπονέσει, νά συμπαρασταθεῖ, νά συνομιλήσει, νά συναγωνισθεῖ, νά συγχωρήσει, νά συνετίσει. Σ᾿ αὐτόν τόν Ἅγιο ἡ εὐλάβεια τῶν καλῶν μας προγόνων ἀφιέρωσε τόν μικρό Ναό του, ἀλλά καί αὐτόν τόν μεγαλύτερο Ναό τῆς Κρήτης, ἕνα ἀπό τά σπουδαιότερα ἐκκλησιαστικά μνημεῖα τῆς πατρίδας μας, πού ἀποτελεῖ σύμβολο, καθημερινό προσκύνημα καί κέντρο τῆς πνευματικῆς ἀναστροφῆς τοῦ λαοῦ μας καί πού θησαυρίζει ἐντός του ἀφιερώματα πού μαρτυροῦν τή φιλογένεια προσώπων καί συλλογικοτήτων κάποιων ἄλλων ἐποχῶν, πού μνημείωναν ἔτσι μιά σχέση ἀκατάλυτη. Εὐθύνη μεγάλη γιά ὅλους μας τοῦτος ὁ ναός πού θέλει τήν ἀγάπη τῶν ἁρμοδίων στά προβλήματά του. - 53 -

Ἡ Ἱερά Ἐπαρχιακή Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης εἰς τό σύνθρονον τοῦ Ἱεροῦ Μητροπολιτικοῦ Ναοῦ Ἁγίου Μηνᾶ

Δοξάζομε τόν Θεό γιά τήν αἰώνια σύζευξη τοῦ Ἁγίου μέ τούτη τήν πόλη καί τήν Κρήτη ὁλόκληρη. Δέν θά μπορούσαμε νά φαντασθοῦμε τό Ἡράκλειο χωρίς τόν Ἅγιο Μηνᾶ καί χωρίς αὐτόν τόν δικό μας «Παρθενῶνα». Ἐνθυμούμαστε μέ εὐγνωμοσύνη πάντοτε ἐκεῖνον τόν φλογερό Μητροπολίτη Κρήτης καί μετέπειτα Οἰκουμενικό Πατριάρχη Διονύσιο τόν Ε΄, τόν θεμελιωτή του, λαμβάνομε ἀπό τούς εὐσεβεῖς προγόνους μας καί κτίτορες τό μήνυμα πώς τά ἔργα μας πρέπει νά εἶναι ἔργα ἑνότητας, σύμπνοιας καί ταπείνωσης καί τότε γίνονται ἀληθινά μνημεῖα γιά τήν ἀνθρωπότητα. Πῶς μποροῦμε νά λησμονοῦμε ἐκείνη τήν εἰκόνα τῆς ἀτέλειωτης ἁλυσίδας τῶν ἀνθρώπων ἀπό τά Νεώρια ἕως ἐδῶ, πού μετέφερε τά λαξευμένα μέ τίμιο ἱδρῶτα καί δάκρυα ἀγκωνάρια, γιά νά κτισθεῖ τοῦτο τό μέγα Ἀρχοντικό τοῦ Ἅη Μηνᾶ καί ταυτόχρονα τό μέγα πανδοχεῖο γιά νά ξαποσταίνουν οἱ «κοπιῶντες καί πεφορτισμένοι» ἀπό τίς ὁδοιπορίες τῆς ἀνθρώπινης καθημερινότητας. Δοξάζομε τόν Θεό καί γιά τή σωματική τοῠ Ἁγίου μας παρουσία, μέ τό ἀπότμημα τοῦ Ἱεροῦ Λειψάνου του, πού θησαυρίζεται ἐδῶ ἀπό τό 1733, δῶρο πολύτιμο τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Σιναίου Νικηφόρου τοῦ Γλυκύ τοῦ ἐξ Ἡρακλείου στόν Κρήτης Γεράσιμο, ὅπως διαβάζομε στή λειψανοθήκη τοῦ 1826 πού λιτανεύομε. Δοξάζομε τόν Θεό καθώς στή μνήμη μας παρελαύνει στρατός ὁλόκληρος Ἐπισκόπων, Ἱερέων, Διακόνων, φιλάγιων προσκυνητῶν, πού κάτω ἀπό αὐτούς τούς ἱερούς θόλους ἔζησαν μεγάλες στιγμές τῆς Ἱστορίας, ἔζησαν προπάντων, ὅπως καί ἐμεῖς σήμερα, τόν Παράδεισο τῆς Θείας Λειτουργίας, ὅπου τά πάντα, τά παρελθόντα, τά παρόντα καί τά μέλλοντα, ἀλλά καί οἱ πάντες γίνονται ἕνα ἐν Χριστῷ. Δοξάζομε τόν Θεό γιά τήν προσωπική μας σχέση μέ τόν Ἅγιο Μηνᾶ. Πού μᾶς συνδέει συγγενής οἰκειότητα, πού τόν αἰσθανόμαστε δικό μας, φίλο σέ ἄφιλους καιρούς, ἀδελφό γιά νά μή νοιώθομε ἀνάδελφοι, πατέρα γιά νά μήν αἰσθανόμαστε ὀρφάνεια πνευματική, παπποῦ μας γιά νά νοιώθομε τή στοργή τῆς ἀγκαλιᾶς του πού μᾶς περιχωρεῖ, ἀνάδοχό μας στήν πίστη καί βιωματικό δάσκαλο, συναγωνιστή καί συμπαραστάτη, συμπαθῆ καί συμπολίτη τῆς ἐνταῦθα καί εἴθε καί τῆς Ἄνω Πόλεως. Δοξάζομε τόν Θεό γι’ αὐτήν τήν σχέση πού σφραγίστηκε μέ ἐκεῖνο τό θαῦμα του, τό Πάσχα τοῦ 1826, στίς 18 Ἀπριλίου, ὅταν οἱ χριστιανοί εἶχαν συναχθεῖ γιά νά συνεορτάσουν τήν Ἀνάσταση ἐδῶ δίπλα. Σηκώνομε γιά λίγο τό βλέμμα καί κυττάζομε στόν ὑπέροχο ἐκεῖνο πίνακα τοῦ ζωγράφου Ἀλεξανδρίδη, στήν κόγχη τοῦ ὑπέρθυρου τῆς κυρίας εἰσόδου τοῦ κλίτους τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ τοῦ παλαιοῦ Ναοῦ του, ἐκείνη τήν φοβερή σκηνή, στήν ὁποία - 55 -

παρουσιάστηκε ἔφιππος ὁ στρατηλάτης Ἅγιος Μηνᾶς καί ἀπέτρεψε τή σφαγή τῶν χριστιανῶν. Δοξάζομε τόν Θεό πού καί στούς ὕστερους καιρούς φανέρωσε τήν παρέμβαση τοῦ Ἁγίου γιά τή διάσωση τούτου τοῦ τόπου καί τῶν ἀνθρώπων του. Λίγα μέτρα ἀπό ἐδῶ, στά βόρεια τοῦ Ναοῦ, μιά βόμβα πού ἄν καί σιωπηλή λέει πολλά σέ ὅσους θέλουν νά μάθουν. Μιά βόμβα πού ἀπό σύμβολο θανάτου ἔγινε μνημεῖο ζωῆς ἀπό μόνη της, ὀφειλόμενο στόν αἰώνιο κηδεμόνα τῶν Ἡρακλειωτῶν. Δοξάζομε, τέλος, τόν Θεό γιά ὅλα ὅσα ζοῦμε ἐδῶ μέσα, στήν αἰώνια Λειτουργία τῆς Ἐκκλησίας πού δέν ἔχει τέλος καί ἀρχή, καί τόν εὐχαριστοῦμε πού μᾶς χάρισε τόν ἀριστέα καί μάρτυρα τῆς ἀληθείας Ἅγιο Μηνᾶ ἀντιλήπτορα, πρεσβευτή καί σκεπαστή. Κατά τήν ἡμέρα αὐτή λοιπόν τήν μεγάλη καί ἐπιφανῆ πού γιορτάζει ὁ Ἅγιός μας, ἡ Ἱερά Σύνοδός μας ἔκρινε ἄξιον καί δίκαιον νά τιμήσει ἰδιαιτέρως ἐφέτος τή μνήμη τοῦ μακαριστοῦ Ἀρχιεπισκόπου Εὐγενίου, μέ τήν συμπλήρωση τεσσαρακονταετίας ὅλης ἀπό τήν ἐκδημία του. Νά τοῦ ἐκφράσει γιά μία ἀκόμη φορά τήν εὐγνωμοσύνη καί τό βαθύτατο σεβασμό Της, τήν ἀγάπη καί τήν εὐχαριστία Της γιά τό ὀρθόδοξο ἦθος, τόν ἔνθεο ζῆλο καί τήν πολυσχιδῆ προσφορά του στήν Κρήτη καί τό Γένος, γιά τήν ἔμπρακτη διδαχή τῆς ὁλοκληρωτικῆς ἀφοσίωσης στήν Ἐκκλησία, γιά τήν ταπείνωση, τίς ὑπομονές, τούς κόπους, τούς ἀγῶνες, τίς ἀγωνίες, προπάντων δέ γιά τά δάκρυα πού πότισαν τό δένδρο τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Παροικίας τοῦ Ἁγίου Τίτου καί τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ. Ἀδύναμος προσωπικά νά ἐξιστορήσω ἤ ἔστω καί νά σκιαγραφήσω τήν μεγάλη αὐτή ἐκκλησιαστική μορφή σέ συνάρτηση μέ τήν Ἑορτή τοῦ Πολιούχου, μέ τόν ὁποῖο εἶχε μιά ἰδιαίτερη σχέση ὁ μακαριστός, προέκρινα νά ἀκουσθοῦν ξανά ἐδῶ μέσα, ὅπως ἄλλοτε κάτω ἀπό τούς θόλους τοῦ Ἱεροῦ αὐτοῦ Μητροπολιτικοῦ Ναοῦ, ἀποσπάσματα λόγων ὑπέροχων ὁμιλητῶν στήν Ἐξόδιο Ἀκολουθία του καί σέ Ἱερά Μνημόσυνά του. Πέρασαν σαράντα χρόνια ἀπό τότε πού ὁ Μέγας Ἀρχιερεύς μετέθεσε τόν Κρήτης Εὐγένιο ἀπό τό ἐπίγειο στό ἐπουράνιο θυσιαστήριο, ἐκεῖ «ὅπου ἦχος καθαρός ἑορταζόντων» καί δοξολογούντων ἀκατάπαυστα τόν Ἀναστάντα «ἐκ νεκρῶν καί ἡμᾶς συναναστήσαντα». Σαράντα χρόνια ἀπό τότε πού ὁ Κύριος τόν ἐκάλεσε κοντά Του γιά νά τοῦ χαρίσει τήν ἀνάπαυση ἀπό τούς κόπους τῆς παρούσης ζωῆς, μιᾶς ζωῆς ἡ ὁποία συνδέθηκε στενά καί ἄρρηκτα μέ τήν Ἐκκλησία Κρήτης, μέ τήν Ἱερά Ἀρχιεπισκοπή μας, ὅπου ὁ Θεός τόν ἔθεσε Ἐπίσκοπο καί ποιμενάρχη «εἰς καταρτισμόν τῶν ἁγίων, εἰς οἰκοδομήν τοῦ σώματος τοῦ Χριστοῦ». - 56 -

Πέρασαν σαράντα χρόνια ἀπό τότε πού ἡ Κρήτη μας ὁλόκληρη ἀποχαιρετοῦσε ἐδῶ, στό κέντρο αὐτοῦ τοῦ Ναοῦ καί κέντρο δικό της, τόν Κρήτης Εὐγένιο. Τό τελευταῖο κεφάλαιο τῆς ἐπίγειας παρουσίας του γράφτηκε ἐδῶ μέσα καί σάν νά ἦταν χθές πού μιά κοσμοπλημμύρα ἀποχαιρετοῦσε τόν στοργικό πατέρα καί Ποιμενάρχη της, ἐδῶ στόν Πάνσεπτο Ναό τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ πού λές καί σμικρύνθηκε τότε. Ποῦ νά χωρέσει τό ἀδιαχώρητο, ἀφοῦ ὁ λαός μας ξέρει νά τιμᾶ τούς εὐεργέτες του. Ὁ Κρήτης Εὐγένιος ὁ ὁποῖος ἀνάλωσε τήν ζωή του στήν διακονία τῆς Ἁγίας μας Ἐκκλησίας, τήν 7ην Φεβρουαρίου 1978 «ἠρπάγη» κυριολεκτικά. Ὅταν ἔφυγε λυπήθηκαν καί πόνεσαν πολύ ὅλοι. Ἔχαναν τόν Ποιμένα, τόν Πατέρα καί τόν φίλο τους. Τόν ἔχανε ἡ γῆ, ὅμως τόν εἶχε κερδίσει ὁ οὐρανός. «Ἡ Ἐκκλησία τῆς Κρήτης καθίσταται πράγματι πτωχοτέρα διά τῆς πρός Κύριον ἐκδημίας τοῦ ἀειμνήστου Ἀρχιεπισκόπου, ἀλλά τό στερέωμα τῆς ἐν οὐρανοῖς Θριαμβευούσης Ἐκκλησίας καθωραΐζεται δι’ ἑνός ἔτι λαμπροῦ ἀστέρος», εἶχε πεῖ στόν Ἐπικήδειο Λόγο του ὁ μακαριστός προκάτοχός μας, τότε Λάμπης καί Σφακίων, Θεόδωρος, τονίζοντας ὅτι «ἀπέβη ὁ ἱστορικός τῆς Κρήτης Πρωθιεράρχης περί οὗ ἐν καιρῷ θά ὁμιλήσῃ διά μακροῦ ὁ ἱστορικός τοῦ μέλλοντος». Ἡ ἐκδημία του μπορεῖ νά μᾶς στέρησε τή φυσική πατρική παρουσία του, μᾶς ἄφησε ὅμως τή βεβαιότητα ὅτι ἀποκτήσαμε ἕνα ἀκόμη πρεσβευτή στόν οὐρανό γιά τό πλήρωμα τῆς Κρητικῆς Ἐκκλησίας, γιά τήν Ἱεραρχία μας πού τόν εἶχε πρῶτο, γιά τόν Ἱερό Κλῆρο πού τόσο πολύ στήριξε, γιά τίς Μοναχικές Ἀδελφότητες πού τόσο πολύ ἀγάπησε, γιά τούς πτωχούς καί ἀνήμπορους πού παντοιοτρόπως εὐεργέτησε. Σαράντα χρόνια λοιπόν - πότε πέρασαν; - ἀπό τότε πού τό Ἡράκλειο ἐναπέθετε τό σεπτό σκήνωμα του στόν τάφο του γιά νά εὐλογεῖ ἀπό ἐκεῖ πλέον τούς ἀνθρώπους, τά παιδιά του, καί τά καλά ἔργα τους. Ἔχει δικαιωθεῖ ἀπόλυτα ὁ λόγος ἐκεῖνος ἑνός μεγάλου Ἱεράρχου τῆς Μητρός Ἐκκλησίας πού ἔλεγε τότε: «Θά τόν ἀναζητήσουν οἱ Κρῆτες». Ὄντως ὁ Κρήτης Εὐγένιος ἦταν μιά εὐλογία τοῦ Θεοῦ στήν Κρήτη καί τήν Ἐκκλησία της, ἕνας ἄξιος διάδοχος μεγάλων προκατόχων, πού σφράγισε μέ τήν παρουσία του τήν Ἐκκλησία μας καί τήν Ἱστορία της. Τόν ἀναζητοῦμε καθημερινά καί τόν βρίσκομε ἐδῶ μέσα, πλάϊ στόν Ἅγιο Μηνᾶ. Τόν βρίσκομε στόν Ἅγιο Τίτο, δίπλα στήν Κάρα του. Τόν βρίσκομε παντοῦ στήν Κρήτη, ὅποια πέτρα καί ἄν σηκώσομε. Τόν συναντοῦμε στά ταμιεῖα τῆς προσευχῆς μας, δεχόμαστε τήν ἀγάπη καί τίς ἅγιες θωπεῖες του, τοῦ φιλοῦμε τό χέρι, πού μᾶς μεταγγίζει Χάρη Θεοῦ γιά νά πορευόμαστε, γιά νά ἀντέχομε, γιά νά συνεχίζομε, γιά νά οἰκοδομοῦμε στά δικά του σχέδια, γιά νά χαιρόμαστε τήν Ἐκκλησία μας στή λατρεία τοῦ ἀληθινοῦ Θεοῦ καί στή διακονία τοῦ λαοῦ Του, ὅπως ἐκεῖνος μᾶς δίδαξε, χωρίς εὐσεβι- 57 -

Τέλεσις Συνοδικῆς Θείας Λειτουργίας εἰς τόν Ἱερόν Μητροπολιτικόν Ναόν Ἁγίου Μηνᾶ ἀνήμερα τῆς ἑορτῆς αὐτοῦ

σμούς καί στείρους ἠθικισμούς, μέ ἀνοικτά τά μάτια τῆς ψυχῆς γιά νά δοῦν «τί τὸ Πνεῦμα λέγει ταῖς ἐκκλησίαις» καί «πῶς δεῖ πορεύεσθαι». Ἔλεγε γιά τόν ἀείμνηστο Εὐγένιο πρίν ἀπό 30 χρόνια, τό 1988, ὁ τότε Πρωτοσύγκελλος τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς Κρήτης καί μετέπειτα Μητροπολίτης Πέτρας καί Χερρονήσου Νεκτάριος, ἐγγύτατος συνεργάτης του: «Ἕνας μεγάλος ἐκκλησιαστικός ἡγέτης μέ ἐπιβλητικό παράστημα, μέ σπινθηροβόλους ὀφθαλμούς, ἀνοικτούς στό ἄπειρο, ἕνας χαρισματικός ἄνθρωπος ἐκπάγλου πνευματικοῦ καί ἠθικοῦ μεγαλείου, ὑπῆρξε ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Εὐγένιος. Ὁ κατά κόσμον Εὐάγγελος Ψαλιδάκης γεννήθηκε καί μεγάλωσε μέσα στή φτώχεια καί στίς κακουχίες τῆς ἐποχῆς τοῦ Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, πού σφράγισαν τήν παιδική ψυχή του καί ἔθρεψαν τή μεγάλη εὐαισθησία του στόν ἀνθρώπινο πόνο. Τά πρῶτα σκιρτήματα τῆς εὐσέβειάς του τά γνώρισαν τά γραφικά ἐξωκκλήσια τῆς ὄμορφης Βουλισμένης Μεραμπέλλου, τά Ξηρά Ξύλα ὅπου διακονοῦσε ὁ θεῖος του Ἱερομόναχος Καλλίνικος, ἡ Μετάνοιά του, ἡ ἱστορική Μονή Ἁγίου Γεωργίου Ἐπανωσήφη καί ἡ Θεολογική Σχολή Χάλκης, στήν ὁποία ἀπεστάλη, μέ προσωπική σύσταση τοῦ ἀοιδίμου Μητροπολίτου Κρήτης κυροῦ Τίτου Ζωγραφίδη, ὡς ὑπότροφος τῆς Μονῆς του. Ἐκεῖ στήν Θεολογική Σχολή τῆς ἐρατεινῆς Χάλκης, κάτω ἀπό τίς πτέρυγες τοῦ δικεφάλου ἀετοῦ τῆς Μητέρας μας Ἐκκλησίας, τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, ὅπου τά σπέρματα τῆς ὀρθόδοξης θεολογίας εὔρισκαν στήν καρδιά του «γῆν ἀγαθήν», γιά νά βλαστήσουν καί νά καρποφορήσουν ἀργότερα συγκροτήθηκε θεολογικά καί καταρτίσθηκε ἐκκλησιολογικά, τή χρυσή περίοδο ἐκείνη τῆς περιπύστου Σχολῆς πού ἐκλέϊσε τήν ἁγία τοῦ Χριστοῦ Μεγάλη Ἐκκλησία καί τήν ὑπ' οὐρανόν Ὀρθοδοξία. Ἐκεῖ, στό λόφο τῆς ἐλπίδος, ἄκουσε τήν φωνή τοῦ Θεοῦ, ὅπως στό ὄρος Ἀραράτ τήν ἄκουσε ὁ Νῶε καί στό Σινᾶ ὁ Μωυσῆς. Καί ἀπό ἐκεῖ ξεκίνησε μέ ζῆλο ἔνθεο «κατ’ ἐπίγνωσιν», τήν ἐκκλησιαστική του διακονία. Ἔκλινε τόν αὐχένα καί δέχθηκε τό χρηστό ζυγό τοῦ Κυρίου τήν Ἱερωσύνη τῆς ἀποστολικῆς χάριτος καί εὐθύς ἀμέσως, ἀφοῦ ἐπέστρεψε, μετά ἀπό μικρή περίοδο διδασκαλίας στή Μέση ἐκπαίδευση, εἰσῆλθε στίς αὐλές τῆς διοικήσεως τῆς Ἐκκλησίας μας ὡς Γενικός Ἀρχιερατικός Ἐπίτροπος τοῦ ἀοιδίμου Μητροπολίτου Κρήτης Τιμοθέου Βενέρη καί στή συνέχεια τοῦ ἀοιδίμου Μητροπολίτου Κρήτης Βασιλείου Μαρκάκη, τοῦ μαρτυρικοῦ καί ἐκείνου Ἱεράρχου, τοῦ ὁποίου διετέλεσε Γενικός Ἀρχιερατικός Ἐπίτροπος κατά τό διάστημα τῆς ἐξορίας του τή Γερμανική Κατοχή. Τότε στούς δίσεκτους αὐτούς χρόνους τοῦ Γένους μας, πού ὅλα "τά 'σκιαζε ἡ φοβέρα καί τά πλάκωνε ἡ σκλαβιά", τό ὄνομά του ἔγινε θρύλος, τό ράσο του ἔγινε σημαία, ὁ κτύπος - 59 -

τῆς καρδιᾶς του παλμός ἀντίστασης καί ρυθμός ἀγάπης. ... Ὅταν μιά φορά θά βρεθεῖ στή Βιάννο, γιά νά τελέσει τό Μνημόσυνο τῶν θυμάτων τῆς θηριωδίας τῶν κατακτητῶν, τήν ὥρα τῆς ὁμιλίας του, κατά τήν ὁποία διακόπτονταν ἀπό λυγμούς δακρύων, θά ἀποθεωθεῖ ὡς ἥρωας ἀπό τούς γενναίους κατοίκους τῆς ἐπαρχίας αὐτῆς, γιατί ἦταν σέ ὅλους γνωστό πώς ὁ Εὐγένιος ἀπέθεσε τόν ἐπιστήθιο Σταυρό του πάνω στό Εὐαγγέλιο καί παραδόθηκε ὡς ὄμηρος γιά νά σωθεῖ ὁ λαός. Κλεΐζει ἀρχικά τήν θέσιν τῆς Πρωτοσυγκελλίας τῆς Μητροπόλεως Κρήτης καί ἔπειτα τόν Θρόνον τῆς Ἐπισκοπῆς Ἀρκαδίας καί τόν Θεοτίμητον Θρόνον τῶν Ἁγίων Τίτου, Μύρωνος καί Ἀνδρέου Ἀρχιεπισκόπων Κρήτης. Ταπεινός γίγαντας ὁ Εὐγένιος, διαπνέεται ἀπό γνήσιο ὀρθόδοξο φρόνημα, αὐστηρά ἐκκλησιαστικό, συγκαλεῖ Ἱερατικά Συνέδρια, πού μένουν μέχρι σήμερα ἀλησμόνητα στούς κληρικούς μας (ἰδιαίτερα ἐκεῖνα στή Μονή Γοργολαΐνι), συσκέπτεται συνεχῶς μέ τούς πνευματικούς ἀνθρώπους τοῦ τόπου, γίνεται ἐκλεκτός φίλος τους, συμμετέχει μέ γενναῖες πρωτοβουλίες καί ἀληθινό ἐνδιαφέρον στά κοινά τοῦ τόπου, ἀγωνίζεται γιά τήν ἵδρυση τοῦ Πανεπιστημίου στήν Κρήτη καί γενικά γιά τά ἔργα κοινῆς ὠφελείας. Μέ πολλή ἀγάπη σκύβει στά καθημερινά προβλήματα τοῦ λαοῦ και προσπαθεῖ νά βρεῖ λύσεις. Ἐκδίδει τό ἔγκριτο περιοδικό "Ἀπόστολος Τίτος", στίς σελίδες τοῦ ὁποίου φανερώνεται ἔκδηλα ἡ δημιουργική πνοή τῆς δράσεώς του καί ἐπιδεικνύει ἰδιαίτερη μέριμνα γιά τήν προστασία τῶν ἱερῶν κειμηλίων τῆς Ἐκκλησίας, καρπός πολύμοχθος τοῦ ὁποίου εἶναι ἡ ἔκθεση Βυζαντινῶν εἰκόνων καί κειμηλίων τῆς Ἁγίας Αἰκατερίνης, πρόδρομος τοῦ σημερινοῦ Μουσείου Χριστιανικῆς Τέχνης. Κατά τό διάστημα τῆς ἀρχιερατείας του θεμελιώνει καί ἐγκαινιάζει ἑπτακόσιους περίπου Ἱερούς Ναούς, ἀπό τούς ὁποίους ἑκατό εἶναι περικαλλεῖς ἐνοριακοί στήν πόλη καί στά χωριά μας, μεριμνᾷ γιά τόν ἐξωραϊσμό καί τήν εὐπρέπεια ὅλων τῶν Ναῶν, χειροτονεῖ τριακόσιους πενήντα κληρικούς τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς καί τῶν Ἱερῶν Ἐπισκοπῶν καί Μητροπόλεων, στίς ὁποῖες διετέλεσε τοποτηρητής, ἐγκαινιάζει τό θεσμό τῶν ἐκκλησιαστικῶν κατασκηνώσεων, τῶν οἰκοτροφείων, καί ἐπιμελεῖται τῶν κατηχητικῶν τῆς Ἐκκλησίας. Ἐπί τῶν ἡμερῶν του ἱδρύεται ὀρφανοτροφεῖο, ἰδιωτικό ἡμερήσιο Δημοτικό Σχολεῖο καί δύο ἐπίσης νυκτερινά, ἱδρύεται Γυμνάσιο, οἰκοκυρική Σχολή, Σχολή Βυζαντινῆς Μουσικῆς, ἐξασφαλίζονται πόροι γιά τήν ἀνέγερση μεγάλου Γηροκομείου, τό ὁποῖο μένει ἡμιτελές μετά την τελευτή του, ἀνοικοδομεῖται τό κτίριο τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς, ἀνακαινίζονται ἱστορικές Μονές, προσκυνήματα. Ἱδρύεται τό Γενικό Φιλόπτωχο ταμεῖο μέ πολλά ἐνο- 60 -

ριακά παραρτήματα γιά τή χριστιανική ἀλληλεγγύη καί τέλος τίθεται σέ λειτουργία ὁ Ραδιοφωνικός Σταθμός τῆς Ἐκκλησίας. Ἐπί τῆς ἐνδόξου Ἀρχιερατείας του ἁγιογραφεῖται ὁ πάνσεπτος αὐτός Ἱερός Μητροπολιτικός Ναός τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ, μέσα στόν ὁποῖο θά τελέσει ἀλησμόνητες λειτουργίες, ἀλλά καί θά ἑορτάσει ἐπετείους ἱστορικῶν ἐκκλησιαστικῶν γεγονότων. Πολλοί θυμοῦνται τήν βιβλική παρουσία του στό Θρόνο, μά πιό πολύ στό Σύνθρονο, πίσω ἀπό τήν Ἁγία Τράπεζα. Ἐκεῖ ὅμως πού ἔδωσε τό βάρος τῆς διακονίας του ἦταν ἡ προώθηση νέων σέ ἱερατικές καί θεολογικές σχολές, ἡ ἐξασφάλιση σ' αὐτούς ὑποτροφιῶν, σέ σημεῖο μάλιστα ἡ Ἀρχιεπισκοπή να εἶναι ἀπό τίς πρῶτες ἐκκλησιαστικές ἐπαρχίες πού διέθεταν ἀπό τότε τόσο πλούσιο ἱερατικό καί θεολογικό δυναμικό. Μέσα στά ἴδια πλαίσια τοῦ ἐνδιαφέροντός του γιά τή συνεχῆ ἐπιμόρφωση τῶν στελεχῶν τῆς Ἐκκλησίας ἐντάσσεται καί ἡ πολυετής προσπάθειά του γιά τήν ἵδρυση Θεολογικῆς Σχολῆς στά πρότυπα τῆς Χάλκης, πού θά ἔδιδε θεολογική παιδεία σέ κληρικούς καί λαϊκούς τῆς Κρήτης ἀλλά καί τῶν ὀρθοδόξων Πατριαρχείων τῆς Ἀνατολῆς, Γιά τον σκοπό αὐτό μάλιστα εἶχε παραχωρήσει οἴκημα, εἶχε ἐξασφαλίσει πόρους καί εἶχε συντάξει, σέ συνεργασία μέ ἀκαδημαϊκούς θεολόγους καθηγητές, κανονισμό λειτουργίας. Ἀξίζει ἀκόμη ν' ἀναφερθεῖ ἡ συμβολή του στή σύγκληση καί διοργάνωση Παγκρητίων Θεολογικῶν Σεμιναρίων. Ὁ Εὐγένιος δέν ἔπαυσε ποτέ νά ἐργάζεται γιά τήν οἰκοδομή τοῦ ποιμνίου του, νά ἱερουργεῖ, νά κηρύττει, νά χειροτονεῖ ἱερεῖς ἀξίους νά διακονήσουν τό ἱερό θυσιαστήριο, νά μεριμνᾶ γιά τήν ἀνέγερση ἱερῶν Ναῶν, νά γεωργεῖ τό γεώργιο τῆς Ἐκκλησίας πού τοῦ ἐμπιστεύθηκε ὁ Κύριος τοῦ ἀμπελῶνος, συνδύαζοντας ἄρρηκτα τήν ζωή του μέ τήν ἱστορία, τό παρόν καί τό μέλλον αὐτοῦ τοῦ τόπου. Δέν ἔπαυσε ποτέ νά ἀγαπᾶ καί νά ἐκδαπανᾶται γιά τό ποίμνιο του. Ὁ ἴδιος ἔλεγε γιά τόν ἑαυτό του: «Εἶμαι ταπεινός, ἁμαρτωλός Ἐπίσκοπος, ἀφοῦ ἡ τελειότητα δέν συνδέεται μ’ αὐτήν τή ζωή, ἀλλά ἀγαπῶ τό Θεό καί τήν Ἁγία Του Ἐκκλησία, τήν ὁποία ὑπηρετῶ μ’ ἀφοσίωση ἀπό παιδί.» Ἡ μοναδική του Ἀγάπη, ἡ μεγάλη του Ἀγάπη, ὑπῆρξε ἡ Ἐκκλησία. Αὐτό τόν ἔφερε σέ ἀντίθεση μέ πολλούς, αὐτό τόν ἐζημίωσε σάν Πρόσωπο γιατί δέν ἔκανε πολιτική τά συμφέροντά Της γιά τήν ὑστεροφημία του. Πονοῦσε γιά τίς πληγές Της, γιά τά λάθη τῶν ποιμένων Της καί μεριμνοῦσε ἀνύστακτα γιά τό πνευματικό ἐπιτελεῖο Της, τά στελέχη της, τά ὁποῖα ἐπιμελέστατα ἀναζητοῦσε καί φιλόστοργα κατάρτιζε. Εἶχε μεγάλη ἀγάπη στό Μοναχισμό. Στήν μοναστηριακή γαλήνη εὕρισκε, σχεδόν καθημερινά, τά ἀπογεύματα, ἀνάπαυση ἀπό τούς ποιμαντικούς μόχθους καί τίς διοικητικές φροντίδες, συ- 61 -

Ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ρεθύμνης καί Αὐλοποτάμου κ. Εὐγένιος ὁμιλῶν, ἐκ μέρους τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, κατά τήν τέλεσιν Συνοδικῆς Θείας Λειτουργίας, εἰς τόν Ἱερόν Μητροπολιτικόν Ναόν Ἁγίου Μηνᾶ

νετέλεσε δέ ἡ παρουσία του στά ὡραῖα Μοναστήρια μας νά καλλιεργηθοῦν ἀμέτρητες κλίσεις. Ἡ πρόνοια τοῦ Θεοῦ τοῦ χάρισε στιγμές μεγάλης χαρᾶς καί συγκίνησης. Εἶχε τό προνόμιο τῶν ἐκλεκτῶν νά χειροτονήσει δέκα Ἐπισκόπους καί Μητροπολίτες τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, ἐκλεκτούς Ἱεράρχες. Ἔλαβε μέρος σε Πατριαρχικές ἀποστολές καί ἐξαρχίες, διοργάνωσε στό Ἡράκλειο τή Γενική Συνέλευση τῶν μελῶν τοῦ Παγκοσμίου Συμβουλίου Ἐκκλησιῶν καί μέ ἐπιτυχία κατόρθωσε νά ψηφισθεῖ, Συνοδικῇ διαγνώμῃ, Καταστατικός Χάρτης στήν Ἐκκλησία τῆς Κρήτης καί νά παραδοθεῖ ἕτοιμος στή Βουλή τῶν Ἑλλήνων ἀργότερα δεύτερος Καταστατικός βελτιωμένος καί προσαρμοσμένος στά αἰτήματα τῶν καιρῶν. Ὑποδέχθηκε μέ βαθειά τιμή καί ἀπέραντο σεβασμό πρός τήν Μητέρα Ἐκκλησία τόν Οἰκουμενικό Πατριάρχη Ἀθηναγόρα. Ἀξιώθηκε νά πάρει στά χέρια του καί μετά ἀπό τρεῖς αἰῶνες ἐξορίας στή Δύση, τήν τιμία κάρα τοῦ Ἁγίου Ἀποστόλου Τίτου, τοῦ πρώτου Ἐπισκόπου Κρήτης. Δέχθηκε τήν ὕψιστη τιμή τῆς Ἐκκλησίας, νά πανηγυρίσει τήν ἀνύψωση τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Κρήτης εἰς Ἱεράν Ἀρχιεπισκοπήν Κρήτης καί τήν προαγωγή τοῦ σεπτοῦ προσώπου του εἰς πρῶτον Ἀρχιεπίσκοπον της. Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Εὐγένιος ἦταν πιστός πάντοτε στόν Θρόνο τοῦ Ἀποστόλου Ἀνδρέου, στά κελεύσματα τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ μας, τοῦ Οἰκουμενικοῦ μας Πατριαρχείου. Προσηλωμένος ἀκράδαντα στούς βηματισμούς τῆς πορείας του πρός τόν Σταυρό, συγκυρηναῖος στήν ἄρση τοῦ Σταυροῦ του. Πρέπει νά λεχθεῖ ἀκόμη ὅτι ὁ Εὐγένιος ἦταν ὁ Ἀρχιερεύς τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Τάξεως καί τῆς Πατριαρχικῆς παραδόσεως. Προεξῆρχε στίς ἱερές ἀκολουθίες μέ ἀπαράμιλλη μεγαλοπρέπεια βυζαντινῆς λειτουργικῆς Εὐχαριστίας. Δέν θά λησμονηθοῦν ποτέ οἱ δεσποτικές, εὐγενικές, ἀλλά καί μετρημένες τελετουργικές κινήσεις του, ἡ λειτουργική του χάρη ὡς κορυφαίου μυσταγωγοῦ μπροστά στό ἱερό θυσιαστήριο, ἡ παρουσία του πάνω στό θρόνο του, περιβεβλημένος τό Μανδύα τῆς Ἀρχιερωσύνης του, πού φανέρωνε τίς μυστικές εὐγενικές πτυχές τῆς ψυχῆς του. Ἀντιμετώπισε καί πολλούς πειρασμούς, πικρίες, πόνους ψυχικούς, γνωστούς στους πολλούς ἄλλά και ἄγνωστους πού τους γνωρίζει μόνον ὀ Θεός, ἀλλά πού τούς ξεπερνοῦσε ἔχοντας κατά νοῦν συνεχῶς το «Νῆφε ἐν πᾶσι, κακοπάθησον ὡς καλός στρατιώτης Ἰησοῦ Χριστοῦ». Χαρακτηρίσθηκε ἀπό τόν προκάτοχό μας Ρεθύμνης Τίτο ὡς «Πολύκαρπος κέδρος καί ὑψικάρηνος δρῦς. Πλάτανος ἀντοχῆς καί ἐλαία εὔκαρπος καί εὐθαλής. Εὐθύκορμο κυπαρίσσι. Εὐαγγελικῆς ὑπομονῆς καί ἀντοχῆς σφρα- 63 -

γισμένο στόμα. Προφητικῆς ἐνοράσεως καί ἀνεξικακίας πατερικό βλέμμα. Βιβλικός Ἱεράρχης. Ταπεινός κήρυκας. Βαθυστόχαστος καί περινούστατος. Στοργικός καί μεγάθυμος. Ἀνεκτικός καί φιλάνθρωπος. Πονόψυχος καί ἐλεήμων. Ἀξιοπρεπής καί εὐαίσθητος. Ἐπιλεκτικός καί καλαίσθητος. Σεμνός Ποιμενάρχης καί συλλειτουργός. Ἄξιος τοῦ Χριστοῦ καί τῆς Ἐκκλησίας Του. Συμπλήρωσε ἑξῆντα πέντε χρόνους θεοφιλεστάτης βιοτῆς. Συνέκλεισε σαράντα χρόνους ἱερωσύνης. Τριάντα δύο Ἀρχιερωσύνης. Τριάντα τεσσάρων χρόνων Ἐπίσκοπος. Τριάντα ὀκτώ Μητροπολίτης καί Προκαθήμενος τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης. Εἰπώθηκε για τον Ἀρχιεπίσκοπο Εύγένιο πώς ὑπῆρξε χαρισματοῦχος, πανάρετος ἄνθρωπος. Συνετός καί ὑπεύθυνος στήν ἀποστολή του, την ὁποία χαρακτήριζαν «Φυσική ἀγαθότης καί ἁπλότης. Φιλεργία καί ἐργατικότης. Φιλοτιμία καί πιστότης. Αὐτοθυσία καί ἀποστολικότης. Ἐκκλησιαστική μαρτυρία καί βιωματικότης. Κοινωνική εὐπροσηγορία καί προσήνεια. Αὐστηρότης καί εὐγένεια. Φόβος Κυρίου καί αὐτοέλεγχος. Εὐλάβεια καί εὐσέβεια. Ἦθος καί ἀρετή. Συναίσθημα καί στοχασμός. Ἐκκλησιαστικόν φρόνημα καί περισυλλογή. Πραότης καί ἔξαρση. Προσευχή καί ἁγιότης. Χαμόγελο καί ἀγάπη.» Ἡ Ἁρχιερατεία του ὑπῆρξε μία ἀδιάλειπτη Ἀβραμιαία φιλοξενία. Στήν τράπεζα τῆς ψυχῆς του παρακάθησαν κοπιῶντες και πεφορτισμένοι, διδάσκοντες καί διδασκόμενοι, νέοι καί γέροντες, ξένοι καί ἄγνωστοι, ἐχθροί καί φίλοι, ἄρρωστοι καί πονεμένοι. Ἡ Ἀρχιερατεία του ὑπῆρξε λειτούργημα Ἀγάπης, ἀπεραντωσύνη καλωσύνης πού ἔψαυε τά κράσπεδα τοῦ στερεώματος ἀπό τά στρώματα τῆς γῆς. Ὁ πατερικός στοχασμός του, ἡ ὑποδειγματική ἀκτημοσύνη του, ἡ ἀφιλοχρηματία του, ἡ Εὐαγγελική φιλανθρωπία του, ἡ ἀκαταπόνητη ἐργατικότητά του ἀποστιλβώνουν μαρμαρυγές στό ἀθάνατο στεφάνι μέ τό ὁποῖο ὁ οὐρανός καί ἡ Ἐκκλησία Τόν ἐδόξασε. Μποροῦμε ἀσφαλῶς νά ποῦμε πώς ὁ Κρήτης Εὐγένιος, ὁ τῆς εὐγενείας ἐπώνυμος, ἔκανε πάντοτε αὐτό πού τοῦ ὑπαγόρευε ἡ χριστιανική καί ἡ ἀρχιερατική του συνείδηση, αὐτό πού εἶχε διδαχθεῖ ἀπό τούς γονεῖς καί τούς διδασκάλους του. Σκορποῦσε ἁπλόχερα εὐγένεια καί ἀγάπη, μετέδιδε πίστη καί ἐλπίδα, δίδασκε μέ τήν παρουσία του την ἁγία ἁπλότητα, μοίραζε ἀφειδώλευτα τούς καρπούς ἀπό τά χαρίσματα πού τοῦ εἶχε δώσει ὁ Θεός καί ἐργαζόταν ἀκούραστα στό ἔργο τοῦ εὐαγγελισμοῦ τῶν ἀνθρώπων καί στήν οἰκοδομή τοῦ Σώματος τῆς Ἐκκλησίας. Ἦταν «ὁ ἤρεμος στούς τρόπους, ὁ ἀξιωματικός στό ἦθος, ὁ αὐστηρός στά βουλεύματα, ὁ πρόθυμος στή διάθεση, ὁ ὀλιγόλογος στή συνέντευξη, ὁ ἄνθρωπος μέ τή μετριοπάθεια καί τή διπλωματική εὐστροφία... Ὁ ἄνθρωπος τῆς περισυλ- 64 -

λογῆς, πού ἄκουε χωρίς παραισθήσεις καί ψευδαισθήσεις τά μηνύματα τῶν καιρῶν καί ἰσόβιος μαθητής ὁ ἴδιος, προσπαθοῦσε νά εἰσχωρήσει στό βάθος ὅλων αὐτῶν τῶν μηνυμάτων, νά τά ἑρμηνεύσει, γιά νά συνθέσει μιά ἀναγεννημένη ποιμαντική διακονία». Ἀγαπητοί Πατέρες καί ἀδελφοί, Θά κλείσομε αὐτήν τήν ἁπλοϊκή μας σύνθεση γιά τόν Πρωθιεράρχη Εὐγένιο μέ ἕνα ἀπόσπασμα ἀπό Σεπτό Γράμμα τοῦ Πατρός καί Πατριάρχου μας. «Εἶναι ὄντως μεγάλη ἡ προσωπικότης αὐτοῦ, ἡ δέ διέλευσις αὐτοῦ, ἡ δέ διέλευσις αὐτοῦ ἀπό τήν ἱστορίαν τῆς κατά Κρήτην Ἐκκλησίας καί τοῦ Κρητικοῦ ἐν γένει Λαοῦ ἔχει ἀφήσει ζωηρά καί ἀνεξίτηλα τά ἴχνη αὐτῆς», εἶχε γράψει ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ.κ. ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΣ, τό ἔτος 1998, μέ ἀφορμή τή συμπλήρωση εἴκοσι ἐτῶν ἀπό τήν ἐκδημία του. Αὐτούς τούς λόγους λοιπόν γιά τόν μακαριστό Πρωθιεράρχη τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης θελήσαμε νά ἐπαναλάβομε σήμερα πού τόν τιμοῦμε καί μνημονεύομε τήν ἔκβαση τῆς ἀναστροφῆς του, κατά τόν Ἀπόστολο Παῦλο, σαράντα χρόνια μετά τήν πρός Κύριον ἐκδημία του. Σήμερα ἡ Ἐκκλησία τῆς Κρήτης, ὅλοι ἐμεῖς πού τήν συναποτελοῦμε, ἀποδίδομε στόν Ἀρχιεπίσκοπο Εὐγένιο τό βαθύτατο σεβασμό καί, γιά μία ἀκόμη φορά τοῦ ἐκφράζομε τήν εὐγνωμοσύνη μας καί τοῦ ζητοῦμε ἀπό τά θεωρεῖα τοῦ οὐρανοῦ νά μᾶς στέλνει τήν εὐχή του, πού τήν χρειαζόμαστε ἴσως περισσότερο ἀπό ποτέ ἄλλοτε. Σήμερα, σαράντα χρόνια μετά, αὐτήν τήν λειτουργική ὥρα, κατά τήν ὁποία συναχθήκαμε γιά νά ἑνώσομε τίς προσευχές μας καί νά τίς κατευθύνομε ὡς θυμίαμα στό θρόνο τοῦ Θεοῦ γιά τήν ἀνάπαυση τῆς μακαρίας ψυχῆς του, ἀναπολοῦμε μέ συγκίνηση τήν φωτεινή μορφή του, αὐτοῦ τοῦ χρυσοῦ κρίκου τῆς ἀλουργίδος τῆς ἀποστολικῆς διαδοχῆς μας, μνημονεύομε, ἐνθυμούμαστε καί εὐγνωμονοῦμε, θαυμάζομε καί εὐχαριστοῦμε, χαιρόμαστε καί ἀπολαμβάνομε, δοξάζομε τόν Θεό μᾶς τόν χάρισε πατέρα, ποιμένα καί τῆς εὐσεβείας διδάσκαλο. Ἐκείνου δέ πού ὁμιλεῖ, ἔπειτα ἀπό τήν τιμητική ἀνάθεση τοῦ λόγου πού τοῦ ἔγινε ἀπό τήν Ἱερά Ἐπαρχιακή μας Σύνοδο, τήν ὁποία καί εὐχαριστεῖ γιά τήν τιμή αὐτή, διαπερνοῦν τήν ὕπαρξή του ἐπί πλέον ρίγη συγκινήσεως καί ἕνα δέος ἱερό τόν διακατέχει καθώς προσπαθεῖ νά ἐκφράσει τόν σεβασμό καί τήν ἀγάπη του στό πρόσωπο τοῦ ἀοιδίμου Ἱεράρχου, το βαρύ ὄνομα τοῦ ὁποίου τοῦ ἐμπιστεύθηκε ἡ Ἐκκλησία νά λιτανεύει. Σᾶς ἐξομολογούμαστε λοιπόν κλείνοντας, πώς αἰσθανόμαστε τή μακαρία ψυχή του νά ὑπερίπταται αὐτή τή λειτουργική ὥρα πάνω σ' αὐτό τό θυσιαστήριο, πώς νοερά δέ, τόν εἴδαμε, τόν ἀγκαλιάσαμε στήν Ἁγία ἀναφορά - 65 -

καί αἰσθανθήκαμε γιά μιά ἀκόμα φορά τή χάρη τῆς Μορφῆς του. Τόν εἴδαμε μέ τά μάτια τῆς πίστεως νά ἱερουργεῖ, τόν εἴδαμε στό Θρόνο του, μπροστά στήν εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ πού Τοῦ ἀφιέρωσε ὁ ἴδιος, νά Τοῦ ζητᾶ νά μᾶς εὐλογεῖ. Τόν εἴδαμε νά στέκεται στήν Ὡραία Πύλη εὐθυτενής, νά στρέφει τούς ὀφθαλμούς στόν Παντοκράτορα καί νά Τοῦ ζητᾶ νά ἐπιβλέψει ἐξ οὐρανοῦ καί νά ἐπισκεφθεῖ λυτρωτικά «τήν ἄμπελον ταύτην... ἥν ἐφύτευσεν ἡ δεξιά»Του. Καί ἀκόμη αἰσθανθήκαμε τή χαρά τῆς ψυχῆς του καθώς ἀκούει πώς τό τίμιο ὄνομά του διαβαίνει ἀμέτρητες φορές καθημερινά τά χείλη τῶν ἀνθρώπων πού τόν γνώρισαν, πού τόν ἀγάπησαν, πού εὐεργετήθηκαν ἀπό τά μύρα τῆς Ἀρχιερωσύνης του. Καί καθώς βλέπει ἀπ’ τά μπαλκόνια τοῦ οὐράνιου θόλου ὅλους ἐμᾶς, τόν σεπτό διάδοχό του, τήν Ἱερά Σύνοδό μας, τόν ἱερό κλῆρο καί τόν εὐσεβῆ λαό τῆς Κρήτης μας, πού μέ εὐγνωμοσύνη σήμερα, εὐχαριστοῦμε τόν Θεό πού τόν δώρισε στήν Ἐκκλησία μας. Σήμερα, σαράντα χρόνια μετά τήν κοίμηση του, ὅλοι ἐμεῖς τά ἔκγονα ἐκείνου, βλαστήματα τῆς καλλιελαίου τοῦ Ἀποστόλου Τίτου καί δικά του, γονατίζομε μπροστά στή σεπτή μορφή του, μνημονεύομε τούς κόπους τῆς θυσιαστικῆς Ἀρχιερωσύνης του, μνημονεύομε αὐτό πού ἦταν καί αὐτά πού πρόσφερε στήν Ἐκκλησία μας, και προσπαθοῦμε νά εὐθυγραμμίσομε τόν βηματισμό μας στά ἴχνη του. Κρατοῦμε μία φράση χαρακτηριστική τοῦ μακαριστοῦ Γέροντά μας Μητροπολίτη Νεκταρίου, πού ἔλεγε: «Ἡ ζωή τοῦ Εὐγενίου ἄντεχε σέ γυάλινα κριτήρια. Κάποτε θά μιλήσει γι’ αὐτόν ὁ οὐρανός». Ἄς ἔχομε τήν εὐχή του συνέκδημο στόν πνευματικό μας ἀγώνα μαζί μέ τήν πρεσβεία τοῦ Ἁγίου Μεγαλομάρτυρος καί Θαυματουργοῦ, τοῦ Μισιρλῆ καί Καστρινοῦ Μηνᾶ, καί ἄς μᾶς ὁδηγοῦν ἐκεῖνοι ἀταλάντευτα στό δρόμο τῆς προσωπικῆς μας τελειώσεως. Χρόνια πολλά καί εὐλογημένα, εὐλαβεῖς, εὐγενεῖς καί φιλομάρτυρες Καστρινοί. Χρόνια πολλά, φιλοπρόοδοι καί ἀγωνιστές τῆς ζωῆς Κρῆτες. Χρόνια πολλά, σέ ὅσους κατοικοῦμε αὐτόν τόν τρισευλογημένο τόπο, μέ τήν ἁγία παράδοση καί τήν πολύτιμη κληρονομιά, καί σέ ὅσους τόν ἐπισκέπτονται γιά νά γνωρίσουν τό εἶναι του, τίς ἀξίες του, τήν πίστη του, τόν πολιτισμό του. Χρόνια πολλά σέ ὅλους μας μέσα στήν οἰκογένεια τῆς Ἁγίας μας Ἐκκλησίας, πού μᾶς μηνᾶ συνεχῶς πώς κάθε ἕνας ἀπό ἐμᾶς «Μηνᾶς» μπορεῖ νά γίνει «Ἅγιος Μηνᾶς», ἀρκεῖ νά τό θέλει καί ἀρκεῖ νά προσπαθήσει νά τοῦ μοιάσει στό θάρρος, στήν παρρησία, στήν ὁμολογία, στήν τόλμη, στήν ἀληθινή παληκαριά, στήν ἀσυμβίβαστη ψυχική λεβεντιά, πού φανερώνουν τούς ἀληθινούς Καπετάνιους. Ἕνας ἀπό αὐτούς ἀναμφισβήτητα πιά ἦταν καί ἐκεῖνος - 66 -

πού ἀπό ἀπέναντι τόν ἔβλεπε, τοῦ μιλοῦσε, τόν ἄκουγε, τόν καμάρωνε, τόν μιμοῦνταν· ὁ ἀοίδιμος καί μέγας Ἀρχιεπίσκοπος Εὐγένιος. Στήν δική του εὐχή, στίς εὐχές τῶν προκατόχων Γεροντάδων μας, στίς εὐχές τῶν Ἀδελφῶν συνεπισκόπων, στήν εὐχή τοῦ Ἀρχιεπισκόπου καί Προέδρου τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου μας, αὐτήν τή μεγάλη ἡμέρα, ἐπιτρέψτε μου τἐλος, νά προσθέσω γιά ὅλους σας τήν δική μου ἁπλοϊκή καί ταπεινή, ὑπαγορευμένη ἀπό τό σοφό λαό μας, προτρεπτική εὐχή, ὅπως τό καλεῖ ἡ ἡμέρα: «Καράβι νά ᾿ν᾿ τό σπίτι σας, τ᾿ ἀμπάρι του μισίρι, καί νά ᾿χετε τόν Ἅγιο Μηνᾶ Καραβοκύρη».

- 67 -

- 68 -

Ἡ Ἱερά Ἐπαρχιακή Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης ἐνώπιον τῆς Προτομῆς τοῦ ἀειμνήστου Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης κυροῦ Εὐγενίου εἰς τόν προαύλειον χῶρον τοῦ Ἱεροῦ Μητροπολιτικοῦ Ναοῦ Ἁγίου Μηνᾶ

Συνοδικόν Τρισάγιον ἐνώπιον τῆς Προτομῆς τοῦ ἀειμνήστου Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης κυροῦ Εὐγενίου εἰς τόν προαύλειον χῶρον τοῦ Ἱεροῦ Μητροπολιτικοῦ Ναοῦ Ἁγίου Μηνᾶ Τήν Κυριακήν 11η Νοεμβρίου 2018, μετά τό πέρας τῆς πανηγυρικῆς Θείας Λειτουργίας τοῦ πολυούχου Ἡρακλείου Μεγαλομάρτυρος Ἁγίου Μηνᾶ, ὁ Σεβ. Άρχιεπίσκοπος Κρήτης κ.κ. Εἰρηναῖος καί οἱ Σεβ. Μητροπολῖται τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, ἐξ Ἀποφάσεως Συνοδικῆς, μετέβησαν ἐνώπιον τῆς Προτομῆς τοῦ ἀειμνήστου Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης κυροῦ Εὐγενίου εἰς τόν προαύλειον χῶρον τοῦ Ἱεροῦ Μητροπολιτικοῦ Ναοῦ Ἁγίου Μηνᾶ καί ἐτέλεσαν Συνοδικόν Τρισάγιον ὑπέρ ἀναπαύσεως τῆς ψυχῆς τοῦ ἀοιδίμου Πρωθιεράρχου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης.

- 69 -

Εἰς Βουλισμένην Πρόσκλησις - Πρόγραμμα

- 71 -

Ἀρχιερατικόν Τρισάγιον - Ἐκδήλωσις Τήν Κυριακήν 18η Νοεμβρίου καί ὥραν 5.00 μ.μ. εἰς τήν Βουλισμένη τῆς Ἐπαρχίας Μεραμβέλλου, γενέτειρα τοῦ ἀοιδίμου Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης κυροῦ Εὐγενίου τελέσθηκε Ἀρχιερατικόν Τρισάγιον ἐνώπιον τῆς προτομῆς αὐτοῦ εἰς τόν προαύλειον χῶρον τοῦ Ἐνοριακοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ τῆς Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος. Τό Τρισάγιον ἐτέλεσε ὁ Σεβ. Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης κ. Εἰρηναῖος, παρουσίᾳ τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Πέτρας καί Χερρονήσου κ. Γερασίμου τοῦ καί Ποιμενάρχου τῆς ἐν λόγῳ Ἐπαρχίας, καί τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Κυρίλλου. Νωρίτερα ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Πέτρας καί Χερρονήσου κ. Γεράσιμος τέλεσε Τρισάγιον εἰς τό μνῆμα τῶν γονέων τοῦ τιμωμένου Πρωθιεράρχου τῆς Κρήτης κυροῦ Εὐγενίου. Ἐν συνεχείᾳ μετέβησαν εἰς τήν αἴθουσαν τοῦ Πολιτιστικοῦ Συλλόγου Βουλισμένης, ὅπου πραγματοποιήθηκε ὑπό τήν αἰγίδα τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης Ἐκδήλωσις διά τόν Κρήτης Εὐγένιον, περιλαμβάνουσα χαιρετισμούς τοῦ Σεβ. Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης κ. Εἰρηναῖου, τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακαρίου, ἐπισήμων Φορέων καί Ἀρχῶν, καί Ὁμιλίας τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Πέτρας καί Χερρονήσου κ. Γερασίμου καί τοῦ Αἰδεσ. Πρωτ. Ἠλία Βολονάκη, μέ θέμα: «Ὁ πρώτος Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης Εὐγένιος Ψαλιδάκης καί ἡ λειτουργική του προσφορά». Κατά τήν εἰρημένην Ἐκδήλωσιν παρουσιάσθη πλούσιο, σπάνιο καί ἀνέκδοτο φωτογραφικό ὑλικόν, πού ἀφορᾶ εἰς τήν ζωήν καί τό ἔργον τοῦ μακαριστοῦ Προκαθημένου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης κυροῦ Εὐγενίου, ἐκ τοῦ Ἀρχείου τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακαρίου. Εἰς τό τέλος τῆς Ἐκδηλώσεως ἡ χορωδία τῆς Σχολῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεώς Πέτρας καί Χερρονήσου ὑπό τήν Διεύθυνσιν τοῦ ὑπευθύνου τῆς εἰρημένης Σχολῆς, Ἄρχοντος Ὑμνωδοῦ τῆς Ἁγίας τοῦ Χριστοῦ Μεγάλης Ἐκκλησίας κ. Ἀντωνίου Πλαΐτη.

- 73 -

Ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Πέτρας καί Χερρονήσου κ. Γεράσιμος ὁμιλῶν διά τόν ἀοίδιμον Ἀρχιεπίσκοπον Κρήτης Εὐγένιον εἰς τήν Βουλισμένην κατά τήν Ἐκδήλωσιν τῆς 18ης Νοεμβρίου 2018

Ὁ Σεβ. Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης κ. Εἰρηναῖος, Μητροπολῖται τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, κληρικοί καί λαϊκοί, εἰς τήν Βουλισμένην, κατά τήν Ἐκδήλωσιν τῆς 18ης Νοεμβρίου 2018

Χαιρετισμός τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Πέτρας καί Χερρονήσου κ. Γερασίμου εἰς τήν ἐκδήλωσιν διά τήν συμπλήρωσιν 40 ἐτῶν ἀπό τῆς εἰς Κύριον ἐκδημίας τοῦ μακαριστοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης κυροῦ Εὐγενίου Συμπληρώνονται ἐφέτος σαράντα χρόνια ἀπό τήν κοίμηση τοῦ μακαριστοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης κυροῦ Εὐγενίου. Ἡ Ἱερά Ἐπαρχιακή Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης ἔχουσα βαθύτατη εὐγνωμοσύνη καί ἱερό χρέος γιά ὅσα προσέφερε στήν Ἐκκλησία καί τό Ἔθνος θέσπισε ἑορταστικές ἐκδηλώσεις, οἱ ὁποῖες κορυφώνονται ἀπόψε ἐδῶ στή γενέτειρά του, τήν μοσχομυρισμένη ἀπό τίς δάφνες καί τίς μυρτιές. Εἴμαστε ὑπερήφανοι ἐν Κυρίῳ πού τόν γέννησε τοῦτος ὁ τόπος, «ἡ οὐδαμῶς ἐλαχίστη» σέ παράδοση καί ἱστορία κώμη τῆς Βουλισμένης. Ἐδῶ γεννήθηκε ὁ Εὐάγγελος Ψαλιδάκης στις 11 Σεπτεμβρίου 1912, γόνος τοῦ Ἐμμανουήλ Ψαλιδάκη καί τῆς Μαρίας Ἀνδρουλάκη. Παπποῦς του ἦταν ὁ παπά-Δημήτρης Ψαλίδης, ἐφημέριος τοῦ χωριοῦ. Ἕνα ἀπό τά παιδιά τοῦ παπά-Δημήτρη ἔγινε μοναχός στήν Ἱερά Μονή Ἐπανωσήφη, ὁ ἱερομόναχος Καλλίνικος πού ἐχρημάτισε ἐπιστάτης στό μετόχι τῆς Μονῆς στά Ξερά Ξύλα ὁ ὁποῖος καί κάλυψε τά ἔξοδά του, κατά τήν θητεία του στήν Ἱερά Θεολογική Σχολή τῆς Χάλκης, ἀφοῦ ἡ οἰκογένειά του ἀδυνατοῦσε. Οἱ ἱερατικές ρίζες τῆς οἰκογενείας τοῦ πατέρα του καί τῆς μητέρας του, τό εὐωδιαστό ἀπό θυμίαμα περιβάλλον, τά Ξερά Ξύλα, τό Βιγλί, ὁ Ἅγιος Ὀνούφριος καί ἡ καλή του ἀνατροφή ἦταν ἐκεῖνα πού προσανατόλισαν ἐν Χριστῶ τήν ζωή του καί πρός τά κρείττονα χαρίσματα τῆς Ἐκκλησίας. Ἀναθεωροῦντες ὅσοι τόν ἔζησαν καί ἐγώ προσωπικῶς, «τήν ἔκβασιν τῆς ἀναστροφῆς» τῆς ὑψικάρυνης αὐτῆς δρυός τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης, μέ βοηθό τήν μνήμη, τήν ζωοδότρα μάνα τοῦ παρελθόντος, ὀφείλουμε να ὁμολογήσουμε πέραν πάσης ἀμφιβολίας, ὅτι ἡ θεοφιλής ζωή καί τό ἔνθεο ἔργο του σημάδεψαν τήν ἱστορική πορεία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κρητονήσου. Ὁ Εὐγένιος ὁ εὐγενής, ὁ ἀπό Ἀρκαδίας Μητροπολίτης καί Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης, ὑπῆρξε μεγάλος ἡγέτης μέ ἐπιβλητικό παράστημα, χαρισματικός ἄνθρωπος, ἐκπάγλου πνευματικοῦ καί ἠθικοῦ μεγαλείου, γεμάτος ἐνθουσιασμό καί δημιουργική θέληση. Διήνυσε τήν ἱστορία καί ἐξῆλθε ἐκ τῆς προσκαίρου ταύτης ζωῆς ἀφήνοντας ἱερά παρακαταθήκη σέ ὅλους μας τή διακονία του ὡς Γενικός Ἀρχιερατικός Ἐπίτροπος καί ὡς Πρωτοσύγκελλος τῆς Μη- 75 -

Ὁ Σεβ. Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης κ. Εἰρηναῖος, κατά τήν τέλεσιν Τρισαγίου ὑπέρ ἀναπαύσεως τῆς ψυχῆς τοῦ μακαριστοῦ Πρωθιεράρχου Κρήτης κυροῦ Εὐγενίου

τροπόλεως Κρήτης κατά τους δίσεκτους χρόνους τοῦ Γένους μας. Ὅταν «ὅλα τά σκίαζε ἡ φοβέρα καί τά πλάκωνε ἡ σκλαβιά», μετέτρεψε μέ τίς ἀνδραγαθίες του τό ὄνομά του σέ θρῦλο, κάνοντας τό ράσο του σημαία, σκορπώντας στό διάβα του ρίγη συγκινήσεως καί δέσμες φωτεινῶν ἐλπίδων. Ἀλλά καί ὡς Ἐπίσκοπος τῆς πρωτοθρόνου Ἐπισκοπῆς Ἀρκαδίας «οὐκ ἔδωκεν ὕπνον τοῖς φλεβάροις καί ἀνάπαυσιν τοῖς κροτάφοις του». Τοῦτο τό ἔργο θά τό ἀνακόψει ἡ παμψηφεῖ ἐκλογή του ὡς Μητροπολίτου Κρήτης, σεπτῆ ἐπινεύσει τοῦ αοἰδίμου Πατριάρχου Ἀθηναγόρου τοῦ Α΄, τήν ἄνοιξη τοῦ 1950. Ὁ Μητροπολίτης Κρήτης Εὐγένιος, ὁ ταπεινός γίγας, στολισμένος μέ τά στίγματα τῆς αὐταπαρνήσεως, ἐργάζεται ἀκάματα γιά τήν προαγωγή τοῦ ἔργου τῆς Μητροπόλεως ἀλλά καί συνόλου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης. Τρεῖς εἶναι οἱ κορυφαῖες στιγμές τῆς ζωῆς του. Ἡ πρώτη, ἡ ψήφιση τοῦ Νόμου 4149 «περί Καταστατικοῦ Χάρτου τῆς ἐν Κρήτῃ Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας». Ἡ δεύτερη, ἡ ἐπιστροφή τῆς τιμίας Κάρας τοῦ ἀποστόλου Τίτου ἀπό τήν Βενετία καί ἡ τρίτη, ἡ ἀνύψωση τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Κρήτης σέ Ἀρχιεπισκοπή σέ συνδυασμό μέ τήν ἀνύψωση τόν Ἐπισκοπῶν τῆς Κρήτης σέ Μητροπόλεις, γεγονός πού ἀνεβίβασε τήν Ἐκκλησία Κρήτης «εἰς ἀνωτέραν περιωπήν». - 76 -

«Ἡ Πατριαρχική αὐτή Πράξη τοῦ 1967 ἀποτελεῖ ἐκδήλωση τιμῆς προς τήν σεπτή Ἱεραρχία τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, ἐνισχύει τό ἔργο τῆς Ἐκκλησίας τῆς Μεγαλονήσου καί τούς δεσμούς αὐτῆς μετά τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου», ἀνέφερε χαρακτηριστικά ὁ Μητροπολίτης Γέρων Χαλκηδόνος Μελίτων, ὁ κομιστῆς τῆς Πράξεως αὐτῆς. Ὑπεγράμμισε δέ ὅτι «ἡ Μήτηρ Ἐκκλησία αἰσθάνεται τήν ἀνάγκη νά ὀργανωθῇ ἐπί ρεαλιστικῶν βάσεων διά τήν καλλιτέραν ἀντιμετώπισιν τῶν συγχρόνων ἐκκλησιαστικῶν προβλημάτων». Αὐτά καί ἄλλα πολλά, «τῶν ὁποίων οὐκ ἔστιν ἀριθμός» κατέθεσε ἀπό τήν ψυχή του στήν Ἐκκλησία ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης Εὐγένιος μέχρι τό τέλος τῆς ζωῆς του, «μηδέν ἔχων καί τά πάντα κατέχων». Ἀγαπητοί μου, Ἡ ἀποψινή μας ἐκδήλωση ἀποτελεῖ σπονδή στήν μνήμη του. Μία σπονδή πού γίνεται σ’ αὐτόν ἐδῶ τόν χῶρο, στό Δημοτικό Σχολεῖο Βουλισμένης, ὅπου ὁ μικρός Εὐάγγελος ἔμαθε τά πρῶτα του γράμματα, ἐδῶ ὅπου ἄνοιξε τά φτερά του γιά νά γίνει ἀετός ὑψιπέτης τῆς Ἐκκλησίας. Εἴμαστε βαθύτατα συγκινημένοι πού βαδίζουμε πάνω στά βήματα τῆς καλῆς του στρατίας, πού βρισκόμαστε στον τόπο τῶν νεανικῶν του χρόνων καί πλησίον τοῦ κοιμητηρίου τοῦ Ἁγίου Νικήτα, ὅπου ἀναπαύονται οἱ μακαριστοί γονεῖς του. Εὐχαριστοῦμε βαθύτατα καί ὑποδεχόμαστε τόν Σεβ. Ἀρχιεπίσκοπο Κρήτης κ. Εἰρηναῖο, Πρόεδρο τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου, τούς Σεβ. Ἁγίους Ἀρχιερεῖς, τούς ἄρχοντες, τόν ἱερό κλῆρο καί τόν λαό πού παρίστανται ἀπόψε. Ἰδιαιτέρως δέ εὐχαριστοῦμε τόν ὁμιλητή αἰδεσιμολ. πρωτ. π. Ἠλία Βολονάκη, ὁ ὁποῖος ἔζησε γιά πολλά ἔτη στίς αὐλές τοῦ μακαριστοῦ Ἀρχιεπισκόπου στό Ἡράκλειο. Εἴμεθα βέβαιοι ὅτι θά διαζωγραφίσει ὡς ἄριστα τό πορτραῖτο τοῦ μακαριστοῦ Πρωθιεράρχου. Εὐχαριστοῦμε τόν Σεβ. Μητροπολίτη Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακάριο, ὁ ὁποῖος θά μᾶς παρουσιάσει ἀνέκδοτες φωτογραφίες ἀπό τήν ζωή καί τό ἔργο τοῦ μακαριστοῦ Ἀρχιεπισκόπου. Εὐχαριστοῦμε τόν Πρόεδρο κ. Δημήτριο Ἀγγελάκη καί τά δραστήρια Μέλη τοῦ Πολιτιστικοῦ Συλλόγου Βουλισμένης γιά τήν βοήθεια πού προσέφεραν στήν διοργάνωση τῆς ἀποψινῆς συνάξεως. Εὐχαριστοῦμε τόν Ἄρχοντα Μελωδό τῆς Ἁγίας τοῦ Χριστοῦ Μεγάλης Ἐκκλησίας καί τά Μέλη τῆς Χορωδίας τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεώς μας για τους ὡραίους ὕμνους πού θά μᾶς ψάλλουν. Εἴη ἡ μνήμη τοῦ μακαριστοῦ Πρωθιεράρχου αἰωνία!

- 77 -

Εἰς Μοῖρες Πρόσκλησις - Πρόγραμμα

Ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ.κ. Μακάριος εἰς τόν ἑορτάζοντα Ἱερόν Ναόν Ἁγίου Εὐγενίου τήν 13-12-2018

Ἀρχιερατική Θεία Λειτουργία, Τρισάγιον καί ἀποκάλυψις ἐπιγραφῆς Ἀρχιερατική Θεία Λειτουργία εἰς τόν ἑορτάζοντα Ἱ. Ναοῦ Ἁγίου Εὐγενίου δίπλα εἰς τό Πολιτιστικόν Κέντρον, τελέσθηκε τήν 13-12-2018 καί Τρισάγιο διά τόν Ἀρχιεπίσκοπον Εὐγένιον. Ἔγινε ἀποκάλυψις ἐπιγραφῆς διά τόν ἐν λόγῳ Ἱ. Ναό καί Ἄνοιγμα ἐκθέσεως διά τόν Ἱεράρχην Εὐγένιον εἰς τό Πολιτιστικόν Κέντρον τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας, με ἀφορμή τήν συμπλήρωσιν 40 ἐτῶν ἀπό τῆς κοιμήσεως τοῦ μακαριστοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης Εὐγενίου. Τό κείμενον τῆς ἐπιγραφῆς πού ἀποκαλύφθηκε:

ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ ΓΟΡΤΥΝΗΣ ΚΑΙ ΑΡΚΑΔΙΑΣ ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΕΥΓΕΝΙΟΥ ΜΟΙΡΩΝ Ὁ Ἱερός αὐτός Ναός τοῦ Ἁγίου Εὐγενίου ἀνηγέρθη ἀπό τόν Μητροπολίτην Γορτύνης καί Ἀρκαδίας Κύριλλον εἰς μνήμην τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης κυροῦ Εὐγενίου καί ἐγκαινιάσθηκε ἀπό τόν ἴδιο. Ἡ παροῦσα πλάκα ἀποκαλύφθηκε, μέ ἀφορμήν τήν συμπλήρωσιν 40 ἐτῶν ἀπό τῆς κοιμήσεως τοῦ, ἀπό Ἀρκαδίας, Μητροπολίτου – Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης κυροῦ Εὐγενίου, Προέδρου τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, προνοίᾳ τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακαρίου, εἰς ἔνδειξιν τιμῆς καί εὐγνωμοσύνης πρός αὐτόν. Μοῖρες, 13/12/2018

Τρισαρχιερατική Θεία Λειτουργία μετά μνημοσύνου καί ἀποκάλυψις ἐπιγραφῆς Ἡ Ἱερά Ἐπαρχιακή Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, εὐγνωμοσύνην καί τιμήν ἔχουσα πρός τόν ἀπό Ἀρκαδίας, Μητροπολίτην καί μετέπειτα Ἀρχιεπίσκοπον Κρήτης, ἀείμνηστον Εὐγένιον Ψαλιδάκην, μακαριστόν Πρόεδρόν Αὐτῆς, ἀποφάσισεν ἐπειδή κατά τό τρέχον ἔτος συμπληρώνονται 40 χρόνια ἀπό τῆς κοιμήσεως τοῦ ἀοιδίμου Πρωθιεράρχου, νά τιμήσει ξανά τήν μνήμην αὐτοῦ, θέτοντας ὑπό τήν αἰγίδαν Αὐτῆς ἐκδηλώσεις, πού πραγματοποιήθηκαν εἰς τό Ἡράκλειον, εἰς τήν Βουλισμένην Λασιθίου καί εἰς τίς Μοῖρες. Τρισαρχιερατική Θεία Λειτουργία μετά μνημοσύνου τελέσθηκε τήν Κυριακήν 16ην Δεκεμβρίου 2018 εἰς τόν Ἱερόν Μητροπολιτικόν Ναόν Ἁγίου Γεωργίου Μοιρῶν, διά τόν ἀπό Ἀρκαδίας, Ἀρχιεπίσκοπον Κρήτης Εὐγένιον. Τῆς ἐν λόγῳ Θείας Λειτουργίας, προεξήρχε ὁ Σεβ. Ἀρχιεπισκόπος Κρήτης κ. Εἰρηναῖος. Ὁμιλητής ὁρίσθηκε ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ρεθύμνης καί Αὐλοποτάμου κ. Εὐγένιος. Εἰς τό μνημόσυνον διά τόν Πρωθιεράρχη Κρήτης Εὐγένιον, ἔλαβον μέρος οἱ λειτουργήσαντες κατά τήν ἡμέραν αὔτην, ὁ Σεβ. Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης κ. Εἰρηναῖος, ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακάριος, ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ρεθύμνης καί Αὐλοποτάμου κ. Εὐγένιος καί οἱ συμπροσευχηθέντες Ἅγιοι Συνοδικοί Ἀρχιερεῖς Σεβ. Μητροπολῖται Λάμπης, Συβρίτου καί Σφακίων κ. Εἰρηναῖος, Κισάμου καί Σελίνου κ. Ἀμφιλόχιος, Κυδωνίας καί Ἀποκορώνου κ. Δαμασκηνός, Πέτρας καί Χερονήσου κ. Γεράσιμος καί Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Κύριλλος. Ἀκολούθησε ἀποκάλυψις σχετικής ἐπιγραφῆς εἰς τόν εἰρημένον Ἱερόν Μητροπολιτικόν Ναόν Ἁγίου Γεωργίου Μοιρῶν καί ἐκδήλωσις εἰς τό Πολιτιστικόν Κέντρον τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας εἰς μνήμην Εὐγενίου Κρήτης. Τό κείμενον τῆς ἐπιγραφῆς πού ἀποκαλύφθηκε ἔχει ὡς ἀκολούθως: «Ὁ Ἱ. Ναός τοῦ Ἁγ. Γεωργίου μαρτυρεῖται ἀπό ἀπό τήν ἔκθεση ὠμοτήτων, τοῦ 1866, ὡς ἑξῆς: «Μοῖρες. Τάς 15 χριστιανικάς οἰκίας, τήν ἐκκλησίαν “ Ἅγιος Γεώργιος” ὑπέρ τά 250 ἐλαιόδενδρα καί ἅπαντα τά σπαρτά ἔκαυσαν. Τήν Φωτεινήν ἐτῶν 80 ἀτιμάσαντες ἐφόνευσαν», (Κρητικά Χρονικά, τ. Η΄). Ὁ Ἱ. Ναός μετατράπηκε σέ σταῦλο καί σιγά-σιγά διαμορφώθηκε καί πάλι σέ Ἐκκλησία μέ ἐθελοντική ἐργασία τῶν κατοίκωντῶν Μοιρῶν. Ἀρχιερατεύοντος τοῦ Ἀρκαδίας Βασιλείου, (1902-1941): Ἄρχισε ἡ οἰκοδόμιση τοῦ Ἱ. Ναοῦ, μέ τήν ἠθική καί ὑλική συνδρομή τῶν κατοίκων. - 83 -

Στιγμιότυπον ἀπό τήν τέλεσιν μνημοσύνου ὑπέρ ἀναπαύσεως τῆς ψυχῆς τοῦ μακαριστοῦ Πρωθιεράρχου Κρήτης κυροῦ Εὐγενίου εἰς τόν Ἱερόν Μητροπολιτικόν Ναόν Ἁγίου Γεωργίου Μοιρῶν

Ὁ Σεβ. Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης κ.κ. Εἰρηναῖος καί οἱ Σεβ. Μητροπολίται τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης κατά τήν ἀποκάλυψιν ἐπιγραφῆς εἰς τόν προαύλειον χῶρον τοῦ Ἱεροῦ Μητροπολιτικοῦ Ναοῦ Ἁγίου Γεωργίου Μοιρῶν

Ἀρχιερατεύοντος τοῦ Ἀρκαδίας Εὐγενίου, (1946 – 1950): Ἐνθρονίστηκε στόν Ἱ. Ναό, τήν Κυριακή τῆς Ὀρθοδοξίας τοῦ 1946, ὁλοκληρώθηκε ἡ οἰκοδόμισή του καί τέλεσε τά Ἱ. Ἐγκαίνια του, στίς 27/10/1946. Ἀρχιερατεύοντος τοῦ Ἀρκαδίας, μετέπειτα Μητροπολίτου Γορτύνης καί Ἀρκαδίας, Τιμοθέου, (1956 – 1978): Ἐνθρονίστηκε στόν Ἱ. Ναό τοῦ Ἁγ. Γεωργίου, στίς 9 Σεπτεμβρίου τοῦ 1956 καί ἔγιναν προσθήκες στόν ἐν λόγῳ Ἱ. Ναό. Ἡ παροῦσα πλάκα ἀποκαλύφθηκε, μέ ἀφορμή τή συμπλήρωση 40 ἐτῶν ἀπό τήν κοίμηση τοῦ, ἀπό Ἀρκαδίας, Μητροπολίτου – Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης κυροῦ Εὐγενίου, Προέδρου τῆς Ἱ. Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, προνοίᾳ τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακαρίου καί μέ δαπάνες τοῦ Ἱ. Μ. Ναοῦ Ἁγ. Γεωργίου Μοιρῶν, σέ ἔνδειξη τιμῆς καί εὐγνωμοσύνης πρός αὐτόν. Μοῖρες, 16/12/2018».

- 85 -

Ἐκ τοῦ ἱεροῦ μνημοσύνου τοῦ μακαριστοῦ Πρωθιεράρχου Κρήτης κυροῦ Εὐγενίου

Ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ρεθύμνης καί Αὐλοποτάμου κ. Εὐγένιος ὁμιλῶν διά τόν ἀοίδιμον Ἀρχιεπίσκοπον Κρήτης Εὐγένιον

Στιγμιότυπα ἐκ τῆς Θείας Λειτουργίας καί τῆς τελέσεως ἱεροῦ μνημοσύνου τοῦ ἀειμνήστου Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης κυροῦ Εὐγενίου

Στιγμιότυπον κατά τήν ἀποκάλυψιν ἐπιγραφῆς εἰς τόν Ἱερόν Μητροπολιτικόν Ναόν Ἁγίου Γεωργίου Μοιρῶν

Ἐκ τῆς ἐπιμνημοσύνου δεήσεως πρό τῆς προτομῆς τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης Εὐγενίου

Ἐπιμνημόσυνος δέησις πρό τῆς προτομῆς τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης κυροῦ Εὐγενίου Κατόπιν τῆς τελέσεως Τρισαρχιερατικῆς Θείας Λειτουργίας μετά μνημοσύνου καί τήν ἀποκάλυψιν ἐπιγραφῆς εἰς τόν Ἱερόν Μητροπολιτικόν Ναόν Ἁγίου Γεωργίου Μοιρῶν, τελέσθηκε ἐπιμνημόσυνος δέησις πρό τῆς προτομῆς τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης Ευγενίου, τῆς εὐρισκομένης εἰς τήν εἴσοδον τοῦ Πολιτιστικοῦ Κέντρου τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας.

Τέλεσις ἐπιμνημοσύνου δεήσεως πρό τῆς προτομῆς τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης Εὐγενίου

- 89 -

Ὁ Σεβ. Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης κ.κ. Εἰρηναῖος καί ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακάριος εἰς τήν Ἔκθεσιν φωτογραφίας μακαριστοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης κυροῦ Εὐγενίου εἰς τό Πολιτιστικόν Κέντρον τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας

Ἐκδήλωσις εἰς τό Πολιτιστικόν Κέντρον τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας Τῆς ἐπιμνημοσύνου δεήσεως πρό τῆς προτομῆς τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης Εὐγενίου ἀκολούθησε ξενάγησις τῶν παρισταμένων Ἀρχιερέων, ἱερέων καί πλήθους ἐκλεκτῶν λαϊκῶν εἰς τήν ἔκθεσιν διά τόν ἀοίδιμο Πρωθιεράρχη τῆς Κρήτης Εὐγένιο. Ἐν συνεχείᾳ πραγματοποιήθηκε ἐκδήλωση δι᾽ αὐτόν, εἰς τήν ὁποίαν ἀνέγνωσε Μήνυμα τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης ὁ Πανοσιολ. Ἀρχιμ. Πρόδρομος Ξενάκης, Ἀρχιγραμματέας Αὐτῆς. Ὁ Σεβ. Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης κ.κ. Εἰρηναῖος, Πρόεδρος τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης ἀπηύθηνε σχετικόν χαιρετισμόν. Ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακάριος παρουσίασε τήν εἰδική ἔκδοση τοῦ περιοδικοῦ «Ἐν Ἐσόπτρῳ» τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας, ἀφιερωματικήν πρός τόν Ἀρχιεπίσκοπο Κρήτης Εὐγένιο. Ἡ ἐν λόγῳ Ἐκδήλωση περιελάμβανε καί τάς ἑξῆς ὁμιλίας: α) τοῦ κ. Νίκου Ψιλάκη, Ἱστορικοῦ – Συγγραφέα: «Διαπλέοντας συμπληγάδες», β) τοῦ κ. Δημήτρη Σάββα, Συγγραφέα – Διευθυντῆ τῆς Βικελαίας Δημοτικῆς Βιβλιοθήκης: «Ἡ διακονία τοῦ Εὐγενίου σέ καιρούς χαλεπούς», γ) τοῦ Πανοσιολ. Ἀρχιμ. Νήφωνος Βασιλάκη, Κωδικογράφου τῆς Ἱ. Ἑπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης: «Ὁ Κρήτης Εὐγένιος μέσα ἀπό τούς Κώδικες τῶν Πρακτικῶν τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης», καί δ) τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακαρίου: «Μερικά ἔγγραφα τοῦ Ἀρχιμ. Εὐγενίου Ψαλιδάκη κατά τήν περίοδο τῆς Κατοχῆς – Ἀπογραφή τοῦ Ἀρκαδίας Εὐγενίου ἀπό τίς καταστροφές τῶν Γερμανικῶν στρατευμάτων κατοχῆς, σέ Ἱ. Ναούς». Μετά τάς ὡς ἄνω ὁμιλίας ἔγινε μικρή προβολή παλαιῶν ταινιῶν διά τόν Ἀρχιεπίσκοπο Εὐγένιο, ἐνῶ τήν ἐκδήλωσιν ἔκλεισε ἡ Παραδοσιακή Χορωδία τοῦ Πολιτιστικοῦ Κέντρου τῆς ἐν λόγῳ Ἱερᾶς Μητροπόλεως, ἡ ὁποία ἑρμήνευσε παραδοσιακά τραγούδια, ὑπό τήν διεύθυνσιν τοῦ κ. Ἀνδρέα Γιακουμάκη, Καθηγητοῦ Μουσικῆς, Χοράρχου καί Ὑπεύθυνου διδασκαλίας τῆς εἰρημένης Χορωδίας. Οἱ παραπάνω ἐκδηλώσεις μεταδόθηκαν ζωντανά ἐκ τοῦ Ραδιοφωνικοῦ Σταθμοῦ τῆς Ἱ. Μητροπόλεως, «Ὁ Εὔδιος Λιμήν», 101,9 FM. Γεῦμα εἰς μνήμην τοῦ Πρωθιεράρχου Εὐγενίου παρέθεσε ὁ Ἱ. Μ. Ν. Ἁγ. Γεωργίου Μοιρῶν, εἰς τήν αἴθουσα τοῦ Πνευματικοῦ Κέντρου. - 91 -

Ὁ Ἀξιοτ. κ. Νίκος Ψιλάκης, Ἱστορικός – Συγγραφέας ὁμιλῶν εἰς τό Πολιτιστικόν Κέντρον τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας διά τόν μακαριστόν Κρήτης Εὐγένιον «Διαπλέοντας συμπληγάδες»

Ἡ Παραδοσιακή Χορωδία τοῦ Πολιτιστικοῦ Κέντρου τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας, κατά τήν ἑρμηνείαν παραδοσιακῶν τραγουδιῶν, ὑπό τήν διεύθυνσιν τοῦ Χοράρχου κ. Ἀνδρέα Γιακουμάκη

Ὁ Σεβ. Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης κ.κ. Εἰρηναῖος, Πρόεδρος τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης καί οἱ Σεβ. Μητροπολῖται τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης εἰς τό Πολιτιστικόν Κέντρον τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας

Ὁ Σεβ. Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης κ.κ. Εἰρηναῖος ἀπευθύνει χαιρετισμόν εἰς τό Πολιτιστικόν Κέντρον τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας

Μήνυμα τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης Ἡ Ἱερά Ἐπαρχιακή Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης ἀπέστειλε Μήνυμα εἰς τάς Ἐκδηλώσεις μνήμης καί εὐγνωμοσύνης πού ἔλαβαν χώρα εἰς τό Πολιτιστικόν Κέντρον τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας, τό ὁποῖον ἀνέγνωσε ὁ Πανοσιολ. Ἀρχιμ. Πρόδρομος Ξενάκης, Ἀρχιγραμματεύς Αὐτῆς. Τό ἐν λόγῳ Μήνυμα ἔχει ὡς ἀκολούθως: Ἀριθμ. Πρωτ. 1054

Ἐν Ἡρακλείῳ, τῇ 13ῃ Δεκεμβρίου 2018

Πρός τόν Σεβασμιώτατον Μητροπολίτην Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κύριον Μακάριον Εἰς Μοίρας. Σεβασμιώτατε, Ἡ Ἱερά Ἐπαρχιακή Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης κατά τήν Συνεδρίαν Αὐτῆς, τῆς 5ης Ἰουνίου ἐ.ἔ., μετά πολλῆς χαρᾶς ἔλαβε γνῶσιν, περί τῆς διοργανώσεως ἐπετειακῶν Ἐκδηλώσεων, κατά τήν διάρκειαν τοῦ τρέχοντος ἔτους, ἐν τῇ Θεοσώστῳ Ὑμῶν Ἐπαρχίᾳ, εἰς τιμήν καί μνήμην τοῦ ἀπό Ἐπισκόπου Ἀρκαδίας, ἀοιδίμου Μητροπολίτου καί μετέπειτα Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης κυροῦ Εὐγενίου, ἐπί τῇ συμπληρώσει, κατά τό τρέχον ἔτος, τεσσαράκοντα ἐτῶν ἀπό τῆς εἰς Κύριον ἐκδημίας Αὐτοῦ (1978-2018). Προαγόμεθα ὅθεν, ὅπως διά τοῦ παρόντος Συνοδικοῦ Γράμματος ἡμῶν, κατόπιν ὁμοφώνου Συνοδικῆς Ἀποφάσεως, θέσωμεν ὑπό τήν αἰγίδα τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς ἡμῶν Συνόδου πάσας τάς ὑπό τῆς Ἱερᾶς Ὑμῶν Μητροπόλεως, διοργανουμένας τιμητικάς Ἐκδηλώσεις καί ἐν ταὐτῷ, ἐκφράσωμεν τῇ Ὑμετέρᾳ προσφιλεστάτῃ Σεβασμιότητι, τάς συγχαρητηρίους προσρήσεις καί τήν εὐαρέσκειαν τοῦ Ἱεροῦ ἡμῶν Σώματος, διά τήν πρωτοβουλίαν τῆς διοργανώσεως Τιμητικῶν Ἐπετειακῶν Ἐκδηλώσεων ἐν τῇ καθ’ Ὑμᾶς Ἐπαρχίᾳ, εἰς μνήμην τοῦ εὐκλεῶς διαποιμάναντος αὐτήν τε καί εἶτα τήν Ἱεράν Ἀρχιεπισκοπήν Κρήτην, μακαριστόν Πρωθιεράρχην Εὐγένιον, τόν Ψαλιδάκην. Ἡ Ἐκκλησία τῆς Κρήτης, ὡς γνωστόν, ὀφείλει εἰς τόν ἀοίδιμον Ἀρχιεπίσκοπον Εὐγένιον, πλεῖστα ὅσα, κυρίως δέ καί πρωτίστως τό Συνοδικόν Βου- 95 -

λευτήριον Αὐτῆς διακρατεῖ διαρκῆ πρός Αὐτόν τήν εὐγνωμοσύνην καί τήν ὀφειλετικήν τικήν καί ἀγάπην, διά πάντα ὅσα προσέφερεν, κυρίως ἀπό τῆς θέσεως τοῦ Προέδρου τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, διά τήν διασφάλισιν τῶν δικαίων καί τῶν προνομιῶν τῆς Ἐκκλησίας τῆς Μεγαλονήσου, ὡς Συντεταγμένης Ἡμιαυτονόμου Ἐκκλησίας, ὑπό τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον. Διά πάντα ταῦτα, ἀξίως καί δικαίως, τιμᾶται ἡ μνήμη καί ἡ ἀνάμνησις αὐτοῦ τοῦ Μεγάλου Ἐκκλησιαστικοῦ Ἀνδρός, ὑπό τήν αἰγίδα τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς ἡμῶν Συνόδου, καί ἐνταῦθα, εἰς τήν τῶν Γορτυνίων Ἐκκλησίαν, καί ἐν γένει τήν Ἐκκλησίαν Κρήτης, καθώς ἤδη ἔλαβον χώραν, διάφοροι Τιμητικαί Ἐκδηλώσεις, τόσον ἐν Ἡρακλείῳ, ὅσον καί ἐν Βουλισμένῃ Μεραμβέλλου, ὡς τόν τόπον τῆς καταγωγῆς καί τῆς γεννήσεως αὐτοῦ. Ὅθεν, συγχαίροντες καί πάλιν ἐκθύμως τήν Ὑμετέραν Σεβασμιότητα, διά τήν διοργάνωσιν κατά τάς ἡμέρας ταύτας, τῶν λατρευτικῶν καί ἄλλων Ἐκδηλώσεων, προσέτι δέ διά τήν ἐπετειακήν ἔκδοσιν τοῦ περιοδικοῦ «Ἐν Ἐσόπτρῳ», μετά πλήθους φωτογραφιῶν καί κειμένων, ἐκ τῆς προσωπικῆς Ὑμῶν ἐρεύνης εἰς τό ἀρχεῖον τοῦ ἀειμνήστου Ἀρχιεπισκόπου Εὐγενίου, διά τήν διοργάνωσιν σχετικῆς Ἡμερίδος, μετά σχετικῆς Ἐκθέσεως καί Προβολῆς διά τόν μακαριστόν Πρωθιεράρχην, ἐπευλογοῦμεν εὐχαρίστως πάντας τούς κοπιάσαντας καί ποικιλοτρόπως μοχθήσαντας, πρός εὐόδωσιν καί τελεσφορίαν πάντων τῶν προγραμματισθέντων, τά ὁποῖα θά προστεθῶσιν ὡς «θυμίαμα εὔοσμον» τῆς Πρωτοθρόνου Ἱερᾶς Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας, εἰς ἀνάπαυσιν τῆς μακαρίας ψυχῆς τοῦ πολλά μογήσαντος, Πρωθιεράρχου τῆς τῶν Κρητῶν Ἐκκλησίας, μακαριστοῦ Εὐγενίου. Ἐπί τούτοις, ἐπικαλούμενοι ἐπί πάντας τήν πατρικήν εὐχήν καί ζείδωρον εὐλογίαν τοῦ μακαριστοῦ Ἀρχιεπισκόπου Εὐγενίου, ἀσπζόμενοι δέ τήν Ὑμετέραν φίλην Σεβασμιότητα «φιλήματι ἁγίῳ», διατελοῦμεν Μετά συγχαρητηρίων προσρήσεων καί πολλῆς τῆς ἐν Κυρίῳ ἀγάπης Ὀ Πρόεδρος † Ὁ Κρήτης Εἰρηναῖος

- 96 -

Χαιρετισμός τοῦ Σεβ. Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης κ.κ. Εἰρηναίου, Προέδρου τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης Σεβασμιώτατε Μητροπολῖτα Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κύριε Μακάριε, Θεοτίμητε Ποιμενάρχα τῆς Πρωτοθρόνου ταύτης Ἱερᾶς Μητροπόλεως, Σεβασμιώτατοι Ἅγιοι Ἀρχιερεῖς, Ἐντιμώτατοι Ἄρχοντες, Ἀγαπητοί ἀδελφοί καί ἀδελφές, Σαράντα χρόνια συμπληρώνονται ἐφέτος, ἀπό τήν εἰς Κύριον ἐκδημίαν τοῦ ἀειμνήστου Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης Εὐγενίου Ψαλιδάκη, καί ἡ Ἱερά Ἐπαρχιακή Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, ὁμοφώνως ἀπεφάσισε νά ὀργανώσει Τιμητικές Ἐκδηλώσεις, για την ἐπέτειο αὐτή, ὡς ἕνα ἐλάχιστο ἀντίδωρο εὐγνωμοσύνης, εἰς τήν μνήμη τοῦ μεγάλου Πρωθιεράρχου τῆς Ἀποστολικῆς Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης. Ἐδῶ, εἰς τίς Μοῖρες, μετά τή Θεία Λειτουργία, ἡ ὁποία τελέσθηκε τήν 13η Δεκεμβρίου, εἰς τό παρακείμενο Παρεκκλήσιο τοῦ Ἁγίου Εὐγενίου, οἱ Ἐπετειακές αὐτές ἐκδηλώσεις κορυφώνονται σήμερα. Πρωτίστως, μέ τήν Τρισαρχιερατική Θεία Λειτουργία, ἡ ὁποία τελέσθηκε ἤδη εἰς τόν Ἱερό Μητροπολιτικό Ναό Ἁγίου Γεωργίου, τήν ἐπιμνημόσυνη δέηση, καί τῶρα ἐδῶ, εἰς τό Πολιτιστικό Κέντρο τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως, μέ τήν Ἐκδήλωση αὐτή, ἡ ὁποία ξεκινᾶ, γιά νά ψηλαφήσει μέ σεβασμό καί εὐγνωμοσύνη, τήν Ἱερή Μορφή τοῦ μεγάλου Ἀρχιεπισκόπου Εὐγενίου, ὁ ὁποῖος, ὡς Ἐπίσκοπος Ἀρκαδίας, διεποίμανε τοῦτο τόν Τόπο καί τόν ἀγάπησε ἀληθινά. Αἰσθανόμαστε τήν ἀνάγκη, νά συγχαροῦμε ἀδελφικά, τόν Σεβασμιώτατο Ποιμενάρχη τούτου τοῦ Τόπου, Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακάριο, γιά τήν πρωτοβουλία του, τῆς διοργανώσεως ὅλων αὐτῶν τῶν Ἐκδηλώσεων, εἰς τιμήν καί μνήμην τοῦ ἀειμνήστου Ἀρχιεπισκόπου Εὐγενίου. Ἰδιαίτερα εὐχαριστοῦμε τόν Ἅγιο Γορτύνης γιά τήν κοπιώδη ἔρευνα εἰς τό προσωπικό ἀρχεῖο τοῦ μακαριστοῦ Ἀρχιεπισκόπου Εὐγενίου. Καρπός αὐτῆς τῆς ἔρευνας εἶναι ἡ ἐπετειακή ἔκδοσις τοῦ περιοδικοῦ «Ἐν Ἐσόπτρῳ» τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας, τό ὁποῖο προσφέρει εἰς ὅλους ἐμᾶς, ὡς δῶρο καί εὐλογία, πλούσιο ἀνέκδοτο φωτογραφικό ὑλικό καί κείμενα τοῦ ἀοιδίμου Ἀρχιεπισκόπου Εὐγενίου. - 97 -

Ἐκ τῶν προτέρων εὐχαριστοῦμε τούς καλούς εἰσηγητές. Θά ἀκούσωμε μέ προσοχή καί ἐνδιαφέρον τίς εἰσηγήσεις τους. Γιά νά ἀνασκαλέψουμε μνῆμες οἱ μεγαλύτεροι. Γιά νά διδαχθοῦν οἱ νεώτεροι. Νά διδαχθοῦν πολλά πράγματα. Κυρίως ὅμως ἕνα: ὅτι ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Εὐγένιος ζοῦσε καί ὑπῆρχε γιά τήν Ἐκκλησία! Ἀγωνίσθηκε καί ἐργάσθηκε γιά τήν Ἐκκλησία καί γιά τήν Πατρίδα. Μέ πνεῦμα θυσίας καί προσφορᾶς, μέ ἀνδρεία καί ἀγωνιστικότητα, μέ ἦθος σπάνιο καί δυσεύρετο, μέ ἄσβεστη ἐλπίδα εἰς τόν Τρισάγιο Θεό, τόν Μεγάλο Ἐσταυρωμένο καί Ἀναστημένο Κύριό μας, ὁ Ὁποῖος στά τελευταῖα χρόνια τῆς ζωῆς τοῦ Πρωθιεράρχου Εὐγενίου, ἔμεινε ἡ μόνη Του παρηγοριά, ἐλπίδα καί ἀνάπαυση! Ἄς ἔχωμε ὅλοι τήν εὐχή Του ἀπό τήν «ἀπάνω Κρήτη»! Ἄς ἔχωμε διαρκῶς τήν σκέπη καί τήν εὐλογία Του. Ὁλόκληρη ἡ Ἐκκλησία τῆς Κρήτης, γιά τήν ὁποία ὑποδειγματικά ἀγωνίσθηκε! Σᾶς εὐχαριστῶ!

- 98 -

«Ἡ διακονία τοῦ Εὐγενίου σέ καιρούς χαλεπούς» Δημητρίου Σάββα Συγγραφέως-Διευθυντοῦ τῆς Βικελαίας Δημοτικῆς Βιβλιοθήκης

«ὅτι, ἐν ἀγάπῃ ἀδελφικῇ, θέλομεν συνδιακονήσει τῇ Ἐκκλησίᾳ μετά τῶν Ἁγίων ἰσαδέλφων, συνεργαζόμενοι εἰλικρινῶς μεθ᾿ ἡμῶν, πρός μελέτην καί ἐπίλυσιν τῶν γενικωτέρας φύσεως ζητημάτων, τῆς ἐν Κρήτῃ, ἀρ. πρωτ. 94, ἀρ. διεκπ. 311. Ἐν Ἡρακλείῃ τῇ 3ῃ Ἰουλίου 1950. Σεβασμιώτατε Ἀρχιεπίσκοπε Κρήτης ...». «Ἡ διακονία τοῦ Εὐγενίου σέ καιρούς χαλεπούς»: εἶναι σίγουρα μία πραγματικότητα. Αὐτός εἶναι καί ὁ τίτλος τῆς Εἰσηγήσεώς μου. Τά πρῶτα αὐτά λόγια, ἀλλά καί ὅσα θ᾿ ἀκολουθήσουν, προορίζονται καί ἀπευθύνονται φυσικά πρός τούς Θεοφιλεστάτους Ἐπισκόπους Κρήτης καί προέρχονται ἀπό τό νέο Μητροπολίτη Κρήτης Εὐγένιο! Συγκεκριμένα ἀναφέρονται στήν ἐγκύκλιό του αὐτή: «Γνωστόν τυγχάνει τῇ Ὑμετέρᾳ ἀγάπῃ, ὅτι ψήφοις κανονικαῖς ἐξελέγημεν κατά τήν 23η Μαΐου ἐνεστῶτος ἔτους, ὑπό τῆς Ἁγίας καί Ἱερᾶς Συνόδου τοῦ σεπτοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, Μητροπολίτης τῆς Ἁγιωτάτης Μητροπόλεως Κρήτης, εἰς διαδοχήν τοῦ εἰς Κύριον ἐκδημήσαντος ἀοιδίμου Μητροπολίτου κυροῦ Βασιλείου, τῆς ἐκλογῆς ἀγγελθείσης ἡμῖν αὐθημερόν τηλεγραφικῶς ὑπό τῆς Α. Θ. Παναγιότητος. Συνεκινήθημεν καί ἐταράχθημεν σφόδρα ἐπί σοβαρῶν ἀγγέλματι ἀποβλέποντος ἀφ᾿ ἑνός εἰς τό ὕψος τοῦ ἀξιώματος καί τό βάρος τῶν εὐθυνῶν αὐτοῦ καί ἀφ᾿ ἑτέρου εἰς τήν ἡμετέραν ἀσθένειαν, πειθόμενοι δ᾿ ὅμως τῷ προστάγματι τῆς Μητρός Ἐκκλησίας ἐδεξάμεθα τό ἐπιτάγμα καί σεπτῇ κελεύσει τῆς Α. Θ. Παναγιότητος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ. Ἀθηναγόρου τοῦ Α΄, συντόμως μετέβημεν εἰς Κωνσταντινούπολιν ἔνθα καί τά κεκανονισμένα ἐτελέσαμεν τό Μέγα Μήνυμα καί τήν Εὐχαριστίαν. Κατά τήν ἐν τοῖς Πατριαρχείοις πολυήμερον ἡμῶν παραμονήν μετά πολλῆς τῆς χαρᾶς καί ἱκανοποιήσεως διεπιστώσαμεν τήν ἀπεριόριστον στοργήν τῆς Μητρός Μεγάλης Ἐκκλησίας, πρός τήν πεφιλημένην Θυγατέρα Αὐτῆς Ἐκκλησίαν τῆς Κρήτης, ἐκδηλωθεῖσαν ποικιλοτρόπως ὑπό τῆς τε Α. Θ. Παναγιότητος καί τῶν περί αὐτήν Σεβασμιωτάτων Μητροπολιτῶν, ὅπως καί ἐκ τῆς ὁμοφώνῳ διαγνώμης τῆς Ἁγίας καί Ἱερᾶς Συνόδου συμμετοχῆς τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας ἐν τε τῇ προβλήσει ἡμῶν ἐνώπιον τῆς Α. Μεγαλειότητος τοῦ εὐσεβεστάτου - 99 -

Ὁ Ἀξιοτ. κ. Δημήτριος Σάββας, Συγγραφέας – Διευθυντῆς τῆς Βικελαίας Δημοτικῆς Βιβλιοθήκης ὁμιλῶν διά τήν διακονία τοῦ Εὐγενίου εἰς καιρούς χαλεπούς

Βασιλέως ἡμῶν Παύλου τοῦ Α΄, καί τῇ ἐνθρονίσει ἡμῶν ἐν τῷ Μητροπολιτικῷ Ναῷ δι᾿ ἐπισήμου ἀντιπροσώπου αὐτῆς τοῦ Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Ἡλιουπόλεως καί Θείρων κ. Γενναδίου. Ἐπανακάμψαντες ἐκ τῆς Βασιλευούσης εἰς Ἀθήνας καί ἐκδοθέντος τοῦ Βασιλικοῦ διατάγματος περί ἐγκαταστάσεως καί ἀναγνωρίσεως ἡμῶν ὡς Μητροπολίτου Κρήτης καί Προέδρου τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου Κρήτης, ἐτελέσαμεν τήν διαβεβαίωσιν ἐνώπιον τῆς Α. Μεγαλειότητος τή 28η Ἰουνίου ἐνεστῶτος ἔτους, τήν ἑπομένην ἀφίχθημεν μετά τοῦ Ἀντιπροσώπου τῆς Α.Θ. Παναγιότητος καί πολλῶν Κρητῶν διά στρατιωτικοῦ ἀεροπλάνου, εὐγενῶς προσφερθέντος ὑπό τοῦ ἐξοχωτάτου Ὑπουργοῦ τῆς ἀεροπορίας, εἰς Ἡράκλειον, ἔνθα ἐτελέσαμεν αὐθημερόν ἐν μέσῳ πληθούσης Ἐκκλησίας καί ἀκρατήτων - 100 -

ἐκδηλώσεων ἀφοσιώσεως καί σεβασμοῦ, ἰδιαιτέρως πρός τήν Μεγάλην Ἐκκλησίαν τήν ἐνθρόνισιν ἡμῶν, παρισταμένου καί τοῦ ἐν Χριστῷ ἀγαπητοῦ ἀδελφοῦ Ἐπισκόπου Ἱερᾶς καί Σητείας κ. Φιλοθέου καί ἐπελαβόμεθα τῶν ὑψηλῶν καί βαρέων ποιμαντορικῶν ἡμῶν καθηκόντων. Ταῦτα καθηκόντως ἀνακοινούμενοι τῇ Ὑμετέρᾳ λίαν ἡμῖν ἀγαπητῇ καί περιποθήτῳ Θεοφιλίᾳ, ἀπευθύνομεν αὐτῇ ἐγκάρδιον ἀδελφικόν ἀσπασμόν καί διαβεβαιούμεθα, ὅτι ἐν ἀγάπῃ ἀδελφικῇ θέλομεν συνδιακονήσει τῇ Ἐκκλησίᾳ, μετά τῶν ἁγίων ἰσαδέλφων συνεργαζόμενοι εἰλικρινῶς μεθ᾿ ἡμῶν, πρός μελέτην καί ἐπίλυσιν τῶν γενικωτέρας φύσεως ζητημάτων, τῆς ἐν Κρήτῃ Ἐκκλησίας. Συνημμένως πέμπομεν τῇ Ὑμετέρᾳ ἀγάπᾳ ἀντίγραφα τῶν ὑπ. ἀριθ. 335 ἀγγελτήριον γράμματος τῆς Α.Θ.Π. τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου (καί 56132 καί) χρονολογηθέντος 27/6/1950 Βασιλικοῦ Διατάγματος. Ἐπί δέ τούτοις, ἐπικαλούμενοι τάς ἀδελφικάς εὐχάς τῆς Ὑμετέρας Θεοφιλίας ἐφ᾿ ἡμᾶς καί τό πεπιστευμένον λογικόν ἡμῶν ποίμνιον διατελοῦμεν τῆς Ὑμετέρας Θεοφιλίας ἀγαπητός ἐν Χριστῷ ἀδελφός Ὁ Κρήτης Εὐγένιος. Ὅπως γνωρίζουμε ὁ μακαριστός Εὐγένιος ἔγινε Ἐπίσκοπος Ἀρκαδίας τό 1946. Ἐπί τῶν ἡμερῶν του ἔγινε ἡ μεταφορά τῆς Ἐπισκοπῆς ἀπό τήν ἕδρα τῶν Ἁγίων Δέκα στίς Μοῖρες. Τό 1950 ἐκλέγεται Μητροπολίτης Κρήτης καί συγκεκριμένα στίς 23 Μαΐου τοῦ ἔτους αὐτοῦ. Τό 1962 οἱ Ἐπίσκοποι μετονομάζονται σέ Μητροπολίτες καί ὁ Μητροπολίτης Κρήτης μετονομάζεται σέ Ἀρχιεπίσκοπο Κρήτης, φυσικά τώρα ἡ Ἱερά Μητρόπολη Κρήτης λέγεται Ἱερά Ἀρχιεπισκοπή Κρήτης. Ἡ μεγάλη δράση καί ἡ θαυμαστή πορεία τοῦ Εὐγενίου ὅμως, ξεκινάει ἀπό τά δύσκολα χρόνια τῆς κατοχῆς. Οἱ πράξεις του, οἱ ἀγῶνες του, οἱ δηλώσεις του ἀποτύπωναν σέ κάθε βῆμα τήν ἀγωνία τῆς ψυχῆς του σέ καθημερινή βάση. Ὑπῆρξε χαρισματικός φορέας τῆς παράδοσης ἀλλά καί τοῦ ἤθους τῆς Ἐκκλησίας, τήν ὁποία ὑπηρέτησε μέ παραδειγματική συνέπεια καί θαυμαστή αὐτοθυσία. Ποτέ ὁ ἴδιος δέν διεκδίκησε κάτι. Ὑπῆρξε ἄνθρωπος μέ πολυσχιδῆ ποιμαντική, κοινωνική καί ἐθνική προσφορά. Ἀνέδειξε ὅσο κανείς ἄλλος τόν κοινωνικό ρόλο τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης καί εἰδικότερα τό ἐπισιτιστικό καί ἀνθρωπιστικό ἔργο της κυρίως μέσῳ τοῦ Ἐθνικοῦ Ὀργανισμοῦ Χριστιανικῆς Ἀλληλεγγύης καί μέσῳ τοῦ ρόλου του ὡς Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης. Στήν πόλη τοῦ Ἡρακλείου τό παράρτημα τῆς ΕΟΧΑ ἀπετέλεσε τό πλέον δυναμικό τῆς Κρήτης ὑπό τήν Προεδρία τοῦ ἱκανοτάτου τότε Πρωτοσυγκέλλου Εὐγενίου Ψαλιδάκη, ὁ ὁποῖος καί ἀντικατέστησε τόν Μητροπολίτη Κρήτης Βασίλειο. Ὁ τελευταῖος ἀπομακρύνθηκε βίαια τό 1942 ἀπό τούς Γερμανούς καί κρα- 101 -

τήθηκε ὑπό αὐστηρή ἐπιτήρηση στήν Ἀθήνα, καθώς δέ δέχτηκε νά συνεργαστεῖ μαζί τους. Μάλιστα, τήν τελευταία στιγμή ἀντιμετώπισε τό ἐνδεχόμενο θανατικῆς καταδίκης, καθώς ὁ Γερμανός Διοικητής Κρήτης Dr Alexinat εἶχε στά χέρια του τίς ἐγκυκλίους τοῦ Μητροπολίτη πού ἀπευθύνονταν στούς Ἕλληνες στρατιῶτες καί στρέφονταν ἐναντίον τῶν Δυνάμεων τοῦ Ἄξονα. Ἡ ἀρχική ἀπόφαση γιά τήν ἐκτέλεση τοῦ Μητροπολίτη ὀφειλόταν κυρίως στό κήρυγμά του στόν Μητροπολιτικό Ναό τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ, τό 1942, κατά τόν ἐοπρτασμό τῆς Ἐθνικῆς Ἐπετείου τῆς 25ης Μαρτίου, στόν ὁποῖο καί καταφέρθηκε ἀνοικτά ἐναντίον τῶν γερμανικῶν δυνάμεων κατοχῆς. Ἡ Ἐκκλησία Κρήτης μέσῳ τοῦ ΕΟΧΑ μερίμνησε γιά τή σίτιση τῶν ἀπόρων, τή σωτηρία τῶν παιδιῶν, τήν προστασία τῶν πολιτικῶν κρατουμένων καί τήν περίθαλψη τῶν φυλακισμένων. Ἀξίζει νά σημειωθεῖ ὅτι ἡ Ἐκκλησία τῆς Κρήτης ἀπέστειλε ἀνθρωπιστική βοήθεια καί γιά τίς ἀνάγκες ἐπισιτισμοῦ τῆς Ἀθήνας. Σύντομα συνεργάστηκε μέ τόν Ἐρυθρό Σταυρό καί τίς ἀντιστασιακές ὀργανώσεις τῆς νήσου, τίς ὁποῖες προμήθευε μέ τρόφιμα καί τσιγάρα. Γιά τό σκοπό αὐτό ἱδρύθηκαν ἐρανικές ἐπιτροπές, στίς ὁποῖες συμμετεῖχαν ἐκπαιδευτικοί, γιατροί, φαρμακοποιοί, ἐπιχειρηματίες καί γενικότερα ὅποιος ἐπιθυμοῦσε καί μποροῦσε νά προσφέρει. Στήν περιφέρεια τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Κρήτης, πού περιλάμβανε τό μεγαλύτερο μέρος τοῦ σημερινοῦ νομοῦ Ἡρακλείου εἶχαν συσταθεῖ 24 ἐρανικές ἐπιτροπές, ἐκτός ἀπό τίς δεκάδες ἐπιτροπές πού ὑπῆρχαν στούς ὑπόλοιπους νομούς τῆς νήσου. Σύμφωνα μέ ὀργανόγραμμα τοῦ Παραρτήματος τοῦ Ἐθνικοῦ Ὀργανισμοῦ Χριστιανικῆς Ἀλληλεγγύης τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Κρήτης, ἡ τοπική διοικοῦνταν ἀπό ἕνα ἐπαρχιακό συμβούλιο καί μία ἐκτελεστική ἐπιτροπή πού ἀριθμοῦσε συνολικά 25 μέλη, στά ὁποῖα ὑπάγονταν τά ἐνοριακά τμήματα. Ἡ ὀργάνωση φρόντιζε γιά συσσίτια ὑπέρ τῶν ἀπόρων, τά ὁποῖα διακρίνονταν σέ α) λαϊκά, β) παιδικά, γ) βρεφικές ἑστίες, δ) συσσίτια γιά ὅσους ἔπασχαν ἀπό φυματίωση καί ε) συσσίτια γιά τά παιδιά τῶν ὑπαλλήλων τοῦ Ὀργανισμοῦ. Ἐπιπρόσθετα, προέβαινε σέ διανομές ἱματισμοῦ καί τροφίμων, ἐνῶ φρόντιζε γιά τήν ἰατροφαρμακευτική περίθαλψη ὅσων εἶχαν ἀνάγκη. Τέλος, ὑπῆρξε εἰδική μέριμνα γιά τούς πολιτικούς κρατούμενους, ἐνῶ δημιουργήθηκε καί Γραφεῖο Κοινωνικῆς Πρόνοιας. Ποτέ τό αἴσθημα φιλανθρωπίας δέν ἦταν τόσο ἀναπτυγμένο, ὅσο ἐπί Εὐγενίου. Στά πέτρινα ἐκεῖνα χρόνια, στά χρόνια του πολέμου δέν μποροῦν νά ξεχάσουν τήν μεγάλη ποσότητα κρέατος πού προέρχονταν ἀπό τήν Ἱερά Μονή Ἐπανωσήφη μέ ἀποδέκτες τό Πανάνειο Νοσοκομεῖο, τίς φυλακές, τό «ἄσυλο τῆς Γερόντισσας». Ἐπίσης, ἡ ἑταιρεία «Τάλως» προσέφερε μεγάλες - 102 -

ποσότητες λαδιοῦ στά φιλανθρωπικά ἱδρύματα τῆς πόλης τοῦ Ἡρακλείου. Ποτέ οἱ ἔννοιες Ἐκκλησία καί φιλανθρωπία δέν συνυπῆρξαν τόσο, δέν ἦταν τόσο ἀλληλένδετες. Ἡ ἰατροφαρμακευτική περίθαλψη ἐνισχύθηκε καί λειτούργησε τόσο ἀποτελεσματικά ἔναντι ἀπόρων. Οἱ μαθητές τοῦ Λυκείου «Κοραῆς» μάζευαν χρήματα καί ἐνίσχυαν τούς ἀπόρους συμμαθητές τούς ἄλλων σχολείων τῆς πόλης. Ἡ Ἐκκλησία μας διά τοῦ Εὐγενίου ἤ μᾶλλον ὁ Εὐγένιος τῆς Ἐκκλησίας μας, ἔδωσε ὑπεύθυνο τό παρόν σέ κρίσιμες στιγμές γιά τό Ἔθνος μας. Κατόπιν παρέμβασής του, τό ἀντάρτικο σῶμα τοῦ καπετάν Παντουβᾶ ἄφησε ἐλεύθερους τούς Γερμανούς στρατιῶτες, ἐνῶ ὁ Εὐγένιος σέ μία ἐπιστολή του πού ἔστειλε στό Γερμανικό στρατηγεῖο, ζήτησε νά μή ληφθοῦν νέα μέτρα στήν περιοχή τῆς Βιάννου καί νά ἐπιτραπεῖ στήν Ἐκκλησία νά βοηθήσει τούς κατοίκους ἀφ’ ἑνός καί ἄφ΄ ἑτέρου ν΄ ἀπελευθερωθοῦν οἱ κρατούμενοι ὅμηροι. Σέ ρόλο Πατέρα τονίζει ὅτι τά γυναικόπαιδα τῆς Βιάννου εἶχαν ἄμεση ἀνάγκη ἰατρικῆς καί ἐπισιτιστικῆς περίθαλψης, προσπαθεῖ μέ κάθε τρόπο νά τά προστατέψει, νά τά τονώσει ψυχικά καί νά τούς πεῖ «λόγους παρηγορίας». Δέν ὑπῆρξε Ἐπιτροπή τῆς Ἑλληνικῆς ὑπηρεσίας συμμαχικῆς βοηθείας, σ’ ἐκείνη τή δύσκολη περίοδο τῆς κατοχῆς, πού νά μήν ὑπάρχει τό ὄνομα τοῦ Πρωτοσυγκέλλου Εὐγενίου Ψαλιδάκη. Ἐπίσης λόγοι ἀνθρωπιστικοί καί χριστιανικοί ὤθησαν τόν Εὐγένιο νά ἀπαρτίσει Ἐπιτροπή τόσο γιά τήν προστασία τῶν πολιτικῶν κρατουμένων, ὅσο καί γιά τήν περίθαλψη τῶν φυλακισμένων. Ὁ ἴδιος ἔδιδε, ἔδωσε, τάχθηκε νά δίνει συνεχῶς ἕναν ἀγώνα, ἕναν ὡραῖο καί δύσκολο ἀγώνα γιά τήν Ἐκκλησία μας. Εὐεργέτησε ἀνθρώπους πού ἀνῆκαν σέ ἄλλο περιβάλλον, πού κάποιοι τόν παρότρυναν νά τούς ἀπομακρύνει, νά μήν τούς βοηθήσει, νά μήν τούς προάγει ... Καί Ἐκεῖνος ἀπαντοῦσε «μά θά κάνει καλό στήν Ἐκκλησία καί ἄς μήν εἶναι τοῦ περιβάλλοντός μου». Τό ἐνδιαφέρον τοῦ Εὐγενίου ἀπέναντι τῶν διακονούντων τήν Ἐκκλησία ἦταν ὑπέρμετρο, πραγματικά ἐπιθυμοῦσε οἱ συνεργάτες του ἀπό τόν μεγαλύτερο μέχρι καί τόν μικρότερο νά εἶναι εὐχαριστημένοι, νά μήν ἔχουν κανένα παράπονο. Χαρακτηριστική εἶναι ἡ παρακάτω ἐπιστολή τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Κρήτης μέ ἡμερομηνία 22α Δεκεμβρίου 1943 τήν ὁποία καί ὑπογράφει ὁ Πρωτοσύγκελλος Εὐγένιος Ψαλιδάκης. Ἡ Ἐπιστολή ἀπευθύνεται στό ἐν Ἡρακλείῳ γραφεῖο τοῦ Διεθνοῦς Ἐρυθροῦ Σταυροῦ καί ἀναφέρει: «Ἔχομεν τήν τιμήν νά γνωρίζομεν ὑμῖν ὅτι ὁ ἐνταῦθα Ἱερός Ναός Ἁγίου Τίτου παραμένει κλειστός ἀπό 4ης Φεβρουαρίου ἐ.ἔ. καθ’ ὅτι ὡς γνωστόν χρησιμοποιεῖται οὗτος ὡς ἀποθήκη τροφίμων τό δέ προσωπικόν αὐτοῦ, ἀποτελούμενον ἐκ τῶν ἱερέων Παναγιώτου Δασκαλάκη, - 103 -

Νικολάου Κωνιωτάκη, τοῦ ἱεροδιακόνου Κορνηλίου Μοσχόβη, τῶν ἱεροψαλτῶν Γεωργίου Μαρκάκη καί Γεωργίου Στομαχοπούλου, τοῦ νεωκόρου Μιχαήλ Κονταξάκη καί τοῦ βοηθοῦ του Ἀργυρίου Ραφαηλάκη, ἐστερήθη ἔκτοτε τῶν ἐκ τῆς Ἐκκλησίας ἐκτάκτων προσόδων ὡς καί τοῦ ἐπιδόματος τροφῆς. Εὐγένιος Ψαλιδάκης! Μία ἀπό τίς λαμπρότερες παρουσίες τῆς Ἐκκλησίας μας. Ἡ ἐποχή του σήμερα ἀναζητεῖται, ἡ φωνή του «ἀκούγεται». Ἕνας θρύλος στήν ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας. Εὐτύχησε ἡ Ἐκκλησία νά τό ἔχει πηδαλιοῦχο. Αὐτόν πού δέν ἄφησε διαθήκη, ἀφοῦ δέν εἶχε τίποτα ν΄ ἀφήσει, οὔτε χρήματα, οὔτε περιουσίες. Αὐτόν πού δέν ζοῦσε ἀπό τήν Ἐκκλησία, ἀλλά γιά τήν Ἐκκλησία. Αὐτή πού τόσο σεβάστηκε, ἀγάπησε, ὑπηρέτησε καί ἐξύψωσε ὅσο κανείς ἄλλος. Αἰωνία του ἡ μνήμη!

- 104 -

Ὁ Κρήτης Εὐγένιος μέσα ἀπό τά Πρακτικά τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης1 Ἀρχιμ. Νήφων Βασιλάκης, Δρ. Κανονικοῦ Δικαίου

Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης Εὐγένιος, προσωπικότητα μεγάλη καί θαυμαστή ἐκκλησιαστικῶς καί ἀνθρωπίνως, μέ πολλές πτυχές δυναμικῆς δράσης καί τεραστίας προσφορᾶς πρός τήν Ἐκκλησία γενικά, εἰδικότερον δέ πρός τήν Ἐκκλησία Κρήτης καί εὐρύτερα πρός τήν κοινωνία τῆς ἐποχῆς πού ἔζησε ἀλλά καί τήν μεταγενέστερη. Μέχρι καί σήμερα βλέπουμε, διαβάζουμε, ἀκοῦμε γιά τόν Εὐγένιο, ζοῦμε καί χαιρόμεθα ἀγαθά χάρη σέ Ἐκεῖνον ὀφειλόμενα. Σεβασμιώτατε Ἀρχιεπίσκοπε Κρήτης κ.κ. Εἰρηναῖε, Σεβασμιώτατοι Μητροπολίται, Μέλη τίμια τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, σεβαστοί Πατέρες καί ἀδελφοί, Ἀξιοτ. κ. Δήμαρχοι, Ἐντιμότατοι Ἄρχοντες, κυρίες καί κύριοι. Ἀφοῦ εὐχαριστήσω τόν Σεβασμιώτατο Ποιμέναρχη τῆς πρώτης Μητροπόλεως τῆς ἐν Κρήτῃ Ἐκκλησίας καί τούς ἐξαιρετικούς βοηθούς καί καλούς συνεργάτας Αὐτοῦ, εὐχαριστῶ συνολικά τούς Συνέδρους, ἐκλεκτούς παρόντας καί ἀπόντες, ὅσους συμμετέχουν παντοιοτρόπως εἰς τό ἐξόχως ἐνδιαφέρον Συνέδριο τοῦτο καί μᾶς ἀκοῦν ἀπό ραδιοφώνου «εὐδίου λιμένος». Σεβασμιώτατε Μητροπολίτα Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ.κ. Μακάριε, βαθυσέβαστε Γέροντα ἀπό βάθους ψυχῆς μου δισχιλίους εὐχαριστίας πανευλαβῶς ὑποβάλλω γιά τήν τιμή νά ἀρθρώσω λόγια γιά τόν Μέγα τῆς Κρήτης Ἀρχιεπίσκοπον Εὐγένιον, πού ὁμολογῶ ἀπό Ἐσᾶς τό πρῶτον ἄκουσα κατά τά μαθητικά μου ἤδη χρόνια. Ἄκουγα ἀπό νεοτάτων χρόνων μου γιά τόν Κρήτης Εὐγένιον πολλάκις καί συχνά, τώρα εἶχα τήν εὐκαιρία νά μελετήσω ἐνδελεχῶς τά τῆς ἐκκλησιαστικῆς αὐτοῦ ζωῆς μέσα ἀπό τούς Κώδικες τῶν Πρακτικῶν της Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης καί Σᾶς εὐχαριστῶ εὐγνωμό1 Πρόκειται γιά Ὁμιλία, μέρος τῆς ὁποίας ἀνεγνώσθη εἰς τό Πολιτιστικό Κέντρο Μοιρῶν τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κατά τήν ὑπό τήν αἰγίδα τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης Ἐκδήλωση μνήμης καί τιμῆς πρός τόν ἀοίδιμον Προκαθήμενον τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης Εὐγένιον, τήν Κυριακήν 16η Δεκεμβρίου 2018. - 105 -

Ὁ Πανοσιολ. Ἀρχιμ. Νήφων Βασιλάκης, Κωδικογράφος τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης

νως γιά τό δῶρο τῆς ξεχωριστῆς ἐμπειρίας, τήν ὁποία ἀμέσως, ἐν συντομίᾳ πολύ, θά ἐπιχειρήσω νά μοιραστῶ ἐν χαρᾷ πολύ μέ τούς ὑπομονητικούς μου ἀκροατάς. Πρό τοῦ ἐν λόγῳ ἐγχειρήματος δυσεξαριθμήτως εὐχαριστῶ προσκυνητῶς τήν Ἱερά Ἐπαρχιακή Σύνοδο τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης διά τήν ἄδεια καί εὐλογία νά μελετήσω τά σχετικά Αὐτῆς Πρακτικά. Εὐθύς ἀμέσως νά πῶ ὅτι τόν ἀοίδιμο Εὐγένιο τόν συναντᾶμε σέ 3 Κώδικες τῶν Πρακτικῶν της Ἱερᾶς Συνόδου, ἀπό τόν δεύτερο καί μέχρι τόν τέταρτο, γεγονός πού ἐπιμαρτυρεῖ πόσο μεγάλη περίοδο σημάδεψε εὐεργετικά ὁ μακαριστός Προκαθήμενος τῆς Κρήτης. Στόν Β’ τόμο (σελ. 188) νεαρός Ἀρχιμανδρίτης καί Πρωτοσύγκελλος τῆς Μητροπόλεως Κρήτης ὁ Εὐγένιος τουπίκλιν Ψαλλιδάκης ἐκτελεῖ χρέη - 106 -

Γραμματέως τῆς Ἱερᾶς Συνόδου ὑπό τήν Προεδρεῖα τοῦ Μητροπολίτου Κρήτης Βασιλείου Μαρκάκη. Εἰς τήν Σύνοδον τῆς 5ης Δεκεμβρίου 19392 Πρόεδρος τῆς Ἱερᾶς Συνόδου εἶναι ὁ Τιμόθεος Βενέρης, Ἐπίσκοπος Ἀρκαδίας ὁ Βασίλειος, χρέη Γραμματέως ἐκτελεῖ ὁ Θεοφ. Ἐπίσκοπος Κισάμου καί Σελίνου Εὐδόκιμος. Εἰς τήν ἀμέσως ἑπομένη Συνοδική Συνεδρία τῆς 10ης Νοεμβρίου 1941 μέ τήν ὑπ’ ἀριθμ. 1 Ἀπόφαση Αὐτῆς ἡ Ἱερά Σύνοδος «διώρισε Γραμματέα Αὐτῆς τόν Ἀρχιμ. Εὐγένιον Ψαλλιδάκην, Πρωτοσύγκελον τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Κρήτης»3. Πρόεδρος τῆς Συνόδου εἶναι ὁ ἀπό Ἀρκαδίας Μητροπολίτης Κρήτης Βασίλειος Μαρκάκης, ὁ ὁποῖος διαδέχθηκε τόν ἀείμνηστο Μητροπολίτη Τιμόθεο καθώς ὁ ἴδιος λέγει εἰς τήν πρώτη Συνοδική Συνεδρίαν ὑπό τήν Προεδρείαν αὐτοῦ «ὅστις ἐκλήθη ὑπό τοῦ Κυρίου, τήν 30ην παριππεύσαντος Ἰουλίου ἐ.ἔ. καί ἐκηδεύθη ὑπ᾿ ἐμοῦ ἐν τῇ Μονῇ τῆς Μετανοίας του, τῇ Ἱερᾷ Μονῇ Ἀγκαράθου, ἐν ᾗ πρός Κύριον ἀπεδήμησεν»4. Κατά τήν Συνεδρίαση τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τῆς 15ης Νοεμβρίου 1945 (Β τόμος, σελ. 232) μέ τήν ὑπ’ ἀριθμ. 12 Συνοδική Ἀπόφαση πρός πλήρωση τῆς Ἐπισκοπῆς Ἀρκαδίας προέβη εἰς τόν καταρτισμόν καταλόγου ἐκλογίμων κεκτημένων τά ὑπό τοῦ ἄρθρου 3 τοῦ Καταστατικοῦ Νόμου καί τῆς Α΄ μεταβατικῆς διατάξεως τοῦ αὐτοῦ Νόμου, τῆς ἐν Κρήτῃ Ἐκκλησίας ὁριζόμενα προσόντα ἐκ τῶν: Ἀρχιμ. Ἀθανασίου Πενθερουδάκη, Ἀρχιμ. Ἀνθίμου Βαρδάκη, Ἀρχιμ. Ἀρκαδίου Ἀρκαδίου, Ἀρχιμ. Εὐγενίου Ψαλλιδάκη, Ἀρχιμ. Νικηφόρου Συντζανάκη, Ἀρχιμ. Ἰσιδώρου Ρουσοχατζάκη. Ὁ Θεοφιλ. Ἱερᾶς καί Σητείας Φιλόθεος πρότεινε νά γίνει ἀμέσως ἡ ἐκλογή καί γενομένης ψηφοφορίας ἐτάχθησαν ὑπέρ τῆς γνώμης αὐτοῦ οἱ Θεοφ. Ἐπίσκοποι Ρεθύμνης καί Αὐλοποτάμου Ἀθανάσιος καί Πέτρας Διονύσιος. Ὁ Σεβ. Πρόεδρος καί οἱ Θεοφιλ. Λάμπης καί Σφακίων καί Κισσάμου καί Σελίνου ἐτάχθησαν ὑπέρ τῆς ἀναβολῆς εἰς ἄλλην συνεδρίαν καί νικώσης τῆς ψήφου τοῦ Προέδρου ἀνεβλήθη ἡ πλήρωση τῆς Ἐπισκοπῆς Ἀρκαδίας5. Σημειώνουμε ὅτι εἰς τήν ἐν λόγω Σύνοδο δέν μετεῖχε διά λόγους ὑγείας ὁ Θεοφιλ. Ἐπίσκοπος Κυδωνίας καί Ἀποκορώνου Ἀγαθάγγελος, ἐνῶ Βασιλικός Ἐπίτροπος ἦτο ὁ Γεώργιος Γιαννακόπουλος, Εἰσαγγελέας Ἡρακλείου. 2 Β’ τόμος Πρακτικῶν τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης (στό ἐξῆς Β’ Π.Ι.Σ.), σελ. 187. 3 Β’ Π.Ι.Σ. σελ. 190 4 Ὅ.π. σελ. 189 5 Ὅ.π. σελ. 232. Ἄξιο μνείας ὅτι ἡ Ἀπόφαση 5 τῆς ἐν λόγῳ Συνόδου άφορᾶ περί τῆς ἐκδόσεως τοῦ «Ἀποστόλου Τίτου», σελ. 229. - 107 -

Εἰς τήν Ἱεράν Σύνοδον τῆς 16ης Νοεμβρίου 1945 χρέη Γραμματέως ἐκτελοῦντος τοῦ Θεοφ. Ἐπισκόπου Κισάμου καί Σελίνου Εὐδοκίμου, Προεδρεύοντος τοῦ Βασιλείου καί ἀπουσιάζοντος διά λόγους ὑγείας τοῦ Ἐπισκόπου Κυδωνίας καί Ἀποκορώνου, ἡ Ἀπόφαση ὑπ᾿ ἀριθμ. 1 ἦτο νά πληρωθεῖ ἡ κενή Ἐπισκοπική θέση τῆς Ἀρκαδίας δι’ ἐκλογῆς καί χειροτονίας, κι οὐχί διά μεταθέσεως, ὁπότε ἀκυρώθηκε προγενεστέρα6 ληφθεῖσα καί κυρωθεῖσα ὑπό τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου Ἀπόφαση περί μεταθέσεως Ἐπισκόπου7. Ἀκολούθως μέ τήν ὑπ’ ἀριθμ. 2 σχετική Συνοδική Ἀπόφαση τῆς αὐτῆς Συνεδρίας ἐγένετο μυστική ψηφοφορία καί ὁ Ἀρχ. Εὐγένιος Ψαλλιδάκης πλειοψήφησε λαβῶν ἔξι ψήφους, οἱ δέ λοιποί Ἄρχιμ. Ἀθανάσιος Πενθερουδάκης καί Ἀρχιμ. Νικηφόρος Συντζανάκης 4 καί 3 ἀντιστοίχως. Κατά τήν Συνοδική Συνεδρία τῆς 19ης Ἰανουαρίου τοῦ ἔτους 1946 ἡ Αὐτοῦ Σεβασμιότης ὁ Μητροπολίτης Κρήτης Βασίλειος ἀνέγνωσε τό ὑπ. ἀριθμ. 65630-70664/1702 καί χρονολογία 8 Ἰανουαρίου 1946 ἔγγραφον τοῦ Ὑπουργείου Θρησκευμάτων καί Ἐθνικῆς Παιδείας γνωρίζων ὅτι «διά Β. Δ/τος τήν 14.12.45 ἐκδοθέντος καί τήν 19.12.45 δημοσιευθέντος εἰς τό ὑπ. ἀριθμ. 335 Φύλλον Ἐφημερίδος Κυβερνήσεως ἐκ τῶν ὑπό τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης νομίμως καί κανονικῶς ἐκλεγέντων καί προταθέντων τριῶν ὑποψηφίων πρός πλήρωσιν τῆς χηρευούσης Ἱερᾶς Ἐπισκοπῆς Ἀρκαδίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης ἡ Α.Μ. ὁ Ἀντιβασιλεύς ηὐδόκησε νά προκρίνη ὡς νόμιμον καί κανονικόν Ἐπίσκοπον τῆς εἰρημένης Ἱερᾶς Ἐπισκοπῆς τόν Πανοσιολ. Ἀρχιμ. Εὐγένιον Ψαλλιδάκην. Ὅθεν παρακαλοῦμεν ὅπως προέλθητε εἰς τήν ἀνακοίνωσιν τοῦ παρόντος τῷ προκριθέντι καί εἰς τήν κατά τούς Ἱερούς κανόνας καί τήν ἐκκλησιαστικήν τάξιν κατάστασιν τούτου». Τήν αὐτήν ἡμέρα ἐν Ἠρακλείῳ καί ἐν τῷ Μητροπολιτικῷ Ναῷ τοῦ Ἁγίου Μεγαλομάρτυρος Μηνᾶ ὑπογράφει «Εὐγένιος ἐλέω Θεοῦ ὑποψήφιος Ἐπίσκοπος τῆς Ἁγιοτάτης Ἐπισκοπῆς Ἀρκαδίας ἴδια χειρί προέταξα»8. Ἀνεκοινώθη εἰς τήν Ἱεράν Σύνοδον τῆς 22ας Ἰανουαρίου 1946 ἡ ἀπό ης 21 Ἰανουαρίου 1946 αἴτηση τοῦ Θεοφ. Ἐπισκόπου Ἀρκαδίας Εὐγενίου ὅπως μεταφερθεῖ ἡ ἕδρα τῆς Ἐπισκοπῆς αὐτοῦ ἀπό τούς Ἁγίους Δέκα εἰς τίς Μοῖρες διά λόγους πού κανονικῶς ἀναλύει παραπέμπων εἰς τούς Ἱερούς Κανόνας. Ἡ Ἱερά Σύνοδος λαβοῦσα ἀποχρώντας τούς λόγους αὐτούς ἀπο6 Δηλαδή ἡ ὑπ’ ἀριθμ. 12/17-12-1937. 7 Βλ. σχετ. ὅ.π. σελ. 236. 8 Β΄ Π.Ι.Σ. σελ. 243-244 - 108 -

δέχθηκε τήν ἐν λόγῳ αἴτηση καί ἀπεφάσισε (Ἀριθ. Ἀποφ. 1) τήν μεταφορά τῆς Ἐπισκοπῆς Ἀρκαδίας εἰς τήν κωμόπολιν Μοιρῶν9. Ὁ Ἀρκαδίας Εὐγένιος ὡς νεότερος τῶν Ἐπισκόπων, συνεχίζει νά ἐκτελεῖ χρέη Γραμματέως τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης συνωδᾶ τῷ ἄρθρω 40 τοῦ ὑπ’ ἀριθ. 276 Καταστατικοῦ Νόμου τῆς ἐν Κρήτῃ Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, ἔχοντας βοηθό τοῦ ὁρισθέντα ὑπό τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τόν Γραμματέα τοῦ Ο.Δ.Μ.Π. Νομοῦ Ἡρακλείου κ. Ἐλπιδοφόρον Δ. Τρικουράκην10. Εἰς τήν Συνοδική Συνεδρία τῆς 5ης Μαΐου 1947 ὁ Κρήτης Βασίλειος Μαρκάκης κατά τήν ἐναρκτήρια προσφώνησή του ἐπί τῇ ἐνάρξει τῶν ἐργασιῶν τῆς Συνόδου καλωσορίζει τόν Ἀρκαδίας Εὐγένιο λέγων ἐπί λέξει «ὁ ἀπό τοῦ 1900 Καταστατικός Νόμος τῆς ἡμετέρας ἐν Κρήτη Ἐκκλησίας χρήζει τροποποιήσεως καί δέον νά ἐπιδιώξωμεν ταύτην καί νά συντονίσωμεν τοῦτον πρός τάς νέας συνθήκας καί ἀναγκας… πεποίθαμεν, ὅτι οἱ ἐν Χριστῷ ἅγιοι ἀδελφοί θά ἔχουν ἑτοιμάσει σχετικάς μελέτας πρός ὑποβολήν εἰς τήν Ἱεράν Σύνοδον… Πρός τοῦτο θά συμβάλη πολύ καί ὁ νέος ἐν Χριστῷ ἀδελφός Ἅγιος Ἀρκαδίας Κύριος Εὐγένιος, ὄν μετά μεγάλης χαρᾶς καί χρηστῶν ἐλπίδων ὑποδεχόμεθα»11. Εἰς αὐτήν τήν Σύνοδον γιά πρώτη φορά ὁ Εὐγένιος ὑπογράφει ὡς Ἐπίσκοπος Ἀρκαδίας. Στις 7 Μαΐου 1947 μέ τήν ὑπ΄ ἀριθ. 1 Ἀπόφαση Αὐτῆς ἡ Ἱερά Σύνοδος «Διορίζει βοηθόν τοῦ ἐκτελοῦντος χρέη Γραμματέως τῆς Ἱερᾶς Συνόδου Κρήτης Θεοφ. Ἐπισκόπου Ἀρκαδίας τόν Γραμματεά τοῦ Ο.Δ.Μ.Π. Ν. Ἡρακλείου Ἐλπιδοφόρον Δ. Τρικουράκην, εἰς ὄν ἀναθέτει τήν διεκπεραίωσιν οὐχί μόνον τῶν ἐργασιῶν τῆς τακτικῆς ταύτης Συνόδου ὡς καί τῶν ἐκτάκτων τοιούτων, ἀλλά καί τήν διεκπεραίωσιν τῆς ὑπηρεσίας ὁλοκλήρου του ἔτους...»12. Ἡ αἰτιολογία τῆς ὡς ἄνω Ἀποφάσεως προτάσεται αὐτῆς καί καταγράφεται ὡς ἑξῆς «δέν παραμένει ἐν τή ἕδρα τῆς Ἱερᾶς Συνόδου καί συνεπῶς δέν δύναται νά ἐκτελῆ τήν ἑκάστοτε παρουσιαζομένην ἐργασίαν τῆς Ἱερᾶς Συνόδου καθ΄ ὅλον τό Συνοδικόν ἔτος»13. Θέματα Συνοδικά πού ἀπασχολοῦν τόν Εὐγένιο ἐν συντομία συμπεριλαμβανονται στά ἀκόλουθα: τό ἐκκλησιαστικό φροντιστήριο, περί μισθοδοσίας ἱεροῦ κλήρου, περί μετονομασίας τῆς ἐπισκοπῆς Ἀρκαδίας εἰς Γορτύνης, 9 Ὅ.π. 250-251 10 Ὅ.π. 253 11 Ὅ.π. 254 12 Ὅ.π. 303 13 Ὅ.π. - 109 -

ἡ ἐπέτειος τῶν Ἁγίων Δέκα Μαρτύρων, περί χιλιαστῶν, ὑπηρεσιακά, ὅπως ἐπί παραδείγματι περί μισθολογικῆς προαγωγῆς γραμματέως κ.λπ. Ἡ Σύνοδος τῆς 16ης Ὀκτωβρίου 1949 εἶναι ἔκτακτος καί ἡ τελευταία Σύνοδος πού ὁ Εὐγένιος ὑπογράφει ὡς Ἀρκαδίας. Πρώτη Σύνοδος εἰς τήν ὁποίαν ὁ Εὐγένιος ὑπογράφει ὡς Μητροπολίτης Κρήτης ἡ τῆς 27ης Νοεμβρίου 1950. Ἐνδεικτικά θέματα πού τόν ἀπασχολοῦν ἐν Συνόδῳ: ἡ ἀναβίβασις τῶν Ἐπισκοπῶν, ἡ ἐκλογή Ἐπισκόπου Ἀρκαδίας, περί τοῦ παραδοσιακοῦ τύπου τῶν ἱερῶν εἰκόνων, ἡ ἔκδοσις τοῦ Δελτίου «Ἀπόστολους Τίτος», ὑποθέσεις ἐκκλησιαστικῶν Δικαστηρίων14, μάλιστα ἀπορρίπτει ὡς ἀβάσιμον κατηγορία καί μετά ἀρίστην διαγωγήν συγχωρεῖ κληρικόν, ἀλλοτε πάλιν καθαιρεῖ κι ἄλλοτε ἀπονέμει ἀργία τριετῆ ἤ δι᾿ ἕνα ἔτος, μεριμνᾶ ἐνεργά γιά τήν ἀποκατάσταση ἀκτημόνων, συντάσει ὑπόμνημα μοναστηριακῆς περιουσίας, φριντίζει γιά ἐπάναγκες τροποποιήσεις τοῦ Καταστατικου. Λαμβάνει ἐν Συνόδῳ μέριμνα γιά τούς μή προσοντούχους ἱερεῖς καί τό ἐκκλησιαστικό Φροντιστήριο15. Φροντίζει γιά τήν ἐπίλυση ζωτικοῦ γιά τήν Ἐκκλησία ζητήματος τῆς μισθοδοσίας τοῦ ἐφημεριακοῦ κλήρου, προκειμένου νά ἀποκτηθεῖ μορφωμένος κλῆρος καί ἱκανός πρός τήν πολυσχιδέστατην ἱεράν ἀποστολήν στή σύγχρονη κοινωνία καί ἀναφέρει ὅτι αὐτό ἀποτελεῖ στοιχειῶδες καθῆκον τοῦ Κράτους πρός Ἐκκλησίαν πενόμενου μαρτυρικοῦ κλήρου καί θεωρεῖ χρέος τοῦ Κράτους τήν ἐπίλυση τῆς μισθοδοσίας τοῦ πενομένου ἐφημεριακοῦ κλήρου, «σάρκα ἐκ σαρκός Ἔθνους καρτερικοῦ καί μαρτυρικοῦ, ὑπερασπιστοῦ ἐθνικῶν ἰδεωδῶν καί θεμελιώδους ἐκπολιτιστικοῦ παράγοντος ἐπιτελέσεντος αἱ ἐπιτελοῦντος σπουδαιοτάτην ἀποστολήν ἐν τῇ ἐθνικῇ ἱστορίᾳ»16. Ὁ Λάμπης Εὐμένιος προτείνει τήν μετονομασία τῆς Ἐπισκοπῆς Ἀρκαδίας σέ Γορτύνης, διά λόγους παραδοσιακούς καί ἱστορικούς καί ὁ Ἀρκαδίας Εὐγένιος συμφωνεῖ καί στηρίζει τήν θέση αὐτή τήν ὁποία εἶχε ἤδη προτείνει στήν Σύνοδο τοῦ ἔτους 1947 καί ἡ Ἱερά Σύνοδος κατά πλειονοψηφεία ἐνέκρινε17 τήν ἐν λόγω μετονομασία στίς 13 Ὀκτωβρίου 1949. 14 Ἄξιον σημειώσεως ὅτι δέν ἦταν πάντοτε οὔτε ἀπαραίτητα καταδικαστική ἡ σχετική ἀπόφασις τῶν ὑπό τῆς σοφῆς του Προεδρίας Δικαστηρίων, διότι ἀνευρίσκονται περιπτώσεις ἀθωώσεων, ἀπονομῆς χάριτος, ἀλλά καί σχετικά φιλανθρώπου «τιμωρίας». Μετά ἀπό ἄριστη διαγωγή ἱερέως καί κατόπιν τῆς μετανοίας αὐτοῦ, συγχώρεσε ἐν Δικαστηρίῳ κληρικόν καί ἀπένειμε χάριτας, μιμούμενος τόν στοργικό Πατέρα ἡμῶν τόν ἐν τοῖς οὐρανοῖς. 15 Βλ. σχετ. Ἀπόφαση 5 τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τῆς 12-10-1949. 16 Γ’ Π.Ι.Σ. σελ. 8, βλ. Ἀποφ. 1 τῆς Συνοδικῆς Συνεδρίας τῆς 13-10-1949. 17 Ὅ.π. σελ. 9-10, Ἀποφ. 3. - 110 -

Ὁ Εὐγένιος προτείνει καί ἀποφασίζεται Συνοδικῶς18: α) γιά τήν συμπλήρωση τῶν 1700 ἐτῶν ἀπό τοῦ μαρτυρικοῦ θανάτου τῶν Ἁγίων Δέκα νά γίνει παγκρήτιος ἑορτασμός μεγαλοπρεπέστατος εἰς τόν μαρτυρικόν τόπον αὐτῶν μέ Συνοδική Λειτουργία καί ἔκδοση σχετικοῦ φυλλαδίου. β) ἡ καθιέρωση ἐπισήμου Ἑορτῆς τοῦ Ἀποστόλου Τίτου, Πρώτου Ἱεράρχου Κρήτης μέ τήν ἔκδοση σχετικοῦ Νομοθετικοῦ Διατάγματος. γ) νά ἀπαγορεύεται ἐφεξῆς ἡ ἐκκλησιαστική κηδεία τῶν χιλιαστῶν καί ἡ ταφή τους σέ ὀρθόδοξα νεκροταφεῖα. Στήν πρώτη ὑπό τήν Προεδρία τοῦ Μητροπολίτου Κρήτης Εὐγενίου Συνοδική Συνεδρία τῆς 27ης Νοεμβρίου 1950, ὁ Μητροπολίτης Κρήτης Εὐγένιος λέγει «Διατελῶ εἰσέτι ὑπό τό κράτος βαθυτάτης συγκινήσεως διά τά τελεσθέντα περί τήν ταπεινότητά μου ἀπείρῳ ἐλέει καί συγκαταβάσει τοῦ θείου Δομήτορος τῆς Ἐκκλησίας ἠμῶν, αἰσθάνομαι δέ τήν ἀνάγκην κατά τήν πρώτην ταύτην ἐπίσημον ἐπικοινωνίαν ἠμῶν, ὅπως ἐκφράσω μετά Θεόν καί αὔθις εὐγνώμονα εὐχαριστίαν πρός τήν Α.Θ.Π. …πειθαρχῶν τῷ θελήματι τῆς Ἐκκλησίας …ἐνθέρμους εὐχαριστίας ἐκφράζω ἐν τή πρώτη ταύτη ὑπό τήν Προεδρείαν μου Συνεδρία τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς ἡμῶν Συνόδου καί πρός ὑμᾶς τούς λίαν πεφιλημένους μου ἐν Χριστῷ ἀδελφούς καί συνεργάτας ἐν τῷ ἀμπελώνι τούτῳ τοῦ Κυρίου καί ἐπικαλοῦμαι ἀμέριστον τήν συνδρομήν καί συνεργασίαν ὑμῶν, πρός ἐπίλυσιν τῶν ἀφορώντων τήν Ἐκκλησίαν ἠμῶν ζητημάτων καί πρός ἀναδιοργάνωσιν αὐτῆς… δέν θά διαπιστώσετε ἀδελφοί ἐν ἐμοί προσωποληψίαν καί μεροληψίαν, οὔτε θά ἀκούσετε τό ὄχι καί τό ἀδυνατῶ ἐπί παντός ζητήματος ὑπηρετικοῦ τῶν ἁγίων συμφερόντων τῆς Ἐκκλησίας, οὔτε θά ἀρνηθῶ οὐδεμίαν ὑπέρ Αὐτῆς θυσίαν, διότι οὐδεμία θυσία εἶναι μεγάλη γιά τήν Ἐκκκλησία τοῦ Χριστοῦ. Τήν ἐπωφελῆ εὐχέρειαν τῆς στενῆς ἐπαφῆς καί συνεργασίας ὑμῶν ὑπέρ τῶν κοινῶν συμφερόντων τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης δίδωσι τό διοικητικόν σύστημα αὐτῆς, δηλαδή ἡ ἐξάρτησις ἐκ τῆς Μητρός Μεγάλης Ἐκκλησίας καί ἡ αὐτοδιοίκησις αὐτῆς ἀποδειχθεῖσα λυσιτελῆς δι’ αὐτήν καί οὖσα συμφωνοτάτη πρός τούς διέποντας τήν διοίκησιν τῆς Ὀρθοδόξου Ἀποστολικῆς Ἐκκλησίας Ἱερούς Κανόνας…»19. Ἡ Ἱεραρχία Κρήτης «ἠτήσατο εὐλαβῶς, ὅπως παραμείνῃ ἄθικτον τό ἐκκλησιαστικόν καθεστώς τῆς Κρήτης ὡς αἰωνόβιον προνόμιον καί κεκτημένον δικαίωμα»20. 18 Ὅ.π. σελ. 12-13, ἀντιστίχως Ἀποφ. 1, 2 καί 4 τῆς Συνοδικῆς Συνεδρίας τῆς 14ης Ὀκτωβριου 1949. 19 Ὅ.π. σελ. 28-29 20 Ὅ.π. σελ. 30 - 111 -

Ὁ Κρήτης Εὐγένιος κρίνει ἐν Συνόδῳ ὅτι «τό οἰκονομικόν πρόβλημα εἶναι ἐκ τῶν σοβαρωτέρων τῆς Ἐκκλησίας, ἄνευ χρημάτων οὐδέν γενέσθαι τῶν δεόντων»21. Χρέη Γραμματέως ἐκτελεῖ ὁ Ρεθύμνης καί Αὐλοποτάμου Ἀθανάσιος καί κατόπιν ὁ Ἱερᾶς καί Σητείας Φιλόθεος. Ὅταν κατά τήν ἐκλογή τοῦ Ἐπισκόπου Ἀρκαδίας 4 ἀρχιερεῖς προτείνουν νά ἀναβληθεῖ «Ὁ Σεβ. Πρόεδρος εἰς ἀπάντησιν ἐχαρακτήρισε τήν ὑπό τῶν τεσσάρων θεοφ. Ἐπισκόπων ὑποδεικνυομένην ἀναβολήν τῆς ἐκλογῆς τοῦ θεοφ. Ἐπισκόπου Ἀρκαδίας ὡς ἄρνησιν καθήκοντος, συνεπαγομένην κανονικᾶς συνεπείας καί γινομένην εἰς βάρος τῆς Ἐκκλησίας»22. Μέ πρωτοβουλία τοῦ λαμβάνεται Συνοδικῶς μέριμνα γιά τόν ἀρχαῖο καλλιτεχνικό τύπο τῶν ἱερῶν Εἰκόνων καί ἀπαγορεύεται ἡ τοποθέτησή τους στούς ἱερούς ναούς ἄνευ ἐγκρίσεως τῆς Ἱερᾶς Συνόδου23, ἐνώ μέ τήν Ἀποφ. 8 τῆς Ἱερᾶς Συνόδου ὁ Κρήτης Εὐγένιος διεξῆλθε τήν Ἀκολουθίαν τῶν Ἁγίων Δέκα, προκείμενου νά ἀναφέρει σχετικά μέ αὐτή στήν Ἱερά Σύνοδο. Λαμβάνει Συνοδικῶς24 μέριμνα γιά τήν ἀνύψωση τῶν Ἐπισκοπῶν Κρήτης εἰς Μητροπόλεις καί τῆς Μητροπόλεως εἰς Ἀρχιεπισκοπήν.Φροντίζει γιά τήν πλήρωση Ἐπισκοπῶν, τῆς Ἐπισκοπῆς Ἀρκαδίας καί Πέτρας, λαμβάνοντας σχετικῶς τήν Ἀποφ. 1 κατά τήν Συνοδική Συνεδρία τῆς 26-11-1953. Λέγει χαρακτηριστικά ὁ Εὐγένιος: «ἴνα Συνοδικῶς καί αὔθις συσκεφθῶμεν καί πράξωμεν τά καλά καί συμφέροντα τῆ Ἐκκλησίᾳ ἡμῶν»25 κατά τήν Συνοδική Συνεδρία τῆς 25-11-1954 καί ἀναφέρεται στήν ἐπιτυχῆ ὀργάνωση τῆς κοινωνικῆς δράσεως τῆς Ἐκκλησίας, ὡς ἔργο σοβαρό καί ἐλπιδοφόρο, τόν ἀπασχολεῖ ἡ οἰκονομική ἀνασυγκρότηση τῆς Ἐκκλησίας καί ὑπογραμμμίζει ὅτι τό οἰκονομικό πρόβλημα τῆς Ἐκκλησίας εἶναι πολύ σοβαρό καί ἐπιμόνως τό ἐπαναλαμβάνει. Θέματα πού σοβαρά ἀπασχολοῦν Συνοδικῶς τόν Εὐγένιο: ἡ αὔξηση τοῦ χριστιανικοῦ κηρύγματος διά τόν λαόν, ἡ ὀργάνωση τῶν κατηχητικῶν σχολείων, ἡ διαχείριση τῆς ἐκκλησιαστικῆς περιουσίας, «ἐλαχίστης μετά τάς τόσας διαρπαγᾶς αὐτῆς ὑπό τῆς Πολιτείας»26, ἡ πρόνοια γιά τίς ἱερές Μονές 21 Ὅ.π. σελ. 32 22 Γ’ Π..Ι.Σ. σελ. 61, Ἀποφ. 2 τῆς Συνοδικῆς Συνεδρίας τῆς 18-10-1951. 23 Ὅ.π. Ἀποφ. 4. 24 Σέ πολλές Συνόδους, συγκεκριμένα ὑποσημειώνω τήν Συνοδική Συνεδρία τῆς 25-11-1953, ὅ.π., σελ. 109. 25 Ὅ.π. σελ. 120. 26 Ὅ.π. - 112 -

πού μποροῦν νά ἀποτελέσουν ἠθικά καί ἱεραποστολικά κέντρα, ἡ ἐπίλυση τῶν προβλημάτων τῶν μοναχῶν κι ἡ ἀναδιοργάνωσή τοῦ μοναχισμοῦ. Θεωρεῖ ὁ Εὐγένιος σχετικῶς ὅτι τά ἰδιόρυθμα μοναστήρια ἀποτελοῦν ἀφορμή ἀδικίας καθόσον ἐνυπάρχουν εὔποροι καί φτωχοί μοναχοί στόν ἴδιο χῶρο, ὅπως ἀκριβῶς κρίνει καί ὁ Πατριάρχης Ἀθηναγόρας. Ἐπίσης ζητήματα πού θέτει ὁ Εὐγένιος πρός Συνοδική Διαβούλευση κι ἐπίλυση: τό Σχέδιον τοῦ Καταστατικοῦ Νόμου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, ὑποθέσεις διοικητικῆς καί κανονικῆς φύσεως, ἡ βελτίωση τῶν ἐκκλησιαστικῶν πραγμάτων. Καθώς λέγει ὁ Εὐγένιος ὅλα τά παραπάνω μποροῦν νά τακτοποιηθοῦν μέ ἐμπιστοσύνη στή πρόνοια τοῦ Θεοῦ, ἀλλά καί μέ τίς ἀνθρώπινες ἐπιλογές καί ἐνεργητικές δράσεις, μέ συνεργασία «πρός προαγωγήν τῆς Ἐκκλησίας καί σωτηρίαν τοῦ πεπιστευμένου εἰς τήν ποιμαντορικήν ἡμῶν μέριμναν κλήρου καί λαοῦ τῆς Μεγαλονήσου»27. Ἀσχολεῖται ἐν Συνόδῳ συνεχῶς γιά τήν τροποποίηση τοῦ Καταστατικοῦ Νόμου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης καί προσωπικῶς ἐπεμβαίνει δυναμικά στά ὅ,που δύσκολα σημεῖα συμβάλλοντας καθοριστικά στήν τελική διατύπωση τῶν σχετικῶν κειμένων28. Εἰς τήν Σύνοδον τῆς 28-5-1956, διά τῆς Ἀποφ. 4 ὁ Εὐγένιος προτείνει τήν πλήρωση τῶν χηρευουσῶν Ἐπισκοπῶν Ἀρκαδίας, Πέτρας καί Λάμπης (ἐνώ ὁ Κυδωνίας ζητᾶ βοηθό29). Ἀκολούθως διά τῆς ὑπ’ ἀριθ. 5 Συνοδικῆς Ἀποφάσεως ὁ Πρόεδρος προτείνει τήν ἐκλογή Ἐπισκόπου Ἀρκαδίας καί ἐκλέγεται ἐκ τριπροσώπου (Ἀρχιμ. Τιμόθεος Παπουτσάκης, Ἀρχιμ. Φιλόθεος Βουζουνεράκης καί Ἀρχιμ. Ἀρκάδιος Ἀρκαδίου) ὁ Τιμόθεος Ἀρκαδίας30, ὁ ὁποῖος καί ἐκτελεῖ χρέη Γραμματέως τῆς Ἱερᾶς Συνόδου. Ἀκολούθως ὁ Εὐγένιος προτείνει τήν ἐκλογή Πέτρας καί ἐκλέγεται τριπρόσωπον ἀποτελούμενον ἐκ τῶν Ἀρχιμ. Δημητρίου Μπουρλάκη, Μαξίμου Δασκαλάκη καί Ἀνθίμου Βαρδάκη καί ἐξ αὐτῶν προκρίνεται ὁ Δημήτριος Πέτρας. Διά τῆς Ἀποφ. 7 ὁ Πρόεδρος προτείνει ἐκλογή Λάμπης καί τό τριπρόσωπον περιλαμβάνει τούς Ἀρχιμ. Εἰρηναῖον Γαλανάκην, Ἰσίδωρον Ρουσοχατζάκην, Εὐμένιον Καραπιδάκην καί προκρίνεται ὁ Λάμπης Ἰσίδωρος31. 27 Ὅ.π. σελ. 121 28 Βλ. σελ. 132 τῆς Συνοδικῆς Συνεδρίας τῆς 26-11-1954, Γ’ Π.Ι.Σ. 29 Βλ. σχετικῶς τήν ὑπ’ ἀριθ. 3 Ἀπόφασιν τῆς Ἱερᾶς Συνόδου 30 Διάδοχός αὐτοῦ εἰς τήν Ἐπισκοπήν Ἀρκαδίας καί μετέπειτα διάδοχός καί πάλιν αὐτοῦ εἰς τήν Ἱεράν Ἀρχιεπισκοπήν Κρήτης. Σχετικόν ἔγγραφον τοῦ Ὑπουργείου Θρησκευμάτων καί Ἐθνικῆς Παιδείας 10-3-1959. 31 Γ’ Π.Ι.Σ. σελ. 167, Συνοδική Συνεδρία τῆς 18-8-1956. - 113 -

Ἡ ὀνομασία τότε τοῦ ἁρμοδίου ἐπί τῶν ἐκκλησιαστικῶν Ὑπουργείου: Ὑπουργεῖο Θρησκευμάτων καί Ἐθνικῆς Παιδείας32. Ὁ Πρόεδρος Εὐγένιος προτείνει εἰς τήν Σύνοδον τῆς 12-11-1957 τήν πλήρωση τῆς Ἐπισκοπῆς Κισάμου καί Σελίνου. Διά τῆς ὑπ΄ ἀριθ. 2 Συνοδικῆς Ἀποφάσεως33 κατηρτίσθη κατόπιν ψηφοφορίας τό τριπρόσωπον ἐκ τῶν Ἀρχιμ. Φιλοθέου Βουζουνεράκη, Εἰρηναίου Γαλανάκη καί Νικηφόρου Συντζανάκη. Προεκρίθη καί ἐξελέγη34 Ἐπίσκοπος Κισάμου καί Σελίνου ὁ Εἰρηναῖος Γαλανάκης (29-11-1957). Ὁ Εὐγένιος προτείνει ὡς Πρόεδρος τῆς Συνόδου τῆς 26-1-1959 καί τήν πλήρωση τῆς Ἐπισκοπῆς Κυδωνίας καί Ἀποκορώνου. Κατηρτίσθη κατόπιν ψηφοφορίας τό τριπρόσωπον ἐκ τῶν Ἀρχιμ. Ἀρκαδίου Ἀρκαδίου, Ἀνθίμου Βαρδάκη καί Νικηφόρου Συντζανάκη. Ἐξελέγη Ἐπίσκοπος Κυδωνίας καί Ἀποκορώνου ὁ Ἀρχιμ. Νικηφόρος Συντζανάκης35. Κατόπιν προτάσεως τοῦ Εὐγενίου, Προέδρου, διά τήν ἐκλογήν Ἐπισκόπου Ἱεραπύτνης καί Σητείας, ἐκ τῆς Ἱερᾶς Συνόδου ἐξελέγη κανονικῶς ἐκ τριπροσώπου ὁ Πρωτοσύγκελλος τῆς Μητροπόλεως Κρήτης Ἀρχιμ. Φιλόθεος Βουζουνεράκης, πού τήν 10-3-1959 προεκρίθη καί ἀπό τό Ὑπουργεῖον Θρησκευμάτων καί Ἐθνικῆς Παιδείας. Ζητήματα πού ἀπασχολοῦν τόν Εὐγένιο ὁ Καταστατικός Χάρτης, ἡ Ἐκκλησιαστική Σχολή Κρήτης, οἱ κτιριακές αὐτῆς ὑποδομές καί τό προσωπικό αὐτῆς, τόσον τό καθηγητικό ὅσον καί τό μαθητικό. Ὁ Εὐγένιος προτείνει «νά ἀπευθυνθῇ πρός τήν Κυβέρνησιν θερμή ἔκκλησις, ὅπως ἐπιδείξει στοργικόν ἐνδιαφέρον καί ἐπιληφθῇ τοῦ ζωτικοῦ διά τήν Ἐκκλησίαν ζητήματος τῆς βελτιώσεως τῆς μισθοδοσίας τοῦ ἱεροῦ Κλήρου καί ἰδία τῶν ἐφημερίων της ὑπαίθρου»36. Ἐπίσης προτείνει στήν Ἱερά Σύνοδο τόν πανηγυρικό ἑορτασμό τῶν 1900 χρόνων ἀπό τῆς ἀφίξεως τοῦ Ἀποστόλου Παύλου στήν Κρήτη. Ἡ συμβολή τοῦ Κρήτης Εὐγενίου στήν ἐπίτευξη τοῦ Καταστατικοῦ Χάρτου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης θεμελιώδης. Μετά ἀπό πολυετεῖς καί πολυ32 Ἐν συνεχείᾳ τά ἐπόμενα χρόνια μετονομάσθηκε πολλές φορές. Ἄξιον παρατηρήσεως πόσες, πότε, γιατί καί ποιές ὀνομασίες ἐξέλαβε τό ἐν λόγῳ Ὑπουργεῖον. Ἄξιον ἀπαντήσεως ἐάν ἡ θέσις τῆς λέξεως θρησκεύματα εἰς τόν τίτλον ἐνδεχομένως νά σημαίνει καί τι περισσώτερον. 33 Ὅ.π. σελ. 185. 34 Ὅ.π. σελ. 198 Συνοδική Συνεδρία 7-12-1957. 35 Βλ. Συνοδική Συνεδρία τῆς 28-3-1959. 36 Βλ. Συνοδική Συνεδρία τῆς 13ης Νοεμβρίου 1959, σελ. 248. - 114 -

μόχθους κόπους στήν εἰσηγητική του Ὁμιλία, τῆς 31ης Μαίου 1961, πρώτης ἐκτάκτης Συνοδικῆς Συνεδρίας μετά τήν ἐπιψήφισιν τοῦ ἐν λόγῳ Νόμου μίλησε γιά «τό νέον τοῦτο Σύνταγμα, ἐπί τῇ βάσει τοῦ ὁποίου διοικεῖται καί λειτουργεῖ ἡ Ἐκκλησία Κρήτης… ὁ νέος Καταστατικός Χάρτης δέν ἀνταποκρίνεται πλήρως πρός τούς πόθους καί τάς προσδοκίας ἡμῶν, ἐν συγκρίσει ὅμως πρός τόν 276/1900 Νόμον τῆς Κρητικῆς Πολιτείας ρυθμίζει τά τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης καί τάς σχέσεις αὐτῆς πρός τήν Πολιτείαν κατά τρόπον πλέον ἄρτιον καί πλέον σύμφωνον πρός τούς ἱερούς κανόνας καί τά σύγχρονα δεδομένα καί τας υποχρεώσεις τῆς Ἐκκλησίας. Ὁ Νόμος 4149 ... καί τό καλλίτερον σύστημα διά νά εὐδοκιμήσει δεῖται καταλλήλων προσώπων, προσώπων πρός ἐφαρμογήν αὐτοῦ…τό πνεῦμα τῆς συνεργασίας, ὡς καθορίζεται ὑπό τοῦ 34 Ἀποστολικοῦ Κανόνος ὑπάρχει ἐν ὑμίν καί ὁ ἔνθεος ζῆλος, ἡ ἀγάπη, ἡ δραστηριότης καί ἡ θυσία ἀποτελοῦν ἰδιαίτερα χαρακτηριστικά γνωρίσματα τῆς διακονίας ἑνός ἑκάστου ἡμῶν... Ὁ νέος Καταστατικός Χάρτης τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης πρέπει νά ἀποτελέσει ἱστορικόν σταθμόν ἑνότητας καί δημιουργικῆς ἐκκκλησιαστικῆς δράσεως. Τοῦτο ἀναμένει τό πλήρωμα τῆς Ἐκκλλησίας. Τοῦτο ἐπιβάλλουν αἵ ἐπιτακτικαί αὐτοῦ ἀναγκαι καί οἱ κρίσιμοι καιροί, τούς ὁποίους διερχόμεθα»37. Ἀποφασίζει εἰς τήν Συνοδικήν Συνεδρίαν τῆς 1-7-1961 καί προχωρεῖ (διά τῆς ὑπ’ ἀριθ. Ἀποφ. 11) εἰς τήν πλήρωσιν τῆς Ἐπισκοπῆς Ἱεραπύτνης καί Σητείας μέ τήν ἐκλογή ἐκτριπροσώπου τοῦ Ἀρχιμ. Φιλοθέου Βουζουνεράκη38. Μετά τήν ἐκλογή τοῦ Φιλοθέου γραμματεύει εἰς τήν Ἱεράν Σύνοδον ὁ Ἀρχιμ. Θεόδωρος Τζεδάκης καί Συνοδικῶς συζητεῖται τό θέμα τῆς ἀπονομῆς τοῦ τίτλου τοῦ Μητροπολίτου εἰς τούς Ἐπισκόπους καί τοῦ Ἀρχιεπισκόπου εἰς τόν Ἀρχιεπίσκοπον, ἀποφασίζει δέ ὁ Εὐγένιος τήν ἀνέγερσιν Μητροπολιτικοῦ Οἰκήματος. Κάνει λόγο καί ἐνέργειες γιά νά προωθήσει τό ἔργο τῆς ποιμαντορικῆς εὐθύνης τοῦ ἰδίου καί τῶν ἐν Κρήτῃ Ἐπαρχιῶν. Τόν ἀπασχολοῦν οἱ δραστηριότητες τῶν Ἐπισκόπων, τῶν προσοντούχων κληρικῶν καί ὅλων, κλήρου καί λαοῦ. Ἀγωνίζεται γιά τήν πνευματική διακονία καί τό κοινωνικό ἔργο καί λέγει ἀξέχαστα γιά τήν ἐν Συνόδῳ ἐπίλυση τῶν χρηζόντων «ἡ Σύναξις ἡμῶν αὕτη δέν εἶναι κοινωνία ἀτόμων κατά κόσμον σκεπτομένων, ἀλλά κοινωνία ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι, ἡ ὁποία ἀφορᾶ εἰς οἰκοδομήν τοῦ Σώματος τοῦ 37 Γ’ ΠΙΣ σελ. 260-261 Συνοδική Συνεδρία τῆς 31-5-1961. 38 Ὅ.π. σελ. 283. - 115 -

Χριστοῦ καί εἰς ἔπαινον τῆς δόξης… Λογοδοτοῦντες ἐπί τοῦ ἔργου τῆς Ἐκκλησίας ἡμῶν..»39. Μιλάει γιά τήν προστασία ὑπό τῶν Νόμων τοῦ Κράτους εἰς τήν ἐλεύθερη διαποίμανση τῆς Ἐκκλησίας, κάνει δέ λόγο γιά τήν ἀναγκαία πνευματική καί οἰκονομική ἀνόρθωση τοῦ ἱεροῦ κλήρου. Λέγει ὁ Εὐγένιος: «ἔχομεν χρέος, ὅπως, ἀφέντες τά ὀφειλήματα, ἐξετάσωμεν τό ζωτικόν ζήτημα τῆς κανονικῆς καί νομίμου τάξεως εἰς τήν διοίκησιν τῆς Ἐκκλησίας ἡμῶν…μή ἀφιστάμενοι τό παράπαν ἐκ τοῦ γράμματος καί τοῦ πνεύματος τῶν ἱερῶν Κανόνων καί τῶν ἱερῶν παραδόσεων τῆς Ἐκκλησίας καί μή ζητοῦντες τά ἴδια, ἀλλά τό κοινόν της Ἐκκλησίας συμφέρον»40. Καί ἐν Συνόδω λέγει ὁ Εὐγένιος ὅτι «πράττω ὄχι ἐξ ἰδιοτελείας, ἀλλ’ ἐκ καθήκοντος καί χρέους, ἀμυνόμμενος δέ τοῦ θεσμοῦ τοῦ ἐπί τῶν ἱερῶν κανόνων ἐρειδομένου Πολιτεύματος τά Ἐκκλησίας Κρήτης, ὅπερ καθίστησιν αὐτήν προνομιοῦχον... φυλαττομένων δ᾿ ἀείποτε τῶν θεμελιωδῶν θεσμῶν τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ πολιτεύματος καί τηρουμένων προσηκόντως τῶν ἱ. κανόνων καί τῶν προτέρων Νόμων…»41. Καί συνεχίζει λέγων ὅτι τό χριστεπώνυμον πλήρωμα δύναται νά διαμαρτυθεῖ «κανονικῶς καί νομίμως, διότι ἡ Ἐκκλησία δέν εἶναι κτῆμα μόνον ἡμῶν τῶν ἐπισκόπων, ἀλλά καί πάντων τῶν κληρικῶν καί τῶν χριστιανῶν ἀπό τοῦ πρώτου μέχρι τοῦ τελευταίου ἀσήμου χριστιανοῦ, οἵτινες ἐπίσης ἔχουσι δικαίωμα ἐδιαφέροντος καί γνώμης ἐπί πάντων τῶν ζητημάτων τῆς Ἐκκλησίας καί τοῦ Πολιτεύματος αὐτῆς, ἀναγνωριζόμενοι φύλακες καί φρουροί τῶν ἐκκλησιαστικῶν θεσμίων»42. Εἰς τόν Δ΄ Κώδικα τῶν Πρακτικῶν της Ἱερᾶς Συνόδου (ἀπό τῆς 28ης Νοεμβρίου 1966 ἕως τῆς 12ης Νοεμβρίου 1979) Προεδρίᾳ τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Κρήτης Εὐγενίου Ψαλιδάκη συνεδριάζει τήν 28-11-1966 ἡ Ἱερά Σύνοδος τῶν Μητροπολιτῶν τῆς Νήσου, τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Ρεθύμνης καί Αὐλοποτάμου μή προσελθόντος διά λόγους ὑγείας, ἀπόντος καί τοῦ Βασιλικοῦ Ἐπιτρόπου Μάρκου Σιώτου. Χρέη γραμματέως ἐκτελεῖ ὁ Ἀρχιμ. Θεόδωρος Τζεδάκης. Ἡ Ἱερά Σύνοδος συνῆλθε γιά πρώτη φορά εἰς τό νεόδμητο Οἴκημα τῆς 39 40 41 42

Ὅ.π. σελ. 295. Ὅ.π. 296-297. Γ’ΠΙΣ σελ. 302 Συνοδική Συνεδρία τῆς 13-11-1963. Ὅ.π. - 116 -

Μητροπόλεως Κρήτης «προσφορά καθήκοντος καί χρέους»43 κατά τά λόγια του μακαριστοῦ Εὐγενίου. Εἶναι ἡ πρώτη Συνοδική Συνεδρία μετά τήν ἐπιστροφή τῆς τιμίας Κάρας τοῦ ἁγίου Ἀποστόλου Τίτου ἀπό τήν Βενετία εἰς Ἡράκλειον καί θά ἐξάρει εἰς τόν ἐναρκτήριον λόγο του ὁ Κρήτης Εὐγένιος τό ἱστορικόν γεγονός, τό ὁποῖο «κατακυροί τήν μεγάλην προσπάθειαν, ἤτις καταβάλλεται ἀπό μέρους τῶν δύο πρεσβυγενῶν Ἐκκλησιῶν, Ἀρχαίας καί Νέας Ρώμης ἐν ἰσοτιμίᾳ, εἰς τήν δημιουργίαν καί ἀνάπτυξιν καί προαγωγήν τοῦ Διαλόγου τῆς Ἀγάπης, τῆς λήθης τοῦ παρελθόντος, τῆς συνεννοήσεως, τῆς συνεργασίας»44. Ἀναφέρει χαρακτηριστικά ὁ Κρήτης Εὐγένιος: «Ἡ Ἱερά Ἐπαρχιακή Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης ἀποτελεῖ συνισταμένην δυνάμεων καί κοινῆς προσπαθείας διά τήν ἐπαγρύπνησιν καί προφυλακήν τῶν τιμίων συμφερόντων τῆς Ἐκκλησίας ἠμῶν καί τήν προαγωγήν τῆς ζωῆς καί τοῦ κύρους αὐτῆς διά τῆς κοινῆς ἐν ἐνότητι συνεργασίας ἠμῶν, ὡς τοιαύτη δ’ ἐπιβάλλεται νά λειτουργεῖ εὐρύθμως, ἐπ’ ἀγαθῷ τῆς Ἐκκλησίας ἡμῶν»45. Παρεμβάσεις σημαντικές γίνονται ἐπί τροποποιήσεων τοῦ Καταστατικοῦ Χάρτη τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, σέ ποικιλία θεμάτων, τά ὁποία ὁ χρόνος δέν ἐπιτρέπει ἕνα πρός ἕνα οὔτε καν νά ἀναφέρουμε ἐπιγραμματικά, εἶναι πράγματι πολλά τά σχετικά τροποποιούμενα ἄρθρα. Ἄξιον μνείας εἶναι ὅτι σχετικά μέ τούς θεολόγους που εἶναι συγχρόνως καί κληρικοί, ὡς ἐφημερίους δηλαδή καί καθηγητᾶς, ὁ Εὐγένιος θεωρεῖ ὅτι «δέν δύνανται νά ἀνταποκριθῶσιν εἰς τά καθήκοντα αὐτῶν»46. Κατά τόν Αὔγουστο τοῦ ἔτους 1967 συνέρχεται εἰς τό Ἡράκλειον ἡ Κεντρική Ἐπιτροπή τοῦ Π.Σ.Ε. ἀπό 15ης ἕως καί τῆς 26ηςμηνός Αὐγούστου, περί τά 250 μέλη καί διοργανώνεται σχετικά ἡ Μητρόπολις δι’ Ἀποφάσεων Συνοδικῶν. Στίς 15 Ἀπριλίου 1967 κατά τάς ἐργασίας τῆς Συνόδου ὁ Κρήτης Εὐγένιος ἀναγινώσκει τηλεγράφημα τῆς Α.Θ.Π. τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κυροῦ Ἀθηναγόρου: «Συνοδική ἀποφάσει ἔρχεται αὐτόσε Ἱερώτατος προσφιλής ἀδελφός Μητροπολίτης Χαλκηδόνος κ. Μελίτων, ὡς ἐξαρχικός ἀπεσταλμένος Ἠμῶν, κομίζων Συνοδικήν Πράξιν ἀνυψώσεως Ἱερᾶς Μητροπόλεως Κρήτης»47. 43 44 45 46 47

Δ’ ΠΙΣ σελ. 1. Ὅ.π. σελ. 4. Ὅ.π. σελ. 3. Ὅ.π. σελ. 9. Ὅ.π. σελ. 19. - 117 -

Καί ἀπήντησε Συνοδικῶς ὁ Εὐγένιος ἀναφέρων μεταξύ ἄλλων ὅτι «Ἡ ἀνύψωσις τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως εἰς Ἀρχιεπισκοπήν Κρήτης ἐν συνδυασμῷ πρός τήν ἀνύψωσιν τῶν τέως Ἐπισκοπῶν εἰς Μητροπόλεις, ἀναβιβάζει τήν Ἐκκλησίαν Κρήτης εἰς ἀνωτέραν περιωπήν»48. Ὁ Χαλκηδόνος Μελίτων εὐχαρίστησε θερμότατα κι ἐγγράφως τόν Εὐγένιο ἔχων «τό αἴσθημα, ὅτι εὑρισκόμεθα εἰς τά ἴδια, εἰς τήν ἐνδοχώραν τοῦ Οἰκουμ. Πατριαρχείου...» λέγων «κομίζομεν τήν πρόθεσιν καί τήν ἀπόφασιν τῆς Μητρός Ἐκκλησίας, ὅπως σταθῇ παρά τό πλευρόν τῆς ἐνταῦθα Ἐκκλησίας»49, ἡ ὁποία «εἶναι Ἐκκλησία Ἀποστολική καί ἔχει θαυμάσια παράδοσιν καί τό προνόμιον τῆς ἐσωτερικῆς αὐτοτέλειας, ν΄ ἀποτελέσῃ ὑποδειγματικήν Τοπικήν Ἐκκλησίαν, νά καταστῇ ὁρατή ἀπό ὅλους, ἐξώστης τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου»50. Στίς 28-11-1966 γιά τελευταία φορά συνεδριάζει ὡς Μητροπολίτης Κρήτης ὁ Εὐγένιος διότι ἀκολούθως εἰς τήν ἔκτακτον Συνοδική Συνεδρία τῆς 15-4-1967 ἀναφέρεται πλέον ὡς Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης ὑπό τοῦ Γέροντος Χαλκηδόνος Μελίτωνος51. Πρώτη Τακτική Συνεδρία ὑπό τήν Προεδρεία τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης Εὐγενίου συναντᾶμε τήν 9 Νοεμβρίου 1967. Στίς 13 Ὀκτωβρίου 1968 γίνονται τά ἐγκαίνια τῆς Ὀρθοδόξου Ἀκαδημίας Κρήτης καί ὁ Κρήτης Εὐγένιος συγχαίρει τόν Κισάμου Εἰρηναῖο γιά τό Πνευματικό Ἵδρυμα πού κοσμεῖ τήν Ἐπαρχία του καί ὅλη τήν Κρήτη. Ἐπιλαμβάνεται τῆς πληρώσεως τῶν χηρευουσῶν Μητροπόλεων Ρεθύμνης καί Αὐλοποτάμου καί Λάμπης καί Σφακίων καί ὅπως εἰς κάθε Σύνοδον ἀναζητᾶ ἐν Συνόδῳ «τάς καλυτέρας λύσεις εἰς τά θέματα». Εἰς τήν ἔκτακτον Σύνοδον τῆς 7ης Μαΐου 1970 γραμματεύοντος τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Ἱεραπύτνης καί Σητείας Φιλοθέου εἰσηγεῖται ὁ Σεβ. Πρόεδρος Εὐγένιος τό θέμα τῆς πληρώσεως τοῦ χηρεύοντος θρόνου τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ρεθύμνης καί Αὐλοποτάμου καί κατόπιν μυστικῆς ψηφοφορίας ἐξελέγει παμψηφεί ὁ Τίτος Συλλιγαρδάκης. Εἰς τήν Σύνοδον τῆς 12ης Νοεμβρίου 1970 συνεζητεῖται τό θέμα πληρώσεως τῆς Μητροπόλεως Λάμπης καί Σφακίων ἀλλά ἀναβάλλεται ἡ ἐκλογή. Στίς 12 Ὀκτωβρίου 1972 εἰς τάς Ἐργασίας τῆς Ἱερᾶς Συνόδου λέγει ὁ Εὐγένιος: «εἰς τάς συλλογικᾶς ἐπιδιώξεις καί ὑποχρεώσεις τῆς συνοδικῆς 48 49 50 51

Ὅ.π. σελ. 21. Ὅ.π. σελ. 22 Ὅ.π. σελ. 25 Ὅ.π. σελ. 26 - 118 -

συνυπευθυνότητος ἡμῶν πρέπει νά περιλάβωμεν καί τό μέλημα τῆς ἐτι πλέον ἀξιοποιήσεως τοῦ προνομίου τῆς κανονικῆς ἐξαρτήσεως ἐκ τοῦ Οἰκουμ. Πατριαρχείου καί τῆς αὐτοδιοικήσεως τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης». Θεωρεῖ ὁ Εὐγένιος ἐπιβεβλημένη τήν ἀναζήτησηκαι ἐπιστράτευση τῶν ἀξίων στελεχῶν γιά συνεργασία ὥστε νά ἀποτελέσουν ἕνα πνευματικό ἐπιτελεῖο πρός τήν ἀξιοποίηση τῶν πνευματικῶν δυνάμεων τῆς Ἐκκλησίας. Στήν ἴδια Σύνοδο ἀναθεωρεῖται ὁ Κατάλογος τῶν πρός Ἀρχιερατείαν ἐκλογίμων καί προστίθενται εἰς αὐτόν κατά σειράν οἱ τότε Ἀρχιμανδρίται Κυπριωτάκης Κύριλλος, Τζεδάκης Θεόδωρος, Ἀθανασιάδης Εἰρηναῖος. Περί τῆς ἀπαλείψεως τοῦ «τιμῆς ἕνεκεν» ἐκ τῆς μετονομασίας τῶν Ἐπισκόπων Κρήτης εἰς Μητροπολίτας καί τῶν Ἐπισκοπῶν εἰς Μητροπόλεις ὑπέβαλλε κατόπιν προτάσεως τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Ἱεραπύντης καί Σητείας Φιλοθέου αἴτημα πρός τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον. Μεριμνᾶ διά τήν συμφώνως πρός τούς θείους καί ἱερούς Κανόνας διοίκηση τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης ἐπί τή βάσει τῶν παραδεδομένων νομίμων καί κανονικῶν προνομίων καί καταγράφει τήν ὁποία νεωτέρα παθολογία εἰς τούς ἑτοιμαζομένους Νόμους μετά παρρησίας στηρίζων τήν κανονικήν ἀκρίβειαν καί κατ᾿ οἰκονομίαν προσαρμόζει πρός σχετικήν βελτίωση ἄλλοτε πρός προαγωγήν τοῦ ἔργου τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ Ἐκκλησία Κρήτης καί ἐπί τῶν ἡμερῶν τοῦ Εὐγενίου καθώς γράφει ἔχει βαθείαν τήν συνείδησιν ἔναντί τοῦ Ἔθνους καί ὑπέρτατον χρέος της νά καταθέσει τήν μαρτυρία της εἰς τόν ἐλευθέρως γενόμενον διάλογον . Σχετικά πρός τό Σχέδιο Συντάγματος λέγει ὁ Εὐγένιος ὅτι «ὁ συνταγματικός καθορισμός τῶν σχέσεων Ἐκκλησίας καί Πολιτείας ἀποτελεῖ ἀποκλειστικόν μέλημα τῆς Πολιτείας ἀλλ᾿ ἡ ἔναντι τῆς Ὀρθοδόξου πίστεως καί τοῦ Ἔθνους θέσις τῆς ἑκάστοτε κρατούσης πολιτειακῆς Ἐξουσίας δέν εἶναι δυνατόν νά θεωρηθῆ ξένη πρός τήν ἀποστολήν καί τάς ὑποχρεώσεις τῶν ὑπευθύνων φορέων τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Ἐξουσίας»52. Ὁ Εὐγένιος διαπιστώνει ὅτι: «Ἡ ποιμαίνουσα Ἐκκλησία καί ὁ λαός τῆς Κρήτης εἶναι φύσει ὑπέρμαχος τῶν θεμελιωδῶν ἀρχῶν τῆς δημοκρατίας καί κατά συνέπειαν ἀμετακίνητος φύλαξ τῶν δικαιωμάτων τοῦ ἀτόμου καί εἰς τόν εὐαίσθητον ἀκόμη χῶρον τῆς ἐλευθερίας τῆς θρησκευτικῆς συνειδήσεως»53. Τήν 15η Φεβρουαρίου 1975 ἡ ὑπό τήν Προεδρία τοῦ Εὐγενίου Ἱερά Σύνοδος ἐξελέξατο Μητροπολίτη Κυδωνίας καί Ἀποκορώνου τόν νῦν Ἀρχιε52 Δ’ ΠΙΣ σελ. 238 53 Ὅ.π. σελ. 239 - 119 -

πίσκοπον Κρήτης κ. Εἰρηναῖον.Τήν ἴδια ἡμέρα ἐξελέγη Λάμπης καί Σφακίων ὁ Θεόδωρος καί Κισάμου καί Σελίνου ὁ Κύριλλος. Ὁ Σταυρουπόλεως Μάξιμος, Πρόεδρος τῆς Πατριαρχικῆς Ἐξαρχίας εὐχαρίστησε τόν Κρήτης Εὐγένιο καί ἐβεβαίωσε τήν Ἱερά Σύνοδο περί τοῦ ἐνδιαφέροντος καί τῆς συμπαραστάσεως τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου εἰς τά θέματα τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης54. Τελευταία Συνοδική Συνεδρία ὑπό τήν Προεδρία τοῦ Κρήτης Εὐγενίου εὑρίσκωμε τήν 26η Μαΐου 1977. Μέλη τῆς Ἱερᾶς Συνόδου οἱ Σεβ. Μητροπολίτες Γορτύνης Τιμόθεος, Ρεθύμνης καί Αὐλοποτάμου Τίτος, Κυδωνίας καί Ἀποκορώνου Εἰρηναῖος, Λάμπης καί Σφακίων Θεόδωρος ἐκτελῶν καί χρέη Γραμματέως, Ἱεραπύτνης καί Σητείας Φιλόθεος, Πέτρας Δημήτριος, Κισάμου καί Σελίνου Κύριλλος. Κυρίαρχο θέμα αὐτό τοῦ Καταστατικοῦ Χάρτου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης. Στήν ἑπομένη Σύνοδο ὁ Πρόεδρος τῆς Ἱερᾶς Συνόδου Τιμόθεος προτείνει εἰς τήν Ἱεράν Σύνοδον νά ἐκδοθεῖ τιμητικός τόμος χάριν τοῦ Κρήτης Εὐγενίου. Καί πραγματικά ἐξεδόθησαν τιμητικοί Τόμοι πρός τιμήν τοῦ ἀλήστου μνήμης Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης κυροῦ Εὐγενίου τοῦ Μεγάλου, καί ἐκδηλώσεις ἔλαβαν χώρα καί Συνέδριο σήμερα γίνεται τιμῆς κι εὐγνωμοσύνης ἕνεκεν. Ὅσα κι ἄν ποῦμε καταλήγοντας, ὅσα κι ἄν γράψουμε συνοψίζοντες λίγα θά εἶναι καί οὐδείς λόγος ἑξαρκέσει πρός ὕμνον τῶν θαυμασίων τοῦ Εὐγενίου Κρήτης, καθώς τελικῶς ἐγκώμιον, ἔπαινος, λόγος «ἅπας ἡττᾶται, συνεκτείνεσθαι σπεύδων, τῷ πλήθει τῶν πολλῶν» εὐεργεσιῶν αὐτοῦ καί «ἰσαρίθμους γάρ τή ψάμμω ὠδάς, ἄν προσφέρωμεν σοί» μακαριστέ Εὐγένιε ἔνδοξε, «οὐδέν τελοῦμεν ἄξιον, ὧν δέδωκας ἡμῖν τοῖς σοί βοῶσιν» εὐχαριστοῦμεν Δέσποτα Ἅγιε δι᾿ ὅσα πολλά καί μεγάλα μᾶς δώρισες καί ὑπέρ ὧν ἀπηυλαύσαμε ἀγαθῶν χάριν τῆς θυσιαστικῆς Σου ἐξολοκλήρου προσφορᾶς πρός τήν Ἐκκλησία Κρήτης, πάντοτε νῦν καί ἀεί καί εἰς τούς αἰώνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.

54 Ὅ.π. σελ. 257 - 120 -

«Μερικά ἔγγραφα τοῦ Ἀρχιμ. Εὐγενίου Ψαλιδάκη κατά τήν περίοδο τῆς Κατοχῆς – Ἀπογραφή τοῦ Ἀρκαδίας Εὐγενίου Ψαλιδάκη ἀπό τίς καταστροφές τῶν γερμανικῶν στρατευμάτων κατοχῆς, σέ Ἱεροῦς Ναούς» Τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακαρίου, 16/12/2018

Ἡ Ἱερά Ἐπαρχιακή Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, ἔχουσα ἀδιάπτωτο σέβας πρός τόν ἀοίδιμο Πρόεδρό της, Πρωθιεράρχη Εὐγένιο Ψαλιδάκη, τόν ἀπό Ἀρκαδίας, Μητροπολίτη καί μετέπειτα Ἀρχιεπίσκοπο τῆς Μεγαλονήσου, τόν ἀναγεννητή τῶν νεωτέρων χρόνων τοῦ πολιτεύματος τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, ἀποφάσισε κατά τό τρέχον ἔτος πού συμπληρώνονται 40 χρόνια ἀπό τήν κοίμησή του, νά τιμήσει ξανά τή μνήμη του, θέτοντας ὑπό τήν αἰγίδα Της ἐκδηλώσεις πού πραγματοποιήθηκαν στό Ἡράκλειο, στή Βουλισμένη Λασιθίου καί αὐτές τίς ἡμέρες πραγματοποιοῦνται καί στίς Μοῖρες. Ἤδη στίς 13 Δεκεμβρίου 2018, ἡμέρα ἑορτῆς τοῦ Ἁγ. Εὐγενίου, κατά τή Θ. Λειτουργία στόν ἑορτάζοντα παρακείμενο Ἱ. Ναό τοῦ Ἁγ. Εὐγενίου, τελέσαμε μνημόσυνο γιά τόν Ἀρχιεπίσκοπο Εὐγένιο, ἀποκαλύψαμε μία ἐπιγραφή2 γιά τόν εἰς μνήμη του ἀνεγερθέντα ἐν λόγῳ Ἱ. Ναό καί ἀνοίξαμε στό Πολιτιστικό μας Κέντρο ἔκθεση μέ ἀδημοσίευτες φωτογραφίες3 τοῦ Ἀρχείου του. Σήμερα τελέσθηκαν4 τά τῆς πρωΐας στόν Ἱ. Μητροπολιτικό μας Ναό, Ἡ ὁμιλία αὐτή πραγματοποιήθηκε στό Πολιτιστικό Κέντρο τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας, στίς Μοῖρες, στίς 16/12/2018, στήν ἐκδήλωση, ὑπό τήν αἰγίδα τῆς Ἱ. Ἐ. Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, γιά τόν Ἀρχιεπίσκοπο Κρήτης Εὐγένιο Ψαλιδάκη, μέ ἀφορμή τή συμπλήρωση 40 ἐτῶν ἀπό τήν κοίμησή του. 2 Τό κείμενο τῆς πλάκας ἔχει ὡς ἑξῆς: «Ὁ Ἱ. αὐτός Ναός τοῦ Ἁγ. Εὐγενίου ἀνηγέρθη ἀπό τόν Μητροπολίτη Γορτύνης καί Ἀρκαδίας Κύριλλο εἰς μνήμην τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης κυροῦ Εὐγενίου καί ἐγκαινιάσθηκε ἀπό τόν ἴδιο. Ἡ παροῦσα πλάκα ἀποκαλύφθηκε, μέ ἀφορμή τή συμπλήρωση 40 ἐτῶν ἀπό τήν κοίμηση τοῦ, ἀπό Ἀρκαδίας, Μητροπολίτου – Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης κυροῦ Εὐγενίου, Προέδρου τῆς Ἱ. Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, προνοίᾳ τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακαρίου, σέ ἔνδειξη τιμῆς καί εὐγνωμοσύνης πρός αὐτόν». 3 Αὐτές δημοσιεύθηκαν στό Περιοδικό «Ἐν Ἐσόπτρῳ» τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας, στήν εἰδική ἔκδοσή του - ἀφιέρωμα στόν Ἀρχιεπίσκοπο Εὐγένιο Ψαλιδάκη, ἀριθμ. τεύχους 51/2018. 4 Τρισαρχιερατική Θ. Λειτουργία στόν Ἱ. Μ. Ν. Ἁγ. Γεωργίου Μοιρῶν, προεξάρχοντος 1

- 121 -

Ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ.κ. Μακάριος

τοῦ Σεβ. Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης κ. Εἰρηναίου, Προέδρου τῆς Ἱ. Ἐ. Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, μέ συλλειτουργούς τόν Σεβ. Μητροπολίτη Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακάριο καί τόν Σεβ. Μητροπολίτη Ρεθύμνης καί Αὐλοποτάμου κ. Εὐγένιο, ὁ ὁποῖος μίλησε γιά τόν μακαριστό Ἀρχιεπίσκοπο Κρήτης Εὐγένιο, ἀκολούθησε μνημόσυνο γιά τόν Πρωθιεράρχη Εὐγένιο στό ὁποῖο ἔλαβαν μέρος οἱ παρόντες Ἀρχιερεῖς τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης καί στή συνέχεια ἀποκαλύφθηκε ἐπιγραφή γιά τόν ἐν λόγῳ Ἱ. Ναό. Τό κείμενο τῆς πλάκας ἔχει ὡς ἑξῆς: «Ὁ Ἱ. Ναός τοῦ Ἁγ. Γεωργίου μαρτυρεῖται ἀπό τήν ἔκθεση ὠμοτήτων, τοῦ 1866, ὡς ἑξῆς: - 122 -

ἔγινε μόλις πρό ὁλίγου ἡ ἐπιμνημόσυνη δέηση πρό τῆς προτομῆς τοῦ μακαριστοῦ Εὐγενίου, στήν εἴσοδο τοῦ Πολιτιστικοῦ μας Κέντρου, ἄνοιξε δέ ἡ ἐκδήλωση αὐτή στήν ὁποία καταθέτουμε τήν παροῦσα ἀνακοίνωσή μας5. Δέν ἔχουμε σκοπό νά παρουσιάσουμε τήν ἐν γένει προσφορά τοῦ Εὐγενίου, οὔτε τήν ἐθνική του συνεισφορά κατά τήν κατοχή. Ἐξάλλου ἔχουν γραφεῖ ἄρθα καί βιβλία γιά τό ἔργο καί τή ζωή του, πού σ᾽ αὐτά ἀποτυπώνεται ἡ ὅλη πορεία του. Ἡ σημερινή ἀνακοίνωση περιορίζεται μόνο στό νά φέρει στό φῶς μερικά ἀρχειακά ἔγγραφα τῆς περιόδου τῆς κατοχῆς, ἀφ᾽ ἑνός μέν εἰς μνήμην Εὐγενίου Ψαλιδάκη, ἀφ᾽ ἐτέρου δέ εἰς ἐνίσχυσιν τῆς μνήμης γιά τά πάθη τῆς σταυρικῆς πορείας τῆς Κρήτης, ἐκείνης τῶν φρικτῶν θηριοδιῶν τοῦ γερμανικοῦ ναζισμοῦ. Γιά τήν περίοδο τῆς κατοχῆς ἐπίσης ἔχουν γραφτεῖ ἀρκετά τῶν ὁποίων ὁ τελευταῖος λόγος δέν ἔχει ὁλοκληρωθεῖ, ἄν λάβουμε ὑπ᾽ ὄψη μας τή φανερή καί σκοτεινή πλευρά της, τό γεγονός ὅτι ἡ ἱστορία διαβάζεται μέ διάφορους τρόπους, πολύ δέ περισσότερο ὅτι σέ μερικές περιπτώσεις ἐξυπηρετεῖ ἰδεολογικές κλίσεις καί ὑποκειμενισμούς. «Μοῖρες. Τάς 15 χριστιανικάς οἰκίας, τήν ἐκκλησίαν “Ἅγιος Γεώργιος” ὑπέρ τά 250 ἐλαιόδενδρα καί ἅπαντα τά σπαρτά ἔκαυσαν. Τήν Φωτεινήν ἐτῶν 80 ἀτιμάσαντες ἐφόνευσαν», (Κρητικά Χρονικά, τ. Η΄). Ὁ Ἱ. Ναός μετατράπηκε σέ σταῦλο καί σιγά – σιγά διαμορφώθηκε καί πάλι σέ Ἐκκλησία μέ ἐθελοντική ἐργασία τῶν κατοίκων τῶν Μοιρῶν. Ἀρχιερατεύοντος τοῦ Ἀρκαδίας Βασιλείου, (1902 – 1941): Ἄρχισε ἡ οἰκοδόμηση τοῦ Ἱ. Ναοῦ, μέ τήν ἠθική καί ὑλική συνδρομή τῶν κατοίκων. Ἀρχιερατεύοντος τοῦ Ἀρκαδίας Εὐγενίου, (1946 – 1950): Ἐνθρονίστηκε στόν Ἱ. Ναό, τήν Κυριακή τῆς Ὀρθοδοξίας τοῦ 1946, ὁλοκληρώθηκε ἡ οἰκοδόμησή του καί τέλεσε τά Ἱ. Ἐγκαίνια του, στίς 27/10/1946. Ἀρχιερατεύοντος τοῦ Ἀρκαδίας, μετέπειτα Μητροπολίτου Γορτύνης καί Ἀρκαδίας, Τιμοθέου, (1956 – 1978): Ἐνθρονίστηκε στόν Ἱ. Ναό τοῦ Ἁγ. Γεωργίου, στίς 9 Σεπτεμβρίου τοῦ 1956 καί ἔγιναν προσθήκες στόν ἐν λόγῳ Ἱ. Ναό. Ἡ παροῦσα πλάκα ἀποκαλύφθηκε, μέ ἀφορμή τή συμπλήρωση 40 ἐτῶν ἀπό τήν κοίμηση τοῦ, ἀπό Ἀρκαδίας, Μητροπολίτου - Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης κυροῦ Εὐγενίου, Προέδρου τῆς Ἱ. Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, προνοίᾳ τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακαρίου καί μέ δαπάνες τοῦ Ἱ. Μ. Ναοῦ Ἁγ. Γεωργίου Μοιρῶν, σέ ἔνδειξη τιμῆς καί εὐγνωμοσύνης πρός αὐτόν. Μοῖρες, 16/12/2018». 5 Πρίν εἶχαν μιλήσει ὁ κ. Νικόλαος Ψιλάκης, Ἱστορικός – Συγγραφέας, μέ θέμα: «Διαπλέοντας συμπληγάδες», ὁ κ. Δημήτριος Σάββας, Συγγραφέας – Διευθυντής τῆς Βικελαίας Δημοτικῆς Βιβλιοθήκης, μέ θέμα: «Ἡ διακονία τοῦ Εὐγενίου σέ καιρούς χαλεπούς», ὁ Πανοσιολ. Ἀρχιμ. Νήφωνας Βασιλάκης, μέ θέμα: «Ὁ Κρήτης Εὐγένιος μέσα ἀπό τούς Κώδικες τῶν Πρακτικῶν τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης». Μετά ἀπό τήν ἀνά χεῖρας ἀνακοίνωση προβλήθηκαν ἐπί ὀθόνης λίγα στιγμιότητα γιά τόν Ἀρχιεπίσκοπο Εὐγένιο καί ἡ ἐκδήλωση ἔληξε μέ τήν ἑρμηνεία παραδοσιακῶν τραγουδιῶν, ἀπό τήν Παραδοσιακή Χορωδία τοῦ Πολιτιστικοῦ Κέντρου τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας, ὑπό τή διεύθυνση τοῦ κ. Ἀνδρέα Γιακουμάκη, Καθηγητῆ Μουσικῆς. - 123 -

Οἱ πηγές πού περιέχει ἡ ἀνακοίνωσή μας ἀνήκουν στή μικροϊστορία τοῦ τόπου μας, ἀλλά μπορεῖ νά δράσει ἐπικουρικά στή συνηγορία γιά τόν περαιτέρω σχηματισμό τῆς τοπικῆς μας μακροϊστορίας. Ὅσα ἀκολουθοῦν ἔχουν σχέση μέ ἐκκλησιαστικές καταστροφές ἀπό τούς ναζιστές στό τόπο μας πού ἀποδεικνύονται μέσα ἀπό γραπτές πηγές6 πού εὐθύς ἀμέσως σᾶς τίς παρουσιάζουμε. Α) Ἀπό τό Ἀρχεῖο τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας: Μετά τή φυγή τῶν Γερμανῶν τό Ἑλληνικό Κράτος ἔκανε, ὡς γνωστόν, διάφορες ἀπογραφές. Στήν προσπάθειά του γιά τή συγκέντρωση στοιχείων καταστροφῶν πού ἔγιναν, μεταξύ ἄλλων συμπεριλαμβάνεται καί ἕνα τηλεγράφημα7 τοῦ Ὑπουργείου Παιδείας καί Θρησκευμάτων, πρός τήν τότε Ἱερά Ἐπισκοπή Ἀρκαδίας, μέ τό ὁποῖο ζήτησε κατάσταση ζημιῶν πολέμου καί κατοχῆς, εἰς βάρος Ἱερῶν Ναῶν καί Ἱερῶν Μονῶν τῆς δικαιοδοσίας τῆς ἐν λόγῳ Ἱερᾶς Ἐπισκοπῆς. Ἀπό τήν, ὅση καί ὅπως σώζεται, συνημμένη κατάσταση ζημιῶν, στό ἀπαντητικό ἔγγραφο8 τοῦ προαναφερθέντος τηλεγραφήματος, πού ὑπάρχει στό ἀρχεῖο τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεώς μας, τό ὁποῖο ὑπογράφει ὁ Γενικός Ἀρχιερατικός Ἐπίτροπος τῆς Ἱ. Ἐπισκοπῆς Ἀρκαδίας, Ἀρχιμανδρίτης Χρύσανθος Μαρκάκης9 προκύπτουν τά ἀκολουθοῦντα στοιχεῖα πού ἀξίξει νά ἀναφερθοῦν, γιά νά σχηματισθεῖ γνώμη καί γιά τήν «εὐλάβεια»!!! τῶν κατακτητῶν τῆς περιόδου πού ἀναφερόμαστε. Σημασία ἔχει ἐδῶ τό τί ἱερά κατέστρεψαν ἀσεβῶς οἱ κατακτητές καί ὄχι ἡ χρηματική ἀξία τους. Ἡ ἀνάγνωση καί μόνο τῶν στοιχείων ἀποτελεῖ ἕνα ἐπί πλέον θλιβερό τεκμήριο τῶν πράξεων τῶν Ναζί καί εἰδικά γιά τό πῶς φέρθηκαν γιά Ἱερούς Ναούς καί ἱερά τῆς πίστεώς μας. Τό Ἀρχεῖο τῆς Ἱ. Μητροπόλεώς μας, δέν ἔχει ἀναπτυχθεῖ ἐπειδή τά Γραφεῖα μας ἀνεγείρονται εἰσέτι ἀπέναντι ἀπό τόν Ἱ. Καθεδρικό Ν. Ἁγ. Νεκταρίου Μοιρῶν, ὅπου θά τοποθετεῖ ὅπως πρέπει. Οἱ γραπτές πηγές πού χρησιμοποιοῦνται σέ αὐτή τήν ἀνακοίνωση εἶναι ἀποτέλεσμα μή τελικῆς ἔρευνάς μας ἕνεκα πολλῶν δυσκολιῶν. 7 Ὑπ᾿ ἀριθ. 59.137 τηλεγράφημα, ἀπό τήν Ἀθῆνα, τῆς 28ης Σεπτεμβρίου 1945. Βλ. τό ὑπ᾽ ἀριθμ. πρωτ. 172/1-10-1945, εἰσερχόμενο τῆς Ἱ. Ἐπισκοπῆς Ἀρκαδίας, Ἀρχεῖο Ἱ. Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας. 8 Βλ. τό ὑπ᾽ ἀριθμ. πρωτ. 172/110/4-10-1945, Ἅγιοι Δέκα, ἐξερχόμενο τῆς Ἱ. Ἐπισκοπῆς Ἀρκαδίας, Ἀρχεῖο Ἱ. Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας. 9 Τό κοσμικό του ὄνομα ἦταν Χαράλαμπος Μαρκάκης, καταγόταν ἀπό τό Τυμπάκι, πῆγε στό Μοναστῆρι τῶν Ἀπεζανῶν τήν 1/8/1906, σέ ἡλικία 19 ἐτῶν. Στίς 19/12/1907, ἐκάρη Μοναχός καί ἔλαβε τό ὄνομα Χρύσανθος. Ἀπεβίωσε στίς 2/2/1957, (πληροφ. ἀπό τό Μοναχολόγιο τῆς Ἱ. Μονῆς Ἀπεζανῶν). 6

- 124 -

Ἔγραψε, λοιπόν, ὁ Ἀρχιμανδρίτης Χρύσανθος Μαρκάκης, ἀπό τούς Ἁγίους Δέκα: «Τάς ζημίας αἵτινες ἐπηνέχθησαν εἰς βάρος τῶν Ἱερῶν Ἐνοριακῶν Ναῶν τῆς Δικαιοδοσίας τῆς Ἱερᾶς Ἐπισκοπῆς Ἀρκαδίας, παρά τῶν Γερμανικῶν καί Ἰταλικῶν Στρατευμάτων κατά τό διάστημα τῆς κατοχῆς, Ἱερός Ναός, Ἐνορία, Ἐπενεχθεῖσαι ζημίαι καί ἀρπαγαί καί Τιμή εἰς Δραχ10.: 1) Ταξιαρχῶν Μαγαρικάρι: -Ἔλαιον ὀκάδ. 150, 4.500 δρ. –Εἰκόνες 4, 2.500 δρ. -Ἱερά Σκεύη καί ἄμφια, 15.000 δρ. -Φθορά ὀροφῆς καί τοίχων Ἱεροῦ Ναοῦ προελθουσῶν ἐκ τῆς ἀνατινάξεως τῆς ἐνορίας παρά τῶν Γερμανῶν, 100.000 δρ. -Τελεία καταστροφή κωδωνοστασίου μετά κώδωνος, 60.000 δρ. Ἀξία Ὁλική 182.000 δρ. 2) Ἁγ. Πνεύματος Πετροκεφάλι: -Ὀκάδας ἔλαιον 175, 8.750 δρ. -Ἕνα Κώδωνα ὀκάδ. 44, 250.000 δρ. -Τριάκοντα κυπαρίσσους μεγάλους οἵτινες σχιζόμενοι θά παρῆγον 120 ξύλα στεγάσεως 240.000 δρ. Ἀξία Ὁλική 498.000 δρ. 3) Ἀπόσ. Τίτος Ἀσήμι: Βόμβα ἐκραγεῖσα 5 μέτρα ἔξω τοῦ Ἱ. Ναοῦ ἐπέφερε τάς κάτωθι ζημίας -Ὑαλοπίνακας παραθύρων 24.000 δρ. - Ὑαλοπίνακας Πολυτελείας 10.000 δρ. -Ζημίαι ἐπί τοῦ οἰκήματος τοῦ Ἱ. Ναοῦ 10.000 δρ. Καταστροφή δέκα κυπαρίσσων 75.000 δρ. Ἀξία Ὁλική 119.000 δρ. 4) Ἅγ. Γεώργιος Σωκαρᾶ: Ἡ Ἐνορία ἐλεηλατήθη παρά τῶν Γερμανῶν καί ἀνηρπάγησαν –Τέσσαρα ἑξαπτέρυγα 5.000 δρ. - Ἅγια δισκοπότηρα 5.000 δρ. -Ἱερά Ἄμφια 15.000 δρ. -Ἐκκλησ. Βιβλία 10.000 δρ. -Ἐπιτάφιος 4.000 δρ. Ἔλαιον ὀκάδ. 200 7.000 δρ. -Ἀρώματα ἀξίας 5.000 δρ. -Ρουχισμός προερχόμενος ἐξ᾽ ἀφιερωμάτων 15.000 δρ. –Δύο Θύρας Ἱ. Ναοῦ 5.000 δρ. Ἀξία Ὁλική 71.000 δρ. 5) Μεταμορφώσεως Καμηλάρι: Ἀνηρπάγη ἔλαιον ὀκάδ. 300, 30.000 δρ. -Ἐξεριζώθη μία κυπάρισσος μεγάλη 1.000 δρ. Ἀξία Ὁλική 31.000 δρ. 6) Μεταμορφώσεως Ἀλάγνι: -Τελεία καταστροφή Τέμπλου Ἱ. Ναοῦ 50.000 δρ. -Κατακρίμνησις Ἱ. Ναοῦ (Παρεκκλήσιον) Μιχαήλ Ἀρχαγγέλου 150.000 δρ. Ἀξία Ὁλική 200.000 δρ. 7) Ἀποστ. Τίτου Τυμπακίου: Ἡ ἐνορία αὕτη ἀπαριθμοῦσα περί τούς 2000 ἐνορίτας κατεστράφη τελείως καί ἡ περιοχή αὐτῆς ἐχρησιμοποιήθη ὡς ἀεροδρόμιον ἐπί 4 συνεχῆ ἔτη. -Κατά τούς ἀλλεπαλλήλους βομβαρδισμούς ὁ Ἱ. Ναός ὑπέστη ζημίας 570.000 δρ. -Ἐπίσης κατά τούς βομβαρδισμούς κατεστράφησαν τά οἰκήματα τοῦ Ἱ. Ναοῦ 2.500.000 δρ. -Καταστροφή καί δίωσις ἕξ Ἐξωκκλησίων 3.500.000 δρ. –Κατεδάφησις τελεία Νεκροταφείου Ὅπου στό κείμενο ἀναγράφονται δραχμές, πρέπει νά ὑπολογιστοῦν μέ τήν τότε ἀξία τους. 10

- 125 -

2.500.000 δρ. -Ἔκοψαν καί ἀφήρπασαν 100 κυπαρίσσους 60.000δρ. -Ἀφήρπασαν διάφορα οἰκοδομίσιμα ὑλικά (Τσιμέντα, ἄσβεστον, σίδηρα, ξυλία κ.λ.π. ἀξίας 1.305.000 δρ. –Καθυστέρησις καλλιεργείας ἀκινήτων ἀγρῶν τοῦ Ἱ. Ναοῦ ἀπό 4 ἔτη 800.000 δρ. -Ἁρπαγή ἁπάντων τῶν ἐπίπλων καί σκευῶν τοῦ Ἱ. Ναοῦ 300.000 δρ. -Ἐβεβήλωσα καί ἐξεθρόνησον τόν Καθεδρικόν Ναόν τῆς ἐνορίας ζημία ὑπολογιζομένη 400.000 δρ. -Ἀφήρπασον δύο Κώδωνας 300.000 δρ. -Κατέστρεψαν ἕν Ἀλεξικέραυνον 150.000 δρ. -Ἀφήρπασον τούς εἰς τούς Τρούλους τοῦ Ἱ. Ναοῦ Σιδηρένιους Σταυρούς 200.000 δρ. Ἀξία Ὁλική 12.585.000 δρ. 8) Κοίμησις Θεοτόκου Καπετανιανά: Α -Ἐκ τοῦ καθεδρικοῦ Ναοῦ τῆς ἐνορίας ἀφήρεσαν α) Ὀκάδ. ἔλαιον 200, 20.000 δρ., β) Κατέστρεψαν τόν Κώδωνα τοῦ Ἱ. Ναοῦ, δύο δοχεῖα ἐλαίου, ἕνα ξύλινον σταυρόν, 30.000 δρ. Β Ἐλεηλάτησαν καί κατέστρεψαν τελείως τόν Ἱ. Ναόν Ἁγ. Ἰωάννου, πρώην Κοινοβιακήν Μονήν, ἐξ᾽ οὗ ἀφήρπασον καί κατέστρεψον α) Τό τέμπλον μετά τῶν Ἱ. Εἰκόνων 30.000 δρ. β) Ἱερά ἄμφια Σκεύη καί βιβλία 300.000 δρ. γ) Διάφοροι ἄλλαι ζημίαι καί καταστροφαί ἐπί τῶν κτηρίων τῆς Μονῆς 200.000 δρ. Γ -Εἰς τό Παρεκκλήσιον τῆς ἐνορίας Ἅγ. Ἀντώνιος, οὐδέν ἄφησαν οἱ κατακτηταί ὑπολογιζόμένης τῆς καταστροφῆς 200.000 δρ. Ἀξία Ὁλική 780.000 δρ. 9) Μεταμόρφωσις Πύργος: -Κατεστράφησαν λόγῳ βομβαρδισμῶν α) 20 Ὑαλοπίνακες 8.000 δρ. β) Κατεκριμνήσθη τό Κωδωνοστάσιον καί ἄλλαι ζημίαι ἐπί τοῦ Ἱ. Ναοῦ 20.000 δρ. -Ἀφήρπασον ἔλαιον 120 ὀκ. 12.000 δρ. Πέντε κυπαρίσους 25.000 δρ. Ἀξία Ὁλική 65.000 δρ. 10) Ἅγ. Γεώργιος Ἀντισκάρι: Ἡ ἐνορία δίς ἐξεκκενώθη. Ἀνηρπάγησαν δέ τοῦ Ἱ. Ναοῦ ἔλαιον ὀκάδ. 400, 20.000 δρ. Ἄμφια, σκεύη καί ἀφιερώματα 10.000 δρ. Ἑκατόν κέρραμοι Ἱ. Ναοῦ 1.000 δρ. Ἀξία Ὁλική 31.000 δρ. 11) Ἅγ. Γεώργιος Γρηγορία: Ἔλαιον ὀκάδ. 100, 10.000 δρ. Ὑελοπίνακες 5.000 δρ. Διάφορα ἔπιπλα ἄμφια σκεύη καί βιβλία 5.000 δρ. Ἀξία Ὁλική 20.000 δρ. 12) Ἅγ. Γεώργιος Πιτσίδια: Ἔλαιον ὀκάδες 500, 50.000 δρ. Ἑξήκοντα ξυλίνους δοκούς τῶν 60X150= 9.000 δρ. Ἄσβεστον ὀκάδ. 2.000, 4.000 δρ. Ἔπιπλα καί Σκεύη 1.000 δρ. Ἀξία Ὁλική 64.000 δρ. 13) Εὐαγγελισμός Ἀμπελοῦζος: Κατεστράφη τελείως ἕν οἴκημα τοῦ Ἱ. Ναοῦ 30.000 δρ. Ἀξία Ὁλική 30.000 δρ. 14) Ἡ Ἱερά Μονή Κουδουμᾶ δίς ἐξεκκενώθη παρά τῶν Γερμανῶν καί ἐλεηλατήθη παρά τούτων τῶν ζημιῶν ὑπολογιζομένων εἰς δρ. Ἀξία Ὁλική 1.600.000 δρ.» 11. Τό κείμενο αὐτό σταματᾶ ἐδῶ, ἀλλά μᾶλλον πρέπει νά εἶχε - 126 -

καί ἄλλες σελίδες. Ἡ μέχρι ἐδῶ ἀξία τῶν ποσῶν πού ἀναφέρθηκαν ἀνέρχεται στά 16.246.000 δρ. Ἐρχόμαστε τώρα στόν Ἀρκαδίας Εὐγένιο Ψαλιδάκη, ὅπως αὐτός ἐνήργησε γιά τά ὅσα παραπάνω ἀναφέρθηκαν. Μετά τήν ἐκλογή, χειροτονία12 καί ἐνθρόνισή13 του, ἀπευθύνθηκε14 στήν ἐπί τῶν Ἐξωτερικῶν Ἐκκλησιαστικῶν ὑποθέσεων Ἐπιτροπήν τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος καί ἔγραψε τά ἑξῆς: «Εἰς ἀπάντησιν τοῦ ὑπ᾽ ἀριθ. 985/337 καί χρονολογίαν 16-4-46 ὑμετέρου ἐγγράφου προαγόμεθα νά γνωρίσωμεν Ὑμῖν ὅτι, ἀποφάσει τοῦ καθ᾽ ἡμᾶς Μητροπολιτικοῦ Συμβουλίου τό ἀποσταλέν ποσόν δραχμῶν 1.000.000 διά τήν πρόχειρον στέγασιν τῶν ἀκαλύπτων Ἱερῶν Ναῶν τῆς καθ᾽ ἡμᾶς Ἱερᾶς Ἐπισκοπῆς Ἀρκαδίας, διετέθη ὡς ἀκολούθως. 1) Εἰς τόν Ἱερόν Ναόν Ἁγίου Ἀποστόλου Τίτου Τυμπακίου δραχ. 500.000 Αἱ ζημίαι τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ τῆς ἐνορίας ταύτης, ἀριθμούσης 2.000 κατοίκους, εἶναι τόσον σοβαραί ὥστε ἡ τέλεσις ἐν αὐτῷ τῆς Θείας Λατρείας κατά χειμερινούς ἰδίᾳ μῆνας καθίσταται ἀδύνατος διότι ἔχουσι καταστραφεῖ ἐξ ὁλοκλήρου τά κουφώματα καί οἱ ὑαλοπίνακες τῶν θυρῶν καί παραθύρων αὐτοῦ, ἡ δ᾽ ὀροφή του ἔχει ὑποστεῖ σοβαράς βλάβας. Αἱ ζημίαι αὐτοῦ ὑπολογιζόμεναι εἰς δραχμάς 1940-41 ἀνέρχονται εἰς 12.585.000.2) Εἰς τόν Ἱερόν Ναόν Ταξιαρχῶν Μαγαρικαρίου δραχ. 250.000. Τό χωρίον τοῦτο κατεστράφη ἐξ ὁλοκλήρου ὑπό τῶν Γερμανῶν. Αἱ ζημίαι τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ ὑπολογιζόμεναι εἰς δραχμάς 1940-41 εἰς 122.000.3) Εἰς τόν Ἱερόν Ναόν Ἁγίου Γεωργίου Καμαρῶν δραχ. 150.000. Καί τό χωρίον τοῦτο ἀνήκει εἰς τά ἐξ ὁλοκλήρου καταστραφέντα ὑπό τῶν Γερμανῶν χωρία τῆς Κρήτης. Αἱ ζημίαι τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ ὑπολογίζονται εἰς δραχμάς 1940-41 120.000.4) Εἰς τόν Ἱερόν Καθεδρικόν Ναόν Μοιρῶν δραχ. 100.000. Αἱ ἐκ τῶν βομβαρδισμῶν ζημίαι τοῦ Ἱεροῦ τούτου Ναοῦ ὑπολογίζονται εἰς δραχμάς 150.000.Ἐκτός τῶν ἀνωτέρω Ἱερῶν Ναῶν ἔχουσιν ὑποστεῖ σοβαράς ζημίας καί ἕτεροι δώδεκα ἐνοριακοί Ναοί τῆς καθ᾽ ἡμᾶς Ἱερᾶς Ἐπισκοπῆς πλείστων δ᾽ Υπ᾽ ἀριθμ. πρωτ. 172/110/4-10-1945, Ἅγιοι Δέκα, ἐξερχόμενο τῆς Ἱ. Ἐπισκοπῆς Ἀρκαδίας, Ἀρχεῖο Ἱ. Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας. 12 Τελέσθηκε στόν Ἱ. Μ. Ν. Ἁγ. Μηνᾶ Ἡρακλείου, στίς 20/1/1946. 13 Τελέσθηκε στόν Ἱ. Μ. Ν. Ἁγ. Γεωργίου Μοιρῶν, τήν Κυριακή τῆς Ὀρθοδοξίας τοῦ ἔτους 1946. 14 Υπ᾽ ἀριθμ. πρωτ. 382/204/3-7-1946, Μοῖρες, ἐξερχόμενο τῆς Ἱ. Ἐπισκοπῆς Ἀρκαδίας, Ἀρχεῖο Ἱ. Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας. 11

- 127 -

ἐξ αὐτῶν ἔχουσι διαρπαγεῖ τά Ἱερά σκεύη καί Ἱερά ἄμφια. Ἐπομένως τό ἀποσταλέν ἡμῖν ποσόν τῶν δραχμῶν 1.000.000 οὐδ᾽ επ᾽ ἐλάχιστον δύναται νά καλύψῃ τάς δαπάνας τῶν πλέον ἀναγκαίων ἐπισκευῶν αὐτῶν.Ὄθεν εὐχαριστοῦντες Ὑμᾶς παρακαλοῦμεν ὅπως λαμβάνοντες ὑπ᾽ ὄψιν τάς σοβαράς ζημίας ἅς ὑπέστησαν οἱ Ἱεροί Ναοί τῆς καθ᾽ ἡμᾶς Ἱερᾶς Ἐπισκοπῆς ἐκ τοῦ πολέμου καί τῆς κατοχῆς, καθώς καί τήν οἰκονομικήν ἀδυναμίαν τῶν χριστιανῶν τῶν κατεστραμμένων ἰδίᾳ χωρίων ἔλθητε καί αὖθις πλέον γενναιόδωροι ἀρωγοί, πρός ἐπιτέλεσιν τῶν ἀναγκαιοτέρων ἐπισκευῶν τῶν Ἱερῶν Ναῶν τῆς Θεοσώστου ἐπαρχίας ἡμῶν καί ἐξυπηρέτησιν τῆς Θείας Λατρείας». Ἐν συνεχείᾳ ἔγραψε15, στίς 14 Ἰουλίου 1946, ἀπό τίς Μοῖρες16 στό ἴδιο παραπάνω Ὑπουργεῖο, ἐπανερχόμενος στό θέμα τῶν ὡς ἄνω καταστροφῶν: «Ἔχομεν τήν τιμήν νά ὑποβάλωμεν Ὑμῖν κατάστασιν ζημιῶν τῶν Ἱερῶν Ναῶν τῆς καθ᾿ ἡμᾶς Ἱερᾶς Ἐπισκοπῆς Ἀρκαδίας καί νά παρακαλέσωμεν ὅπως εὐαρεστούμενοι ἐνεργήσητε παρά τῇ ἁρμοδίᾳ ἐπιτροπῇ ἵνα ἔλθῃ ἀρωγός πρός ἐπισκευήν αὐτῶν»17. Εἶναι δέ χαρακτηριστική ἡ δεύτερη παράγραφος τοῦ ἔγγράφου του, πού ἀφορᾶ τό Τυμπάκι: «Ἰδιαιτέρως παρακαλοῦμεν ὅπως χορηγηθῇ ἀνάλογον ποσόν πρός ἐπισκευήν τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ, τοῦ Ἀποστόλου Τίτου Τυμπακίου τοῦ μεγαλοπρεπεστέρου Ἱεροῦ Ναοῦ τῆς καθ᾿ ἡμᾶς Ἱερᾶς Ἐπισκοπῆς Ἀρκαδίας, ὑποστάντος δέ τάς σοβαροτέρας ζημίας ἐκ βομβαρδισμῶν καί τῆς ἀνατινάξεως τῶν οἰκιῶν τῆς κωμοπόλεως ταύτης ὑπό τῶν Γερμανῶν, οἵτινες εἶχον μετατρέψει τόν περικαλῆ αὐτόν Ναόν εἰς κινηματοθέατρον». Συνημμένα δέ στό ἐν λόγῳ ἔγγραφο ἀπέστειλε συνοπτική κατάσταση ζημιῶν πολέμου καί κατοχῆς Ἱερῶν Ναῶν τῆς Περιφέρειας τῆς Ἱερᾶς Ἐπισκοπῆς Ἀρκαδίας ὡς ἑξῆς: Υπ᾽ ἀριθμ. πρωτ. 381/203/14-7-1946, Μοῖρες, ἐξερχόμενο τῆς Ἱ. Ἐπισκοπῆς Ἀρκαδίας, Ἀρχεῖο Ἱ. Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας. 16 Γράφει ἀπό τίς Μοῖρες διότι, ὡς γνωστόν, ἡ Ἕδρα τῆς Ἱ. Ἐπισκοπῆς Ἀρκαδίας μεταφέρθηκε ἀπό τούς Ἁγ. Δέκα στίς Μοῖρες. Ὁ Εὐγένιος δέν ἔμεινε ποτέ στούς Ἁγ. Δέκα καί ἐνθρονίστηκε στίς Μοῖρες. 17 Στό Ἀρχεῖο τῆς Ἱ. Μητροπόλεώς μας, ὑπάρχουν ἀρκετά ἔγγραφα περί τῆς χρηματοδοτήσεως τῆς Ἱ. Ἐπισκοπῆς Ἀρκαδίας, γιά τήν ἀποκατάσταση ζημιῶν Ἱ. Ναῶν της, ὅπως π.χ. τό ὑπ᾽ ἀριθμ. πρωτ. 985/337/16-4-1946, ἔγγραφο τῆς ἐπιτροπῆς ἐξωτερικῶν ἐκκλησιαστικῶν ὑποθέσεων τῆς Ἱ. Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, τό ὁποῖο ὑπογράφει ὁ Σύρου Φιλάρετος, Πρόεδρος καί ὁ Α. Σ. Ἀλεβιζᾶτος, Γεν. Γραμματέας, πού γνωρίζει στόν Ἀρκαδίας Εὐγένιο τήν ἀποστολή 1.000.000 δρ. «ποσό ἀσήμαντο» ὅπως τό περιγράφει, προερχόμενο ἀπό δωρεές. 15

- 128 -

«1) Ἀποστόλ. Τίτου, Τυμπάκι, 12.000.000 δρ., (Ἡ ἐνορία ἐξεκκενώθη τελείως καί κατερειπώθησαν αἱ οἰκίαι, ὁ Ἱερός Ναός ἐχρησιμοποιεῖτο ὡς κινηματοθέατρον κατεστράφησαν δέ τελείως καί 12 Παρεκκλήσια). Σέ ἄλλο ἔγγραφο18 βρέθηκε κατάσταση γιά αὐτά τά παρεκκλήσια τοῦ Τυμπακίου πού ὑπογράφει, στίς 16 Νοεμβρίου 1946, ὁ π. Γεώργιος Μαρακαντωνάκης19, «Ἐμφαίνουσα τάς Ἐκκλησίας πού κατεδάφισαν οἱ Γερμανοί ἐκ θεμελίων κατέκαυσαν τά τέμπλα καί τάς Ἱ. Εἰκόνας. 1ον Τόν Ἅγιον Γεώργιον ἐν τῷ Νεκροταφείῳ, κατεδαφίσθη ἡ Ἐκκλησία, τό περιτοίχισμα τοῦ Νεκροταφείου καί τά μνημεία. 2ον Τόν Ἅγιον Ἰωάννην ἐν τῷ συνοικισμῷ Κοκκίνου Πύργου, κατεδαφίσθη ἐκ θεμελίων. 3ον Τό ἐξωκλήσιον Ἅγιος Νικόλαος εἰς θέσιν «Ἀμπαδία» κατεδαφίσθη ἐκ θεμελίων. 4ον Τήν «Ζωοδόχον Πηγήν» εἰς θέσιν Πυργιώτισσα κατεδαφίσθη ἐκ θεμελίων. 5ον Τό ἐξωκλήσιον «Ἀπόστολος Πέτρος» εἰς θέσιν Ἀργουλίδα κατεδαφίσθη ἐκ θεμελίων. 6ον Τό Παρεκκλήσιον «ἡ Γέννησις τῆς Θεοτόκου» κατεδαφίσθη ἐκ θεμελίων. Ἀφήρεσαν ἀπό τήν μεγάλην Ἐκκλησίαν 45.000 ὁκάδες ἀσβέστου σουρωτοῦ, 168 σάκους τσιμέντου καί εἵκοσι κυβικά ξυλείας καί ὅσα ἔπιπλα ὑπῆρχον εἰς τήν Ἐκκλησίαν, ἤτοι Ντολάπες, Ἐκκλησιαστικά καί Ἱερά Σκεύη»20. Ἐπί πλέον στό Ἀρχεῖο τῆς Ἱ. Μητροπόλεώς μας ὑπάρχει ἔκθεση καί προϋπολογισμός, τῆς 13ης Νοεμβρίου τοῦ 1946, τοῦ Νομομηχανικοῦ δημοσίων ἔργων Ἡρακλείου21 τῆς ἀπαιτούμενης δαπάνης πρός ἐπισκευή τῶν ἐκ τοῦ πολέμου προξενηθεισῶν ζημιῶν στόν Ἱ. Ναό Ἁγ. Τίτου Τυμπακίου. Ἀναφέρει αὐτή ἡ ἔκθεση: «Συνεπείᾳ τῶν κατά Μάϊον τοῦ 1941 ἐνεργηθέντων ἀπ᾽ ἀέρος βομβαρδισμῶν ὑπό τῶν Γερμανῶν, ὁ Ἱερός Ναός Ἁγίου Τίτου ἐν Τυμπακίῳ Φάκελος 1946 (Ὀκτωβ. – Δεκέμβ.) Ἀρχεῖα 85 (α-κζ), 110, Ἀρχεῖο Ἱ. Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας. 19 Ἐφημέριος τῆς Ἐνορίας Ἁγ. Τίτου Τυμπακίου. 20 Στό Ἀρχεῖο τῆς Ἱ. Μητροπόλεώς μας, ὑπάρχει πρακτικό συνεδρίασης τοῦ Ἐκκλησιαστικοῦ Συμβουλίου τῆς Ἐνορίας Ἁγ. Τίτου Τυμπακίου μέ ἡμερομηνία 7 Ἰουνίου 1946, (ἀριθ. εἰσερχ. Ἱ. Ἐπισκοπῆς Ἀρκαδίας 69/12-6-1946), μέ τό ὁποῖο ἐξουσιοδοτήθηκε ὁ Νικόλαος Κασσωτάκης, Ταμίας γιά τήν παραλαβή ἀπό τήν Ἱ. Ἐπισκοπή Ἀρκαδίας, στίς Μοῖρες, τοῦ ποσοῦ τῶν 500.000 δραχμῶν, ἀρωγή τοῦ Δημοσίου πρός ἐνίσχυση γιά τήν τοῦ ὑπό τῶν κατακτητῶν καταστραφέντος Ἱ. Ναοῦ τοῦ Ἁγ. Τίτου Τυμπακίου, σύμφωνα μέ τήν ὑπ᾽ ἀριθμ. Ι πράξη Β΄ ἀπόφαση τοῦ Μητροπολιτικοῦ Συμβουλίου. Ὑπογράφουν ὁ π. Γεώργιος Μαρακαντωνάκης, Πρόεδρος, Νικόλαος Φραγκουλάκης, Ἀντιπρόεδρος, Νικόλαος Μανιδάκης, Γραμματέας, Νικόλαος Κασσωτάκης, Ταμίας καί Ἐμμανουήλ Συγγελάκης, Σύμβουλος. Ἀκόμα ὑπάρχει ἡ ἀπόδειξη παραλαβῆς τοῦ ἐν λόγῳ ποσοῦ ἀπό τόν Θεοφιλ. Ἐπίσκοπο Ἀρκαδίας Εὐγένιο, Πρόεδρο τοῦ Μητροπολιτικοῦ Συμβουλίου. 21 Φάκελος 1946 (Ὀκτωβ. – Δεκέμβ.) Ἀρχεῖα 85 (α-κζ), 110, Ἀρχεῖο Ἱ. Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας. 18

- 129 -

ὑπέστη τάς κάτωθι ζημίας: 1) Κατεστράφη τμῆμα τοῦ σφαιρικοῦ καί κυλινδρικοῦ θόλου, 2) Κατεστράφησαν τά πλεῖστα τῶν κουφωμάτων 3) Κατέπεσεν τμῆμα τοῦ κωδωνοστασίου καί κατεστράφησαν οἱ κώδωνες 4) Ὑπέστη φθοράς τό ἐπίχρισμα καί τά ἱερά. Ἀπαιτουμένη ἐκτέλεσις ἐργασιῶν πρός ἐπισκευήν. Ἔνδειξις ἐργασιῶν, Εἶδος Μονάδος, Ποσότητες, Τιμαί Μονάδος, Δαπάνη. Σιδηροπαγές σκυροκονίαμα, μ3, 600, 500.000, 3.000.000 δρ., Ἐπισκευαί λιθοδομῶν, μ3, 30,00, 70.000, 2.100.000 δρ., Κουφώματα ἐν γένει, μ2, 80,00, 100.000, 8.000.000 δρ., Ἐπιχρίσματα, μ2, 500,00, 6.000, 3.000.000 δρ., Ἐπισκευή κωδωνοστασίου κατ᾽ αποκοπήν 1.000.000 δρ., Κατασκευή σιδηρῶν σταυρῶν Τρούλου καί Κωδωνοστασίου, τεμ., 2, 250.000, 500.000 δρ., Ἐπισκευή Ἀλεξικεραύνου κατ᾽ ἀποκοπήν 400.000 δρ., Σύνολον 18.000.000 δρ.». Ἀκόμα βρίσκουμε στό Ἀρχεῖο τῆς Ἱ. Μητροπόλεώς μας ἕνα ἄλλο ἔγγραφο22 τῆς 7ης Αὐγούστου τοῦ 1946 πού τό πέμπει στήν ἴδια ὡς ἄνω Ἐπιτροπή τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος στό ὁποῖο ὁ Ἀρκαδίας Εὐγένιος ἀναφέρει: «Προαγόμεθα ἐν συνεχείᾳ πρός τό ὑπ᾽ ἀριθ. 381/203 καί χρονολογίαν 14ην Ἰουλίου 1946 ἡμέτερον ἔγγραφον, νά ὑπενθυμίσωμεν Ὑμῖν τήν ἀνάγκην τῆς οἰκονομικῆς ἐνισχύσεως, τῆς ἐνορίας Τυμπακίου τῆς καθ᾽ ἡμᾶς Ἱερᾶς Ἐπισκοπῆς, πρός ἐπισκευήν τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ τοῦ Ἀποστόλου Τίτου, ὑποστάντος σοβαρωτάτας ζημίας ἐκ βομβαρδισμῶν καί τῆς ἀνατινάξεως τῶν οἰκιῶν τῆς κωμοπόλεως ταύτης, ἐκκενωθείσης ὑπό τῶν Γερμανῶν, μικρόν μετά τήν κατάληψιν τῆς Κρήτης ὑπ᾽ αὐτῶν. Ἄνευ τῆς ὑλικῆς ταύτης ἀρωγῆς, καθίσταται ἀδύνατος ἡ ἐπισκευή αὐτοῦ, διότι, οἱ κάτοικοι Τυμπακίου, ἀδυνατοῦσι ἐπί τοῦ παρόντος, νά ἀντιμετωπίσωσι τάς ἀπαραιτήτους ἀνάγκας τῆς ζωῆς, λόγῳ τῶν ἀνεκτιμήτων καταστροφῶν τάς ὁποίας ὑπέστησαν, εἶναι δ᾽ ἀδύνατον ὁ Ἱερός οὗτος Ναός, ὡς ἔχει σήμερον, νά χρησιμοποιηθῇ διά τήν τέλεσιν τῆς Θείας Λατρείας, κατά τόν προσεχῆ χειμῶνα καί δέν ὑπάρχει ἕτερος διότι οἱ δώδεκα Ναΐσκοι τῆς ἐνορίας ταύτης, κατεδαφίσθησαν ὑπό τῶν Γερμανῶν. Ὅθεν παρακαλοῦμεν καί αὖθις, ὅπως χορηγήσητε ἀνάλογον ποσόν δι᾽ ἐπισκευήν τῶν σοβαρωτέρων ζημιῶν τοῦ ὡς ἄνω Ἱεροῦ Ναοῦ τοῦ Ἀποστόλου Τίτου, τῆς ἐνορίας Τυμπακίου, πρός ἐξυπηρέτησιν τῆς Θείας Λατρείας ἐν αὐτῇ». Σέ ἄλλο ἔγγραφο23 τοῦ Ἀρκαδίας Εὐγενίου, τῆς 15ης Νοεμβρίου 1946, Υπ᾽ ἀριθμ. πρωτ. 438/249/7-8-1946, Μοῖρες, ἐξερχόμενο τῆς Ἱ. Ἐπισκοπῆς Ἀρκαδίας, Ἀρχεῖο Ἱ. Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας. 23 Υπ᾽ ἀριθμ. πρωτ. 683/409/15-11-1946, Μοῖρες, ἐξερχόμενο τῆς Ἱ. Ἐπισκοπῆς Ἀρκαδίας, Ἀρχεῖο Ἱ. Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας. 22

- 130 -

πρός τήν ἐπί τῶν Ἐξωτερικῶν Ἐκκλησιαστικῶν ὑποθέσεων Ἐπιτροπή τῆς Ἱ. Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος μέ τό ὁποῖο ἀπέστειλε ἔκθεση τοῦ Νομομηχανικοῦ δημοσίων ἔργων Ἡρακλείου περί τῶν ζημιῶν τοῦ Ἱ. Ναοῦ Ἁγ. Τίτου Τυμπακίου, ἀναφέρει γι᾽ αὐτές «… ἅς οὗτος ὑπέστη ἐκ βομβαρδισμῶν κατά τήν μάχην τῆς Κρήτης, ὑπό Γερμανικῶν ἀεροπλάνων καί ἐκ τῆς δι᾽ ἐκρηκτικῶν ὑλῶν, ἀνατινάξεως τῶν οἰκιῶν τῆς κωμοπόλεως ταύτης… εἶναι ἀδύνατον νά χρησιμοποιηθῇ ὁ Ἱερός οὗτος Ναός, διά τήν τέλεσιν τῆς Θείας Λατρείας, ἐάν δέν γίνωσιν αἱ πλέον ἀπαραίτητοι ἐπισκευαί αὐτοῦ…». 2) Ταξιαρχῶν, Μαγαρικάρι24, 182.000 δρ., 3) Ἅγιος Γεώργιος, Καμάρες25, 180.000 δρ., 4) Ἅγιος Γεώργιος, Μοῖραι, 50.000 δρ., 5) Ἅγιο Πνεῦμα, Πετροκεφάλι, 150.000 δρ., 6) Ἅγιος Γεώργιος, Σωκαρᾶ, 870.000 δρ., 7) Μεταμόρφωσις, Ἀλάγνι, 100.000 δρ., 8) Κοίμησις Θεοτόκου, Καπετανιανά, 700.000 δρ., 9) Μεταμόρφωσις, Πύργος, 65.000 δρ., 10) Ἅγιος Γεώργιος, Πιτσίδια, 100.000 δρ., 11) Ἅγιος Γεώργιος, Γρηγοριᾶ, 20.000 δρ., 12) Κοίμησις Θεοτόκου, Ἱ. Μ. Κουδουμᾶ, 1.600.000. (Δίς ἐξεκκενώθη παρά τῶν Γερμανῶν καί διηρπάγη) 13) Ἅγιος Γεώργιος, Ἀντισκάρι, 80.000, 14) Εὐαγγελισμός, Ἀμπελοῦζος, 30.000 δρ. Συνόλον 16.097.000». Β) Ἀπό τό Ἀρχεῖο τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Εὐγενίου πού φυλλάσεται στήν Ἱερά Μητρόπολή μας: Στό παλαιό Ἐπισκοπεῖο τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεώς μας, κατά τήν ἐγκατάστασή μου26 σέ αὐτό, βρῆκα στόν δεύτερο ὄροφό του27, μία βαλίτσα μέ ἔγγραφα καί φωτογραφίες τοῦ ἀειμνήστου Εὐγενίου Ψαλιδάκη. Τό περιεχόΣτό Ἀρχεῖο τῆς Ἱ. Μητροπόλεώς μας, (ἀριθ. εἰσερχ. Ἱ. Ἐπισκοπῆς Ἀρκαδίας 69/12-61946), ὑπάρχουν ἀποδεικτικά παραλαβῆς 250.000 δρ. τῆς Ἐνορίας Ταξιαρχῶν Μαγαρικαρίου ἀπό τήν Ἱ. Ἐπισκοπή Ἀρκαδίας, στίς 18/7/1946, γιά τήν καταστραφείσα Ἐκκλησία τῆς Ἐνορίας, κατά τήν ἀνατίναξη τοῦ χωριοῦ ἀπό τούς Γερμανούς. Στό πρακτικό συνεδρίασης τοῦ Ἐκκλησιαστικοῦ Συμβουλίου τῆς Ἐνορίας ὑπογράφουν ὁ π. Γεώργιος Παπαδάκης καί οἱ Ξενοφών Μακράκης, Γεώργιος Λενακάκης καί Ἀνδρέας, (δυσανάγνωστο), Κουσταντωνάκης. 25 Στό Ἀρχεῖο τῆς Ἱ. Μητροπόλεώς μας, (ἀριθ. εἰσερχ. Ἱ. Ἐπισκοπῆς Ἀρκαδίας 69/12-61946), ὑπάρχουν ἀποδεικτικά παραλαβῆς 150.000 δρ. τῆς Ἐνορίας Κοιμήσεως Θεοτόκου Καμαρῶν ἀπό τήν Ἱ. Ἐπισκοπή Ἀρκαδίας, στίς 11/10/1946, γιά τή στέγαση τοῦ ἀκάλυπτου Ἱ. Ναοῦ τῆς Ἐνορίας Καμαρῶν. Ὑπογράφει ὁ λαβών Ἀδάμ Νεονάκης. 26 Ἔτος 2005. 27 Στό Ἐπισκοπεῖο αὐτό κατοίκησα ἀπό τίς 20/7/2005 μέχρι τοῦ ἔτους 2007, ἐντός ὅμως μερικῶν μόνο χώρων του, ὅπως καί ὁ μακαριστός προκάτοχός μου Μητροπολίτης Κύριλλος. Γράφω μόνο σέ μερικούς μόνο χώρους, διότι οἱ ὑπόλοιποι χῶροι, στό διάβα τοῦ χρόνου, καταπονήθηκαν ἀρχιτεκτονικά, μέ ἀποτέλεσμα τό μεγαλύτερο μέρος του Ἐπισκοπείου, νά εἶναι ἐγκαταλελειμένο ὅπως ὁ δεύτερος ὄροφός του. 24

- 131 -

μενο τῆς βαλίτσας αὐτῆς ἀποτελεῖ ἕνα μέρος28 τοῦ προσωπικοῦ ἀρχείου29 του. Τή βαλίτσα αὐτή τήν εἶχε δώσει στόν μακαριστό Μητροπολίτη Κύριλλο Κυπριωτάκη, ἡ κατά σάρκα ἀδελφή τοῦ Εὐγενίου, Κατίνα Ψαλιδάκη30, μετέπειτα Μοναχή Εὐγενία. Ἀναφέρουμε ἕνα μέρος τοῦ ἀρχείου τοῦ Εὐγενίου διότι εἶχε δώσει μέρος του στόν μακαριστό Ἀρχιμανδρίτη Γρηγόριο Ἀσπετάκη31, Ἡγούμενο τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Ἀνωπόλεως, ὁ ὁποῖος μαζί μέ τόν μακαριστό Ἀρχιμανδρίτη Κορνήλιο Μοσχόβη32, ἀποτελοῦσαν δύο πολύ ἔμπιστα πρόσωπα τοῦ Εὐγενίου, τούς ὁποίους γνώρισα33 πολύ καλά. Πληροφορία ἀπό τόν, ἀπό Κνωσοῦ, Σεβ. Μητροπολίτη Ρεθύμνης καί Αὐλοποτάμου κ. Εὐγένιο. 29 Τό ὅλο προσωπικό ἀρχεῖο του, ὁ Εὐγένιος, τό φύλασσε στό δωμάτιο του, στήν Ἀρχιεπισκοπή, μάλιστα ἕνα μέρος ἀπό αὐτό τό εἶχε κλειδώσει, κρατοῦσε δέ πάντοτε μαζί του τό κλειδί, (φαίνονται μέχρι σήμερα στίς ντουλάπες τοῦ Ἀρχιεπισκοπικοῦ δωματίου, τά σημάδια τῆς κλειδαριᾶς). Τήν πληροφορία αὐτή μοῦ τήν εἶχε δώσει, πρό πολλῶν ἐτῶν, ὁ Διάκος του, Εὐγένιος Μεταξάκης, νῦν Ἀρχιμανδρίτης καί ἀδελφός τῆς Ἱ. Μονῆς Ἀγκαράθου. 30 Πρόσωπο πού ὑπηρέτησε σιωπηλά καί μέ πολύ ἀφοσίωση τήν Ἐκκλησία, χωρίς κανένα ἀντάλλαγμα κοντά στόν ἀδελφό της Εὐγένιο. 31 Αὐτό μοῦ τό εἶχε πεῖ ὁ π. Γρηγόριος. Μέρος τοῦ εἰρημένου ἀρχείου, τό πῆγε στό Μοναστῆρι του ὁ ἴδιος ὁ Εὐγένιος. Δέν γνωρίζω ἄν ὁ π. Γρηγόριος τό ἔκαψε, ὅπως μοῦ ἔλεγε ὅτι εἶχε πρόθεση νά κάνει ἤ ἄν αὐτό ὑφίσταται ἀκόμα. 32 Ἀρχιμανδρίτης, ἀδελφός τῆς Ἱ. Μονῆς Ἁγ. Γεωργίου Ἐπανωσήφη. Ὑπηρέτησε στό Ἡράκλειο γιά πολλά χρόνια. Σπουδαῖα ἦταν ἡ προσφορά του χωρίς κανένα συμφέρον, μέ λίαν συνετό – σοφό τρόπο καί κυρίως μέ ἐκκλησιαστικό φρόνημα, κοντά στούς Πρωθιεράρχες τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης Τιμόθεο Βενέρη, Βασίλειο Μαρκάκη καί Εὐγένιο Ψαλιδάκη. Ὡς πνευματικός ἐξομολογοῦσε μεγάλο μέρος τοῦ ποιμνίου στόν Ἅγ. Φανούριο Ἡρακλείου, χωρίς ποτέ νά γίνεται αὐτός τό κέντρο τῶν πιστῶν, ἀλλά ὁ Χριστός καί ἡ Ἐκκλησία. Ἔγραψα, γι᾽ αὐτόν, ἕνα μικρό ἄρθρο, τό 2002, στό Περιοδικό «Ἀναγέννησις», ὅπου εἶχα ἀναφέρει: «Ἀρχιμ. Κορνήλιος Μοσχόβης. Οἱ ὀλίγες αὐτές γραμμές δέν ἀποτελοῦν ἔπαινον διά τήν χρηστομίμητον πορείαν τοῦ ἀγαθοῦ λευΐτου π. Κορνηλίου. Χαράσσονται μετά δυσκολίας, ὡς προσκρούουσαι εἰς τό πνεῦμα του καί διά τοῦτο ζητοῦμεν απ’ αὐτόν συγνώμην, λέγοντάς του, ὅτι τάς προσφέρομεν εὐλαβῶς εἰς τόν Καλοῦντα τούς Πιστούς καί φρονίμους καί εἰς μνημόσυνον, ἐπί τῇ συμπληρώσει ἑνός ἔτους ἀπό τῆς κοιμήσεώς του. Ὁ μακαριστός Γέροντας δέν ἐπεθύμει τόν ἔπαινον. Διά τοῦ χαρισματικοῦ τρόπου του, ἄνευ εὐσχήμων ταπεινολογιῶν καί ἐντέχνου ταπεινοφροσύνης, ἀπεδίωκε μέ κάθε τρόπον, ἀκόμα καί μέ τόν αὐτοσαρκασμόν, κάθε τί, ὅπου θά ἐμπόδιζε τήν πρακτικήν του, τήν καλογερικήν του, δηλαδή τήν διψῶσαν ἐκζήτησιν τοῦ Θεοῦ. Ὁ προαπελθών πατήρ ὡς διάκονος ὑπηρέτησε σπουδαίας Ἐκκλησιαστικάς μορφάς τοῦ τόπου μας, ἁγίους Ἀρχιερεῖς οἱ ὁποῖοι, παρά τό ὅτι δέν ἐγνώριζε γράμματα, τοῦ ἐνεπιστεύθησαν πολύ λεπτάς ἀποστολάς. Ἐκτιμήσαντες τό Ἐκκλησιαστικόν φρόνημα, τήν ἐσωτερικήν σοφίαν, γνῶσιν, ἀνιδειοτέλειαν, ἀφιλοχρηματίαν καί κυρίως τήν δυσέβρετον πνευματικήν του διάκρισιν, ὡς Ἱερομόναχος, πολλάκις τοῦ ἐξομολογήθησαν καί ἀμέτρητες φορές ἐκλήθη ὑπ’ αὐτῶν, διά νά ζητήσουν τήν γνώμην του, προκειμένου νά μή ἀποκάμῃ 28

- 132 -

τό ἔλαιον ἐκ τῆς Κανδήλας τῆς τοπικῆς Ἐκκλησίας. Θά μένῃ ὅμως πάντοτε καί κυρίως εἰς τήν καρδίαν τῶν ἁπλῶν ἀνθρώπων ὡς εἷς ἐκ τῶν ἀδιαφημίστων Γερόντων, πρᾶγμα σπανίζον διά τήν ἐποχήν μας, ὡς ὁ φρόνιμος οἰκονόμος, ὁ ἐκδαπανηθείς πρακτικός πνευματικός χιλιάδων ψυχῶν τοῦ Ἡρακλείου, ὑμνηθείς πολύ πρό τῆς ἐκδημίας του, ὑπό Πατέρων καί Δικαίων τῆς ἐποχῆς μας, διά τό χάρισμά του αὐτό, τό ἐγγίσαν τήν διόρασιν τῶν Ἁγίων, δι’ ἐκείνους πού ἐγνώρισαν καί ἐγεύθησαν τῶν εὐεργεσιῶν του. Ὁ Ἁγιορείτης Πατήρ Παΐσιος ἔλεγε σέ Κρήτας: “Τί ἤρθατε νά κάνετε ἐδῶ; Ἔχετε στήν Κρήτη τόν π. Κορνήλιο”. Γόνος τῆς Μικρᾶς Ἀσίας μέ δοκιμασμένας ρίζας, γνώστης τῶν παθημάτων τοῦ ἀνθρώπου, τοῦ κόσμου καί τῆς Ἱστορίας, χωρίς νά παρεκκλίνῃ τῶν παραδοθέντων ἔγινε, χάριτι Θεοῦ, ὁ πνευματικός ἰατρός τοῦ σπηλαιώδους Ἱ. Ν. τοῦ Ἁγ. Φανουρίου Ἡρακλείου ὄχι μόνον ἁπλῶν ἀνθρώπων, ἀλλά καί πολλῶν σοφῶν καί γραματιζούμενων, σοφίζων καί σωφρονῶν αὐτούς, εἰς συνέχειαν τοῦ μακαριστοῦ προκατόχου του καί σπουδαίου ἐπίσης πνευματικοῦ τοῦ Ἡρακλείου π. Μακαρίου Παναγιωτοπούλου. Εἰς αὐτό τό Ἱερόν καταφύγιον, παρέμεινεν εἰς τό λιτόν κελλίον του, ὡς πιστός καί προσευχόμενος Μοναχός, ἐξομολογῶν καί θεραπεύων, ἐνίοτε δέ ἀτενίζων ἐξ αὐτοῦ τήν θάλασσαν, ἡ ὁποία πολλάκις τόν ἐταξίδευε νοερῶς πρός τήν ἠγαπημένην πατρίδαν του, τήν πολύπαθον Μικράν Ἀσίαν, ἐδημιουργοῦσεν εἰς αὐτόν τήν διάθεσιν καταθέσεως ὄχι μόνον ὡφελίμων καί ἐμπειρικῶν πνευματικῶν λόγων, ἀλλά καί εὐστόχων προβληματισμῶν μέχρι διαθρησκειακοῦ καί διαχριστιανικοῦ περιεχομένου, διερωτώμενος διά τήν κατάστασιν τοῦ κόσμου ὡς πτώσεως, ἐπεκτεινόμενοι ἕως τό μέλλον τοῦ κόσμου, μέ θαυμασίας διηγήσεις. Βλέπετε ὁ Γέροντας, ὑπῆρξε τέκνον τῆς Μεγάλης Ρωμιοσύνης, μηδέν ἔχων νά κάμῃ, μετά τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ ἐπαρχιωτισμοῦ ἤ τοῦ θρησκευτικοῦ ἐξυγχρονισμοῦ. Ἐγένετο ἄγρια θάλασσα τό ἀσκητικόν πρόσωπόν του διά τήν ἁμαρτίαν καί ἡμέρα σελασφόρος διά τήν ψυχήν, ἐπιχέων τό ἔλαιον τοῦ Θεοῦ ἐπί τῶν πληγῶν μετά θαυμαστῆς ὑπομονῆς, ἀκόμα καί κατά τάς ἐλευθέρους στιγμάς, ἐπί τόσας δεκαετίας μετά τῆς χαρακτηριζούσης τήν φυσιογνωμίαν του ἀμέτρου διακρίσεως. Ὁ Θεός νά δώσῃ ἀξίους συνεχιστάς του πολυσεβάστου π. Κορνηλίου ἐκ τῶν τέκνων τῆς Ἀποστολικῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας τοῦ Ἁγίου Τίτου, πρός δόξαν τοῦ Ἁγίου Ὀνόματος Αὐτοῦ καί πρός στηριγμόν τῶν ἀνθρώπων πού ζητοῦν τήν χάριν καί τό ἔλεός Του., Ἐλάχιστος ἐν Ἐπισκόποις † Ὁ Κνωσοῦ Μακάριος». 33 Κάποτε πρέπει νά ἀποτυπώσω κάποια πράγματα πού ἔχω ζήσει καί γνωρίζω ἀπό τή διακονία μου στήν Ἱ. Ἀρχιεπισκοπή Κρήτης, τά ὁποῖα ἐμπεριέχουν πολύ χρήσιμες πληροφορίες προερχόμενες ἀπό τούς Ἀρχιμανδρῖτες Κορνήλιο Μοσχόβη καί Γρηγόριο Ἀσπετάκη. Πολλά γεγονότα τῆς Ἱστορίας, ὅπως εἶναι γνωστό, γράφονται μέ ἰδιοτέλεια. Ὁ Εὐγένιος τούς συμβουλευόταν καί γενικῶς μποροῦμε νά ποῦμε ὅτι, ὅντας ἄνθρωπος τοῦ ἔνσαρκου ἐκκλησιαστικοῦ φρονήματος, γιά τά βαθέα πράγματα τῆς Ἐκκλησίας, ἀκουμποῦσε, χωρίς θόρυβο, πρό παντός ἄλλου πράγματος, στήν ἀνεπιτήδευτη ἔντιμη εὐσέβεια. Ἔκφραση τῆς εὐσέβειας αὐτῆς ὑπῆρξαν καί οἱ παραπάνω δύο Ἀρχιμανδρῖτες, πρόσωπα ἀνυπόκριτα, φρόνιμα, συνετά καί σταθερά, χωρίς διψυχία ἤ ὑποκριτική σεμνοτυφία. Ἀναζητοῦσε, δηλαδή, ὁ Εὐγένιος, ὅσο γίνεται, μέσα στήν ἀνθρώπινη ἀπατειλότητα τῆς ἰδιοτέλειας, πού δέν λείπει ὡς ἀδυναμία καί ἀπό μερικά ἐκκλησιαστικά πρόσωπα, ἀνθρώπους τιμίους καί εἰλικρινεῖς ὥστε μέ τή συνδρομή τους νά προχωρήσει στή συνέχεια στήν ὑπεύθυνη ἀντιμετώπιση τῆς πολυπλοκότητας πραγμάτων τῆς Ἐκκλησίας, τῶν καιρῶν του. Οἱ καιροί αὐτοί ἦταν γεμᾶτοι ἀπό εἰδικοῦ χειρισμοῦ θέματα, μά πού στήν περίπτωση τοῦ Εὐγενίου Ψαλιδάκη ἦταν θέματα θεμελιώδους ἀξίας γιά τήν ἰδιοσυστασία τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης. - 133 -

Στό ἀρχεῖο, λοιπόν, τοῦ Εὐγενίου, ὑπάρχουν, μεταξύ ἄλλων, μερικά ἔγγραφα πού φανερώνουν ἐπιπλέον τήν προσφορά τοῦ Εὐγενίου κατά τά σκοτεινά χρόνια τῆς γερμανικῆς κατοχῆς. Ἀπό μία πρώτη διαδρομή σ᾽ αὐτό, βρῆκα φυλαγμένα ὅσα ἐκεῖνος κρατοῦσε γιά τόν ἐαυτό του, γιά τήν περίοδο αὐτή σέ ἕνα φάκελο μέ τόν τίτλο «Ἔγγραφα Κατοχῆς». Ὑπῆρξαν μερικοί, ἐντός καί ἐκτός Ἐκκλησίας, τά χρόνια πού ἦμουν μαθητής στό Ἡράκλειο, πού ἀρθρογραφοῦσαν ἐναντίον τοῦ Εὐγενίου παρουσιάζοντας ἐγκυκλίους του, ὡς Πρωτοσυγκέλλου τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Κρήτης κατά τήν κατοχή, μέ κακία καί εὐκολία κριτικῆς γιά δῆθεν συμμόρφωση τοῦ Εὐγενίου πρός τίς κατοχικές ἀρχές. Δέν ἀξίζουν ἀναφορᾶς αὐτοί πού ἀπάρτιζαν γνωστή παρέα στό Ἡράκλειο, αὐτή πού ἐνορχήστρωνε τά ψεύδη καί διοχεύτευε τήν πολεμική ἐναντίον τοῦ Εὐγενίου. Ἐμεῖς ἁπλῶς θά μεταφέρουμε ἐδῶ μερικά ἔγγραφα ἀπό αὐτό τό ἀρχεῖο γιά νά φανεῖ ἀκόμα περισσότερο ἡ γνωστή κατάσταση τῆς Κατοχῆς καί κάποιες ἀπό τίς ἐπεμβάσεις τοῦ Εὐγενίου. 1) Ἐνέργειες γιά νά λειτουργήσει ξανά ὁ Ἱ. Ν. Ἁγ. Τίτου, ἀπό ἀποθήκη σέ Ναό: Ἔγραψε34 ὁ Εὐγένιος, ὡς Πρωτοσύγκελλος τῆς τότε Ἱ. Μητροπόλεως Κρήτης, στίς 26 Φεβρουαρίου 1943, πρίν τήν ἔναρξη τῆς Μ. Σαρακοστῆς, πρός τό Γερμανικό Φρουραρχεῖο Ἡρακλείου: «Ἔχομεν τήν τιμήν νά γνωρίσωμεν Ὑμῖν ὅτι τῇ 9ῃ Φεβρουαρίου ἐ.ἔ. ὁ κ. Νομάρχης Ἡρακλείου ἐχρησιμοποίησε τόν Ἱερόν καί ἱστορικόν Ναόν τοῦ Ἁγίου Ἀποστόλου Τίτου πρός ἀποθήκευσιν μέρους τοῦ ὑπό τοῦ Διεθνοῦς Ἐρυθροῦ Σταυροῦ ἀποσταλέντος διά τόν Κρητικόν λαόν σίτου, ἐλλείψει ὡς ἰσχυρίσθη ἄλλων ἀποθηκῶν καταλλήλων πρός τόν σκοπόν τοῦτον, ἔδωσε δ᾿ ἡμῖν ἐπίσημον διαβεβαίωσιν ὅτι εἰς πρώτην διανομήν σίτου εἰς τόν πληθυσμόν θέλει δοθῆ ὁ ἐν τῷ Ἱερῷ τούτῳ Ναῷ ἐναποθηκευθείς τοιοῦτος. Ἤδη μετά λύπης πληροφορούμεθα ὅτι κατά τήν γενησομένην τήν προσεχῆ ἑβδομάδα διανομήν σίτου θέλει διατεθῆ ὄχι τό ἐν τῷ Ἱερῷ Ναῷ τοῦ Ἀποστόλου Τίτου, ἀλλ᾿ ὁ ἐν τῷ κινηματοθεάτρῳ «Μινώα» ἐναποθηκευθείς τοιοῦτος. Κύριε Φρούραρχε, ἡμεῖς οἱ Ὀρθόδοξοι τιμῶμεν καί σεβόμεθα τόν Ἱερόν Ναόν ὡς Οἶκον Θεοῦ, ρητῶς δ᾿ ἀπαγορεύεται ὑπό τῶν Ἐκκλησιαστικῶν Νόμων ἡ χρησιμοποίησις τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ δι᾿ ἄλλον σκοπόν ἐκτός τῆς λατρείας τοῦ Θεοῦ, διά τήν ὁποίαν ἐξ᾿ ἀρχῆς καθιερώθη. Ἡ Θεία λατρεία, ὡς ἐκδήλωσις τῆς πίστεως τοῦ Ὀρθοδόξου Χριστιανοῦ καί ὡς μέσον ἐπικοινωνίας καί μυστικῆς μετά τοῦ Θεοῦ ἑνώσεως αὐτοῦ, ἀποτελεῖ τήν καρδίαν τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, Υπ᾽ ἀριθμ. πρωτ. 130/85/26-2-1943, ἐξερχόμενο τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Κρήτης, Ἀρχεῖο Εὐγενίου πού φυλάσσεται στήν Ἱ. Μητροπόλη Γορτύνης καί Ἀρκαδίας. 34

- 134 -

τῆς ὁποίας οὐσιῶδες διακριτικόν γνώρισμα εἶναι ὅτι ἀποτελεῖ κοινωνίαν λατρείας. Κάθε Ὀρθόδοξος χριστιανός αἰσθάνεται ὡς ψυχολογικήν ἀνάγκην νά μετάσχῃ τῆς Θείας λατρείας πάντοτε μέν, ἰδίᾳ δέ κατά τήν μεγάλην Τεσσαρακοστήν, ἀρχομένην τῇ 8ῃ Μαρτίου, τήν ὁποίαν ἰδιαιτέρως τιμᾶ καί σέβεται ὡς περίοδον προσευχῆς καί λατρείας τοῦ Θεοῦ. Κατά τάς ἡμέρας τῆς Ἁγίας Τεσσαρακοστῆς οἱ πιστοί προσέρχονται ἀθροώτεροι εἰς τήν λατρείαν ὥστε οἱ Ἱεροί Ναοί πληροῦνται ἀσφυκτικῶς, κατά τινας δ᾿ ἡμέρας δέν χωροῦσι τούς ἐκκλησιαζομένους. Ἕνεκα τούτου ἡ μελετωμένη ἀναβολή τῆς ἐκκενώσεως τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ τοῦ Ἀποστόλου Τίτου, εἰς τόν ὁποῖον ἐκκλησιάζεται μέγα μέρος τῆς κοινωνίας Ἡρακλείου, θέλει λυπήσει ἡμᾶς βαθύτατα, διότι θά γίνῃ εἰς βάρος τοῦ θρησκευτικοῦ συναισθήματος τοῦ λαοῦ, ἀπέναντι δ᾿ αὐτοῦ αἱ Ἀρχαί Κατοχῆς ἔχουσι ἐπιδείξει στάσιν ἀξιοτίμητον, διότι ἔχουσι δώσει πλήρην ἐλευθερίαν ἐν τῇ ἐπιτελέσει τῶν θρησκευτικῶν καθηκόντων κατά τάς παραδόσεις καί τά ἔθιμα τῆς Ἁγίας ἡμῶν Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας. Ὅθεν παρακαλοῦμεν Ὑμᾶς, ὅπως, εὐαρεστούμενοι διατάξητε νά ἐκκενωθῇ πρῶτος ὁ Ἱερός Ναός τοῦ Ἁγίου Ἀποστόλου Τίτου, λόγῳ τῆς ἱερότητος καί σπουδαιότητος αὐτοῦ. Εὐελπιστοῦμεν ὅτι ἡ παράκλησις αὕτη τῆς Ἐκκλησίας θέλει εἰσακουσθῆ παρ᾿ Ὑμῶν, δι᾿ ὅ παρακαλοῦμεν ὅπως δεχθῆτε τάς ἐπί τούτῳ θερμάς εὐχαριστίας ἡμῶν καί τήν εὐγνωμοσύνην τῆς χριστιανικῆς κοινωνίας τῆς πόλεως Ἡρακλείου». Ἐπανῆλθε, μετά ἀπό τρεῖς περίπου μῆνες, στό ἐν λόγῳ θέμα, στίς 9 Ἀπριλίου 194335, πρίν τήν ἔναρξη τῆς Μεγάλης Ἑβδομάδος, πάλι πρός τό Γερμανικό Φρουραρχεῖο Ἡρακλείου: «Ἔχομεν τήν τιμήν νά παρακαλέσωμεν Ὑμᾶς, ὅπως, εὐαρεστούμενοι συμβάλλητε εἰς τήν ταχυτέραν ἐκκένωσιν τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ τοῦ Ἁγίου Ἀποστόλου Τίτου, διατάσσοντες ὅ, τι δεῖ ἵνα ἀποδοθῇ οὗτος εἰς τήν λατρείαν τοῦ Θεοῦ ἀπό τό μεταπροσεχές Σάββατον 17 τρέχοντος, διότι λόγῳ τῶν ἐπικειμένων ἑορτῶν τῆς Μεγάλης Ἑβδομάδος καί τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ οἱ πιστοί ἀθροώτεροι προσέρχονται εἰς τήν θείαν λατρείαν καί δέν χωρούσι αὐτούς οἱ ὑπόλοιποι Ναοί τῆς πόλεως». Ἀφοῦ, ὡς φαίνεται, ὁ Ἅγιος Τίτος Ἡρακλείου συνέχισε νά εἶναι ἀποθήκη, στίς 31 Αὐγούστου 194336, γιά τρίτη φορά, μεσολάβησε ὡς ἑξῆς: «Ὡς ἐγνώρισε τῷ Ἱερατικῶς Προϊσταμένῳ τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ τοῦ Ἁγίου Ἀποστόλου Υπ᾽ ἀριθμ. πρωτ. 244/146/9-4-1943, ἐξερχόμενο τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Κρήτης, Ἀρχεῖο Εὐγενίου πού φυλάσσεται στήν Ἱ. Μητροπόλη Γορτύνης καί Ἀρκαδίας. 36 Υπ᾽ ἀριθμ. πρωτ. 626/336/31-8-1943, ἐξερχόμενο τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Κρήτης, Ἀρχεῖο Εὐγενίου πού φυλάσσεται στήν Ἱ. Μητροπόλη Γορτύνης καί Ἀρκαδίας. 35

- 135 -

Τίτου τό Γραφεῖον τοῦ Διεθνοῦς Ἐρυθροῦ Σταυροῦ τά νέα σιτηρά τοῦ Δ.Ε.Σ. θά ἀποθηκευθῶσι καί πάλιν ἐν τῷ Ἱερῷ τούτῳ Ναῷ, ἐλλείψει ἀποθηκῶν. Ἔχομεν τήν τιμήν νά παρακαλέσωμεν ὑμᾶς ὅπως εὐαρεστούμενοι διατάξητε τήν διάθεσιν ἀποθηκῶν μή ἀπαραιτήτων διά τάς ἀνάγκας τῶν στρατευμάτων Κατοχῆς πρός ἀποθήκευσιν τῶν νέων σιτηρῶν τοῦ Ἐρυθροῦ Σταυροῦ, ἵνα δοθῇ εἰς τήν λατρείαν τοῦ Θεοῦ, τήν χριστιανικήν, ὁ Ἱερός Ναός τοῦ Ἁγίου Ἀποστόλου Τίτου, διά τήν ὁποίαν εὐθύς ἐξ ἀρχῆς καθιερώθη. Τοῦτο ἐπιβάλλεται νά γίνῃ, διότι ἕνεκα τῆς χρησιμοποιήσεως τοῦ Ἱεροῦ τούτου Ναοῦ ὡς ἀποθήκην σιτηρῶν, μέγα μέρος τῶν Χριστιανῶν τῆς πόλεως Ἡρακλείου στερεῖται τῆς Θείας λατρείας, ἥτις δι᾽ ἡμᾶς τοῦς Ὀρθοδόξους ἀποτελεῖ τήν καρδίαν τῆς Ἐκκλησίας, τῆς ὁποίας οὐσιῶδες διακριτικόν γνώρισμα εἶναι ὅτι ἀποτελεῖ κοινωνίαν λατρείας. Διά τοῦτο κάθε Ὀρθόδοξος χριστιανός αἰσθάνεται ὡς ψυχολογικήν ἀνάγκην νά μετάσχῃ τῆς Θείας λατρείας καί φέρει βαρέως τήν χρησιμοποίησιν τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ εἰς ἀποθήκην. Ὁ ἐκκλησιασμός τῶν χριστιανῶν τῆς ἐνορίας τοῦ Ἁγίου Τίτου δέν δύναται νά γίνεται εἰς ἄλλους Ἱερούς Ναούς, λόγῳ τῆς ἀποστάσεως, ἥτις πολλάκις εἰς τήν ἐπικειμένην ἐποχήν τοῦ χειμῶνος δέν ἐπιτρέπει τήν κίνησιν εἰς μακρυνήν ἀπόστασιν ἀνθρώπων ἡλικιωμένων καί μικρῶν παιδίων καί διότι ὁ χῶρος τῶν Ἱερῶν Ναῶν τῆς πόλεως δέν ἐπιτρέπει τήν συμμετοχήν εἰς τήν λατρείαν καί χριστιανῶν ἄλλης ἐνορίας. Διά τοῦτο βαθύτατα θέλει λυπήσει ἡμᾶς ἡ χρησιμοποίσις καί πάλιν τοῦ ἀνωτέρου Ἱεροῦ Ναοῦ διά τήν ἀποθήκευσιν σιτηρῶν τοῦ Δ.Ε.Σ. Εἴμεθα βέβαιοι, κ. Φρούραρχε, ὅτι θά γίνῃ ἀποδεκτή διά τούς ἀνωτέρω σοβαρούς λόγους ἡ παράκλησις τῆς Ἐκκλησίας καί ὅτι θά χορηγηθούν αἱ ἀπαραίτητοι διά τήν ἀποθήκευσιν τῶν νέων σιτηρῶν τοῦ Ἐρυθροῦ Σταυροῦ ἀποθήκαι παρ᾽ Ὑμῶν. Ἐπ᾽ εὐκαιρίᾳ ὑπενθυμίζομεν τάς δοθείσας εἰς τό παρελθόν παρ᾽ Ὑμῶν ὑποσχέσεις ὅτι θά ἐνεργῆτε διά τήν ταχεῖαν ἐκκένωσιν τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ». Ὁ Εὐγένιος, ὡς Πρωτοσύγκελλος τῆς τότε Ἱ. Μητροπόλεως Κρήτης, ἔγραψε: 2) Γιά τήν ἀποτροπή τῆς κατεδάφισης τοῦ Ἱ. Ναού Ἁγ. Κων/νου Γουβῶν, στίς 18 Ἰουνίου 194337, πρός τό Γερμανικό Φρουραρχεῖο Ἡρακλείου: «Ὁ Αἰδεσιμώτατος Ἐφημέριος Γουβῶν γνωρίζει ἡμῖν, ὅτι ὡς ἀνεκοίνωσεν αὐτῷ ὁ Γερμανός Διοικητής τῶν στρατευμάτων τῆς περιφερείας ταύτης, κατά τήν προσεχῆ ἑβδομάδα θέλει κατεδαφισθῆ ὁ ἐν τῇ παραθαλασσίᾳ ζώνῃ πρό αἰώνων ἀνεγερθείς ἐπ᾿ ὀνόματι τοῦ Ἁγίου Κωνσταντίνου Ἱερός Ναός. ἜχοΥπ᾽ ἀριθμ. πρωτ. 411/231/18-6-1943, ἐξερχόμενο τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Κρήτης, Ἀρχεῖο Εὐγενίου πού φυλάσσεται στήν Ἱ. Μητροπόλη Γορτύνης καί Ἀρκαδίας. 37

- 136 -

μεν τήν τιμήν νά παρακαλέσωμεν ὑμᾶς, ὅπως, εὐαρεστούμενοι ἐνεργήσητε ἵνα ἀποφευχθῇ ἡ κατεδάφισις τοῦ Ἱεροῦ τούτου Ναοῦ, ὅστις ἐπί αἰῶνας ἔχει ἀφιερωθῆ εἰς τήν λατρείαν τοῦ Θεοῦ καί ὅστις ἕνεκα τούτου εἶναι στενώτατα συνδεδεμένος μέ τήν θρησκευτικήν ζωήν τῆς ἐνορίας ταύτης. Ἡ χρησιμοποίησις Ἱερῶν Ναῶν δι᾿ ἄλλους ἐκτός τῆς θείας λατρείας σκοπούς καθώς καί ἡ κατεδάφισις αὐτῶν, ἕνεκα τῆς ἱερότητός των ἀπαγορεύεται ἀπό τούς Ἱερούς Κανόνας τῆς Ἁγίας Ὀρθοδόξου ἡμῶν Ἐκκλησίας». 3) Γιά νά λειτουργήσει ξανά ὁ Ἱ. Ν. Τ. Σταυροῦ Θραψανοῦ, ἀπό Νοσοκομεῖο καί πλυντήριο, σέ Ναό, τήν 1 Σεπτεμβρίου 194338, πρίν τήν ἑορτή τοῦ Τ. Σταυροῦ, πρός τό Γερμανικό Φρουραρχεῖο Ἡρακλείου: «Ἔχομεν τήν τιμήν νά γνωρίσωμεν Ὑμῖν ὅτι ὁ Ἱερός Ναός τοῦ «Ἐσταυρωμένου» ἐν Θραψανῷ Πεδιάδος ἔχει μετατραπῆ ὑπό τῶν ἐκεῖ στρατευμάτων Κατοχῆς εἰς Νοσοκομεῖον, κατά τινας δέ πληροφορίας τό Ἱερόν Βῆμα, ὅπερ ἀποτελεῖ τό ἱερώτατον μέρος τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ μή ἐπιτρεπομένης εἰς αὐτό ἕνεκα τούτου οὐδέ τῆς εἰσόδου λαϊκῶν, τῆς εἰσόδου δέ γυναικῶν ἀπολύτως ἀπαγορευομένης εἰς αὐτό, χρησιμοποιεῖται ὡς πλυντήριον, ἐπί δέ τῆς Ἁγίας Τραπέζης τοποθετοῦνται ὅπλα καί ἄλλα σκεύη καί νά παρακαλέσωμεν Ὑμᾶς, ὅπως ἐξευρεθῇ ἕτερον οἴκημα πρός ἐγκατάστασιν τοῦ Νοσοκομείου, ἀφεθῇ δέ ὁ Ἱερός Ναός διά τήν λατρείαν τοῦ Θεοῦ, δι᾿ ἥν καθιερώθη ὑπό τῆς Ἐκκλησίας, τοῦτο δέ εἰ δυνατόν γίνῃ μέχρι τῆς 14 Σ/βρίου ἐ.ἔ, ὁπότε ἑορτάζει ὁ Ἱερός οὗτος Ναός. Ἡ μεταφορά τοῦ Νοσοκομείου εἰς ἕτερον οἴκημα καί ἡ ἀπόδοσις αὐτοῦ εἰς τήν λατρείαν τοῦ Θεοῦ θέλει εὐχαριστήσει τούς χριστιανούς τῆς ἐνορίας ταύτης, οἵτινες ὡκοδόμησαν διά συνεισφορῶν καί προσωπικῆς αὐτῶν ἐργασίας τόν Μεγαλοπρεπῆ τοῦτον Ἱερόν Ναόν». 4) Γιά νά λειτουργήσει ξανά ὁ Ἐνοριακός Ναός Λιμένος Χερσονήσου, ἀπό κατοικία σέ Ναό, στίς 15 Ἰανουαρίου 194439, πρός τό Γερμανικό Φρουραρχεῖο Ἡρακλείου: «Ὡς ἐγνώρισεν ἡμῖν ὁ ἱερεύς τῆς ἐνορίας Λιμένος Χερσονήσσου Πεδιάδος ἀπό τόν παρελθόντα Αὔγουστον ὁ Ἱερός Ἐνοριακός Ναός ὅστις εἶναι ὁ μόνος Ἱερός Ναός τῆς ἐνορίας ταύτης, χρησιμοποιεῖται ὑπό τῶν ἐκεῖ Γερμανικῶν Στρατευμάτων ὡς τόπος κατοικίας, ἀπαγορευομένης ἐν αὐτῷ τῆς τελέσεως τῆς θείας λατρείας, εἰς τούς χριστιανούς τῆς ἐνορίας, οἵτινες ἐλλείψει ἑτέρου Ναοῦ ἔπαυσαν ἀπό τόν μῆνα τοῦτον ἐκκλησιαζόμενοι. Παρακαλοῦμεν ὑμᾶς, ὅπως διατάξητε τήν ἀπόδοσιν τούΥπ᾽ ἀριθμ. πρωτ. 630/338/1-9-1943, ἐξερχόμενο τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Κρήτης, Ἀρχεῖο Εὐγενίου πού φυλάσσεται στήν Ἱ. Μητροπόλη Γορτύνης καί Ἀρκαδίας. 39 Υπ᾽ ἀριθμ. πρωτ. 37/20/15-1-1944, ἐξερχόμενο τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Κρήτης, Ἀρχεῖο Εὐγενίου πού φυλάσσεται στήν Ἱ. Μητροπόλη Γορτύνης καί Ἀρκαδίας. 38

- 137 -

του εἰς τήν Θείαν λατρείαν, ἵνα μή ἐμποδίζηται ἡ ἐκπλήρωσις ἑνός ἐκ τῶν σπουδαιοτέρων καθηκόντων τῶν χριστιανῶν τῆς ἐνορίας ταύτης καί στεροῦνται οὗτοι τῆς εὐλογίας καί τῶν ἄλλων ὠφελειῶν τῆς κοινῆς λατρείας τῆς Ἁγίας Ὀρθοδόξου ἡμῶν Ἐκκλησίας». 5) Γιά τή χορήγηση ἠλεκτρικοῦ ρεύματος, κατά τήν περίοδο τῆς Σαρακοστῆς, γιά τούς Ἱ. Ναούς τοῦ Ἡρακλείου, στίς 20 Μαρτίου 194340, πρός τό Γερμανικό Φρουραρχεῖο Ἡρακλείου: «Ἔχομεν τήν τιμήν νά παρακαλέσωμεν Ὑμᾶς, ὅπως, εὐαρεστούμενοι ἐγκρίνητε τήν παροχήν ἠλεκτρικοῦ ρεύματος εἰς τόν Ἱερόν Μητροπολιτικόν Ναόν τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ, εἰ δυνατόν δέ καί εἰς τούς ἄλλους Ἱερούς Ναούς τῆς πόλεως, λόγῳ τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς περιόδου προσευχῆς τῆς Ὀρθοδόξου Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας. Ἐκτός τούτου ὁ Ἱερός Ναός τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ χρησιμοποιεῖται καί πρός στέγασιν τῶν σχολείων τῆς πόλεως δι᾿ ὅ ἀναγκαζόμεθα νά τελῶμεν τάς Ἱερᾶς ἀκολουθίας μετά τήν λῆξιν τῶν ἀπογευματινῶν μαθημάτων ὁπότε εἶναι ἀπαραίτητον ἠλεκτρικόν φῶς». 6) Γιά τήν ἐπισκευή τοῦ Ἁγ. Δημητρίου Ἡρακλείου, στίς 7 Ἰουνίου 194441, πρός τό Γερμανικό Φρουραρχεῖο Ἡρακλείου: «Ἔχομεν τήν τιμήν νά παρακαλέσωμεν Ὑμᾶς, ὅπως εὐαρεστούμενοι θέσητε εἰς τήν διάθεσιν ἥμῶν διά τήν ἐπισκευήν τοῦ καταστραφέντος κατά τήν 2αν Ἰουνίου ἐ. ἔ. ἕνεκα τῆς γενομένης ἐκρήξεως καί συνεπείᾳ τοῦ βομβαρδισμοῦ τῆς ἰδίας ἡμέρας, Ἱεροῦ Ναοῦ τοῦ Ἁγίου Δημητρίου ποσότητα λαμαρινῶν. Ταύτας θά χρησιμοποιήσωμεν διά τήν στέγην τοῦ Ἱεροῦ τούτου Ναοῦ». Ἐπίσης μέ ἄλλο ἔγγραφό42 του παρακάλεσε γιά τόν ἴδιο Ἱ. Ναό τόν Διοικητή τοῦ Ἀεροδρομίου Ἡρακλείου: «Ἔχομεν τήν τιμήν νά εὐχαριστήσωμεν Ὑμᾶς διά τήν γενομένην παρ᾿ Ὑμῶν ἐξυπηρέτησιν τῆς Ἑστίας Παιδικῶν Συσσιτίων Κατσαμπᾶ καί νά παρακαλέσωμεν, ὅπως διαθέσητε ποσότητα κεράμων πρός ἐπισκευήν τοῦ ἐν Ἡρακλείῳ Ἱεροῦ Ἐνοριακοῦ Ναοῦ τοῦ Ἁγίου Δημητρίου, τοῦ ὁποίου ἡ στέγη κατέπεσεν κατά τήν ἔκκρηξιν τοῦ ἀτμοπλοίου ἐν τῷ λιμένι. Κατά τούς ὑπολογισμούς τοῦ Μηχανικοῦ, χρειάζονται 2.000 περίπου κέραμοι». 7) Γιά τή διανυκτεύρευση τῶν προσκυνητῶν τῆς Ἁγ. Μαρίνας Βώνης, Υπ᾽ ἀριθμ. πρωτ. 201/123/20-3-1943, ἐξερχόμενο τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Κρήτης, Ἀρχεῖο Εὐγενίου πού φυλάσσεται στήν Ἱ. Μητροπόλη Γορτύνης καί Ἀρκαδίας. 41 Υπ᾽ ἀριθμ. πρωτ. 342/180/7-7-1944, ἐξερχόμενο τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Κρήτης, Ἀρχεῖο Εὐγενίου πού φυλάσσεται στήν Ἱ. Μητροπόλη Γορτύνης καί Ἀρκαδίας. 42 Υπ᾽ ἀριθμ. πρωτ. 432/232/7-7-1944, ἐξερχόμενο τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Κρήτης, Ἀρχεῖο Εὐγενίου πού φυλάσσεται στήν Ἱ. Μητροπόλη Γορτύνης καί Ἀρκαδίας. 40

- 138 -

στίς 8 Ἰουλίου 194343, πρός τό Γερμανικό Φρουραρχεῖο Καστελλίου Πεδιάδος: «Παρά τῷ χωρίῳ Βώνη ὑπάρχει Παρεκκλήσιον τιμώμενον επ᾿ ὀνόματι τῆς Ἁγίας Μεγαλομάρτυρος Μαρίνης, ἡ ἑορτή τῆς ὁποίας τελεῖται τῇ 17ῃ Ἰουλίου. Εἰς τήν ἑορτήν ταύτην προσέρχονται εὐσεβεῖς χριστιανοί προσκυνηταί ἐξ ὅλων τῶν χωρίων τῆς περιφερείας. Ἔχομεν τήν τιμήν νά παρακαλέσωμεν ὑμᾶς, ὅπως εὐαρεστούμενοι χορηγήσητε ἄδειαν διανυκτερεύσεως τῶν προσκυνητῶν εἰς τόν πέριξ της Ἐκκλησίας χῶρον. Ἐπ᾿ εὐκαιρίᾳ γνωρίζομεν ὅτι πάντες οἱ μετέχοντες τῆς Πανηγύρεως ταύτης προσέρχονται ἐξ᾿ εὐλαβείας καί πρός ἐπιτέλεσιν εὐχῶν, ἅς ἐφιερώνουσι εἰς τό θαυματουργόν Ναῒδριον τῆς Ἁγίας Μαρίνης, ὅπερ κατέχῃ θέσιν Παγκρητίου φήμης θρησκευτικοῦ προσκυνήματος». 8) Γιά ἀπαλλαγή ἀπό ἀγγαρίες τῶν Ἱεροψαλτῶν τῆς Πόλεως Ἡρακλείου, στίς 14 Ἰουλίου 194344, πρός τό Γερμανικό Φρουραρχεῖο Ἡρακλείου: «Ἔχομεν τήν τιμήν νά παρακαλέσωμεν Ὑμᾶς, ὅπως ἀπαλλάξητε ἐκ τῆς ὑποχρεωτικῆς ἐργασίας τούς Ἱεροψάλτες τῶν Ἱερῶν Ναῶν τῆς πόλεως Ἡρακλείου, διότι εἶναι ἀπαραίτητοι διά τάς τακτικάς Ἱερᾶς Ἀκολουθίας τῶν Κυριακῶν καί τῶν ἑορτῶν καί διά τάς ἐκτάκτους τοιαύτας». 9) Γιά τήν ἀποτροπή ἐκδίκησης, στίς 7 Σεπτεμβρίου 194445, πρός τό Γερμανικό Φρουραρχεῖο Ἡρακλείου: «Ἔχομεν τήν τιμήν νά θέσωμεν ὑπ᾽ ὅψιν ὑμῖν τά ἀκόλουθα: Γερμανοί στρατιῶται τῆς ὁμάδος «Τσαλικάκι Μετόχι» μεταβάντες εἰς τό χωρίον Γάζι Μαλεβυζίου ἐξεβίασαν διά τῶν ὅπλων των δύο παρθένους τάς, ... καί ....46 Ὅθεν παρακαλοῦμεν, ὅπως ἐνεργήσητε ὅ,τι δεῖ πρός πρόληψιν κακοῦ». 10) Γιά τήν ἀπαλλαγή ἀπό μελλοντική ποινή συλληφθέντος γνωστοῦ κρητικοῦ, στίς 18 Αὐγούστου 194447, πρός τόν Διοικητή τοῦ Φρουρίου Κρήτης Στρατηγό Μύλλερ, στά Χανιά: «Ἔχομεν τήν τιμήν νά θέσωμεν ὑπ᾿ ὄψιν Ὑμῶν τά ἑξῆς: Εἰς τάς ἐνταῦθα φυλακάς κρατεῖται ὁ ... κ. ....48 κάτοικος ...ἔνθα συνελήφθη ὑπό τῆς Γερμανικῆς Ἀσυνομίας πρό 15 ἡμερῶν. Δέν γνωρίζομεν Υπ᾽ ἀριθμ. πρωτ. 468/265/8-7-1943, ἐξερχόμενο τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Κρήτης, Ἀρχεῖο Εὐγενίου πού φυλάσσεται στήν Ἱ. Μητροπόλη Γορτύνης καί Ἀρκαδίας. 44 Υπ᾽ ἀριθμ. πρωτ. 497/278/14-7-1943, ἐξερχόμενο τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Κρήτης, Ἀρχεῖο Εὐγενίου πού φυλάσσεται στήν Ἱ. Μητροπόλη Γορτύνης καί Ἀρκαδίας. 45 Υπ᾽ ἀριθμ. πρωτ. 563/238/7-9-1944, ἐξερχόμενο τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Κρήτης, Ἀρχεῖο Εὐγενίου πού φυλάσσεται στήν Ἱ. Μητροπόλη Γορτύνης καί Ἀρκαδίας. 46 Δέν γράφουμε τά ὀνόματα γιά εὐνόητους λόγους. 47 Υπ᾽ ἀριθμ. πρωτ. 521/269/18-8-1944, ἐξερχόμενο τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Κρήτης, Ἀρχεῖο Εὐγενίου πού φυλάσσεται στήν Ἱ. Μητροπόλη Γορτύνης καί Ἀρκαδίας. 48 Δέν γράφουμε τό ὄνομα γιά εὐνόητους λόγους. 43

- 139 -

τήν κατηγορίαν αὐτοῦ. Ὡς καταγόμενου ὅμως ἐκ ... καί ὡς ἐκ τῆς θέσεώς μας, γνωρίζομεν καλῶς τόν ἄνθρωπον. Ἐκ τῆς μετ᾿ αὐτοῦ καί τῆς οἰκογενείας αὐτοῦ ἀναστροφῆς ἡμῶν, ἔχομεν σχηματίσει τήν πεποίθησιν ὅτι εἶναι ἔντιμος οἰκογενειάρχης, ἄριστος πατριώτης καί θερμός ὑποστηρικτής τῆς Χριστιανικῆς Θρησκείας. Εἰς τοῦτο μεγάλως συνέβαλλεν, οὐ μόνον ἡ οἰκογενειακήν ἀνατροφή τοῦ ἀνδρός καί ἡ ὅλη αὐτοῦ παίδευσις ἀλλά καί ἡ ἐπίδρασις τοῦ ἀειμνήστου Μητροπολίτου Κρήτης Τίτου Ζωγραφίδου διαπρεποῦς Πρωθιεράρχου τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, τοῦ ὁποίου ὁ κ. ... ἐτύγχανε ... καί ὑπό τοῦ ὁποίου ἠγαπᾶτο ἕνεκα τῶν ὑγιῶν Χριστιανικῶν πατριωτικῶν καί οἰκογενειακῶν αὐτοῦ φρονημάτων. Ὡς ἐκ τούτου ὁ κ. ... καί ὡς ἐκ τοῦ ἄκρως συντηρητικοῦ χαρακτῆρος του ὑπήρξε πάντοτε καί καθ᾿ ὅλον τό μέχρις σήμερον διάστημα τῆς Κατοχῆς, ὑπόδειγμα ἐναρέτου καί φιλησύχου πολίτου καί ἐπιστήμονος, ὁ ὁποῖος ἀσφαλῶς τά μέγιστα συνέβαλλεν καί συνετέλεσε μέ τό παράδειγμά του εἰς τήν τήρησιν ἐξαιρετικῆς δημοσίας τάξεως ἐν τῇ περιφερείᾳ του. Ταῦτα ἐκ καθήκοντος γνωρίζομεν Ὑμῖν Ἐξοχώτατε, βεβαίαν δέ τρέφομεν τήν ἐλπίδα ὅτι ἡ Γερμανική Δικαιοσύνη κατόπιν ἀκριβοῦς ἐρεύνης καί ἐξετάσεως τῆς ὑποθέσεως θά ἀποδώσῃ ἐν προκειμένω τό δίκαιον, ἔχοντες πρός τούτοις ὑπ᾿ ὄψιν ὅτι ἐσχάτως ἔχει κλονισθῇ σοβαρῶς ἡ ὑγεία του». 11) Γιά τήν ἀποτροπή τῆς ἐκτέλεσης τοῦ γνωστοῦ Ἀρχιμανδίτη Δωροθέου Τσαγκαράκη, στίς 24 Ὀκτωβρίου 194349, πρός τόν Διοικητή τοῦ Φρουρίου Κρήτης Στρατηγό Μπρώϋερ, στά Χανιά: «Λύπην βαθεῖαν προὐξένησεν ἡμῖν ἡ εἴδησις τῆς εἰς θάνατον καταδίκης τοῦ Ἱερέως τῆς ἐνορίας Βασιλειῶν τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Κρήτης Πανοσιωτάτου Ἀρχιμ. Δωροθέου Τσαγκαράκη ὑπό τοῦ Στρατοδικείου Χανίων μέ τήν κατηγορίαν, ὅτι ὑπέθαλπε τήν συμμορίαν Μπαντουβᾶ καί ὅτι διενήργει ἐράνους εἰς χρῆμα ὑπέρ αὐτῆς. Ὁ κατάδικος Ἱερεύς τυγχάνει ἐκλεκτόν μέλος τοῦ κλήρου, ἕνεκα τῶν πολλῶν καί μεγάλων ὑπηρεσιῶν, ἅς ἔχει προσφέρει ἀπό νεανικῆς ἡλικίας εἰς τήν Ἐκκλησίαν ὡς Ἡγούμενος τῆς Ἱ. Μονῆς Ἄρβης τῆς ἐπαρχίας Λασηθίου καί ὡς Ἐφημέριος ἐν τῇ ἐνορίᾳ Βασιλειῶν. Λόγῳ τῆς ἀφοσιωμένης διακονίας αὐτοῦ καί τῆς ὑπακοῆς εἰς τούς νόμους καί τάς διατάξεις τῆς Ἐκκλησίας καθώς καί τῆς ὁσιότητος τοῦ βίου αὐτοῦ εἶχε ἀποσπάσει τήν ἐκτίμησιν τῆς Ἐκκλησίας, ἡ ὁποία πολλάκις ἐξέφρασεν αὐτῷ τήν εὐαρέσκειαν αὐτῆς καί τόν σεβασμόν τῶν χριστιανῶν, οἵτινες θρηνοῦσι μετά τῆς Ἐκκλησίας αὐτῶν ἕνεκα τῆς ἀποΥπ᾽ ἀριθμ. πρωτ. 750/407/24-10-1943, ἐξερχόμενο τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Κρήτης, Ἀρχεῖο Εὐγενίου πού φυλάσσεται στήν Ἱ. Μητροπόλη Γορτύνης καί Ἀρκαδίας. 49

- 140 -

φασισθείσης θανατικῆς καταδίκης αὐτοῦ. Ἡ ἀποδιδομένη κατηγορία δέν εἶναι δυνατόν νά γίνῃ παρ᾿ ἡμῶν πιστευτή, διότι ἡ ὅλη πιστή διακονία αὐτοῦ ἐν τῇ Ἐκκλησία οὐδέποτε παρουσίασεν αὐτόν ἀσχοληθέντα εἰς ἔργα ἀνάρμοστα πρός τό ἱερατικόν σχῆμα καί ἀντίθετα πρός τούς νόμους καί τάς διατάξεις τῶν Ἀρχῶν Κατοχῆς. Ὅθεν παρακαλοῦμεν Ὑμᾶς, Ἐξοχώτατε, ὅπως εἰ δυνατόν ἐπανεξετασθῇ ἡ ὑπόθεσις αὐτοῦ, διότι ἀσφαλῶς πρόκειται περί συκοφαντίας ἐχθρῶν τοῦ κλήρου καί τῆς Ἐκκλησίας καί ἰδικῶν του ἐχθρῶν, ἵνα μή στερηθῇ ἡ Ἐκκλησία ἑνός καλοῦ καί εὐσεβοῦς Ἱερέως. Εὐελπιστοῦντες, ὅτι ἡ Ὑμετέρα Ἐξοχότης, θέλει ἀποδεχθῇ εὐμενῶς τήν παράκλησιν ταύτην τῆς Ἐκκλησίας, διατελοῦμεν». 12) Γιά τήν ἀποτροπή μέτρων ἀπό τούς κατακτητές εἰς βάρος τοῦ λαοῦ τοῦ Νομοῦ Ἡρακλείου, στίς 15 Σεπτεμβρίου 194450, πρός τόν Διοικητή τοῦ Φρουρίου Κρήτης Στρατηγό Μύλλερ, στά Χανιά: «Ἔχομεν τήν τιμήν νά θέσωμεν ὑπ᾽ ὄψιν Ὑμῶν τά ἀκόλουθα: Ἐκπληροῦντες σφοδράν ἐπιθυμίαν τοῦ πληθυσμοῦ τοῦ Νομοῦ Ἡρακλείου ἤλθομεν εἰς ἐπαφήν μετά πενταμελοῦς Ἐπιτροπῆς ἐξ᾽ ἐπιλέκτων μελῶν τῆς Κοινωνίας Ἡρακλείου, ἐν οἷς καί ὁ ἐνταῦθα ἀντιπρόσωπος τοῦ Διεθνοῦς Ἐρυθροῦ Σταυροῦ ἀξιότιμος κ. Σβένσον, ἐγκρίσει τῆς μεραρχίας, μετά τῶν Ἀρχηγῶν τῶν Ἐθνικῶν Ἀνταρτικῶν ὁμάδων Συνταγματάρχην Νικόλαον Πλεύρην, Γεώργιον Πετρακογιώργην, Μιχαήλ Ξυλούρην, Ἰωάννην Παντουβᾶν, Νικόλαον Παντουβᾶν, Μενέλαον Ξυλούρην, Ἰωάννην Ἀνδρεαδάκην καί τόν ἀρχηγόν τῆς κομμουνιστικῆς ὁμάδος (ΕΛΑΣ) Ποδιᾶν, ἵνα γνωρίσωμεν αὐτοῖς τήν θέλησιν τοῦ λαοῦ, ὅπως λύσῃ τοῦ λοιποῦ πᾶσαν ἐνέργεια ἤ πράξις κατά τῶν γερμανῶν στρατιωτῶν, διότι οὐδέν ἄλλο ἀποτέλεσμα ἔχει, εἰμή τόν θάνατον πολλῶν ἀδελφῶν ἐκ τοῦ ἀμάχου πληθυσμοῦ καί τάς καταστροφάς χωρίων. Οἱ Ἀρχηγοί τῶν Ἐθνικῶν ἀνταρτικῶν ὀμάδων ἀπεδέχθησαν πλήρως τάς ἀπόψεις ἡμῶν, ὁ δέ Ποδιᾶς ἔδωσεν ὑπόσχεσιν ὅτι θά συμμορφωθῇ πρός τάς διαταγάς τῆς Ἑλληνικῆς Κυβερνήσεως καί τοῦ Συμμαχικοῦ Στρατηγείου Μέσης Ἀνατολῆς. Διαταγή τοῦ Συμμαχικοῦ Στρατηγείου πρός ἁπάσας τάς ἀνταρτικάς ὁμάδας Κρήτης ὑπό χρονολογίαν 8-9-1944 κατά τάς διαβεβαιώσεις τοῦ κ. Πετρακογιώργη διατάσσει, ὅπως παύσῃ τά σαμποτάζ καί πᾶσα πράξις ἤ ἐνέργεια κατά τῶν γερμανῶν στρατιωτικῶν, διότι φέρει καταστροφάς εἰς τόν πληθυσμόν. Ταῦτα θέτοντες ὑπ᾽ ὄψιν ὑμῶν παρακαλοῦμεν, ὅπως μή ληφθῶσι μέτρα ἐναντίον τοῦ ἀμάχου καί φιλησύχου πληθυσμοῦ τοῦ Νομοῦ». Υπ᾽ ἀριθμ. πρωτ. 574/92/15-9-1944, ἐξερχόμενο τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Κρήτης, Ἀρχεῖο Εὐγενίου πού φυλάσσεται στήν Ἱ. Μητροπόλη Γορτύνης καί Ἀρκαδίας. 50

- 141 -

13) Γιά τήν ἀποστολή λαδιοῦ καί σαπουνιοῦ στούς ἐξόριστους Ἀρχιερεῖς τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, Μητροπολίτη Κρήτης Βασίλειο καί Κισάμου καί Σελίνου Εὐδόκιμο, στίς 25 Ἰανουαρίου 194451, πρός τόν Φρούραρχο Ἡρακλείου: Ἔχομεν τήν τιμήν νά παρακαλέσωμεν Ὑμᾶς, ὅπως εὐαρεστούμενοι χορηγήσητε ἐπ᾿ ὀνόματι τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Κρήτης ἄδειαν ἀποστολῆς δύο δοχείων ἐλαίου καί δέκα ὀκάδων σάπωνος εἰς Ἀθήνας, προοριζομένων διά τούς ἐκεῖσε διαμένοντας Σεβασμιώτατον Μητροπολίτην Κρήτης καί Θεοφιλέστατον Ἐπίσκοπον Κισάμου καί Σελίνου. Μέχρι τῆς στιγμῆς δέν ἔχει ἐκδοθῆ παρ᾿ ὑμῶν ἄδεια ἀποστολῆς ἐλαίου ἐπ᾿ ὀνόματι τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Κρήτης διά τούς ἀνωτέρω Ἱεράρχας Κρήτης». Σάν ἐπίλογο τῆς παρούσας ἀνακοίνωσης ἀφήσαμε ἕνα εξέχον ἔγγραφο πού περιέχει τό ἀρχεῖο τοῦ Εὐγενίου. Ὅπως διαπιστώσαμε μόνο ἕνα μέρος του ἔχει δημοσιευθεῖ. Σήμερα τό παραθέτουμε ὁλόκληρο. 14) Γράφει52 ὁ Πρωτοσύγκελλος Εὐγένιος, γιά τήν τρομερή κατάσταση καί τά γεγονότα τῆς αἱματοβαμένης Βιάννου, στίς 25 Ἰανουαρίου 1944, πρός τόν Θεφιλέστατο Ἐπίσκοπο Πέτρας Διονύσιο53: «Θεοφιλέστατε, Ἔχομεν τήν τιμήν νά γνωρίσωμεν τῇ Ὑμετέρᾳ Θεοφιλία τά κάτωθι. Τῇ συστάσει καί ἐγκρίσει τῶν Γερμανικῶν Ἀρχῶν κατοχῆς, ἀνέλαβον τῇ 16ῃ Σ/βρίου ἐ.ἔ. ἀποστολήν εἰς Βιάννον, πρός μεσολάβησιν παρά τῷ ἀνταρτικῷ σώματι Παντουβᾶ, ἵνα τοῦτο παραδώσῃ αὐταῖς τούς συλληφθέντας ὑπ᾿ αὐτοῦ αἰχμαλώτους Γερμανούς στρατιώτας κατά τήν συμπλοκήν πλησίον τοῦ χωριοῦ Σύμη τῆς ἐπαρχίας Βιάννου, ἥτις ἐγένετο τῇ 12ῃ τρέχοντος, ὑπό τόν ὅρον ὅπως ἐάν ἐπιτευχθῇ ἡ ἀπελευθέρωσις τῶν Γερμανικῶν στρατιωτῶν, ἀφεθῶσιν ἐλεύθεροι οἱ κρατούμενοι ὀκτακόσιοι ὅμηροι καί μή γίνῃ ἡ μελετωμένη ἐκκένωσις τῶν χωρίων τῆς περιφερείας ταύτης. Ἐξετέλεσα τήν ἀναληφθεῖσαν ἀποστολήν προθύμως, καί εὐχαρίστως πρός σωτηρίαν τῆς ζωῆς ὀκτακοσίων ἀνθρώπων καί ἀπαλλαγήν ὀκτώ χιλιάδων κατοίκων ἐκ τῆς διαταχθείσης μετοικεσίας. Ἅμα τῇ ἀφίξει μου εἰς Βιάννον, ἀπέστειλα ἐπιτροπήν ἀποτελουμένην ἐκ τῶν Ἱερέων Καλαμίου καί Συκολόγου καί τεσσάρων λαϊκῶν, εἰς ἥν παρέδωκα ἐπιστολήν, διά τῆς ὁποίας προέτρεπον τούς ἀντάρτας, ὅπως παραδώσωσιν εἰς τούς Γερμανούς τούς αἰχμαλώτους στρατιώτας Υπ᾽ ἀριθμ. πρωτ. 62/34/25-1-1944, ἐξερχόμενο τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Κρήτης, Ἀρχεῖο Εὐγενίου πού φυλάσσεται στήν Ἱ. Μητροπόλη Γορτύνης καί Ἀρκαδίας. 52 Υπ᾽ ἀριθμ. πρωτ. 684/367/23-9-1943, ἐξερχόμενο τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Κρήτης, Ἀρχεῖο Εὐγενίου πού φυλάσσεται στήν Ἱ. Μητροπόλη Γορτύνης καί Ἀρκαδίας. 53 Ὑπάρχει στό ἀρχεῖο τοῦ Εὐγενίου καί ἄλλη ἀλληλογραφία μέ τόν Πέτρας Διονύσιο πού σέ ἄλλη εὐκαιρία πρέπει νά παρουσιασθεῖ. 51

- 142 -

αὐτῶν πρός πρόληψιν μείζονος κακοῦ. Πρίν ἐνεργήσω τοῦτο, ἀπήτησα ἀπό τόν Γερμανόν Στρατηγόν Μύλλερ ὅπως σταματήσῃ πᾶσαν ἐνέργειαν τῶν στρατευμάτων κατοχῆς εἰς βάρος τοῦ πληθυσμοῦ καθώς καί πᾶσαν μετακίνησιν αὐτῶν εἰς τό ἐσωτερικόν τῆς Βιάννου ἵνα δοθῇ εὐκαιρία νά ἐνεργήσω ὅλως οὐδετέρως καί χωρίς ὑπονοίας τήν ἀποστολήν μου. Ἐδόθησαν σχετικαί διαβεβαιώσεις, ἀλλά τήν ἑσπέραν τῆς ἰδίας ἡμέρας, ἤρχισε μετακίνησις Γερμανικῶν Στρατευμάτων πρός τό μέρος τῆς πληγείσης περιοχῆς, ἄτινα κατέλαβον ὁρισμένα ἐπίκαιρα σημεῖα, μέ τήν δικαιολογίαν ὅτι, ὁ Ἰταλός στρατηγός Κάρτα ἔφυγε μετά τοῦ ἐπιτελείου αὐτοῦ καί ὅτι ὁ σκοπός τῶν στρατευμάτων εἶναι ἤ δυνατόν νά ἀνακαλυφθῇ καί συλληφθῇ οὗτος. Τά στρατεύματα δέν ἐνήργησαν τί εἰς βάρος τοῦ ἐναπομείναντος πληθυσμοῦ. Τῇ 18ῃ τρέχοντος, ἐπεσκέφθην τήν πληγείσαν περιοχήν, τῆς ὁποίας ἡ κατάστασις παρουσιάζετο ὡς ἀκολούθως. Τετρακόσιοι τεσσαράκοντα ὅμηροι μεταξύ τῶν ὁποίων ὁ Ἱερεύς Βαχοῦ, Λεωνίδας Πνευματικάκης καί ὁ γέρων Ἱερομόναχος τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Ἄρβης, Κύριλλος καί πολλοί γέροντες καί ἀσθενεῖς κληνήρεις καί εἷς παράλυτος ἐξ Ἀμυρῶν ἐξετελέσθησαν. Τινές τούτων ἐτυφεκίσθησαν ἐντός τῶν οἴκων αὐτῶν καί ἐν τῇ αὐλῇ ἤ ἐν τῇ ὀδῶ, πλησίον τῶν οἰκιῶν των καί ἔμπροσθεν τῶν ἰδικῶν των. Γίνεται λόγος καί περί ἐκτελέσεων διά τῆς σφαγῆς. Γυνή ἐκ Κεφαλοβρυσίου ἐν παραφροσύνῃ διατελοῦσα, μοί διηγήθη ὅτι τρία τέκνα αὐτῆς ἡλικίας ἀπό 7 ἕως 15 ἐτῶν ἐξετελέσθησαν. Τό ἑπταετές ἐσφάγη, τοῦ ἑτέρου εἶχε ἀποκοπεῖ ἡ πτέρνα τοῦ ποδός αὐτοῦ, καί τό ἄλλο ἔφερε στίγματα μαρτυρίου. Μοί ἀνέφερον ἐπίσης ὅτι εὑρέθη γυνή ἔγκυος νεκρά, τῆς ὁποίας ἔφερε τομήν μαχαίρας περί τήν μήτραν. Μεταξύ τῶν ἐκτελεσθέντων εἶναι καί Διδάσκαλοι καί Πρόεδροι Κοινοτήτων, ὡς οἱ Πρόεδροι Βαχοῦ καί Ἁγίου Βασιλείου. Εἰς τά Ἀμυρά οἱ νεκροί ἀνέρχονται εἰς ἑκατόν ἑξήντα δύο. Μοῦ εἶπον, ὅτι κατόπιν τῆς διαβεβαιώσεως τῶν στρατευμάτων κατοχῆς, ὅτι οἱ ἄνδρες δέν διατρέχουσιν οὐδένα κίνδυνον, διακηρυχθείσης διά κήρυκος, ἐπέστρεψαν οὗτοι ἐκ τῶν κρυψώνων εἰς τάς οἰκίας αὐτῶν ἔνθα συλληφθέντες, ἐξετελέσθησαν. Ὁ ἐνταφιασμός τῶν νεκρῶν ἐγένετο ὑπό τῶν ἡρωῒδων γυναικῶν τῆς Βιάννου, αἵτινες ἀνέλαβον καί τήν μεταφοράν τραυματιῶν ὁμήρων εἰς Ἄνω Βιάννον, ἐξ᾿ ἧς ἀπεστάλησαν εἰς Ἡράκλειον δι᾿ ἐξόδων τοῦ Ε.Ο.Χ.Α. τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως καί νοσηλεύονται εἰς τό Πανάνειον Νοσοκομεῖον. Οὗτοι ἀνέρχονται εἰς 22 ἐπί τοῦ παρόντος. Ἡ Βιάννος ὅλη ἔχει βυθιστεῖ εἰς βαθύτατον πένθος. Οἱ ἄνδρες, ὅσοι διέφυγον τῶν φονικῶν χειρῶν ἐγκατέλειψαν διά λόγους ἀσφαλείας, τῇ προτροπῇ τῶν γυναικῶν τήν δοκιμαζομένην ἰδιαιτέραν των πατρίδα, «φύγετε - 143 -

σεῖς τουλάχιστον πού ἐσώθητε τοῖς εἶπον αἱ γυναῖκες διά νά προστατεύσητε, τάς χήρας καί τά ὀρφανά τῆς πατρίδος μας». Αἱ γυναῖκες εὑρίσκονται βαρυπενθοῦσαι καί ἀλλόφρονες. Θρῆνοι γοεροί καί φωναί ἀπελπισίας δονοῦσι τήν ἀτμόσφαιραν τῆς πληγείσης περιφερείας. Μόλις ἔφθασα εἰς τά Ἀμυρά σμῆνος γυναικῶν καί παιδίων κλαιόντων, μοί ἐξεδήλωνον μέ λιγμούς τόν μεγάλον των πόνον. Ἐγώ μοῦ ἔλεγε μία, ἔχασα ἑπτά γυιούς δέν ἔχω τώρα παρά μόνον κόρες καί νύμφες χῆρες καί ἐγγόνια ἀπροστάτευτα, ἐγώ μοῦ ἔλεγε ἡ ἄλλη κρατῶντας μίαν φωτογραφίαν εἰς τά χέρια της ἔχασα τόν ἄνδρα μου, ἕνα ἔμορφο παλληκάρι τριῶν μηνῶν ἀνδρόγυνο. Ἐμεῖς, μοῦ εἶπον κλαίοντα παιδιά ἀνήλικα ἐχάσαμε τόν πατέρα μας, τούς ἀδελφούς του καί τούς ἀδελφούς τῆς μάνας μας καί ἔχομεν μείνει τελείως ἀπροστάτευτα, τί θα γίνωμεν; Τό φάσμα τῆς ἐπικειμένης μετοικεσίας τούς τρομάζει περισσότερον, δέν φεύγομεν ἀπ᾽ ἐδῶ ἐφώναζον αἱ γυναῖκες τῶν Ἀμυρῶν. Πού θά ἀφήσωμεν τούς προσφιλεῖς μας νεκρούς, τούς πατέρας μας, τούς ἄνδρας μας, τά ἀδέλφια μας, προτιμώτερος γιά μᾶς εἶναι ὁ θάνατος. Οἱ Γερμανοί πού τούς ἐσκότωσαν ἄς μας θέσουν καί ἐμᾶς εἰς τήν σειράν, καί ἄς μᾶς σκοτώσουν, μέ τό πολυβόλον, ὅπως αὐτούς. Δέν ἔχομεν ἀντοχήν νά ὑποστῶμεν τήν νέαν αὐτήν δοκιμασίαν. Βοηθήσατέ μας. Ὅσον σκληρά καί ἄν εἶναι ἡ καρδιά ἐκείνου πού ἐπισκέπτεται καί βλέπει τήν πρωτοφανῆ καί πρωτάκουστην συμφοράν δέν εἶναι δυνατόν παρά νά καμφθῇ καί νά κλαύσῃ. Ἄραγε θά συμβῇ τοῦτο εἰς τόν Γερμανόν Στρατηγόν Μύλλερ; Οὐδεμία λογογράφου γραφίς ὅσον δυνατή καί ἄν εἶναι δύναται νά περιγράψῃ κατά ἀκρίβειαν τό μέγα δράμα τῆς Βιάννου. Εἰς τόν Βαχόν ἐπεσκέφθην ἐτοιμοθάνατον, ὅστις εἶχε τραυματισθεῖ μόνον ὑπό τῶν Γερμανῶν, ὁ ὁποῖος εὑρισκόμενος ἐπί τῆς ἐπιθανατίου κλίνης του καί περιστοιχιζόμενος ὑπό τῶν ἰδικῶν του, ἔβλεπε γύρω του Γερμανούς, οἵτινες ἐζήτουν νά τόν συλλάβουν διά νά τόν ὁδηγήσουν εἰς τόν τόπον τῶν ἐκτελέσεων καί ἐζητοῦσε νά τόν κρύψουν διά νά ἀποφύγῃ τό μαρτύριον. Τήν 20ην τρέχοντος, ἐπέστρεψε ἡ ἐπιτροπή κομίζουσα ἐπιστολήν τῶν ἀνταρτῶν, διά τῆς ὁποίας μοί ἐγνώριζον οὗτοι ὅτι, δέν δύνανται κατά τάς εἰλημένας διαταγάς, νά παραδώσωσι τούς δέκα τρεῖς Γερμανούς Στρατιῶτας αἰχμαλώτους, οὗτοι ἔγραφον, ἀποτελοῦσι τακτικόν στρατόν ἐξαρτόμενοι ἐκ τῆς Κυβερνήσεως τῆς πατρίδος μας καί τοῦ Συμμαχικοῦ Στρατηγείου, ὁ τακτικός δέ στρατός τότε παραδίδει τούς αἰχμαλώτους του, ὅταν ἠττηθεῖ ὑπό τῶν ἀντιπάλων του, κατεφέροντο κατά τῶν Γερμανῶν, διότι, παρά τά διεθνή νόμιμα καταστρέφουσι ἀνθρώπους μή δυναμένους νά φέρωσι ὄπλα καί ἀμάχους πληθυσμούς, ἐνῷ οὗτοι δρῶσι ἐν τῷ πλαισίῳ τοῦ διεθνοῦς δικαίου. Ἡ - 144 -

ἄφιξις ἐγένετο γνωστή ἀμέσως εἰς τόν Γερμανικόν ἀξιωματικόν τῆς Βιάννου ὅστις μέ ἐκάλεσεν ἀμέσως ἵνα τῷ γνωρίσῳ τήν ἀπάντησιν. Τῷ ἐγνώρισα αὐτήν καί ἐζήτησα ἀκρόασιν παρά τῷ Στρατηγῷ Μύλλερ, διαμένοντι ἐν Ἀρχάναις, ὅστις καί μέ ἐδέχθη αὐθημερόν. Ἀνεχώρησα ἀμέσως ἐκ Βιάννου μετά τοῦ κ. Γεωργίου Γκριδάκη, ὅστις μέ ἠκολούθησε εἰς Βιάννον ὡς διερμηνεύς καί ἑνός ἀξιωματικοῦ τοῦ ἐπιτελείου τοῦ στρατηγείου. Μόλις ἔφθασα εἰς Ἀρχάνες, παρουσιάσθην εἰς τόν Στρατηγόν, τοῦ ἐξέθεσα τάς ἐνεργείας μου καί τήν ἀπάντησιν τῶν ἀνταρτῶν καί τόν παρεκάλεσα ὅπως ἐκτιμηθῇ δεόντως ἡ προσπάθεια τῆς Ἐκκλησίας καί μή γίνουν νέαι ἐκτελέσεις ὁμήρων, καθώς καί ἡ ἐκκένωσις τῶν χωρίων διότι, ὁ δοκιμασθείς πληθυσμός δέν ἔχει τήν ἀντοχήν νά ἀνθέξῃ εἰς τήν νέαν ταύτην δοκιμασίαν. Ὁ πληθυσμός τῆς Βιάννου, τῷ εἶπον, διαμαρτύρεται κατά τῆς ἀποδιδομένης αὐτῷ κατηγορίας, ὅτι ἐβοήθησε τούς ἀντάρτας, ἤ ὅτι ἐτάχθη μέ τό μέρος αὐτῶν. Ἐάν συνέβαινε τοῦτο, θά ἔπρεπε νά πολεμήσῃ μετά τῶν ἀνταρτῶν ἐναντίον τῶν στρατευμάτων κατοχῆς, κατά τήν συμπλοκήν καί ὄχι νά βοηθήσῃ τά στρατεύματα διαθέτον πρός τοῦτο τά κτήνη αὐτοῦ πρός μεταφορά πολεμικοῦ ὑλικοῦ, αὐτός δέ νά παραμείνῃ ὅλος οὐδέτερος καί νά φιλοξενῇ τά στρατεύματα ὅταν διήρχοντο ἀπό τά χωριά τους. Ἀνεχώρησα ἐκ τοῦ στρατηγείου μέ τήν ἐλπίδα ὅτι ὁ στρατηγός θα ἐξεπλήρου τά ζητηθέντα. Τήν ἑπομένην ἐκλήθην εἰς τό Φρουραρχεῖον Ἡρακλείου μετά τοῦ κ. Νομάρχου καί κ. Γκριδάκη, ἔνθα ἀνεκοινώθη ἡμῖν ὅτι οἱ ὑπό τοῦ ἀνταρτικοῦ σώματος Μπαντουβᾶ κρατούμενοι αἰχμάλωτοι Γερμανοί στρατιῶται ἀφέθησαν καί ὅτι, ἤδη δύο ἐξ αὐτῶν ἐπέστρεψαν. Ἡ ἀπελευθέρωσις ὅμως αὐτῶν, εἶπον, δέν ὀφείλεται εἰς τήν ἀποστολήν τῆς Ἐκκλησίας, ἀλλά εἰς τήν ὑπογραφήν, ὑπ᾽ αὐτῶν ἐπιστολῆς πρός τόν διεθνῆ Ἐρυθρόν Σταυρόν, διά τῆς ὁποίας καταγγέλλονται ὑπό τῶν ἀνταρτῶν αἱ ἐκτελέσεις ἀνθρώπων ἀόπλων, Ἱερέων, ἀσθενῶν, γυναικῶν και γερόντων, ὑπό τῶν Γερμανῶν ἐν Βιάννῳ καθώς καί ἡ καταστροφή ἕξ χωρίων, τῆς περιοχῆς ταύτης καί ἡ διαρπαγή καί λεηλασία αὐτῶν. Ἦτο παρών καί ὁ ἀντιπρόσωπος τοῦ Δ.Ε.Σ. Ὁ Φρούραρχος διεμαρτύρετο κατά τοῦ περιεχομένου τῆς ἐπιστολῆς ὅπερ ἐχαρακτήρισε ὡς ἀναληθές. Ἐξετελέσθησαν, εἶπεν, μόνον ἐκεῖνοι, οἵτινες εἶχον ὅπλα καί ἐβοήθησαν τούς ἀντάρτας. Ἐγώ καί ὁ κ. Νομάρχης ἐδηλώσαμεν ὅτι, ὁ πληθυσμός τῆς Βιάννου δέν εἶχε ὅπλα καί ἀπόδειξις ὅτι οὐδ᾽ εἷς πυροβολισμός ἐρρίφθη ὑπ᾽ αὐτοῦ. Ὡς πρός τούς φόνους γερόντων, παιδίων, γυναικῶν καί τῶν Ἱερέων εἶπον ἐγώ, ὅτι εἶχον σχετικάς πληροφορίας. Ὡς πρός τήν ἀπελευθέρωσιν τῶν αἰχμαλώτων Γερμανῶν, ὑπό τῶν ἀνταρτῶν, τόσον ὁ κ. Νομάρχης ὅσον καί ἐγώ ὑπεστηρίξαμεν ὅτι, αὔτη ὀφείλεται εἰς - 145 -

τήν ἐνέργειαν τῆς Ἐκκλησίας καί ὄχι εἰς τόν ἐκβιασμόν τῶν γερμανῶν στρατιωτῶν, νά ὑπογράψουν τήν πρός τόν Δ.Ε.Σ. ἐπιστολήν τῶν ἀνταρτῶν. Οἱ ἀντάρται μετά τήν παράδοσιν τῆς ἐπιστολῆς εἰς τήν ἐπιτροπήν συνελθόντες ἐκ δευτέρου εἰς σύσκεψιν ἐμελέτησαν διά μίαν ἀκόμην φοράν τό περιεχόμενον τῆς ἐπιστολῆς μου, ἀνελογίσθησαν τάς συνεπείας, τάς ὁποίας θά εἶχε διά τόν πληθυσμόν ἡ μή ἀπελευθέρωσις τῶν Γερμανῶν καί τάς εὐθύνας τάς ὁποίας ἐπωμίζονται καί ἀπεφάσισαν νά ἀφήσωσι ἐλευθέρους τούς Γερμανούς στρατιώτας, ὅπερ καί ἔπραξαν, κατά τάς πληροφορίας τῶν ἀφιχθέντων στρατιωτῶν Γερμανῶν τήν μίαν μετά τό μεσονύκτιον τῆς Κυριακῆς πρός τήν Δευτέραν. Ἡ ἐπιστολή τῶν ἀνταρτῶν ἐδόθη εἰς τήν ἐπιτροπήν τάς μεταμεσημβρινάς ὥρας τῆς Κυριακῆς. Τήν ἰδίαν ἡμέραν, μετέβημεν εἰς Ἀρχάνες ἵνα ἐκθέσωμεν καί εἰς τόν στρατηγόν Μύλλερ τάς ἀπόψεις ἡμῶν ταύτας καί ζητήσωμεν παρ᾽ αὐτοῦ τήν ἀπόλυσιν τῶν κρατουμένων ὁμήρων καί τήν ἀναστολήν τῆς ἐκκενώσεως, διότι ὁ σκοπός τῆς ἀποστολῆς δηλαδή ἡ ἀπελευθέρωσις τῶν αἰχμαλώτων γερμανῶν στρατιωτῶν, ἐπετεύχθη. Δέν κατορθώθη τοῦτο, διότι ὁ στρατηγός ἀπουσίαζε. Χθές 22 τρέχοντος μετέβημεν καί πάλιν εἰς Ἀρχάνες καί εὐτυχώς ἐγενόμεθα δεκτοί παρά τῷ στρατηγῷ, παρόντος καί τοῦ κ. Φουράρχου Ἡρακλείου. Ὑπεστηρίξαμεν καί πάλιν τάς ἀπόψεις ἡμῶν, ἅς ἐξεθέσαμεν τήν προηγουμένην ἡμέραν εἰς τόν κ. Φρούραρχον καί ἐζητήσαμεν, ὅπως ἀφεθῶσιν ἐλεύθεροι οἱ ὅμηροι καί μή ἐκκενωθῇ ἡ περιοχή. Ὁ στρατηγός ἤρχισε νά μᾶς λέγει πολλάκις μέχρι σήμερον ἐπαναλληφθέντα, ὅτι δηλαδή οἱ Γερμανοί ἦλθον εἰς τήν Ἑλλάδα, διότι ὁ Ἕλλην Βασιλεύς ὁ πωλημένος εἰς τήν Ἀγγλίαν καί ἡ τότε Ἑλληνική Κυβέρνησις ἐπέτρεψεν εἰς τούς Ἄγγλους νά εἰσέλθουν εἰς τήν Ἑλλάδα καί τήν Κρήτην. Ἐξεθίασε τήν μεγαλοψυχία τοῦ Φύρερ, ὅστις ἅμα τῇ καταλήψει τῆς Ἑλλάδος ἔκαμε πράξιν πρωτοφανῆ εἰς τήν ἱστορίαν τῶν πολέμων, δηλαδή ἀφῆκε ἐλευθέρους τούς Ἕλληνας στρατιῶτας. Τώρα πού ἔφυγαν ἀπό τό μέσον οἱ Ἰταλοί δέν πρέπει νά φοβῆσθε πλέον ὅτι ἡ Ἑλλάς καί ἡ Κρήτη θά δοθῇ εἰς τούς Ἰταλούς. Εἰς αὐτήν θά δοθῇ μία ἔντιμος θέσις μεταξύ τῶν Εὐρωπαϊκῶν κρατῶν. Ἡ Γερμανία εἶναι τό προπύργιον τῆς Εὐρώπης κατά τοῦ μπολσεβικισμοῦ. Κατεφέρθη κατά τοῦ πληθυσμοῦ τῆς Κρήτης διότι, βοηθεῖ τόν Μπαντουβᾶ. Εἶπεν ὅτι, γνωρίζω ὅτι πολλοί βοηθοῦν τόν Μπαντουβᾶ καί τούς ἀντάρτας. Ὅ,τι ἔπαθε ἡ Βιάννος θά πάθουν καί ὅλαι ἐκεῖναι αἱ περιοχαί τῆς Κρήτης, αἱ ὁποῖαι θά προσφέρουν βοήθεια εἰς αὐτούς. Τέλος, μᾶς εἶπεν ὅτι, τῶν ὁμήρων θά ἀπολυθῶσιν μόνο ἐκεῖνοι, διά τούς ὁποίους προκύπτει ὅτι δέν ἐβοήθησαν τούς ἀντάρτας, οἱ ἄλλοι θά ἐκτελεσθῶσι, ἡ δέ περιοχή θά ἐκκενωθῇ. - 146 -

Τόν παρεκαλέσαμεν διά τελευταίαν φοράν ὑπέρ τοῦ πληθυσμοῦ, τοῦ εἴπομεν ὅτι τά ὑπεράγαν αὐστηρά μέτρα δέν φέρωσι τό προσδοκόμενον ἀποτέλεσμα, ἀντιθέτως ἐξεγείρουν τά πνεύματα. Ἀκόμη τοῦ ἐζητήσαμεν ὅπως, μή ἐκκενωθῶσι τά χωρία τῆς ἐπαρχίας Βιάννου, Ἀμυρά, Κεφαλοβρύσι, Κρεββατᾶς, Βαχός, Ἅγιος Βασίλειος, διότι εἶναι πάρα πολύ δύσκολος ἡ μετακίνησις τοῦ πληθυσμοῦ σήμερον. Μᾶς εἶπεν ὅτι, θά μελετήσῃ τό ζήτημα καί θά μᾶς ἀπαντήσῃ. Μετά τό τέλος τῆς συνομιλίας ἐπεδώσαμε αὐτῷ, δύο ἔγγραφα, ἕνα τοῦ κ. Νομάρχου καί ἕνα ἰδικόν μου, εἰς τά ὁποῖα ἐκθέτομεν γραπτῶς ὅ,τι προφορικῶς συνεζητήσαμεν. Ταῦτα γνωρίζομεν τῇ Ὑμετέρᾳ Θεοφιλίᾳ σχετικῶς μέ τά ἐν Βιάννῳ καί Ἱεραπέτρᾳ διαδραματισθέντα. Ἐπί τούτοις διατελοῦμεν Μετά σεβασμοῦ καί τιμῆς».

- 147 -

Ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Κισάμου καί Σελίνου κ. Ἀμφιλόχιος ὁμιλῶν εἰς τά θυρανοίξια τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ Ὁσίου Νικηφόρου τοῦ Λεπροῦ

ΘΥΡΑΝΟΙΞΙΑ ΙΕΡΟΥ ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑΤΙΚΟΥ ΝΑΟΥ ΟΣΙΟΥ ΝΙΚΗΦΟΡΟΥ ΤΟΥ ΛΕΠΡΟΥ Ὁμιλία τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Κισάμου καί Σελίνου κ. Ἀμφιλοχίου εἰς τά θυρανοίξια τοῦ νεοδμήτου Ἱεροῦ Ναοῦ Ὁσίου Νικηφόρου τοῦ Λεπροῦ

Δόξαν καί αἶνον ἀναπέμπομεν εἰς τόν ἐν Τριάδι Ἕνα Θεόν, διότι μᾶς ἀξιώνει σήμερον τῆς λαμπρᾶς τελετῆς τῶν Θυρανοιξίων τοῦ νεοδμήτου Ἱεροῦ Ναοῦ τοῦ Ὁσίου Νικηφόρου τοῦ Λεπροῦ, καί μάλιστα τελουμένης ὑπό τῆς Αὐτοῦ Θειοτάτης Παναγιότητος, τοῦ Πανσεβάστου ἡμῶν Αὐθέντου καί Δεσπότου τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ.κ. ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΥ, πλαισιωμένου ὑπό ὑψηλῶν προσκεκλημένων: τοῦ Ἐξοχωτάτου Προέδρου τῆς Δημοκρατίας κ. Προκοπίου Παυλοπούλου, τοῦ Ἐχοχωτάτου ἐκπροσώπου τῆς Κυβερνήσεως Ὑφυπουργοῦ Ἐξωτερικῶν κ. Μάρκου Μπόλαρη, τῆς Αὐτοῦ Θειοτάτης Μακαριότητος τοῦ Πρωθιεράρχου τῆς Σιωνίτιδος Ἐκκλησίας κ. Θεοφίλου Γ΄, τῶν Μακαριωτάτων Προκαθημένων τῶν Αὐτοκεφάλων Ἐκκλησιῶν Κύπρου κ. Χρυσοστόμου Β΄ καί Ἀλβανίας κ. Ἀναστασίου μετά τῶν Σεβασμιωτάτων, Πανιερωτάτων, Ἐλλογιμωτάτων, Ἱερολογιωτάτων καί Ἐντιμοτάτων μελῶν τῶν τιμίων Συνοδειῶν αὐτῶν, τῶν ἐκπροσώπων τοῦ Πατριαρχείου Ρουμανίας, Θεοφ. Ἐπισκόπου Τούλτσεας κ. Βησσαρίωνος καί τῶν Αὐτοκεφάλων Ἐκκλησιῶν Ἑλλάδος, Σεβ. Μητροπολίτου Ρεθύμνης καί Αὐλοποτάμου κ. Εὐγενίου καί Πολωνίας, Θεοφ. Ἐπισκόπου Σούπρασλ κ. Ἀνδρέου, τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης μετά τοῦ Σεβ. Προέδρου αὐτῆς Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης κ. Εἰρηναίου, τῶν Σεβασμιωτάτων καί Ἐλλογιμωτάτων Ἑταίρων τῆς Ὀρθοδόξου Ἀκαδημίας Κρήτης μετά τοῦ Γενικοῦ Δντοῦ αὐτῆς, τῶν ἐκπροσώπων τῶν Δημοτικῶν καί Περιφερειακῶν ἀρχῶν μέ ἐπικεφαλῆς τόν Περιφερειάρχην Κρήτης, Ἐντιμολογιώτατον κ. Σταῦρον Ἀρναουτάκην, τῶν Ἐντιμοτάτων Βουλευτῶν τοῦ Νομοῦ, τῶν Πανοσιολογιωτάτων Καθηγουμένων τῶν Ἱερῶν Μονῶν Παντοκράτορος, Ἀρχιμ. Γαβριήλ, καί Ξενοφῶντος, κ. Ἀλεξίου, ἐκ τοῦ Ἁγιωνύμου Ὄρους καί ἀλλαχοῦ, τοῦ εὐαγοῦς Κλήρου, τῶν μοναστικῶν Ἀδελφοτήτων, καί τοῦ φιλαγίου λαοῦ ἐκ τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεώς μας ἀλλά καί ἐκ τῆς Μεγαλονήσου Κρήτης συναχθέντων. - 149 -

Τῷ ὄντι καί ἐν ἀληθείᾳ: «Ἐπιδημάσαντος ἡμῖν, τοῦ Λόγου κατά σάρκα, ὁ τῆς βροντῆς μέν γόνος φησί καθυπογράφων· Ἐθεασάμεθα φαιδρῶς τήν δόξαν, ἥν εἶχεν ὁ Υἱός παρά τοῦ Πατρός, ἐν ἀληθείας χάριτι». Ἡ ἐπιδημία τοῦ Υἱοῦ καί Λόγου τοῦ Θεοῦ εἰς τόν κόσμον ἀξιώνει τό Γένος τῶν χριστιανῶν νά ἀπολαμβάνουν καί νά βιώνουν μέ τήν χάριν τοῦ ἁγίου Πνεύματος «τήν δόξαν, ἥν εἶχεν ὁ Υἱός παρά τοῦ Πατρός». Ὁ Χριστός κατά τήν ἔνσαρκον αὐτοῦ Οἰκονομίαν «τά πάντα ἐφώτισε τῇ παρουσίᾳ Του, τόν κόσμον ἀνεκαίνισεν Πνεύματι θείῳ». Ἀλλά καί τά νῦν «ψυχαί ἐγκαινίζονται· οἶκος γάρ ἀνετέθη νῦν εἰς δόξαν Κυρίου». (Κάθισμα μετά τήν α΄ στιχολ. Ὄρθρου 13ης Σεπτεμβρίου). Τήν δόξαν αὐτήν τῆς Τριαδικῆς ζωῆς καί ἑνότητος, τήν κοινωνίαν τῆς θείας καί τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως γευόμεθα πάντες ἡμεῖς κατά τήν λαμπράν ταύτην σύναξιν, κατά τήν ὁποίαν ὁ Υἱός καί Λόγος τοῦ Θεοῦ συναποδεικνύει τήν ὡραιότητα τοῦ Ἁγίου Σκηνώματος τῆς δόξης Του, τοῦ νεοδμήτου τούτου Οἴκου ἐπ’ ὀνόματι τοῦ Ὁσίου Νικηφόρου τοῦ Λεπροῦ, ὁμοίᾳ μέ τήν εὐπρέπειαν τοῦ ἄνω στερεώματος, ἔνθα ἡ τῶν πρωτοτόκων Ἐκκλησία χαίρει καί σκιρτᾷ εὐφροσύνως μαθ’ ἡμῶν. Διό καί μετά τοῦ ἁγιωτάτου Πατριάρχου Ἱεροσολύμων Σωφρονίου ἀναφωνοῦμεν: «Σήμερον ὁ Παράδεισος ἠνέῳκται τοῖς ἀνθρώποις, καί ὁ τῆς Δικαιοσύνης Ἥλιος καταυγάζει ἡμῖν. Σήμερον τοῦ σκότους ἐλυτρώθημεν, καί τῷ φωτί τῆς θεογνωσίας καταυγαζόμεθα. Σήμερον τά ἄνω τοῖς κάτω συνεορτάζει καί τά κάτω τοῖς ἄνω συνομιλεῖ. Σήμερον ἡ ἱερά καί μεγαλόφωνος τῶν Ὀρθοδόξων πανήγυρις ἀγάλλεται». Σήμερον ἀνοίγονται αἱ θύραι τοῦ νεοδμήτου τούτου Οἴκου διά νά εἰσέλθωμεν πάντες οἱ γηγενεῖς. Οἱ κοπιῶντες καί πεφορτισμένοι τοῦ βίου καί οἱ ἐν ἀναψυχῇ ὄντες, οἱ κλαίοντες καί οἱ ἀγαλλόμενοι, οἱ ὑγιεῖς καί οἱ ἐν ἀσθενείᾳ ὑπάρχοντες, οἱ πλούσιοι καί οἱ πένητες, οἱ ἁμαρτωλοί καί οἱ δίκαιοι, καθώς οἱ ὀφθαλμοί τοῦ Θεοῦ εἶναι ἀνεῳγμένοι εἰς τόν τόπον αὐτόν, «τοῦ εἰσακούειν τῆς προσευχῆς, ἧς προσεύχεται ὁ δοῦλος σου εἰς τόν τόπον τοῦτον ἡμέρας καί νυκτός... καί ποιήσεις, καί ἵλεως ἔσῃ αὐτοῖς». Ἡ χαρά καί ἡ συγκίνησίς μας εἶναι πολλαπλαί κατά τήν εὔσημον ταύτην ἡμέραν. Ἐν πρώτοις, διότι παραδίδομεν εἰς τόν θεοσεβῆ λαόν τόν πρῶτον τοῦτον Ναόν ἐπ’ ὀνόματι τοῦ Ὁσίου Νικηφόρου τοῦ Λεπροῦ, τόν ὁποῖον ἤγειρε καί ἐκόσμησεν αὐτή αὕτη ἡ ἀγάπη τοῦ Ὀρθοδόξου λαοῦ μας, τοῦ ἀποτελοῦντος τό ἔθνος τό ἅγιον, τήν κληρονομίαν καί τήν ἐκλογήν τοῦ Χριστοῦ. Ἐδῶ μᾶς δίδεται ἡ εὐκαιρία νά ἐναποθέσωμεν τούς πόθους καί τάς λύπας, τήν ὀδύνην καί τό βάρος τῶν καρδιῶν μας, τούς ἐπικινδύνους σκοπέλους - 150 -

τοῦ καθ’ ἡμέραν βίου, τάς δυσκολίας καί τάς ἀγωνίας τῆς ζωῆς, τήν ἐρημίαν καί τήν δίψαν τῆς ψυχῆς· νά δοξολογήσωμεν τόν Θεόν διά τήν φανέρωσιν τοῦ νέου Ἁγίου μας, τοῦ Ὁσίου Νικηφόρου. Σήμερον πηγνύομεν εἰς τόν τόπον τοῦτον νέον θυσιαστήριον πρός δοχήν τῶν ὁλοκαυτωμάτων τοῦ νέου Ἰσραήλ καί ἐγκαινισμόν καί ἀνάστασιν τῶν ψυχῶν καί τῶν σωμάτων ἡμῶν, δοξολογίαν δέ τοῦ μεγάλου Κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ, τοῦ θαυμαστοῦ ὄντως ἐν τοῖς ἁγίοις αὐτοῦ. Ἐκ δευτέρου, ἱερά ὑπερηφάνεια καί χαροποιόν δέος κατακλύζει τάς καρδίας μας, διότι ὁ Ναός οὗτος ἀνοίγεται εἰς τόν τόπον καταγωγῆς τοῦ Ὁσίου, τό μέχρι ἐχθές ἄγνωστον καί ἄσημον Συρικάριον, ἀπό σήμερον ὅμως παγκοίνως γνωστόν καί ἐξάκουστον. Ὀλίγα μέτρα ἀπό ἐδῶ εὑρίσκεται ἡ πατρική οἰκία τοῦ Ἁγίου, εἰς τήν ὁποίαν ὁ θαυμαστός Νικόλαος Τζανακάκης, κατά κόσμον, εἶδε τό πρῶτον φῶς τῆς ζωῆς καί ἐμέτρησεν τά πρῶτα ἔτη τοῦ δεινῶς χειμαζομένου βίου του. Ἀγαλλομένῳ ποδί δέ καί σκιρτώσῃ ἐν εὐφροσύνῃ καρδίᾳ ἀνακοινοῦμεν εἰς πάντας ὑμᾶς ὅτι καί αὕτη ἡ οἰκία, εὐγενῶς παραχωρηθεῖσα ὑπό τῶν συγγενῶν τοῦ Ὁσίου εἰς τήν Ἱεράν Μητρόπολίν μας, ἀναπαλαιωθεῖσα ἤδη ὑπό τοῦ ὑστερήματος καί τῆς καιομένης ὑπό ἀγάπης καρδίας τοῦ εὐσεβοῦς λαοῦ τοῦ Θεοῦ, ἀποτελεῖ πλέον, ὁμοῦ μετά τοῦ ἱεροῦ τούτου τεμένους, τόπον προσκυνήματος καί ἀναψύξεως. Ἀναρίθμητοι ὑπάρχουν αἱ μαρτυρίαι τῶν θαυμαστῶν ἐνεργειῶν τοῦ Ὁσίου Νικηφόρου τοῦ Λεπροῦ, ἀπό κάθε σημεῖον τῆς γῆς. Εὐεργετεῖ ἀκόμη καί ἀνθρώπους πού δέν Τόν ἔχουν γνωρίσει, οὔτε κἄν ἔχουν ἀκούσει τόν βίον καί τήν πολιτείαν Του ἤ, πολύ περισσότερον, καί αὐτό ἀκόμη τό ὄνομά Του. Ὁ οικουμενικός Ὅσιος Νικηφόρος ὁ Λεπρός ἀποδεικνύει περιτράνως εἰς ὅλους ἐμᾶς ποῖος εἶναι ὁ ἄνθρωπος ὁ ὁποῖος ἀγαπᾷ τόν Χριστόν. Καθίσταται πρότυπον ζωῆς ἀλλά καί θανάτου, διότι, πῶς γίνεται νά εὑρίσκωμεν νόημα εἰς τόν ἐπί γῆς βίον μας, ἐάν δέν ἔχομεν κατανοήσῃ πρῶτον τό μέγεθος καί τήν σημασίαν τοῦ θανάτου; Ὁ Ὅσιος Νικηφόρος ἔρχεται βοηθός καί διδάσκαλος τῆς ἐν Χριστῷ ζωῆς, διά νά καταστήσῃ πάντας ἡμᾶς κλήματα εὔκαρπα καί γεώργια τίμια τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ. Νά μᾶς ὑπενθυμίσῃ ὅτι τό μαρτύριον πού καλούμεθα νά βαστάσωμεν καί νά ὑπομείνωμεν διά τόν Χριστόν τήν σημερινήν ἐποχήν, εἶναι ἀνάλογον μέ ἐκεῖνον τό ὁποῖον ἐγεύθη ὁ ἴδιος. Καί αὐτό εἶναι τό μαρτύριον τῆς συνειδήσεως καί τῆς πιστότητός μας εἰς τόν Κύριον τῆς δόξης. Εἰς ἑκάστην χρονικήν περίοδον ὁ πιστός παραινεῖται ὄχι μόνον νά κηρύττῃ καί νά μαρτυρῇ Ἰησοῦν Χριστόν ἐσταυρωμένον, ἀλλά καί νά καυχᾶται ἐν παρρησίᾳ διά τήν ταυτότητά του ὡς χριστιανός∙ νά ὑπομένῃ τάς θλίψεις - 151 -

καί τάς βασάνους τῆς ζωῆς ὄχι μέ στωϊκήν ἀπάθειαν ἤ μέ ἐκστατικήν ἀδιαφορίαν, ἀλλά μέ τήν ἐλπίδα καί τά ὄμματα ἐστραμμένα εἰς τόν μόνον ζῶντα καί ἀληθῆ Θεόν∙ νά ἀντλῇ δύναμιν καί θάρρος εἰς τά δεινά τοῦ βίου ἀπό Ἐκεῖνον ὁ ὁποῖος εἶναι Ἅγιος Ἰσχυρός∙ νά μήν ἀλλοφρονῇ καί παρεκτρέπηται ἐκ τῶν συμβαινόντων ἑκάστοτε δεινῶν, σεβόμενος τήν ζωήν τήν ἐδικήν του ἀλλά καί τῶν συνανθρώπων του∙ νά ἁγιάζῃ ἑαυτόν διά νά ἀναψύχῃ τόν ἀδελφόν∙ νά ἀποθνήσκῃ διά τόν κόσμον καί τά τοῦ κόσμου, διά νά ἀπολαμβάνῃ τήν ὄντως ζωήν∙ νά ἀπολλύῃ τήν ψυχήν του διά νά εὑρίσκει αὐτήν∙ νά ἐξέρχηται τοῦ ἑαυτοῦ οἴκου καί τοῦ ἰδίου θελήματος διά νά εἰσοδεύῃ εἰς «τά ἐξ ἀρχῆς», τήν πατρικήν ἑστίαν καί τήν ἠτοιμασμένην κληρονομίαν. Εἰς αὐτήν τήν διάστασιν ἔζησεν ὁ Ὅσιος Νικηφόρος. Εἰς τήν διάστασιν τῆς ἀναστάσεως, τῆς ἀφθαρσίας, τῆς καινότητος, τῆς αἰωνιότητος. Εἶχεν εἰσέλθει εἰς τόν χῶρον καί τόν τόπον τόν «ἐξ ἀρχῆς»∙ εἰς αὐτόν, διά τόν ὁποῖον ὁ ἄνθρωπος εἶναι προωρισμένος νά ζῇ καί νά μεγαλουργῇ. Εἶχεν εἰσέλθει εἰς τά ἅγια τῶν ἁγίων τοῦ ἀνθρωπίνου βίου, ὅπου τά φρικτά τελεσιουργοῦνται, καί ὅπου δύναται νά πολιτεύηται ἐλευθέρως καί ἀνεσπέρως ὁ ἄνθρωπος καί ἡ κτίσις. Εἶχεν ἀπαλλαγεῖ τῶν δεσμῶν τοῦ σώματος γενόμενος οὐρανοπολίτης καί μύστης τοῦ θείου κάλλους καί τῆς ἀτελευτήτου μακαριότητος ἔτι ζῶν ἐν τῷ σώματι καί ἐν τῷ κόσμῳ. Τίποτε δέν ἦτο δυνατόν νά πτοήσῃ τόν Νικηφόρον, καθώς ἐμεθύσθη ἐκ τοῦ καινοῦ τῆς ἀμπέλου γενήματος. Λαμβάνων πεῖραν τῆς θείας εὐφροσύνης ἐγεύετο τό πόμα τό τερατουργούμενον ἐκ τῆς πηγῆς τῆς θείας ἀφθαρσίας. Ὁ πολύαθλος βίος του μᾶς καλεῖ νά καθρεφτίσωμεν τήν ψυχήν μας εἰς τήν ἀνδρείαν καί τό ἦθος του, νά συγκρίνωμεν καί νά τολμήσωμεν τήν αὐτοκριτικήν μας, νά ἀφήσωμεν τήν γενναιότητά του νά μᾶς συνεγείρῃ εἰς ἀγῶνας πνευματικούς, καθαρτικούς, ἀναγεννητικούς. Ἡ καθαρότης τοῦ βίου του καί ἡ ἀκράδαντος ἀφοσίωσίς του εἰς τόν Θεόν μᾶς προτείνουν τόν «παραλογισμόν» τῆς ἁγιότητος, τήν φανέρωσιν τῆς χριστιανικῆς μας ταυτότητος καί τοῦ ὀρθοδόξου ἤθους μας, εἰς ἐποχήν κατά τήν ὁποίαν τό διεσπασμένον καί ἠλλοτριωμένον ἀνθρώπινον πρόσωπον ἀδυνατεῖ νά συγκροτηθῇ εἰς ἑνότητα καί νά ἀνεύρῃ τό κάλλος τῆς κοινωνίας τῶν πρωτοτόκων· εἰς ἐποχήν κατά τήν ὁποίαν φαίνεται ὁ ἄνθρωπος νά ἔχει κορεσθῇ ἀλλά καί ἀπογοητευθῇ ἀπό τόν ἐπιστημονικόν ρεαλισμόν καί τόν ἰδεοκρατικόν χριστιανισμόν. Ἡ πρόνοια τοῦ Θεοῦ ἐπεφύλαξεν εἰς Ὑμᾶς, Παναγιώτατε, καί τήν περί Ὑμᾶς Ἁγίαν καί Ἱεράν Σύνοδον τοῦ Οἰκουμενικοῦ μας Πατριαρχείου, ἐλάχιστον μέλος τῆς Ὁποίας ὑπῆρξεν τότε καί ἡ οὐδενία μου, τήν τιμήν καί τήν - 152 -

εὐλογίαν νά καταγράψητε εἰς τάς δέλτους τῶν Ἁγίων τῆς Ἐκκλησίας μας καί τό ὄνομα τοῦ Ὁσίου Νικηφόρου τοῦ Λεπροῦ, τόν Δεκέμβριον τοῦ δισχιλιοστοῦ δωδεκάτου ἔτους. Ἐξεδώσατε τήν σχετικήν Πρᾶξιν Ἁγιοκατατάξεως, ἐπικυροῦντες τοιουτοτρόπως τήν συνείδησιν τοῦ πληρώματος τῆς Ἐκκλησίας, τό ὁποῖον (πλήρωμα) πρό πολλοῦ ἐγεύετο τούς καρπούς τῆς χάριτος καί ἁγιότητος τοῦ Ὁσίου Πατρός. Δόξαν καί αἶνον ἀναπέμπομεν εἰς τόν ἐν Τριάδι ἕνα Θεόν, διότι εἰς τούς δυστήνους καί χαλεπούς καιρούς μας δέν ἐγκαταλείπει ἡμᾶς μόνους καί ὀρφανούς, ἀλλά ἀποστέλλει τούς ἁγίους Του, τόν Ὅσιον Νικηφόρον τόν Λεπρόν, νά παρηγοροῦν καί νά ἀνακουφίζουν τόν βίον μας, νά στηρίζουν καί συνοδοιποροῦν εἰς τόν βηματισμόν μας, νά ἀφουγκράζωνται τούς ἀλαλήτους στεναγμούς τῆς καρδίας μας, νά ἀπομάσσουν τά δάκρυα τῶν πόνων καί ὀδυνῶν μας, νά πρεσβεύουν ὑπέρ πάντων ἡμῶν. Τήν θύραν αὐτήν τοῦ ἐλέους, τόν νεόδμητον Ἱερόν Ναόν τοῦ Ὁσίου Νικηφόρου τοῦ Λεπροῦ, τήν πύλην τῆς ἀναστάσεως τῆς πεπτωκυίας ἀνθρωπίνης φύσεως, τό θυσιαστήριον τοῦ ὁλοκαυτώματος ἀνατιθέμεθα εἰς δόξαν Κυρίου, «ἥν εἶχεν ὁ Υἱός παρά τοῦ Πατρός». «Ὅσοι δέ πίστει τοῦτον λαμβάνομεν» προσερχόμενοι μετά πίστεως, φόβου Θεοῦ καί ἀγάπης, μᾶς δίδεται ἡ ἐξουσία «τοῦ γενέσθαι τέκνα Θεοῦ». Τόν Ναόν αὐτόν ἤγειρεν ἡ ἀγάπη πάντων ὑμῶν· τοῦ ἱερωτάτου Κλήρου καί τοῦ εὐσεβοῦς λαοῦ, ὅπου γῆς. Διό καί οἱ λόγοι οὗτοι καθίστανται πενιχροί διά νά ἐκφράσουν τάς ἐκ μυχοῦ καρδίας εὐχαριστίας ἡμῶν. Μετ’ αἰσθημάτων εὐγνωμοσύνης ἀτενίζομεν εἰς τά πρόσωπα τῶν συγγενῶν τοῦ Ὁσίου, διά τήν δωρεάν παραχώρησιν τόσον τοῦ οἰκοπέδου εἰς τό ὁποῖον ἀνηγέρθη ὁ περικαλλής αὐτός Ναός, ὅσον καί τῆς πατρικῆς οἰκίας τοῦ Ἁγίου, ὡς ἤδη ἐλέχθη. Ἐκ κέντρων καρδίας εὐχαριστοῦμεν τούς Σεβασμιωτάτους Ἀρχιερεῖς τῆς Ἀποστολικῆς Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης, μέ προεξάρχοντα τόν Σεβ. Ἀρχιεπίσκοπον Κρήτης κ. Εἰρηναῖον, διά τήν εὐχετικήν στήριξίν των καί τήν τιμητικήν παρουσίαν των μετά πλειάδος πρσκυνητῶν ἐκ τῶν Ἐπαρχιῶν των. Ἰδιαιτέρως μνημονεύομεν τόν ὅμορον ἀδελφόν, Σεβ. Μητροπολίτην Κυδωνίας καί Ἀποκορώνου κ. Δαμασκηνόν, ὅστις καί ἕλκει τήν καταγωγήν του ἐκ τῆς περιοχῆς, διά τήν ἔμπρακτον ἀρωγήν του, ἡ ὁποία ἐξεφράσθη ποικιλοτρόπως καί διά τοῦ Πρωτοσγυκέλλου του, Πανοσ. Ἀρχιμανδρίτου κ. Δαμασκηνοῦ Λιονάκη. Ἐξαιρέτως ἀναμιμνησκόμεθα τήν ὥραν ταύτην ὅλους, ὅσοι εἶχον τήν μέριμναν τῶν ἐργασιῶν καί μέ ὑπερβάλλοντα κατά Θεόν ζῆλον καί ἀγῶνα - 153 -

συνεκέντρωσαν τά ἀπαιτούμενα διά τήν οἰκοδομήν, καί τά διεχειρίσθησαν νομίμως καί σωφρόνως. Τάς Ἐνορίας τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεώς μας διά τήν στήριξιν καί τήν ἀγάπην των πρός τό τελούμενον ἔργον. Τόν Αἰδεσιμολογιώτατον Πρωτοπρεσβύτερον Ἐμμανουήλ Μπαργωτάκην, Ἀρχιερατικόν Ἐπίτροπον Δυτικῆς Κισάμου, καί τήν περί αὐτόν συσταθεῖσαν ἐρανικήν ἐπιτροπήν. Τόν Ὁσιολογιώτατον Ἱερομόναχον π. Χρύσανθον ἐκ τῆς Ἱ. Πατριαρχικῆς Μονῆς Γωνιᾶς. Τάς ἑταιρείας Edf en Hellas (φωτοβολταϊκά) καί Narada (μπαταρίες) διά τήν ὑλοποίησιν προτάσεως, ὁ Ναός οὗτος νά εἶναι ὁ πρῶτος Ναός ἐν Ἑλλάδι μέ ἐνεργειακήν αὐτονομίαν, καθώς διαθέτει ἐξοπλισμόν αὐτονόμου ὑβριδικοῦ συστήματος, εὐγενῶς χορηγηθείς ὑπό τῶν προμνημονευθεισῶν ἑταιρειῶν. Πολύτιμος ὑπῆρξεν, ἐπίσης, ἡ στήριξις καί ἡ βοήθεια εἰς τό ἐν λόγῳ ἔργον τοῦ κ. Ἐμμανουήλ Νικηφοράκη καί τῶν συνεργατῶν του, καθώς καί τοῦ Ἐργαστηρίου Φωτοβολταϊκῶν καί Ἐνεργειακῶν Συστημάτων τοῦ ΤΕΙ Κρήτης. Τόν ἀγαπητόν εἰς ὅλους μας Περιφερειάρχην Κρήτης κ. Σταῦρον Ἀρναουτάκην διά τήν ἀρωγήν καί συνδρομήν του. Τόν Δήμαρχον Κισάμου κ. Θεόδωρον Σταθάκην διά τήν συμβολήν του. Ὀφειλετικῶς μνημονεύομεν τόν Μηχανικόν κ. Νεκτάριον Ψαράκην, τήν Ἀρχιτέκτονα κ. Νεκταρίαν Λαϊνάκην, τόν Πολιτικόν Μηχανικόν κ. Δημήτριον Χαρτζουλάκην, τόν ἐργολάβον κ. Στυλιανόν Πετράκην «Λατομεῖα Σελίνου», τήν ἑταιρείαν Τσατσαρωνάκη «ΤΟ ΜΑΝΝΑ», τούς κ.κ. Ἀνδρέαν Κουπῆν και Στράτον Φίλην, ἑταιρείαν Anthea Lettings Estate, τόν κ. Ἠλίαν Λουπάσην, ἑταιρείαν Loupassis Estate, ἐξαιρέτως δέ: τούς κ.κ. Γεώργιον Μυλωνάκην, Μιχαήλ Πατεράκην, Ἰωάννην Κακαουνάκην, Ἰάκωβον Χονδράκην, Κωνσταντῖνον Ὀρφανουδάκην, τούς ἀδελφούς Ἀντώνιον καί Μιχαήλ Πνευματικάκην, χωρίς τήν πολύτιμον βοήθειαν καί συνδρομήν τῶν ὁποίων αἱ ἐργασίαι τοῦ Ναοῦ, τοῦ περιβάλλοντος χώρου καί τῆς οἰκίας τοῦ Ἁγίου δέν θά ἠμποροῦσαν νά περατωθοῦν. Ἅπαντας, οἱ ὁποῖοι ἠργάσθησαν, πολλοί ἐξ αὐτῶν ἀφιλοκερδῶς, μέ καλλιτεχνίαν καί συνέπειαν, πολλάκις ὑπό δυσμενεῖς καιρικάς συνθήκας, διά νά ὁλοκληρωθῇ τό οἰκοδόμημα ἐγκαίρως. Τούς τεχνίτας κ. Κωνσταντῖνον Χριστουλάκην, τούς ἀδελφούς Βερυκάκη, τούς κ.κ. Ἐλευθέριον Σταγάκην, Ἐμμανουήλ Κυρμπίζον, Σταυρουλιδάκην Α.Ε., τήν Ἀσβεστοποιείαν Κρήτης, οἱ ὁποῖοι προσέφερον ἀμισθί τάς πολυτίμους ὑπηρεσίας των ὡς καί δωρεάν κατασκευαστικά ὑλικά. Τούς κατοίκους τῆς περιοχῆς, οἱ ὁποῖοι συνέδραμον εἰς τάς ἐργασίας μέ τήν φιλόξενον διάθεσιν καί συμπαράστασίν των, ὡς καί τούς δεκάδες, ἑκατοντάδες ἐπωνύμους καί ἀνωνύμους δωρητάς, εὐεργέτας καί χορηγούς, τῶν ὁποίων ἡ εὐλάβεια πρός τόν Ὅσιον Νικηφόρον μᾶς ἠξίωσεν νά φθάσωμεν εἰς τήν σημερινήν λαμπράν - 154 -

καί ἱστορικήν ἡμέραν τῶν θυρανοιξίων. Τοῦ κόπου καί τοῦ μόχθου των, τῆς κενωμένης ἀγάπης των μνησθείη Κύριος ὁ Θεός. Τέλος, πάντας ὑμᾶς, τήν Α.Θ.Π. τόν Οἰκουμενικόν ἡμῶν Πατριάρχην κ.κ. ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΝ, τόν Ἐξοχώτατον Πρόεδρον τῆς Δημοκρατίας κ. Προκόπιον Παυλόπουλον, τόν Ἐξοχώτατον Ἐκπρόσωπον τῆς Κυβερνήσεως, Ὑφυπουργόν Ἐξωτερικῶν κ. Μάρκον Μπόλαρην, τούς Μακαριωτάτους Προκαθημένους: τοῦ παλαιφάτου Πατριαρχείου Ἱεροσολύμων καί τῶν Αὐτοκεφάλων Ἐκκλησιῶν Κύπρου καί Ἀλβανίας, τούς ἐκπροσώπους τοῦ Πατριαρχείου Ρουμανίας καί τῶν Ἐκκλησιῶν Ἑλλάδος καί Πολωνίας, τήν Ἱεράν Ἐπαρχιακήν Σύνοδον τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, τούς Πανοσιολογιωτάτους Καθηγουμένους τῶν Ἱερῶν Μονῶν Παντοκράτορος καί Ξενοφῶντος ἐκ τῆς Ἀθωνικῆς Πολιτείας, καθώς καί τάς συνοδείας τῶν λοιπῶν μοναστικῶν Ἀδελφοτήτων, τούς ἐκπροσώπους τῆς λογιοσύνης, τούς ἄρχοντας καί τόν λαόν. Τόν Ἐξοχώτατον Περιφερειάρχην Κρήτης καί τούς ἐκπροσώπους τῶν Δημοτικῶν, Περιφερειακῶν καί Στρατιωτικῶν ἀρχῶν. Τούς ἐνδοξοτάτους Στρατηγούς, τόν Ἀρχηγόν τῆς Ἀστυνομίας ἐρχόμενον ἐξ Ἀθηνῶν, καθώς καί τούς Διευθυντάς τῶν τοπικῶν Ἀστυνομικῶν καταστημάτων διά τήν συνεργασίαν καί τήν μέριμνάν των εἰς τήν τήρησιν τῆς τάξεως καί τήν διευκόλυνσιν τῆς προσελεύσεως τῶν προσκυνητῶν εἰς τόν χῶρον. Τά μέλη τῶν Σαμαρειτῶν, οἱ ὁποῖοι μᾶς συνοδεύουν μέ διάκρισιν καθ’ ὅλον τό πρόγραμμα τοῦ διημέρου. Πάντας τούς παρευρισκομένους σήμερον ἐνταῦθα, τούς ἐγγύς καί τούς μακράν, τούς ἀνά τήν Κρήτην καί ἀλλαχοῦ εὐλαβεῖς προσκυντάς καί φίλους τοῦ Ἁγίου, οἱ ὁποῖοι διεθέσατε μέ πολλήν χαράν κόπον καί πολύτιμον χρόνον, προκειμένου νά χαριτωθῆτε ἀπό τόν Ἅγιον καί νά τιμήσητε μέ τήν παρουσίαν καί τήν προσευχήν σας τά ἐνταῦθα τελούμενα βοῶντες πάντες ὁμοῦ «ἀκαταπαύστοις στόμασιν, ἀσιγήτοις δοξολογίαις»: «τοῦτον τόν οἶκον στερέωσον, Κύριε!». Εὔχεσθε Παναγιώτατε Πάτερ καί Δέσποτα, Μακαριώτατοι καί τιμιώτατοι Προκαθήμενοι τῆς Σιωνίτιδος Ἐκκλησίας, τῆς Ἁγιωτάτων Ἐκκλησιῶν Κύπρου καί Ἀλβανίας, εὔχεσθε, παρακαλῶ, ἐτοῦτος ὁ τόπος νά καταστῇ διά πάντας ἡμᾶς ἀλλά καί τόν κόσμον ὅλον, τόπος ἀναπαύσεως καί κολυμβήθρα τοῦ Σιλωάμ· «ἰατήριον ὑπαρχέτω καί θεραπευτήριον κοινόν καί σωτήριον τοῦ λαοῦ τοῦ Κυρίου διά τῶν ἐνεργουμένων ἐν αὐτῷ φρικτῶν τελετῶν καί ἱερῶν ὕμνων καί θειοτάτων δεήσεων». Γένοιτο!

- 155 -

Ἡ Α.Θ.Π. ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος εἰς τά θυρανοίξια τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ Ὁσίου Νικηφόρου τοῦ Λεπροῦ

Ἀντιφώνησις τῆς Α.Θ. Παναγιότητος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου εἰς τά θυρανοίξια τοῦ νεοδμήτου Ἱεροῦ Ναοῦ Ὁσίου Νικηφόρου τοῦ Λεπροῦ

Ἐξοχώτατε κ. Πρόεδρε τῆς Ἑλληνικῆς Δημοκρατίας, Μακαριώτατοι καὶ προσφιλέστατοι ἐν Χριστῷ ἀδελφοὶ, Ἱερώτατοι ἐν Χριστῷ ἀδελφοὶ καὶ συλλειτουργοί, Τέκνα ἐν Κυρίῳ λίαν ἀγαπητά, Ἐν πρώτοις, εὐχαριστοῦντες ἀπό καρδίας, ἣ τε ἡμετέρα Μετριότης καὶ ἡ περὶ ἡμᾶς Συνοδεία, διὰ τὴν ὑποδοχήν, τὴν πολλὴν τιμὴν καὶ τὰς θερμὰς προσρήσεις, κομίζομεν εἰς ὅλους σας, ἐκ τῆς Ἀποστολικῆς καὶ Πρωτοθρόνου Ἐκκλησίας τῆς Κωνσταντινουπόλεως, τὴν εὐλογίαν καὶ τὴν στοργὴν, τὴν φιλαδελφίαν καὶ τὴν ἀγάπην. Καὶ χαίρει καὶ ἀγάλλεται ἡ Μήτηρ Ἐκκλησία, ὅτι ἡ Κρήτη ἡ καλλίκαρπος, ἡ πεφιλημένη καὶ ἐκλεκτὴ νῆσος, ἔχει ἐπ’ αὐτῆς ἐννέα Ἐπαρχίας τοῦ ἡμετέρου Θρόνου, συμβολιζούσας, τρόπον τινά, τὰ τῶν ἀγγέλων τάγματα, καὶ ἑλκυούσας τὴν ὑπὸ τὰς πτέρυγας τῆς Μητρὸς αὐτῶν Ἐκκλησίας ἀρχαγγελικὴν προστασίαν της. Εἰς τὰς Ἐπαρχίας αὐτὰς ἐγεννήθησαν, ἠνδρώθησαν καὶ ἐκαρποφόρησαν ἥρωες τῆς Πίστεως καὶ τῆς Πατρίδος, καὶ μάρτυρες καὶ ἅγιοι, ὡς ὁ Ὅσιος Νικηφόρος ὁ ἐπιλεγόμενος λεπρός, τοῦ ὁποίου τὸν περικαλλέστατον ἅμα δὲ καὶ σεμνοπρεπῆ Ναὸν παραδίδομεν σήμερον εἰς τὴν κοινὴν λατρείαν. Εἰς τὴν ἐποχὴν τοῦ πνευματικοῦ καὶ ὑλικοῦ αὐχμοῦ, ὁ Ναὸς αὐτὸς ἀποτελεῖ, ἐκτὸς ἀπὸ χῶρον λατρείας τῆς ὑπερουσίου Τριάδος καὶ τιμῆς τοῦ ἁγίου Νικηφόρου, καὶ ἕνα σύμβολον καὶ σημεῖον, τοῦ τί ἡμπορεῖ νὰ κατορθωθῇ διὰ τῆς προσευχῆς, τῆς ὁμοβουλίας, τῆς ἀλληλοβοηθείας καί, κυρίως καὶ πρωτίστως, διὰ τῆς θείας Χάριτος καὶ εὐλογίας, τῆς ἀναπληρούσης ὑπερεκπερισσοῦ τὰ ἐλλείποντα. Αὐτῆς τῆς θείας Χάριτος καρπὸς ἀγλαὸς καὶ εὔχυμος ὑπῆρξεν ὁ ὄλβιος πατὴρ ἡμῶν Νικηφόρος, τὸ θεῖον βλάστημα τῆς ἱερᾶς γῆς τῶν Κρητῶν, τὸ δένδρον τὸ καλλίκαρπον, τὸ πεφευτευμένον ἐδῶ εἰς τὸ ἱστορικὸν χωρίον τοῦ Συρικαρίου. Καὶ ἦτο ὁ μακάριος οὗτος Νικηφόρος «ἄτυχος», κατὰ τὴν κοσμικὴν ἔκφρασιν καὶ ἀντίληψιν, καὶ «δύσμοιρος», ἀλλὰ κατὰ Θεὸν κατέστη σκεῦος ἐκλογῆς καὶ ἔνσαρκος ἄγγελος καὶ φωτοειδὴς νοῦς. Τὴν πικρὰν καὶ ἀπαράκλητον δοκιμασίαν τοῦ ἀπορφανισμοῦ εἰς νεαρωτάτην ἡλικίαν, διεδέχθη ἑτέρα πληγὴ μεγαλυτέρα καὶ πλέον ὀδυνηρὰ καὶ ἔμπονος∙ ἐκείνη τῆς ποτε ἀνιάτου καὶ φρικώδους ἀσθενείας τῆς λέπρας. Καὶ ἀνεχώρησεν εἰς - 157 -

Ἡ Α.Θ.Π. ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος καί ἡ Αὐτοῦ Ἐξοχότης ὁ Πρόεδρος τῆς Ἑλληνικῆς Δημοκρατίας κ. Προκόπιος Παυλόπουλος, κατά τήν ἀποκάλυψιν ἐπιγραφῆς εἰς τά θυρανοίξια τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ Ὁσίου Νικηφόρου τοῦ Λεπροῦ

Αἴγυπτον, ὡς ἄλλος Χριστὸς διωκόμενος, διὰ νὰ ἀποφύγῃ τὸν ἐγκλεισμόν του εἰς τὴν τραγικὴν Σπιναλόγκαν καὶ τὴν ἀνθρωπίνην ἀποστροφὴν καὶ κακίαν. Ἀλλὰ καὶ ἐξ Αἰγύπτου εἰς τὴν μυροβόλον νῆσον Χίον ἐπανακάμπτει, μὴ δυνάμενος νὰ ἀποκρύψῃ τὰ σημεῖα τῆς ἀσθενείας του, καὶ ἐκεῖ, εἰς τὸ λεπροκομεῖον τῆς Χίου, ὁ νεαρὸς τότε Νικόλαος συναντᾷ τὸν ἅγιον Ἄνθιμον. Ἡ συνάντησις αὐτὴ ἐλειτούργησεν ὡς ἐκείνη τοῦ εὐγνώμονος λεπροῦ τοῦ Εὐαγγελίου μετὰ τοῦ Κυρίου. Καίτοι τὸ σωματικὸν πάθος τοῦ Νικηφόρου δὲν ἐθεραπεύθη, ἐπισυνέβη ὅμως θαῦμα μεῖζον καὶ σπουδαιότερον… Ἐκαθαρίσθη ὀλίγον κατ’ ὀλίγον ἡ ἐσωτερικὴ λέπρωσις, ἡ ἁμαρτητικὴ ροπὴ καὶ ἕξις, ἡ πόρρωσις τοῦ νοός, ἡ λύμη τῆς ψυχῆς. Ἐθεραπεύθη ὁ ἔσω ἄνθρωπος, ἠλλοιώθη ἡ καρδία του τὴν ἀλλοίωσιν τὴν καλὴν καὶ εὐπρεπεστάτην, ἐφωτίσθη ὁ νοῦς, ἐγένετο ὑγιὴς ὁ κρυπτὸς ἄνθρωπος. Παρὰ τῇ σεβασμίᾳ εἰκόνι τῆς Ὑπεράγνου Μητρὸς τοῦ Κυρίου, τῆς καλουμένης «Ὑπακοῆς», ἔλαβεν ὁ ἰσάγγελος Νικηφόρος τὸ θεῖον καὶ ἀγγελικὸν σχῆμα, γενόμενος υἱὸς ὑπακοῆς τελείας καὶ μετανοίας ὁλοκληρωτικῆς, λαμπὰς καιομένη ἐν τῇ προσευχῇ καὶ τῇ ἀγρυπνίᾳ, ὑμνητὴς ἄπαυστος τῶν ἀρρήτων θαυμασίων τοῦ Θεοῦ, καὶ ἐν ταυτῷ ὕδωρ ἀναψύξεως καὶ ἔλαιον παρακλήσεως διὰ τοὺς θλιβομένους καὶ καταπονουμένους ἀδελφοὺς εἰς τὸ λεπροκομεῖον. Ὅταν τὸ ἔτος 1957 τὸ λεπροκομεῖον Χίου ἔπαυσε τὴν λειτουργίαν του, καὶ πάλιν ἐξενητεύθη ὁ ὅσιος, καὶ μετέβη μὲ τοὺς ὀλίγους ἐναπομείναντας συνασθενεῖς του εἰς τὸν Ἀντιλεπρικὸν Σταθμὸν ἁγίας Βαρβάρας, πλησίον τοῦ μεμαρτυρημένης ἁγίας βιοτῆς π. Εὐμενίου τοῦ Σαριδάκη, γενόμενος καὶ πάλιν μαθητὴς καὶ ὑποτακτικὸς καὶ ὑιὸς ὑπακοῆς αὐτὸς ὁ τέλειος Γέρων καὶ ἀκριβὴς ἀσκητής. Ἡ κατάστασις τῆς ὑγείας τοῦ Ὁσίου ἀπὸ βεβαρυμμένη ἔγινε πλέον βασανιστική. Ἀλλ’ ἡ κάμινος τοῦ πυρὸς τῆς ἀσθενείας ἐκα-θάρισε πλήρως τὴν ψυχὴν αὐτοῦ, ἡ ὁποία ὁλολαμπὴς καὶ ἐξαστράπτουσα ἀνῆλθε, μετὰ ἀπὸ ὀλίγα ἔτη, εἰς τὰς ἀγκάλας τοῦ ἠγαπημένου Κυρίου, διὰ νὰ συνευφραίνεται μετὰ τῶν ἁγίων καὶ δικαίων εἰς τοὺς ἀπεράντους αἰῶνας. Ἡ ζωὴ τοῦ Ὁσίου Νικηφόρου συνίσταται εἰς ἕνα διαρκὲς μαρτύριον, εἰς μίαν ἄθλησιν κυριολεκτικῶς αἱματηρὰν καὶ κατώδυνον, μακρὰν ὅμως παντὸς γογγυσμοῦ, ἀπελπισίας καὶ διαμαρτυρίας. Ἡ σκληρότης τῶν ἀνθρώπων, ἡ φρικώδης καὶ ἀνίατος ἀσθένεια, ὁ ἀπορφανισμός, ἡ ξενιτεία δὲν ἐσκλήρυναν τὴν καρδίαν του, τοὐναντίον ὁ Ὅσιος ἦτο πάντοτε εὔχαρις, προσηνής, διαρκῶς δοξολογῶν τὸν Θεὸν καὶ παραμυθῶν τοὺς προστρέχοντας εἰς αὐτὸν χριστιανούς, διὰ νὰ λάβουν ἐξ ἐκείνου τὴν παρηγορίαν καὶ τὴν ἀναψυχήν. Οὐδεὶς ἠμποροῦσε νὰ αἰσθανθῇ ἀποστροφὴν διὰ τὴν παραμορφωμένην - 159 -

ὄψιν του, διότι ἡ γλυκύτης τῆς καρδίας καὶ ἡ ὡραιότης τῆς ἁγιότητος ἐκάλυπτον τὰ στίγματα τῆς ἀσθενείας. Οὐδεὶς ᾐσθάνετο τὴν ἀποφορὰν τῶν αἱμασουσῶν πληγῶν, διότι ἡ εὐωδιάζουσα Χάρις τὴν ἀπεδίωκεν. Οὐδεὶς ἠνωχλεῖτο ἀπὸ τοὺς συνεχῶς δακρύοντας ὀφθαλμοὺς, διότι τὸ μύρον τοῦ θείου ἐλέους ἐγέμιζεν αὐτόν. Ὁ ἅγιος Νικηφόρος, ὡς καὶ κάθε ἅγιος ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ, ἀποτελεῖ μίαν διαρκῆ ὑπόμνησιν τῆς Ἀναστάσεως καὶ τῶν Ἐσχατολογικῶν δωρεῶν τοῦ μέλλοντος Κριτοῦ. Δὲν εἶναι ἁπλῶς ἕνα ἠθικὸν παράδειγμα ἄξιον μιμήσεως ἢ θαυμασμοῦ, ἀλλὰ ἁπτὴ καὶ ὁρατὴ εἰκὼν τῆς μελλούσης Βασιλείας καὶ τοῦ Ἐρχομένου Χριστοῦ, ἕνα ἀπείκασμα τῶν Ἐσχά- 160 -

των, μία μαρμαρυγὴ τῆς μακαρίας ζωῆς τοῦ Παραδείσου. Εἰς μίαν ἐποχὴν κατὰ τὴν ὁποίαν ἡ λοιμικὴ νόσος τῆς πνευματικῆς λέπρας, ἤτοι τῆς ἁμαρτίας, λαμβάνει διαστάσεις ἀνυπολογίστους, ἡ ἁγιότης ἀποτελεῖ λιμένα εὔδιον καὶ ὑπήνεμον εἰς τὴν κοινωνίαν μας, διὰ νὰ εὑρίσκωμεν οἱ Χριστιανοὶ εἰς αὐτὸν ἀπαντοχήν, καὶ παρηγορίαν, καὶ ἀναψυχὴν εἰς τὰς δοκιμασίας τοῦ βίου. Ἡ συγκεκαλυμμένη καὶ πολλάκις ἐμφανὴς καὶ ἀναίσχυντος ἐκμετάλλευσις ἀνθρώπου ἀπὸ τὸν ἄνθρωπον, τὸ σύγχρονον δουλεμπόριον, ἡ ὠμὴ βία, οἱ πόλεμοι, ἡ τεχνηέντως προκληθεῖσα οἰκονομικὴ λεγομένη κρίσις, ἡ καταστρεπτικὴ μανία ἔναντι τοῦ οἰκοσυστήματος, συνιστοῦν ἀκροθιγῶς μερικὰς μόνον ἀπὸ τὰς ποικίλας ἐκφάνσεις τῆς συγχρόνου θεομαχίας. Εἰς αὐτὴν τὴν σκληρὰν καὶ λεπρώδη πραγματικότητα καὶ τὴν αὐχμηρὰν ἔρημον τῆς συγχρόνου κοινωνίας, ἡ ἁγία Ἐκκλησία μας ἀντιτάσσει καὶ προβάλλει, τιμῶσα καὶ γεραίρουσα, τοὺς Ἁγίους καὶ ἀσκητάς της, ὅπως τὸν ὅσιον καὶ πολύαθλον Νικηφόρον, τὸν σωματικῶς μὲν λεπρὸν ἀλλὰ ψυχικῶς κεκαθαρμένον ὡς ἀδάμαντα καὶ ἴασπιν καὶ σάπφειρον. Περαίνοντες τὴν προσλαλιὰν αὐτήν, ἀπονέμομεν τὸν δίκαιον ἔπαινον καὶ τὴν εὐαρέσκειαν τῆς Μητρὸς Ἐκκλησίας καὶ ἡμῶν προσωπικῶς εἰς τὸν Ἱερώτατον Μητροπολίτην Κισάμου καὶ Σελίνου κ. Ἀμφιλόχιον, ὅστις ἔσχε τὴν πρωτοβουλίαν διὰ τὴν κατασκευὴν τοῦ Ναοῦ τούτου -τοῦ πρώτου ἐν Κρήτῃ ἐπ’ ὀνόματι τοῦ ἁγίου Νικηφόρου-, ἀλλὰ καὶ ἐκοπίασε καὶ ἐμόχθησεν ὑπερβαλλόντως διὰ νὰ φθάσωμεν εἰς τὴν εὐλογημένην σημερινὴν ἡμέραν τῶν θυρανοιξίων. Ἔπαινος ἐποφειλόμενος καὶ εὐχαριστία πρέπει ὁμοίως εἰς τὰς Ἑταιρείας, τὸ ΤΕΙ Κρήτης καὶ τὸν κ. Ἐμμανουὴλ Νικηφοράκην μετὰ τῶν συνεργατῶν αὐτοῦ, οἱ ὁποῖοι προσέφερον εὐγενῶς τὴν ἀπαραίτητον τεχνογνωσίαν καὶ τὸν ἐξοπλισμὸν διὰ νὰ καταστῇ ὁ Ναὸς τοῦ Ὁσίου Νικηφόρου ὁ πρῶτος ἐν Ἑλλάδι Ἱερὸς Ναὸς μὲ ἐνεργειακὴν αὐτονομίαν, καθὼς καὶ εἰς ὅλους ἐκείνους, ἐπωνύμους καὶ ἀνωνύμους, κατὰ τὸ δὴ λεγόμενον, οἵτινες ἐκ τοῦ περισσεύματος καὶ πλειστάκις ἐκ τοῦ ὑστερήματος, κατέθεσαν τὸν ὀβολόν των διὰ τὸ κτίσιμον καὶ τὴν ἀπαρτίωσιν τοῦ Ναοῦ. Ἐκ μέσης καρδίας εὐχόμεθα ὁ Ἅγιος νὰ σκέπῃ καὶ νὰ ὁδηγῇ πάντας εἰς νομὰς ἀγαθὰς καὶ σωτηρίους, εἰς Ὑμᾶς δέ, Ἐξοχώτατε καὶ φίλτατε κ. Πρόεδρε, εὐχόμεθα τὴν ἐξ ὕψους δύναμιν, τὸν φωτισμὸν καὶ τὴν ἔμπνευσιν διὰ νὰ εἶσθε, ὡς μέχρι σήμερον, ὁ ἄξιος ἡγέτης – σύμβολον τῆς ἑνότητος τοῦ εὐσεβοῦς καί προσφιλοῦς Ἑλληνικοῦ λαοῦ.

- 161 -

Μέρος τῶν κτιριακῶν ἐγκαταστάσεων τῆς Ὀρθοδόξου Ἀκαδημίας Κρήτης

Ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Κισάμου καί Σελίνου κ. Ἀμφιλόχιος ὁμιλῶν εἰς ἐπίσημον Ἐκδήλωσιν τῆς Ὀρθοδόξου Ἀκαδημίας Κρήτης

ΕΚPΗΛΩΣΕΙΣ 50 ΧΡΟΝΩΝ ΖΩΗΣ ΚΑΙ ΜΑΡΤΥΡΙΑΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟPΟΞΟΥ ΑΚΑPΗΜΙΑΣ ΚΡΗΤΗΣ Ὁμιλία Σεβ. Μητροπολίτου Κισάμου καί Σελίνου κ. Ἀμφιλοχίου εἰς ἐπίσημον Ἐκδήλωσιν τῆς Ὀρθοδόξου Ἀκαδημίας Κρήτης Παναγιώτατε Πάτερ καί Δέσποτα, κ.κ. Βαρθολομαῖε μετά τῆς τιμίας Συνοδείας Σας, Ἐξοχώτατε Πρόεδρε τῆς Δημοκρατίας κ. Προκόπιε Παυλόπουλε, Μακαριώτατε Πατριάρχα τῆς Σιωνίτιδος Γῆς κ.κ. Θεόφιλε Γ΄, Μακαριώτατοι Ἀρχιεπίσκοποι Κύπρου κ. Χρυσόστομε Β΄ καί Ἀλβανίας κ. Ἀναστάσιε μετά τῶν Σεβασμιωτάτων, Πανιερωτάτων, Ἐλλογιμωτάτων, Ἱερολογιωτάτων καί Ἐντιμοτάτων Μελῶν τῶν τιμίων Συνοδειῶν σας, Ἐξοχώτατε ἐκπρόσωπε τῆς Κυβερνήσεως, Ὑφυπουργέ Ἐξωτερικῶν κ. Μάρκε Μπόλαρη, Θεοφιλέστατοι καί Σεςβασμιώτατοι Ἐκπρόσωποι τοῦ Πατριαρχείου Ρουμανίας κ. Βησσαρίων καί τῶν Αὐτοκεφάλων Ἐκκλησιῶν Ἑλλάδος καί Πολωνίας κ.κ. Εὐγένιε καί Ἀνδρέα, Σεβασμιώτατε Ἀρχιεπίσκοπε Κρήτης κ. Εἰρηναῖε, Πρόεδρε τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης καί Σεβασμιώτατοι ἅγιοι Ἀρχιερεῖς τῆς Νήσου, Σεβασμιώτατοι καί Ἐλλογιμώτατοι κ.κ. Καθηγηταί, Ἑταῖροι τῆς Ὀρθοδόξου Ἀκαδημίας Κρήτης, Θεοφιλέστατε Ἐπίσκοπε Λεύκης κ. Εὐμένιε, ἐκπρόσωπε τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Γερμανίας κ. Αὐγουστίνου, Ἐξοχώτατε κ. Μάξιμε Χαρακόπουλε ἐκπρόσωπε τοῦ Προέδρου τῆς Ν.Δ. κ. Κυριάκου Μητσοτάκη, Ἐντιμότατοι Βουλευτές τοῦ Νομοῦ, Ἐξοχώτατε κ. Περιφερειάρχα Κρήτης μετά τῶν ἐκπροσώπων τῶν Δήμων καί τῆς Περιφερείας Κρήτης, κύριοι Δήμαρχοι, κ. Δήμαρχε Πλατανιᾶ, Πανοσιολογιώτατοι ἅγιοι Καθηγούμενοι ἔκ τε τοῦ Ἁγιωνύμου Ὄρους καί ἀλλαχοῦ, Πανοσιολογιώτατοι ἅγιε Ἀρχιγραμματεῦ τῆς Ι.Ε.Σ.Ε.Κ., ἅγιοι Πρωτοσύγκελλοι, Αἰδεσιμολογιώτατοι, Ὁσιολιγώτατοι Μοναχοί και Μοναχαί, Ἐνδοξότατοι στρατηγοί καί ἐκπρόσωποι τοῦ Στρατοῦ, τῆς Ἀστυνομίας καί τῶν Σωμάτων Ἀσφαλείας, Ἐλλογιμώτατε Δντά τῆς Ὀρθοδόξου Ἀκαδημίας Κρήτης μετά τῶν ἐκλεκτῶν μελῶν τοῦ Δ.Σ. αὐτῆς, Ἐλλογιμώτατε κ. Παπαδερέ, Ἐντιμολογιώτατοι ἄρχοντες τοῦ Πανσέπτου Οἰκουμενικοῦ Θρόνου, Prof. Dr. Father Ioan Sauca, Deputy General Secretary of the WCC and Director of the Ecumenical Institute at Bossey, Very Reverend Father Heikki Huttunen, General Secretary of the Conference of European Churches, Dear Joerg - 163 -

Huebner, (Χούμπνερ), Director of the Protestan Academy in Bad Boll, Ἐλλογιμώτατοι κ.κ. Ἐκπρόσωποι τῆς Ἀκαδημαϊκῆς Κοινότητος, ἀδελφοί καί ἀδελφές ἐν Χριστῷ, ἐκλεκτή ὁμήγυρις, Μέ τήν εὐλογία τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ ἡ Ὀρθόδοξος Ἀκαδημία Κρήτης, κατά τό διανυόμενο ἔτος, προσφέρει μιά συνεχῆ παρουσία πέντε δεκαετιῶν στή ζωή τῆς ἀνθρωπίνης κοινωνίας ἀνά τόν κόσμο. Ἕνα «παρών» πού πηγάζει ἀπό τό μεγαλόπνοο ὅραμα, γιά τήν ἐποχή του καί γιά τά δεδομένα τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεώς μας, τοῦ μακαριστοῦ Μητροπολίτου Κισάμου καί Σελίνου κυροῦ Εἰρηναίου, καί τοῦ στενοῦ συνεργάτου του καί πρώτου Γενικοῦ Διευθυντοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἀκαδημίας Κρήτης, Ἐλλογιμωτάτου Δρος Ἀλεξάνδρου Παπαδεροῦ. Ἕνα «παρών» τό ὁποῖο τελεῖ ὑπό τήν κραταιά σκέπη, εὐλογία καί προσευχή τῆς Ἁγίας τοῦ Χριστοῦ Μεγάλης Ἐκκλησίας, τοῦ Πανσέπτου Οἰκουμενικοῦ Θρόνου καί τοῦ ἑκάστοτε Παναγιωτάτου Πρωθιεράρχου Αὐτοῦ. Μιά παρουσία, πού ἑδράζεται στό παρελθόν καί ὁραματίζεται τό μέλλον μέσα ἀπό τή διακονία τοῦ σήμερα. Πρίν ἀπό ἕνα μῆνα πραγματοποιήθηκε στό χῶρο αὐτό ἡ Γενική Συνέλευση τῶν Ἀκαδημιῶν τῆς Εὐρώπης, μελῶν τοῦ Δικτύου OIKOSNET EUROP. Πρόκειται γιά ἕνα Δίκτυο, τό ὁποῖο περιλαμβάνει σήμερα περίπου 40 Χριστιανικές Ἀκαδημίες καί Κέντρα Λαϊκῶν ἀπό 18 χῶρες τῆς Εὐρώπης διαφόρων χριστιανικῶν Ὁμολογιῶν. Ἡ Συνέλευση μάλιστα διεξήχθη τιμητικά στήν Ὀρθόδοξο Ἀκαδημία Κρήτης, μέσα στά πλαίσια τῶν ἑορτασμῶν τῶν 50 χρόνων δράσης καί προσφορᾶς της. Ἡ ὕπαρξη τῶν Ἀκαδημιῶν αὐτῶν στό δεύτερο μισό τοῦ προηγούμενου αἰῶνα ὑπῆρξε ἡ πηγή ἔμπνευσης γιά τή δημιουργία καί τῆς δικῆς μας Ἀκαδημίας ἀπό τούς συνιδρυτές της, τόν μακαριστό Μητροπολίτη Κισάμου καί Σελίνου Εἰρηναῖο καί τόν Ἐλλογιμώτατο Δρα Ἀλέξανδρο Παπαδερό. Ἔχοντας ὡς πρότυπο τίς ἐν λόγῳ Ἀκαδημίες θέλησαν νά δώσουν στό νεοσύστατο Ἵδρυμα τῆς Κρήτης, καί δι’ αὐτοῦ στήν Εὐρώπη καί τόν κόσμο ὁλόκληρο, τό μήνυμα τοῦ ἐπανευαγγελισμοῦ τοῦ ἀνθρώπου μέσα ἀπό τήν Ὀρθόδοξη πίστη καί ζωή, μέσα ἀπό τήν παράδοση τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας, ἡ Οποία ἐκφράζει τή μόνη, ἁγία, καθολική καί ἀποστολική σωτήρια ἀλήθεια γιά τόν ἄνθρωπο καί τόν κόσμο ἀνά τούς αἰῶνες. Ὁ ἀοίδιμος Μητροπολίτης Εἰρηναῖος, κατά τήν Ὁμιλία του εἰς τά Ἐγκαίνια τῆς Ὀρθοδόξου Ἀκαδημίας Κρήτης στίς 13 Ὀκτωβρίου 1968, ἔδωσε τό στίγμα τῆς πορείας τῆς νέας Ἀκαδημίας Κρήτης, ἀνέπτυξε τούς πυλῶνες ἐπάνω στούς ὁποίους ἑδράζεται ἡ ἵδρυση μιᾶς Ὀρθόδοξης Ἀκαδημίας, καί - 164 -

μάλιστα στήν Κρήτη, ἀλλά καί τόν ρόλο τόν ὁποῖο καλεῖται νά διαδραματίσει αὐτή εἰς τόν σύγχρονο κόσμο. Οἱ λόγοι «ὑπάρξεως» καί «δικαιώσεως» τοῦ Ἱδρύματος εἶναι: α) ἡ σχέση τῆς Μεσογείου μέ τήν γέννηση καί ἀνάπτυξη τοῦ Χριστιανισμοῦ. β) Ἡ θέση τῆς Κρήτης στήν Μεσόγειο, ὡς σταυροδρόμι πολιτισμῶν, ἰδεῶν καί θρησκειῶν, καθώς ἀποτελεῖ τό κέντρο τριῶν Ἠπείρων, ἀλλά καί ἡ ἰδιοσυγκρασία τῶν Κρητῶν, γιά τούς ὁποίους ἡ ὑπερβολή καί ἡ ἀναζήτηση ἀποτελεῖ καθημερινότητα καί κίνητρο γιά ἀνάπτυξη καί γ) τά δεδομένα τῆς Οἰκουμενικῆς ἐποχῆς, πού ξεκινᾶ στίς ἀρχές τοῦ 20οῦ αἰῶνα, κορυφώνεται ὕστερα ἀπό τήν λήξη τῶν δύο Παγκοσμίων Πολέμων καί ἐξακολουθεῖ μέχρι σήμερα. Εἶναι γνωστό ὅτι στούς κόλπους τῆς Μεσογείου γεννήθηκε καί ἀνδρώθηκε ὁ Χριστιανισμός. Ὀρθοδοξία καὶ Μεσόγειος εἶναι πράγματα συνδεδεμένα. Στὴ Μεσόγειο ὀργανώθηκαν οἱ πρῶτες Ἐκκλησίες καὶ στὴν Μεσόγειο ἤκμασαν καὶ ἐμεγαλούργησαν οἱ πρῶτες Θεολογικές Σχολές, τὰ πρῶτα μεγάλα κέντρα τῶν Χριστιανικῶν Γραμμάτων, ἀναβιώνοντας τόν φιλοσοφικό τρόπο σκέψης τοῦ Πλάτωνα καί τοῦ Ἀριστοτέλη. Ὁ ἑλληνισμός σήμερα καλεῖται νά κρατήσει τὸ βάρος τῆς μεγάλης αὐτῆς κληρονομιᾶς τῆς Ὀρθοδοξίας στὸ Μεσογειακὸ χῶρο. Ἡ Ἑλλάδα τοῦ 21ου αἰώνα, καί εἰδικότερα ὁ χῶρος τῆς Μεσογείου, ἀναπόφευκτα, ἀποτελεῖ καί πάλι τό κέντρο πολυπολιτισμικῶν ζυμώσεων καί ἀνακατατάξεων, πέρασμα -πολλές φορές ὄχι παροδικό- λαῶν, φυλῶν καί γλωσσῶν, χωνευτῆρι πολιτισμῶν καί θρησκειῶν. Τά τελευταῖα χρόνια, μάλιστα, ἡ Μεσόγειος ἀπό σημεῖο διακίνησης τοῦ ἐμπορίου, τῶν ἰδεῶν, τῆς πολιτισμικότητας καί τῆς ζωῆς γίνεται «πέρασμα θανάτου», ὅπως μέ ἔμφαση ἀλλά ἀληθινά, σημειώνει τοπική ἐφημερίδα σέ πρόσφατο φύλλο της. Ἡ Κρήτη, λόγῳ τῆς νευραλγικῆς θέσεώς της ἀπό γεωφυσικῆς ἀπόψεως, ὡς γέφυρα ἀνάμεσα στίς τρεῖς γηραιές ἠπείρους, ἀποτελεῖ ἀνέκαθεν σημεῖο καί ὀχυρό στρατηγικῆς σημασίας γιά τήν ἐξυπηρέτηση τῶν συμφερόντων τῶν ἰσχυρῶν τῆς γῆς, σημειώνει ἀκόμη ὁ μακαριστός Ἱεράρχης στήν ὁμιλία του. Μήν ξεχνᾶμε ὅτι στήν Κρήτη ἀναπτύχθηκαν μεγάλοι πολιτισμοί καί γεννήθηκαν ἄνθρωποι τοῦ πνεύματος, οἱ ὁποῖοι θαυμάζονται καί μελετῶνται στήν Εὐρώπη καί ἐμπνέουν, ἀπό τή γένεσή τους μέχρι σήμερα, τόν κόσμο ὁλόκληρο. Οἱ Κρῆτες, εἶναι γεγονός, ὅτι χαρακτηριζόμαστε ἀπό μιά ἰδιάζουσα τρέλλα. Αὐτοαποκαλούμαστε «κουζουλοί» καί μᾶς ἀποκαλοῦν ἔτσι. Ἡ ὑπερβολή εἶναι στοιχεῖο τῆς ἰδιοσυγκρασίας μας καί «ἡ κουζουλάδα» αὐτή ἔδωσε, καί θέλουμε νά πιστεύουμε ὅτι θά δώσει - ἄν πάλι χρειαστεῖ-, ἕναν ἀπαρά- 165 -

μιλλο ἡρωισμό πού ξεπερνᾶ κάθε λογική, πού βάζει πάνω ἀπ’ ὅλα τήν ὑπερηφάνεια καί τήν «πρεπειά» τοῦ ἀνθρώπου, πού στάθηκε μέχρι τώρα ἱκανή νά ἀφυπνίσει πολλάκις τήν ἀξία τῆς ἐλευθερίας, τῶν ἰδανικῶν τοῦ γένους καί τῆς ἀξιοπρέπειας τοῦ ἀνθρωπίνου προσώπου στίς συνειδήσεις τῶν λαῶν. «Αὐτήν τήν ἰσχύ καί τήν στρατηγική τοῦ Πνεύματος πού διαθέτει ἀκόμα ἡ Κρήτη ὀφείλομεν νά μεταλαμπαδεύσωμεν εἰς τόν σύγχρονον κόσμον», εἰς τόν ὁποῖο συντελοῦνται ὄχι μόνον τεράστιες ἰδεολογικές καί πολιτικοκοινωνικές μεταβολές, ἀλλά φτάνουμε σήμερα στό σημεῖο νά ὁμιλοῦμε γιά ἀνακατανομή ὅλης τῆς γῆς καί ἰδιωτικοποίηση τοῦ διαστήματος. «Καὶ διὰ τὴν ἀποστολὴν αὐτὴν ἡμεῖς οἱ Κρῆτες, ἔχομεν χρέος νὰ ἐτοιμάσωμεν τὴν Κρήτην», ἐπισημαίνει ὁ Ἐπίσκοπος Εἰρηναῖος πρίν πέντε δεκαετίες. Τέλος, ἤδη ἀπό τόν προηγούμενο αἰῶνα ὅλοι μας βιώνουμε τά γνωρίσματα μιᾶς νέας ἐποχῆς, πού τήν χαρακτηρίζουν ἁλματώδη ἐπιτεύγματα, ἰδίως στήν Πυρινική καί Διαστημική ἔρευνα, καί ἀποκαλεῖται Οἰκουμενική ἐποχή. Ἐάν ὅμως στό ξεκίνημά της αὐτή ἡ νέα ἐποχή ἔφερε τόν ἐνθουσιασμό καί τήν ἔκπληξη καί ἐξῆρε τό μεγαλεῖο τοῦ ἀνθρωπίνου πνεύματος, σήμερα ἱστάμεθα μέ βλέμμα κριτικό, μέ δέος, προβληματισμό, συντριβή ἀλλά καί φόβο ἐμπρός εἰς τά δημιουργήματά μας. Ἑορτάζουμε λοιπόν κατά τήν φετινή χρονιά, τήν σημερινή ἡμέρα, τίς μεγάλες ἰδέες γιά τήν Ἵδρυση τῆς Ὀρθοδόξου Ἀκαδημίας Κρήτης. Ἑορτάζουμε ὅμως ὄχι μόνον τό ὅραμα ἀλλά καί τό θαῦμα τῆς Ἀκαδημίας αὐτῆς. Οἱ ἐπετειακές ἐκδηλώσεις τέτοιου εἴδους φέρνουν συχνά στίς συνειδήσεις τῶν μετεχόντων γεύση μνημοσύνου, εἰκόνες καί ἐντυπώσεις τοῦ παρελθόντος -καί ἴσως ἑνός τετελεσμένου- βίου τοῦ τιμωμένου. Στήν προκειμένη ὅμως περίπτωση, ὁ ἑορτασμός τῆς πρώτης πεντηκονταετίας ζωῆς καί λειτουργίας τῆς Ὀρθοδόξου Ἀκαδημίας Κρήτης δέν παραπέμπει σέ ἀνάλογες σκηνές. Ἡ ἵδρυσή της ἀποτελεῖ ἐπίτευγμα δυσθεώρητο καί ἆθλο ὑψηλοῦ προσμετρήματος γιά τά δεδομένα τῆς ἐποχῆς καί τοῦ τόπου. Οἱ στόχοι καί οἱ βλέψεις τοῦ Ἱδρύματος, ὅπως αὐτοί ἐτέθησαν ἀπό τούς συνιδρυτές του, δέν ἐσταμάτησαν μέ τήν πάροδο τοῦ χρόνου οὐδόλως νά ἀπασχολοῦν ἀλλά καί νά πραγματώνονται ἀπό ὅλους ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι ἐργάσθηκαν καί κοπιάζουν γιά τήν προαγωγή του, καί τούς ὁποίους ἐκ βαθέων εὐχαριστοῦμε καί εὐγνωμονοῦμε. Τό κάλεσμα τῆς Ὀρθοδόξου Ἀκαδημίας Κρήτης ἐξαπλώνεται εἰς τά πέρατα τῆς Οἰκουμένης, εἰς κάθε ἄνθρωπο καλῆς θελήσεως. Δέν δεσμεύεται μόνον εἰς τά στενά ὅρια μιᾶς Μητροπόλεως ἤ τῆς μεγαλονήσου Κρήτης· δέν - 166 -

ἀναφέρεται ἀποκλειστικά εἰς τά πρόσωπα τοῦ εὐαγοῦς Κλήρου, ἡ ἐνδυνάμωση καί ἐπιμόρφωση τοῦ ὁποίου ἀποτελεῖ ἀπό τούς πρωταρχικούς σκοπούς της, προκειμένου νά δίδει αὐτός «ζῶσαν καί ἀκεραίαν μαρτυρίαν τοῦ Εὐαγγελίου ἐν τῷ συγχρόνῳ κόσμῳ». Δέν τήν ἀπασχολεῖ μία ὡρισμένη τάξη πραγμάτων, οὔτε συγκεκριμένη μερίδα ἀνθρώπων. Δέν ἐγκλωβίζεται σέ μονομερεῖς ἰδεολογίες καί ἀντιλήψεις, οὔτε προωθεῖ μία μόνον θεματολογία. Εἰς τήν εὐρύχωρη ἀγκάλη της εὑρίσκουν τόπο ξενίας καί κατάλυμα δοχῆς ὅλοι οἱ ἄνθρωποι. Τό ἐνδιαφέρον καί ἡ ἀγάπη της ἐφαπλοῦται εἰς τόν καθολικό ἄνθρωπο, τόν ἑνιαῖο, αὐτόν πού, κατά τήν Ὀρθόδοξη διδασκαλία, ἔχει ἀδιατάρακτη σχέση μέ τόν Θεό. Τόν ἄνθρωπο, πού βιώνει τήν Τριαδική Θεότητα ὡς τήν δημιουργική αἰτία τοῦ σύμπαντος κόσμου καί τοῦ ἰδίου, γι’ αὐτό καί ὁ ἀγῶνας τοῦ Ἱδρύματος ἔγκειται εἰς τήν ἀποκατάσταση τῆς διασπασμένης αὐτῆς ἑνότητας. Ὡς ἐκ τούτου, ἡ θεώρηση τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος, οἱουδήποτε κοινωνικοῦ, οἰκονομικοῦ καί ἠθικοῦ προβλήματος, ἤ ἐπιστημονικοῦ καί τεχνολογικοῦ ἐπιτεύγματος ὑπό τό πρῖσμα τῆς Ὀρθοδόξου Θεολογίας μας καί τῶν ἀναγκῶν τοῦ ἀνθρωπίνου Γένους, ἀποτελεῖ τήν ἀσφαλιστική δικλεῖδα ἀλλά καί τό προαπαιτούμενο γιά ὁποιονδήποτε διάλογο. Ὁ,τιδήποτε προάγει τό ἀνθρώπινο πρόσωπο καί συμβάλλει εἰς τήν πρόοδο μιᾶς ὑγιοῦς καί ἀληθινῆς κοινωνίας προσώπων, ὅπου ὁ καθένας μπορεῖ νά δέχεται καί νά συνδιαλέγεται μέ τόν συνομιλητή του, τυγχάνει θερμῆς ὑποδοχῆς ἀπό τήν Ἀκαδημία. Ἐάν ὁ Immanuel Kant τόν 18ο αἰῶνα ὥρισε τόν Διαφωτισμό, ὡς τήν περίοδο ἐκείνη πού χαρακτηρίζεται ἀπό τό γνωστό στή Λατινική γλῶσσα «sapere aude!» - (τολμῆστε νά γνωρίσετε, τολμῆστε νά εἶστε σοφός), τότε ὁ Διαφωτισμός αὐτός συνεχίζεται σήμερα μέ τό ἑορταζόμενο, κατά τό διϊππεῦον ἔτος 2018, Ἵδρυμα τῆς Ὀρθοδόξου Ἀκαδημίας Κρήτης, προβάλλοντας ὡς δίκτυο προστασίας ἀλλά καί ὡς προϋπόθεση γιά ὁποιονδήποτε διάλογο, τόν αὐθεντικό Εὐαγγελικό Λόγο. Τόν Λόγο, ὁ ὁποῖος «σάρξ ἐγένετο καί ἐσκήνωσεν ἐν ἡμῖν», καί ὅπως αὐτός ἑρμηνεύτηκε ἀπό τούς Πατέρες καί Διδασκάλους τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας καί εὑρίσκεται θησαυρισμένος μέσα εἰς τήν Ὀρθόδοξη Θεολογία, τήν Ἐκκλησιαστική παράδοση καί πράξη. Ἡ Ὀρθόδοξος Ἀκαδημία Κρήτης καλεῖ ὅλους ἐν ἐλευθερίᾳ. Προσεγγίζει μέ σεβασμό, ἀκούει μέ ὑπομονή, συμπορεύεται μέ ὄμμα ἄγρυπνο, συμπονεῖ μητρικά, νουθετεῖ πατρικά, θεραπεύει διακριτικά. Τό ἀπόλυτο καί ὁ φανατισμός, τά στεγανά, ὁ δογματισμός, ὁ φόβος, ὁ δισταγμός καί ἡ μοιρολατρεία πόρρω ἀπέχουν ἀπό τήν αὐτοσυνειδησία της, καθώς ἔχει τή βεβαιότητα ὅτι - 167 -

ἡ κοινωνία μέ τόν Τριαδικό Θεό, ἡ προσέγγισή Του μέσα ἀπό τό Ὀρθοδοξο Ἐκκλησιαστικό βίωμα ὡς τήν μόνη Ἀλήθεια εἰς τόν κόσμο, ἀποτελοῦν τήν ὁδό γιά τόν ἐπανευαγγελισμό τοῦ ἀνθρωπίνου προσώπου κάθε ἐποχῆς. Αὐτός εἶναι καί ὁ λόγος, νομίζομε, πού τό Ἵδρυμα αὐτό ἔχει καταξιωθεῖ εἰς τίς συνειδήσεις τῶν ἀνθρώπων κάθε τάξεως καί ἰδεολογίας παγκοσμίως, ὡς Ἵδρυμα Καταλλαγῆς, Διαλόγου καί Ἀγάπης. Γι’ αὐτό καί ἔχει νά ἐπιδείξει κεφάλαια ζωῆς καί ἀνάτασης τῶν ἀνθρωπίνων κοινωνιῶν στήν μέχρι τώρα πορεία του. Γι’ αὐτό καί μπορεῖ νά προγραμματίζει καί νά ὁραματίζεται τό μέλλον. Νά θέτει στόχους, νά χρησιμοποιεῖ τήν πεῖρα του, νά μαθαίνει ἀπό τά λάθη του, νά δεικνύει τήν ταυτότητά του, νά ἀναγεννᾶται μέσα ἀπό τά θέσφατα, νά ἀξιολογεῖ τό παρόν μέσα ἀπό τήν ἐσχατολογική Ὀρθόδοξη θεώρηση τῆς ἱστορίας καί τῶν προσώπων. Ἡ εὐγνωμοσύνη καί ὁ ἔπαινος, ἡ διάκριση καί ἡ τιμή πού ἀποδίδομε κατά τούς ἑορτασμούς τῆς συμπληρώσεως μισοῦ αἰῶνα ἀπό τήν ἡμέρα τῶν Ἐγκαινίων τῆς Ἀκαδημίας, ἀναφέρονται εἰς ὅλους ἐκείνους οἱ ὁποῖοι πρωταγωνίστησαν, ἐμόχθησαν καί, καθ’ οἱονδήποτε τρόπο, συνήργησαν καί συνυπούργησαν εἰς τήν σύσταση, τήν οἰκοδόμηση, τήν ὁμαλή λειτουργία καί ἀπρόσκοπτη προσφορά τοῦ Ἱδρύματος ἕως τίς ἡμέρες μας. Οἱ μνῆμες μας ἀνατρέχουν εἰς τούς ἀοιδίμους Οἰκουμενικούς Πατριάρχες Ἀθηναγόρα καί Δημήτριο, ἀλλά καί εἰς τήν πολυσχιδῆ καί παμφαῆ προσωπικότητα τοῦ νῦν Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ.κ. ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΥ. Μέ ἰδιαίτερο σεβασμό, εὐγνωμοσύνη, ἀφοσίωση, υἱική ἀγάπη καί ἄμετρες εὐχαριστίες ὅλοι οἱ θεράποντες τοῦ Ἱδρύματος στρέφουμε τούς ὀφλαμούς μας εἰς τό σεπτό πρόσωπο τοῦ νῦν Προκαθημένου εἰς τόν μαρτυρικό Θρόνο τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, γιά τήν Πατρική ἀγάπη, τή στήριξη καί τίς πολύτιμες εὐχές Του πρός τήν Ὀρθόδοξο Ἀκαδημία Κρήτης. Γιά τήν ἰδιαίτερη τιμή καί δόξα πού περιποίησε γιά τό Ἵδρυμα, ἐπιλέγοντάς το ὡς τόπο συγκλήσεως καί διεξαγωγῆς τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας τό 2016. Τόν καλωσορίζουμε εἰς τό σπίτι Του μαζί μέ τήν τιμία Συνοδεία Του. Εἰς τήν Ἱερά Πατριαρχική καί Σταυροπηγιακή Μονή Κυρίας τῶν Ἀγγέλων Γωνιᾶς, ἡ ὁποία προσέφερε τό ἀκίνητο γιά τήν ὑλοποίηση τοῦ ἔργου ἀνεγέρσεως τῆς Ἀκαδημίας, καί πού συμπαρίσταται εἰς τήν ὑψηλή διακονία τοῦ Ἱδρύματος μέσα ἀπό τόν φιλομόναχο καί ἀγωνιστικό βίο της. Εἰς τούς συνιδρυτές τῆς ΟΑΚ, μακαριστό Μητροπολίτη Κισάμου καί Σελίνου κυρό Εἰρηναῖο Γαλανάκη καί Ἐντιμολογιώτατο Διδάκτωρα Ἀλέξανδρο Παπαδερό, ὁ ὁποῖος διετέλεσε καί πρῶτος Γενικός Διευθυντής της. - 168 -

Εὐχαριστίες ἐκφράζουμε πρός τούς Ἑταίρους τῆς Ἀκαδημίας, Σεβασμιωτάτους Μητροπολῖτες Γέροντα Περγάμου κ. Ἰωάννη καί Σασίμων κ. Γεννάδιο, τόν Αἰδεσιμολ. Πρωτοπρ. τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου π. Γεώργιο Τσέτση, ὡς καί τούς ἐλλογιμωτάτους Καθηγητές κ.κ. Γεώργιο Μπαμπινιώτη, Ἐλευθέριο Οἰκονόμου καί Σπυρίδωνα Ἀρταβάνη, τούς ὁποίους μέ περισσό σεβασμό, τιμή καί ἀγάπη χαιρετίζουμε καί καλωσορίζουμε. Εἰς τόν ἀγωνιστή καί ἀκούραστο Γενικό Διευθυντή τῆς Ἀκαδημίας, Ἐλλογιμώτατο Διδάκτωρα -καί ἀπό ἐχθές Ἄρχοντα τοῦ Πανσέπτου Οἰκουμενικοῦ μας Θρόνου- Κωνσταντῖνο Ζορμπᾶ, τούς ἐπιστημονικούς συνεργάτες, τούς ἐργαζομένους καί ὅλους ὅσοι συνδράμουν, καθένας μέ τόν τρόπο του καί ἀπό τόν τομέα εὐθύνης του, εἰς τήν ζωή καί τήν εὔρυθμο λειτουργία τῆς ΟΑΚ. Τούς εὐχαριστοῦμε ἅπαντες· τούς παλαιούς καί τούς νεωτέρους. Τούς ἐκλιπόντες καί τούς ἐν ζωῇ ὄντες. Ὅσους «ἐβάστασαν τόν κάματον τῆς ἡμέρας καί τόν καύσωνα» καί ὅσους «περί τήν ἑνδεκάτην ἦλθον». Μέ εὐγνωμοσύνη καί αἰσθήματα χαρᾶς καί πνευματικῆς ὀφειλῆς ὑποδεχόμαστε ὅλους ἐσᾶς, τούς ἐκλεκτούς καί ὑψηλούς προσκεκλημένους, πού ἀνταποκριθήκατε εἰς τό κάλεσμά μας καί τιμᾶτε ἀπόψε μέ τήν παρουσία σας τήν Ἀκαδημία καί τό ἔργο της, θυσιάζοντας τόν πολύτιμο χρόνο σας καί παραβλέποντας τίς πολλαπλές ὑποχρεώσεις σας. Τόν Ἐξοχώτατο Πρόεδρο τῆς Δημοκρατίας κ. Προκόπιο Παυλόπουλο, ὁ ὁποῖος μέ τήν ὑψηλή παρουσία του καί τήν ἐκλεκτή συνοδεία του τιμᾶ και λαμπρύνει τήν ἐπετειακή αὐτή ἐκδήλωση. Τόν ἐκπρόσωπο τῆς Ελληνικῆς Κυβερνήσεως, Ὑφυπουργό Ἐξωτερικῶν κ. Μάρκο Μπόλαρη, τόν ὁποῖον καί εὐχαριστοῦμε ἰδιαιτέρως γιά τήν ἔμπρακτη ἀρωγή καί στήριξη. Τόν Μακαριώτατο Πατριάρχη Ἱεροσολύμων κ. Θεόφιλο Γ΄, ὁ ὁποῖος μᾶς κομίζει τήν εὐλογία τοῦ Παναγίου Τάφου καί τοῦ Θεοδέγμονος Σπηλαίου, τούς Μακαριωτάτους Ἀρχιεπισκόπους: Κύπρου κ. Χρυσόστομο Β΄, καί Ἀλβανίας κ. Ἀναστάσιο. Ὅλοι τους Ἑταῖροι τοῦ Ἱδρύματος, οἱ ὁποῖοι, μή φειδόμενοι κόπου καί μόχθου καί παρά τόν φόρτο τῶν πολυσχιδῶν Πρωθιεραρχικῶν καθηκόντων καί ὑποχρεώσεων τους, μᾶς χαρίζουν τήν κοινωνία τῶν τιμίων προσώπων τους καί τήν εὐλογητική παρουσία τους. Βαθιά ἡ εὐγνωμοσύνη καί πολλές οἱ εὐχαριστίες μας πρός τά σεβαστά καί τίμια πρόσωπά τους. Τούς Θεοφιλεστάτους καί Σεβασμιωτάτους ἐκπροσώπους τοῦ Πατριαρχείου Ρουμανίας καί τῶν Αὐτοκεφάλων Ἐκκλησιῶν Ἑλλάδος καί Πολωνίας: - 169 -

Ἐπίσκ. Τούλτσεας κ. Βησσαρίωνα, Μητροπολίτη Ρεθύμνης καί Αὐλοποτάμου κ. Εὐγένιο καί Ἐπίσκ. Σούπρασλ κ. Ἀνδρέα, ἀντιστοίχως, καί παρακαλοῦμε ὅπως μεταφέρουν εἰς τούς Μακαριωτάτους Προκαθημένους τους τήν ἀπό καρδιᾶς ὀφειλή καί τίς εὐχαριστίες μας γιά τήν ὑψηλή ἐκπροσώπηση. Τήν Ἱερά Ἐπαρχιακή Σύνοδο τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, ἡ ὁποία πάντοτε στηρίζει, ἐνισχύει καί συνοδοιπορεῖ μέ τό Ἵδρυμα, καθώς ἐκπρόσωπός της μετέχει εἰς τό Δ.Σ. Ἰδιαιτέρως δέ τόν Σεβ. Ἀρχιεπίσκοπο Κρήτης κ. Εἰρηναῖο, Ἑταῖρο τοῦ Ἱδρύματος, ὁ ὁποῖος ἐπί 3 καί πλέον δεκαετίες, ὡς μέλος τοῦ Δ.Σ. συνοδοιπόρησε μετά τοῦ Ἱδρύματος, μοιράστηκε καί συνεχίζει νά μοιράζεται τίς ἀγωνίες καί τά ὁράματά του. Τόν Θεοφιλέστατο Ἐπίσκοπο Λεύκης κ. Εὐμένιο, ἐκπρόσωπο τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Γερμανίας. Τόν ἐκπρόσωπο τοῦ Προέδρου τῆς Ν.Δ. κ. Μάξιμο Χαρακόπουλο. Τούς Πανοσιολογιωτάτους Καθηγουμένους τῶν Ἱερῶν Μονῶν Παντοκράτορος καί Ξενοφῶντος κ. Γαβριήλ καί κ. Ἀλέξιο ἐκ τοῦ Ἁγιωνύμου Ὄρους καί ἀλλαχοῦ, τῶν ὁποίων οἱ προσευχές καί πρεσβεῖες πρός τήν Κυρία Θεοτόκο, θέλουμε νά πιστεύουμε, ἀγκαλιάζουν καί ἐφαπλοῦνται καί στήν Ἀκαδημία αὐτή, ὡς καί ὅλους τούς Κληρικούς ἀδελφούς καί τίς Μοναστικές Ἀδελφότητες. Τούς ἐκάστοτε Βουλευτές τοῦ Νομοῦ γιά τήν στήριξη. Τούς τοπικούς Περιφερειακούς καί Δημοτικούς Ἄρχοντες, παλαιούς και νέους, εἰς τό πρόσωπο τοῦ Δημάρχου Πλατανιᾶ κ. Ἰωάννου Μαλανδράκη. Εὐχαριστοῦμε γιά τήν ἀγαστή συνεργασία και καρποφόρο συνοδοιπορία. Τούς ἐκπροσώπους τοῦ Στρατοῦ, τῆς Ἀστυνομίας καί τῶν Σωμάτων Ἀσφαλείας. Τά ἑκάστοτε μέλη τοῦ Δ.Σ. τοῦ Ἱδρύματος, καθώς η συμβολή τους εἰς τήν ἀνοδική πορεία τοῦ Ἱδρύματος εἶναι οὐσιαστική καί πολύτιμη. Τά Ἀνώτατα Ἐκπαιδευτικά Ἱδρύματα τῆς Μεγαλονήσου καί τῆς Χώρας γιά τήν ἐμπιστοσύνη καί τίς γόνιμες καί δημιουργικές συνεργασίες. Τέλος, ὀφείλουμε νά μνημονεύσουμε καί νά εὐχαριστήσομε ἀπό καρδιᾶς τήν Περιφέρεια Κρήτης καί τόν καταξιωμένο καί δραστήριο Περιφερειάρχη της, Ἐντιμολογιώτατο κ. Σταῦρο Ἀρναουτάκη, Ἄρχοντα τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου, ἀλλά καί ἄρχοντα τῆς προσφορᾶς καί τῆς διακονίας, γιά τήν ἔμπρακτη καί διαχρονική ἀρωγή του πρός τό Ἵδρυμα, μέ κορυφαία πράξη τήν, ὅπως ἔχει ὑποσχεθεῖ καί εἴμαστε σίγουροι ὅτι θά τήν ὑλοποιήσει, τήν χρηματοδότηση τῆς ἀνακαίνισης τῆς παλαιᾶς πτέρυγας τοῦ Ἱδρύματος, μετά - 170 -

τήν ὁλοκλήρωση καί ἔγκριση τῶν μελετῶν. Κύριε Περιφερειάρχα, εἴμαστε εἰς τήν εὐχάριστη θέση νά σᾶς ἀνακοινώσουμε τήν ἐπίσημη ἐτούτη ὥρα, ὅτι οἱ μελέτες ὅλες ἑτοιμάστηκαν καί ἀναμένουν τήν ὑλοποίηση τῆς ὑπόσχεσης! Εὐχαριστούμε, ἐπίσης καί ὅλους ἐκείνους οἱ ὁποῖοι ἐμπιστεύονται τήν ΟΑΚ καί μοιράζονται μαζί μας τούς ὁραματισμούς, τίς προσδοκίες καί τούς στόχους τοῦ παρόντος, μά κυρίως τοῦ μέλλοντος. Τούς ἀνθρώπους τοῦ τόπου, τῆς Κρήτης, τῆς οἰκουμένης ὅλης. Εὔχεσθε, παρακαλῶ, Παναγιώτατε Πάτερ καί Δέσποτα, Μακαριώτατοι καί τιμιώτατοι Προκαθήμενοι τοῦ Πατριαχείου Ἱεροσολύμων καί τῶν Ἁγιωτάτων Ἐκκλησιῶν Κύπρου καί Ἀλβανίας, εὔχεσθε παρακαλῶ, ὅπως, ἡ Ὀρθόδοξος Ἀκαδημία Κρήτης διανύσει ἀκόμη πολλές δεκαετίες ζωῆς καί προσφορᾶς μή ἐκκλίνοντας ἀπό τούς στόχους της, καί συνεχίσει εἰς τή νέα αὐτή πορεία της νά δίδει τή δυνατότητα εἰς τόν ἄνθρωπο νά ἐπιτυγχάνει τό καθ’ ὁμοίωσιν Θεοῦ κάλλος τῆς δημιουργίας του. Καλῶς ὡρίσατε.

Ἡ Α.Θ.Παναγιότης ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος μετά τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης εἰς τήν Ὀρθόδοξον Ἀκαδημίαν Κρήτης

Ὁμιλία τῆς Α.Θ. Παναγιότητος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου εἰς τήν Ὀρθόδοξον Ἀκαδημίαν Κρήτης Ἐξοχώτατε κύριε Προκόπιε Παυλόπουλε, Πρόεδρε τῆς Ἑλληνικῆς Δημοκρατίας, Ἐξοχώτατε κύριε Μάρκε Μπόλαρη, Ἐκπρόσωπε τῆς ἐντίμου Ἑλληνικῆς Κυβερνήσεως, Μακαριώτατοι καί προσφιλέστατοι ἐν Χριστῷ ἀδελφοί: Πατριάρχα Ἱεροσολύμων κύριε Θεόφιλε, Ἀρχιεπίσκοπε Νέας Ἰουστινιανῆς καί πάσης Κύπρου κ. Χρυσόστομε, Ἀρχιεπίσκοπε Τιράνων καί πάσης Ἀλβανίας κ. Ἀναστάσιε, Ἱερώτατοι καί Θεοφιλέστατοι Ἱεράρχαι, Τίμιον Πρεσβυτέριον, Ὁσιώτατοι μοναχοί καί μοναχαί, Ἐξοχώτατε κ. Περιφερειάρχα Κρήτης, Ἐντιμολογιώτατοι Ἄρχοντες τῆς Ἁγίας τοῦ Χριστοῦ Μεγάλης Ἐκκλησίας, Ἐντιμολογιώτατοι ἐκπρόσωποι τῶν τοπικῶν καί περιφερειακῶν ἀρχῶν, Εὐλογημένε, πιστέ καί Ὀρθοδοξε λαέ τῆς ἁγιοτόκου Κρήτης, Πολλήν χαράν καί ἰδιαιτέραν συγκίνησιν αἰσθανόμεθα, εὑρισκόμενοι εἰς τούς χώρους τῆς Ὀρθοδόξου Ἀκαδημίας Κρήτης, ὅπου, πρό δύο καί πλέον ἐτῶν, συνεκαλέσαμεν καί ἐπραγματοποιήσαμεν, ἀρχικῇ συναινέσει καί συμφωνίᾳ πασῶν τῶν Ὀρθοδόξων Αὐτοκεφάλων Ἐκκλησιῶν, τήν Ἁγίαν καί Μεγάλην Σύνοδον τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας. Αὐτό τοῦτο τό γεγονός τῆς Συνόδου καί αἱ ἀποφάσεις της ἀποτελοῦν σημαντικόν κεφάλαιον εἰς τήν ἱστορίαν τῆς Ἐκκλησίας καί πολύτιμον παρακαταθήκην διά τό μέλλον. Ἐξ ἀρχῆς ἡ ζωή τῆς Ἐκκλησίας ὑπῆρξε ζωή «ἐν συνόδῳ». Ἡ μυστηριακή καί λατρευτική ζωή, τό κήρυγμα καί ἡ διδαχή, ἡ ποιμαντική πρᾶξις, ἡ διακονία καί ἡ μαρτυρία τῆς Ἐκκλησίας ἐν τῷ κόσμῳ, ἀποτελοῦν ἐκφράσεις τῆς «ἀρχεγόνου συνοδικότητος» αὐτῆς. Μόνον ἐπί τῇ βάσει τῆς συνοδικῆς φύσεως τῆς Ἐκκλησίας δυνάμεθα νά κατανοήσωμεν καί νά ἐκτιμήσωμεν ὀρθῶς τήν λειτουργίαν τῶν συνόδων ἐν τῇ εἰδικωτέρᾳ ἐννοίᾳ. Εἶναι τοῖς πᾶσι γνωστόν ὅτι παρ᾽ ἡμῖν τοῖς Ὀρθοδόξοις ἡ ἑνότης τῆς Ἐκκλησίας καί ἡ διατήρησις τῆς γνησίας ὀρθοδόξου πίστεως διασφαλίζονται διά τοῦ συνοδικοῦ συστήματος. Ὡς ἐτονίσαμεν εἰς τήν Ὁμιλίαν ἡμῶν κατά τήν Θείαν Λειτουργίαν ἐν τῷ Ἱερῷ Ναῷ Ἁγίου Παύλου Χανίων κατά τήν τελευταίαν ἡμέραν τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου (26 Ἰουνίου 2016), «Συνοδικότης εἶναι μία ἄλλη λέξις διά τήν ἑνότητα, τήν ἁγιότητα, τήν καθολικότητα καί τήν ἀποστολικότητα τῆς Ἐκκλησίας, ἰδιότητες, αἱ ὁποῖαι παραπέμπουν εἰς τήν εὐχαριστιακήν καί ἐσχατολογικήν ταυτότητα καί αὐτοσυνειδησίαν της. Ἡ Ἁγία καί Μεγάλη Σύνοδος κατέδειξεν ὅτι ἡ Μία, Ἁγία, Καθολική καί Ἀποστολική - 173 -

Ἐκκλησία, ἡνωμένη ἐν τῇ πίστει, τοῖς μυστηρίοις καί τῇ μαρτυρίᾳ ἐν τῷ κόσμῳ, ἐνσαρκώνει καί ἐκφράζει αὐθεντικῶς τήν κεντρικήν ἐκκλησιολογικήν ἀρχήν καί ἀλήθειαν τῆς συνοδικότητος, ὅτι ζῇ ὡς «σύνοδος», ἐν Πνεύματι Ἁγίῳ, τῷ «Πνεύματι τῆς ἀληθείας», καί τῆς ἀληθοῦς ἐλευθερίας, κατά τό Παύλειον, «οὗ δέ τό Πνεῦμα Κυρίου, ἐκεῖ ἐλευθερία» (Β΄ Κορ. γ΄, 18). Ἡ ἔμπρακτος μαρτυρία τῆς συνοδικότητος καί ἑνότητος τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, ἐκφραζομένη καί διά τῆς παρουσίας τῶν ἀνά τήν οἰκουμένην Προκαθημένων ἤ τῶν ἐκπροσώπων αὐτῶν ἐν λατρευτικαῖς συνάξεσι καί ἐν συνοδικαῖς συνελεύσεσιν, εἶναι ἐξόχως σημαντική, προξενεῖ δέ εἰς τόν λαόν τοῦ Θεοῦ πνευματικήν ἀγαλλίασιν καί ἱκανοποίησιν. Εὐχαριστοῦμεν ὅθεν ἐκ βάθους καρδίας τούς φιλτάτους ἡμῖν ἀδελφούς, τούς Μακαριωτάτους Προκαθημένους, οἵτινες, μή φεισάμενοι κόπου καί χρόνου, ἔσπευσαν προθύμως, διά νά παραστῶσιν εἰς τάς ἐπετειακάς ἐκδηλώσεις ἐπί τῇ συμπληρώσει πεντηκονταετίας ἀπό τῆς ἐνάρξεως λειτουργίας τῆς Ὀρθοδόξου Ἀκαδημίας Κρήτης. Τούς ὑποδεχόμεθα μετά πολλῆς χαρᾶς εἰς τό ἱερόν τοῦτο Ἐγκαθίδρυμα τῆς Μητρός Ἐκκλησίας τῆς Κωνσταντινουπόλεως, εὐχόμενοι θερμῶς εἰς αὐτούς καί εἰς τάς τιμίας συνοδείας αὐτῶν αἰσίαν καί ἐν παντί εὐχάριστον τήν, ἔστω καί ὁλιγοήμερον, παραμονήν αὐτῶν εἰς τήν ἡρωοτόκον καί ἁγιοτόκον Κρήτην καί δή εἰς τό ἐρατεινόν Κολυμπάριον. Μετά τούς Μακαριωτάτους Προκαθημένους, ἐπιθυμοῦμεν, ὡσαύτως, νά εὐχαριστήσωμεν διά τήν παρουσίαν των καί τούς ἐκπροσώπους τῶν Ἁγιωτάτων Αὐτοκεφάλων Ἐκκλησιῶν Ρουμανίας, Ἑλλάδος καί Πολωνίας. Ἡ παρουσία ὑμῶν, Μακαριώτατοι καί τιμιώτατοι ἀδελφοί, εἰς τήν διορθόδοξον ταύτην ἐπετειακήν συνάντησιν ἀποτελεῖ ὁρατήν καί ἔμπρακτον ἀπόδειξιν κοινωνίας καί ἑνότητος. Ἔχομεν ἀνάγκην κοινωνίας ἐκ τοῦ σύνεγγυς, βιοῦντες καί ἐκφράζοντες ἐν τῇ κλάσει τοῦ ἄρτου καί ἐν τῷ κοινῷ ποτηρίῳ τῆς Εὐχαριστίας τήν ἑνότητα τῆς πίστεως. Τήν ἀνάγκην ταύτην ἐξέφραζον καί ἱκανοποίουν παλαιότερον αἱ Οἰκουμενικαί Σύνοδοι, καί ἐσχάτως αἱ κατά καιρούς ὑπό τῆς ἡμετέρας Μετριότητος συγκληθεῖσαι Συνάξεις τῶν Ὀρθοδόξων Προκαθημένων καί δή ἡ πραγματοποίησις τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, ἐνταῦθα, ἐν τῇ Ὀρθοδόξῳ Ἀκαδημίᾳ Κρήτης. Τό «συνέρχεσθαι ἐπί τό αὐτό» εἶναι ἰδίωμα τῆς φύσεως καί τῆς ὑποστάσεως τῆς Ἐκκλησίας, τῆς ὁποίας ἅπαντες ἡμεῖς εἴμεθα ταπεινοί διάκονοι. Τό σχίσμα, ὡς ἀνθρώπινον ἔργον, εἶναι ἡ εὔκολος λύσις, πρός τήν ὁποίαν καταφεύγουν συνήθως οἱ μή δυνάμενοι δι᾽ ἐκκλησιαστικῶν καί κανονικῶν τρόπων καί ἐπιχειρημάτων νά διεκδικήσωσι τά «δίκαια» αὐτῶν καί νά ὑποστηρίξωσι τάς ἀπόψεις των, αἱ ὁποῖαι, ὡς ἐπί τό πλεῖστον, δέν ἐρείδονται ἐπί - 174 -

τῶν κανόνων τῆς Ἐκκλησίας, ἀποκλίνουσι δέ τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ ἤθους. Διό καί ἀποκόπτονται ἀπό τόν κορμόν τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, ἐκφράζοντες δι᾽ αὐτοῦ τοῦ ἀντιεκκλησιαστικοῦ τρόπου τάς ἀντιρρήσεις καί τάς διαφωνίας αὐτῶν. Ἡμεῖς, ὡς Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον, ἀείποτε ἐν τῇ ἐλέῳ καί χάριτι Θεοῦ διαδρομῇ ἡμῶν ἐν τῷ χρόνῳ καί τῇ ἱστορίᾳ, ἰδιαιτέρως εἰς καιρούς μεγάλων ἤ μικρῶν προκλήσεων, πορευόμεθα ἐν εἰρήνῃ καί ἀγάπῃ, ἐν πραότητι καί ἀταραξίᾳ, μένοντες πιστοί εἰς τήν κλῆσιν καί τήν διακονίαν ἡμῶν. Ἐτονίσαμεν εἰς τήν προσφάτως συγκληθεῖσαν Σύναξιν τῆς Σεβασμίας Ἱεραρχίας τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου τά ἑξῆς: «Κατά τήν πρώτην χιλιετίαν, οἱ μακάριοι προκάτοχοι ἡμῶν ἀντεμετώπισαν τόν πειρασμόν τῶν αἱρέσεων. Ὁ μέγας πειρασμός τῆς δευτέρας χιλιετίας, ὅστις ἐκληροδοτήθη καί εἰς τήν ἥν νῦν διανύομεν, εἶναι τά δικαιοδοσιακά καθεστῶτα. Πηγή τοῦ προβλήματος τούτου εἶναι ὁ ἐθνοφυλετισμός, αἱ τάσεις «ΧΡΙΣΤΟΣ & ΚΟΣΜΟΣ» Τεῦχος 62, Ἰούλιος - Δεκέμβριος 2018 .... 124 «ΧΡΙΣΤΟΣ & ΚΟΣΜΟΣ» Τεῦχος 62, Ἰούλιος - Δεκέμβριος 2018 .... 125 ἐπεκτατισμοῦ καί ἡ ἀθέτησις τῶν ὁρίων τῶν ὑπό τῶν Πατριαρχικῶν καί Συνοδικῶν Τόμων καθορισθέντων. Τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον ἔχει τήν εὐθύνην νά θέσῃ τά πράγματα ἐν ἐκκλησιαστικῇ καί κανονικῇ εὐταξίᾳ, διότι μόνον αὐτό ἔχει τά τε κανονικά προνόμια καί τήν εὐχήν καί εὐλογίαν τῆς Ἐκκλησίας καί τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων νά ἐπιτελῇ τό ὑψηλόν καί ἐξαιρετικόν τοῦτο χρέος ὡς φιλόστοργος Μήτηρ καί ἀρχή τῶν Ἐκκλησιῶν. Ἐάν τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον ἀποποιηθῇ τάς εὐθύνας του καί ἀπομακρυνθῇ ἀπό τήν διορθόδοξον σκηνήν, τότε αἱ τοπικαί Ἐκκλησίαι θά πορεύωνται “ὡς πρόβατα μή ἔχοντα ποιμένα” (Ματθ. θ΄ 36) οὕτως εἰπεῖν, ἀναλισκόμεναι εἰς ἐκκλησιαστικάς πρωτοβουλίας, αἱ ὁποῖαι συγχέουσι τήν ταπείνωσιν τῆς πίστεως μέ τήν ὑπεροψίαν τῆς ἐξουσίας». Αὐτός εἶναι ὁ συντονιστικός ρόλος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου ἐν τῷ συστήματι τῶν ἁγίων Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν, ἐντός τῆς οἰκογενείας τῶν Πανορθοδόξων. Εἶναι γεγονός ὅτι, ἐάν οἱ Ὀρθόδοξοι δέν πορευθῶμεν ἐν ἐκκλησιαστικῇ καί κανονικῇ ἑνότητι, θά φέρωμεν ἀκεραίαν τήν εὐθύνην τῆς μετατροπῆς τῆς Ἐκκλησίας εἰς ἕνα φορέα «ὁμοσπονδιακόν» ἤ «συντεχνιακόν», ὅστις θά ἐπιδιώκῃ καί θά προωθῇ ἴδια συμφέροντα, οὐχί πάντοτε ἀκραιφνῶς ἐκκλησιαστικῆς φύσεως. Ἀλλ᾽ ἡ Ἐκκλησία εἶναι θεανθρωπίνη κοινωνία, συνιστᾷ πρόγευσιν τῶν Ἐσχάτων ἐν τῇ Θείᾳ Εὐχαριστίᾳ καί ἀποκάλυψιν τῶν μελλόντων ἀγαθῶν. Ἡ Ἐκκλησία, κατά τήν Ἐγκύκλιον τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου, ὡς Σῶμα Χριστοῦ «ἐπισυνάγει» (Ματθ. κγ΄, 37) ὑπ᾽ Αὐτόν, μεταμορφώνει καί ἐμποτίζει τόν κόσμον διά «τοῦ ὕδατος τοῦ ἁλλομένου εἰς ζωήν αἰώνιον» (Ἰωάν. δ΄, 14). Τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον - 175 -

Ἡ Α.Θ.Π. ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος εἰς τήν Ὀρθόδοξον Ἀκαδημίαν Κρήτης

διασφαλίζει τήν ἑνότητα καί τήν αὐθεντικήν συνέχειαν τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας διά τῶν ἐκκλησιαστικῶν καί κανονικῶν αὐτοῦ πρωτοβουλιῶν, ἔχον εὐθύνην ὄχι μόνον διά τήν αὐθεντικήν βίωσιν τῆς ἐμπειρίας ταύτης ὑπό τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ σώματος, ἀλλά καί διά τήν ἀξιόπιστον μαρτυρίαν τῆς ἀληθείας πρός πάντας τούς ἀνθρώπους. Ἡ Αὐτοῦ Ἐξοχότης, ὁ Πρόεδρος τῆς Ἑλληνικῆς Δημοκρατίας κ. Προκόπιος Παυλόπουλος, πρός τόν ὁποῖον, ἐπί τῇ εὐκαιρίᾳ, ἐκφράζομεν τήν ὁλόθυμον Πατριαρχικήν ἡμῶν εὐχαριστίαν καί εὐαρέσκειαν διά τήν παρουσίαν Αὐτοῦ εἰς τάς ἐπετειακάς ταύτας ἐκδηλώσεις, εἰς τό πρό ἑνός ἔτους δημοσιευθέν ἐξαίρετον βιβλίον αὐτοῦ, ὑπό τόν τίτλον «Στό λίκνο τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ πολιτισμοῦ», ὀρθῶς καί εὐφυῶς γράφει: «Στόν ταραγμένο κόσμο πού ζοῦμε, τά σύμβολα εἶναι ἀναντικατάστατα, ἀφοῦ μπορεῖ νά ἐμπνεύσουν τόν σύγχρονο Ἄνθρωπο, προκειμένου νά ὑπερασπισθεῖ τόν προορισμό του, κατά τήν σισύφεια πορεία του πρός τό μέλλον». Ἡ ἀλήθεια αὕτη, Ἐξοχώτατε κύριε Πρόεδρε, ἐκφράζει καί τήν Ὀρθόδοξον Ἐκκλησίαν, ἥτις διά τῶν συμβόλων ἐν τοῖς μυστηρίοις σημαίνεται, ὑπερασπιζομένη τόν θεϊκόν προορισμόν τοῦ ἀνθρωπίνου προσώπου. - 176 -

Εἶναι ἄλλωστε πανθομολογούμενον, ὅτι διανύομεν περίοδον ἀνατρεπτικῶν ἀλλαγῶν εἰς πάντα τά ἐπίπεδα τῆς ζωῆς. Διό καλούμεθα νά τοποθετηθῶμεν καί νά ἐκφράσωμεν τάς ἀπόψεις καί τάς θέσεις ἡμῶν ἐνώπιον τῶν νέων προκλήσεων, ἀπευθύνοντες ἡνωμένοι τόν λόγον τῆς «ἐν ἡμῖν ἐλπίδος» (Α΄ Πέτρ. γ΄, 15). Σχίσματα, μερισμοί, ἐπιδιώξεις ἰδίων συμφερόντων, προσπάθειαι θεραπεύουσαι τήν ματαίαν ἐπικαιρότητα καί τήν οὕτω λεγομένην «ἐπικοινωνιακήν πολιτικήν», δέν χωροῦσιν εἰς τήν Ἐκκλησίαν. Ὁ λόγος ἡμῶν ἦτο, εἶναι καί θά εἶναι ἐσαεί προφητικός καί διαχρονικός, ὑπό τήν προϋπόθεσιν ὅτι πάντες κηρύττομεν ὅτι «ὁ Χριστός εἶναι τό πᾶν», ὅπως ἔλεγεν ὁ Ἅγιος Πορφύριος ὁ Καυσοκαλυβίτης, νῦν καί ἀεί καί εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἐν τῷ πνεύματι τούτῳ, ἡ Ἁγία τοῦ Χριστοῦ Μεγάλη Ἐκκλησία ἐπρωτοστάτησε καί προήδρευσεν ἐν πάσαις ταῖς Μεγάλαις Συνόδοις τῆς παρελθούσης χιλιετίας, κατέβαλε δέ ὑπερανθρώπους προσπαθείας ἤδη ἀπό τῶν ἀρχῶν τοῦ προηγουμένου αἰῶνος, διά νά συγκαλέσῃ τήν Πανορθόδοξον Ἁγίαν καί Μεγάλην Σύνοδον. Ὁ μακαριστός προκάτοχος ἡμῶν Πατριάρχης Ἀθηναγόρας ἐξῇρε καί ἐνίσχυσε πάσας τάς προσπαθείας διαλόγου, ἑνότητος καί μαρτυρίας τῆς Ἐκκλησίας εἰς τόν σύγχρονον κόσμον, τάς ὁποίας ἐσυνέχισεν ἀόκνως, ἐν τῷ αὐτῷ πνεύματι τῆς ἑνότητος, καί ὁ ἄμεσος προκάτοχος ἡμῶν Πατριάρχης Δημήτριος, ὧν ἡ μνήμη εἴη αἰωνία καί ἄληστος. Στοιχῶν τῷ πνεύματι τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου καί ἐνστερνιζόμενος τήν μεγάλην ἐκκλησιαστικήν καί θεολογικήν ἀνάγκην τοῦ διαλόγου μετά τοῦ συγχρόνου κόσμου καί τῆς κοινῆς μαρτυρίας τῆς Ὀρθοδόξου ἀληθείας ἐν αὐτῷ, ὁ μακαριστός Μητροπολίτης Κισάμου καί Σελίνου Εἰρηναῖος καί ὁ παρ᾽ αὐτῷ ἠγαπημένος καί πιστός μαθητής, Ἐντιμολογιώτατος Ἄρχων Ὑπομνηματογράφος κύριος Ἀλέξανδρος Παπαδερός, πρῶτος Γενικός Διευθυντής τῆς Ἀκαδημίας, συνειργάσθησαν, ὥστε νά συλληφθῇ καί νά ὡριμάσῃ ἡ ἰδέα τῆς Ὀρθοδόξου Ἀκαδημίας Κρήτης, νά καθορισθῇ δέ καί ὁ τρόπος δράσεως ὡς καί οἱ σκοποί αὐτῆς. Διά τήν ἀνέγερσιν τῶν πρώτων ἐγκαταστάσεων αὐτῆς ἡ παρακειμένη ἱστορική Ἱερά Πατριαρχική καί Σταυροπηγιακή Μονή Κυρίας τῶν Ἀγγέλων Γωνιᾶς διέθεσεν ἔκτασιν ἑξήκοντα στρεμμάτων εἰς τήν περίοπτον θέσιν ταύτην καί εἰς περιβάλλον, τό ὁποῖον διά Διατάγματος ἔχει χαρακτηρισθῇ ὡς «ἐξαιρέτου κάλλους». Αἱ οἰκοδομικαί ἐργασίαι ἤρχισαν ἐν ἔτει 1965, τῇ οἰκονομικῇ βοηθείᾳ καί ἀρωγῇ τῆς Εὐαγγελικῆς Ἐκκλησίας τῆς Γερμανίας, ἥτις ἠθέλησε νά ἀποδείξῃ ἐμπράκτως τόν ἐπιστηριγμόν καί τήν συμπάθειαν αὐτῆς πρός ἕνα λαόν καί ἕνα τόπον ἀρρήκτως συνδεδεμένους μετά τῆς Μάχης τῆς Κρήτης (1941) καί τῆς ὑπερασπίσεως ὑπό τῶν ἡρώων Κρητῶν τῶν ὑψηλῶν ἀξιῶν τῆς ἐλευθερίας καί τῶν ἀνθρωπίνων δικαιωμά- 177 -

των. Τά ἐγκαίνια τῆς Ὀρθοδόξου Ἀκαδημίας Κρήτης ἐγένοντο τήν 13ην Ὀκτωβρίου 1968, τῇ συμμετοχῇ ὅλων τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν, ἄλλων Χριστιανικῶν Ἐκκλησιῶν καί Ὁμολογιῶν, Διεθνῶν Ὀργανισμῶν, Πανεπιστημίων καί πλήθους λαοῦ. Ἡ ἐν συνεχείᾳ πορεία και προσφορά τοῦ Ἱδρύματος τούτου καταγράφεται ὡς ἀνoδική καί πέραν πάσης προσδοκίας· διό καί ἀπῃτήθη ἐπέκτασις τῶν κτιρίων καί ἐπαύξησις τῶν ἐγκαταστάσεων αὐτοῦ. Οὕτω, μερίμνῃ καί πάλιν τοῦ μακαρίᾳ τῇ λήξει γενομένου Μητροπολίτου Εἰρηναίου ὡς καί τοῦ μεταξύ ἡμῶν εὑρισκομένου κυρίου Ἀλεξάνδρου Παπαδεροῦ, ᾠκοδομήθη τό δεύτερον κτίριον, τό ὁποῖον ἀνεδείχθη εἰς ἕν ἐκ τῶν ἀρτιωτέρων Συνεδριακῶν Κέντρων ὄχι μόνον τῆς Ἑλλάδος ἀλλά καί πέραν αὐτῆς. Ἡ ἡμετέρα Μετριότης ἔσχε τήν χαράν καί τήν εὐλογίαν νά ἐγκαινιάσῃ τό νέον τοῦτο κτίριον τῆς Ἀκαδημίας κατά τήν 12ην Νοεμβρίου τοῦ χιλιοστοῦ ἐνακοσιοστοῦ ἐνενηκοστοῦ και πέμπτου ἔτους. Ἡ Ὀρθόδοξος Ἀκαδημία Κρήτης τελεῖ ὑπό τήν αἰγίδα τῆς Ἁγίας τοῦ Χριστοῦ Μεγάλης Ἐκκλησίας, τοῦ Οἰκουμενικοῦ ἡμῶν Πατριαρχείου. Ἡ κυρία ἀποστολή αὐτῆς εἶναι ἡ διαλογική μαρτυρία τῆς Ὀρθοδοξίας εἰς τόν σύγχρονον κόσμον, διό καί εἶναι ἀφιερωμένη εἰς τήν καλλιέργειαν τοῦ πνεύματος τοῦ διαλόγου ἐντός τῆς Ὀρθοδοξίας, μεταξύ ἡμῶν καί τῶν ἄλλων ὁμολογιῶν καί θρησκειῶν, καί γενικώτερον εἰς τήν καλλιέργειαν τοῦ διαλόγου μετά τῆς πίστεως, τῆς ἐπιστήμης καί τοῦ πολιτισμοῦ. Οὖσα ἀποτέλεσμα ἐμπνεύσεως ἀπό τῆς πλατωνικῆς παραδόσεως τοῦ 7 ἡ Ἀκαδημία ἀποβλέπει εἰς τήν καταλλαγήν καί εἰς τήν ἀνταλλαγήν σκέψεων καί ἀπόψεων, σκοποῦσα τελικῶς εἰς τήν διακονίαν τοῦ συγχρόνου ἀνθρώπου. Κατά τήν πεντηκονταετῆ εὐδόκιμον πορείαν αὐτῆς, ἡ Ἀκαδημία ἐφιλοξένησε καί ὠργάνωσεν ἐν ταῖς αἰθούσαις αὐτῆς, καί ἐν συνεργασίᾳ μετά τῶν ἄλλων Ἐκκλησιῶν, Διεθνῶν Ὀργανισμῶν, Πανεπιστημίων καί ἄλλων φορέων, πολυάριθμα ἐξόχως σημαντικά συνέδρια, ἐθνικά καί διεθνῆ, ὡς καί ποικίλας ἄλλας ἐκδηλώσεις. Κύριοι τομεῖς τῆς δράσεως τοῦ εὐαγοῦς τούτου Ἱδρύματος εἶναι: Α. Ἡ ἐπιμόρφωσις τῶν στελεχῶν τῆς Ἐκκλησίας εἰς πανελλήνιον καί διορθόδοξον ἐπίπεδον. Στόχος τοῦ ἐν λόγῳ προγράμματος εἶναι ἡ προσέγγισις, ἡ βαθυτέρα κατανόησις και ἡ ἀποτελεσματική ἀντιμετώπισις τῶν προβλημάτων τοῦ συγχρόνου ἀνθρώπου ὑπό τῶν κληρικῶν καί τῶν λαϊκῶν συνεργατῶν τῆς Ἐκκλησίας. Β. Ἡ ἀνακαίνισις καί ὁ ἐπιστηριγμός τῆς Ἐνορίας, τοῦ πυρῆνος τῆς Ἐκκλησίας. Πρόκειται περί μιᾶς προσπαθείας ἀφυπνίσεως καί τονώσεως τῆς ἐνοριακῆς συνειδήσεως καί ζωῆς. Γ. Ἡ ἐπιμόρφωσις τῶν ἐκπαιδευτικῶν καί τῶν γονέων. Ἡ προσφορά αὕτη εἰς τήν παιδείαν καί τά ἑλληνικά γράμματα πραγματοποιεῖται διά «ΧΡΙΣΤΟΣ & ΚΟΣΜΟΣ» Τεῦχος - 178 -

62, Ἰούλιος - Δεκέμβριος 2018 .... 126 «ΧΡΙΣΤΟΣ & ΚΟΣΜΟΣ» Τεῦχος 62, Ἰούλιος - Δεκέμβριος 2018 .... 127 πανελληνίων καί διεθνῶν ἐπί τοῦ θέματος τούτου συνεδρίων, διά συνάξεων τῶν ὁμογενῶν ἐκ τοῦ ἐξωτερικοῦ καί ἐκμαθήσεως τῆς ἑλληνικῆς γλώσσης, ὡς καί διά ἐπιμορφωτικῶν σεμιναρίων τῶν γονέων, σχετικῶν πρός τήν ἀγωγήν τῶν τέκνων αὐτῶν. Δ. Ἡ καλλιέργεια διαλόγου μεταξύ Ἐπιστήμης καί Θεολογίας. Εἰς τό πλαίσιον αὐτῆς τῆς προσπαθείας πραγματοποιοῦνται διεθνῆ ἐπιστημονικά Συνέδρια καί πνευματικαί ἐκδηλώσεις, ὅπου μελετῶνται ζητήματα ἰατρικῆς, βιολογίας, γενετικῆς, βιοϊατρικῆς καί βιοτεχνολογίας, φυσικῆς, ἀστρονομίας καί ἄλλων σχετικῶν πρός αὐτά, ὑπό τό πρῖσμα τῆς Ὀρθοδόξου Θεολογίας καί Βιοηθικῆς. Ἐπιθυμοῦμεν, μάλιστα, νά ἐνημερώσωμεν τούς ἐκλεκτούς παρόντας, ὅτι, κατά τήν χθεσινήν Σύναξιν τῶν Ἑταίρων ἀπεφασίσθη ἡ ἵδρυσις Ἰνστιτούτου Βιοηθικῆς εἰς τούς κόλπους τῆς Ἀκαδημίας. Ἄλλως τε, εἰς τούς χώρους τούτους ἐφιλοξενήθησαν καί αἱ σημαντικαί ἐργασίαι τῆς πρώτης Διασκέψεως τῆς Πανορθοδόξου Ἐπιτροπῆς Βιοηθικῆς κατά τό ἔτος 2008. Ε. Ἡ τόνωσις τῆς τοπικῆς ἀναπτύξεως καί ἡ βελτίωσις τῆς ποιότητος ζωῆς. Ὁ σκοπός οὗτος πραγματοποιεῖται διά τῆς ἐπιμορφώσεως ἀγροτῶν καί γεωπόνων καί τῆς ἐπιστηρίξεως καί προτροπῆς τῶν νέων ἀνθρώπων, ὅπως στραφῶσι πρός τήν γῆν καί τήν καλλιέργειαν αὐτῆς. Παραλλήλως, δοκιμάζονται καί προτείνονται ἐναλλακτικαί μορφαί τουρισμοῦ, ἐν συνεργασίᾳ πάντοτε μετά τῶν ἁρμοδίων κρατικῶν φορέων. ΣΤ. Ἡ ἔμπρακτος ἐνίσχυσις τῶν ξένων. Διά τοῦ προγράμματος «Ξένος ἤμην» ἐπιμορφώνονται οἱ γηγενεῖς καί ὁμοεθνεῖς διά τήν ὀρθήν ἀντιμετώπισιν τῶν ἀλλοδαπῶν, τόσον ἐν Κρήτῃ ὅσον καί ἐν ὅλῃ τῇ Ἑλλάδι. Διά τήν διευθέτησιν τοῦ προσφάτως ἀνακύψαντος μεταναστευτικοῦ προβλήματος, μελετᾶται ὁ σχεδιασμός διά τήν ἔμπρακτον βοήθειαν πρός τούς ἀλλοδαπούς ἀδελφούς ἡμῶν, ἄνευ διακρίσεων ἀφορωσῶν εἰς τό θρήσκευμα, τήν ἐθνικότητα, τήν φυλήν, τήν προέλευσιν, τήν κοινωνικήν θέσιν αὐτῶν. Καί τέλος, Ζ. Ἡ διάδοσις τῆς μαρτυρίας τῆς Ὀρθοδοξίας εἰς τήν Οἰκουμένην. Διά τῆς δράσεως ταύτης ἐπιχειρεῖται ἡ προαγωγή τῆς διεκκλησιαστικῆς διακονίας τοῦ Οἰκουμενικοῦ ἡμῶν Πατριαρχείου καί ὅσων ὁ Ἱερός οὗτος θεσμός ἀποφασίζει καί προωθεῖ πανορθοδόξως καί διαχριστιανικῶς. Ἐν τῷ πλαισίῳ τῆς προοπτικῆς ταύτης, πολλάκις ἐφιλοξενήθησαν εἰς τούς χώρους τούτους ἐπίσημοι θεολογικοί διάλογοι, ἐγένοντο συνεργασίαι μετά τοῦ Παγκοσμίου Συμβουλίου Ἐκκλησιῶν, μετά τοῦ Συμβουλίου τῶν Εὐρωπαϊκῶν Ἐκκλησιῶν, ὡς καί μετά τοῦ Συνδέσμου τῶν Χριστιανικῶν Ἀκαδημιῶν τῆς Εὐρώπης. Οὕτως ἐπορεύθη ἡ Ὀρθόδοξος Ἀκαδημία Κρήτης κατά τά πεντήκοντα ἔτη τοῦ βίου αὐτῆς, ἔτη πλουσίας προσφορᾶς καί μαρ- 179 -

τυρίας Χριστοῦ. Διό καί ἡ ἐπέτειος αὕτη δύναται νά χαρακτηρισθῇ ὡς μεῖζον ἐκκλησιαστικόν γεγονός καί ὁρόσημον «κατά πάντα καί διά πάντα» ἀξιομνημόνευτον, καθ᾽ ὅσον ὁ ἀμητός τυγχάνει πολύκαρπος, συνοδευόμενος ἔργοις ἀγαθοῖς, εὐδοκίμοις καί ἀγλαοῖς, μάρτυς ὤν ἀψευδής τῆς κατά Θεόν ἐπιστασίας τῶν ψυχῶν καί τῆς μαρτυρίας Χριστοῦ ἐν Πνεύματι Ἁγίῳ. Ὅθεν θεωροῦμεν ἐπιτακτικόν χρέος ἡμῶν, ὅπως ἐκφράσωμεν ἐκ προσώπου τῆς Ἁγίας τοῦ Χριστοῦ Μητρός Μεγάλης Ἐκκλησίας ἀλλά καί ἡμῶν προσωπικῶς εὐγνωμοσύνην καί ἔπαινον πρός πάντας τούς κοπιάσαντας καί συντελέσαντας εἰς τήν ὑλοποίησιν τοῦ ὑψηλοῦ τούτου διορθοδόξου καί διαχριστιανικοῦ ὁράματος, πρός τε τούς ἀπελθόντας ἤδη πρός Κύριον, τούς τε φανερούς καί τούς ἀφανεῖς, πρῶτον δέ μεταξύ αὐτῶν πρός τόν ἱδρυτήν αὐτῆς, τόν μακαριστόν Μητροπολίτην Κισάμου καί Σελίνου Εἰρηναῖον, ἀλλά καί πρός τούς ζῶντας ἐξ αὐτῶν, οἱ πλεῖστοι τῶν ὁποίων εὑρίσκονται ἐν μέσῳ ἡμῶν καί σήμερον, κατά τήν ἐπετειακήν ἐκδήλωσιν ταύτην. Ὀφειλετικῶς εὐχαριστοῦμεν τόν ἄξιον διάδοχον τοῦ μακαριστοῦ Εἰρηναίου, τόν θεοφιλῶς ποιμαίνοντα τήν θεόσωστον ταύτην ἐπαρχίαν καί Προεδρεύοντα τοῦ Διοικητικοῦ Συμβουλίου τοῦ Ἐκκλησιαστικοῦ Καθιδρύματος τούτου, Ἱερώτατον Μητροπολίτην Κισάμου καί Σελίνου κ. Ἀμφιλόχιον, διά τό ἀμέριστον ἐνδιαφέρον, τούς κόπους, τάς μερίμνας καί τάς φροντίδας αὐτοῦ, ὥστε ἡ Ἀκαδημία νά δίδῃ διαρκῶς τό «παρών» εἰς τόν σύγχρονον κόσμον καί τό ἔργον αὐτῆς. Εὐχαριστίας ἀπευθύνομεν πρός τόν συνιδρυτήν τῆς Ὀρθοδόξου Ἀκαδημίας Κρήτης, πρῶτον Γενικόν Διευθυντήν αὐτῆς καί ἐπί πολλά ἔτη κατέχοντα καί τιμῶντα τήν θέσιν αὐτήν, Ἐντιμολογιώτατον κύριον Ἀλέξανδρον Παπαδερόν, πρόσωπον, τοῦ ὁποίου ἡ εὐδόκιμος διακονία ἔχει ταυτισθῆ μετά τῆς ἱστορίας καί τῆς πορείας τῆς Ὀρθοδόξου Ἀκαδημίας Κρήτης, ὡς καί τόν διάδοχον αὐτοῦ Ἐντιμολογιώτατον Ἄρχοντα Ἱερομνήμονα τῆς Ἁγίας τοῦ Χριστοῦ Μεγάλης Ἐκκλησίας κύριον Κωνσταντῖνον Ζορμπᾶν, ὀτρηρόν ἐργάτην καί ἄξιον συνεχιστήν τοῦ ἔργου τό ὁποῖον παρέλαβε. Εὐχαριστοῦμεν ὡσαύτως τούς Ἱερωτάτους ἀδελφούς Ἀρχιερεῖς, οἵτινες διηκόνησαν εὐόρκως εἰς τό Διοικητικόν Συμβούλιον τῆς Ἀκαδημίας, ὡς ἐκπρόσωποι τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, ὡς καί τά κατά καιρούς διατελέσαντα ἔντιμα μέλη αὐτοῦ, τόν διατελέσαντα Γενικόν Διευθυντήν αὐτῆς Αἰδεσιμολογιώτατον Πρωτοπρεσβύτερον κύριον Κωνσταντῖνον Κενανίδην καί πάντας ὅσοι προσέφεραν, εἰργάσθησαν καί ἐκοπίασαν ποικιλοτρόπως καί παντοιτρόπως διά τήν εὐόδωσιν τοῦ ἔργου καί τοῦ σκοποῦ αὐτῆς. Ἕνα ἕκαστον προσωπικῶς ἐκ τῶν ὡς ἄνω ἀναφερθέντων ἀσπαζόμεθα ἐν πολλῇ ἀγάπῃ καί εὐχαριστίᾳ. Ἕνα ἰδιαίτερον λόγον Πατριαρχικῆς εὐαρεσκείας - 180 -

ἀπευθύνομεν πρός τόν Περιφερειάρχην Κρήτης καί Ἄρχοντα τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου φίλτατον κ. Σταῦρον Ἀρναουτάκην, δι᾿ ὅσα ἔπραξε, πράττει καί θά πράξῃ ὑπέρ τῆς Ἀκαδημίας μας. Κύριε Περιφερειάρχα, συνηγοροῦμεν καί ὑπερθεματίζομεν καί ἡμεῖς διά τήν ὑλοποίησιν τῆς ὑποσχέσεώς σας πού ἀνέφερεν ὁ ἅγιος Κισάμου! Ἐξοχώτατε κύριε Πρόεδρε, Ἐξοχώτατε κύριε ἐκπρόσωπε τῆς Ἑλληνικῆς Κυβερνήσεως, Γεραρά τῶν Μακαριωτάτων Προκαθημένων χορεία, Ἐκλεκτοί παρόντες, Ταῦτα ἐθεωρήσαμεν χρέος νά ἐκθέσωμεν ἐνώπιον ὑμῶν καί νά ὑπομνήσωμεν εἰς ὑμᾶς ἐπί τῇ σημερινῇ ἐπετείῳ, παρ᾽ ὅτι εἴμεθα βέβαιοι ὅτι πάντες ὑμεῖς γινώσκετε αὐτά. Καθ᾽ ἑαυτό τό πεντηκονταετές πολύτιμον καί πολυσχιδές ἔργον τῆς Ὀρθοδόξου Ἀκαδημίας Κρήτης ἀποτελεῖ ἀδιάψευστον μάρτυρα τῆς ἀνυπολογίστου πνευματικῆς, ἐκκλησιαστικῆς, κοινωνικῆς, θεολογικῆς, ἐπιστημονικῆς καί ἀνθρωπιστικῆς προσφορᾶς τούτου τοῦ εὐαγοῦς Ἱδρύματος εἴς τε τόν κόσμον καί εἰς τήν Ἐκκλησίαν. Ταῦτα πάντα εἰργάσατο ἡ δεξιά τοῦ Ὑψίστου, διά μέσου πολλῶν ἀξίων προσώπων καί διά σημείων καί γεγονότων, ἅτινα καταγράφονται εἰς τάς χρυσᾶς σελίδας τῆς πεντηκονταετηρίδος αὐτῆς. Εἶναι βέβαιον ὅτι ἡ σημερινή ἐκδήλωσις ἐπί τῇ εὐλογητῇ ἐπετείῳ ταύτῃ δέν ἀποτελεῖ μόνον τό τέλος μιᾶς λαμπρᾶς καί ἀγλαοκάρπου περιόδου ἀλλά, ἐν ταυτῷ καί κυρίως, τήν ἀρχήν μιᾶς νέας τοιαύτης, πλήρους ὁραματισμῶν καί κατά Θεόν σχεδίων διά τό μέλλον. Εἴμεθα πάντες βέβαιοι ὅτι ἡ Ὀρθόδοξος Ἀκαδημία Κρήτης θά συνεχίσῃ τήν πρός δόξαν Θεοῦ πορείαν αὐτῆς, διότι ἔχει τό χρέος καί τήν ὑψηλήν καί θεάρεστον ἀποστολήν νά ὁμιλῇ περί τῆς ζωῆς καί τῆς τοῦ κόσμου ἀναστάσεως, ἤτοι περί τοῦ Χριστοῦ, ὅστις εἶναι «ἡ ἐλπίς ἡμῶν» (Α΄ Τιμ. α΄, 1) «τό ἄλφα καί τό ὠμέγα, ὁ πρῶτος καί ὁ ἔσχατος, ἡ ἀρχή καί τό τέλος» (Ἀποκ. κβ΄, 13). Ἐν τῇ ἐν Χριστῷ καί κατά Χριστόν μαρτυρίᾳ τῆς Ὀρθοδόξου Ἀκαδημίας, ὁ Οἰκουμενικός Θρόνος καί ἡ ἡμετέρα Μετριότης, ὁ ἐκλεκτός ἀδελφός Ἱερώτατος Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης κύριος Εἰρηναῖος καί οἱ περί αὐτόν ἐν Κρήτῃ Ἱεράρχαι, ὁ οἰκεῖος ποιμενάρχης καί Πρόεδρος τοῦ Ἱδρύματος ἀδελφός κύριος Ἀμφιλόχιος, ὁ Ἐντιμολογιώτατος Γενικός Διευθυντής κύριος Κωνσταντῖνος Ζορπᾶς καί πάντες οἱ ἐμπλεκόμενοι θά εἴμεθα σταθεροί συνοδοιπόροι, συμπαραστάται καί ἀρωγοί εἰς πᾶσαν προσπάθειαν αὐτῆς καί εἰς πᾶν ὅραμα ἀποβλέπον εἰς τήν ἀποστολήν καί τούς σκοπούς τῆς ἱδρύσεως αὐτῆς. Αὐτῷ δέ τῷ Δομήτορι τῆς Ἐκκλησίας καί Χορηγῷ παντός ἀγαθοῦ Κυρίῳ ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστῷ, σύν τῷ Πατρί καί τῷ Ἁγίῳ Πνεύματι, προσάγομεν δόξαν καί αἶνον, νῦν καί ἀεί καί εἰς τούς ἀτελευτήτους αἰῶνας. Εὐχαριστοῦμεν διά τήν παρουσίαν καί τήν προσοχήν σας. - 181 -

Ἡ Αὐτοῦ Ἐξοχότης ὁ Πρόεδρος τῆς Ἑλληνικῆς Δημοκρατίας κ. Προκόπιος Παυλόπουλος, εἰς τήν Ὀρθόδοξον Ἀκαδημίαν Κρήτης

Ἀπόσπασμα ὁμιλίας τοῦ Ἐξοχωτάτου Προέδρου τῆς Pημοκρατίας κ. Προκοπίου Παυλοπούλου κατά τάς ἑπετειακάς Ἐκδηλώσεις διά τά 50 χρόνια λειτουργίας τῆς Ὀρθοδόξου Ἀκαδημίας Κρήτης Ἡ σημερινή μεγάλη τιμή πού περιποιεῖ στό πρόσωπό μου, ὑπό τήν ἰδιότητά μου ὡς Προέδρου τῆς Δημοκρατίας, ἡ Ὀρθόδοξος Ἀκαδημία Κρήτης, διά τῆς ἀπονομῆς τοῦ Χρυσοῦ Ἐμβλήματός της, μέ συγκινεῖ βαθύτατα καί μέ ἐπιφορτίζει μέ τήν ὑποχρέωση νά φανῶ ἄξιός της. Τό γεγονός ὅτι ἡ ἀπονομή αὐτή λαμβάνει χώρα μέ τήν εὐκαιρία τοῦ ἑορτασμοῦ τῶν πενῆντα ἐτῶν λειτουργίας της, μοῦ προσφέρει τήν εὐκαιρία νά ἐκθέσω τήν, γενικῶς ἐπικρατοῦσα, θετική ἄποψη ἀναφορικά μέ τό σημαντικότατο ἔργο πού ἐπιτελεῖ ἡ Ὀρθόδοξος Ἀκαδημία Κρήτης γιά τήν Ὀρθοδοξία, γιά τό Ἑλληνικό Ἔθνος ἀλλά καί γιά τόν Ἑλληνικό Πολιτισμό. Πρόκειται γιά ἔργο, τοῦ ὁποίου ἡ ἀπήχηση ἔχει πρό πολλοῦ ὑπερβεῖ τά σύνορα τῆς Χώρας μας, γνωρίζοντας τήν διεθνῆ ἀναγνώριση καί κατακτώντας τόν ἀνάλογο σεβασμό. Κατ’ ἀρχάς, ἔχει ἰδιαίτερη σημασία τό πῶς ἱδρύθηκε ἡ ἐν λόγῳ Ἀκαδημία, ἡ ὁποία, ὅπως εἶναι γνωστό σέ ὅλους μας, ἀποτελεῖ Κοινωφελές Θρησκευτικό Καθίδρυμα τῆς Ἐκκλησίας πού λειτουργεῖ, ὡς πρός τό νομικό του καθεστώς, σύμφωνα μέ τόν Ὀργανισμό τῆς Ἐκκλησίας καί τούς Νόμους τοῦ Κράτους. Ὡς πρός δέ τήν Ἐκκλησιαστική της ὑπόσταση καί ἀποστολή, τηρεῖ τήν κανονική ἀναφορά, τόσο πρός τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο τῆς Κωνσταντινουπόλεως ὅσο καί πρός τήν Ἱερά Μητρόπολη Κισάμου καί Σελίνου καί τήν Ἱερά Ἐπαρχιακή Σύνοδο τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης. Ἰδού λοιπόν πῶς ὁ μακαριστός Μητροπολίτης Κισάμου καί Σελίνου, Εἰρηναῖος Γαλανάκης, ἐκ τῶν ἱδρυτῶν τῆς Ὀρθοδόξου Ἀκαδημίας Κρήτης καί ἐμβληματική πνευματική προσωπικότητα τοῦ Τόπου σας, ἀλλά καί σύνολου τοῦ Ἑλληνισμοῦ, περιγράφει τήν ἰδέα τῆς δημιουργίας της σέ κείμενό του: «Ἡ ἰδέα τῆς Ἀκαδημίας γεννήθηκε στή σκέψη μου στήν πρώτη δεκαετία τοῦ Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου (19451955), τότε πού ξεκινοῦσαν οἱ προβληματισμοί τοῦ νέου μεσοπολεμικοῦ κόσμου. Γεννήθηκε σάν ἀναζήτηση ἑνός χώρου, ἑνός ὀργάνου, ὅπου θά μποροῦσαν: χριστιανική πίστη καί Νεοελληνικός Λόγος, Ἑλληνική Διανόηση νά συναντηθοῦνε, νά διαλεχθοῦνε καί νά συνεργασθοῦνε γιά τήν πνευματική πληρότητα καί ὡριμότητα τοῦ Λαοῦ μας»1. Στό ἴδιο πνεῦμα, καί τηρώντας 1 Σεβ. Μητρ. Κισάμου καί Σελίνου Εἰρηναίου (Γαλανάκη), «Οἱ σκοποί τῆς Ὀρθοδό- 183 -

αὐτή τήν ἱερή πνευματική παρακαταθήκη τοῦ Εἰρηναίου, ὁ σημερινός Διευθυντής τῆς Ὀρθοδόξου Ἀκαδημίας Κρήτης, κ. Κωνσταντῖνος Β. Ζορμπᾶς σημειώνει, ἀνάμεσα σέ ἄλλα, ἐν εἴδει συμπεράσματος σέ μελέτη του γιά τίς ἐκκλησιαστικές διαστάσεις τοῦ ἔργου τῆς Ὀρθοδόξου Ἀκαδημίας Κρήτης: «Ἡ Ἐκκλησία ὀφείλει νά συνεχίζει, ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι, τό διαλογικό ἔργο τῆς σωτηρίας τοῦ Χριστοῦ ἐντός της Ἱστορίας. Ὀφείλει δηλαδή νά διαλέγεται μέ τόν κόσμο ὁλόκληρο. Καί τοῦτο, διότι ὁ διάλογος ἀποτελεῖ τήν πιό χαρακτηριστική ἔκφραση τοῦ ἀγαπητικοῦ ἤθους, τήν ἴδια τή μαρτυρία τοῦ πνεύματος τῆς χριστιανικῆς ἀγάπης καί καταλλαγῆς, ἐνῶ ἀπαραίτητη προϋπόθεσή του εἶναι ἡ μετάνοια, καθώς βοηθᾶ στή γνωριμία καί στή συνάντηση μέ τόν «ἄλλο», στήν ὑπέρβαση τῆς ἄγνοιας, τῆς καχυποψίας καί τῆς μνησικακίας, στήν ἄρση τῶν παρεξηγήσεων, στήν ἀπό κοινοῦ συζήτηση τῶν νέων προκλήσεων. Ὁ «ἄλλος» νοεῖται ὡς ὅλον, ὡς συμπαρών τῆς εὐχαριστιακῆς σύναξης καί μέτοχος τοῦ κοινοῦ ποτηρίου ἤ ἀκόμη καί ὡς προσδοκώμενος μέτοχος. Οἱ παραπάνω, θεμελιώδους σημασίας, θεολογικές προϋποθέσεις, δέν ἀποτελοῦν ἁπλῶς θεωρητικές διατυπώσεις ἤ λεκτικές ἀκροβασίες, ἀλλά ἔχουν καίριες συνέπειες γιά τήν ἀποστολή, τή μαρτυρία καί τήν ἱστορική πορεία τῆς Ἐκκλησίας στό μεταβαλλόμενο κόσμο μας. Καί ὡς ἐκ τούτου καί τῆς ἴδιας τῆς Ἀκαδημίας»2. Γιά ν’ ἀντιληφθοῦμε τήν σπουδαιότητα τῆς διαρκοῦς ὄσμωσης τοῦ Ἑλληνισμοῦ μέ τήν Ὀρθοδοξία, τήν ὁποία κηρύσσει καί ὡς σκοπό ὑπηρετεῖ ἡ Ὀρθόδοξος Ἀκαδημία Κρήτης, ἀρκεῖ νά ταξιδέψουμε, γιά λίγο, πίσω στήν Ἱστορία καί νά θυμηθοῦμε ὅτι ὁ Χριστιανισμός ἀναπτύχθηκε ἀρχικά στό ἰουδαϊκό περιβάλλον καί πολύ σύντομα διαδόθηκε στόν ἑλληνορωμαϊκό κόσμο. Ἔγινε, ὅμως, καί γιά τίς δύο παραδόσεις, «σημεῖον ἀντιλεγόμενον»3. Ἤ, ὅπως λέγει ὁ Ἀπόστολος Παῦλος, «Ἰουδαίοις μέν σκάνδαλον, Ἕλλησι δέ μωρία»4. Καί ὅμως, ὁ Χριστιανισμός κατόρθωσε νά συνθέσει, κατά τρόπο θαυμαστό, αὐτές τίς δύο παραδόσεις καί, διά τοῦ ἔργου τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας, νά διαδώσει μία διδασκαλία πού εἶναι λυτρωτική γιά τούς πιστούς ξου Ἀκαδημίας Κρήτης», στόν ἐπετειακό τόμο «ΔΙΑΛΟΓΟΣ-ΔΙΑΚΟΝΙΑ-ΚΑΤΑΛΛΑΓΗ», Χανιά 2018, σελ. 12-16. 2 Κωνσταντῖνος Β. Ζορμπᾶς, «Ἐκκλησιαστικές διαστάσεις τοῦ ἔργου τῆς Ὀρθοδόξου Ἀκαδημίας Κρήτης (ΟΑΚ)», στόν ἐπετειακό τόμο «ΔΙΑΛΟΓΟΣ - ΔΙΑΚΟΝΙΑ - ΚΑΤΑΛΛΑΓΗ», Χανιά 2018, σελ. 217- 247 3 Λουκ. 2,34 4 Α΄ Κορ. 1,23 - 184 -

Χριστιανούς, ἀλλ’ ἀποτελεῖ καί ἕνα ἀνεκτίμητης ἀξίας πολιτιστικό, πνευματικό ἀγαθό γιά κάθε ἄνθρωπο πού μπορεῖ νά ἀναγνωρίσει τό σπουδαῖο καί τό ὑψηλό, ἀκόμη κι ἄν δέν θρησκεύει. Καί τοῦτο διότι τό αἰώνιο, μεγάλο μήνυμα τοῦ Χριστιανισμοῦ, ἔγκειται στό ὅτι ὁ Θεός ἔγινε ἄνθρωπος, προσέλαβε τήν ἀνθρώπινη φύση, γιά νά μπορέσουμε νά συναντηθοῦμε μαζί Του, νά ἀναμορφώσουμε τήν ὕπαρξή μας καί νά πορευθοῦμε στή σωτηρία: «ὁ Λόγος σάρξ ἐγένετο καί ἐσκήνωσεν ἐν ἡμῖν καί ἐθεασάμεθα τήν δόξαν Αὐτοῦ». … Πλήρης χάριτος καί ἀληθείας»5. Ἡ Ὀρθόδοξος Ἀκαδημία Κρήτης, διά τοῦ ἔργου της, συμμορφώνεται πλήρως πρός τίς ἀκόλουθες παραινέσεις τοῦ ἀποστόλου τῶν Ἐθνῶν Παύλου, τίς ὁποῖες μέ συνέπεια ὑπηρετεῖ: «Σύ δέ, ὦ ἄνθρωπε τοῦ Θεοῦ, … δίωκε δικαιοσύνην, εὐσέβειαν, πίστιν, ἀγάπην, ὑπομονήν, πραότητα, ἀγωνίζου τόν καλόν ἀγῶνα τῆς πίστεως»6. Ὑπερασπίζεται ἀδιαλείπτως καί μέ παρρησία τήν Ὀρθόδοξη Πίστη, ὀρθοτομοῦσα τόν λόγον τῆς Ἀληθείας, καί ὑπό τήν σκέπη τοῦ Πατριαρχείου μοχθεῖ ἀκαταπαύστως γιά τήν ὁμόνοια μεταξύ τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν, γιά τήν ἀνάπτυξη τῶν ἐπαφῶν μέ τίς λοιπές Χριστιανικές Ὁμολογίες, γιά τήν διάδοση τοῦ Εὐαγγελικοῦ Μηνύματος καί τῆς Ὀρθόδοξης Μαρτυρίας σέ ὅλο τόν Κόσμο, ὥστε κάθε ἄνθρωπος νά γίνει κοινωνός τοῦ χαρμόσυνου μηνύματος τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ: «Ὁ λαός ὁ καθήμενος ἐν σκότει εἶδε φῶς μέγα, καί τοῖς καθημένοις ἐν χώρᾳ καί σκιᾷ θανάτου φῶς ἀνέτειλεν αὐτοῖς»7. Διότι, πράγματι, αὐτό εἶναι τό μήνυμα πού μπορεῖ νά φέρει τό φῶς τῆς ἐλπίδας στόν σύγχρονο, ταραγμένο κόσμο μας. Λαμπρό ἐπιστέγασμα καί πλήρης δικαίωση αὐτῆς τῆς εἰλικρινοῦς, συστηματικῆς καί πνευματικῶς ἀγωνιώδους προσπάθειας γιά τήν ἀνάπτυξη διαλόγου μεταξύ τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν, ἀποτέλεσε τό γεγονός ὅτι ἡ Ὀρθόδοξος Ἀκαδημία Κρήτης, σάρξ ἐκ τῆς σαρκός καί σέμνωμα τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, φιλοξένησε πρίν ἀπό δύο χρόνια τήν Ἁγία καί Μεγάλη Σύνοδο τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας. Ἡ Πανορθόδοξη Σύνοδος συγκλήθηκε, ὅπως εἶχε σχεδιασθεῖ, ἀπό τίς 17 Ἰουνίου ἕως τίς 26 Ἰουνίου 2016, ἐδῶ, στήν Ὀρθόδοξο Ἀκαδημία Κρήτης, στό Κολυμβάρι Χανίων καί συμμετέσχαν σ’ αὐτήν οἱ δέκα ἀπό τίς δεκατέσσερις αὐτόνομες Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες. Ὀφείλω δέ νά ἐπισημάνω ὅτι ἡ ἀπουσία ὁρισμένων Ὀρθόδοξων Ἐκκλησιῶν κατά τήν ὡς ἄνω Σύνοδο δέν ὀφείλεται, κάθε ἄλλο, στό Πατριαρχεῖο τῆς Κωνσταντινουπόλεως, ἀλλά 5 Ἰω. 1,14 6 Α΄ Τιμ. 6,11 7 Ματθ. 4,16 - 185 -

Ἡ Ὀρθόδοξος Ἀκαδημία Κρήτης, εἰς Κολυμβάριον Χανίων

σέ δικές τους σκοπιμότητες, ὡς πρός τίς ἀρνητικές ἐπιπτώσεις τῶν ὁποίων γιά τήν Ὀρθοδοξία πρέπει νά ἀναλάβουν τίς ἱστορικές 6 Α΄ Τιμ. 6,11. 7 Ματθ. 4,16. τους εὐθύνες. Ἐπιπροσθέτως, μέ εἰλικρίνεια καί διάκριση, ἡ Ὀρθόδοξος Ἀκαδημία Κρήτης ἐπικοινωνεῖ μέ προσωπικότητες ἀπό τούς χώρους τῆς Ἐπιστήμης καί τοῦ Πολιτισμοῦ, συμβάλλοντας μέ ὅλες τίς δυνάμεις της στήν οἰκοδόμηση ἑνός καλύτερου Κόσμου, καί κηρύττοντας μέ κάθε εὐκαιρία καί σέ κάθε χῶρο τίς πανανθρώπινες ἀξίες τῆς Ὀρθοδοξίας. Αὐτό πού ἀξίζει ἐν προκειμένῳ νά τονισθεῖ εἶναι ὅτι τό Ἵδρυμά σας προωθεῖ τόν διάλογο ἀνάμεσα στήν Ὀρθοδοξία καί τήν Ἐπιστήμη, μέ ἀπόλυτο σεβασμό πρός τήν δεύτερη, ἀναζητώντας τήν συμπόρευση ἐκείνη πού θά μποροῦσε νά φανεῖ ἡ πιό εὐεργετική γιά τόν Ἄνθρωπο, στήν προσπάθειά του ν’ αὐτοπραγματωθεῖ κατά τήν φύση του καί τόν προορισμό του. Κλείνω, ἀναλογιζόμενος καί ἀναγνωρίζοντας, εἰλικρινῶς καί εὐθαρσῶς -ὅπως κάνει, ἄλλωστε, καί ἡ συντριπτική πλειοψηφία τοῦ Λαοῦ μας- τήν καθοριστική συμβολή τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας στούς μεγάλους Ἀγῶνες τοῦ Λαοῦ μας καί τοῦ Ἔθνους μας. Συνακόλουθα δέ τήν καθοριστική συμβολή της στήν ὑπεράσπιση τῆς Ἱστορίας μας καί τῆς Πατρίδας μας. Τό Ἐθνικό, κυριολε- 186 -

κτικῶς, τοῦτο χρέος ὀφείλουμε νά τό ἐκπληρώνουμε μέ συνέπεια πολύ περισσότερο σήμερα, ἐνόψει τῶν μεγάλων προκλήσεων πού βρίσκονται μπροστά μας, καί οἱ ὁποῖες θά καθορίσουν, τελικῶς, τήν εὐόδωση τοῦ Ἱστορικοῦ μας προορισμοῦ. Ἡ Ὀρθόδοξος Ἀκαδημία Κρήτης τό πράττει στό ἀκέραιο καί τῆς εἴμαστε ὅλοι οἱ Ἕλληνες εὐγνώμονες γι’ αὐτό. Ἔχω αἴσθηση τοῦ καθήκοντός μου καί τῆς ἱστορικῆς μου εὐθύνης νά ὑποστηρίξω ὁλόψυχα καί μέ ὅλες μου τίς δυνάμεις τό λαμπρό ἔργο πού ἐπιτελεῖ. Σᾶς εὐχαριστῶ.

- 187 -

Ἡ Α.Θ.Π. ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος μετά τοῦ Σεβ. Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης κ. Εἰρηναίου, τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Κισάμου καί Σελίνου κ. Ἀμφιλοχίου καί τοῦ ἐντιμολ. κ. Κωνσταντίνου Ζορμπᾶ, Διευθυντοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἀκαδημίας Κρήτης

Ἡ Α.Θ.Π. ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος μετά τοῦ Ἐξοχ. κ. Προκοπίου Παυλοπούλου, Προέδρου τῆς Ἑλληνικῆς Δημοκρατίας - 188 -

Ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Κισάμου καί Σελίνου κ. Ἀμφιλόχιος, Πρόεδρος τοῦ Δ.Σ. τῆς Ὀρθοδόξου Ἀκαδημίας Κρήτης, μετά τοῦ Ἐξοχ. κ. Προκοπίου Παυλοπούλου, Προέδρου τῆς Ἑλληνικῆς Δημοκρατίας

Ὀ Σεβ. Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης κ.κ. Εἰρηναῖος, Πρόεδρος τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης - 189 -

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟΝ

ΑΝΑΚΟΙΝΩΘΕΝΤΑ KAI ΔΕΛΤΙΑ ΤΥΠΟΥ

Ἡ Ἱερά Ἐπαρχιακή Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης

Pελτίον Τύπου τῆς 2ας Νοεμβρίου 2018 Ἡ Ἱερά Ἐπαρχιακή Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης ἀνακοινώνει, ὅτι, μέ ὁμόφωνη Ἀπόφαση Αὐτῆς, θά ἑορτασθῇ ἡ ἐπέτειος τῆς συμπληρώσεως τεσσαράκοντα ἐτῶν (1978 – 2018), ἀπό τῆς εἰς Κύριον ἐκδημίας τοῦ ἀοιδίμου Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης κυροῦ Εὐγενίου, Προέδρου τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης. Οἱ Ἐκδηλώσεις θά πραγματοποιηθοῦν εἰς τήν Ἱεράν Ἀρχιεπισκοπήν Κρήτης, τήν Ἱεράν Μητρόπολιν Γορτύνης καί Ἀρκαδίας καί τήν Ἱεράν Μητρόπολιν Πέτρας καί Χερρονήσου καί τελοῦν ὑπό τήν αἰγίδα τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, θά ἀνακοινωθοῦν δέ προσεχῶς ἐκ τῶν ὡς ἄνω Ἐκκλησιαστικῶν Ἐπαρχιῶν. Συγκεκριμένως, ὑπό τῆς Ἱερᾶς Συνόδου θά πραγματοποιηθοῦν, ἐν Ἡρακλείῳ, τά ἑξῆς: Τό Σάββατον 10ην Νοεμβρίου 2018, ἀπό ὥρας 7:00 ἕως 10:15 π.μ., θά τελεσθῇ Τρισαρχιερατική Θεία Λειτουργία μετά Συνοδικοῦ Ἱεροῦ Μνημοσύνου εἰς τόν Παλαιόν Ἱερόν Μητροπολιτικόν Ναόν Ἁγίου Μηνᾶ Ἡρακλείου. Ὁμιλητής θά εἶναι ὁ Αἰδεσιμολ. Πρωτ. Ἠλίας Βολονάκης. Μετά τό πέρας τοῦ Ἱεροῦ Μνημοσύνου θά πραγματοποιηθοῦν τά Ἀποκαλυπτήρια ἐπετειακῆς ἐπιγραφῆς ἐντός τοῦ ὡς ἄνω Ἱεροῦ Ναοῦ. Περί ὥραν 12:15 μ.μ. τῆς ἰδίας ἡμέρας θά τελεσθῇ Τρισάγιον ἐπί τοῦ τάφου τοῦ μακαριστοῦ Πρωθιεράρχου Εὐγενίου εἰς τό Κοιμητήριον Ἁγίου Κωνσταντίνου Ἡρακλείου. Τήν Κυριακήν 11ην Νοεμβρίου 2018, ἀπό ὥρας 7:00 ἕως 11:00 π.μ. θά τελεσθεῖ Συνοδική Θεία Λειτουργία εἰς τόν Ἱερόν Μητροπολιτικόν Ναόν Ἁγίου Μηνᾶ Ἡρακλείου. Ἐκ μέρους τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης θά ὁμιλήσῃ ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ρεθύμνης καί Αὐλοποτάμου κ. Εὐγένιος. Μετά τήν Ἀπόλυσιν θά τελεσθῇ Συνοδικόν Τρισάγιον ἐνώπιον τῆς Προτομῆς τοῦ ἀειμνήστου Ἀρχιεπισκόπου κυροῦ Εὐγενίου εἰς τόν προαύλειον χῶρον τοῦ Ἱεροῦ Μητροπολιτικοῦ Ναοῦ Ἁγίου Μηνᾶ καί θά ἀκολουθήσῃ ἡ καθιερωμένη λιτάνευσις. Ἡ Ἱερά Σύνοδος προσκαλεῖ ὅλους τόν Ἱερό Κλῆρο, τίς Μοναστικές Ἀδελφότητες, τούς Ἐντιμ. Ἄρχοντες καί τόν εὐσεβῆ Λαό τῆς Μεγαλονήσου Κρήτης, νά ἀποδώσουμε ὅλοι μαζί τήν πρέπουσα τιμή καί εὐχαριστία πρός τόν ἀοίδιμον Πρωθιεράρχην τῆς Ἀποστολικῆς Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης, Ἀρχιεπίσκοπον Κρήτης Εὐγένιον.

- 193 -

Ἡ Ἱερά Ἐπαρχιακή Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης καί ἡ Ἕνωσις Συνδέσμων Κληρικῶν τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης

Ἀνακοινωθέν τῆς 10ης Νοεμβρίου 2018 Ἡ Ἱερά Ἐπαρχιακή Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης συνῆλθε στίς 10 Νοεμβρίου 2018, στό Ἡράκλειο, σέ ἔκτακτη Συνεδρία καί ἀσχολήθηκε μέ θέματα πού εἶναι στήν ἐπικαιρότητα τίς ἡμέρες αὐτές, καί συγκεκριμένα: α. τήν προτεινόμενη ἀναθεώρηση ἄρθρων τοῦ Ἑλληνικοῦ Συντάγματος, β. τή μισθοδοσία τοῦ ἱεροῦ κλήρου καί γ. τήν ἐκκλησιαστική περιουσία. Ἡ Ἱερά Σύνοδος συζήτησε τά μείζονος σημασίας θέματα αὐτά καί μελέτησε τίς διάφορες ἐκκλησιαστικές, κοινωνικές, νομικές καί ἄλλες προεκτάσεις καί παραμέτρους, μέ συναίσθηση τῆς σπουδαιότητας τῶν θέσεων καί Ἀποφάσεών Της ἔναντι τοῦ Ἔθνους καί τῆς Ἱστορίας. Γιά τό θέμα τῆς προτεινόμενης ἀναθεώρησης ἄρθρων τοῦ Ἑλληνικοῦ Συντάγματος ἀπό τήν Κυβέρνηση ἡ Ἱερά Σύνοδος ὁμόφωνα ἀποφάσισε καί δηλώνει τά ἑξῆς: Θεωρεῖ ἀπαράδεκτη τήν ἀναθεώρηση τοῦ ἄρθρου 21, τό ὁποῖο ἀναφέρεται καί προστατεύει τόν ἱερό θεσμό τῆς οἰκογένειας, πού σύμφωνα μέ τό ἰσχύον Σύνταγμα ἀποτελεῖ «θεμέλιο της συντήρησης και της προαγωγής του Έθνους» καί τελεῖ ὑπό τήν προστασία τοῦ Κράτους καί δηλώνει ρητῶς τήν ἀντίρρησή Τηςστήν ἀπάλειψη τῆς διατύπωσης αὐτῆς ἀπό τό Σύνταγμα. Ἀρχιερεῖς καθώς καί κληρικοί τῆς Μεγαλονήσου δέχονται συνεχῶς αἰτήματα καί διαμαρτυρίες τοῦ λαοῦ γιά τά προβλήματα πού ἀντιμετωπίζει σήμερα ὁ θεσμός τῆς οἰκογένειας, ὁ ὁποῖος ἀποτελεῖ τό πρῶτο κύτταρο τῆς κοινωνίας μας καί μάλιστα σέ μέρες πού ἡ Πατρίδα μας ἔχει ἔντονο δημογραφικό πρόβλημα. Ἡ οἰκογένεια χρειάζεται σαφῆ Συνταγματική προστασία καί ὄχι ἀποδόμηση. Ἡ Ἱερά Σύνοδος, κατ᾽ ἀρχήν, διαφωνεῖ ρητά μέ τήν ἀναθεώρηση τοῦ ἄρθρου 3 τοῦ Ἑλληνικοῦ Συντάγματος, καθώς οὐδεμία Ἐθνική, κοινωνική ἤ νομική ἀνάγκη ἐπιβάλλει τοῦτο. Αὐτή τή θέση, ἐξέφρασε καί ὁ Παναγιώτατος Οἰκουμενικός μας Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος, στό ἀπό 1ης Αὐγούστου 2017 Σεπτό Πατριαρχικό Του γράμμα, πρός τόν Ἐξοχώτατο Πρωθυπουργό τῆς Ἑλλάδος. Σέ κάθε περίπτωση, ἡ Ἐκκλησία Κρήτης διαφωνεῖ μέ τήν προτεινόμενη προσθήκη τῆς φράσης: «Η Ελληνική Πολιτεία είναι θρησκευτικά ουδέτερη»,στό 3οἄρθρο τοῦ Συντάγματος.Δηλώνει τόν σεβασμό Της σέ κάθε θρήσκευμα, τό ὁποῖο προστατεύεται καί σήμερα ἐπαρκῶς ἀπό τό Σύνταγμα (ἄρθρο 13, παρ.2) καί τή νομοθεσία τοῦ Κράτους. Οἱ νομικές προεκτάσεις - 195 -

τῆς προτεινόμενης εἰσαγωγῆς τῆς φράσης ὅτι «Η Ελληνική Πολιτεία είναι θρησκευτικά ουδέτερη» δέν εἶναι σαφεῖς. Κάθε πειραματισμός καί ἀκροβασία στό θέμα αὐτό θά ἐπιφέρει στό μέλλον ἀρνητικές συνέπειες εἰς βάρος τῆς Ὀρθοδοξίας. Τί σημαῖνει ἄραγε, γιά τόν λαό καί τήν Ἐκκλησία, ὁ ἐν λόγῳ ὅρος περί θρησκευτικῆς οὐδετερότητας τῆς Ἑλλάδας; Πῶς ἑρμηνεύεται ἀπό πλευρᾶς τῆς Πολιτείας; Ἐπίσης,ἡ προτεινόμενη ἀναθεώρηση τοῦ ἄρθρου 3, δέν κατονομάζει ρητά τή δικαιοδοσιακή ταυτότητα τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης, δηλαδή ὅτι εἶναι Ἡμιαυτόνομη Ἐκκλησία ὑπό τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο, καθώς καί ὅτι διοικεῖται μέ δικό Της Καταστατικό Χάρτη. Γιά τό θέμα τῆς ἀξιοποίησης τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Περιουσίας, ἡ Ἱερά Σύνοδος ὁμόφωνα ἀποφάσισε καί δηλώνει τά ἑξῆς: Ὅσα ἀκούγονται καί φημολογοῦνται γιά ἀμύθητη δῆθεν περιουσία τῆς Ἐκκλησίας, δέν ἀνταποκρίνονται στήν πραγματικότητα. Ἡ Ἐκκλησία Κρήτης διαχρονικά ἔδωσε τό μεγαλύτερο μέρος τῆς περιουσίας Της ὑπέρ ἀναξιοπαθούντων ἀνθρώπων, ὑπέρ τοῦ Ταμείου Ἐφέδρων Πολεμιστῶν, γιά ὑποτροφίες ἄπορων φοιτητῶν καί ἐνίσχυσε τίς προνοιακές δομές τῆς Ἐκκλησίας, γιά τή στήριξη καί τή βοήθεια ἐμπερίστατων συνανθρώπων μας σέ ὅλη τήν Κρήτη. Ἐπίσης, μεγάλο μέρος τῆς περιουσίας Της δόθηκε στήν Πολιτεία γιά νά καλύπτει τή μισθοδοσία τοῦ Ἱεροῦ Κλήρου. Ἡ σημερινή ὑπάρχουσα ἐκκλησιαστική περιουσία στήν Μεγαλόνησο, στό μεγαλύτερό της μέρος εἶναι ἄνευ ἀξίας καί εἶναι ἀδύνατο αὐτή νά καλύψει τή μισθοδοσία τῶν κληρικῶν τῆς Κρήτης. Συνεπῶς, γιά ποιό «κοινό ταμεῖο» συζητοῦμε, τό ὁποῖο θά εἶναι ἱκανό νά καλύψει τίς μισθολογικές ἀνάγκες τῶν κληρικῶν μας; Γιά τό θέμα τῆς μισθοδοσίας τοῦ Ἱεροῦ Κλήρου ἡ Ἱερά Σύνοδος ὁμόφωνα ἀποφάσισε καί δηλώνει: Ἡ Ἐκκλησία τῆς Κρήτης τιμᾶ τούς κληρικούς Της καί ἀναγνωρίζει ὅτι ἐργάζονται φιλότιμα στή διακονία τους. Ὁ ρόλος τοῦ Κρητικοῦ Ἱερέα εἶναι ὄχι μόνο Ἐκκλησιαστικός, ἀλλά Ἐθνικός καί κοινωνικός. Ἰδιαίτερα στά χρόνια αὐτά τῆς παρατεινόμενης κρίσης, ὁ κληρικός τῆς Κρήτης εἶναι ἐκεῖνος πού ἀνέλαβε πολύπτυχους ρόλους καί πρωτοβουλίες γιά τήν ἀντιμετώπιση καθημερινῶν προβλημάτων καί δυσκολιῶν τοῦ λαοῦ μας, διαφυλάττοντας τήν κοινωνική συνοχή. Στό πλαίσιο αὐτό ἡ Ἱερά Σύνοδος δηλώνει ἀπερίφραστα ὅτι ἡ ὑπάρχουσα νομοθετημένη μισθοδοσία τοῦ Ἱεροῦ Κλήρου, πού ἐπί σειρά δεκαετιῶν ἔχει δοκιμασθεῖ, δέν χρήζει ὁποιασδήποτε ἀλλαγῆς. Ὅσα δημοσιεύθηκαν γιά τήν ἀλλαγή τοῦ καθεστῶτος στή μισθοδοσία τῆς κληρικῶν, δέν διασφαλίζουν τά ἐργασιακά δικαιώματα καί ἀφή- 196 -

νουν κενά καί ἀσάφειες σέ πολλά ἐπίπεδα. Μέ τόν τρόπο αὐτό, τό μέλλον τῶν ἑκατοντάδων κληρικῶν τῆς Κρήτης, ὡς καί τῶν οἰκογενειῶν τους, κάποιες ἀπό τίς ὁποῖες εἶναι πολύτεκνες, εἶναι μετέωρο καί ἀμφισβητούμενο. Ἡ Ἱερά Σύνοδος θά διασφαλίσει μέ κάθε νόμιμο τρόπο τήν ἀξιοπρέπεια τῶν κληρικῶν καί τῶν οἰκογενειῶν τους, πού ὑπηρετοῦν τήν Ἐκκλησία Κρήτης καί δέν θά ἐπιτρέψει τή βίαιη δυσμενῆ μεταβολή τοῦ ἐργασιακοῦ καθεστῶτος τους, μέ ἀναίτιες καταστρατηγήσεις κατοχυρωμένων δικαιωμάτων τους. Ἄν σήμερα πολλοί σιωποῦν γιά τήν ἐπιχειρούμενη καταπάτηση τῶν ἐργασιακῶν δικαιωμάτων τῶν κληρικῶν, νά γνωρίζουν ὅτι αὔριο εἶναι ἐνδεχόμενο νά βρεθοῦν καί αὐτοί στήν ἴδια θέση. Ἡ Ἐκκλησία Κρήτης δηλώνει ὅτι οὐδεμία ἐπίσημη ἤ ἀνεπίσημη ἐνημέρωση εἶχε γιά ὅσα ἀνακοινώθηκαν σχετικά μέ τά παραπάνω καί ἐκφράζει τή δυσαρέσκεια καί τήν ἔντονη διαμαρτυρία Της πρός τήν Ἑλληνική Πολιτεία. Ἀντιπροσωπεία τῆς Ἱερᾶς Συνόδου, μαζί μέ ἐκπροσώπους τῶν Ἱερῶν Συνδέσμων τῶν Κληρικῶν τῆς Κρήτης, πού ἐκφράζουν τούς ἐννιακόσιους καί πλέον κληρικούς τῆς Κρήτης, θά μεταβοῦν ἄμεσα στούς Ἀρχηγούς τῶν Κομμάτων τοῦ Ἑλληνικοῦ Κοινοβουλίου, γιά νά καταθέσουν Ὑπόμνημα καί νά ὑποστηρίξουν ἐπίσημα τίς παραπάνω θέσεις τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης. Ἐπίσης, θά κληθοῦν οἱ Βουλευτές καθώς καί ἄλλοι Φορεῖς τῆς Μεγαλονήσου Κρήτης, γιά νά ἐνημερωθοῦν γιά τίς θέσεις τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης γιά ὅλα τά παραπάνω θέματα, τά ὁποῖα ἅπτονται τῆς Ἱστορίας καί τῶν Παραδόσεων τοῦ Κρητικοῦ λαοῦ.

- 197 -

Ὁ Ἱερός Ναός Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου Κουδουμᾶ καί ἡ λάρνακα ἱερῶν λειψάνων τοῦ Ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Ἐρημίτου

Ἀνακοινωθέν τῆς 13ης Νοεμβρίου 2018 Ο ΑΡΧΑΙΟΤΕΡΟΣ ΓΝΩΣΤΟΣ ΕΡΗΜΙΤΗΣ ΑΓΙΟΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΕΠΕΣΤΡΕΨΕ ΣΤΟΝ ΤΟΠΟ ΤΟΥ ΜΕΤΑ ΑΠΟ 960 ΧΡΟΝΙΑ Ὁ ἀρχαιότερος γνωστός Ἐρημίτης Ἅγιος τῆς Κρήτης εἶναι ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Ὁμολογητής, ὁ ὁποῖος κοιμήθηκε τό ἔτος 658 μ.Χ.. Ἡ βιογραφία του μᾶς εἶναι γνωστή ἀπό τήν παλαίτυπη σειρά «Acta Sanctorum», καθώς καί ἀπό ἄλλες πηγές. Ὅπως ἀναφέρει ἡ παραπάνω πηγή, ὁ Κρητικός Νότος δέν ἦταν τόσο φημισμένος τά χρόνια ἐκεῖνα γιά τόν πλοῦτο, ὅσο γιά τό πλῆθος τῶν ἀνδρῶν πού ἀσκούνταν στήν πίστη τοῦ Χριστοῦ. Ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς ἀνήκει στήν κατηγορία τῶν ἀσκητῶν πού ἀφιερώθηκαν στόν Θεό μέ βαθειά ἄσκηση καί τέλεια ἀποταγή ἐκ τοῦ κόσμου, μέσα σέ σπήλαιο πού βρισκόταν στά νότια παράλια τῆς Κρήτης. Οἱ πνευματικοί του ἀγῶνες ἔγιναν πολύ γνωστοί. Ὅπως συνάγεται ἀπό τόν βίο του ἔζησε μέ θεϊκή φλόγα καί ἀσκήθηκε μέ μεγάλο πόθο ψυχῆς, ἀντιμαχόμενος τό κοσμικό φρόνημα. Ὁ ἐν λόγῳ Ἅγιος στό σπήλαιο ὅπου ἀθλήθηκε πνευματικά ἀποκτῶντας μεγάλες ἀρετές, στό ἴδιο σπήλαιο ἐνταφιάσθηκε μέ ἀφάνεια. Οἱ γειτονικοί κάτοικοι τῆς ἐρημιᾶς μέσα στήν ὁποία ἔζησε δημιούργησαν λατρεία γιά αὐτόν καί ἐπειδή ἦταν δύσκολη ἡ πρόσβαση στόν Τόπο τοῦ σπηλαίου του, μετέφεραν τό σκήνωμά του σέ πόλη, στολίζοντάς το μέ ἰδιαίτερο τρόπο. Παρατήρησαν ὅμως ὅτι ὅσο χρονικό διάστημα, περίπου γιά τρία χρόνια καί ἕξι μῆνες, τό σῶμα τοῦ Ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Ἐρημίτη, βρισκόταν στήν πόλη αὐτή, μακρυά ἀπό τόν τόπο τῆς ἄσκησής του, ἐπικράτησαν ξηρασίες, χάθηκαν τεράστιες σοδειές σιτηρῶν καί σταμάτησε ὁ οὐρανός νά δίδει βροχή. Τήν κατάσταση αὐτή οἱ ἄνθρωποι τήν αἰτιολόγησαν ἐξ αἰτίας τῆς μεταφορᾶς τοῦ λειψάνου τοῦ ἐρημίτη στόν κόσμο, γι᾽ αὐτό καί ἀποφάσισαν νά ἐπιστρέψουν τό λείψανό του στό σπήλαιο τῆς ἄσκησής του. Τότε σταμάτησε ἡ ξηρασία, ἔπεσε ἄφθονη βροχή καί ἡ γῆ χόρτασε ἀπό νερό. Στό σπήλαιο αὐτό τό σῶμα τοῦ Ἁγίου ἔμεινε μέσα σέ ταφικό μνημεῖο, τιμώμενο ἀπό ὅλους μέ περισσή εὐλάβεια. Τό ἔτος 1058, Βενετσιάνοι ἔμποροι ἦλθαν μέ πλοῖο στά νότια παράλια τῆς Κρήτης, πέρασαν τά δύσβατα μέρη πού ὁδηγοῦσαν στόν τόπο τῆς σπηλιᾶς πού ἦταν θαμμένος ὁ Ἅγιος τό 658, ἔκλεψαν τό σῶμα του καί τό μετέ- 199 -

Ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακάριος καί ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Κυδωνίας καί Ἀποκορώνου κ. Δαμασκηνός, εἰς τόν Ἱερόν Ναόν Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου Κουδουμᾶ μετά τήν ἐπανακομιδή τῶν ἱερῶν λειψάνων τοῦ Ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Ἐρημίτου

φεραν στή Βενετία, στό γνωστό Νησί τοῦ Ἁγίου Γεωργίου τοῦ Μείζονος. Σχετικές πληροφορίες ὑπάρχουν στό βιβλίο “DELLE INSCRIZIONI VENEZIANE”. Τό ἄφθαρτο σκήνωμα τοῦ Ἁγίου παρέμενε στή Βενετία, στόν παραπάνω ἀναφερόμενο Ναό, μέσα σέ μιά λάρνακα. Πρίν ἀπό περίπου 20 χρόνια τό Μοναστῆρι τῆς Παναγίας τοῦ Κουδουμᾶ, τῆς Ἱερᾶς Μητρόπολεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας, ἄρχισε νά μελετᾶ καί νά ἀσχολεῖται μέ τόν Ἅγιο Κοσμᾶ τόν Ἐρημίτη. Τό Μοναστήρι αὐτό σέ ἔνδειξη σεβασμοῦ πρός τόν Ἅγιο Κοσμᾶ, ἀνακαίνισε ἕνα ἀπό τά σπήλαια τῆς Ἱερᾶς Μονῆς, ἀφιέρωσε Ἱερό Ναό στό ὄνομά του, καί κάθε χρόνο γιορτάζει τή μνήμη του, πού εἶναι στίς 2 Σεπτεμβρίου, στό συγκεκριμένο σπήλαιο. Στό διάβα τοῦ χρόνου, ἡ Ἱερά Μονή Κουδουμᾶ ἦρθε, κατά τήν ἐκκλησιαστική τάξη, σέ ἐπαφή μέ τό παραπάνω Μοναστήρι στή Βενετία, παρακαλῶντας νά δοθεῖ τεμάχιο τοῦ ἱεροῦ λειψάνου τοῦ Ἁγίου. Μετά ἀπό ἐπισκέψεις τῶν πατέρων τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Κουδουμᾶ μαζί μέ εἰδικούς ἐρευνητές καί μετά ἀπό μιά μακρά ἱστορία συνεννοήσεων, στήν τελευταία ἐπίσκεψη τῆς Ἀντιπροσωπίας τῆς Ἱερᾶς Μονῆς τοῦ Κουδουμᾶ στή Βενετία, ἀφοῦ προηγήθηκαν μελέτες, ἐγκρίσεις τῶν Ἰταλικῶν ἀρχαιολογικῶν ὑπηρεσιῶν, μέ ἄδεια τοῦ Ρωμαιοκαθολικοῦ Πατριαρχείου Βενετίας, στίς 16 Ὀκτωβρίου 2018, ἔγινε ἡ τελευταία φάση τῆς ἀποσφράγισης τοῦ ἱεροῦ λειψάνου τοῦ Ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Ἐρημίτη Τελικά, δόθηκε στή Ἱερά Μονή Κουδουμᾶ ἀπό τούς Ρωμαιοκαθολικούς μοναχούς τῆς Μονῆς Ἁγίου Γεωργίου τοῦ Μείζονος τῆς Βενετίας καί τό Ρωμαιοκαθολικό Πατριαρχεῖο Βενετίας, ἱκανό μέρος ἀπό τά ἱερά λείψανα τοῦ Ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Ἐρημίτη, μέρος ἀπό τό ὕφασμα πού κάλυπτε τόν Ἅγιο, τέσσερα μεγάλα τμήματα ἀπό τή ζωγραφική ἐπιφάνεια τῆς εἰκονομαχικῆς λάρνακας τοῦ 8ου αἰῶνα πού κάλυπτε τόν Ἅγιο καθώς καί οἱ ἀρχαῖες κλειδαριές της, γιά νά φιλοξενηθοῦν γιά πάντα στό Μοναστήρι τοῦ Κουδουμᾶ. Ἡ λάρνακα ξανακλείσθηκε καί σφραγίσθηκε μέ βουλοκέρι. Στίς 17 Ὀκτωβρίου 2018 ἡ ἀποστολή τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Κουδουμᾶ ἀναχώρησε μέ πλοῖο ἀπό τή Βενετία, τά ἐν λόγῳ ἱερά λείψανα ἔφθασαν στήν Ἱερά Μητρόπολη Γορτύνης καί Ἀρκαδίας, στίς 20 Ὀκτωβρίου 2018 καί ἀπό ἐκεῖ κατέφθασαν στό Μοναστήρι τοῦ Κουδουμᾶ ὅπου ἔγινε ἡ ὑποδοχή τους καί ἀκολούθησε ἱερά ἀγρυπνία. Ἡ Ἐκκλησία Κρήτης χαιρετίζει μέ βαθειά πνευματική ἀγαλλίαση, τήν ἔλευση τοῦ Ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Ἐρημίτη στόν τόπο τῆς ἄσκησής του, τή Μεγαλόνησο Κρήτη. Ἡ ἐπανακομιδή τμήματος τοῦ ἱεροῦ λειψάνου Του στόν Τόπο μας ἀποτελεῖ, ἀπό πλευρᾶς ἀρχαιότητας, τό δεύτερο σπουδαιότερο - 201 -

γεγονός ἐπιστροφῆς τιμίου λειψάνου, στή Μεγαλόνησο Κρήτη, μετά τήν ἐπανακομιδή τῆς Τιμίας Κάρας τοῦ Ἁγίου Ἀποστόλου Τίτου, Πρώτου Ἐπισκόπου τῆς Ἀποστολικῆς Ἐκκλησίας Κρήτης. Ἡ Ἱερά Σύνοδος θά ἀποστείλει τά κατάλληλα εὐχαριστήρια γράμματα στό Ρωμαιοκαθολικό Πατριάρχη Βενετίας καί στή Ρωμαιοκαθολική Ἱερά Μονή Ἁγίου Γεωργίου τοῦ Μείζονος Βενετίας. Γιά νά τιμηθεῖ κατάλληλα τό σπουδαῖο αὐτό Ἱστορικό γεγονός καί νά πληροφορηθεῖ ὁ εὐσεβής λαός τοῦ Θεοῦ, ἡ Ἱερά Σύνοδος ἀποφάσισε τά παρακάτω: 1. Τό Σάββατο, 17 Νοεμβρίου 2018 στήν Ἱερά Μονή Κουδουμᾶ νά τελεσθεῖ Ἀρχιερατικό Συλλείτουργο. 2. Τήν Κυριακή, 12 Μαΐου 2019, κατά τήν ὁποία ἑορτάζεται ἡ ἐπέτειος τῆς ἐπανακομιδῆς τῆς Τιμίας Κάρας τοῦ Ἁγίου Ἀποστόλου Τίτου, τά ἱερά λείψανα τοῦ Ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Ἐρημίτη νά μεταφερθοῦν στόν Ἱερό Καθεδρικό Ναό Ἁγίου Τίτου Ἡρακλείου, ὅπου θά τελεσθεῖ Συνοδική Θεία Λειτουργία. Ἡ Τιμία Κάρα τοῦ Ἁγίου Ἀποστόλου Τίτου καί τά ἱερά λείψανα τοῦ Ἁγίου Κοσμᾶ θά λιτανευθοῦν ἀπό κοινοῦ, τό ἀπόγευμα τῆς ἴδιας ἡμέρας, κατά τήν καθιερωμένη λιτάνευση, στήν πόλη τοῦ Ἡρακλείου. 3. Τή Δευτέρα, 13 Μαΐου 2019 Συνοδική Ἀντιπροσωπεία νά μεταφέρει τά ἱερά Λείψανα τοῦ Ἁγίου Κοσμᾶ ἀπό τόν Ἱερό Καθεδρικό Ναό τοῦ Ἁγίου Τίτου Ἡρακλείου, στήν Ἱερά Μονή Κουδουμᾶ, ὅπου θά τοποθετηθοῦν σέ κατάλληλο χῶρο. 4. Νά γίνουν εἰδικές ἐκδόσεις σχετικά μέ τόν βίο τοῦ Ἁγίου Κοσμᾶ, προκειμένου νά γνωστοποιηθεῖ στό λαό τοῦ Θεοῦ, ἡ ἀσκητική πολιτεία καί ἡ μαρτυρία τοῦ ἀρχαιότερου γνωστοῦ Ἐρημίτη καί Ὁμολογητή τῆς Μεγαλονήσου. 5. Νά ὀργανωθεῖ τριήμερο ἐκδηλώσεων μέ σχετική Ἐπιστημονική Ἡμερίδα, ἐντός τοῦ μηνός Μαΐου 2019, στό ὁποῖο θά κληθοῦν ἀπό τή Βενετία ἄνθρωποι πού σχετίζονται μέ τά παραπάνω, οἱ ὁποῖοι θά τιμηθοῦν ἀπό τήν Ἐκκλησία τῆς Κρήτης. 6. Νά καθιερωθεῖ, κατ᾽ ἔτος, ἡ τρίτη Κυριακή μηνός Μαΐου, ὡς ἡ ἡμέρα τῆς ἑορτῆς τῆς ἐπανακομιδῆς τῶν ἱερῶν λειψάνων τοῦ Ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Ἐρημίτη στήν Ἱερά Μονή τοῦ Κουδουμᾶ.

- 202 -

Ἀνακοινωθέν τῆς 28ης Νοεμβρίου 2018 Ἡ Ἱερά Ἐπαρχιακή Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης ἀνακοινώνει ὅτι Ἀντιπροσωπεία Της, ἀποτελούμενη ἀπό τούς Σεβ. Μητροπολίτες Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακάριο, Ρεθύμνης καί Αὐλοποτάμου κ. Εὐγένιο καί Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Κύριλλο, ὡς καί τούς Πανοσιολ. Ἀρχιμ. Πρόδρομο Ξενάκη, Ἀρχιγραμματέα τῆς Ἱερᾶς Συνόδου, Αἰδεσιμολ. Πρωτ. Ζαχαρία Ἀδαμάκη, Πρόεδρο τοῦ Δ.Σ. τῆς Ἑνώσεως Συνδέσμων Κληρικῶν τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης καί τόν Ἐντιμολ. κ. Δημήτριο Μηλαθιανάκη, δικηγόρο, Νομικό Σύμβουλο τῆς Ἱερᾶς Συνόδου, σύμφωνα μέ ὁμόφωνη Συνοδική Ἀπόφαση τῆς ἔκτακτης Συνεδρίας τῆς 10ης Νοεμβρίου 2018, μετέβη στήν Ἀθήνα, τό τριήμερο 25 ἕως 27 Νοεμβρίου 2018, καί εἶχε τίς παρακάτω συναντήσεις (κατά χρονική σειρά): 1. Μέ τόν Ἐξοχ. κ. Κωνσταντῖνο Γαβρόγλου, Ὑπουργό Παιδείας, Ἔρευνας καί Θρησκευμάτων, ἐκ Προσώπου τοῦ Πρωθυπουργοῦ τῆς Χώρας, στό Ὑπουργεῖο Παιδείας, Ἔρευνας καί Θρησκευμάτων. 2. Μέ τόν Ἐξοχ. κ. Κυριάκο Μητσοτάκη, Πρόεδρο τοῦ Κόμματος «Νέα Δημοκρατία», παρουσίᾳ τοῦ Ἐντιμ. κ. Ἐλευθερίου Αὐγενάκη, Γραμματέως Πολ. Ἐπιτροπῆς, ὡς καί ἄλλων Βουλευτῶν. 3. Μέ τόν Ἐξοχ. κ. Σταῦρο Θεοδωράκη, Πρόεδρο τοῦ Κόμματος «Τό Ποτάμι», παρουσίᾳ καί τοῦ κ. Σπυρίδωνος Δανέλλη, Βουλευτοῦ, ὡς καί ἄλλων συνεργατῶν του. 4. Μέ τούς Ἐντιμ. κ. Βασίλειο Κεγκέρογλου, Γραμματέα Κ.Ο. τοῦ Κόμματος «Κίνημα Ἀλλαγῆς», κ. Ἀνδρέα Λοβέρδο καί κ. Θεόδωρο Παπαθεοδώρου, Βουλευτές, λόγῳ ἀπουσίας τῆς Προέδρου, κ. Φωτεινῆς Γενημματᾶ, στό ἐξωτερικό. 5. Μέ τόν Ἐξοχ. κ. Βασίλειο Λεβέντη, Πρόεδρο τοῦ Κόμματος «Ἕνωση Κεντρώων», παρουσίᾳ καί ἄλλων συνεργατῶν του. 6. Μέ τόν Ἐντιμ. κ. Ἀθανάσιο Παφίλη, Κοινοβ. Ἐκπρόσωπο καί τόν κ. Ἐμμανουήλ Συντυχάκη, Βουλευτή, ἐκ μέρους τοῦ Κομμουνιστικοῦ Κόμματος Ἑλλάδας. 7. Μέ τόν Ἐξοχ. κ. Παναγιώτη Καμμένο, Πρόεδρο τοῦ Κόμματος «Ἀνεξάρτητοι Ἕλληνες» καί Ὑπουργό Ἐθνικῆς Ἄμυνας. Στούς παραπάνω Ἀρχηγούς – Ἐκπροσώπους Κομμάτων τοῦ Κοινοβουλίου ἡ Ἀντιπροσωπεία ἐπέδωσε ἐμπεριστατωμένο Ὑπόμνημα μέ τίς θέσεις τῆς Ἐκκκλησίας Κρήτης, γιά τά θέματα τῆς προτεινόμενης Συνταγματικῆς - 203 -

Ἀντιπροσωπεία τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης εἰς τό Ὑπουργεῖον Παιδείας, Ἔρευνας καί Θρησκευμάτων

Ἀναθεώρησης (ἄρθρο 21 γιά τό θεσμό τῆς οἰκογένειας καί ἄρθρο 3 γιά τήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία καί τήν πρόταση περί «οὐδετεροθρησκείας»), τῆς μισθοδοσίας τοῦ Ἱεροῦ Κλήρου καί τῆς ἀξιοποίησης τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Περιουσίας. Ἐπίσης, ἡ Ἀντιπροσωπεία συναντήθηκε μέ τούς παρακάτω Βουλευτές τῆς Μεγαλονήσου, οἱ ὁποῖοι ἀνταποκρίθηκαν στό κάλεσμα τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης: Ἰωάννη Μιχελογιαννάκη, Σωκράτη Βαρδάκη, Νικόλαο Ἡγουμενίδη, Εὐαγγελία Βαγιωνάκη, Ἀντώνιο Μπαλωμενάκη, Ἐμμανουήλ Θραψανιώτη, Ἐλευθέριο Αὐγενάκη, Ἰωάννη Πλακιωτάκη, Βασίλειο Κεγκέρογλου, Ἐμμανουήλ Συντυχάκη καί Σπυρίδωνα Δανέλλη. Στούς ἀναφερθέντες Βουλευτές ἐπιδόθηκε τό Ὑπόμνημα τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης γιά τά παραπάνω θέματα καί ἀκολούθησε μαζί τους διάλογος. Μετά τίς παραπάνω συναντήσεις ἡ Ἑλληνική Πολιτεία, διά τοῦ Ὑπουργοῦ Παιδείας, πρότεινε στήν Ἐκκλησία τῆς Κρήτης τή συμμετοχή σέ διμερῆ διάλογο (Πολιτείας – Ἐκκλησίας Κρήτης) γιά τό θέμα τῆς μισθοδοσίας τῶν κληρικῶν τῆς Μεγαλονήσου, ἐνῶ γιά τή Συνταγματική Ἀναθεώρηση παρέπεμψε στήν ἁρμόδια Ἐπιτροπῆς τῆς Βουλῆς. Ἡ Ἱερά Σύνοδος θά συνεδριάσει σύντομα γιά νά ἐπεξεργασθεῖ καί ἀξιολογήσει τίς ἐν λόγῳ προτάσεις καί πληροφορίες, μετά ἀπό τίς ἐπαφές τῆς Ἀντιπροσωπείας Της στήν Ἀθήνα, θά ἐνημερώσει δέ σχετικά τόν Ἱερό Κλῆρο καί τόν Λαό τῆς Κρήτης. - 204 -

Ἀνακοινωθέν τῆς 30ῆς Νοεμβρίου 2018 Ἐξ Ἀποφάσεως τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, Συνοδική Ἀντιπροσωπεία μετέβη εἰς τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον τῇ 29ῃ Νοεμβρίου ἐ.ἔ., διά νά μετάσχῃ εἰς τήν ἑορτήν τοῦ Ἁγίου Ἀποστόλου Ἀνδρέου τοῦ Πρωτοκλήτου, τήν καί Θρονικήν Ἑορτήν τῆς Μητρός Ἐκκλησίας Κωνσταντινουπόλεως. Ἡ Συνοδική Ἀντιπροσωπεία ἀποτελεῖτο ὑπό τῶν Σεβ. Μητροπολιτῶν Ρεθύμνης καί Αὐλοποτάμου κ. Εὐγενίου, Κισάμου καί Σελίνου κ. Ἀμφιλοχίου καί Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Κυρίλλου. Πρό τῆς Πατριαρχικῆς Χοροστασίας κατά τόν Ἑσπερινόν τῆς Ἑορτῆς τοῦ Ἁγίου Ἀποστόλου Ἀνδρέου ὁ Παναγιώτατος ἐδέξατο τήν Ἀντιπροσωπείαν ἐν τῷ Γραφείῳ Αὐτοῦ, ὅπου ἤκουσεν τήν προσφώνησιν (ἥτις συνάπτεται) τοῦ ἐπί κεφαλῆς τῆς Ἀντιπροσωπείας, Σεβ. Μητροπολίτου Ρεθύμνης καί Αὐλοποτάμου κ. Εὐγενίου, ὁ ὁποῖος ὑπέβαλε τόν σεβασμόν, τήν ἀφοσίωσιν καί τά σεβάσματα τῆς Ἱεραρχίας, τοῦ Ἱεροῦ Κλήρου, τῶν Μοναστικῶν Ἀδελφοτήτων καί τοῦ εὐσεβοῦς Λαοῦ τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης. Ὁ Παναγιώτατος Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ. κ. Βαρθολομαῖος ἐξέφρασε τάς εὐχαριστίας Αὐτοῦ πρός τήν Ἐκκλησίαν τῆς Κρήτης διά τήν συμμετοχήν αὐτῆς, διά μίαν εἰσέτι φοράν εἰς τήν Θρονικήν Ἑορτήν τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου καί διεβεβαίωσε διά τήν ἀδιάπτωτον ἀγάπην καί τήν ἀφειδώλευτον στοργήν τῆς Μητρός Ἐκκλησίας πρός ἅπαντα τά τέκνα Αὐτῆς.

- 205 -

Ἀνακοινωθέν 10ης Pεκεμβρίου 2018 Ἡ Ἱερά Ἐπαρχιακή Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης συνῆλθε στίς 10 Δεκεμβρίου 2018, στό Ἡράκλειο, μετά ἀπό τήν πρόσφατη μετάβαση Συνοδικῆς Ἀντιπροσωπείας Της στήν Ἀθήνα, ὅπου εἶχε ἐπαφές μέ τόν Ὑπουργό Παιδείας, Ἔρευνας καί Θρησκευμάτων, τούς Ἀρχηγούς – Ἐκπροσώπους τῶν Κομμάτων τῆς Βουλῆς καί Βουλευτές τῆς Κρήτης, στούς ὁποίους κατέθεσε Ὑπόμνημα γιά τίς θέσεις Της σχετικά μέ τή μελετούμενη τροποποίηση τοῦ Συντάγματος, πού ἀφορᾶ στήν Ἐκκλησία καί στόν θεσμό τῆς οἰκογένειας, μέ τή μισθοδοσία τοῦ Ἱεροῦ Κλήρου καί μέ τήν Ἐκκλησιαστική Περιουσία. Ἡ Ἱερά Σύνοδος, ὁμόφωνα ἀποφάσισε τά παρακάτω: 1. Νά μεταβεῖ, τίς ἑπόμενες ἡμέρες, στό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο Ἀντιπροσωπεία πού θά ἀποτελεῖται ἀπό Ἀρχιερεῖς καί κληρικούς τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης καθώς καί τό Νομικό Της Σύμβουλο, κ. Δημήτριο Μηλαθιανάκη, προκειμένου νά ἐνημερώσει τήν Αὐτοῦ Θειοτάτη Παναγιότητα τόν Οἰκουμενικό Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαῖο, γιά τίς θέσεις τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης. 2. Νά καλέσει φορεῖς πού ἔχουν σχέση μέ τήν ὑπεράσπιση τοῦ θεσμοῦ τῆς οἰκογένειας καί μάλιστα τῶν πολυτέκνων, γιά νά συνεργασθεῖ μαζί τους πρός τήν κατεύθυνση τῆς διατήρησης στό Ἑλληνικό Σύνταγμα τῆς φράσεως ὅτι ἡ οἰκογένεια ἀποτελεῖ «θεμέλιο της συντήρησης και της προαγωγής του Έθνους». Τό πρόβλημα τῆς ὑπογεννητικότητας στήν Πατρίδα μας καθημερινά διογκώνεται μέ ἐπικίνδυνες διαστάσεις, γι᾽ αὐτό καί ὁ θεσμός τῆς οἰκογένειας, ἐκτός τῶν ἄλλων, χρειάζεται Συνταγματική στήριξη. 3. Νά ταχθεῖ ἀντίθετη στήν προτεινόμενη προσθήκη φράσης στό 3οἄρθρο τοῦ Συντάγματος, ὅτι ἡ Ἑλληνική Πολιτεία εἶναι «θρησκευτικά οὐδέτερη»διότι θά δημιουργήσει μελλοντικά νομικά παράγωγα καί ἀρνητικές συνέπειες μεγάλων διαστάσεων, ὅπως ἐνδεικτικά: τόν ἀποχρωματισμό τῆς Ἑλληνικῆς Κοινωνίας ἀπό τίς Ἑλληνορθόδοξες Παραδόσεις της, τήν κατάργηση θρησκευτικῶν συμβόλων στούς δημόσιους χώρους, τήν περιθωριοποίηση τῶν θρησκευτικῶν ἀργιῶν, καθώς καί μιά σειρά ἄλλων τετελεσμένων θεσμικῶν ἀλλοιώσεων, πού θά ἐπιφέρουν τόν ἀφανισμό τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας ἀπό τόν χῶρο τῆς δημόσιας ζωῆς. 4. Νά συμπαρασταθεῖ γιά μιά φορά ἀκόμα καί νά ἑνώσει τή φωνή Της μέ ὅλους τούς κληρικούς τῆς Κρήτης καί τούς λαϊκούς ἐκκλησιαστικούς ὑπαλλήλους, πού μισθοδοτοῦνται ἀπό τήν Ἑνιαία Ἀρχή Πληρωμῶν τοῦ Κράτους, προκειμένου νά παραμείνουν στήν ἐν λόγῳ Ἀρχή. - 207 -

Ἡ βίαιη ἀλλαγή τοῦ ἐργασιακοῦ καθεστῶτος τους θά ἔχει μελλοντικά καταλυτικές συνέπειες, οἱ ὁποῖες θά κλονίσουν σοβαρά, τούς κληρικούς καί τίς οἰκογένειές τους, πού βρίσκονται τόν καιρό αὐτό σέ ἀγωνία. Οἱ κληρικοί μέχρι σήμερα δέν γνωρίζουν ποιό θά εἶναι τό συγκεκριμένο νέο ἐργασιακό καθεστώς, στό ὁποῖο προτίθεται νά τούς εἰσαγάγει ἡ Ἑλληνική Πολιτεία. Ὁ Ἐξοχ. κ. Κων. Γαβρόγλου, δήλωσε δημόσια, στίς 7 Δεκεμβρίου 2018 ὅτι «ἡ πρόταση γιά Συνταγματική διασφάλιση τῆς Συμφωνίας δέν εἶναι στό τραπέζι».Ἑπομένως, ὅσα ἀκούγονται περί τῆς ἐν λόγῳ συνταγματικῆς κατοχυρώσεως εἶναι ἕωλα. Ἡ μισθοδοσία τῶν κληρικῶν, σύμφωνα μέ τήν Ἑλληνική Στατιστική Ὑπηρεσία, ἀποτελεῖ μόνο τό 1,3% τῶν δαπανῶν τοῦ ὅλου Δημόσιου Τομέα. Τίθεται εὔλογα τό ἐρώτημα, γιατί οἱ κληρικοί τῆς Ἐκκλησίας ἀποτελοῦν τή λύση τῆς σμίκρυνσης τοῦ Κράτους, ἐν μέσῳ τόσων ἄλλων πού αὐτό μισθοδοτεῖ; Οἱ κληρικοί, ἰδιαίτερα τά τελευταῖα χρόνια προσφέρουν πολλές καί ποικίλες ὑπηρεσίες πρός τήν κοινωνία καί τόν ἄνθρωπο. Ἡ στοχοποίηση τῶν κληρικῶν, δέν εἶναι ἕνας ἰδιότυπος κοινωνικός «ρατσισμός», γιά τόν ἱερέα, πού κάθε μέρα, σέ πόλεις καί χωριά, συμπαραστέκεται, σέ γέροντες, πάσχοντες, ἀπόρους, κ.λ.π.; Ἀξίζει νά προστεθεῖ ὅτι ἡ ἐπιτελούμενη κοινωνική καί φιλανθρωπική δραστηριότητα τῆς Ἐκκλησίας στήν Κρήτη, κατά τό μεγαλύτερο μέρος της γίνεται ἀπό δωρεές εὐσεβῶν ἀνθρώπων τοῦ Τόπου μας, οἱ ὁποῖοι στηρίζουν μέ διάφορους τρόπους τό ἔργο τῶν Ἱερῶν Μονῶν καί τῶν Ἐνοριῶν. Ἡ Ἐκκλησία προσπαθεῖ μέ ὅλες Της τίς δυνάμεις νά συμπαρασταθεῖ στούς ἐμπερίστατους ἀνθρώπους, πού καθημερινά κτυποῦν τήν πόρτα Της, ἡ ὁποία, ὡς γνωστόν, εἶναι ἀνοικτή πρός ὅλους, ἀνεξάρτητα ἀπό γλῶσσα, καταγωγή καί θρήσκευμα. 5. Νά δηλώσει ὑπεύθυνα ὅτι ὅσα διαδίδονται γιά δῆθεν τεράστια Ἐκκλησιαστική Περιουσία εἶναι μυθεύματα. Τό 95% περίπου τῆς περιουσίας τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης δόθηκε σέ ὑποτροφίες, ἄπορους, πρόσφυγες, στό Ταμεῖο Ἐφέδρων Πολεμιστῶν, κ.λ.π.. Ἡ ἐν λόγῳ περιουσία πού ἀπέμεινε στήν Κρήτη, πλήν ἐλαχιστοτάτων ἐξαιρέσεων, ἀποτελεῖται ἀπό ἀγροτολιβαδικές, δασικές καί ἄγονες ἐκτάσεις. Ὅσα δέ ἀναπαραγάγονται περί παχυλῶν μισθῶν τῶν ἱερωμένων, διαψεύδονται ἀπό τήν Ἑλληνική Στατιστική Ὑπηρεσία, καθ᾽ ὅτι στό σύνολο τῶν διαφόρων κατηγοριῶν τῶν μισθοδοτούμενων ἀπό τό Κράτος, οἱ κληρικοί εὐρίσκονται στίς χαμηλότερες βαθμίδες. - 208 -

Μετά τά παραπάνω, ἡ Ἐκκλησία τῆς Κρήτης ἐπαγρυπνεῖ καί ἀνησυχεῖ γιά ὅσα τεκταίνονται, θά συμμετέχει ὅμως στό διάλογο μέ τήν Πολιτεία, προβάλλοντας σθεναρά τίς νόμιμες καί βάσιμες θέσεις Της, μέ τήν προσδοκία ὅτι ὁ διάλογος αὐτός δέν θά εἶναι προσχηματικός, ἐπιφυλασσόμενη βεβαίως καί κάθε νόμιμου δικαιώματός Της στό μέλλον. Ἡ διατήρηση τῆς ταυτότητας τοῦ Ἔθνους μας, τοῦ ἱεροῦ θεσμοῦ τῆς οἰκογένειας καί τά ἄλλα θέματα πού ἀναφέρονται παραπάνω, ἀποτελοῦν γιά τήν Ἐκκλησία τῆς Μεγαλονήσου «κόκκινες γραμμές».

- 209 -

Ἡ Α.Θ.Π. ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος μετά Ἀντιπροσωπείας τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης

Ἀνακοινωθέν τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου τῆς 20ῆς Pεκεμβρίου 2018 ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΝ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟΝ Συνοδική Ἀντιπροσωπεία τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης εἰς τά Πατριαρχεῖα Τήν Πέμπτην, 20ήν Δεκεμβρίου ἐ.ἔ., Συνοδική Ἀντιπροσωπεία τῆς ὑπό τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον Ἡμιαυτονόμου Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης, ἀποτελουμένη ἐκ τῶν Σεβ. Μητροπολιτῶν Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακαρίου, Ρεθύμνης καί Αὐλοποτάμου κ. Εὐγενίου καί Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Κυρίλλου, καί τοῦ Πανοσιολ. Ἀρχιμανδρίτου κ. Προδρόμου Ξενάκη, Ἀρχιγραμματέως τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου, τῇ συνοδείᾳ τῶν Αἰδεσιμολ. Πρωτοπρεσβυτέρων κ.κ. Ζαχαρίου Ἀδαμάκη, Προέδρου τῆς Ἑνώσεως Συνδέσμων Κληρικῶν τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, καί Ἀνδρέου Καλιοντζάκη καί Αἰδεσιμολ. Πρεσβυτέρου κ. Ἰωάννου Μπολάκη, μελῶν τῆς ὡς εἴρηται Ἑνώσεως, καί τοῦ Ἐντιμολ. Ἀρχοντος Πρωτεκδίκου τῆς Μ.τ.Χ.Ε. κ. Δημητρίου Μηλαθιανάκη, Νομικοῦ Συμβούλου τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου, ἐπεσκέψατο τό Σεπτόν τῆς Ὀρθοδοξίας Κέντρον καί τόν Προκαθήμενον αὐτοῦ, Παναγιώτατον Οἰκουμενικόν Πατριάρχην κ.κ. Βαρθολομαῖον. Ἡ Συνοδική Ἀντιπροσωπεία, κατά τήν πραγματοποιηθεῖσαν ἐν τῷ Πατριαρχικῷ Γραφείῳ μακράν ἀκρόασιν, ὑπέβαλε τῷ Παναγιωτάτῳ εὐλαβῆ υἱϊκά σέβη τῆς Ἱεραρχίας, τοῦ Ἱεροῦ Κλήρου, τῶν Μοναστικῶν Ἀδελφοτήτων καί τοῦ εὐσεβοῦς λαοῦ τῆς Μεγαλονήσου καί ἐνημέρωσεν Αὐτόν λεπτομερῶς, παρουσίᾳ τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Γέροντος Πριγκηποννήσων κ. Δημητρίου, Προέδρου τῆς Συνοδικῆς Ἐπιτροπῆς ἐπί τῶν ἐν τῷ Ἐξωτερικῷ Ἐπαρχιῶν τοῦ Θρόνου, καί τοῦ Πανοσιολ. Μ. Ἀρχιδιακόνου κ. Θεοδώρου, Γραμματέως αὐτῆς, ἐπί θεμάτων τῆς ἀρξαμένης Συνταγματικῆς ἀναθεωρήσεως ἐν Ἑλλάδι, ἐκζητήσασα τήν στήριξιν τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου κατά τάς διεξαγομένας συζητήσεις μετά τῶν καθ᾽ ὕλην ἁρμοδίων Παραγόντων τῆς Ἑλληνικῆς Πολιτείας. Ἐπί τοῦ ζητήματος τοῦ προτεινομένου πρός ἀναθεώρησιν ἄρθρου 21 τοῦ Συντάγματος, περί τοῦ ἱεροῦ θεσμοῦ τῆς Οἰκογενείας, ἐξεφράσθη ἡ ἀντίθεσις τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου εἰς τήν σχεδιαζομένην ἀπάλειψιν τῆς φράσεως ἐκ τοῦ ἰσχύοντος Συντάγματος, ὅτι ἡ οἰκογένεια ἀποτελεῖ «θεμέλιο τῆς συντήρησης καί τῆς προαγωγῆς τοῦ ἔθνους», διότι διαχρονικῶς - 211 -

ὁ εὐλογημένος οὗτος θεσμός ἀποτελεῖ βασικόν κύτταρον τοῦ Γένους, χρήζει δέ ρητῆς Συνταγματικῆς προστασίας καί οὐχί ὑποβαθμίσεως. Ἡ ἐνίσχυσις δέ αὕτη καθίσταται, ἰδίως κατά τάς ἡμέρας ταύτας, ἀναγκαία, ἕνεκα τῆς ὑπογεννητικότητος, τοῦ πανθομολογουμένου δημογραφικοῦ προβλήματος καί τῶν ποικίλων ἀναγκῶν τῶν πολυτέκνων οἰκογενειῶν. Ἐπί τοῦ ζητήματος τῆς προτεινομένης ἀναθεωρήσεως τοῦ ἄρθρου 3 τοῦ Συντάγματος, διά τῆς ὁποίας εἰσάγεται διάταξις, ὁρίζουσα ὅτι ἡ Ἑλληνική Πολιτεία εἶναι «θρησκευτικά ουδέτερη», καί ἐπιχειρεῖται ἡ μεταβολή τῶν ὑπό τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον ὑφισταμένων ἀπό αἰώνων Ἐκκλησιαστικῶν Καθεστώτων, τό Οἰκου-μενικόν Πατριαρχεῖον ἐκφράζει τόν ἔντονον προβληματισμόν του διά τάς παραγομένας ἀρνητικάς νομικάς συνεπείας σχετικῶς πρός τήν ἐν γένει θέσιν τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας ἐν τῇ Ἑλληνικῇ Ἐπικρατείᾳ. Ἡ προτεινομένη τροποποίησις: α- Θά ἀποδυναμώσῃ τήν θεσμικήν θέσιν τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου ὡς Νομικοῦ Προσώπου Διεθνοῦς Δημοσίου Δικαίου. β- Θά ἐπιφέρῃ τήν ἀποβολήν τῆς Ἐκκλησίας ἐκ τοῦ Δημοσίου βίου καί ἐνδεικτικῶς τήν κατάργησιν τῶν ἀργιῶν τῶν θρησκευτικῶν ἑορτῶν, τήν ἀλλοίωσιν τοῦ περιεχομένου καί τῆς διδασκαλίας τοῦ μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν, τήν ἀφαίρεσιν τῶν ἱερῶν συμβόλων τῆς Ὀρθοδοξίας ἐκ τοῦ συνόλου τῶν Δημοσίων Ὑπηρεσιῶν (σχολείων, δικαστηρίων κτλ.) κ.ἄ.. γ- Θά δημιουργήσῃ τό ἔρεισμα διά τήν μεταβολήν τοῦ συνόλου τοῦ ὑφισταμένου νομικοῦ πλαισίου, τό ὁποῖον καθορίζει τά Ἐκκλησιαστικά ἐν Ἑλλάδι Καθεστῶτα ἐν Κρήτῃ, ἐν Δωδεκανήσῳ, ἐν ταῖς λεγομέναις «Νέαις Χώραις» καί ἐν τῇ Πατριαρχικῇ Ἐξαρχίᾳ Πάτμου. Ἄλλωστε, αἱ μή ἀναθεωρητέαι διατάξεις τοῦ ὑφισταμένου ἄρθρου 13 τοῦ ἰσχύοντος Συντάγματος, δεδοκιμασμέναι ἐπιτυχῶς ἐν τῇ πορείᾳ τοῦ χρόνου, παρέχουσιν ἐπαρκεστάτην προστασίαν τῆς ἐλευθερίας τῆς θρησκευτικῆς συνειδήσεως ἑκάστου προσώπου καί τῆς θρησκευτικῆς λατρείας οἱασδήτινος γνωστῆς θρησκείας. Ἐπί τοῦ ζητήματος τῆς προτεινομένης μεταβολῆς τοῦ ὑφιστα-μένου ἐργασιακοῦ καθεστῶτος τῶν κληρικῶν καί τῶν λαϊκῶν ἐκκλησιαστικῶν ὑπαλλήλων, ἡ Μήτηρ Ἐκκλησία, ἐνστερνιζομένη τήν δικαίαν ἀγωνίαν αὐτῶν, ἐπιστηρίζει τό αἴτημα τῆς παραμονῆς αὐτῶν εἰς τήν Ἑνιαίαν Ἀρχήν Πληρωμῶν ἐν Ἑλλάδι καί τήν διατήρησιν τοῦ ἰσχύοντος θεσμικοῦ ἐργασιακοῦ πλαισίου. Ἡ προτεινομένη ρύθμισις ἀποτελεῖ ἐπιλεκτικήν δυσμενῆ μεταβολήν τῶν εἰρημένων ἐργασιακῶν σχέσεων. Τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον προσβλέπει πάντοτε εἰς τήν καλήν συ- 212 -

νεργασίαν μετά τῶν ἰθυνόντων τῆς Ἑλληνικῆς Πολιτείας ἐπ᾽ ἀγαθῷ τοῦ εὐαγοῦς Ἱεροῦ Κλήρου, τοῦ εὐσεβοῦς Ἑλληνικοῦ λαοῦ καί τῆς διαφυλάξεως τῶν ἱερῶν παραδόσεων τοῦ εὐλογημένου ἡμῶν Γένους. Ἐν τοῖς Πατριαρχείοις, τῇ 20ῇ Δεκεμβρίου 2018 Ἐκ τῆς Ἀρχιγραμματείας τῆς Ἁγίας καί Ἱεράς Συνόδου

- 213 -

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟΝ

ΛΟΓΟΙ-ΜΕΛΕΤΕΣ

Ἡ Α.Θ.Π. ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος κατά τήν Θρονικήν Ἑορτήν τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου

Λόγος Σεβ. Μητροπολίτου Ρεθύμνης καί Αὐλοποτάμου κ. Εὐγενίου, ἐπικεφαλῆς Συνοδικῆς Ἀντιπροσωπείας τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης κατά τήν Θρονικήν Ἑορτήν τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου Παναγιώτατε Πάτερ καί Δέσποτα, Ἐπί τῇ Ἑορτῇ τοῦ Πρωτοκλήτου Ἀποστόλου Ἀνδρέου, Θρονικῇ Ἑορτῇ τῆς Μητρός ἡμῶν Ἁγίας τοῦ Χριστοῦ Μεγάλης Ἐκκλησίας, ἥκομεν βαθυσεβάστως εἰς τάς αὐλάς Αὐτῆς, ἐκ προσώπου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, τῆς Ἱεραρχίας, τοῦ Ἱεροῦ Κλήρου καί τοῦ εὐσεβοῦς πληρώματος αὐτῆς, οἱ τήν Συνοδικήν Ἀντιπροσωπείαν ταύτην ἀποτελοῦντες, ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Κισάμου καί Σελίνου κ. Ἀμφιλόχιος, ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Κύριλλος καί ὁ ὁμιλῶν, διά νά ὑποβάλωμεν τάς υἱϊκάς εὐχάς καί τά σεβάσματα τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης εἰς τήν Ὑμετέραν Θειοτάτην Παναγιότητα καί διά νά καταθέσωμεν, ἅπαξ ἔτι, ἐνώπιον τοῦ Πανιέρου Οἰκουμενικοῦ Θρόνου τήν ἀφοσίωσιν ἡμῶν καί τά αἰσθήματα ἀγάπης εἰλικρινοῦς καὶ θερμουργοῦ πρὸς τὴν μαρτυρικὴν Μητέρα Ἐκκλησίαν τοῦ Γένους, διά νά χρησιμοποιήσω ἔκφρασιν τῆς Ὑμετέρας Παναγιότητος. Γνωρίζομεν ὅτι ἔχομεν ὅλοι ἰδιαιτέραν θέσιν εἰς τὴν καρδίαν τοῦ Πατριάρχου καί εὐγνωμόνως εὐχαριστοῦμεν διά τοῦτο. Ἀλλά καί ἡμεῖς ἔχομεν τόν Πατριάρχην εἰς τήν πρώτην θέσιν, διότι Τόν αἰσθανόμεθα ὡς Πατέρα φιλόστοργον, ὡς Εὐαγγελιστήν τῆς ἀγάπης καί τῆς εἰρήνης, ὡς μέγαν Μάρτυρα τῆς ἀληθείας, ὡς προασπιστήν τῶν Ἱερῶν τοῦ Γένους, ὡς φρυκτωρόν καί καστροφύλακα. Εἰς τά ἅγια ταῦτα διακονήματα ἐκλήθημεν ὑπό Θεοῦ συναγωνισταί καί συνέκδημοι, συστρατιῶται καί συμπαραστάται τῆς Ὑμετέρας Παναγιότητος. Καί εἰς τήν κλῆσιν ταύτην ἀνταποκρινόμενοι ἀγωνιζόμεθα νά ἐπιτελῶμεν, ὅση ἡμῖν δύναμις, τό ἱερόν ἡμῶν χρέος ἔναντι τῆς Ἱστορίας, παρά τούς πόδας Ὑμῶν. Μέ ζωηράς τάς ἀναμνήσεις ἐκ τῆς προσφάτου Ἐπισκέψεως εἰς Κρήτην, διά τήν συμπλήρωσιν πεντηκονταετίας ἀπό τῆς ἱδρύσεως τῆς Ὀρθοδόξου Ἀκαδημίας Κρήτης, ἥτις ἐχαρίσατο πᾶσι τήν Εὐλογίαν καί τήν πνευματικήν χαράν, διά μίαν εἰσέτι φοράν, τῆς αὐτοπροσώπου ἀναστροφῆς Πατρός καί τέκνων, εὑρισκόμεθα ἐνώπιον Ὑμῶν διά νά εὐχαριστήσωμεν εὐγνωμόνως δι’ ὅσα ἀπολαμβάνομεν πλησίον Ὑμῶν. Παναγιώτατε, Ἡ Ἐκκλησία Κρήτης, παροῦσα διαρκῶς παρά τό πλευρόν τῆς Ὑμετέρας - 217 -

Ἡ Α.Θ.Π. ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος μετά τῆς Ἀντιπροσωπείας τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, ἀποτελουμένης ἐκ τῶν Σεβ. Μητροπολιτῶν Ρεθύμνης καί Αὐλοποτάμου κ. Εὐγενίου, Κισάμου καί Σελίνου κ. Ἀμφιλοχίου καί Ἰεραπύτνης καί Σητείας κ. Κυρίλλου

Παναγιότητος, ἰδιαιτέρως δέ σήμερον δι’ ἡμῶν ἐνταῦθα, συμμετέχει εἰς τήν χαράν τῆς Μητρός αὐτῆς Ἐκκλησίας, τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου ἐπί τῇ Θρονικῇ Ἑορτῇ Αὐτοῦ, καί ταπεινῶς δέεται τοῦ Θείου τῆς Ἐκκλησίας Δομήτορος ὅπως, ταῖς πρεσβείαις τῆς Ὑπερμάχου Στρατηγοῦ καί τοῦ Πρωτοκλήτου, κρατύνῃ ἔτι περαιτέρω τήν Ὑμετέραν Παναγιότητα καί πληροῖ τάς Ἐκείνης ὑπέρ τῆς Ἐκκλησίας, καί μόνον ὑπέρ Αὐτῆς, Ἁγίας βουλάς πάντοτε. Παναγιώτατε, Εἴμεθα πλησίον Ὑμῶν, εἴμεθα μεθ’ Ὑμῶν, οὐχί εἰς τά εὔκολα καί θυμήρη μόνον, προπάντων δέ εἰς τά δύσκολα καί λυπηρά καί ἐπίπονα, ἐξ υἱϊκῆς ἀγάπης κινούμενοι, ἀλλά καί ἐκ τῆς ἀληθοῦς, ἔκ τε τῶν Ἱερῶν Κανόνων καί τῆς Ἁγίας Παραδόσεως, στοιχίσεως εἰς ὅσα ἐκκλησιολογικῶς διαφυλάσσονται καί ἱερουργοῦνται ἐπί αἰῶνας εἰς τό Σεπτόν Κέντρον. Ζῆθι, Παναγιώτατε, καί στῆθι ἐπί τήν πέτραν τῆς Πίστεως. «Μηδείς Σου καταφρονείτω» (Α΄ Τιμ. δ΄ 12). «Ἐπακούσαι σου Κύριος ἐν ἡμέρᾳ θλίψεως, ... Ἐξαποστείλαι σοι βοήθειαν ἐξ ἁγίου καὶ ... ἀντιλάβοιτό σου. Μνησθείη πάσης θυσίας σου ... Δῴη σοι Κύριος κατὰ τὴν καρδίαν σου καὶ πᾶσαν τὴν βουλήν σου πληρώσαι» (Ψαλμ. ιθ΄ 2-5). - 218 -

Οἱ μοναχοί ὡς πρόμαχοι τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως Πρωτ. Βασίλειος Α. Γεωργόπουλος Ἐπίκ. Καθηγητής Θεολογικῆς Σχολῆς Α.Π.Θ. Ἡ προσωπικότητα τοῦ Μεγ. Βασιλείου1 ἀνήκει στίς μοναδικές καί ἐξέχουσες ἐκεῖνες φυσιογνωμίες τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Ἱστορίας τῶν ὁποίων τό ἔργο σέ ὅλους τούς τομεῖς τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ βίου ὑπῆρξε μοναδικό, καίριο, διαχρονικό καί ἀποτελεῖ ἀσφαλή ὁδηγό ὀρθοδοξίας καί ὀρθοπραξίας μέσα στούς αἰῶνες2. Τό ἐκπληκτικό ἔργο τοῦ Μεγ. Βασιλείου καθίσταται ἀκόμη πιό ἐντυπωσιακό ἄν ἀναλογιστεῖ κάποιος τό τόσο μικρό χρονικό διάστημα τοῦ ἐπίγειου βίου του. Ἔζησε μέ μόνιμο σύντροφό του τά σοβαρότατα προβλήματα ὑγείας πού τόν ταλαιπωροῦσαν3, τήν ἐχθρική στάση τῆς φιλοαρειανίζουσας αὐτοκρατορικῆς ἐξουσίας, τήν μεγάλη ἀπειλή ἱκανοῦ ἀριθμοῦ αἱρέσεων τοῦ 4ου αἰώνα, τήν ἀδυναμία κατανόησης καί φειδωλῆς-ἐλλειμματικῆς συμπαΓιά τή ζωή καί τό ἔργο τοῦ Μεγ. Βασιλείου ἐπιλεκτικά βλ. Κ. Μπόνη, Βασίλειος Καισαρείας ὁ Μέγας. Βίος καί Ἔργα. Συγγράμματα καί Διδασκαλία, (Ἀνάτυπο), Ἀθῆναι 1975. Π. Χρήστου, Ὁ Μέγας Βaσίλειος. Βίος καί Πολιτεία. Συγγράμματα, Θεολογική Σκέψις (ΑΒ27), Θεσσαλονίκη 1978. P. Meinhold, «Die geschichtliche Rolle Basilius des Grossen», Α.Π.Θ. Θεολογική Σχολή, Τόμος Ἑόρτιος χιλιοστῆς ἑξακοσιοστῆς ἐπετείου Μεγάλου Βασιλείου (379-1979), (ἐπιμέλεια Ἰ. Καλογήρου), Θεσσαλονίκη 1981, σσ. 331-355. Στ. Παπαδόπουλου, Βίος καί Θεολογία, Ἀθήνα 1981. L. Visher, Basilius der Gro e. Untersuchungen zu einem Kirchenvater des 4. Jahrhunderts, (Diss), Basel 1953. Η. Fr. von Campenhausen, Griechische Kirchenväter, Stuttgart- Berlin- Köln 19938, σσ. 86-100. P.J. Fedwick (Ed), Basil of Caesarea. Christian. Humanist. Ascetic. A Sixteen – Hundreth Anniversary Symposium, 2 vols, (STPIMS), Toronto 1981. 2 Ἐπισημαίνει εὔστοχα ὁ Μητρ. Γέρων Ἐφέσου Χρυσόστομος Κωνσταντινίδης: «Διέπλασε καί διετύπωσε τό γνήσιον πνεῦμα τῆς ὀρθῆς πίστεως καί τῆς ὀρθῆς πράξεως, καί ἀπέβη, είς μίαν ἐποχήν ἐκτάκτως ταραχώδη καί γεμάτην ἀπό θεολογικάς καί προσωπικάς ἀντιθέσεις καί διαμφισβητήσεις, ὁ μόνος σχεδόν φορεύς τοῦ Ὀρθοδόξου πνεύματος καί τῆς ὑπαρξιακῆς Ὀρθοδοξίας τῆς Ἀνατολῆς. Οὐδείς καταλληλότερος ἐκείνου ὑπῆρχεν». Βλ. Μητρ. Χρ. Κωνσταντινίδου, Ὁ Μέγας Βασίλειος. Φορεύς καί ἔκφρασις τοῦ Ἀνατολικοῦ Ὀρθόδοξου Πνεύματος, Ἀθῆναι 1980, σσ. 8-9. 3 Μεγ. Βασιλείου, Ἐπιστολή 30: «Πάλιν οὖν μοι ὑπέστρεψε τά ἀρρωστήματα καί πάλιν ἐπί κλίνης κατάκειμαι, ἐπί μικρᾶς παντελῶς τῆς δυνάμεως σαλεύων καί μόνον οὐχί ἐφ’ ἑκάστης ὥρας τό ἀναγακαῖον πέρας τῆς ζωῆς ἐκδεχόμενος». PG 32, 313AB. Ἀναλυτικά βλ. Π. Πάλλη, Ἡ ὑγεία τοῦ Μεγ. Βασιλείου καί οἱ δυσμενεῖς γι’ αὐτήν συνθῆκες καί καταστάσεις, (Ἀνάτυπο), Ἀθήνα 1995. 1

- 219 -

ράστασης ἀπό τούς Ὀρθοδόξους τῆς Δύσεως4 παρά τίς ἐκκλήσεις του5, τή μόνιμη φροντίδα του γιά τήν ἑνότητα τῶν Ὀρθοδόξων6 ὅπως ἀκριβῶς εἶχε ἐργαστεῖ νωρίτερα καί ὁ Μέγας Ἀθανάσιος7, ἀλλά καί τίς προσπάθειες συκοφαντήσεώς του8. Παρ’ ὅλα αὐτά, δέν ὑπῆρξε τομέας τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς, πού νά μήν ἄφησε τή δική του ἀνεξίτηλη σφαγίδα μέσα στόν χρόνο. Μεταξύ τῶν τομέων τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ βίου, πού ἡ συμβολή τοῦ Μεγ. Βασιλείου ὑπῆρξε ἐξόχως καθοριστική, εἶναι ἀναμφιβόλως καί ὁ χῶρος τοῦ μοναχικοῦ ἐκκλησιαστικοῦ βίου. Ὁ Μέγας Βασίλειος δέν ἦταν μόνο ὁ ἀνυπέρβλητος ἡγέτης τῶν Ὀρθοδόξων ἔναντι τῶν αἱρετικῶν μετά τήν κοίμηση τοῦ Μεγ. Ἀθανασίου (373 μ.Χ.)9, δέν ὑπῆρξε μόνο ὁ ἄοκνος καί ἀνυπέρὉ P. Meinhold ἐπισημαίνει σχετικά ὅτι: «Basilius ist immer um die Erhaltung der Einheit der Kirche bemüht. Diese Ziel bestimmte auch seine Kirchenpolitik, namentlich in seine Verhältnis zur römischen Kirche, ohne daβ er von dieser die erbetene Unterstützung der abendländischen Kirchen zur Stärkung der Abwehrkräfte gegen den zeitweise auch politisch begünstigten Arianismus erhalten hätte». Βλ. P. Meinhold, Die geschichtliche Rolle Basilius des Grossen, σ. 352. Ἀναλυτικά βλ. Ἀ. Διαμαντόπουλου, «Ὁ Μ. Βασίλειος καί ἡ Ρώμη», Ἐναίσιμα ἐπί τῇ 35 ἐπετηρίδι Χρυσοστόμου Παπαδοπούλου, Ἀθῆναι 1931, σσ. 38-51. Ἰ. Καρμίρη, Ὁ Μέγας Βασίλειος, οἱ Δυτικοί Ἐπίσκοποι καί ὁ Ρώμης, Ἐν Ἀθήναις 1980. Στ. Παπαδόπουλου, Βίος καί Θεολογία, σσ. 83-84. 5 Οἱ Ἐπιστολές του 90 (PG 32, 472C-476A), 92 (PG 32,477A-484A), 242 (PG 32,900A901C), 243 ((PG 32, 901C-912A) καί 263 (PG 32, 976B-981B) πρός τούς Ἐπισκόπους τῆς Δύσης περιγράφουν μέ δραματικό τρόπο τίς ἐξαιρετικά δύσκολες συνθῆκες πού ἐπικρατοῦσαν στήν Ἀνατολή. Γιά τό ἐκκλησιολογικό πλαίσιο θεώρησης τῶν ἐν λόγῳ Ἐπιστολῶν του βλ. Ἰ. Καρμίρη, Ἡ Ἐκκλησιολογία τοῦ Μεγάλου Βασιλείου, Ἀθῆναι 1958, σσ. 34-35 6 Π. Χρήστου, Ὁ Μέγας Βaσίλειος, σσ. 110-124. Στ. Παπαδόπουλου, Βίος καί Θεολογία, σσ. 56-58. 7 Tό γεγονός αὐτό τό ἐπισημαίνει, μεταξύ τῶν ἄλλων, καί ὁ Μεγ. Βασίλειος. Βλ. Ἐπιστολή 69, 1. PG 32, 429B. 8 Πρόκειται γιά τόν Εὐστάθιο Σεβαστείας, πού τόν συκοφαντοῦσε ὡς αἱρετικό Ἀπολλιναριστή παρουσιάζοντας μία νόθα ἐπιστολή. Τίς κατηγορίες αὐτές ὁ Μ. Βασίλειος τίς χαρακτηρίζει σαφῶς στή Ἐπιστολή 129,1 ὡς «συκοφαντίας, διαβολή» (PG 32,560Α), ἐνῶ στήν Ἐπιστολή 263 Πρός τούς Δυτικούς Ἐπισκόπους συναριθμεῖ τόν Ἀπολινάριο στούς αἱρετικούς πού πρέπει νά καταδικαστοῦν, ἀφοῦ προηγουμένως ἔχει ἀναφέρει γι’ αὐτόν ὅτι: «οὐ μικρά καί αὐτός τάς Ἐκκλησίας παραλυπῶν» (PG 32,980Β). Γιά τήν χριστολογική διδασκαλία τοῦ Μ. Βασιλείου διεξοδικά βλ. Ἰ. Καλογήρου, «Ἡ θέσις τοῦ Μ. Βασιλείου ἐπί τῶν χριστολογικῶν ζητημάτων κατά τήν ἐμφάνισιν τοῦ Ἀπολλιναρισμοῦ», Α.Π.Θ. Θεολογική Σχολή, Τόμος Ἑόρτιος, σσ. 357-424. Μ. A. Orphanos, Creation and Salvation According to St. Basil of Caisarea, Athens 1975, σσ. 95-102. A. Grillmeier, Jesus der Christus im Glauben der Kirche, Band 1, Freiburg- Basel- Wien 19903, σσ. 535-538. 9 Θ. Ζήση (νῦν Πρωτοπρεσβυτέρου), «Ὁ Μέγας Βασίλειος ὡς ἡγέτης», Βασιλειάς. Ἑόρτιος Τόμος ἐπί τῇ συμπληρώσει 1600 ἐτῶν ἀπό τοῦ θανάτου τοῦ Μ. Βασιλείου, Θεσσαλονίκη 1979, σσ. 70-86. 4

- 220 -

βλητος κοινωνικός ἐργάτης, πού μπόλιασε τόν κοινωνικό βίο μέ τό φρόνημα τοῦ Εὐαγγελίου10, διετέλεσε ταυτοχρόνως καί μοναχός καί στυλοβάτης τοῦ Ὀρθόδοξου μοναχισμοῦ11. Γνώρισε μέ ἐπάρκεια τίς μορφές μοναχικοῦ βίου πού εἶχαν προηγηθεῖ, ταξίδεψε γι΄ αὐτό σέ Συρία, Παλαιστίνη καί Αἴγυπτο12, συνέβαλε στήν ἀνανέωση καί τόν ἐμπλουτισμό τοῦ μοναχισμοῦ ὡς χαρισματικῆς λειτουργίας ἐντός τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ σώματος καί μέ τά σχετικά ἀσκητικά ἔργα του13 καί μέ τούς κανονισμούς πού συνέταξε γιά τίς μοναστικές κοινότητες14, ἔθεσε τά ὀρθά ἐκκλησιολογικά πλαίσιο τῶν σχέσεων τοῦ μοναχισμοῦ καί τοπικῆς Ἐκκλησίας15. Ἐπίσης σ’ ὅλη του τή ζωή ἔζησε ὡς μοναχός, ὅπως προκύπτει ἀπό προσεκτική μελέτη τῶν γραπτῶν του16 μέ θαυμαστή συνέπεια, Ἰ. Καλογήρου, Ὁ Μέγας Βασίλειος ὑπόδειγμα χριστιανοῦ κοινωνικοῦ ἐργάτου, (Ἀνάτυπον), Θεσσαλονίκη 1979. A. Müller, «All das ist Zierde für den Ort”. Das diakonisch-karitative Groβprojekt des Balileios von Kaisareia», ZAC 13 (2009), σσ. 452-474. 11 Κ. Μπόνη, Βασίλειος Καισαρείας ὁ Μέγας, σσ. 31-33, 35-44. K. Μουρατίδου, «Χριστοκεντρική Ποιμαντική ἐν τοῖς ἀσκητικοῖς τοῦ Μεγάλου Βασιλείου», Θεολογία 32 (1961), 552-581, 33 (1962), 54-82. 12 Κ. Μπόνη, Βασίλειος Καισαρείας ὁ Μέγας, σσ. 33-35. P. Meinhold, Die geschichtliche Rolle Basilius des Grossen, σσ. 337-342. Στ. Παπαδόπουλου, Βίος καί Θεολογία, σσ. 30-31. 13 Ο. Bardenhewer, Geschichte der altkirchlichen Literatur, Band 3, Darmstadt 19623, σσ. 140-145. J. Quasten, Patrology, vol. III, Utrecht – Antwerp, Spectrum Publishers – Westminster, Md 1960, σσ. 211-213. Π. Χρήστου, Ὁ Μέγας Βaσίλειος, σσ. 159-182. 14 Τήν πραγματικότητα αὐτή τήν ἐπισημαίνει ἄριστα ὁ ἅγ. Γρηγόριος ὁ Θεολόγος: «Τοῦ τοίνυν ἐρημικοῦ βίου καί τοῦ μιγάδος μαχομένων πρός ἀλλήλους ὡς τά πολλά καί διισταμένων, καί οὐδετέρου πάντως ἤ τό καλόν ἤ τό φαῦλον ἀνεπίμικτον ἔχοντος ἀλλά τοῦ μέν ἡσυχίου μέν ὄντος μᾶλλον καί καθεστηκότος καί Θεῷ συνάγοντος· οὐκ ἀτύφου δέ διά τό τῆς ἀρετῆς ἀβασάνιστον καί ἀσύγκριτον· τοῦ δέ πρακτικωτέρου μέν μᾶλλον καί χρησιμωτέρου, τό δέ θορυβῶδες οὐ φεύγοντος, καί τούτους ἄριστα κατήλλαξεν ἀλλήλοις καί συνεκέρασεν· ἀσκητήρια καί μοναστήρια δειμάμενος μέν, οὐ πόρρω δέ τῶν κοινωνικῶν καί μιγάδων, οὐδέ ὥσπερ τειχίῳ τινί μέσῳ ταῦτα διαλαβών καί ἀπ’ ἀλλήλων χωρίσας, ἀλλά πλησίον συνάψας καί διαζεύξας· ἵνα μήτε τό φιλόσοφον ἀκοινώνητον ᾗ, μήτε τό πρακτικόν ἀφιλόσοφον· ὥσπερ δέ γῆ καί θάλασσα, τά παρ’ ἑαυτῶν ἀλλήλοις ἀντιδιδόντες, εἰς μίαν δόξαν Θεοῦ συντρέχουσι». Βλ. Γρηγορίου Θεολόγου, Ἐπιτάφιος εἰς τόν Μέγαν Βασίλειον, 62, PG 36, 577AB. 15 Βλ. Φειδᾶ, «Κύριοι σταθμοί τῆς ἱστορικῆς πορείας τοῦ μοναχισμοῦ», Ἱερᾶς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, Ὁ Ἀναλλοίωτος Ὀρθόδοξος Μοναχισμός ἐλπίδα σωτηρίας στήν Ἀνατολή τῆς 3ης χιλιετίας. Πρακτικά Πανελλήνιου Μοναστικοῦ Συνεδρίου. Ἅγια Μετέωρα, 12-14 Σεπτεμβρίου 2000, Ἀθήνα 2003, σ. 149. Ὁ H.R. Drobner θά ἐπαναλάβει γιά τόν Μ. Βασίλειο τόν χαρακτηρισμό του ὡς «πατέρα τοῦ ἀνατολικοῦ μοναχισμοῦ». Βλ. H.R. Drobner, Lehrbuch der Patrologie, Frankfurt am Main 20113, σ. 289. Πρβλ. E.F. Morison, St. Basil and His Rule a Stydy in Early Monasticism, Oxford 1912, σ. 4. 16 Πιστεύουμε ὅτι εἶναι ἐσφαλμένο τό νά περιορίζουμε τόν ἀσκητικό βίο του μόνο στά ἔτη πού ἀσκήθηκε στά Ἄννησα (358 μ.Χ.) καί στό ἀσκητήριό του στόν Ἴρι ποταμό (360-362 μ.Χ.). 10

- 221 -

χωρίς νά ξεχάσει αὐτή τήν ἰδιότητά του ἤ νά τή θεωρήσει ὡς δευτερεύουσα17. Ὁ τέταρτος μ.Χ. αἰώνας ὑπῆρξε μία ἀπό τίς δυσκολότερες περιόδους στή μακραίωνη ζωή καί πορεία τῆς Ἐκκλησίας. Λίγο μετά τήν κατάπαυση τῶν διωγμῶν ἀπό τούς παγανιστές αὐτοκράτορες, τή σκυτάλη τῆς πολεμικῆς κατά τῆς Ἐκκλησίας τήν παραλαμβάνουν οἱ αἱρέσεις μέ ἐπικρατέστερη τήν αἵρεση τοῦ Ἀρειανισμοῦ, σ’ ἕνα πόλεμο πιό δύσκολο, πιό ὕπουλο καί πιό ἀπαιτητικό ὡς πρός τήν ἀντιμετώπιση τοῦ νέου κινδύνου. Καί οἱ νέοι ἀντίπαλοι τῆς ἐκκλησιαστικῆς διδαχῆς καί ἐμπειρίας δέν παρέλειψαν νά χρησιμοποιήσουν τή βία καί τούς διωγμούς ἐναντίον τῶν Ὀρθοδόξων ἔχοντας ὡς πρόθυμους συμμάχους τούς θεσμικούς παράγοντες τῆς αὐτοκρατορίας, πού ἦταν ὁμόφρονές τους στίς αἱρετικές δοξασίες τους. Δέν πρέπει νά ξεχνᾶμε ὅτι ὁ Ἀρειανόφρονας αὐτοκράτορας Οὐάλης (364-378) γιά τήν ὑποστήριξη πού παρεῖχε στούς διωγμούς τῶν Ἀρειανῶν18, ἀλλά καί γιά τή σκληρότητά του ἐναντίον τῶν Ὀρθοδόξων, χαρακτηρίζεται ἀπό τόν ἅγιο Γρηγόριο τόν Θεολόγο ὡς «μισόχριστος»19. Στό πλαίσιο αὐτό, ἀπό τούς διωγμούς τῶν Ἀρειανῶν ἐναντίον τῶν Ὀρθοδόξων δέν ἐξαιρέθηκαν οὔτε οἱ μοναχοί, οἱ ὁποῖοι μέ κάθε τρόπο ὑποστήριζαν τίς ἡγετικές μορφές τῶν Ὀρθοδόξων στόν ἀγῶνα τους ἐναντίον τῶν ἀρειανικῶν κακοδοξιῶν. Πρόκειται γιά φαινόμενο πού δέ τό συναντᾶμε μόνο στήν Ἀλεξάνδρεια καί στήν Αἴγυπτο20, ἀλλά ὅπως μᾶς πληροφορεῖ ὁ Ὁ Η. Fr. von Campenhausen ἐπισημαίνει ὅτι ὁ «Basilios ist seinem innersten Wesen nach Asket und Theologe». Βλ. Η. Fr. von Campenhausen, Griechische Kirchenväter, σ. 86. Στήν ἴδια συνάφεια ὁ καθ. Στ. Παπαδόπουλος ἐπισημαίνει ὅτι μεταξύ τῶν παραγόντων πού συνέβαλαν καθοριστικά στήν προσωπικότητα καί τό ἔργο τοῦ ἱεροῦ ἀνδρός ὑπῆρξε καί τό ὅτι «ἡ σπουδή τοῦ μοναχισμοῦ καί τῆς χριστιανικῆς ἀσκήσεως, πού ἔγινε τό συγκλονιστικώτερο σχολεῖο γιά τόν Βασίλειο». Βλ. Στ. Παπαδόπουλου, Βίος καί Θεολογία, σσ. 93-94. 18 Σωκράτους, Ἐκκλησιαστική Ἱστορία, Βιβλ. 4,15, «πλέον οἱ Ἀρειανίζοντες καταθρασυνόμενοι τούς τῆς Ἐκκλησίας ἔβλαπτον· τύπτοντες, καθυβρίζοντες, κατακλείστους δεσμωτηρίοις ποιοῦντες, χρήμασι ζημιοῦντες, πάντα ἁπλῶς τά ἀνήκεστα πράττοντες κατ’ αὐτῶν». PG 67, 500Β. 19 Γρηγορίου Θεολόγου, Λόγος 43. Ἐπιτάφιος εἰς τόν Μ. Βασίλειον, 30, PG 36, 536D. 20 Ἀναφέρει πολύ χαρακτηριστικά ὁ ἱστορικός Σωκράτης γιά τούς διωγμούς τῶν μοναχῶν πού ὁμολογοῦσαν καί ὑπερασπίζονταν τό «ὁμοούσιο» στήν Ἀλεξάνδρεια καί στήν Αἴγυπτο, ὅτι οἱ Ἀρειανοί μέ τήν ἀνοχή, συνδρομή καί τήν προτροπή τῆς Ἀρειανόφρονης πολιτικῆς ἐξουσίας: «Ἔσκυλαν δέ τηνικαῦτα καί ἐτάραξαν καί δεινῶς κατεπολέμησαν τά ἐν τῇ ἐρήμῳ μοναστήρια». Καί ἀλλοῦ πάλι: «πάντα ἐπορθεῖτο καί ἀνετρέπετο· τῶν μέν ἑλκομένων εἰς δικαστήρια, τῶν δέ βαλλομένων εἰς δεσμωτήρια, ἄλλων τε ἄλλως στρεβλουμένων. Διάφοροι γάρ τιμωρίαι κατά τῶν ἡσυχάζειν φιλούντων ἐγίνοντο». Βλ. Σωκράτους, Ἐκλησιαστική Ἱστορία, Βιβλ. 4, 22, 24, PG 67, 509B. 521D-524A. Πληροφορίες γιά τούς διωγμούς τῶν ὀρθοδόξων λαϊκῶν καί μοναχῶν στήν Αἴγυπτο καί στήν Ἀλεξάνδρεια μᾶς παρέχει καί 17

- 222 -

Μέγας Βασίλειος, καί στά γεωγραφικά πλαίσια τῆς δικῆς του ἐπισκοπικῆς εὐθύνης συνέβαινε κάτι ἀνάλογο. Καί ἐκεῖ πλῆθος Ὀρθοδόξων μοναστικῶν ἀδελφοτήτων, ὑπό τήν καθοδήγηση τοῦ Μεγ. Βασιλείου, συντάχθηκαν στόν καλό ἀγῶνα τῆς πίστεως21, στήν προάσπιση τῆς ἀποστολικῆς ἐκκλησιαστικῆς διδαχῆς ἀπό τίς αἱρετικές κακοδοξίες στήν πολλαπλότητα τῶν μορφῶν τους κατά τόν 4ο μ.Χ. αἰώνα, ὅπως τούς Σαβελλιανούς22, τόν Μάρκελο Ἀγκύρας23, τόν Φωτεινό Σιρμίου24, μέ κυρίαρχο βέβαια τόν Ἀρειανισμό μέ τίς ὑποδιαιρέσεις του25. Ἡ συστράτευση αὐτή τῶν ὀρθοδόξων μοναχῶν στήν προάσπιση τῆς Ὀρθόδόξου πίστεως εἶχε ὡς συνέπεια τό διωγμό τους. Ἡ συμμετοχή τῶν μοναστικῶν ἀδελφοτήτων στήν προάσπιση τῆς ὀρθοδόξου πίστεως καί οἱ διωγμοί τους ἀπό τούς Ἀρειανόφρονες ἐπιβεβαιώνονται καί ἀπό τόν Μέγα Βασίλειο, καθώς δύο ἀπό τίς ἐπιστολές του ἀναφέρονται ὁ Μεγ. Βασίλειος στήν Ἐπιστολή 139,1 ἀναφέροντας σχετικά: «Καί γάρ τῷ ὄντι ἤχήθησαν ἡμῶν ἀμφότερα τά ὦτα, μαθόντα τήν ἀναιδῆ καί μισάνθρωπον αἵρεσιν τῶν διωξάντων ὑμᾶς· ὅτι οὐχ ἡλικίαν ᾖδέσθησαν, οὐ τούς ἐν τῇ πολιτείᾳ καμάτους, οὐ λαῶν ἀγάπην· ἀλλά καί ἠκίσαντο τά σώματα, καί ἠτίμωσαν, καί ἐξορίαις παρέδωκαν, καί διήρπασαν τάς ὑπάρξεις ὧν εὐρεῖν ἠδυνήθησαν· οὔτε τήν παρά ἀνθρώπων κατάγνωσιν ἐντρεπόμενοι, οὔτε τήν φοβεράν τοῦ δικαίου Κριτοῦ ἀνταπόδοσιν προορώμενοι». Βλ. PG 32, 581C-584A. 21 Σωκράτους, Ἐκκλησιαστική Ἱστορία, Βιβλ. 4,26, «Δεδιώς γάρ μή πως ἡ Ἀρειανική καινοτομία καί τάς κατά τόν Πόντο ἐπινεμηθῇ ἐπαρχίας, δρομαῖος ἐπί τά ἐκεῖ μέρη διέβαινεν· ἐκεῖ τε ἀσκητήρια συστησάμενος, καί κατηχήσας τούς ἄνδρας ταῖς αὐτοῦ διδασκαλίαις, τούς σαλευομένους ἐστήριξε». PG 67, 532Α. 22 Ἕνας ἀριθμός ἐρευνητῶν ὑποστηρίζει ὅτι οἱ ἀντιλήψεις τοῦ Σαβελλίου τήν ἐποχή τοῦ Μ. Βασιλείου τίς ἐκπροσωπεῖ ὁ Μάρκελλος Ἀγκύρας. Ἄν καί μεταξύ τῶν δύο αἱρετικῶν ὑπάρχουν ἀναλογίες, θεωροῦμε ὅτι ὀρθῶς λ.χ. οἱ Fr. Loofs καί J. N. D. Kelly ἀναφέρουν ὅτι ὁ Μάρκελλος Ἀγκύρας δέν εἶναι Σαβελλιανιστής. Βλ. Fr. Loofs, Leitfaden zum Studium der Dogmengeschichte, (Hrsg: von K. Aland), Tübingen 19687, σ. 192. J.N.D. Kelly, Early Christian Doctrines, Peabody, MA 20035, σ. 241. 23 Τίς ἀντιτριαδικές θέσεις τοῦ Μαρκέλλου Ἀγκύρας τίς συνοψίζει ἄριστα ὁ ἴδιος ὁ Μ. Βασίλειος στήν Ἐπιστολή του 69,2 ὡς ἑξῆς: «Ὅς Λόγον μέν εἰρῆσθαι τόν Μονογενῆ δίδωσι, κατά χρείαν καί ἐπί καιροῦ προελθόντα, πάλιν δε εἰς τόν ὅθεν ἐξῆλθε ἐπαναστρέψαντα, οὔτε πρό τῆς ἐξόδου εἶναι, οὔτε μετά τήν ἐπάνοδον ὑφεστάναι». PG 32, 432C. 24 Ὁ Fr. Loofs συνοψίζει τή διδασκαλία τοῦ Φωτεινοῦ Σιρμίου ὡς ἑξῆς: «Gott und seinen Logos gas nicht differenzieren- λογοπάτωρ- nannte er deshalb Gott, mit hin auch das πνεῦμα nicht irgendwie von Gott zu unterscheide wu te, offenbart denn Sohn der Jungfrau als das eigentliche Subjekt des geschichtlichen Christi angesehen». Βλ. Fr. Loofs, Leitfaden, σ. 196. 25 Οἱ Ἀρειανοί εἶχαν διασπαστεῖ σέ Ὁμοιουσιανούς, Ὁμοίους καί Ἀνομοίους. Βλ. K. Beyschlag, Grundriβ der Dogmengeschichte, Band I, Darmstadt 19882, σσ. 285-286. Π. Χρήστου, Ὁ Μέγας Βaσίλειος, σσ. 106-110. W.A. Löhr, Die Entstehung der homoïschen und homousianischen Kirchenparteien, Bonn1986. H.Ch. Brennecke, Studien zur Geschichte der Homöer-Der Osten bis zum Ende der homoïschen ReichsKirche, [BHTh 73], Tübingen 1988. - 223 -

σέ τέτοια γεγονότα. Ὁ ἱερός πατέρας κάνει λόγο γιά «τόν βαρύν ἐκεῖνον διωγμόν»26. Θαυμάζει καί ἐπαινεῖ τούς ἀγῶνες τους ὑπέρ τῆς Ὀρθοδόξου πίστεως καί δέν διστάζει νά περιγράψει ὅλη αὐτή τή συνεισφορά τους στόν κοινό ἀγώνα τῆς Ἐκκλησίας ἔναντι τῶν αἱρετικῶν, ὡς «τόν καλόν ἱδρῶτα ὅν ὑπέρ τῆς ἀληθείας στάζετε»27. Ἐνισχύει ἠθικά τούς μοναχούς γιά τίς ὑφιστάμενες διώξεις τους. Τούς παρακαλεῖ νά μήν ἀποκάνουν, νά μήν ἀπογοητευθοῦν, ἀντιθέτως νά αὐξάνουν τό ζῆλο τους καί νά μήν ἀπογοητεύονται ὅταν καί μεταξύ τῶν κληρικῶν σ’ αὐτό τό δύσκολο ἀγώνα βλέπουν προδότες (ἐπίορκους), ὅπως τούς χαρακτηρίζει ὁ ἴδιος28. Μεταξύ τῶν ἄλλων, ὁ κάθε μοναχός πρέπει νά διακρίνεται καί ὡς «ἐραστής δογμάτων Χριστοῦ»29. Ἀναφέρει ὅτι, ἐνῶ οἱ πατέρες τους διώκονταν ἀπό τούς εἰδωλολάτρες γιά χάρη τοῦ ὀνόματος τοῦ Χριστοῦ καί ὁ ἐχθρός ἦταν ἐμφανής καί προσωποποιημένος, αὐτοί τώρα διώκονται ἀπό ἐχθρούς τό ἴδιο σκληρούς πού δυστυχῶς, ἐνῶ εἶναι αἱρετικοί, οἱ τωρινοί ἐχθροί καί διῶκτες τῆς Ἐκκλησίας ἐξαπατοῦν τούς ἀνθρώπους, καθώς ἔχουν ὡς ἔμβλημα τό ὄνομα τοῦ Χριστοῦ30. Λόγῳ τῆς σκληρότητας τῶν διωγμῶν, δέν παραλείπει ὁ Μέγας Βασίλειος, ἀναγνωρίζοντας τίς θυσίες τους στήν προάσπιση τῆς Ὀρθοδόξου πίστεως, νά τούς τονίσει, ὅτι ἔχει τήν πεποίθηση πώς ὁ δικαιοκρίτης Θεός ἔχει μεγαλύτερο μισθό γιά τούς ὁμολογητές καί μάρτυρες τῆς ἐποχῆς του ἀπό τίς διώξεις τῶν Ἀρειανῶν σέ σχέση μέ τόν μισθό τῶν ἀρχαίων μαρτύρων31. Τούς ὑπενθυμίζει, ὅτι ἔστω καί λίγοι νά ἀπομείνουν, θά ἀποτελοῦν τό «λείψανον τῆς εὐσεβείας», τό ὁποῖο ἐρχόμενος ὁ Κύριος θά βρεῖ στή γῆ32. Ἔστω καί ἄν τό πλῆθος τῶν ἀνθρώπων παρασύρεται, ὅπως παρασύρει ὁ ἄνεμος τά νερά τῆς θάλασσας ἤ τήν ἄμμο τῆς ἐρήμου, ἀντιθέτως ἡ δική τους ἀπόλυτη προσήλωση καί ἀφοσίωση στήν ἐκκλησιαστική διδασκαλία καί ὁ δικός τους ἀγώνας τούς συναριθμεῖ στούς διαλεκτούς τοῦ Θεοῦ, σέ ἀντίθεση μέ τους Ἀρειανούς, πού μεταξύ τῶν ἄλλων χαρακτηρισμῶν ὁ Μέγας Βασίλειος τούς χαρακτηρίζει καί ὡς «ἐχθρούς τοῦ Θεοῦ»33. Ἐπιστολή 256, PG 32, 944A. Ἐπιστολή 256, PG 32, 944B. 28 Ἐπιστολή 257,2, PG 32, 948A. 29 Ἀσκητικές Διατάξεις 1, 2, PG 31, 1328B. 30 Ἐπιστολή 257, 1, PG 32, 945BC. Τήν ἴδια θέση τήν ἐπαναλαμβάνει καί στήν Ἐπιστολή 139,1 «διά τό Χριστιανῶν ὄνομα ἔχειν καί τούς διώκοντας». PG 32 582C. 31 Ἐπιστολή 257,1, PG 32, 945C. 32 Ἐπιστολή 257,2, PG 32, 948A. 33 Ἐπιστολή 257,1, PG 32, 945Α. 26 27

- 224 -

Αὐτό τό ὁποῖο πρέπει μέ κάθε θυσία νά ἀποφύγουν εἶναι ἡ λιποψυχία καί ἡ προδοσία τῆς πίστεως. Καί τοῦτο γιατί, ἄν ἀπό τούς διωγμούς παραμείνει ἔστω ἕνας, ὅπως ὁ Λώτ στά Σόδομα, αὐτός ὁ ἕνας «μένειν ὀφείλει ἐπί τῆς ὀρθῆς κρίσεως, ἀμετακίνητον ἔχων τήν ἐν Χριστῷ ἐλπίδα»34. Δέν παραλείπει νά τούς ἐπισημάνει, ὅτι ὁ ἴδιος ὄχι μόνο θά τούς συμπαρίσταται μέ κάθε τρόπο, ἀλλά καί δέν θά παύσει προτρεπτικῶς νά τούς ὑπενθυμίζει διαρκῶς, μέ τίς ἐπιστολές του, τό χρέος «τῆς ἀγαθῆς ὑμῶν ἀθλήσεως» σ’ αὐτό τόν καίριο ἀγώνα γιά τήν ἐπικράτηση, ἔναντι τῆς πλάνης, τῆς ἐκκλησιαστικῆς παρακαταθήκης καί πίστεως35. Ἐπειδή ἀκριβῶς τό διακύβευμα τῆς πίστεως εἶναι ὄχι κάτι τό ἀμελητέο ἀλλά τεράστιο, ἀφοῦ ἡ αἵρεση ἔχει ὡς συνέπεια τήν ἀπώλεια τῆς σωτηρίας, εἶναι ἀκριβής, ἐπισημαίνοντάς τους ὅτι: «οὐ δεῖ ἑτεροδιδασκαλούντων ἀνέχεσθαι, κἄν σχηματίζωνται πρός ἀπάτην ἤ ἔλεγχον τῶν ἀβεβαίων»36, καθώς «Τί γάρ ἄν καί μεῖζον πάθοι κακόν τίς τό τιμιώτατον τῶν ὄντων ζημιωθείς, τήν ἀλήθειαν;»37. Kάθε αἱρετική διδασκαλία εἶναι ζιζάνιο, σύμφωνα μέ τή βιβλική ἀναφορά (Ματθ. 13, 25-26), πού φυτρώνει μέσα στόν ἐκκλησιαστικό ἀγρό, προσβάλλοντας καίρια μέ τίς μεθοδεύσεις καί τήν πονηρή διδασκαλία της τήν ὑγεία τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ Σώματος38. Ἡ ἐν Χριστῷ ἐμπειρική βίωση τῆς ἀλήθειας, ἡ εὐθυκρισία του, ἡ ὀξύνοιά του καί ἡ γνώση του τόν εἶχαν ὁδηγήσει στό ἀσφαλές συμπέρασμα, ὅτι ἡ αἵρεση ἐπιφέρει τέτοια βαθιά διαστροφή στήν ὕπαρξη τοῦ ἀνθρώπου, πού σέ συνδυασμό μέ τήν ἀλαζονεία πού τούς διακρίνει «οὔτε Αἰθίοψ ἀλλάξει ποτέ τό δέρμα αὐτοῦ, οὔτε πάρδαλις τά ποικίλματα αὐτῆς, οὔτε ὁ ἐν διαστρόφοις δόγμασι συντραφείς ἀποτρίψασθαι δύναται τό κακόν τῆς αἱρέσεως»39. Ἡ αἵρεση γιά τόν ἱερό πατέρα ἀποτελεῖ «ἀληθείας ἀπόπτωσις ἀορασία ἐστί διανοίας καί τύφλωσις. Ὥστε μάταιός ἐστι νοῦς καί τετύφλωται, τῷ ὄντι μηδέν ἐπιστάμενος»40. Ἐπιστολή 257,2 PG 32, 948B. Ἐπιστολή 256, PG 32, 944B. 36 Ἠθικά, 40, PG 31, 760B. 37 Ἐπιστολή 204,3, PG 32, 748D. 38 Ὁμιλία εἰς τήν Ἑξαήμερον 5,5: «Τῶν παραχαρασσόντων τά τοῦ Κυρίου διδάγματα, καί μή γνησίως μαθητευομένων τῷ λόγῳ, ἀλλ’ ἐκ τῆς τοῦ πονηροῦ διδασκαλίας διεφθαρμένων, καταμιγνύντων δέ ἑαυτούς τῷ ὑγιαίνοντι σώματι τῆς Ἐκκλησίας, ἵν’ ἐκ τοῦ ἀφανοῦς τάς παρ’ ἑαυτῶν βλάβας τοῖς ἀκεραιωτέροις ἐμβάλωσιν». PG 29, 104BC. 39 Ἐπιστολή 130,1, PG 32, 564Β. 40 Κατά Εὐνομίου Β,16, PG 29, 604ΑB. 34 35

- 225 -

Πρέπει ἐδῶ νά ἐπισημάνουμε ὅτι ἡ συνεχής, μόνιμη καί ἀμετάπτωτη ἐπιμονή τοῦ Μεγ. Βασιλείου στή συστράτευση καί τῶν μοναχικῶν ἀδελφοτήτων, ὅπως φυσικά καί τῶν λαϊκῶν καί τῶν κληρικῶν, στό πλαίσιο τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ του ἀγώνα ἐναντίον τῶν αἱρέσεων, δέν εἶναι ἁπλῶς μιά στείρα τακτική στό πλαίσιο κάποιων ἀριθμητικῶν συσχετισμῶν μεταξύ ἀντίθετων θεολογικῶν παρατάξεων. Ὁ ἀγῶνας τῶν μοναχῶν, στή συνάφεια τῆς δικῆς τους χαρισματικῆς ἐπιλογῆς, ἐναντίον καί τῶν αἱρέσεων εἶναι συνδεδεμένος μέ τή βαπτισματική ἐκκλησιαστική πρακτική καί ὁμολογία πίστεως πού τούς ἔχει ἐνσωματώσει στό ἐκκλησιαστικό σῶμα. Γι’ αὐτό δέν θά παραλείψει νά ἐπαναλάβει, ὄχι κατά τρόπο συμπτωματικό ἤ τυχαῖο, στό ἀσκητικό ἔργο του «Λόγος περί ἀσκήσεως, πῶς δεῖ ἀσκεῖσθαι τόν μοναχόν», αὐτό πού ἀναφέρει καί στήν Ἐπιστολή του 125, ὅτι δηλαδή: «δεῖ γάρ ἡμᾶς βαπτίζεσθαι μέν, ὡς παρελάβομεν· πιστεύειν δέ ὡς βεβαπτίσμεθα, δοξάζειν δέ, ὡς πεπιστεύκαμεν»41. Ἡ θέση αὐτή τοῦ Μεγ. Βασιλείου δέν ἀποτελεῖ μόνο καθοριστικῆς σπουδαιότητας θεολογική ἀρχή τοῦ ἰδίου42, ἀλλά διαχρονικό θεολογικό ἀξίωμα43 πού δικαιολογεῖ καί τήν συνεπή στάση τοῦ Ὀρθόδοξου μοναχισμοῦ πού διαχρονικά προμαχεῖ ὑπέρ τῆς Ὀρθοδόξου πίστεως44. Κάτω ἀπό αὐτό τό πρῖσμα ἀντιλαμβανόμαστε, γιατί ὁ μετά διακρίσεως ἀγώνας ἐναντίον τῆς κάθε αἵρεσης εἶναι ἔκφραση ἀγάπης στό πρόσωπο τοῦ Θεανθρώπου, καθώς οὐσιαστικά ὁ κάθε χριστιανός –λαϊκός ἤ μοναχός– ὑπερασπίζεται τήν προοπτική τῆς ἐν Χριστῷ ἐλευθερίας καί σωτηρίας του στήν ἐσχατολογική της προοπτική, ἡ ὁποία προϋποθέτει καί ἐνσωματώνει αὐτόν τόν ἄρρηκτο σύνδεσμο βαπτισματικῆς ὁμολογίας καί ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς. Ἀμφότερα ὅμως τά καταργεῖ ἡ αἵρεση, ἡ κάθε αἵρεση, ὡς σύστημα πλάνης. Οἱ μοναχοί δέν εἶναι προσωπολῆπτες σέ θέματα πίστεως, ὅπως φυσικά Ἐπιστολή 125,3, PG 32,549Β. Πρβλ. καί Ἐπιστολή 159,2, «ὅτι ὡς βαπτιζόμεθα, οὕτω καί πιστεύομεν· ὡς πιστεύομεν, οὕτω καί δοξολογοῦμεν». PG 32, 620C. 42 Μ. A. Orphanos, Creation and Salvation, σσ. 115-117. W. Bienert, Dogmengeschichte, Stuttgart- Berlin- Köln 1997, σσ. 201-203. Μ. Fiedrowicz, Theologie der Kirchenväter. Grundlagen frühchristlicher Glaubensreflexion, Freiburg- Basel- Wien 20102, σσ. 242-245. 43 Πρβλ. Δ. Λιάλιου, Ἑρμηνεία τῶν Δογματικῶν καί Συμβολικῶν κειμένων τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, Τόμος Β’, Θεσσαλονίκη 1994, σσ. 119-120. 44 Ἀναλυτικά βλ. Ἀ. Παπαδόπουλου, Ὁ μοναχισμός ἔναντι τῆς αἱρέσεως εἰς τήν Ἀρχαίαν Ἐκκλησίαν, Θεσσαλονίκη 1980. Δ. Τσελεγγίδη, «Μοναχισμός καί Ὀρθοδοξία τῆς Πίστεως (Οἱ μοναχοί ὑπέρμαχοι τῶν δογμάτων τῆς πίστεως-Πολέμιοι τῶν αἱρέσεων)», Ἱερᾶς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, Ὁ Ἀναλλοίωτος Ὀρθόδοξος Μοναχισμός, σσ. 171-180. 41

- 226 -

δέν πρέπει νά εἶναι καί κανένας χριστιανός. Θά πρέπει νά συμπεριφέρονται πρός τούς αἱρετικούς μετά διακρίσεως, λέγει ὁ Μ. Βασίλειος45. Ἀντιθέτως, θά πρέπει νά ἀποφεύγουν τήν ἐπικοινωνία μαζί τους, ἰδιαιτέρως οἱ μή ἐπαρκῶς περί τά δόγματα κατηρτισμένοι, λόγῳ τῶν κινδύνων πού ἐλοχεύουν ἀπό τήν ἀριστοτελική «τεχνολογία» τῶν Ἀρειανῶν46. Οἱ αἱρετικοί ὡς πρός τόν τρόπο τοῦ θεολογεῖν βρίσκονται σέ ἀπόλυτη ἀντίθεση μέ τήν ἐκκλησιαστική θεολογική μεθοδολογία. Τήν πραγματικότητα αὐτή ὁ Μέγας Βασίλειος τήν περιέγραφε μέ ἀκρίβεια λέγοντας: «Καταπεφρόνηται τά τῶν Πατέρων δόγματα· ἀποστολικαί παραδόσεις ἐξουδένωνται· νεωτεροποιῶν ἀνθρώπων ἐφευρέματα ταῖς Ἐκκλησίαις ἐμπολιτεύεται· τεχνολογοῦσι λοιπόν, οὐ θεολογοῦσιν οἱ ἄνθρωποι»47. Ἀγωνίζονται, λοιπόν, ὄχι ἐναντίον προσώπων, ἀλλά ἀπέναντι σ’ ἕνα σύστημα πλάνης. Ὁ ἀγώνας τους δέν ἔχει ὡς κίνητρα τόν φθόνο ἤ τήν προσωπική ἐμπάθεια πού θεμελιώνεται σ’ ἕνα ἐγωιστικό ὑπόβαθρο. Πάνω ἀπό τά πρόσωπα βρίσκεται ἡ ἀκεραιότητα τῆς Ἀποστολικῆς πίστεως καί παρακαταθήκης. Καί στήν περίπτωση αὐτή ὁ φωστήρας τῆς Καισάρειας ἔχει δώσει τή δική του ἐμπειρική ἀπάντηση πρωτίστως μέ τή στάση του, ἀπέναντι στόν Εὐστάθιο Σεβαστείας στήν περιοχή τῆς Μικρῆς Ἀρμενίας48. Παρά τήν ἐλλειμματική δογματική ἀκεραιότητά του καί τό παλίμβουλο τοῦ χαρακτήρα τοῦ Εὐσταθίου Σεβαστείας, καθώς πρόκειται γιά πρόσωπο, τό ὁποῖο «πάλαι μαθητευθείς τῷ Ἀρείῳ»49, ὁ Μέγας Βασίλειος ἀρχικά ἔδειξε ἐκτίμηση, φιλία καί σεβασμό στό πρόσωπό του, λόγῳ τῆς ἀρχικῆς προσφορᾶς του στόν μοναχισμό, τόν μεγάλο ἀριθμό μοναστικῶν κοινοτήτων πού εἶχε δημιουργήσει, ὅπως καί τό γεγονός ὅτι εἶχε εἰσαγάγει τόν μοναχισμό ἀπό τήν Αἴγυπτο στόν Πόντο50. Δέν ὑπερίσχυσαν ὅμως προσωπικά κριτήρια καί Ὅροι Κατ’ Ἐπιτομήν, 124, PG 31, 1165 C-1168A. Ἀ. Παπαδόπουλου, Ὁ μοναχισμός ἔναντι τῆς αἱρέσεως, σσ. 86-88, 153-154. Σύμφωνα μέ τόν A. von Harnack: «Der Arianismus aber ist eine Verbindung des Adoptianismus mit der origenistisch – neuplatotonischen Lehre vom subordinierten Logos, der das geistige Prinzip der Welt ist, mit den Mitteln der aristotelischen Dialektik ». Βλ. A. von Harnack, Dogmengeschichte, Tübingen 19918, σ. 218. Πρβλ. Μητρ. Πισιδίας Μεθόδιου Φούγια, Ἐκκλησιαστική Οἰκονομία καί Χριστολογική Ὁρολογία, Ἀθήνα 1998, σ. 253. 47 Ἐπιστολή 90,2, PG 32, 473B. Ἀναλυτικά βλ. Κ. Σκουτέρη, Ἡ ἔννοια τῶν ὅρων «Θεολογία», «Θεολογεῖν», «Θεολόγος» ἐν τῇ διδασκαλίᾳ τῶν Ἑλλήνων Πατέρων καί Ἐκκλησιαστικῶν Συγγραφέων μέχρι καί τῶν Καππαδοκῶν, Ἀθῆναι 1972, σσ. 163-172. 48 Γιά τόν Εὐστάθιο Σεβαστείας, βλ. W. Clarke, St. Basil the Creat. A study in Monasticism, Cambridge 1913, σσ. 46-47, 159-162. J. Gribomont, «Eustathe de Sebaste», DSP 4 (1960), στ. 1708-1712. Ο. Bardenhewer, Geschichte der altkirchlichen Literatur, σσ. 128-130. 49 Ἐπιστολή 263,3, PG 32,977Β. 45 46

- 227 -

ἡ παλαιά φιλία σέ βάρος τῆς ἀκεραιότητας καί τῆς πιστότητας στήν Ὀρθόδοξη πίστη51. Ὁ Εὐστάθιος Σεβαστείας, ὅπως ἀναφέρει ὁ ἱερός πατέρας, «πρωτοστάτης ἐστί τῆς τῶν Πνευματομάχων αἱρέσεως»52. Οἱ Πνευματομαχικές δοξασίες του53 ἔγιναν ἀφορμή ὄχι μόνο γιά διακοπή τῆς προσωπικῆς τους σχέσης, ἀλλά καί νά ἀναλάβει ἀγώνα ἐναντίον του. Ἡ στάση αὐτή τοῦ ἱεροῦ Πατέρα εἶναι διαχρονικός ὁδηγός γιά τό σύνολο τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ πληρώματος ἀνεξαρτήτως ἰδιότητας, ὅταν τό διακύβευμα εἶναι τό Ὀρθόδοξο δόγμα καί τό ἐκκλησιαστικό ἦθος στήν ἀδιαίρετη ἑνότητά τους54. Στήν Ἐπιστολή του 226, πού ἀπευθύνεται σέ μοναχούς πού εἶχε τήν πνευματική τους εὐθύνη, περιγράφει τήν ἀπόπειρα διείσδυσης αἱρετικῶν μοναχῶν, ὀπαδῶν τοῦ Εὐσταθίου Σεβαστείας, στά Ὀρθόδοξα κοινόβια γιά νά σπείρουν τά ζιζάνια τῆς πλάνης καί γιά νά τόν συκοφαντήσουν μέ σκοπό τή ρήξη, τή διάσπαση καί –κατ’ ἐπέκταση– τήν ἀποδυνάμωση τοῦ ἀγώνα τους. Στήν ἴδια Ἐπιστολή ἀναλύει καί ἀναιρεῖ ἐκτενῶς τίς συκοφαντίες ἐναντίον του, τίς καιροσκοπικές ἐνέργειές τους καί τίς ἀντιφάσεις τους, τούς προτρέπει νά ἀρκοῦνται στήν προσευχή καί τήν ἀσκησή τους καί νά ἀποφεύγουν συναντήσεις πού γίνονται μέ δολιότητα καί ἔχουν ὡς σκοπό τήν Ἀναλυτικά βλ. Ch.A. Frazee, «Anatolian Asceticism in the Fourth Century: Eustathios of Sebastea and Basil of Caesarea», The Catholic Historical Review, 66 (1980), 16-33. 51 Μέ ἀφορμή αὐτό τό γεγονός ἐπισημαίνει εὐστόχως ὁ Joseph Barbel: «Basilius ging es um Frieden, aber nicht auf Kosten der Lehre». Βλ. J. Barbel, Geschichte der frühchristlichen griechischen und lateinische Literatur, Band 1, Aschaffenburg 1969, σ. 50. 52 Ἐπιστολή 263,3, PG 32,980Β. Γιά τούς Πνευματομάχους ἐπιλεκτικά βλ. P. Meinhold, «Pneumatomachen», PWK 21,1 (1951), 1066-1101. H. Dörries, De Spiritu Sancto. Der Beitrag des Basilius zum Abschlus des trinitarischen Dogmas, Göttingen 1956, σσ. 94-102. W.D. Hauschlid, Die Pneumatomachen. Eine Untersuchung zur Dogmengeschichte des vierten Jahrhunderts, (Diss), Hambourg 1967. Π. Χρήστου, «Ἡ περί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος διδασκαλία τοῦ Μεγάλου Βασιλείου», ΕΕΘΣΠΘ 10 (1965), σσ. 227-240. Στ. Παπαδόπουλου, Γρηγόριος ὁ Θεολόγος καί αἱ προϋποθέσεις Πνευματολογίας αὐτοῦ, Ἀθῆναι 1980, σσ. 13-63. 53 Τίς Πνευματομαχικές δοξασίες τοῦ Εὐσταθίου Σεβαστείας τίς συνοψίζει ὁ Fr. Loofs ὡς ἑξῆς: «den Geist [zwar nicht als Kreatur, aber auch] nicht als Gott bezeichnen wollten». Βλ. Fr. Loofs, Leitfaden zum Studium, σ. 201. Πρβλ. J. N. D. Kelly, Early Christian Doctrines, σσ. 259-260. Ἀναλυτικά βλ. H. Dörries, De Spiritu Sancto, σσ. 39-41, 81-92. W. D. Hauschlid, Die Pneumatomachen, σσ. 217-224. C. Andresen – A. M. Ritter, Handbuch der Dogmen und Theologiegeschichte, Göttingen 19992, σσ. 195-198. 54 Περί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, 10: «Πίστις δέ ἐστι τό πολεμούμενον, καί κοινός σκοπός ἅπασι τοῖς ἐναντίοις καί ἐχθροῖς τῆς ὑγιαινούσης διδασκαλίας, τό στερέωμα τῆς εἰς Χριστόν πίστεως κατασεῖσαι, ἐκ τοῦ τήν ἀποστολικήν παράδοσιν ἐδαφισθεῖσαν ἀφανισθῆναι». PG 32, 112C. 50

- 228 -

καταστροφή τῶν ἀκροατῶν. Ταυτοχρόνως ὅμως τούς παρακαλεῖ νά φυλάξουν ἀκέραιη τήν ἀγάπη, νά διασώσουν ἄθραυστη τήν πίστη τῶν Πατέρων καί νά φανοῦν δόκιμοι φίλοι τῆς σώζουσας ἀλήθειας τῆς πίστεως στά μάτια τοῦ Κυρίου55. Οἱ μαρτυρίες τοῦ Μεγ. Βασιλείου ἀποτελοῦν ἕναν ἀκόμη ἰσχυρό κρίκο στήν ἁλυσίδα τῶν ἱστορικῶν δεδομένων γιά τό ὅτι διαχρονικά ὁ Ὀρθόδοξος μοναχισμός, ἐντός τῶν κανονικῶν καί ἐκκλησιολογικῶν πλαισίων ἀναφορᾶς του, σέ πολύ δύσκολες στιγμές τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ βίου ὑπῆρξε πρόμαχος τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως, ὑπερασπιζόμενος, στήν περίπτωσή μας, κατά τήν περίοδο τοῦ 4ου μ.Χ. αἰ., τήν αὐθεντική διατύπωσή της στό Σύμβολο τῆς Πίστεως ἀπό τήν Α’ Οἰκουμενική Σύνοδο56.

Ἐπιστολή 226, PG 32, 841C-852A. Ἐπιστολή 140, 2: «Πίστιν δέ ἡμεῖς οὔτε παρ’ ἄλλων γραφομένην ἡμῖν νεωτέραν παραδεχόμεθα οὔτε αὐτοί τά τῆς ἡμετέρας διανοίας γεννήματα παραδιδόναι τολμῶμεν, ἵνα μή ἀνθρώπινα ποιήσωμεν τά τῆς εὐσεβείας ῥήματa· ἀλλ’ ἅπερ παρά τῶν ἁγίων Πατέρων δεδιδάγμεθα, ταῦτα τοῖς ἐρωτῶσιν ἡμᾶς διαγγέλομεν. Ἔστι τοίνυν ἐκ πατέρων ἐμπολιτευομένη τῇ Ἐκκλησίᾳ ἡμῶν ἡ γραφεῖσα παρά τῶν ἁγίων Πατέρων Πίστις τῶν κατά τήν Νίκαιαν συνελθόντων ἡμῖν». PG 32, 588B. Πρβλ. Κ. Σκουτέρη, «Ὁ πατερικός λόγος καί τό πατερικό ἦθος περιουσία ἀδαπάνητη τῆς Ἐκκλησίας καί σταθερή προοπτική τῆς θεολογίας καί τοῦ βίου της», Ἀνθηφόρος Μητροπολίτου Δέρκων Κωνσταντίνου, Ἀθήνα 2001, σσ. 427-428. 55 56

- 229 -

Ὁ Ἱερός Ναός Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου Μασταμπᾶ

Pύο ὁμιλίες εἰς τήν Παναγίτσα τοῦ Μασταμπᾶ Ἀρχιμ. Νήφων Βασιλάκης, Δρ. Θ. Μία ἀπό τίς, ἄς μοῦ συγχωρεθεῖ ἀμέσως ἡ ἀπλή ἔκφραση, καλύτερες Ἐνορίες τοῦ σημερινοῦ Ἡρακλείου ἀναμφίβολα εἶναι ἡ Παναγίτσα τοῦ Μασταμπᾶ. Μεγάλη καί σπουδαία κάλλιστα χαρακτηρίζεται ἡ δραστηριότητα τῶν Πατέρων καί Ἐνοριτῶν αὐτῆς, σέ πολλούς τομεῖς τῆς ἐκκλησιαστικῆς ποιμαντικῆς κι εὐχαριστιακῆς ζωῆς. Εἶχα τήν χαρά δύο ὁμιλίες νά κάνω εἰς τήν Παναγιτσά τοῦ Μασταμπᾶ καί τίς παραθέτω. Ἐπί 8 συναπτά ἔτη εἰς τήν Πατριαρχική Ἀνωτάτη Ἐκκλησιαστική Ἀκαδημία Κρήτης, μεταξύ ἄλλων μαθημάτων, δίδαξα καί τήν Ὁμιλητική. Ἔλεγα πολλές φορές εἰς τούς συνεπεῖς φοιτητάς μου ὅτι συνήθως μᾶς ὡφελοῦν καλοί λόγοι κι ὁμιλίες χρηστές, ἀλλά καμιά φορά καί μέτριες ἤ ἀκόμη καί ἀδόκιμες σπανιότερα μποροῦν νά μᾶς βοηθήσουν ἐφόσον λειτουργοῦν ἀποτρεπτικά. Ὅ,τι θετικό σέ μία ὁμιλία γίνεται μέ χαρά ἀποδεκτό, ἀλλά καί ὅ,τι δυσπαράδεκτον πάλι λογισμούς ἀγαθούς καί σκέψεις χρηστές δύναται νά δημιουργήσει ἐφόσον διαθέτουμε εὐμενῆ πρόθεση. Ἐνθυμοῦμαι τόν διάσημο φιλέλληνα καί φιλορθόδοξο θεολόγο τῆς Ρωμαιοκαθολικῆς Ἐκκλησίας Καρδινάλιο Tomáš Špidlík, SJ, γιά χρόνια Καθηγητή στό Pontificio Istituto Orientale τῆς Ρώμης, νά λέει κάθε ἄνθρωπος δίνει ἀξία σέ κάθε ὁμιλία, ἀνάλογα μέ τό περιεχόμενό του μᾶλλον παρά μέ βάση τό περιεχόμενό της. Ἄλλοτε πάλι καθόμασταν μαζί εἰς τήν βιβλιοθήκη μελετώντας καί μοῦ ψιθύρισε: -Ἀγαπητέ μου Νήφων τί κάνει ἡ Α.Θ.Π. ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος; Ἐγώ μέχρι τότε δέν εἶχα δεῖ ποτέ ἀπό κοντά τήν Α.Θ.Π. τόν Οἰκουμενικό Πατριάρχη καί φυσικά τοῦ ἀπήντησα μέ τεχνητή ἀμηχανία ὅτι δέν γνωρίζω τί κάνει. Καί ἐκεῖνος μοῦ ἀπήντησε λέγοντας: -Μά δέ διαβάζεις τίς ὁμιλίες Του; Μέσα ἀπό τίς ὁμιλίες γνωρίζεις Πρόσωπα καί γεγονότα, μεγάλα καί μικρά, χρήσιμα κι ὑπέροχα. Ἀφοῦ ἐγκωμίασε τήν Α.Θ.Π. τόν Οἰκουμενικό μας Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαῖο κι ἐξέφρασε τόν εἰλικρινῆ σεβασμό καί τήν βαθεία ἀγάπη του πρός Αὐτόν, συνεχίσαμε τήν ἀνάγνωση βιβλίων καί ὁμιλιῶν εἰς τήν βιβλιοθήκην σιωπηρῶς. Μέ τίς ἐνθυμήσεις αὐτές παραθέτω ὅσα ἀκολουθοῦν πρός εὐμενῆ ἀνάγνωση. - 231 -

«Ἐφραίνεσθε δίκαιοι»1 Σεβασμιώτατε Πάτερ καί Δέσποτα, Σεβαστοί Πατέρες κι ἡδύμελποι ἀδελφοί, Φίλτατε κι ἀγαπητέ μου π. Ἀντώνιε, Ἐντιμολογιώτατε Ἄρχοντα τῆς Ἁγίας τοῦ Χριστοῦ Μεγάλης Ἐκκλησίας, Ἀγαπητά μου παιδιά τοῦ Μεγάλου Θεοῦ, Μέ πολύ χαρά καί εὐφροσύνη ἀπόψε τολμῶ νά ἀρθρώσω λόγια κατενώπιόν Σας (εὐθύς ἐξομολογοῦμαι δέν γνώριζα γιά τήν παρουσία Σας Δέσποτα Ἅγιε, θά εἶχα προσεκτικότερο τό περιεχόμενο ὅσων θά ἀκολουθήσουν). Μολονότι τά τῆς χάριτος ὄργανα δέν ξεκουρδίζουν ποτέ, ὁμολογῶ ὅτι πρίν μερικά χρόνια θά χαιρόμουν περισσότερο τέτοια στιγμή. Τώρα συναισθάνομαι ἐκτενέστερο τό βάρος, ὄχι τῶν ἐδικῶν μου ἁμαρτιῶν, μηδέ τοῦ σώματός μου ἀκόμη, ἀλλά τῆς ἀδεκάστου ζυγαριᾶς τοῦ χρόνου καί ἀντιλαμβάνομαι ζωηρά τήν εὐθύνη. Περνοῦν τά χρόνια, τρέχουν οἱ ὧρες, κυλᾶ ἡ ζωή. Φεύγουν τά νειάτα μας κι οἱ ἐμορφιές τοῦ κόσμου τούτου τοῦ καλοῦ, πού «ἄλλοι τόν εἴχαν πρῶτα»2, κι ἐλάχιστα ἤ μᾶλλον σφόδρα ἠγαπήσαμε. Περνοῦν εὐτυχῶς τά βάσανα, οἱ λύπες κι οἱ καημοί. Μά γοργοδιαβαίνουν μνῆμες καί χαρές. Μωρά μεγαλώνουν, γυρίζουν τά σοκάκια. Φεύγουν οἱ ἄνθρωποι, ἄλλοι στήν ὥρα τους, ἄλλοι ἐκτάκτως, ἄλλους θυμόμαστε συχνά κι ἀναζητοῦμε πολύ, ἄλλους ἐλάχιστα (μνημονεύουμε), εὐτυχῶς δε γεννιοῦνται καί νέοι, ἄλλως θά ἐρημώναμε λίαν. Κι ὄμως, «Δόξα τῷ Θεῷ», Χριστοῦ γεννηθέντος, βλέπω ἀκόμη ἀνθρώπους, χωρίς νά κρατῶ λυχνάρι3 καί δίχως ὑπέρμετρη δυσκολία ἐν χαρά κατάματα τούς θωρῶ. Ἀνθρώπους σάν Ἐσᾶς καί τόν καλό μας π. Ἀντώνιο, πού εὐγενικά μέ προσκάλεσε γιά τήν μεστή κάλλους, ἐνθάδε τό νῦν, συνεύρεσή μας. Εὐχαριστῶ εὐθύς ἐξαρχῆς φίλτατε κι ἀγαπητέ Γέροντα, ἐπευχόμενος ἐγκαρδίως μήν ἀδικήσω τό ἑόρτιον τῆς ἑσπέρας. Μή σᾶς πάρω δηλαδή μέ γλίσχρον μισθόν ἀπό τήν εὐφροσύνη, πού λόγῳ τῶν ἡμερῶν καί τῆς ἐδικῆς σας στάσης ζωῆς, νομίμως κατέχετε καί δικαίως ἀπολαμβάνετε. Πρόκειται γιά Ὁμιλία, ἡ ὁποῖα ἔγινε κατόπιν εὐγενικῆς προσκλήσεως τοῦ Αἰδεσιμολ. Πρωτ. Ἀντωνίου Φραγκιαδάκη, στό Πνευματικό Κέντρο τῆς Ἐνορίας Ἱεροῦ Ναοῦ Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου Μασταμπᾶ στίς 20 Δεκεμβρίου 2017, παρουσίᾳ τοῦ Σεβ. Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης κ.κ. Εἰρηναίου καί πλήθους ἐκλεκτῶν ἀνθρώπων. 2 Θυμόμαστε ἐν χαρᾷ τό σχετικό πανέμορφο τραγούδι. 3 Ἡ ἀναφορά ἀσφαλῶς ἀφορᾶ τόν κυνικό φιλόσοφο Διογένη καί ὅσα διασώζονται μέχρι σήμερα περί τῆς ζωῆς του. 1

- 232 -

Σέ ἐποχές χαλεπές, πού ὅμως ἡ ἱερά (καί μή) ἱστορία τοῦ λαοῦ μας καί τοῦ σύμπαντος κόσμου, γνώρισε ἀσφαλῶς περισσότερο φρικτές, μποροῦμε κι ἔχουμε τό δικαίωμα καί σέ καιρούς δύσκολους κατέχουμε τά δικαιώματα, νά ζοῦμε ἐν Χριστῷ εὐφραινόμενοι, χαίροντες ἐπειδή βιώνουμε μυστικῶς ἤ πασιφανῶς προγευομένοι τήν ὡραία, μεστή κάλλους καί χάριτος ζωή. Καί ἄς μᾶς κριτικάρουν χωστά οἱ παντός εἶδους καί κακῆς ποιότητος ἐπικριτές, ἀπόγονοι μακρινοί τῶν καθόλου ρομαντικῶν Φαρισαίων, αὐτοί πού τάχα σέ καιρούς εἰρήνης σήμερα αὐτοπαρουσιάζονται ὡς στρατιῶτες Χριστοῦ, πού κακοπαθοῦν, παρά τήν συγγνωστή κρίση, μέ τό χαβιάρι καί τά βουτύρατα, ἐπικρίνοντας ἄδικα κι ἀρνητικά τά καλύτερα παιδιά τοῦ Θεοῦ. Ἄλλωστε τόν ἐν σπηλαίῳ γεννηθέντα Υἱό καί Λόγο Του, νήπιο ἀμετανόητα ἐδίωξαν και ἐσταύρωσαν. Σήμερα αὐτό θά ἔκαναν ἄν δέν φοβόντουσαν τούς νόμους τῆς Πολιτείας και τό δίκαιον τῆς διεθνοῦς ἔννομης τάξης. Λένε ἀνοήτως οἱ ὑποκριτές: -Mά Αὐτός δέ χάρηκε ποτέ, δέν γέλασε ποτέ. Ξεχνοῦν τό Πατερικό μέγα «διεγέλα τὰ πάντα, γέλωτος ὁρῶν ἄξια τὰ τοῖς πολλοῖς σπουδαζόμενα»4, ἀλλά και ὅτι τέτοια ληγμένα κι «ἀνθυγιεινά»5 τά ἔλεγαν ἄλλοι, κατά τόν αἱματοβαμμένο μεσαίωνα, ὅταν ἔκαιγαν τίς μάγισσες τάχα, ἀπέρριπταν τίς ἐπιστῆμες καί τούς ἀνθρώπους πού σκέφτονταν ἐλεύθερα, καί καταδίκαζαν ὅσους δέν συμφωνοῦσαν μέ τά ἀντιχριστιανικά ἰδεώδη τους. Τί κι ἄν ἔφεραν τό σύμβολο τοῦ σταυροῦ. Κι οἱ ναζιστές Γερμανοί το 1940 στό λαιμό τους τόν εἶχαν ὅλοι, ἀλλά χωρίς τόν Ἐσταυρωμένο. Στά πρόσωπα ἀναριθμήτων ψυχῶν Τόν σταύρωσαν, κατέσφαξαν ξανά καί ξανά, μέ τά πιό βάναυσα βασανιστήρια ἀθώους, νηπίους, ἀνενόχους, φτωχούς κι ἀνήμπορους, μπροστά στά σκληρά κι ἄδικα, νομιμοφανῆ τους ὅπλα. Πόσο εὔκολα ἐφηύραν μέσα κολάσεως γιά νά τιμωρήσουν τούς ἁμαρτωλούς, πού ὁ Χριστός συγχώρεσε καί συμπάθησε και ἠθέλησε νά σώσει, γι’ αὐτούς μάλιστα ἔλαβε δούλου μορφή και ἐνανθρώπησε, προκειμένου νά σώσει τόν παραπεσόντα ποτέ ἐν Παραδείσῳ τῆς τρυφῆς. Μήπως δέχονται ὅτι ἔκλαψε τό θεῖο Βρέφος στή φάτνη; Ἄς θυμηθοῦν ὅτι ἐδάκρυσε ὁ Χριστός ἐπί Λαζάρου, ἀλλά καλύτερα ἄς σοβαρευτοῦν ὅσοι ἀσχολοῦνται μέ τήν Θεολογία ἤ ἐπακριβῶς νά μελετήσουν ἐπιστημονικά, Γρηγορίου Ναζιανζηνοῦ, Λόγος μβ΄. Συντακτήριος, εἰς τὴν τῶν ρν ἐπισκόπων παρουσίαν, στιχ. 22. 5 Ἔκφραση συνήθης, τοῦ καλοῦ μου φίλου (δέν κατονομάζω τίνος παπα-Κωστῆ, ἐκ Κεφαλοβρυσίου, ἐφημερεύοντος εἰς Λοφούπολιν), ὁ ὁποῖος κάνει λόγο ὅμως γιά ἀνθυγιεινούς ἀνθρώπους δυστυχῶς, τούς ὁποίους εὔχομαι νά μήν συνατήσωμε ποτέ, γιά τό καλό τῆς πολυτίμου ὑγείας μας. 4

- 233 -

ὑπεύθυνα, ἀφήνοντας ἐπιτέλους τά ὅσα ἀνούσια καί σχολαστικά πράγματα. Ἡ δυτική Θελογία τά ἔχει ἤδη ξεπεράσει. Αὐτοί ὄντες μάλιστα ὀρθόδοξοι κι «ὑπερορθόδοξοι», γιατί ἄραγε ἐκεῖ παθολογικά να ἐμμένουν; Μήπως ξεχάσανε ὅτι γεννήθηκε ἐκ τῆς ἀειπαρθένου, σκάνδαλο γιά τήν ἐποχή του; Ὅσοι μιλοῦν σήμερα γιά σκανδαλισμό μήπως λησμόνησαν ὅτι ὁ Ἰωσήφ, δίκαιος ἀναμφίβολα, σύμφωνα μέ ὅσα ἔκρινε δίκαια καί ὀρθά τήν ἐποχή του, ἔπρεπε νά τήν ἐγκαταλείψει τήν Παναγία ὡς κλεψίγαμον ὑπονοών αὐτήν; Οἱ καθαροί τάχα τῆς ἐποχῆς μας τί θα ἔπρατταν; Ἑκατόν τοῖς ἑκατό θά κατέκριναν καί θά λιθοβολοῦσαν τήν ἀειπάρθενον Μητέρα πρίν κἄν γεννήσει. Αὐτό τό δίκαιο τότε, οἱ τότε κανόνες εὐσέβειας κι ὁ θρησκευτικός νόμος αὐτά ὅριζε. Αὐτά καί τό θετό καί τό ρωμαϊκό δίκαιο νομίμως ἐπέτρεπε. Μά μήπως κι ὁ Ἡρώδης δέν ἐταράχθη δίκαια; Ποιός θά ἐπέτρεπε νά γεννηθεῖ βασιλιάς ἰσχυρότερός του ἤ ἔστω ἕτερος καί ἄς κοροϊδεύουμε τόν Κρόνο πώς τάχα αὐτός μόνο ἔτρωγε ἀπό φόβο (κι ὄχι ἀπό τήν πείνα) ζωντανά τά παιδιά του. Πόσα παιδιά καταβρόχθησαν, δέν κατονομάζουμε ποιοί, ἐπειδή ἀνώνυμα ἤ ἱεροκρυφίως τά κατηγόρησαν (σάν ἄλλοι γνωστοί ἄγνωστοι κουκουλοφόροι τῆς κατοχῆς ἤ τῆς ἑπταετίας) ἀπό φθόνο γιά φόνο, χωρίς νά ὑπάρχει πτώμα; Τό χειρότερο, χωρίς ποτέ νά τούς ἀπαγγελθοῦν οἱ πλαστές κατηγορίες, χωρίς δίκη κἄν, ὄχι δικαίᾳ δίκῃ, ἀλλά γιά προληπτικούς καί εὐσεβοφανεῖς κατασταλτικούς λόγους, μάλλον κατέσφαξαν (κυριολεκτικά καί μεταφορικά) αὐτούς πού σάν τά νήπια δέν ἔμαθαν ποτέ τήν αἰτία, δέν κατενόησαν ποτέ τό μέγεθος τῆς κακίας, ἁπλά εἶδαν τό μαχαίρι καί το ἔνιωσαν στό τρυφερό κι ἀθῶο νά μπήγεται ἁγνό κι ἀνένοχό τους στῆθος, ἀπό ἀστυνόμους τοῦ Ἡρώδη ἤ τό τραγικότερο στό ὄνομα τῆς χριστιανικῆς δικαιοσύνης. Χριστιανοί πού μπορεῖ τυπικά νά νήστεψαν ἔγιναν κατήγοροι, συκοφάντες, καταδικαστές, δήμιοι καί σφαγεῖς, ἄλλων χριστιανῶν, ἀδελφῶν μας, ἀπό τῷ καιρῷ ἐκείνῳ μέχρι καί σήμερα. Ἀντί νά προσφέρουν χρυσό στό θεῖο Βρέφος, τά πνίγουν τά μωρά τοῦ κόσμου πού ὁ ἴδιος Θεός ἐξελέξατο. Τά πνίγει τό δίκιο, πού δέν μποροῦν νά ξεστομίσουν. Δέν μιλοῦν καί κατηγοροῦνται φλύαροι, αἰρετικοί, ἐκκεντρικοί, βλάσφημοι, κλαῖνε στή δικιά τους ὅποια φάτνη, καί καταδικάζονται για ἠχορύπανση, ὡς θορυβούντες, ράθυμοι, ἐνοχλητικοί κι ἐπικίνδυνοι, γιά τήν σύγχρονη βασιλεία τοῦ μεταλαγμένου σήμερα Ἡρώδη. Καί ψεκάζει, δηλητηριάζει καί σφαγιάζει ἀκόμη χιλιάδες νηπίων. Νήπια οἰασδήποτε ἠλικίας, στίς θάλασσες καί τίς ἀκτές, τά σπίτια καί τούς δρόμους. Γιατί φοβάται μή κλονίσουν τήν ἐφήμερη ἐξουσία του, πού στηρίζεται στό χρυσό, τά κρίματα καί τά χρήματα πού στιβάζει στίς ἀποθῆκες. Τά μπαούλα τοῦ κάθε Σκρούτζ - 234 -

γεμάτα, καθόσον πεινοῦν καί διψοῦν οἱ φτωχοί τῷ πνεύματι τήν δικαιοσύνη τοῦ Θεοῦ. Μά ὅλα αὐτά σέ καμιά περίπτωση δέν τά λέω γιά νά λυπηθοῦμε, ἀφορμή χαρᾶς εἶναι ἐφόσον τοῦτα ἐποιήσαμεν ἐνί τούτων τῶν ἀδελφῶν Του τῶν ἐλαχίστων, ἐφόσον μᾶς ὀνείδισαν, καί μᾶς δίωξαν, καί μᾶς εἶπαν κάθε πονηρό συκοφαντικό λόγο ψευδόμενοι ἔνεκεν τοῦ γεννηθέντος Χριστοῦ καί σαρκωθέντος Λόγου τοῦ Θεοῦ. Εὐφραίνεσθε δίκαιοι ὄχι γιά τό χρυσό καί τό λιβάνι, ἀλλά γιά τόν ἄνθρωπο καί θεάνθρωπο πού ἦλθεν ἐπί τῆς γῆς. Εὐφραίνεστε δίκαιοι, ὄχι γιατί περισσότεροι εἴμαστε ἐμεῖς ἀπό τούς ἀλιβάνιστους κατά τόν Παπαδαμάντη. Μέ τό λιβάνι ἄλλωστε ἔθαψαν ζωντανούς πολλούς, μεταφορικά σαφῶς ὁμιλών, ἀλλά εὐφραίνεστε γιατί ἡ δικαιοσύνη τοῦ Θεοῦ διαφέρει ἀπό αὐτή τῶν ἀνθρώπων, ἀκόμη καί τῶν πιστοποιημένα ἀνθρώπων τοῦ Θεοῦ, ἀλλά ἄχ! Εὐφραίνεστε δίκαιοι, ἐπειδή ἡ Κρίση τοῦ Θεοῦ διαφέρει ἀπό τίς κρίσεις, τίς ἐπικρίσεις καί κατακρίσεις τῶν ἀνθρώπων. Ὁ Θεός ἤλθε νά σώσει τό ἀπολωλός, ἐνώ οἱ δίκαιοι τοῦ κόσμου τούτου ἵνα τιμωρήσουν δήθεν δίκαια καί παραδειγματικά αὐτό. Αὐτή εἶναι μία καίρια διαφορά στή δικαιοσύνη τοῦ Θεοῦ καί τῶν δικαίων τάχα ἀνθρώπων. Ἡ δικαιοσύνη τοῦ Θεοῦ ἀποκαθιστᾶ τήν ἀδικία, βοηθά νά χαθεῖ ἡ αἰτία τῆς ἀδικίας, νά παραμείνει μόνο ἡ δικαία Του Χάρη, ἀφειδῶς «βρέχει ἐπί δικαίους καί ἀδίκους»6, ἐνῶ στούς ἀνθρώπους ἐπιχειρεῖται ἡ τιμωρία τοῦ ἁμαρτωλοῦ, ἡ κόλασή του. Ὁ ἀγαθός Θεός θέλει νά σώσει, οἱ ἐμπαθεῖς ἄνθρωποι να ἐκδικηθοῦν, νά τιμωρήσουν7. Ὁ φιλάνθρωπος Θεός ἐπιθυμεῖ νά βάλει ψυχές στό Παράδεισο. Κάποιοι μοχθηροί ἄνθρωποι ἀγωνιοῦν νά στείλουν ψυχές στήν κόλαση. Ὁ ἐλεήμων Θεός δημιούργησε γι᾿ αὐτό τόν Παράδεισο, οἱ ἀνελεήμονες ἄνθρωποι δημιουργοῦν πολλῶν εἰδῶν κολάσεις. Εὐφραίνεστε ἀκούγοντας τό κλάμα ἀπό τήν φάτνη, κλάμα παιδιῶν πού πεινᾶνε, πού δέν ἔχουν μερίδα στίς χαρές, πού κακοποιοῦνται ψυχικά καί σωματικά πολύ λογιῶν, πού βιάζονται καί ἐκβιάζονται και ἐκδίδονται καί Ματθ. 5, 45. Τάχα νά σωφρονίσουν, ἀλλά μιά ματιά ἤ καλύτερα ἡ ἐνδελεχής μελέτη τοῦ σωφρονιστικοῦ συστήματος, θεωρῶ ἄλλα συμπεράσματα θά δώσει ἀπό τά ἀναμενόμενα ἤ τά νομιζόμενα ὡς αὐτονόητα. Ἄλλωστε κι ὁ Θεός στήν Παλαιά Διαθήκη, ὀργίζεται καί τιμωρεῖ, ἀλλά χωρίς τελικῶς ἀποτέλεσμα, ἀφοῦ καί μετά τόν κατακλυσμό ἡ ἁμαρτία παραμένει ζωντανή στά πρόσωπα ἀμετανόητων καί σκληρῶν, «ἄχαρων» ἀνθρώπων. 6 7

- 235 -

ἀπορρίπτονται, εὐφραίνεσθε γιατί ὁ Θεός ἔλαβε δούλου μορφή κι ἐνανθρώπησε καί αὔριο θά σταυρωθεῖ καί θα ἀναστηθεῖ. Εὐφραίνεστε, ὄχι μόνο γιατί τό γουρουνάκι θά εἶναι παχύ κι ἐπειδή πετύχαμε τά λουκάνικα φέτος ἤ τά γλυκά εἶναι πολλά καί σέ καλές τιμές, οὔτε γιατί στό κάθε «τζάμπο» ψωνίζεις μεταφορικά τζάμπα, ὄχι γιατί ξεγελάσαμε κι ἐκμεταλλευτήκαμε ἀθώους καί φέτος. Εὐφραίνεσθε γιατί οἱ ἄγγελοι δοξολογοῦν, κι οἱ ποιμένες ξενυχτοῦν, γιατί ὁ Θεός εἶναι ἐδῶ στή δική μας φάτνη. Ὁ καθένας μας ἄς ἐπιλέξει ἐλεύθερα τό ρόλο του καί τή θέση του στό σπήλαιο. Μπορεῖ καθένας μας νά μιμηθεῖ τά ζῶα, ἄβουλα ὄντα, χωρίς ἐλευθερία, ἄνευ λόγου, μόνο τρῶνε πίνουνε, πίτουρα κι ἀποφάγια, λένε εὐγνωμόνως κι εὐχαριστῶ μέχρι νά σφαγιαστοῦν, μοσχάρια ἤ αἰγοπρόβατα, τά ἀρμέγουν, τά κουρεύουν, σφάζουν τά παιδιά τους καί τά ἴδια ὅταν παχυνθοῦν ἤ γεράσουν. Μποροῦμε νά εἴμαστε τό χῶμα, νά μᾶς ποδοπατοῦν ὅλοι κι ἐμεῖς νά λέμε ἤ μόνο ἐκεῖνοι πανιδιοτελῶς ὅτι αὐτό εἶναι τό θέλημα τοῦ Θεοῦ, νά εἴμαστε ὑποπόδιο τῶν ποδῶν τους, ἄλλοι νά περνᾶνε ἀσκανδάλιστα, ἀνεπίληπτα κι ἀπαρατήρητα καλά σέ αὐτή τή ζωή κι ἐμεῖς μᾶς λένε πολυτάλαντοι πρέπει νά περιμένουμε στήν ἄλλη γιά νά ἔχουμε ἐλπίδα νά ζήσουμε, ξεχνώντας ὅτι «οὐκ ἔστιν ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ βρῶσις καὶ πόσις»8, λησμονοῦντες ὅτι δέν παντρεύονται9 στόν οὐρανό, γῆ εἴμαστε καί στή γῆ θά μποῦμε10, ναί ἀλλά ἔχουμε πνοή ζῶσα ἀπό Θεοῦ11 καί δέν θά μποῦμε ἀπό τώρα. Θά ζήσουμε πρῶτα καί μάλιστα ὄμορφα, χωρίς νά φύγουμε ἀναγκαστικά στήν Αἴγυπτο. Ἡ καλή ζωή, ἡ μεστή κάλλους καί χάριτος ἀπό Θεοῦ, ἡ παραδεισένια εἶναι ἡ χριστιανική, ἡ ἀληθινή κι αἰώνια ζωή. Μπορεῖ κάποιοι νά ἐπιλέξουν νά εἶναι οἱ ἄγγελοι στό σπήλαιο τῆς Γεννήσεως, λάθος ἐπιλογή, μολονότι ἡ ὀρθόδοξη Θεολογία δέν ἔχει (εὐτυχῶς) ἀκόμη ἀνεπτυγμένη ἀγγελολογία, ὡστόσο εἶναι σαφές ἄλλο ἄνθρωπος, ἄλλο ἄγγελος. Δέν μπορεῖς ἀγαπητέ μου φίλε νά κάνεις τόν ἄγγελο ἔχοντας ὑπέρβαρον ἔστω καί 40 κιλά κρέατος πάνω σου. Ἄν νομίζομε ὅτι ἐπειδή κάναμε ἀγρυπνίες περισσότερες ἤ τρῶμε λιγότερο ἤ ὁ σωματότυπός μας διαφέρει12, πλησιάσαμε τούς ἀγγέλους, πρόβλημα13. Δοξαστικόν τῶν αἴνων τοῦ ὄρθρου τῆς Κυριακῆς Ε’ τῶν νηστειῶν. «ἐν γὰρ τῇ ἀναστάσει οὔτε γαμοῦσιν οὔτε ἐκγαμίζονται», Ματθ. 22, 30. 10 «χοῦς εἶ καί εἰς χοῦν ἀπελεύσει», Νεκρώσιμος Ἀκολουθία. 11 «καὶ ἔπλασεν ὁ Θεὸς τὸν ἄνθρωπον, χοῦν ἀπὸ τῆς γῆς, καὶ ἐνεφύσησεν εἰς τὸ πρόσωπον αὐτοῦ πνοὴν ζωῆς, καὶ ἐγένετο ὁ ἄνθρωπος εἰς ψυχὴν ζῶσαν», Γεν. 2, 7. 12 Ἐνδεχομένως καί λόγω τσιγκουνιᾶς, καθώς θυμᾶμαι σέ κάποιο χωριό, δέν κατονομάζω πολύ γνωστό στόν ὁμιλοῦντα, πολύ ἀδύνατον καί φαινομενικά ὅσο καί πραγματικά «ἀσκητικό» ἄνδρα, ἐπειδή μάζευε τά χρήματα, ἡ δέ ταλαίπωρος συμβία του, ὄταν τήν 8 9

- 236 -

Ἄλλοι ἐπιλέγουν σάν μάγοι νά δοῦν τήν θεία γέννηση καί μένουν μόνο στάὑλικά δῶρα καί τά ὁρώμενα πράγματα πού γυαλίζουν στή ζωή αὐτή, τά λαμπιόνα καί τίς μαγικές νομίζουν εὐχές πού λύνουν ἀμέσως, γρήγορα καί μηχανικά τά προβλήματα, πού δημιουργεί ἐν πολλοίς ἡ τεμπελιά των, ἡ ἀδιαφορία των, ἡ ἀπληστία καί ἡ ἀπομάκρυνσή τους ἀπό τό Θεό. Μπορεῖ νά κοιτάνε μόνο τά φλυτζάνια καί νά ἐλπίζουν χωρίς ἀγῶνα, νά προσδοκοῦν δίχως πίστη, νά περιμένουν ἀγεώργητοι, μπάς καί μαγικῷ τῷ τρόπῳ τήν κάνουνε λαχεῖο. Βλέπουν τά ἀστέρια, ὄχι γιά νά προσκυνήσουν τό Βασιλιά τοῦ παντός, οὔτε γιά νά πλοηγηθοῦν ἐν θαλάσσῃ ἤ τόν καιρό νά προγνώσουν, ἀλλά μόνο γιά δικό τους ὄφελος, γιά τήν δική τους πάρτη ὅλα, ὅλα τά πάρτυ. Ἄλλοι μποροῦμε νά ἐπιλέξωμε νά εἴμαστε ἄνθρωποι. Ἄνθρωποι στή φάτνη τοῦ κόσμου τούτου, ἄς μείνουμε ἄνθρωποι, μέ ἀστείρευτη ἀνθρωπιά, τίμιοι, ἁπλοί, ἀναμφίβολα παιδιά τοῦ Θεοῦ,κληρονόμοι τῆς ἡτοιμασμένης Του Βασιλείας. Ἄς μιμηθοῦμε τόν Θεάνθρωπο Χριστό, ἄς δοῦμε πού γεννήθηκε, νά πάψωμε τή γκρίνια, νά δοξολογήσουμε εὐθύς γιά τό τῆς εὐεργεσίας μέγεθος, τό τῆς υἰοθεσίας χάρισμα, τό τῆς σωτηρίας δῶρο. Κανείς μή μείνει ἐκτός, ὅλοι χωρᾶμε, ὅλοι μποροῦμε, πάντες ἀξίζει νά μετέχουμε ἀγαπητικά, συγχωρητικά, κενωτικά, ἀδελφικά. Ὄχι δέν χωρά ὁ ἐγωισμός μας στή φάτνη, οὔτε τά ἀφιλάδελφα πάθη μας, μετανοοῦντες γονυπετῶς ἁμαρτωλοί μπαίνουμε, σκληρόκαρδοι δύσκολα. Δίκαιοι νά εἴμαστε ὅσο μποροῦμε, ἀλλά τό δίκαιο εἶναι ἐπιστήμη, ἀφορᾶ γνώση, δέν εἶναι προϊόν καλῆς θέλησης, ὅπως κάποιος δέν μπορεῖ νά γίνει καλός καρδιοχειροῦργος μόνο ἀπό καλή θέληση, ἔτσι καί δίκαιος, κι αὐτό τό ξέρουν καλά οἱ νομικοί κι οἱ δικαστές, ἐπιστήμη τό δίκαιο κι ἀκόμη περισσότερο ἡ θεολογία τέχνη τεχνῶν κι ἐπιστήμη ἐπστημῶν. Ἡ δικαιοσύνη τελικά συνδέεται μέ τή γνώση καί τελικῶς μόνο μέ τό Θεό, ἀφοῦ μόνο Αὐτός γνωρίζει τά πάντα. Οἱ ἄνθρωποι ὅσο ψηλά κι ἄν ἀνέβουν δέν βλέπουν ὅπως ὁ Θεός, γιατί εἶναι ἐμπαθεῖς, μόνο Ἐκεῖνος μᾶς βλέπει σάν παιδιά του, πανέμορφα ὅλα, καί ἄξια ὅλα νά μποῦμε στήν εὐλογημένη Του Βασιλεία. Δι᾿ ἡμᾶς ἐνανθρώπησε, ἔπαθε καί ἄνεστη γιά ὅλους μας. Δόξα ἐν ὑψίστοις Θεῷ κι ἐπί γῆς εἰρήνη ἐν ἀνθρώποις εὐδοκία. πήγαν στόν ἱατρό, ἡ γνωμάτευση ἀντί φαρμάκων ὅριζε νά τῆς δώσουν φαγητό νά φάει, ἔπασχε ἀπό ὑποσιτισμό. Ὑπάρχει βέβαια κι ἡ σοφή κοινή φράση τοῦ λαοῦ μας «ἀπού πεινά γιά νά πλουτίσει, ἡ πείνα τοῦ ἀπομένει». 13 Νομίζω ὅτι μαύροι - μαύροι ἄγγελοι, τοὐτέστιν σατανάδες, ἔβαλαν τόν ἑωσφρικό καμουφλαρισμένο λογισμό καί βγάλτον γρήγορα ἀπό τό νοῦ σου καί μετανόησε μήν πᾶς ἀπευθείας κόλαση. - 237 -

Εὐφραίνεστε δίκαιοι, εὐφραίνεστε πάντες. Εὐφραίνεστε γιατί ὑπάρχει αὐτός πού θά σώσει τόν Ἰσραήλ, ὑπάρχει ἡ μετάνοια, ὑπάρχουν οἱ ἄνθρωποι τοῦ Θεοῦ, ζοῦν οἱ ἅγιοί μας. Ἡ χριστιανική εὐφροσύνη δέν ἀφορᾶ μόνο ὅσους ἔχουν χρήματα ἤ ἔχουν πετύχει ἀνθρώπινα πράγματα, ἔλαβαν ἤ κέρδισαν θέσεις, τίτλους, κέρδη. Ἄσχετη μέ τίς ἡδονές ἡ εὐφροσύνη, αὐτές διαρκοῦν λίγο, αὐτή αἰώνια. Οἱ δίκαιοι κατά Θεόν διαφέρουν ἀπό ὅσους κάποιοι νομίζουν. Ἡ εὐφροσύνη τῶν δικαίων ἀπέχει σαφῶς ἀπό ἐκείνη τῶν λοιπῶν ἀνθρώπων, μάλιστα ὄχι μόνον κατά τό «εἰ τινός τί ἐσυκοφάντησα ἀποδίδωμι τετραπλοῦν» (Λουκ. 19, 8). Δίκαιοι χαρακτηρίζονται βιβλικῶς συγκεκριμένα πρόσωπα μέ ἰδιαίτερη δράση. Ἡ δικαιοσύνη τοῦ Θεοῦ14 ἔγινε ἐντόνως ἀντικείμενο θεολογικῶν συζητήσεων καί ἐπίκεντρο διαμάχης καί πολεμικῆς κατά τόν Μεσαίωνα, ὁπότε καί διώκονται πολλοί χριστιανοί διαμεριζόμενοι θεολογικῶς καί καταδικάζονται εἰς θάνατον διά πυρᾶς, τάχα γιά καλό σκοπό. Μέ τήν λογική καί διά τοῦ δογματισμοῦ των δυτικοί θεολόγοι περισσότερο διετύπωσαν τήν ἄποψη ὅτι σέ κάθε ἁμάρτημα προσβάλλεται ἡ θεία δικαιοσύνη, καί προκειμένου νά ἱκανοποιηθεῖ χρειάζεται ὄχι ἁπλῶς μετάνοια ἤ τά δάκρυα της ὁλίγα ἤ πολλά, μά τιμωρία κολαστική, πόνος, βασανισμός, φωτιᾶς φλόγες, θάνατος. Εὐτυχῶς ἡ ὀρθόδοξη θεολογία δέν ἔκανε δεκτή τέτοια θεωρία καί τέτοια πράξη. Μόνο ὁρισμένοι ἄσχετοι μέ τά θεολογικά ὀρθόδοξα γράμματα δυστυχῶς διαβάζοντας καί ζώντας τήν ληγμένη σχολαστική σήμερα πρακτική ἐξακολουθοῦν νά θέλουν μετά ἀπό κάθε ἀτόπημα τιμωρία ἐξοντοτική καί κολαστική, ἀδιάκριτη καί τελικῶς ἄδικη καί ἀντίχριστη. Διαφιμιστές κολάσεως. Ἀντιπρόσωποί της. Ὄργανα διαβόλου. Φοβερές σήμερα ἐκφράσεις, βαριές κι ἀνάρμοστες τέτοια ὡραῖα βραδυά, κι ὅμως ἡ σφαγή τῶν νηπίων πραγματική. Σήμερα ὅμως καί μεταφορική, ἀφοῦ τά νήπια ἤ «τά μωρά τοῦ κόσμου τούτου ἐξελέξατο ἵνα καταισχύνῃ» (Α' Κορινθ. 1, 27) τούς σοφούς τοῦ κόσμου. Πόσοι ἀπό τούς ἀδελφούς Του, τούτους τούς ἐλαχίστους, ἔλαβαν ἀπό ἐμᾶς τροφή ἤ ὕδωρ ἤ ἕνα λόγο παρηγοριᾶς, μιά ἀνέξοδη ματιά συμπόνοιας, ἕνα χάδι παραμυθίας; Πόσοι δέν κατεκρίθησαν ὡς δῆθεν ἁμαρτωλοί κι ἀντάξιοι κολάσεως, ἀπό κομψούς τῶν εὐσεβῶν; Παρόλες τίς ἐξαιρέσεις δίκαιοι μποροῦμε νά εἴμαστε ὡς ἕνα μικρό βαθμό, ἁπόλυτα δίκαιος μόνον ὁ Θεός, θυμηθεῖτε τόν νομικό πού πλησίασε τόν Χριστό θέλων νά κληρονομήσει τήν αἰώνια ζωή καί ἁπλά ἦταν πλούσιος, «Τεκνία μου, ταῦτα γράφω ὑμῖν ἵνα μὴ ἁμάρτητε· καὶ ἐάν τις ἁμάρτῃ, παράκλητον ἔχομεν πρὸς τὸν πατέρα, Ἰησοῦν Χριστὸν δίκαιον», Α Ἰω. 2, 1. 14

- 238 -

ποιός μας δέν τόν ζηλεύει, κι ὅμως διαφορετική ἡ δικαιοσύνη τοῦ Θεοῦ. Δίκαιο, σύμφωνα μέ τούς κανόνες καλῆς συμπεριφορᾶς νά λιθοβολιθεῖ ἡ μοιχαλίδα ἁμαρτωλή κι ὅμως ὁ Χριστός τήν ἀφήνει νά ζήσει λέγοντας ὁ ἀναμάρτητος πρῶτος τόν λίθον βαλέτω. Κοντολογίς ὁ μόνος δίκαιος, ἀναμάρτητος, ἅγιος, ὁ Θεός, ὁ ἥλιος τῆς δικαιοσύνης, οἱ ἄνθρωποι ὡς κάποιο βαθμό μιμούμενοι, ἀκολουθοῦντες, μετέχοντες Αὐτόν, μποροῦμε θείᾳ χάριτι καί φιλανθρωπία νά καταφέρουμε τι ἀγαθό. Τελικῶς ἄξιον καί δίκαιον τό σώζειν καί τό σώζεσθαι. Μποροῦμε, παρ’ ὅλες τίς ἀδυναμίες μας, τά πάθη καί τά λάθη μας, τίς πολλές ἤ λίγες ἁμαρτίες μας, κατά τό λίγο ἤ πολύ ἔγκυος, νά εὐφραινόμεθα καί ἐμεῖς καθώς καί οἱ δίκαιοι, κι ἄς μήν εἴμαστε ἐπ᾿ ἀκριβῶς, ἀλλά κατ᾿ οἰκονομίαν δίκαιοι15, γιατί μποροῦμε νά εἴμαστε μέτοχοι στά γενόμενα ἐν φάτνη, νά τήν πλησιάσουμε νοερώς ὡς οἱ ποιμένες ἤ οἱ προσκυνητές μάγοι μέ τά συμβολικά δῶρα ἤ οἱ ἄγγελοι μέ τούς ὔμνους ἤ τά ζῶα, ὡς ζῶα θεούμενα, ζεσταίνοντας τό θεῖο βρέφος μέ λόγια ζεστά καί ἔργα ζωηφόρου ἀγάπης. Τό πιό λαμπρό ἀστέρι βρίσκεται σιμά μας, τή μέρα τῆς γεννήσεως τοῦ θεανθρώπου καί κάθε μέρα πού γεννᾶται ἄνθρωπος, φτωχό παιδί τοῦ Θεοῦ, ἐλπίδα καί χαρά γιά ὅλο τόν κόσμο. Εἴμαστε δίκαιοι σάν παιδιά τοῦ Θεοῦ καί εὐφραινόμεθα ἐφόσον ἡ χαρά μας ξεπερνᾶ τόν ἐγωιστικό μας ἑαυτό, ἐάν ἡ ἀγάπη μαλακώνει τήν σκληρή μας καρδιά, ὁπόταν ἡ συγχώρεσή μας ἀφοπλίζει τά γαμψά μας νύχια, ἐάν ἔτσι δέν ξεσκίζουν τρυφερά ἤ καλογερασμένα σώματα, τοῦ ἑνός καί μοναδικοῦ ἐσχατολογικῶς Σώματος τοῦ Χριστοῦ γεννηθέντος. Νομίζω ἄξιον καί δίκαιον νά εὐχαριστοῦμε πάντων ἔνεκεν καί ὁλοψύχως, νά εἴμαστε εὐχαριστημένοι, μήν περιμένουμε πολλά γιά νά χορτάσουμε ἐν εὐφροσύνῃ, ἀρκεῖ σέ ἐμᾶς καί μόνον τοῦ ἀκούειν τόν ἀκατάπαυστον ἤχον Δόξα ἐν Ὑψίστοις Θεόν καί μᾶς ἀρκεί ἡ ἡδονή τῶν καθορόντων τοῦ προσώπου Του τό κάλλος τό ἄρρητον. Σημειωτέον ἐνταῦθα ὅτι τό κλάμα τοῦ θείου βρέφους δέν εἶναι ἀφορμή λύπης, ἀλλά αἰτία χαρᾶς, σημαίνει ὅτι εἶναι ζωντανό τό μωρό, ζωηρό καί ὑγιές, σημαίνει ὅτι ἡ μητέρα του θά τρέξει νά τοῦ δώσει ὅτι ἔχει ἀνάγκη, θά τοῦ προσφέρει τά πάντα, ἔτσι κι ἐμεῖς δακρύζοντες εὔχομαι μόνον ἀπό χαρά, ἀλλά ὁπόταν καί ἐξ ἀνάγκης δακρυροήσωμε (δικαίως ἤ ἀδίκως) νά εἴμαστε «Ἐὰν εἴπωμεν ὅτι ἁμαρτίαν οὐκ ἔχομεν, ἑαυτοὺς πλανῶμεν καὶ ἡ ἀλήθεια οὐκ ἔστιν ἐν ἡμῖν. Ἐὰν ὁμολογῶμεν τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν, πιστός ἐστι καὶ δίκαιος, ἵνα ἀφῇ ἡμῖν τὰς ἁμαρτίας καὶ καθαρίσῃ ἡμᾶς ἀπὸ πάσης ἀδικίας. Ἐὰν εἴπωμεν ὅτι οὐχ ἡμαρτήκαμεν, ψεύστην ποιοῦμεν αὐτόν, καὶ ὁ λόγος αὐτοῦ οὐκ ἔστιν ἐν ἡμῖν», Α’ Ἰωα. 1, 8-10. 15

- 239 -

βέβαιοι ὅτι ἡ ἐν λοχείᾳ Παναγία καί τόν Θεόν τεκοῦσα Θεοτόκος μας, ὄχι ἁπλά θά μᾶς σκουπίσει τά ζεστά μας δάκρυα, ἀλλά καί θά προστρέξει ἡ μάνα μας νά τά μεταβάλει πρίν ἀλέκτρωρ φωνῆσαι εἰς χαράν ἀνέσπερον, ἀπέραντον, ἀληθινή. Ἀρκεῖ βέβαια κι ἐμεῖς, ὅλοι μαζί ἐν Ἐκκλησίᾳ, πολλοί κι ἕκαστος ἐξ ὑμῶν προσωπικῶς νά ἀναλάβει τήν θέση καί τόν ρόλο του στό θεῖο καί ἀνθρώπινο δράμα ὑπεύθυνα καί δραστικά. Ὡς ἕνα βαθμό πολλά εἶναι στό χέρι τῆς ἐπιλογῆς μας, ἄλλα πάλι στά χέρια ἄλλων κι ἅπαντα στά σίγουρα χέρια τοῦ Θεοῦ16, ὁπότε μή φοβοῦ λέγει ὁ ἄγγελος στόν δίκαιο Ἰωσήφ, μή φοβοῦ λέγει καί σέ μᾶς. Ἄς μᾶς κατηγόρησαν ἄδικα, ἄς μᾶς καταδίωξαν ἄδικα ἐκ νεότητός ἡμῶν, ἄς μᾶς ἀδικοῦν, ἄς μᾶς θλίβουν! Χριστός γεννέθεν χαρά στόν κόσμο! Ἐμεῖς συνευφραινόμεθα μετά τῶν ἀγραυλούντων ποιμένων ἀναμένοντες17 τόν Ἥλιον τῆς δικαιοσύνης καί συγχορεύουμε μετά τῶν μάγων, τόν ἀστέρα θεωροῦντες νά μᾶς προμηνύει τήν ἐκ τῆς δικαίας Του Κρίσεως ἀναγέννηση καί συνδοξάζουμε μετά τῶν ἀγγέλων ἐνθυμούμενοι πόσα σώματα ἄδικα ἐσφαγίασαν κι ἐκαψαν καί τιμώρησαν ἄδικα, μά τήν ψυχή τους δέν μπόρεσαν νά ζημιώσουν, ὅσο κι ἄν τήν πλήγωσαν καί τήν κατάτρεξαν ἄδικα18. Ὁ δίκαιος Θεός ἐπιβλέπει ἐπί τήν γῆν καί τήν καταφωτίζει ὁ Ἥλιος τῆς δικαιοσύνης Του. Οἱ ἀνθρώπινες ἀδικίες καί τά ἐγκλήματά των προσωρινά κι ἐφήμερα. Ἡ Χάρις τοῦ γεννηθέντος μᾶς ζωοδοτεῖ καί τό ἄναρχο Ἔλεος τοῦ Παντοκράτορος μᾶς δικαιώνει καί μᾶς χαρίζει τήν ἀπέραντον κι ἀτελεύτητον παραδεισένια χαράν, ἀγαλλίαση κι εὐφροσύνη. Ἡ ζωή ἀνατέλει ἀπό τή φάτνη καί παραμένει αἰώνια, ἀληθινή, εὐφρόσυνος. Ἡ ἀληθινή ζωή μᾶς ἀνήκει καί ἀφορᾶ ὅλους μας. Ἀγαπητοί μουἀδελφοί εὐφραίνεσθε, εὐφραίνεσθε δίκαιοι πάντοτε καί νῦν, καί αεί καί εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν. Μετά ἀπό τόσα πολλά καί ὡραιότατα λόγια, νά τό πω καί μόνος μου, μήν τυχόν μή γένοιτο κανείς δέν τό παρατήρησε ἤδη, καί πάλιν εὐχαριστίες, «Δικαίων δὲ ψυχαὶ ἐν χειρὶ Θεοῦ, καὶ οὐ μὴ ἅψηται αὐτῶν βάσανος», Σοφ. Σολομ. 3, «τελευτήσαντος ἀνδρὸς δικαίου οὐκ ὄλλυται ἐλπίς, τὸ δὲ καύχημα τῶν ἀσεβῶν ὄλλυται», Παροιμ. 11, 7. 18 Σχετικά λέγει ὁ Προφήτης τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης «Ἕως τίνος, Κύριε, κεκράξομαι καὶ οὐ μὴ εἰσακούσῃς; βοήσομαι πρός σε ἀδικούμενος καὶ οὐ σώσεις; ἱνατί ἔδειξάς μοι κόπους καὶ πόνους, ἐπιβλέπειν ταλαιπωρίαν καὶ ἀσέβειαν; ἐξεναντίας μου γέγονε κρίσις, καὶ ὁ κριτὴς λαμβάνει. διὰ τοῦτο διεσκέδασται νόμος, καὶ οὐ διεξάγεται εἰς τέλος κρίμα, ὅτι ὁ ἀσεβὴς καταδυναστεύει τὸν δίκαιον· ἕνεκεν τούτου ἐξελεύσεται τὸ κρίμα διεστραμμένον.», Ἀββακούμ 1, 2-4. 16 17

- 240 -

εὐχαριστίες πολλές στόν πανάγαθο Θεό, τόν σαρκωθέντα Λόγο Του καί τεχθέντα καί ἐν σπηλαίῳ γεννηθέντα καί ἐν φάτνῃ ἀνακλιθέντα Κύριο ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστό καί τούς ἀνθρώπους Του, ὅλους Ἐσᾶς, ἐξαιρέτως κι ἰδιαιτέρως στόν (ἐκτάκτως ἀπουσιάζοντα λόγῳ συνεδριάσεως εἰδικῆς Συνοδικῆς Ἐπιτροπῆς) καλό μου Συνοδικό Προϊστάμενο, τόν Ἀρχιγραμματέα τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης καί Γενικό Σας Ἀρχιερατικό Ἐπίτροπο π. Πρόδρομο, ἀδελφό μου ἡγαπημένον ἀπό τά γυμνασιακά μας χρόνια καί τετιμημένον ἐπαξίως, κατ᾿ ἐπανάληψιν (οἱ ἐπιτυχίες ἄλλωστε ἐπαναλαμβάνονται), εὐχαριστῶ τόν φίλτατό μου π. Ἀντώνιο, τόν ἀγαπητό μου π. Νικόλαο, τόν ἐκ τῶν ἀρίστων φοιτητῶν μου π. Ἰωάννη, γιά τήν τιμητική πρόσκληση σέ καιρούς ἄδικα ἀτιμητικούς, (ὅπου μαινόμενος καί τεταραγμένος ὁ Ἡρώδης θηρεύει «νόμιμα» ἄλλά ἄδικα κατά χιλιάδες νήπια στήν κακία), εὐχαριστῶ τούς Πατέρες τούς ἐκλεκτούς εἰς τόν βαθύ σεβασμό, τούς Ἀρχοντας, τούς ἡδυμέλπους ὑμνωδούς Του. Ἐσᾶς εὐχαριστῶ Σεβασμιώτατε Πάτερ καί Δέσποτα, προσκυνῶ εὐλαβῶς, ἐξαιτούμενος τάς εὐχάς γιά καλά Χριστούγεννα τοῖς πᾶσι καί διά τά πρός σωτηρίαν αἰτήματα. Ὁμιλία κατά τήν Κυριακή Γ’ τῶν Νηστειῶν (11 Μαρτίου 2018) εἰς τόν Ἱ.Ναόν Παναγίας Μασταμπᾶ Ἡρακλείου Φίλτατε κι ἀγαπητέ μου π. Ἀντώνιε, π. Νικόλαε, π. Ἰωάννη, Σεβαστοί μου Πατέρες κι ἀδελφοί, Ἐντιμολογιότατε Ἄρχοντα, ἡδύμελποι, χριστοτερπές καί φιλοπάτωρ πλήρωμα τῆς Ἐκκλησίας, καλοί μου ἄνθρωποι, Πρωτίστως εὐχαριστοῦμε τό Θεό κατά τήν θεία Εὐχαριστία, ἀλλά μία εὐχαριστία ὀρθόν καί δίκαιο νά τή λέμε πάντοτε καί εἰς τούς ἀνθρώπους Του. Ὁπότε, πρίν ἐκφράσω τά λίγα καί φτωχά λόγια μου, μέ κωδοκρουσίες χτύπων καρδίας ἕνα εὐχαριστῶ, μέ ὄρεξη πολύ ξεστομίζω γιά τούς καλούς σας ἐφημερίους καί δή τόν προϊστάμενό σας τόν π. Ἀντώνιο, τόν ὁποῖον γηθοσύνως εὐχαριστῶ γιά τήν εὐεργετική σημερινή πρόσκληση. Σέ εὐχαριστῶ καί πάλιν βαθυσέβαστε γέροντα, πού μοῦ δίδετε ξανά τήν δυνατότητα νά ὁμιλήσω ἐνώπιον τῶν ἐκλεκτῶν παρόντων, εὐσεβῶν καί τόν Θεόν σεβουμένων. Πάλι γιά μιά ἀκόμη ἡμέρα μᾶς προτρέπει ἡ Ἐκκλησία μας νά ζήσουμε καί νά χαροῦμε, νά λάβουμε δυνάμεις κι εὐλογίες πολλές καί νά προχωρήσωμε πρός τά καλύτερα. Κι αὐτό μᾶς τό λέει ζωηρά καί φιλόστοργα σήμερα νά τό πράξωμε ἀμέσως, νά προστρέξουμε μετά παρρησίας «τῷ θρόνῳ τῆς - 241 -

χάριτος, ἵνα λάβωμεν ἔλεον, καὶ χάριν», προκειμένου νά εὕρωμεν τήν ἀπό Θεοῦ εὔκαιρον βοήθειαν εἰς τά πρός σωτηρίαν αἰτήματα. Σήμερα Κυριακή Γ’ τῶν Νηστειῶν, τὴν Προσκύνησιν ἑορτάζομεν τοῦ Τιμίου καὶ Ζωοποιοῦ Σταυροῦ, ἐν μέσῳ νηστείας καί ἀθλήσεων, μικρῶν καί μεγάλων, ἐμφανῶν τῶν φαρισαίων συνήθως, ἀλλά καί ἀφανῶν, τελωνικῶν τεταπεινωμένων καί ἀδικουμένων, τῆς τῶν σαλῶν πράξεως, μυστικῆς κι ἀδιαφήμιστης βιοτῆς. Εἰς τόν Ἀπόστολον τῆς ἡμέρας ἀκούσαμεν ὅτι ὁ «Θεὸς βασιλεὺς ἡμῶν πρὸ αἰώνων, εἰργάσατο σωτηρίαν ἐν μέσῳ τῆς γῆς». Ἀσφαλῶς θυμόμαστε ὅτι ὁ Θεός εἶναι ὁ πραγματικός καί μόνιμος Κύριος τοῦ κόσμου, τοῦ οὐρανοῦ καί τῆς γῆς, γι᾿ αὐτό ἔχουμε ἔμπιστοσύνη πολύ ὡς παιδιά Του καί δέν τρομάζουμε ἀπ᾿ ὅσους κατέχουν πρόσκαιρη ἐξουσία ὁπόταν μᾶς ἀδικοῦν καί μᾶς ἀπειλοῦν πολυτρόπως. Δέν ξεχνᾶμε ὅτι ἡ σωτηρία εἰργάζεται ἀπό Θεοῦ καί μάλιστα ἐν μέσῳ τῆς γῆς. Σάν νά θυμᾶμαι προσωπικῶς ἐντιμολογιότατε Ἄρχοντα τῆς Α.τ.Χ.Μ.Ε., διδάσκαλε ἀγαθέ καί φίλε μου Ἀντώνη, τόν μακαριστό μεγάλο Πατριάρχη Ἀθηναγόρα, ὁ ὁποῖος καί ἐρώτησε εἰς τό κατάμεστο ἀμφιθέατρο τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τῶν Ἀθηνῶν τούς φοιτητάς -ἀπό ποῦ παιδιά μου ἀπομακρυνόμαστε σήμερα; Ἀφοῦ ἔδωσαν πολύ ὑψηλές καί «πνευματικές» ἀπαντήσεις, ὅπως ἀπό τόν Θεό, ἀπό τήν ἠθική κι ἔννομη τάξη, ἀπό τίς παραδόσεις, ἀπό τόν οὐρανό, ἐκεῖνος τούς διόρθωσε δίνοντάς τους τήν ὀρθή ἀπάντηση: -Ἀπό τή μάνα γή παιδιά μου ἀπομακρυνόμαστε! Μήν πετάμε πολύ ψηλά ἤ ἔστω δίχως ἀεροπλάνο μόνοι μας, ἄς προσγειωθοῦμε εἰς τόν κατάλληλον χρόνον, «Χοῦς εἶ καί εἰς χοῦν ἀπελεύσει», εἶναι κατασκευαστική μας προδιαγραφή. Ἐνάντια στόν πλάστη καί ποιητή καί δημιουργό μας κανείς δέν δύναται νά τοποθετηθεῖ, τουλάχιστον ἔχων σώας τάς φρένας. Οἱ ἄνθρωποι μποροῦν εὔκολα νά τυφλωθοῦν καί νά μεθύσουν ἀπό τήν ἐξουσία καί τήν τυφλή ὑπακοή τῶν ἐλαχίστων ἀδελφῶν μας στά ἄδικα προστάγματά τους, ἐκ ψυχαναγκασμοῦ ἤ οἱασδήποτε ἄλλης μορφῆς κρυφῆς βίας. Κάποιοι ἄνθρωποι ἀλαζόνες γίνονται στά ἔνδακρα προσκυνήματά τῶν ἀνήμπορων νά ἀντιδράσουν μπροστά στήν καλλίγραμμη παρουσίασή των, ὡς τάχα μοντέλων συμπεριφορᾶς, εἰδώλων στυγνῆς ὑποκρισίας -δές ἐμένα τί κάνω-, προτύπων δῆθεν ζωῆς, ἡ δική μου ζωή εἶναι ἄσπιλη, ἀμόλυντη, ἀποστειρωμένη ὅμως ἐργαστηριακά ἀπό στοιχειώδη ἀνθρωπιά, ἵνα μή πῶ ἀπό ἀνθρώπινα χαρακτηριστικά ὁλότελα. Μάλιστα φτάνουν στό σημεῖο νά ἐπιστρατεύουν καί τήν συμβολή τῆς φαρμακευτικῆς μέ πολύχρωμα χάπια, σκευάσματα χημικά ἤ ἄλλα γυαλίζοντα στά βουρκωμένα μόνο μάτια τῶν - 242 -

πολυχρονίως ἀδικουμένων ἀδελφῶν μας. Ὅμως αὐτά δέν ἀντέχουν στό χρόνο, ἀφοῦ τίς ἐστίν τελικά βασιλεύς ἤ στρατιώτης, πλούσιος ἤ φτωχός, δίκαιος ἤ ἁμαρτωλός, ὅταν πέσουν οἱ μάσκες τῆς ὁλοχρόνιας ὑποκρισίας μας. Ὑπέροχος καί ἡ σημερινή εὐαγγελική περικοπή. Μόνον ἕνα στίχο της θά σᾶς ὑπενθυμίσω: «Τί γὰρ ὠφελήσει ἄνθρωπον, ἐὰν κερδήσῃ τὸν κόσμον ὅλον, καὶ ζημιωθῇ τὴν ψυχὴν αὐτοῦ; ἢ τί δώσει ἄνθρωπος ἀντάλλαγμα τῆς ψυχῆς αὐτοῦ;» (Μάρκ. 8, 36). Νομίζω κάθε σχολιασμός περιττεύει. Ἄς ἐπαναξιολογήσουμε εὐθύς τά πράγματα, ἄς δοῦμε ξανά τά αἰτήματά μας στό Θεό καί τούς ἀνθρώπους, ἄς ἱεραρχήσουμε καί πάλιν τίς ἀνάγκες μας ὀρθότερα. Πρώτη προτεραιότης ἡ ψυχή μας. Ἡ ζωή μας περνᾶ καί χάνεται σέ μάταια πράγματα. Ἀσχολούμαστε μέ ἄνοστα θέματα. Ἀναλωνόμαστε σέ ἐφήμερα ζητήματα. Σκάμε ἤ πάνε νά μᾶς σκάσουν, σιγά μή μᾶς σκάσουν γιά ἀνάξια λόγου κι ἐπιλογῆς, τόσα καί τόσα, πού φειδόμενος τό χρόνο σας, τά ἀποσιωπῶ ὡς ἀνοστότερα εἰς ἀκοήν καί παντελῶς ἀπαίσια. Ἡ ψυχή μας προέχει πάντων. Δέν ἀνταλλάσεται μέ τίποτα. Ὅσο ἀξίζει ἡ ζωή μας, δέν κάνει ὁ κόσμος ὅλος. Θυμηθεῖτε τούς Ἁγίους μας. Ὅλοι εἶχαν ἐμπιστοσύνη στό Θεό. Δέν τούς ἔμελε τίποτα, παρά μόνο νά κερδίσουν τήν εὐλογημένη τοῦ Θεοῦ Βασιλεία. Νά μποῦμε στόν Παράδεισο. Μάλιστα τώρα εἶναι εὐκαιρία, πού οὐκέτι πυρίνη ρομφαία φυλάσει τόν κήπο τῆς Ἐδέμ. Καί προσωπικά Σᾶς προτείνω νά μποῦμε γεμάτοι, χορτάτοι, χαρούμενοι, πλήρεις, μέ πίστη, ἐλπίδα κι εὐφροσύνη, ἐλεύθερα, κι ὄχι μέ γκρίνιες, μέ κατεβασμένα τά αὐτιά μας σάν ἀπότιστα μαραμένα ἄνθη, οὔτε μέ παράπονα κι ἀπογοητεύσεις, μέ τό στανιό πού λένε, ἀλλά πρόθυμα νά εἰσέλθουμε εἰς τήν χαρά τοῦ ἀναστάντος Κυρίου μας, φτεροπετόντας, ἀγαλλομένω ποδί, νά φανοῦμε οὐρανοπολίτες φωτεινοί. Προσοχή ὅμως. Νά κάνουμε χῶρο καί γιά τούς ἄλλους. Νά αφήσωμε τόπο καί στούς ἄλλους, ὄχι ὅλα δικά μας, ὄχι μόνο γιά ἐμᾶς, ἄλλωστε χωρᾶμε ὅλοι στόν Παράδεισο, ὑπάρχουν θέσεις καθημένων γιά ὅλους μας, γιατί ἁπλά στόν Παράδεισο χωρᾶμε ὅσοι συγχωρᾶμε. Εἰσιτήριο μας, θά μποροῦσε νά εἶναι τό ζωομύριστον ξύλο τοῦ τιμίου Σταυροῦ, τόν ὁποῖο μᾶς καλεῖ ἀπό τό πρωί ὁ ὑμνωδός τῆς Ἐκκλησίας μας νά προσκυνήσωμε καὶ πιστῶς νά εὐφρανθῶμεν. Μᾶς προέτρεψε πιό πρωί ὅλοι νά προσκυνήσωμε τόν τρισόλβιο Σταυρό λελαμπρυσμένοι «καλῶς, νηστείαις καὶ δεήσεσι, καὶ ἐγκρατείᾳ, καὶ εὐποιΐᾳ». Ἐπειδή τίς νηστείες, τίς δεήσεις καί τήν τυπική ἐγκράτεια τήν ἔκαναν καί οἱ Φαρισαῖοι, κρατῶ γιά σχολιασμό μόνο τήν τελευταία λέξη εὐποιΐα, δηλαδή κάνοντας τό καλό λαμπρυνόμαστε. - 243 -

Φοβοῦμαι ὅτι κάποιοι, δέν κατονομάζω ποιοί, ἐνδεχομένως καί ἀνάμεσά μας, ὄχι ἁπλά δέν κάνουμε τό καλό, ἀλλά οὔτε κἄν τό λέμε. Ἕνας λόγος δέν κοστίζει τίποτα, τζάμπα λόγια μπορεί νά εἶναι, κι ὅμως ἀξίζει πολλά, νοστιμίζει τή ζωή μας, γιατί δέν λέμε τό καλό, τί κρίμα. Τό γνωστό εὐλογεῖτε πού λένε πολλοί εὐσεβεῖς καί μή, σημαίνει πολύ ἁπλά πές ἕνα καλό λόγο, κάποιοι καί τόν ἕνα καλό λόγο δέν λένε, ἀλλά ἐμμένουν σέ λόγια ἀσχήμιας, ἀπογοητεύσεως, κατακρίσεως καί λοιπά, ἀπρεπῆ καί ἀνούσια. Σήμερον, ἡδυμέλπως μᾶς ἔψαλλαν «πάντα ὑπομένει δι' ἐμὲ τὸν κατάκριτον ὁ Λυτρωτής μου καὶ Θεὸς ἵνα σώσῃ Κόσμον ἐκ πλάνης ὡς εὔσπλαγχνος». Ὁ Θεός ὡς εὔσπλαχνος θέλει νά σώσει τόν κόσμο καί ὑπομένει τά πάντα, ὄχι τάχα γιά τούς κομψούς τῶν εὐσεβῶν, ἀλλά καί γιά τούς ἀπό τούς ἀνθρώπους κατάκριτους, δι᾿ ἐμέ τόν κατάκριτον λέγει, γιά τόν καθένα μας προσωπικά. Κι ἐσεῖς κι ἐγώ συμπεριλαμβανόμαστε εὐτυχῶς. «Ἡ ἀγάπη τῶν Χριστιανῶν πρός ἀλλήλους εἶναι, κατά τήν θεϊκήν βουλήν τοῦ Κυρίου, ἡ κορυφαία τῶν ἀρετῶν, τό ἀπαραίτητον γνώρισμα καί ὁ συνδετικός κρίκος τῶν μαθητῶν Του» (Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης Εὐγένιος, Ἀπόστολος Τίτος 3 (1967) 52) καί πάντων ἡμῶν. Πρός τό σκοπό αὐτό μετέτρεψε τόν Τίμιο Σταυρό, ἀπό ἄδικης κι ἔννομης τιμωρίας σέ σύμβολο εὐλογίας, κι ἀπό θνητότητος ὄργανον σέ ἐργαστήριον ζωῆς. Ἐν καθαρᾷ τῇ ψυχῇ, μποροῦμε νά βλέπουμε πολύ διαφορετικά τόν κόσμο καί τούς ἀνθρώπους. Δέν εἶναι μαγικό σύμβολο ὁ Σταυρός, δέν δρᾶ μαγικά, μηχανικά, τυπικά ἤ τιμωρητικά, ἀλλά ἐνεργεῖ ἐξαγιαστικά, μεταμορφωτικά, συμβολικά καί λαμβάνει τήν δικαίωση ἐκ τῆς φωτοφόρου Ἀναστάσεως. Φίλτατε κι ἀγαπητέ μου π. Ἀντώνιε, π. Ἰωάννη, π. Νικόλαε, πόσα εὐχαριστῶ νά πῶ, γιά νά ἐκφράσω τήν πλημμύρα χαρᾶς στό Θεό καί σε σᾶς ὅλους, γιά τίς τόσες εὐλογίες, τίς ἀδικίες, τήν ὁμορφιά, τίς χρηστές ἐλπίδες, τήν στοργική ἀγάπη. Κατάματα σᾶς κοιτῶ μά δέ χορταίνω νά θωρρῶ κι ὅσα πολλά κι ἄν πῶ λίγα, γιά τά ἀνείπωτα τοῦ μυστηρίου τῆς Ἐκκλησίας μας. Σήμερον, ἀφοῦ λάβαμε γεύση ἀπό τοῦ ξύλου τῆς σωτηρίας, πού εἶναι ὁ ζωηφόρος Σταυρός, τῆς εὐσεβείας τὸ ἀήττητον τρόπαιον, ἡ θύρα τοῦ Παραδείσου, ὁ τῶν πιστῶν στηριγμὸς, ἐλευθερωθήκαμε ἀπό τά δάκρυα τῆς ἁμαρτίας, ἐξηφανίσθη ἡ κατήφεια, τῶν παγίδων ἐρρύσθημεν. Μποροῦμε ἐπομένως παρά τά ὅσα μύρια κύματα, τίς λύπες, τά βάσανα καί τούς καημούς, ἀψεγάδιαστα ἤ καί φέροντες πολλές ἁμαρτίες νά χαιρόμαστε ἐν Κυρίῳ, πού μᾶς συγχωρᾶ συνεχῶς, ἀδιακρίτως, ἀτιμώρητα, ἀνεξίκακα, ἀκούραστα, ἀληθινά. Ἔχομε ἀπαράγραπτα ἀπό Θεοῦ δικαιώματα, ἀπερίγραπτα μερίδια χαρᾶς καί ἀπαραχάρκτους τίτλους εὐφροσύνης. Κατέχομε ὡς παιδιά - 244 -

τοῦ πλάσαντος ἐκ χοός τόν ἄνθρωπον καί τόν προπάππου μας τόν Ἀδάμ, τήν θεϊκή κληρονομιά τῆς θείας Χάριτος, συμβόλαια αἰώνιας ζωῆς. Γνωρίσματα ἀσφαλῆ στά πρόσωπά μας, πού ἐπιβεβαιώνουν τήν συγγένειά μας, οἱ ἀρετές ἐκ γενετῆς καί οἱ μάλλον ἐπίκτητες, ἀφανεῖς καί δυσθεώρητες πολλάκις. Ὁ Παράδεισος τῆς τρυφῆς συνεχῶς στήν σκέψη μας. Ἀκοῦμε εὐχαρίστως ἤχους ἑορταζόντων. Κατακοιτοῦμε ἀνενόχως τῶν Προσώπων τό κάλλος τό ἄρρητον. Οἱ κινήσεις μας ἐπιμαρτυροῦν τόν πόθο μας νά σώσουμε ἀληθινά τήν ψυχή μας. Νά κερδίσωμε τήν εὐλογημένη Του Βασιλεία. Συνολικά ἡ ζωή μας ὅλη φέρει τοῦ Θεοῦ τά γνωρίσματα, τήν ἀπαράδοτη ἀγάπη, τήν ὄντως εἰρήνη, τήν ἐκστατική χαρά, τήν δροσερή συγχώρεση, τήν ἄφατο εὐφροσύνη, τήν ὡραιότητα τῆς εὐποιΐας μας, μία φούντωση, μιά φλόγα στήν καθαρή ἀπό συκοφαντίας καρδιά μας. Κι ἄν μᾶς σταύρωσαν μέ ἀδικίες, κι ἄν μᾶς φόρτωσαν ἀναληθῶς πταίσματα πού οὔτε κάν ποτέ φανταστήκαμε, οἱ ἄκομψοι τῶν εὐσεβῶν, κι ἄν μᾶς ἐδίωξαν δωρεάν καί μᾶς ζημίωσαν ὑλικά, κι ἄν δυό καί τρεῖς φορές μᾶς κατασυκοφάντησαν, ἀκόμη κι ἀναπολόγητοι, ἀφοῦ ποτέ δέν μᾶς ἔδωσαν οἱ ἄδικοι τιμωροί μας τό κατοχυρωμένο δικαίωμα τῆς ἐννόμου ἀπολογίας κατοχυρωμένης μάλιστα ἀπό Διεθνεῖς Ὀργανισμούς καί Συμβάσεις τῶν Ἀνθρωπίνων Δικαιωμάτων, σάν χριστιανοί μένομε μακάριοι, χαίροντες τόν Σταυρό του Κυρίου μας, συνευφραινόμενοι καί συνανιστάμενοι μαζί Του. Πλέον λάμπει ὁ τοῦ Κυρίου Σταυρός τάς φεγγοβόλους ἀστραπάς τῆς κοσμοποθήτου Χάριτος. Σήμερα καί πάντοτε ὁ Τίμιος Σταυρός καθαγιάζει τὰς ψυχάς καί τά σώματά μας, μᾶς διατηρεῖ δέ ἀτρώτους ἐκ βλάβης τῶν ἐναντίων, πάντας ἡμᾶς, τούς εὐσεβῶς προσκυνοῦντας μέ ἄληκτον εὐφροσύνη τῷ Πατρὶ καὶ τῷ Υἱῷ καὶ τῷ Ἁγίῳ Πνεύματι, νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν. Ψυχικῶς ἀγαλλόμενοι, νά ζήσωμεν καί τό κοσμοχαρμόσυνον Πάσχα, Καλήν Ἀνάστασιν! Γένοιτο.

- 245 -

AΠOΣTOΛOΣ TITOΣ

EΠIΣHMO ΔEΛTIO THΣ EKKΛHΣIAΣ KPHTHΣ

ΠEPIOΔOΣ Γ , TEYXOΣ 38, ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2018

ISSN 1106-6679

38 2018