εν Εσόπτρω - Τεύχος 23

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Ὁ ἄνθρωπος τῆς

Φαιστοῦ

Vincenzo

Περιεχόμενα

La

Rosa

Vincenzo La Rosa, μικρό βιογραφικό ........................................................................................................................... 3 Vincenzo La Rosa, Ὁ ἄνθρωπος τῆς Φαιστοῦ ................................................................................................. 6

μικρό βιογραφικό

Δραστηριότητες τμημάτων τοῦ Πολιτιστικοῦ Κέντρου τῆς Ἱ. Μητροπόλεως ...................................................................................................................................................................... 20 Τμήματα τοῦ Πολιτιστικοῦ Κέντρου τῆς Ἱ. Μητροπόλεως ................................................... 21 Οἰκονομ. ἀπολογισμός Ἱ. Μητροπόλεως 2011 - Συσσίτια καί τράπεζες τροφίμων τῆς Ἐκκλησίας ...................................................................................................................................................... 22 Δωρεές ................................................................................................................................................................................................................ 23

­

Ἐπισκεφθεῖτε τήν ἱστοσελίδα μας

www.imga.gr

Ἐν Ἐσόπτρῳ Τριμηνιαία ἔκδοση τοῦ Πολιτιστικοῦ Κέντρου - Ἐπικοινωνιακοῦ καί Μορφωτικοῦ Ἱδρύματος τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας. Ἐκδίδεται μέ τήν πρόνοια τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακαρίου. Ἰδιοκτήτης-Ἐκδότης: Τμῆμα Ἐκδόσεων Πολιτιστικοῦ Κέντρου - Ἐπικοινωνιακοῦ καί Μορφωτικοῦ Ἱδρύματος τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας. Ὑπεύθυνος ὕλης: π. Χαράλαμπος Παπαδόπουλος, τηλ. 6975853535, e-mail: xarpap75@gmail.com Συντακτική Ἐπιτροπή: π. Χαράλαμπος Παπαδόπουλος, π. Χαράλαμπος Κοπανάκης. Μακέτα: Γιώργος Τεκονάκης-Νίκος Ντρετάκης Ἐκτύπωση: ΤΥΠΟΚΡΕΤΑ

 Οἰκονομικές εἰσφορές: Ἁγ. Γεωργίου 16, 70400 Μοῖρες, Ἡρακλείου Κρήτης Τηλ.: 28920 22208 - Fax: 28920 24804

Ἀ

καδημαϊκός, π. ὑποδιευθυντής τῆς Ἰταλικῆς Ἀρχαιολογικῆς Σχολῆς Ἀθηνῶν, (1993/1999), ὁμότιμος καθηγητής ἀρχαιολογίας καί προϊστορίας τοῦ Αἰγαίου τοῦ Πανεπιστημίου «Catania», Κατάνια τῆς Ἰταλίας καί ὑπεύθυνος τῆς ἀρχαιολογικῆς ἀποστολῆς Φαιστοῦ - Ἁγ. Τριάδος Μεσαρᾶς. Τίτλοι σπουδῶν ἀκαδημαϊκή κατάρτιση Ὁ καθηγητής Vincenzo La Rosa, Βιτσέντζος Λά Ρόζα: Τό 1964, ἀπέκτησε τό διδακτορικό δίπλωμα τῆς κλασικῆς γραμματείας τοῦ Πανεπιστημίου τῆς «Catania», Κατάνια τῆς Ἰταλίας. Εἰδικότητες

μεταξύ 19ου καί 20ου αἰ., μέ ἰδιαίτερη ἀναφορά στήν ἰταλική παρουσία στή Μεσόγειο. Προϊστορία καί πρωτοϊστορία τῆς Σικελίας, μέ ἰδιαίτερη ἀναφορά στίς σχέσεις τῆς Νήσου μέ τό Αἰγαῖο. Ἔρευνες σέ ἐξέλιξη Κεραμικές κρύπτες καί δημόσιες λειτουργικές συνάξεις, στή μινωϊκή Κρήτη. Δημοσίευση τῶν ἀνασκαφῶν τῆς Ἁγίας Τριάδος Μεσαρᾶς καί τῆς Φαιστοῦ. Δημοσίευση επιστολῶν τῶν F. Halbherr D. Comparetti. Δημοσίευση τῶν ἀνασκαφῶν τῆς «Milena», Μιλένα Σικελίας. Συγγραφικό ἔργο

Τά ἔτη 1965 καί 1966, ἦρθε στήν Ἑλλάδα καί φοίτησε ὡς ὑπότροφος στήν Ἰταλική Ἀρχαιολογική Σχολή Ἀθηνῶν. Τό 1970, ἀπέκτησε τό δίπλωμα ἐξειδίκευσης στὴν ἀρχαιολογία στό Πανεπιστήμιο τῆς «Catania» Κατάνια τῆς Ἰταλίας. Τό 1971, καθηγεσία ἀρχαιολογίας καί ἱστορίας τῆς ἑλληνικῆς καί τῆς ρωμαϊκῆς τέχνης.

Ὁ σπουδαῖος καθηγητής Vincenzo La Rosa, Βιτσέντζος Λά Ρόζα: Ἔχει συγγράψει πάνω ἀπὸ 180 μονογραφίες καὶ ἄρθρα. Ἔχει δημοσιεύσει μελέτες καὶ ἄρθρα. Ἀπό τό 2000, διευθύνει τό περιοδικό «Ἀρχαία Κρήτη» καί τήν περιοδική ἔκδοση – σειρά «Μελέτες κρητικῆς ἀρχαιολογίας» πού δημοσιεύει τό κέντρο τῆς κρητικῆς ἀρχαιολογίας τοῦ Πανεπιστημίου τῆς «Catania», Κατάνια τῆς Ἰταλίας.

Πεδία ἔρευνας

Ἀκαδημαϊκές θέσεις

Μινωϊκός καί μυκηναϊκός κόσμος: ἀρχιτεκτονικές δομές, κέντρα ἐξουσίας, ἐδαφικές δυναμικές. Ἱστορία τῆς ἀρχαιολογίας στήν Ἰταλία

Ὁ ἐξαιρετικός καθηγητής Vincenzo La Rosa, Βιτσέντζος Λά Ρόζα διετέλεσε: Ἀπό τό 1984 μέχρι τό 1987, διευθυντής τοῦ κέντρου σπουδῶν τῆς ἑλληνικῆς ἀρχαιἘν Ἐσόπτρῳ

3

ολογίας τοῦ ἐθνικοῦ κέντρου ἐρευνῶν τῆς «Catania», Κατάνια τῆς Ἰταλίας. Ἀπό τό 1975 μέχρι τό 2011, καθηγητής τῆς προϊστορίας καί πρωτοϊστορίας τοῦ Αἰγαίου, στήν Ἰταλική Ἀρχαιολογική Σχολή Ἀθηνῶν. Ἀπό τό 1993 μέχρι τό 1999, ὑποδιευθυντής τῆς Ἰταλικῆς Ἀρχαιολογικῆς Σχολῆς Ἀθηνῶν. Ἀπό τό 1997 μέχρι τό 2001, μέλος τοῦ ἐπιστημονικοῦ συμβουλίου τοῦ κέντρου σπουδῶν τῆς ἑλληνικῆς ἀρχαιολογίας τοῦ ἐθνικοῦ κέντρου ἐρευνῶν τῆς «Catania», Κατάνια τῆς Ἰταλίας. Ἀπό τό 1998 μέχρι τό 2011, διευθυντής τοῦ κέντρου τῆς κρητικῆς ἀρχαιολογίας, στό Πανεπιστήμιο τῆς «Catania», Κατάνια τῆς Ἰταλίας. Ἀρχαιολογικές ἀνασκαφές Ὁ διαπρεπής καθηγητής Vincenzo La Rosa, Βιτσέντζος Λά Ρόζα, στὴ μακρόχρονη ἐπιστημονικὴ πορεία του, πραγματοποίησε ἀνασκαφές καί ἔρευνες: Ἀπό τό 1965 μέχρι τό 1971, τό 1992, τό 1994 καί τό 2000, στή Φαιστό. Τό 1971, στόν Πρινιά Μαλεβιζίου. Τό 1973, στήν Ἁγ. Εἰρήνη Κύπρου. Ἀπό τό 1973 μέχρι τό 1976, στή θέση Σελί Καμηλαρίου, Κρήτης. Τό 1972 καί τό 1974, στό «Noto Antica Siracusa», Συρακοῦσες τῆς Ἰταλίας. Τό 1968, τό 1971 καί τό 1972, στήν «Centuripe Enna», Κεντουρίπε Σικελίας τῆς Ἰταλίας. Ἀπό τό 1978 μέχρι τό 1992, στή «Milena, Caltanissetta», Μιλένα, Σικελίας τῆς Ἰταλίας. Ἀπό τό 1977, στήν Ἁγία Τριάδα Μεσαρᾶς καί στή Φαιστό, διευθύνοντας τήν ἀποστολή τῆς ἀνασκαφῆς, ὑπό τήν αἰγίδα τῆς Ἰταλικῆς Ἀρχαιολογικῆς Σχολῆς Ἀθηνῶν.

Ἀκαδημαϊκές διακρίσεις Ὁ εὐφήμως γνωστός ἐπιστήμονας καί καθηγητής Vincenzo La Rosa, Βιτσέντζος Λά Ρόζα, ἀνακηρύχθηκε: Τό 1987, Ἀντεπιστέλλον Μέλος τῆς Ἀκαδημίας τῶν «Agiati di Rovereto», Ροβερέτο τῆς Ἰταλίας. Τό 1989, Ἀντεπιστέλλον Μέλος τοῦ Γερμανικοῦ Ἀρχαιολογικοῦ Ἰνστιτούτου. Τό 1987, Τακτικό Μέλος τοῦ Ἰνστιτούτου Ἱστορίας και Ἀρχαιολογίας τῆς Μεγάλης Ἑλλάδας «Taranto», Τάραντο, Ἰταλίας. Τό 1992, Ἐπίτιμο Μέλος τῆς Ἑταιρείας Κρητικῶν Μελετῶν. Τό 1992, Ἐπίτιμο Μέλος τῆς Ἀρχαιολογικῆς Ἑταιρείας Ἀθηνῶν. Τό 1997, Ἐπίτιμος Σύμβουλος τῆς Ἀρχαιολογικῆς Ἑταιρείας Ἀθηνῶν. Τό 2010, Ἀκαδημαϊκός τῆς Ἐθνικῆς Ἀκαδημίας τῶν «Lincei» Ἰταλίας. Τιμές Ὁ ἐξέχων καθηγητής τῆς ἀρχαιολογίας καί προϊστορίας τοῦ Αἰγαίου, Vincenzo La Rosa, Βιτσέντζος Λά Ρόζα: Τό 1996, ἀνακυρήχθηκε ἐπίτιμος δημότης τοῦ χωριοῦ Καμιλάρι Μεσαρᾶς. Τό 2011, ἔλαβε κατά τήν ἑορτή τοῦ Ἁγ. Ἀποστόλου Τίτου, πρώτου Ἐπισκόπου Κρήτης, στό Τυμπάκι Μεσαρᾶς Κρήτης, τόν Σταυρό τῶν Ἁγ. Ἀποστόλων Παύλου καί Τίτου, μετά διπλώματος, ἀνώτατη τιμητική διάκριση τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης, ἀπό τόν Σεβ. Μητροπολίτη Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακάριο καί κατόπιν προτάσεως αὐτοῦ. Στήν ἴδια ἑορτή τοῦ Ἁγ. Τίτου, ἔλαβε τιμητικές διακρίσεις ἀπό τούς Δημάρχους τῶν Δήμων Γόρτυνας καί Φαιστοῦ. Ἐπιμέλεια: Μητροπ. Γορτύνης καί Ἀρκαδίας Μακάριος

4

Ἐν Ἐσόπτρῳ

Ὁ ἐξέχων Καθηγητής τῆς ἀρχαιολογίας καί προϊστορίας τοῦ Αἰγαίου, Vincenzo La Rosa, Βιτσέντζος Λά Ρόζα.

Ἐν Ἐσόπτρῳ

5

Vincenzo La Rosa Ὁ ἄνθρωπος τῆς Φαιστοῦ

Ἀπό μία συνομιλία τοῦ Καθηγητῆ La Rosa, μέ τόν Σεβ. Μητροπολίτη Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακάριο, πού ἔγινε στά γραφεῖα τῆς Ἱ. Μητροπόλεως, τό καλοκαίρι τοῦ 2010. …-Σεβ. Ἀγαπητέ κύριε καθηγητά, εὐχαριστῶ πολύ πού ἀποδέχεσθε νά κάνουμε αὐτή τήν σύντομη συνομιλία. Ἡ προσφορά σας γιά τήν ἀνασκαφή τῆς Φαιστοῦ καί τῆς Ἁγ. Τριάδος εἶναι ἤδη χαραγμένη στήν ἱστορία, ἀλλά καί στήν περιοχή μας. Ἀσχολεῖσθε μία ὁλόκληρη ζωή, μέ τίς ἀνασκαφές τῆς σπουδαίας καί περίλαμπρης Φαιστοῦ. Σᾶς εὐχαριστοῦμε θερμά γιά ὅ,τι συνεχίζετε νά προσφέρετε ὡς ὑπεύθυνος ἄνθρωπος καί ἐξαιρετικός καθηγητής. Ἀναγνωρίζουμε καί τιμοῦμε τή διαχρονικότητα τοῦ πολιτισμοῦ μας, στό σεβαστό πρόσωπό σας καί μαζί μ̉ αὐτό νά ποῦμε γιά ἄλλη μιά φορά, ὅτι σᾶς εὐχαριστοῦμε πολύ γιά ὅ,τι ἔχετε κάνει μέχρι σήμερα, γι̉ αὐτό πού λέγεται ἀνασκαφή, ἀνάδειξη καί προβολή τοῦ πολιτισμοῦ τῆς Κρήτης, τῆς Μινωϊκῆς περιόδου, τῆς Φαιστοῦ, τῆς Ἁγ. Τριάδος καί τῆς Μεσαρᾶς. Σᾶς παρακαλοῦμε πολύ, νά μᾶς πεῖτε δύο λόγια, ἀπό ποιό μέρος κατάγεστε, γιά τίς πρῶτες σας σπουδές καί μετά νά προχωρήσουμε στή Φαιστό.

-La Rosa. Πολύ εὐχαρίστως Σεβασμιώτατε. Ἐγώ προέρχομαι ἀπό ἕνα χωριό τῆς Σικελίας πού ἤτανε πάρα πολύ κοντά σέ μία ἑλληνική ἀποικία, τίς Συρακοῦσες. Ἔτσι κατά κάποιο τρόπο, ἴσως, κάποια σταγόνα ἀπό ἑλληνικό αἷμα ἔπεσε στό δικό μου σῶμα. Ἔκανα τίς πρῶτες σπουδές στό Πανεπιστήμιο τῆς Κατάνια, τῆς Σικελίας. Τό 1965 ἦρθα στήν Ἀθήνα μαθητής τῆς Ἰταλικῆς Ἀρχαιολογικῆς Σχολῆς, μέ τόν κ. Doro Levi, ὁ ὁποῖος τόν Αὔγουστο αὐτῆς τῆς χρονιᾶς, μέ ἔφερε γιά πρώτη φορά στή Φαιστό. Δέν εἶχα κάνει ποτέ καί πουθενά ἀνασκαφή, ἦταν ἡ δική μου πρώτη ἐμπειρία. Ἐκεῖ ἔμαθα τί σήμαινε ἀνασκαφή, τί σήμαινε κρητική ματιά, τί σήμαινε πεῖνα καί ἀνεργία γιά τά χρόνια ἐκεῖνα.

6

Ἐν Ἐσόπτρῳ

Ἔτσι ὅταν ὅδευα στό τέλος τῆς πρώτης παραμονῆς μου στή Φαιστό, στό ἐρώτημα τοῦ καθηγητῆ Levi, ἄν ἔθελα νά ἐπιστρέψω ξανά στήν Κρήτη, τοῦ ἀπάντησα: «Ναί εὐχαρίστως». Αὐτό τό ναί, σημάδεψε ὅλη μου τή ζωή, καί ὅλη μου τήν καριέρα. Ἀπό κεῖ καί πέρα, δηλαδή ἀπό τό 1965, ἔρχομαι συνεχῶς στή Φαιστό, πρῶτα σάν βοηθός τοῦ καθηγητῆ Levi. Ὅταν ἔγινε, τό 1977, καινούργιος Διευθυντής τῆς Ἰταλικῆς Ἀρχαιολογικῆς Σχολῆς ὁ καθηγητής κ. Di Vita, μέ πῆρε σάν συνεργάτη του καί ἀπό τό 1993 σάν Ὑποδιευθυντή. Μοῦ ἔδωσε ἐπί πλέον τήν εὐθύνη γιά τήν ἀνασκαφή τῆς Ἁγ. Τριάδας, τήν ὁποία μέχρι καί σήμερα διατηρῶ μέ τή θέληση τοῦ σημερινοῦ Διευθυντῆ, καθηγητῆ κ. Ε. Greco. …-Σεβ. Πότε ξεκινήσατε γιά πρώτη φορά τήν ἀνασκαφή στή Φαιστό;

Ἡ μακρόχρονη ἱστορία τῆς Φαιστοῦ, ὅπως εἴπαμε προηγουμένως, ἀρχίζει μέ τήν τελική νεολιθική ἐποχή, 4500 π.Χ. περίπου, καί τελειώνει τό 150 π.Χ., ὅταν οἱ Γορτύνιοι κατέστρεψαν ἐντελῶς τόν συνοικισμό, ὁ ὁποῖος δέν ξαναχτίσθηκε ποτέ πιά. Ἔγινε ἔρημη χώρα, μόνο καλλιεργήσιμα χωράφια. Ἐν Ἐσόπτρῳ

7

-La Rosa. Τό ἔτος 1965, ἀλλά τότε ἤμουνα, τύνιοι κατέστρεψαν ἐντελῶς τόν συνοικιὅπως μόλις σᾶς εἶπα, βοηθός τοῦ καθηγητῆ σμό, ὁ ὁποῖος δέν ξαναχτίσθηκε ποτέ πιά.

Levi. Τήν πρώτη δική μου, ἀνεξάρτητη ἀνα- Ἔγινε ἔρημη χώρα, μόνο καλλιεργήσιμα σκαφή τήν ἔκανα τό ἔτος 1973 σ̉ ἕνα χωράφι, χωράφια. …-Σεβ. Ἑπομένως, Γόρτυνα καί Φαιστός δίπλα στό χωριό Καμηλάρι τῆς Μεσαρᾶς, στήν τοποθεσία «Σελί», ἐκεῖ ἔσκαψα μέχρι δέν εἶχαν καλές σχέσεις; -La Rosa. Ἔτσι πήγανε, ὅπως φαίνεται, τά τό 1976. Ἀπό τό 1977, μέ ἐντολή τοῦ καθηγητῆ Di Vita, γι̉ αὐτό ἀκόμα τόν εὐχαριστῶ, πράγματα, τουλάχιστον ἀπό τόν 7ο - 6ο π.Χ. ἄρχισα τίς ἀνασκαφικές ἐργασίες στήν Ἁγ. αἰῶνα, ὅταν ἡ Γόρτυνα ἔγινε πραγματικά ἡ πρωτεύουσα τῆς Μεσαρᾶς καί εἶχε ἐχθροΤριάδα. …-Σεβ.Τί εἶναι ἡ Ἁγ. Τριάδα, σέ σχέση μέ πραξίες μέ τήν Κνωσό καί μέ τό κέντρο πού βρισκόταν, ἐπάνω στήν Πατέλα τοῦ Πρινιᾶ τή Φαιστό; -La Rosa. Εἶναι ἕνα πάρα πολύ ἐνδιαφέ- Μαλεβιζίου. …-Σεβ. Ἀναφέρεσθε στήν ἀρχαία πόλη τῆς ρον πρόβλημα. Αὐτό ἀκριβῶς προσπαθοῦμε καί τώρα νά ξεκαθαρίσουμε, ἀλλά ἀκόμη Ριζινίας, στόν Πρινιά Μαλεβιζίου; -La Rosa. Ναί, ἴσως ἡ Ριζινία. δέν ἔχουμε βρεῖ τήν ξεκάθαρη καί τελική …-Σεβ. Οἱ σχέσεις Κνωσοῦ - Φαιστοῦ, ἀπάντηση. Κατά τίς διάφορες περιόδους ἡ τοπική ἐξουσία στή Μεσαρά ἐναλλασσό- ποῖες ἦταν; -La Rosa. Στή λεγόμενη ἐποχή τῶν πρώταν ἀπό τό ἕνα κέντρο στό ἄλλο. Προτείτων ἀνακτόρων, ναμε, γι̉ αὐτή τή ἀπό τό 2000 μέχρι τό κατάσταση, τή δια1700 π.Χ. περίπου, τύπωση «συμπληἤτανε δύο ἀνεξάρρωματικότητα τῶν τητα βασίλεια. Ἡ ρόλων». Αὐτό ἔγινε παράδοση μᾶς ἔχει μέχρι τήν ὥρα πού ἀφήσει καί τά ὀνόἡ Κνωσός πῆρε τόν ματα τῶν ἀδελφῶν ἔλεγχο ὅλης τῆς Βασιλέων, ὁ Μίκεντρικῆς ζώνης νωας στήν Κνωσό, ὁ τῆς Κρήτης καί Ραδάμανθυς στή ἀποφάσισε νά μή Σαρκοφάγος Φαιστό. Αὐτό εἶναι ξαναχτιστεῖ ἀνάἉγ. Τριάδος σημαντικό. Ἡ Φαικτορο στή Φαιστό. στός ὅμως ἦταν Τότε τό καινούρλίγο πιό πλούσια γιο κέντρο ἐξουσίας, ἡ Κνωσός, ταπείνωσε τήν πρώην ἀπό τήν Κνωσό, διότι εἶχε ἕνα περιβάλλον πρωτεύουσα καί ἔβαλε ἕνα δικό της καλύτερο καί πιό εὔφορο. Εἶχε τό πεδίο γιά ἄνθρωπο στήν Ἁγ. Τριάδα. Ἔτσι ἡ γραφειο- τά δημητριακά, τίς ἐλιές, τά ἀμπέλια κ.τ.λ., κρατική καί οἰκονομική πρωτεύουσα τοῦ πε- εἶχε καί τά βουνά στά βόρεια καί στά νότια, ριγράμματος μεταφέρθηκε στήν Ἁγ. τόν Ψηλορείτη καί τά Ἀστερούσια, γιά τά πρόβατα. Τριάδα. …-Σεβ. Ἑπομένως εἶχε καλύτερη φυσική …-Σεβ. Σέ ποιές χρονικές περιόδους ἀναθέση ἡ Φαιστός. φέρεστε; -La Rosa. Βέβαια. Εἶχε ἕνα ποτάμι γύρω -La Rosa. Ἀπό τά μέχρι τώρα στοιχεῖα γνωρίζουμε ὅτι τά πρῶτα ἴχνη ἀνθρώπου γύρω, τό Γεροπόταμο, γιά τά ζῶα, ἀλλά καί εὑρίσκονται στή Φαιστό καί ὄχι στήν Ἁγ. μεγάλη ποσότητα ἀργίλλου στίς ἀκτές του. Τριάδα. Πᾶμε δηλαδή περίπου στά 4500 χρό- Γι̉ αὐτό τά καλύτερα ἀγγεῖα ἐκείνης τῆς νια π.Χ., τή λεγόμενη τελική νεολιθική ἐποχῆς (ὁ λεγόμενος Καμαραϊκός ρυθμός), σέ ὅλη τήν Κρήτη, φτιαχνόνταν στή Φαιστό ἐποχή. καί ἀπό ἐδῶ ἦταν εἰσαγόμενα καί στήν …-Σεβ. Τί σημαίνει αὐτό γιά τή Φαιστό; -La Rosa. Ἡ μακρόχρονη ἱστορία τῆς Φαι- Κνωσό, ὅπως ἔχουμε μάθει ἀπό τίς ἀναλύστοῦ, ὅπως εἴπαμε προηγουμένως, ἀρχίζει σεις πού γίνανε τελευταῖα. Μετά ἀπό τό μέ τήν τελική νεολιθική ἐποχή, 4500 π.Χ. πε- διπλό σεισμό τοῦ 1700 π.Χ., πού κατέστρεψε ρίπου, καί τελειώνει τό 150 π.Χ., ὅταν οἱ Γορ- τά λεγόμενα Πρῶτα Ἀνάκτορα, ἡ Κνωσός

8

Ἐν Ἐσόπτρῳ

Φωτ.: Ἁγία Τριάδα Φαιστοῦ

τά κατάφερε σύντομα νά ξανασηκώσει τό γαμε, σάν ἕνα μισό (σέ σχῆμα γάμα), κτίριο ἀνάκτορό της καί νά συνεχίσει μέ τά ἐμπό- τό ὁποῖο μᾶς ἔδωσε ἕνα στρῶμα καταριά της πρός τό Αἰγαῖο καί τήν Ἀνατολή. Τό στροφῆς ἀτάραχτο καί παμπλούσιο μέ πέπρᾶγμα πού, τοὐναντίον, ἔλειπε στή Φαιστό τρινα ἀγγεῖα (διακοσμημένα μέ ἀνάγλυφες ἀπό τήν ἐποχή τῶν Πρώτων Ἀνακτόρων, σκηνές) καί χάλκινα ἀγγεῖα, χρυσά, φρέἤτανε ἕνα ἐμπόριο ἐξωτερικά ἀπό τό νησί. σκα, παραπάνω ἀπό 500 κιλά χαλκό, κ.τ.λ. Ἡ Κνωσός εἶχε, ὅπως λέγαμε, πολύ εὔκοΤό σπουδαῖο εἶναι ὅτι μερικά ἀπό αὐτά τά λες σχέσεις μέ τίς Κυκλάδες καί μέ τήν Ἀνα- ἀγγεῖα, τά φρέσκα καί κάποιες ἀρχιτεκτοτολή, διότι σ̉ ἐκεῖνες τίς ἐποχές δέν ἦταν νικές λεπτομέρειες, μᾶς μιλᾶνε ὅλα αὐτά δυνατόν νά ἔρθεις μ̉ ἕνα καραβάκι ἀπό τήν γιά μία Κνωσιακή ἐπίδραση. Αὐτό σημαίνει Αἴγυπτο ἤ ἀπό τήν Ἀνατολή κατευθείαν μᾶλλον ὅτι ἀπό τήν Κνωσό ἦρθε ἡ ἐντολή στίς νότιες παραλίες τῆς Κρήτης. Ἔπρεπε, νά χτιστεῖ ἡ βασιλική ἔπαυλη τῆς Ἁγ. Τριάδηλαδή, νά πᾶς πάντα ἀπό τή Βόρεια δος καί ὅτι ἐκεῖ τοποθετήθηκε ἕνας Κνωπλευρά τοῦ νησιοῦ, ὅπου βρισκότανε ἡ Κνω- σιακός ἀντιπρόσωπος, γιά νά ἔχει ἐκεῖνο τό σός. Καί γι᾽ αὐτό πιστεύω ὅτι ἡ Κνωσός τά κατάφερε ἀμέσως νά ξανασηκωθεῖ ἀπό τό σεισμό, ἐνῶ ἡ Φαιστός εἶχε μεγάλες δυσκολίες. Μέ κάποιο τρόπο τό δικό μας κέντρο ξαναεπισκεύασε μόνο κομμάτια ἀπό τό παλαιό ἀνάκτορο, ἀλλά αὐτή τή φορά χωρίς στοιχεῖα γραφειοκρατίας, δηλαδή χωρίς ἀρχεῖα. Αὐτό μοῦ φαίνεται πολύ σημαντικό. Ἄλλος ἕνας σεισμός τό 1600 περίπου π.Χ. κατέστρεψε πάλι τό δικό μας πειραγμένο ἀνάκτορο καί ἐκεῖνο τῆς Κνωσοῦ. Αὐτό τό κέντρο θά κατάφερνε νά Ἀπονομή τοῦ Σταυροῦ τῶν Ἀποστόλων Παύλου καί Τίτου, στόν Καθηγητή La Rosa. (Τυμπάκι 25-8-2011) ξαναχτίσει τήν ἀρχιτεκτονική ἕδρα τῆς ἐξουσίας, τό δικό μας καθόλου. Γιά 150 χρόνια τουλάχι- κέντρο τόν ἔλεγχο ὅλης της οἰκονομίας τῆς στον, στή Φαιστό, δέν εἴχαμε δηλαδή ἀνά- περιφέρειάς μας. κτορο. Μένει ἐλεύθερη ἀπό τά ἐρείπια μόνο Τό μεγαλύτερο ἀρχεῖο τῆς λεγόμενης ἡ κεντρική αὐλή, ἁπλῶς γιά νά μαρκάρεται Γραμμικῆς Α βρέθηκε στήν Ἁγ. Τριάδα. τό περιβάλλον καί νά μή ξεχνάει ὁ κόσμος Ἐκείνη τήν ἐποχή, λοιπόν, ἡ Ἁγ. Τριάδα ὅτι μία φορά ὑπῆρχε ἐκεῖ ἕνα ἀνάκτορο καί ἦταν ἡ τοπική πρωτεύουσα ἐκ μέρους τῆς ἡ τοπική ἐξουσία του. Κνωσοῦ καί ἡ Φαιστός, χωρίς ἀνάκτορο, δέν Τό ἀκόμη πιό σημαντικό εἶναι, κατά τό εἶχε κανένα σημαντικό ρόλο. Αὐτή ἡ κατά1550 π.Χ., τό ἑξῆς: Ἐνῶ στή Φαιστό συνεχί- σταση συνεχίστηκε μέχρι τό 1450 π.Χ., ὅπου ζουν νά ὑπάρχουν μόνο λίγα ἰδιωτικά σπί- ἕνας ἐπί πλέον σεισμός, κατέστρεψε καί τή τια, στήν κοντινή Ἁγ. Τριάδα χτίζεται ἡ βασιλική ἔπαυλη τῆς Ἁγ. Τριάδος καί τό λεγόμενη βασιλική ἔπαυλη, ἡ ὁποία δέν ἀνάκτορο τῆς Κνωσοῦ καί γενικά ὅλο τό εἶναι ἕνα καθαρό ἀνάκτορο, ἀλλά, θά λέ- νησί, πού τότε ζοῦσε μία ταπεινή καί φτωχή

10

Ἐν Ἐσόπτρῳ

περίοδο. Ὁ σεισμός ἦταν πραγματικά πολύ δυνατός καί ἐξασθένισε σοβαρά τήν Κρήτη (the troubled island) τήν ἔχουν ὀνομάσει. Καρπούμενοι αὐτή τή κατάσταση, οἱ Μυκηναῖοι πού κυριαρχοῦσαν στήν Ἀργολίδα κατέλαβαν χωρίς πόλεμο καί κόπο τό ἐρειπωμένο ἀνάκτορο τῆς Κνωσοῦ, τό ξανάφτιαξαν καί ἐγκατέστησαν ἐκεῖ τήν ἕδρα τῆς δικῆς τους κρητικῆς ἐξουσίας. …-Σεβ. Οἱ Μυκηναῖοι; -La Rosa. Μάλιστα, οἱ Μυκηναῖοι. Αὐτoί ἀνανέωσαν τή λεγόμενη «αἴθουσα τοῦ θρόνου» τῆς Κνωσοῦ καί ἐκεῖ ἐγκαταστάθηκε ὁ δικός τους Ἄναξ (τό wa-na-ka, πού ἀναφέρε-

Ἀπό τούς ἐσωτερικούς χώρους τοῦ παλατιοῦ τῆς Φαιστοῦ. ται στίς πινακίδες τῆς Γραμμικῆς Β) καί ἀποφάσισαν νά συνεχίσουν μέ τό προηγoύμενο πολιτικό καί οἰκονομικό σύστημα. Μάθανε, βέβαια, νά γράφουν ἀπό τούς τοπικούς γραμματεῖς καί λογιστές, ἐννοεῖται ὅτι οἱ Μυκηναῖοι ἦταν ἀκόμη ἀγράμματοι καί μέ τά ἴδια σήματα τῆς μινωϊκῆς Γραμμικῆς Α, γράψανε σέ μία γλώσσα πού ἦταν διαφορετική. Τά καινούρια ντοκουμέντα λέγονται πράγματι Γραμμική Β, γιά νά ξεχωρίζονται ἀπό τή Γραμμική Α τῶν Μινωϊτῶν. Αὐτοί οἱ

Μυκηναῖοι τῆς Κνωσοῦ ἀποφάσισαν ὅτι ἡ τοπική πρωτεύουσα θά παραμείνει, λοιπόν, στήν Ἁγ. Τριάδα. Ἔτσι ἐπάνω στήν κατεστραμμένη βασιλική ἔπαυλη, κτίστηκε τό λεγόμενο μέγαρο καί μάλιστα χωρίς νά λεηλατεῖ καθόλου τό πλουσιώτατο στρῶμα καταστροφῆς τοῦ προηγουμένου κτιρίου, περίσταση πού συνιστᾶ ἀκόμα μέχρι σήμερα ἕνα μυστήριο. …-Σεβ. Στή Φαιστό τί γινόταν; -La Rosa. Εἶχε σχεδόν ἐγκαταλειφθεῖ, βρήκαμε μέχρι τώρα δύο ἤ τρία κτίρια. Μποροῦμε νά ποῦμε, ἐπιστρέφοντας γιά μία στιγμή στήν προγενέστερη ἐποχή τῆς ἀφί-

Oἱ Μυκηναῖοι τῆς Κνωσοῦ ἀποφάσισαν ὅτι ἡ τοπική πρωτεύουσα θά παραμείνει, λοιπόν, στήν Ἁγ. Τριάδα. Ἔτσι ἐπάνω στήν κατεστραμμένη βασιλική ἔπαυλη, κτίστικε τό λεγόμενο μέγαρο καί μάλιστα χωρίς νά λεηλατεῖ καθόλου τό πλουσιώτατο στρῶμα καταστροφῆς τοῦ προηγουμένου κτιρίου, περίσταση πού συνιστᾶ ἀκόμα μέχρι σήμερα ἕνα μυστήριο. ξεως τῶν Μυκηναίων, ὅτι κατά τό 1500 π.Χ., κάτι ἔγινε στήν Κνωσό, ἴσως καί μέσα στίς ὁλιγαρχίες της. Ἔγινε, μᾶλλον, ἕνα εἶδος καταστροφῆς ἴσως μή γενική γιά ὅλη τήν Κρήτη, καταστροφή μετά τήν ὁποία ἡ Κνωσός λίγο δυσκολεύτηκε. Ἔγινε λοιπόν τό ἑξῆς σπουδαῖο πρᾶγμα: Οἱ δικές μας τοπικές ἐξουσίες καί ἐλίτ, πού ἔμεναν στήν Ἁγ. Τριάδα, ἀποφάσισαν νά ξαναχτίσουν ἐπιτέλους, μετά ἀπό 150 χρόνια, ἕνα δεύτερο ἀνάκτορο στή Φαιστό. Τό τελειώσαν, ἀλλά μᾶλλον δέν τό κατοικοῦσαν συνέχεια, διότι μόνο σέ τρία σημεῖα οἱ ἀρχαιολόγοι ἔχουν Ἐν Ἐσόπτρῳ

11

βρεῖ κτερίσματα. Οἱ τοπικές ἀρχές, δηλαδή, χρησιμοποιοῦσαν τό μνημειῶδες καινούργιο συγκρότημα, ἄς ποῦμε, σάν μία μητρόπολη ἤ κτίριο ἀντιπροσωπείας, ὅπου πήγαιναν σέ συγκεκριμένες μέρες ἤ περιπτώσεις, γιά συγκεκριμένες λειτουργίες ἤ τελετουργίες, ἐνῶ ἡ ἕδρα τῆς ἐξουσίας παρέμενε πάντα στή βασιλική ἔπαυλη τῆς Ἁγ. Τριάδας. Τό δεύτερο ἀνάκτορο τῆς Φαιστοῦ, ζοῦσε τό πολύ γιά ἕνα μισό τοῦ αἰώνα: Καταστράφηκε δηλαδή, μαζί μέ τή βασιλική ἔπαυλη κατά τό 1450 π.Χ.

μένη ἀπό ἀσβεστοκονίαμα. Ἔφθασε τώρα ἡ στιγμή ν̉ ἀναρωτηθοῦμε πότε καί πῶς τελείωσε τό μυκηναϊκό ἀνάκτορο τῆς Κνωσοῦ. Οἱ ἀρχαιολόγοι ἀκόμα παλεύουν μεταξύ τους, διότι ὑπάρχουν δύο προτάσεις: Ἡ μία, ἡ λεγόμενη «ὑψηλή χρονολογία», προβλέπει ὅτι κατά τό 1370-50 π.Χ. καταστράφηκε καί δέν ξανακτίστηκε πιά τό μυκηναϊκό ἀνάκτορο τῆς Κνωσοῦ. Κάποιοι ταπεινοί (squatters) τό κατείχανε ἐν μέρει καταχρηστικά. Ἡ δεύτερη πρόταση, ἡ λεγόμενη «χαμηλή χρονολογία» προβλέπει

Ὁ Καθηγητής La Rosa, στίς ἀνασκαφές. Ἄς ἐπιστρέψουμε, λοιπόν, σέ αὐτό τό ταχύτατο καί ἁπλοποιημένο σκιαγράφημα τῆς προϊστορίας τῆς κεντρικῆς ζώνης τοῦ νησιοῦ μας, στούς Μυκηναίους. Αὐτοί ἄφησαν τήν τοπική πρωτεύουσα στήν Ἁγ. Τριάδα, ὅπως δείχνει τό καινούργιο, ἀναφερόμενο μέγαρο ἀκριβῶς ἐπάνω στήν κατεστραμμένη ἔπαυλη. Στή συνέχεια κτίζονται ἄλλα μνημειακά κτίρια, σέ κάποια περίπτωση μοναδικά σέ ὅλη τή Μυκηναϊκή Κρήτη. Βρίσκουμε μία δημόσια ἀποθήκη, δηλαδή ἕνα κτίριο παραπάνω ἀπό 50 μέτρα μῆκος, μέ ὀκτώ μεγάλα δωμάτια γεμάτα πίθους, μέ μπροστά μία στοά καί μία πλατεῖα φθιαγ-

12

Ἐν Ἐσόπτρῳ

ὅτι τό ἀνάκτορο λειτουργοῦσε κανονικά μέχρι τό 1200 π.Χ. καί καταστράφηκε συγχρόνως μέ τά ὅμοια κτίρια τῆς ἠπειρωτικῆς Ἑλλάδος. Ἡ παλίμψηστος τῆς Κνωσοῦ εἶναι πιά τόσο μπερδεμένη πού φαίνεται ἀδύνατον νά βροῦμε, ἀπό καινούριες ἀνασκαφικές δοκιμές, κάποιο στοιχεῖο χρήσιμο γιά νά ἀποφασίσουμε γιά τή μία ἤ τήν ἄλλη χρονολογική πρόταση. Γιά τή λύση τοῦ προβλήματος, κάτι κάναμε ὅμως καί ἐμεῖς στήν Ἁγ. Τριάδα. Τό κέντρο μας ἦταν τότε, ὅπως λέγαμε, ἡ τοπική, μυκηναϊκή πρωτεύουσα, καί ὡς ἐκ τούτου πολύ δεμένη μέ τήν Κνωσό. Μποροῦσε, λοιπόν, νά μᾶς προσφέ-

ρει ἔμμεσες ἐνδείξεις γιά τό πρόβλημα πού μᾶς ἀπασχολεῖ. …-Σεβ. Τῶν δύο χρονολογιῶν; -La Rosa. Δηλαδή πότε τελειώνει τό μυκηναϊκό ἀνάκτορο. Πιστεύω ὅτι κάτι βρήκαμε, καί μάλιστα σταθήκαμε ἀρκετά τυχεροί. Χρονολογήσαμε, πρῶτα ἀπ̉ ὅλα, τόν τάφο πού περιεῖχε τήν περίφημη γραπτή σαρκοφάγο. …-Σεβ. Μπορεῖτε νά μᾶς πεῖτε λίγα περισσότερα πράγματα γι̉ αὐτή τή γνωστή σαρκοφάγο; -La Rosa. Ἐπιβεβαιώσαμε ὅτι βρισκόταν μέσα σέ συλημένο τάφο, ἀλλά εἶναι δύσκολο νά σᾶς ἐξηγήσω λεπτομερειακά τί, πῶς καί πότε προοδευτικά καταλάβαμε. Καταλάβαμε, παραδείγματος χάριν, ὅτι ὅλα τά ὀστά καί τά ἀρχικά κτερίσματα δέν τά εἶχαν κλέψει, διότι δέν ἐπρόκειτο γιά κανονική λαθρανασκαφή ἤ σύληση. Τά εἴχανε πετάξει ἀμέσως δίπλα, σέ ἕνα ὑπόστηλο, προγενέστερο ταφικό κτίριο, πού ἦταν μέ τή σειρά του ἐγκαταλειμμένο. Τά εἶχαν σκορπίσει, μόνο καί μόνο γιά νά δείξουν ὅτι ὁ πρίγκιπας πού ἔκειτο μέσα στή σαρκοφάγο δέν ἔπρεπε νά εἶχε τό σεβασμό τῆς μνήμης. Θέλανε νά κάνουν, μέ λίγα λόγια, αὐτό πού λατινικά λεγότανε damnatio memoriae (διαγραφή τῆς μνήμης), δηλαδή νά σβησθεῖ ἐντελῶς ἡ μνήμη τοῦ πεθαμένου πρίγκιπα καί ἐμμέσως τῶν δικῶν του διαδόχων. Μαζί μέ τά ἐπίτηδες πεταμμένα κτερίσματα εἶχε βρεθεῖ, ἤδη τό 1903, ἕνας αἰγυπτιακός σκαραβαῖος μέ τό ὄνομα τῆς Tihjs. …-Σεβ. Σκαραβαῖος. Δηλαδή ἕνας σφραγιδόλιθος; Ἐξηγεῖστε μας τί σημαίνει αὐτό; -La Rosa. Εἶναι ἕνα μικρό ἀντικείμενο, πού ἔχει τή μορφή ἑνός σκαραβαίου ἀπό ἐλεφαντοστό, μέ μία πλευρά ἐπίπεδη καί χαραγμένη μέ ἀπεικονίσματα καί ἱερογλυφικά, δηλαδή κάτι σάν μία σφραγίδα. Ὁ Φαραώ ἔστελνε ἐνίοτε, στά πλαίσια τῆς δικῆς του ἐξωτερικῆς πολιτικῆς, ἀντιπροσώπους – πρέσβεις στίς διάφορες μυκηναϊκές ἀρχές. Τότε αὐτοί, γιά νά γίνονται δεκτοί ἐλεύθερα καί μέ ὅλες τίς τιμές πού προβλέποταν ἀπό τά τότε πρωτόκολλα ὑποδοχῆς, ἔδειχναν καί ἔδιναν στίς μυκηναϊκές ἀρχές τούς διαπιστωτικούς σκαραβαίους, βεβαιώνοντας, λίγο πολύ, τό ἑξῆς: «Ἐμεῖς εἴμαστε οἱ ἀντιπρόσωποι τοῦ τάδε Φαραώ».

…-Σεβ. Ἦταν δηλαδή ἕνα ἀποδεικτικό στοιχεῖο; -La Rosa. Μάλιστα, ἕνα ἀποδεικτικό στοιχεῖο. Ποτέ δέν μποροῦσε καί μέ κανένα τρόπο νά γίνει ἀντικείμενο ἐμπορίου. …-Σεβ. Ἕνα σῆμα.

-La Rosa. Ἀκριβῶς. Ὁ δικός μας σκαραβαῖος ἔχει γραμμένο τό ὄνομα τῆς Tihjs, γυναίκα τοῦ Φαραώ Ἀμενόφη τοῦ Γ΄, τό βασίλειο τοῦ ὁποίου χρονολογεῖται γύρω στό 1370 μέ 1350 π.Χ. Ἔτσι, λοιπόν, μποροῦμε νά ποῦμε ὅτι τά σκορπισμένα κτερί-

Ὁ Καθηγητής La Roza μέ τόν Σεβ. Μητρ. Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακάριο. σματα πού ἦταν ἀρχικά μέσα στόν τάφο μέ τή γραπτή σαρκοφάγο, ἀνήκουν σέ τούτη τήν ἐποχή. Σέ ἄλλο μέρος τῆς ἀνασκαφῆς εἶχαν βρεθεῖ, μέσα σ̉ ἕνα λάκκο, μεγάλα κομμάτια ἀπό στόκο μέ ζωγραφισμένες σκηνές, ὅλες τοποθετημένες ἀνάποδα καί κρυμμένες στό χῶμα. Ἡ περίσταση, ἐκ πρώτης ὄψεως, φαίνεται ἀνόητη. Τά κομμάτια ἀπό φρέσκα πράγματι ἔπρεπε νά στολίζουν τοίχους κτιρίων. Γιά ποιό λόγο ἄραγε ἕνας κτίστης, ἀντί νά τά σπάσει μέ σκαλίδι καί νά τά πετάξει ὡς συντριμμένα κομμάτια, ἀφοῦ ἴσως εἶχαν καταστραφεῖ τά ἴδια τά κτίρια, ἤθελε νά τά σώσει καί νά τά σκεπάσει; Εἶχε Ἐν Ἐσόπτρῳ

13

μᾶλλον φόβο νά βεβηλώσει τίς ζωγραφισμένες σκηνές. Ἦταν ἕνα ταμπού, θρησκευτικό βέβαια. …-Σεβ. Τῆς ἐποχῆς ἐκείνης.

-La Rosa. Τῆς ἐποχῆς ἐκείνης. Δηλαδή αὐτοί πού χάλασαν τά κτίρια, φοβήθηκαν

νά χαλάσουν καί τά φρέσκα, ἔτσι τά σκέπασαν, ἀπό φόβο, ἀνάποδα. Πᾶμε τώρα στό τρίτο ἐπεισόδιο τοῦ παρόντος ἀρχαιλογικοῦ μυθιστορήματος. Προσέξαμε ὅτι ἕνα κτίριο γιά δημόσιες ἀποθηκεύσεις τό εἴχανε κατεδαφίσει ἐπίτη-

Τό λιμάνι τοῦ Κομμοῦ

Ἀπό τό ἐσωτερικό τοῦ παλατιοῦ τῆς Φαιστοῦ

…σύμφωνα μέ τά δεδομένα τῆς Ἁγ. Τριάδος μποροῦμε ἴσως νά ποῦμε ὅτι τό μυκηναϊκό ἀνάκτορο τῆς Κνωσοῦ καταστράφηκε στό 1370‑50 π.Χ. Ἔπειτα, καινούριες ἐξουσίες κυριαρχοῦν στήν Ἁγ. Τριάδα μέχρι τό 1200 π.Χ. περίπου, ὅταν ὁ συνοικισμός ἐγκαταλείπεται, μᾶλλον ὅτι καταστρέφεται. Συγχρόνως ἀρχίζει πάλι νά παίρνει ζωντάνια ἡ Φαιστός, πράγμα ἴσως συνδεδέμενο μέ ἐκείνη τήν ἐγκατάλειψη.

14

Ἐν Ἐσόπτρῳ

δες μέ τούς τοίχους ἀκριβῶς στό ἴδιο ὕψος καί ἀμέσως δίπλα εἴχανε χτίσει ἄλλο ἕνα κτίριο μέ τό ἴδιο σχέδιο, ἀλλά διπλό σέ μέγεθος. Αὐτά τά τρία ἐπεισόδια, ἡ σύληση τοῦ τάφου, τά συντετριμμένα καί σκεπασμένα φρέσκα, τά κτίρια κατεστραμμένα καί ξαναδομημένα δίπλα χρονολογοῦνται, σύμφωνα μέ τά ἀνασκαφικά δεδομένα, στό 1370-1350 π.Χ., σύγχρονα δηλαδή μέ τό σκαραβαῖο τῆς Tihjs καί ἑπομένως μέ τή σύληση τοῦ τάφου τοῦ πρίγκιπα μέσα στήν γραπτή σαρκοφάγο. Ὅλα αὐτά μᾶς ὁδηγοῦν νά συμπεράνουμε ὅτι ἐκείνη τή στιγμή εἶχε γίνει κάτι σπουδαῖο μέσα στήν τοπική μας ἐξουσία, πρᾶγμα πού ἐξηγεῖται εὐκολότερα ἄν ὑποθέσουμε συγχρόνως τή διάλυση τῆς κεντρικῆς ἐξουσίας στήν Κνωσό, πού εἴχε τόν ἔλεγχο τοῦ δικοῦ μας κέντρου. …-Σεβ. Αὐτό πού προείπατε; -La Rosa. Ναί. Ἔτσι, σύμφωνα μέ τά δεδομένα τῆς Ἁγ. Τριάδος μποροῦμε ἴσως νά ποῦμε ὅτι τό μυκηναϊκό ἀνάκτορο τῆς Κνωσοῦ καταστράφηκε στό 1370-50 π.Χ. Ἔπειτα, καινούριες ἐξουσίες κυριαρχοῦν στήν Ἁγ. Τριάδα μέχρι τό 1200 π.Χ. περίπου, ὅταν ὁ

συνοικισμός ἐγκαταλείπεται, μᾶλλον ὅτι καταστρέφεται. Συγχρόνως ἀρχίζει πάλι νά παίρνει ζωντάνια ἡ Φαιστός, πρᾶγμα ἴσως συνδεδέμενο μέ ἐκείνη τήν ἐγκατάλειψη. …-Σεβ. Εἴπατε γιά τήν ζωντάνια τῆς Φαιστοῦ. Νά ἐπανέλθω σέ κάτι προηγούμενο. Εἴπατε ὅτι οἱ θαλάσσιες ἐπικοινωνίες γινόταν ἀπό τόν Βορρά. Τότε ὁ Κομμός καί τό λιμάνι του, πού βρίσκονται κοντά στήν Φαιστό ποιά σχέση εἶχαν μ̉ αὐτή; -La Rosa. Πολύ σωστά ἐρωτᾶτε. Τό μεγάλο λιμάνι τοῦ Κομμοῦ εἶναι τῆς νεοανακτορικῆς ἐποχῆς, ἐνῶ ἐμεῖς μιλούσαμε γιά κατάσταση τῆς πρωτοανακτορικῆς. Διατρέχοντας ὁ χρόνος, τά καράβια γίνανε τόσο μεγάλα πού μποροῦσαν νά ἔρθουν κατευθείαν ἀπό τήν Αἴγυπτο ἐδῶ, στά νότια τοῦ νησιοῦ. …-Σεβ. Ἑπομένως, τό λιμάνι τοῦ Κομμοῦ, σέ ποιά ἐποχή χρονολογεῖται; -La Rosa. Στήν ἐποχή τῶν δευτέρων ἀνακτόρων. Ἡ ἀκμή του χρονολογεῖται περί τό 1600 π.Χ., ἀλλά ἡ λειτουργία τοῦ λιμανιοῦ ἐξακολουθεῖ μέχρι τό 1250 περίπου, καί ἀποκτᾶ καινούργια δόξα μέ τό φοινικικό ἐμπόριο (1000/700 π.Χ. περίπου). Ἔχουμε βέβαια στοιχεῖα καί γιά τήν ἐποχή τῶν πρώτων ἀνακτόρων, ἀλλά δέν εἴμαστε σίγουροι ὅτι τότε ὁ Κομμός ἦταν μέγαλο καί διεθνές λιμάνι.

-La Rosa. …-Σεβ. Ὁπότε πρίν τό 1600 π.Χ. οἱ θαλάσσιες ἐπικοινωνίες γινόταν ἀπ̉ τήν Κνωσό καί μετά τό 1600; -La Rosa. Κατευθείαν ἀπό τήν Αἴγυπτο, ἐδῶ στά νότια. Ἀλλά ὄχι ὅλα ἀπό τήν Κνωσό, διότι ὑπῆρχαν καί ἄλλα κέντρα τῆς βορειοανατολικῆς παραλίας πού συμμετεῖχαν σέ ἐκεῖνα τά ἐμπόρια. …-Σεβ. Κατευθεῖαν ἀπ̉ τήν Αἴγυπτο; -La Rosa. Ναί, ἀλλά ἔχει συμβεῖ καί κάτι παράξενο στή Μεσαρά, στήν ἐποχή κατά τήν ὁποία ὁ Κομμός εἶχε γίνει τό μεγαλύτερο λιμάνι τῆς Κρήτης, ὅλα τά εἰσαγόμενα

ὑλικά πού ἔχουμε ἐκεῖ, ἀπό τήν Κύπρο, τήν Αἴγυπτο, τήν Παλαιστίνη, τή Νότια Ἰταλία κ.τ.λ., δέν ἦλθαν καθόλου οὔτε στή Φαιστό, οὔτε καί στήν Ἁγ. Τριάδα, οὐδέ ἕνα ὄστρακο. …-Σεβ. Σέ ἀντίθεση μέ τήν Κνωσό; -La Rosa. Οὔτε στήν Κνωσό. Δηλαδή τά κρατοῦσαν ὅλα στό Κομμό, ὅπου τά φέρνανε τά καράβια, πού πήγαιναν μέ ὅμοια ὑλικά ἀκόμα καί πιό μακριά. …-Σεβ. Νά ρωτήσω τώρα κάτι ἄλλο. Ποιά θεωρεῖτε κατά τή γνώμη σας τά σπουδαιότερα εὐρήματα στό χῶρο τῆς Φαιστοῦ καί τῆς Ἁγ. Τριάδος; -La Rosa. Ἐρώτηση ἀπό ἑκατό χιλιάδες εὐρώ καί πάνω, Σεβασμιώτατε, ἡ ἀπάντησή της. Ἀπό τά πιό γνωστά εἶναι ὁ δίσκος τῆς Φαιστοῦ καί ἡ γραπτή σαρκοφάγος της Ἁγ. Τριάδος. …-Σεβ. Γιά τόν δίσκο σᾶς παρακαλῶ νά μᾶς πεῖτε λίγα πράγματα.

-La Rosa. Ὁ δίσκος μᾶς προτείνει ἕνα κείμενο πού δέν εἶναι γραμμένο μέ τά σήματα τῆς Γραμμικῆς Α, ἀλλά μέ ἱερογλυφικά, τυπωμένα στόν πηλό ἀκόμη νωπό. Γιά αὐτό τό λόγο ὁ ἀείμνηστος Τιμόθεος, τότε Ἐπίσκοπος τῆς Ἱ. Μητρόπολης Γορτύνης καί Ἀρκαδίας, τόν εἶχε θεωρήσει ὡς «τό πρῶτο τυπογραφεῖο τοῦ κόσμου». Πρόκειται γιά μοναδικό κομμάτι, τοῦ ὁποίου δέν γνωρίζουμε τή γραφή, ἀνεξάρτητα ἀπό τή γλώσσα. Τά σήματα πού ἐπαλαμβάνονται, διαχωρίσμενα ἀπό ἐγκάρσιες γραμμές, ὑπαγορεύουν τήν ἰδέα ἑνός θρησκευτικοῦ κειμένου ἤ τυπικοῦ λατρευτικοῦ διαλόγου. Οἱ πολλές, περιοδικές προσπάθειες νά μᾶς δώσουν μία μετάφραση ἤ νά μᾶς ἐξηγήσουν τή λειτουργία του, ἀκόμα δέν στέκονται σέ σταθερή βάση. Μερικοί ἐρευνητές ἔχουν ζητήσει τήν ἄδεια νά γίνουν ἐξετάσεις στόν πηλό τοῦ δίσκου, γιά νά ἀποφασιστεῖ τουλάχιστον ἄν πρόκειται γιά μία ξένη εἰσαγωγή στήν Κρήτη. Δικαίως οἱ ὑπεύθυνες ἑλληνικές ἀρχές δέν ἐπέτρεψαν νά πάρει κανείς ἔστω καί μία μικρότατη ποσότητα πηλοῦ, γιά νά μή διακιν-

Φωτ.: Ὁ δίσκος τῆς Φαιστοῦ.

Ἐν Ἐσόπτρῳ

15

δυνευθεῖ ἡ θαυμαστή ἀκεραιότητα τοῦ μοναδικοῦ ἀντικειμένου. Ἔτσι καί ἀλλοιῶς κάποιοι συνάδελφοι ἔχουν ὑποστηρίξει ὅτι ὁ δίσκος δέν εἶναι κρητικῆς προέλευσης. Προσωπικά, ἄν μπορῶ νά ἐκφράσω τή γνώμη μου, εἶμαι μεταξύ ἐκείνων πού πιστεύουν στήν νησιωτική (καί θά ἔλεγα τολμηρά στή μεσαρίτικη) κατασκευή τοῦ δίσκου. Κάποιοι ἐπιστήμονες ἔχουν ἤδη προσέξει ὅτι μερικά σχήματα πού εἶναι ἐντυπωμένα στό δίσκο, βρίσκονται ὅμοια καί σέ ἄλλα μινωϊκά ἀντικείμενα, διαφορετικοῦ τύπου. Λοιπόν, πολύ πιθανόν ὁ δίσκος νά εἶναι μινωϊκῆς κατασκευῆς. …-Σεβ. Ἑπομένως; -La Rosa. Ἑπομένως μποροῦμε νά προσθέσουμε, μόνο ὅτι ὁ δίσκος βρέθηκε μέσα σέ ἕνα σπίτι πού ἴσως κατοικοῦσε ἕνας ἱερέας, ὁ ὁποῖος κρατοῦσε ἕνα εἶδος μικροῦ ἀρχείου. Αὐτό τό σπίτι, πού βρισκότανε ἀμέ-

Προσωπικά, ἄν μπορῶ νά ἐκφράσω τήν γνώμη μου, εἶμαι μεταξύ ἐκείνων πού πιστεύουν στήν νησιωτική (καί θά ἔλεγα τολμηρά στή μεσαρίτικη) κατασκευή τοῦ δίσκου. σως βορειοανατολικά τοῦ ἀνακτόρου, χρονολογεῖται, μέ ἀρκετή σιγουριά, μεταξύ τοῦ 1700 καί τοῦ 1600 π.Χ. Μποροῦμε ἐπίσης νά προσθέσουμε ὅτι δέν ἦταν ψεύτικο ἀντικείμενο, ὅπως προσπάθησε νά ἀποδείξει, καί στό ἰντερνέτ καί σέ ἕνα συνέδριο στό Λονδίνο, ἕνας κύριος πού κυνηγοῦσε δόξα δωρεάν (ἕνα scoop, στά ἑκατό ἀκριβῶς χρόνια ἀπό τήν ἀνακάλυψη τοῦ δίσκου). Καί ἔφθασε αὐτός ὁ κύριος, σέ μία προσβλητική ἀνοησία, γράφοντας ὅτι ὁ Ἰταλός ἀρχαιολόγος πού τόν βρῆκε τό 1909 (L. Pernier), τόν εἶχε κατασκευάσει ὁ ἴδιος, μιμούμενος ἐτρουσκικά πρωτότυπα τῆς Ἰταλίας. Σέ ἐκείνη τήν περίσταση ἐμεῖς βέβαια ἀπαντή-

16

Ἐν Ἐσόπτρῳ

σαμε σκληρά στό ἰντερνέτ, ἐπαναφέροντας τά στοιχεῖα ἀπό τά σχετικά ἡμερολόγια τῆς τότε ἀνασκαφῆς καί ἔτσι ἀποδείξαμε ὅτι ὁ δίσκος ἤτανε χωρίς καμμία ἀμφιβολία γνήσιος. …-Σεβ. Ἀκόμα ἐπιθυμῶ νά σᾶς ρωτήσω, μέ βάση τή μεγάλη ἀρχαιολογική ἐμπειρία σας, ποιά εἶναι ἡ γνώμη σας γι̉ αὐτό πού ἔχει ἐξαγγελθεῖ τώρα γιά νά κατασκευασθεῖ ἕνα μουσεῖο στή Μεσαρά, γιά νά ἔρθουμε καί λίγο στό σήμερα; -La Rosa. Ὁπωσδήποτε εἶναι μία πολύ καλή ἰδέα. Ἐμεῖς εἴχαμε παλαιότερα πρωτοστατήσει, ὅταν ὁ καθηγητής Di Vita ἦταν Διευθυντής τῆς Ἰταλικῆς Ἀρχαιολογικῆς Σχολῆς, γιά νά γίνει ἕνα μουσεῖο ἀμέσως δίπλα στό ἀρχαιολογικό χῶρο τῆς Φαιστοῦ (πίσω ἀπό τό κατεδαφισμένο μοναστήρι τοῦ Ἁγ. Γεωργίου στή Φαλάνδρα). Εἴχαμε ἐπιδώσει τήν τεχνική μελέτη καί τήν εἴχαμε χαρίσει στήν Ἐφορία Ἀρχαιοτήτων προκειμένου νά γίνουν τά περαιτέρω, ἀλλά δυστυχῶς δέν ἔγινε τίποτα. …-Σεβ. Ποιά εἶναι κατά τή γνώμη σας, τά αἴτια τῆς μή πραγματοποίησης; -La Rosa. Εἶναι δύσκολη ἡ ἀπάντηση, καί ὁπωσδήποτε δέν ἀφορᾶ σέ ἐμένα. Ἀποδέχθηκα μέ χαρά τή νέα ἀπόφαση γιά νά γίνει τό μουσεῖο κοντά στή Γεωργική Σχολή, στό Ἀμπελοῦζο. Τό σχετικό, ἐπιστημονικό πρόβλημα πού δημιουργήθηκε εἶναι τό ἑξῆς: Αὐτό τό μουσεῖο, ἀφοῦ βρίσκεται τόσο κοντά στήν ἀρχαία Γόρτυνα (τό πασίγνωστο κέντρο τῶν ἱστορικῶν χρόνων), πρέπει νά εἶναι ἀποκλειστικῶς τῆς ἑλληνικῆς καί ρωμαϊκῆς Κρήτης, ἤ ἐκεῖνο ὅλης της μακρόχρονης ἱστορίας τῆς Μεσαρᾶς, ἀρχῆς γενομένης ἀπό τά τελικά νεολιθικά χρόνια; Εἶναι φυσικό καί σωστό νά ὑπάρχουν διάφορες γνῶμες. …-Σεβ. Τώρα νά σᾶς ἀναφέρω κάτι ἄλλο. Ὡς Ἱ. Μητρόπολη Γορτύνης καί Ἀρκαδίας, συναισθανόμενοι τή μεγάλη χριστιανική καί ἀποστολική ἱστορία καί τίς πρωτοχριστιανικές ρίζες τοῦ εὐλογημένου τούτου τόπου, σχεδιάσαμε κι

ἔχουμε λάβει τίς ἐγκρίσεις τῶν ἁρμοδίων Ἐφοριῶν Ἀρχαιοτήτων, γιά τήν κατασκευή ἑνός βήματος τοῦ Ἀποστόλου Παύλου στή Γόρτυνα. Ποία εἶναι ἡ γνώμη σας γι̉ αὐτό; -La Rosa. Πάρα πολύ καλή ἰδέα, διότι ἡ θρησκεία, ἀνεξάρτητα ἀπό αὐτό πού πιστεύει ὁ καθένας, εἶναι ἱστορία. Ξέρουμε ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶχε πάντοτε ἀνάγκη ἀπό τόν Θεό, ἤδη ἀπό τά πιό μεμακρυσμένα χρόνια. Λοιπόν, εἶναι πολύ καλό γιά νά θυμίσουμε καί τό γεγονός ὅτι ὁ Ἀπόστολος Παῦλος πέρασε ἀπ̉ αὐτό τό μέρος, γιά νά ὑπενθυμίσουμε ὅλα ὅσα ἔκανε, ὄχι μόνο γιά τή χριστιανική ἐκκλησία, ἀλλά καί ἀπό πλευρᾶς τῆς ἱστορίας, καί ἄρα τοῦ πολιτισμοῦ. …-Σεβ. Νομίζετε δηλαδή ὅτι ἡ κατασκευή τοῦ βήματος τοῦ Ἀποστόλου Παύλου, θά βοηθήσει στήν ἀνάδειξη τῶν μονοπατιῶν τῆς πίστης; -La Rosa. Ναι, διότι ὁ κόσμος, ὁ τουρίστας πρέπει νά ξέρει ὄχι μόνο ὅτι ἔχουμε στή Γόρτυνα τή μεγάλη ἐπιγραφή μέ τόν κώδικα τῶν νόμων, ἀλλά καί τό γεγονός τοῦ περάσματος ἀπό ἐκεῖ τοῦ Ἀπ. Παύλου καί ὅτι ἄφησε τόν μαθητή του Τίτο, γιά νά ἱδρυθεῖ ἡ Ἐκκλησία τῆς Κρήτης. Αὐτά τά γεγονότα εἶναι ἱστορία καί, λοιπόν, πρέπει νά τά ξέρουν ὅλοι, ἀνεξάρτητα ἀπό αὐτό πού πιστεύουν, ὅπως λέγαμε. …-Σεβ. Πού δέν μποροῦμε νά τῆς γυρίσουμε τήν πλάτη.

-La Rosa. Καθόλου.

…-Σεβ. Καλό εἶναι μαζί μέ τίς Ἐκκλησίες στό ὄνομα τοῦ Ἁγίου Ἀπ. Παύλου στήν περιοχή μας, νά ὑπάρχει καί ἕνα βῆμα πρός τιμήν ἐκείνου, πού ἡ Ἐκκλησία καί ἡ ἱστορία τόν ὀνόμασε “Ἀπόστολο τῶν Ἐθνῶν”.

-La Rosa. Πραγματικά ἦταν ὁ «Ἀπόστολος τῶν Ἐθνῶν». …-Σεβ. Ἀγαπητέ κύριε καθηγητά, θέλω νά σᾶς εὐχαριστήσω πάρα πολύ, νά σᾶς πῶ ὅτι τό φετινό καλοκαίρι, ἡ σκέψη μου εἶναι γεμάτη ἀπό τή δική σας παρουσία καί τοῦ κ. Di Vita.

-La Rosa. Νά μᾶς θυμᾶστε στίς προσευχές σας, αὐτό μόνο θέλουμε καί οἱ δύο. …-Σεβ. Νά σᾶς πῶ ὅτι στά πρόσωπά σας, ζωντανεύει ἡ μνήμη τῶν ὅσων στά ἕδρανα τῶν διαφόρων σχολείων καί οἱ δικοί μας καθηγητές εἶπαν καί ὁραματίζομαι τή μεγάλη συνέχεια πού δημιουργεῖται στό μέλλον μέ τίς βάσεις πού ἐσεῖς βάλατε, μαζί μέ τόσους ἄλλους καλούς καί ἀξιόλογους συνεργάτες σας καί ἀνθρώπους, ἐδῶ στή μητροπολιτική μας περιφέρεια. Γι̉ αὐτό ἀπό τή θέση τοῦ ταπεινοῦ Ἐπισκόπου τῆς περιοχῆς, ἐπιτρέψτε μου νά σᾶς ἐκφράσω τήν προσωπική μου εὐγνωμοσύνη, τήν εὐγνωμοσύνη τῆς Τοπικῆς Ἐκκλησίας καί νά ξέρετε, ἀφοῦ μιλήσατε γιά ἱστορία, ὅτι ἡ ἱστορία σίγουρα ἔχει σημειώσει αὐτό πού ἐσεῖς καί οἱ συνεργάτες σας, ἡ Ἰταλία, τό Πανεπιστήμιό σας, ἡ Σχολή σας, οἱ ἄνθρωποι πού σᾶς βοήθησαν, ἔχετε προσφέρει στήν Κρήτη καί στήν περιοχή τῆς Φαιστοῦ.

...ἡ θρησκεία, ἀνεξάρτητα ἀπό αὐτό πού πιστεύει ὁ καθένας, εἶναι ἱστορία. Ξέρουμε ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶχε πάντοτε ἀνάγκη ἀπό τόν Θεό, ἤδη ἀπό τά πιό μεμακρυσμένα χρόνια. Λοιπόν, εἶναι πολύ καλό γιά νά θυμίσουμε καί τό γεγονός ὅτι ὁ Ἀπόστολος Παῦλος πέρασε ἀπ᾽αὐτό τό μέρος, γιά νά ὑπενθυμίσουμε ὅλα ὅσα ἔκανε, ὄχι μόνο γιά τή χριστιανική ἐκκλησία, ἀλλά καί ἀπό πλευρᾶς τῆς ἱστορίας, καί ἄρα τοῦ πολιτισμοῦ.

-La Rosa. Τόν Θεό μόνο νά εὐχαριστήσουμε. Ὅμως, ἐπιτρέψτε μου, κλείνοντας, νά σᾶς διαβάσω τόν οἰωνό πού ὁ ἀλησμόνητος Τιμόθεος ἔκανε στό βιβλιαράκι τοῦ «Ἑπτά ματιές ἀπό τή Φαιστό», πού φυλάω μέ μεγάλη φροντίδα. Διαβάζω ἀπό τόν πρόλογο: «Ἴσως δέν εἶναι εὔκολο σέ ὅλους νά ἐπισκεφθοῦν ὅλα τά ὄμορφα μέρη τῆς Μεσσαρᾶς καί στόν κάμπο καί στίς πλαγιές τῶν βουνῶν πού τήν ἀγκαλιάζουν. Ἠμποροῦν ὅμως ἀνεβασμένοι στή Φαιστό νά καταλάβουν ἐκεῖνα πού βλέπουν τά μάτια καί διαβάζοντας τοῦτες τίς γραμμές νά κατατοπισθοῦν στούς ἀνεκτίμητους ἀρχαιολογικούς καί ἱστορικούς θησαυρούς τῆς περιοχῆς, γιά νά ἐκτιμήσουν καλύτερα τό μεγαλεῖο τοῦ ἀρχαίου πολιτισμοῦ μας, τήν ἀξία τῆς προσφορᾶς μας στήν ἀνθρωπότητα, τίς προοπτικές τοῦ μέλλοντος καί τό χρέος μας νά φανοῦμε ἀντάξιοι τῆς ἀφάνταστα τρανῆς προγονικῆς κληρονομιᾶς». Τελειώνω μέ τήν προτελευταία σελίδα, στήν ὁποία βρίσκεται καί ἡ ἀληθινή σημασία τῶν δικῶν μας συνεντεύξεων: «Ὁ ἐπισκέπτης τῆς Φαιστοῦ θά μποροῦσε νά σχηματίση ἕνα σταυρό στόν κάμπο τῆς Μεσσαρᾶς. Στά τέσσερα ἄκρα τοῦ σταυροῦ θά συμπέσουν τά σπουδαιότερα σημεῖα τοῦ ἀρχαίου καί χριστιανοῦ πολιτισμοῦ. Φαιστός – Γόρτυνα καί Καλοί Λιμένες – Ἴδη. Στήν τομή τοῦ σταυροῦ θά εὑρεθῆ τό προσκύνημα τῆς Παναγίας Καλυβιανῆς μέ τό συγκρότημα τῶν Φιλανθρωπικῶν ἹδρυμάΦωτ.: Σκάλα Φαιστοῦ

των τῆς Ἱ. Μητροπόλεως. Ὁ ἀρχαῖος Ἑλληνισμός προετοίμασε τόν δρόμο, γιά τόν Χριστιανισμό. [...] Στούς περασμένους αἰῶνες τό προγονικό πνεῦμα καί ἡ χριστιανική ἀρετή ἔδωσαν τήν ἀθάνατη παρουσία των». …-Σεβ. Κύριε καθηγητά, ὁ Θεός νά σᾶς εὐλογεῖ. Εὐχαριστῶ πάρα πολύ.

☞ Πληροφ. τηλ. 2892022208 και email info@imga.gr

Δραστηριότητες τμημάτων

Ἀπό τήν λήξη τῶν δραστηριοτήτων τῶν τμημάτων τοῦ Πολιτιστικοῦ μας Κέντρου, ἔτους 2011- 2012, στόν αὔλειο χῶρο τοῦ Ἱ. Ν. Ἁγ. Τίτου Τυμπακίου.

ΣΧΟΛΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ­ Μοῖρες

Στόν Ἱ. Μ. Ν. Ἁγ. Γεωργίου ­ Τυμπάκι Στόν Ἱ. Ν. Ἁγ. Τίτου ­ Ἁγ. Βαρβάρα Στόν Ἱ. Ν. Ἁγ. Βαρβάρας ­ Πύργος Μονοφατσίου Στόν Ἱ. Ν. Ἁγ. Εἰρήνης ΣΧΟΛΗ ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΑΣ ­ Μοῖρες

Στόν Ἱ. Ν. Ἁγ. Νεκταρίου Στόν Ἱ. Ν. Ἁγ. Τίτου ­ Ἁγ. Βαρβάρα Στόν Ἱ. Ν. Ἁγ. Βαρβάρας ­ Τυμπάκι

ΤΜΗΜΑ ΨΗΦΙΔΩΤΟΥ ­ Μοῖρες

20

Στόν Ἱ. Ν. Ἁγ. Νεκταρίου

Ἐν Ἐσόπτρῳ

ΤΜΗΜA ΜΟΥΣΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ ­ Μοῖρες

Στόν Ἱ. Ν. Ἁγ. Ραφαήλ Στόν Ἱ. Ν. Ἁγ. Τίτου

­ Τυμπάκι

ΤΜΗΜΑ ΝΕΑΝΙΚΩΝ ΣΥΝΑΞΕΩΝ

Γιά παιδιά Δημοτικοῦ  Νεανικές Συντροφιές: Ἱ. Ν. Ἁγ. Γεωργίου Ἁγ. Νεκταρίου Μοιρῶν καί Ἁγ. Τίτου Τυμπακίου. Εἰκαστικό ἐργαστήρι στόν Ἱ. Ν. Ἁγ. Γεωργίου Μοιρῶν. Γιά νέους Γυμνασίου - Λυκείου ­ εανικές Συντροφιές στόν Ἱ. Ν. Ἁγ. Ρα Ν φαήλ Μοιρῶν. Μέ πολλές δραστηριότητες: Προβολή ταινιῶν, εἰκαστικές δημιουργίες, θεατρικές ὁμάδες, χορωδία, ἐπιτραπέζια παιχνίδια, ἐκδρομές καί ἐξορμήσεις...

Τμήματα πού θά στεγασθοῦν 1) Ἐκδηλώσεων, συνεδρίων καί ὁμιλιῶν, 2) Μελέτης καί ἀντιμετώπισης κοινωνικῶν προβλημάτων, 3) Κοινωνικῆς ἀλληλεγγύης, 4) Νεανικῶν συνάξεων, 5) Ψυχαγωγίας νέων, 6) Συμπαράστασης μαθητῶν, σπουδαστῶν, 7) Στήριξης οἰκογένειας, 8) Περιβαλλοντικῆς εὐαισθητοποίησης, 9) Καλλιέργειας φαρμακευτικῶν καί ἀρωματικῶν φυτῶν Κρήτης, 10) Μάθησης ἠλεκτ. ὑπολογιστῶν, 11) Πολυμέσων καί ἴντερνετ, 12) Βιβλιοθήκης, ἀναγνωστηρίου, 13) Σχολῆς βυζαντινῆς μουσικῆς, 14) Μάθησης παραδοσ. μουσ. ὀργάνων, 15) Σεμιναριακῆς ἐπιμόρφωσης εὐρωπαϊκῆς μουσικῆς, 16) Ζωγραφικῆς καί σχεδίου, 17) Σχολῆς ἁγιογραφίας, 18) Ψηφιδωτοῦ, 19) Ἐπιμόρφωσης στελεχῶν Ἐκκλησίας, 20) Ἐκδόσεων, 21) Βιβλιοπωλείου, 22) Καταγραφῆς - διαφύλαξης ἐκκλησιαστικῆς καί πολιτιστικῆς κληρονομίας, 23) Ἐκθετηρίου, 24) Ραδιοφωνικοῦ προγράμματος, 25) Θρησκευτικοῦ τουρισμοῦ, 26) Γραφείων Πολιτιστικοῦ Κέντρου, 27) Φιλοξενίας. ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΕΓΕΡΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ ΜΑΣ ΚΕΝΤΡΟΥ

Μέ συνδρομή τῆς Ἱ. Μητροπόλεως, Ἱ. Μονῶν καί Ἐνοριῶν της καί δωρητῶν, ἐκπονήθηκαν οἱ μελέτες καί κατασκευάσθηκαν τά δύο ὑπόγεια. Εὐχαριστοῦμε πολύ, ὅλους ὅσους συνέδραμαν. Ἡ συνέχιση τῆς ἀνέγερσης γίνεται ἀπό τό ΕΣΠΑ, ἐκτός τοῦ β΄ ὀρόφου. Ἐν Ἐσόπτρῳ

21

Δωρεές

Οἰκονομικός ἀπολογισμός Ἱ. Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας ἔτους 2011 (Ἀποφ. 5,6/29-3, 1/28-6 2012 Μητροπ. Συμβουλίου)

Μητροπ. Γραφείου: Ἔσοδα: Ὑπόλ. 2010, 22.950,93€, ἀπό 7% γιά Μ. Γραφεῖο 45.076,80€, ἡμερολογίων 20.120€, εἰσφ. Ἐνοριῶν 90.387,98€, δωρεῶν Ἐνοριῶν ἀγορᾶς οἰκοπέδου ἀνέγερσης γραφείων Ἱ. Μητροπόλεως 95.200€, ὑπέρ δημοσίου 1.579,56€, τόκων 524,77€. Σύνολο ἐσόδων 275.840,04€. Ἔξοδα: Ἐπικοινωνιῶν 7.549,29€, ΔΕΗ ΔΕΥΑΜ 4.854,85€, δημ. σχέσεων επίδ. διακρίσεων 2.744,19€, συντηρήσεων, ἐπισκευῶν 2.216,65€, λοιπ. δαπανῶν 5.841,08€, τελῶν κυκλοφορίας, γεωργικῶν 4.393,60€, γραφικῆς ὕλης 9.082,69€, ἀναλώσιμων εἰδῶν 3.282,67€, εἰδῶν καθαριότητας 185,51€, εἰδῶν διατροφῆς–φιλοξενίας 2.951,36€, καυσίμων 3.968,85€, ἐπιδομάτων 1.200€, δαπ. διοικήσεως 41.418,45€, ὑπέρ δανείου ἀγορᾶς οἰκοπέδου ἀνέγερσης γραφείων Ἱ. Μητροπόλεως 72.095,56€, συμπληρωμ. μελετῶν Πολιτ. Κέντρου 13.693,57€, ὑπέρ δημοσίου 6.678,49€, ὑπέρ Πολιτ. Κέντρου 69.388,75€, λογίας Οἰκουμ. Πατριαρχείου 7.500€. Σύνολο ἐξόδων 259.045,56€. Ὑπόλ. 31/12/2011, 16.794,48€.

Γ. Φ. Ταμείου: Ὑπόλ. 2010, 962,36€. Ἔσοδα, 25.341,86€. Ἔξοδα, 14.107,30€ Ὑπόλ. 31/12/2011, 12.196,92€. Πολιτιστικοῦ - Πνευμ. Κέντρου: Ἔσοδα: Ὑπόλ. 2010, 17.560,12€, δωρεῶν Μονῶν, Ἐνοριῶν 400€, δωρεῶν ἰδιωτῶν 1.500€, τόκων 151,84€. Σύνολο ἐσόδων 19.611,96€. Ἔξοδα: ΙΚΑ 4.641,52€, ὀρκωτ. λογιστῶν 1.230€, λογιστή 246€, φόρου 15,19€, δωρεᾶς στό νέο ΝΠΙΔ, Πολιτ. Κέντρο-Ἐπικοιν. & Μορφωτ. Ἵδρυμα 13.479,25€. Σύνολο ἐξόδων, 19.611,96€. Ὑπόλ. 0. Πολιτιστικοῦ Κέντρου - Ἐπικοινωνιακοῦ & Μορφωτικοῦ Ἱδρύματος: Ἔσοδα: Ὑπόλ.

2010, 2.322,88€, δωρ. Σεβασμιώτ. 1.588,50€, Ἱ. Μητρόπολης 11.470€, δωρεῶν Μονῶν, Ἐνοριῶν, 2.767,20€, δωρεῶν ἰδιωτῶν 4.516€, Π.Π.Κ.

13.479,25€, τόκων 17,57€. Σύνολο ἐσόδων 36.161,40€. Ἔξοδα: περιοδικοῦ 6.602€, ὀρκωτ. λογιστῶν 492€, λογιστή 246€, φόρου 2.470,92€, νεαν. συνάξεων - ἁγιογραφίας 889,70€, ἐπιμορφωτῶν 7.999,08€, διάφορα 300,20€. Σύνολο ἐξόδων 18.999,90€. Ὑπόλ. 31/12/2011, 17.161,50€.

Συσσίτια καί τράπεζες τροφίμων τῆς Ἐκκλησίας Ὑπάρχουν ἄνθρωποι πού ἔχουν ἀνάγκη ἀπό φαγητό καί τρόφιμα Στίς Ἐνορίες Ἱ. Μ. Ν. Ἁγ. Γεωργίου Μοιρῶν καί Πύργου Μονοφ, λειτουργοῦν συσσίτια για ἐνδεεῖς καί ἄπορους. Στίς Ἐνορίες Ἁγ. Ραφαήλ Μοιρῶν, Ἁγ. Τίτου Τυμπακίου, Ἁγ. Βαρβάρας καί Ἀσημίου λειτουργοῦν τράπεζες τροφίμων. Τρόφιμα διανέμονται καί σέ ἄλλες Ἐνορίες τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως. Μποροῦμε νά κόψουμε περιττά πράγματα καί νά τά κάνουμε φαγητό καί τρόφιμα.

22

Ἐν Ἐσόπτρῳ

Παρακαλοῦμε βοηθεῖστε μας… Πληροφ: 28920 22208, 6977694647 καί 6977435087

Γιά τό Πολιτιστικό ΚέντροἘπικοινωνιακό καί Μορφωτικό Ἵδρυμα Ἱ. Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας: Γιά τήν ἀνέγερση τοῦ β΄ ὀρόφου, ἄνωθεν αὐτοῦ 1) Σεβ. Μητροπολίτης Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακάριος 436€, 2) Ἐνορία Κρότου 100€, 3) Ἐνορία Νυβρίτου 300€, 4) Ἐνορία Βουρβουλίτη 100€, 5) π. Νεκτάριος Χουστουλάκης 100€ καί 6) κ. Ἀμαλία Γεναράκη 300€. Γιά τό περιοδικό «Ἐν Ἐσόπτρῳ» 1) Ἐνορία Τρ. Ἐκκλησιῶν 100€ καί 2) π. Γεώργιος Πουλινάκης 50€. Γιά τήν πραγματοποίηση τοῦ 1ου Διεπιστημονικοῦ - Διεθνοῦς Συνεδρίου Γόρτυνας «Ἐν Γορτύνῃ καί Ἀρκαδίᾳ ἐγένετο…» γιά τήν Ἱστορία, τήν Πνευματικότητα, τήν Τέχνη καί τόν Πολιτισμό τοῦ Κρητικοῦ Νότου 1) Ἱ. Μονή Βροντησίου 1.000€, 2) Μονομετοχική δημοτική Α.Ε. «Μάταλα Δήμου Τυμπακίου» 1.000€, 3) «Ετζίαν», ἀεροπορικό εἰσιτήριο, 4) «Μινωικές Γραμμές», ἀτμοπλοϊκά εἰσιτήρια, 5) Ἱ. Μονές Κουδουμᾶ, Καλυβιανῆς καί Ἐνορίες Ἱ. Μητροπ. Ν. Ἁγ. Γεωργίου Μοιρῶν, Ἄνω Ζαροῦ, Ἁγ. Τίτου Τυμπακίου, Ἁγ. Αἰκατερίνης Τυμπακίου, Ἁγ. Πνεύματος Τυμπακίου, Ἁγ. Δέκα καί Χάρακα, παράθεση γευμάτων.

Ἡ Τοπική Ἐκκλησία εὐχαριστεῖ πολὺ γιὰ τὶς παραπάνω εὐγενικὲς δωρεές. Οἱ προσφορὲς αὐτὲς, βοηθοῦν πολύ τὴν ἀνάπτυξη τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ, μορφωτικοῦ καὶ κοινωνικοῦ ἔργου τῆς Ἱ. Μητροπόλεως.Ἐν Ἐσόπτρῳ

23