Εν Εσόπτρω - Τεύχος 5

1

Περιεχόμενα  Προοίμιο

3

 Ἡ λατρεία τῶν Ἱ. Εἰκόνων και ὁ ἑορτασμός

τῆς Κυριακῆς τῆς Ὀρθοδοξίας Τῆς κ. Στυλιανής Καλεντάκη, Ἀρχαιολόγου

 Ὁ Ἡ Εἰκόνα στον Ὀρθόδοξο Χριστιανισμό

4 7

 Ἐκ Φαναρίου…

Λόγοι, Τοῦ Μακαριστοῦ Μητροπολίτου Χαλκηδόνος κυροῦ Μελίτωνος Χατζῆ

11

 Βυζαντινή Εἰκόνα

12

 Μαζί μέ τούς γονεῖς

18

 Μέ ἐνδιαφέρον γιά τούς νέους

23

 Προσευχή τοῦ ἁγιογράφου

28

 Πολιτιστικό – Πνευματικό Κέντρο

καί Ἐπικοινωνιακό καί Μορφωτικό Ἵδρυμα Ἱ. Μ. Γορτύνης & Ἀρκαδίας



Σταλάγματα Ἀγιότητος

Τριμηνιαία Ἔκδοση τοῦ Ἐπικοινωνιακοῦ καί Μορφωτικοῦ Ἱδρύματος Ἱ. Μ. Γορτύνης καί Ἀρκαδίας Ἔτος 2ο Τεῦχος 5ο Ἐκδίδεται τῇ προνοίᾳ τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακαρίου Ἐκδόσεις: «ΑΝΤΙΛΑΛΟΣ»

29 31

‘Υπεύθυνος ἔκδοσης: π. Χαράλαμπος Παπαδόπουλος (6975 853535) Μέλη Συντακτικῆς Ἐπιτροπῆς Περιοδικοῦ: π. Χαράλαμπος Κοπανάκης (6974 106929) π. Χαράλαμπος Παπαδόπουλος Στυλιανή Καλεντάκη, Ἀρχαιολόγος - Φιλόλογος Ἐπιμέλεια κειμένων: ∆ημήτριος ∆ασκαλάκης, Φιλόλογος - Ἱεροψάλτης Στυλιανή Καλεντάκη, Ἀρχαιολόγος - Φιλόλογος

Τό Περιοδικό ἀποστέλλεται δωρεάν. Προαιρετικές οἰκονομικές εἰσφορές. ∆ιεύθυνση: Ἁγ. Γεωργίου 16, 70400 Μοίρες, Ἠρακλείου Κρήτης, Τηλ.: 28920 22208 - Fax: 28920 24804

2

Προοίμιο Ξεκινώντας ἀπό τήν ὁρατή μορφή, ὁ νοῦς καί ἡ σκέψη μας ὑψώνονται πρός τήν ἐπιθυμία καί τήν ἀγάπη γιά τόν Θεό, νά προσκυνοῦμε ὄχι ἕνα ἀντικείμενο ἀλλά τή θέα καί τή μορφή τῆς ὡραιότητας τῆς θεϊκῆς αὐτῆς εἰκόνας. Ἡ Εἰκόνα θεωρεῖται σάν ἕνας σύνδεσμος τῆς παρούσας ζωῆς μέ τόν μέλλοντα αἰῶνα, τοῦτο διότι ἡ ἀγάπη πού διεγείρει πρός τό ἀναπαριστάμενο, εἶναι τέτοιας φύσης, ὥστε νά ἑνώσει τή γήϊνη ζωή μ’ ἐκεῖνο ὅπου τά σώματα τῶν ἁγίων θά εἶναι λαμπερά περισσότερο ἀπό τόν ἥλιο. Ἕνας ἀληθινός εἰκονογράφος ὀφείλει νά βρίσκεται σέ ἐπικοινωνία μέ τό ἀναπαριστάμενο πρόσωπο - πρωτότυπο ὄχι μόνο διά τῆς συμμετοχῆς του στό σῶμα τῆς Ἐκκλησίας, ἀλλά καί μέ τή δική του ἐμπειρία ἐξαγιασμοῦ, ὀφείλει νά εἶναι ἕνας δημιουργός ζωγράφος πού δέχεται καί ἀποκαλύπτει τήν ἁγιότητα ἑνός ἄλλου μέσα ἀπό τή δική του ἐμπειρία. Ἀπό τήν πνευματική ἐμπειρία τοῦ ζωγράφου, τόν βαθμό κοινωνίας μέ τό πρωτότυπο, εἶναι πού ἐξαρτᾶται ἡ δημιουργική ἐνέργεια στό ἔργο του. Ἡ ἐξωτερική ὀμορφιά τῆς Εἰκόνας εἶναι συνώνυμη τῆς πνευματικῆς ὀμορφιᾶς καί ἡ αἰσθητή ἀντίληψη αὐτῆς τῆς ὀμορφιᾶς ὀφείλεται στήν προσευχή τοῦ νοῦ. Στήν ὀρθόδοξη ἐκκλησιαστική τέχνη τό κύριο θέμα γιά νά μήν ποῦμε τό μοναδικό, εἶναι ὁ ἄνθρωπος. Καμμιά τέχνη δέν δίνει τόση προσοχή, καμιά δέν τόν ὑψώνει στό ἐπίπεδο πού τόν ὑψώνει ἡ Εἰκόνα. Ὅλα ὅσα ἀναπαριστᾶ ἀναφέρονται στόν ἄνθρωπο, τό τοπίο, τά ζῶα, τά φυτά... Στήν ἱεραρχία τῶν ὄντων ὁ ἄνθρωπος ἔχει τήν κυριαρχοῦσα θέση, εἶναι τό κέντρο τῆς οἰκουμένης καί ὁ κόσμος πού τόν περιβάλλει, παρουσιάζεται στήν κατάσταση πού τοῦ μεταδίδει ἡ ἁγιότητά του. Στή Βυζαντινή Τέχνη ὁ ὅρος «style» ἀποδίδεται μέ τή λέξη «τρόπος» καί ὄχι «ὕφος», γιατί τό ὕφος ἀφορᾶ κύρια στόν γραπτό λόγο. Γενικότερα ἡ ὀρθόδοξη ἐκκλησιαστική ζωγραφική, ζωή καί σκέψη, δέν χαρακτηρίζεται ἀπό ἕνα ὕφος, ἀλλά ἀπό ἕναν τρόπο, δεδομένου ὅτι τό ὕφος ἔχει ἔντονα ἀτομικό χαρακτῆρα. Ἴσως ἡ ἰδεοκρατική ζωγραφική, ἡ ζωγραφική πού δουλεύεται πάνω σέ ἰδέες, νά μπορεῖ νά ἐκφράσει ἕνα ὕφος ὅπως ρομαντικό, κλασικό, συμβολικό, ὄχι πάντως ἡ ἐκκλησιαστική ζωγραφική. Τό «Βυζαντινό ὕφος» θ’ ἀποτελοῦσε τήν τραγική ἀλλοίωση μιᾶς διακοσμητικῆς ζωγραφικῆς φολκλορικοῦ τύπου, τῆς ζωντανῆς καί ἔμπλεης Θείας Χάριτος ἐκκλησιαστικῆς μας ζωῆς, χαρακτηριστικό τῆς ὁποίας εἶναι ὁ πραγματιστικός καί ἐμπειρικός τρόπος ζωῆς καί σκέψης. (Ἀπόσπασμα ἀπό τό βιβλίο τοῦ Λεωνίδα Οὐσπένσκυ, Ἡ θεολογία τῆς Εἰκόνας στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία)

3

Ἡ λατρεία τῶν Ἱερῶν Εἰκόνων καί ὁ ἑορτασμός τῆς Κυριακῆς τῆς Ὀρθοδοξίας Τῆς κ. Στυλιανής Καλεντάκη, Ἀρχαιολόγου

ζωγραφική διακόσμηση καί ἡ τιμητική προσκύνηση τῶν Εἰκόνων ἀποτελοῦν ἕνα πολύ σημαντικό κεφάλαιο τῆς λατρείας, κυρίως γιά τόν χῶρο τῆς Ἀνατολῆς. Τό θέμα τῆς ἀπεικόνισης ἤ μή τῶν ἁγίων προσώπων τῆς θρησκευτικῆς ἱστορίας ἀπασχόλησε τούς πιστούς ἤδη ἀπό τούς πρώτους χριστιανικούς αἰῶνες. Σημαντικός σταθμός σ’ αὐτό τό δυσεπίλυτο θέμα, ἦταν ἡ περίοδος τῆς Εἰκονομαχίας, θρησκευτική κρίση πού ξέσπασε τό 726 καί τερματίστηκε τό 843. Οἱ πρῶτες προσπάθειες εἰκονογράφησης τῆς Ἁγίας Γραφῆς συντελέστηκαν ἤδη ἀπό πολύ νωρίς, ὅπως μαρτυροῦν οἱ τοιχογραφίες πού συναντᾶμε στίς ἀνά τόν κόσμο σωζόμενες κατακόμβες (3ος-5ος αἰ.). Ἀπό τόν 4ο αἰ. καί ἑξῆς, πού ἄρχισαν νά χτίζονται χριστιανικοί ναοί, οἱ τοιχογραφίες καί οἱ ψηφιδωτές συνθέσεις μέ θέματα ἀπό τά ἱερά κείμενα κοσμοῦσαν τίς μεγάλες ἐσωτερικές ἐπιφάνειες τῶν χριστιανικῶν ναῶν καί βαπτιστηρίων. Παράλληλα ἀναπτύχθηκε καί ἡ εἰκονογράφηση φορητῶν Εἰκόνων, οἱ ὁποῖες ἀπέκτησαν ξε-χωριστή θέση στή ζωή τῶν πιστῶν· «εἶναι τό κατεξοχήν λατρευτικό ἀντικείμενο, εἶναι καλλιτε4

χνικό προϊόν προσευχῆς πού ὑπηρετεῖ τή λατρεία, ἐκφράζει τήν πίστη καί ἑρμηνεύει τό δόγμα»1. Ὅλες αὐτές οἱ τεχνικές τῆς θρησκευτικῆς ζωγραφικῆς (τοιχογραφία, ψηφιδωτό, φορητή Εἰκόνα) λειτουργοῦσαν ὡς ἡ παρουσία τῆς Χάρης τοῦ Θεοῦ πρός τούς πιστούς, εἶχαν διδακτικό ρόλο -ἦταν τό εὐαγγέλιο τῶν ἀγραμμάτων- καί ἀποτελοῦσαν τό σπουδαιότερο ἐκφραστικό καλλιτεχνικό μέσο τῆς χριστιανικῆς πίστης. «∆ιότι ὅπως ὁ λόγος καί ὁ ὕμνος τῆς Ἐκκλησίας ἐξαγιάζουν τήν ψυχή τοῦ πιστοῦ μέ τήν αἴσθηση τῆς ἀκοῆς ἔτσι καί ἡ Εἰκόνα βοηθᾶ στόν ἐξαγιασμό μέ τήν αἴσθηση τῆς ὅρασης»2. Μέ τό πέρασμα ὅμως τῶν χρόνων ἄρχισε νά ἐκδηλώνεται ἀπό τούς πιστούς μία ὑπέρμετρη λατρεία, κυρίως γιά τίς Εἰκόνες, πού ἔλαβε σχεδόν κατα-

Παράδειγμα εἰκονοκλαστικῆς διακόσμησης στό ναό τῆς Ἁγίας Εἰρήνης στήν Κωνσταντινούπολη: Ἕνας ἁπλός σταυρός.

χρηστικές διαστάσεις καί ἄγγιξε τά ὅρια τοῦ παγανισμοῦ. Ἐπιπλέον, ὁ προβληματισμός γιά τό ἄν ἦταν δυνατόν νά ἀπεικονίζεται ἤ ὄχι τό θεῖο μέ ὑλικά ἐφήμερα προκάλεσε στούς χριστιανούς μεγάλο διχασμό, ὁ ὁποῖος ὁδήγησε σέ μία ἀπό τίς μεγαλύτερες θρησκευτικές ἔριδες τοῦ Βυζαντίου μέ ἐπιπτώσεις σέ ὅλους τούς τομεῖς. Στήν πρώτη φάση τῆς Εἰκονομαχίας (726-787), ὁ εἰκονοκλάστης αὐτοκράτορας Λέων Γ΄ ὁ Ἴσαυρος ξεκίνησε νά καταδιώκει τή λατρεία τῶν Εἰκόνων. Σέ ὁμιλία του τό 730 ταύτισε τήν εἰκονολατρεία μέ τήν εἰδωλολατρεία, διέταξε νά ἀφαιρεθοῦν ἀπό τούς ναούς ὅλες οἱ Εἰκόνες καί ἀπαγόρευσε τήν προσκύνησή τους. Ὁ διχασμός εἰκονολατρῶν-εἰκονομάχων ἦταν γεγονός. Ὁ διάδοχος τοῦ Λέοντα Κωνσταντῖνος ὁ Ε΄, ὑποστήριξε ἔντονα τίς θέσεις τοῦ προκατόχου του καί συνέχισε μέ μεγαλύτερο φανατισμό τίς διώξεις τῶν εἰκονολατρῶν. Πολλοί χριστιανοί διώχθηκαν καί σφαγιάστηκαν, ναοί καταστράφηκαν, Εἰκόνες

5

καί ἱερά βιβλία κάηκαν. Ἀνάμεσα στούς σπουδαιότερους ὑπέρμαχους τῶν Εἰκόνων αὐτῆς τῆς περιόδου ξεχωρίζει ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ ∆αμασκηνός, πού συνέγραψε τρεῖς λόγους ἐναντίον τῶν εἰκονομάχων καί βασανίστηκε μέ ἀκρωτηριασμό τοῦ δεξιοῦ χεριοῦ («καί ἐκκέκοπται δεξιά, ἡ ποιήσασα δύναμιν τοῖς ὀρθοδόξοις ἐν Θεῷ, δι’ ὧν γέγραφεν˙»)3, τό ὁποῖο τοποθέτησε μέ θαυμαστό τρόπο στή θέση του ἡ Παναγία. Ἄν καί ἡ αὐτοκράτειρα Εἰρήνη ἡ Ἀθηναία ἔφερε τή συμφιλίωση τό 787 μέ τή σύγκλιση τῆς Ζ΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου, τά πνεύματα ἀναζωπυρώθηκαν πά-λι ἀπό τό 813. Οἱ καταστροφές καί οἱ διώξεις ἐπανέκαμψαν μέ τό ἴδιο μένος, μέ κυρίαρχα πρόσωπα σ’ αὐτήν τή δεύτερη φάση (813-843) τούς αὐτοκράτορες Λέοντα Ε΄ τόν Ἀρμένιο καί Θεόφιλο. Ὅμως

ἡ χήρα τοῦ Θεοφίλου Θεοδώρα σέ συνεννόηση μέ τόν Πατριάρχη Μεθόδιο ἀποφάσισε στίς 11 Μαρτίου 843 τήν ὁριστική ἀναστήλωση τῶν Εἰκόνων καί τήν ἐπαναφορά ὅλων τῶν ἀποφάσεων τῆς Ζ’ Οἰκουμενικῆς Συνόδου. Σύμφωνα μέ αὐτές, δέν πρέπει νά ἀποδίδεται στίς Εἰκόνες ἀληθινή λατρεία, ἀλλά ἀσπασμός καί τιμητική προσκύνηση. Αὐτή ἡ νίκη τῶν εἰκονολατρῶν, θρίαμβος γιά τήν Ὀρθοδοξία, γιορτάστηκε πανηγυρικά καί οἱ Εἰκόνες τοποθετήθηκαν ξανά στούς ναούς μέ ξεχωριστές τιμές. Ἀπό τότε καθιερώθηκε νά γιορτάζεται ἡ ἀναστήλωση τῶν Εἰ-κόνων πάντα τήν πρώτη Κυριακή τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς ὡς Κυριακή τῆς Ὀρθοδοξίας.

—————————————— ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Χατζηδάκης Μαν., «Ἡ μεσοβυζαντινή τέχνη. Ἡ Εἰκονομαχία (726-843/867)», Ι Ε Ε, τόμ. Η΄, Ἀθῆναι 20002, σ. 285-288.

Delvoye Ch., Βυζαντινή τέχνη (μτφρ. Μαντώ Παπαδάκη), Ἀθῆνα 19944, σ. 233-239.

Ostrogorsky G., Ἱστορία τοῦ βυζαντινοῦ κράτους (μτφρ. Ἰ. Παναγιωτόπουλος), τόμ. Β΄, Ἀθῆνα 1995, σ. 11-43. Παλιούρα Α. ∆., Εἰσαγωγή στη Βυζαντινή Ἀρχαιολογία, Πανεπιστήμιο Ἰωαννίνων 20023, σ.

147-153. Παλιούρα Α. ∆., «Ὁ ἀπόηχος τῆς Εἰκονομαχίας στή ζωγραφική τοῦ 16ου αἰῶνα. Ἡ περίπτωση τοῦ Γεωργίου Κλόντζα, "Τιμητικό Ἀφιέρωμα" στόν Κων. ∆. Καλοκύρη», Μεταβυζαντινή ζωγραφική. Συλλογή ἄρθρων, Ἰωάν-

νινα 2000, 47-58.

—————————————— 1.

Εἰκονομάχοι καλύπτουν τήν εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ μέ ἀσβέστη. Ψαλτήρι Χλουντόφ (περί τό 830). Μόσχα, Ἱστορικό Μουσεῖο

6

Παλιούρα Ἀθ. ∆., Εἰσαγωγή στή Βυζαντινή Ἀρχαιολογία, Πανεπιστήμιο Ἰωαννίνων 20023, σ. 136.

2. ὅ. π., σ. 147.

3. Migne, PG, 94, 456.

Ἡ Εἰκόνα στόν Ὀρθόδοξο Χριστιανισμό πό τήν ἀρχή τῆς ὕπαρξής του ὁ ἄνθρωπος ἐκστασιάζεται ἀπό τήν εἰκόνα. Ἡ εἰκόνα εἶναι ἕνα σημεῖο, ἕνα σύμβολο πού πληροφορεῖ, κατατοπίζει, δηλώνει. Ἕνα σύμβολο εἶναι μία σχέση ἐξάρτησης καί κοινωνίας οὐσίας μέ τό συμβολιζόμενο, τό ὁποῖο εἶναι παρόν μέσα στό σύμβολό του. Ἡ Εἰκόνα, ὡς σημεῖο ἤ σύμβολο, ἀποτελεῖ γιά τούς Ὀρθόδοξους χριστιανούς λατρευτικό μέσο τοῦ ἑνός καί μοναδικοῦ Θεοῦ. Εἶναι ἀντικείμενο ὄχι λατρείας, ἀλλά τιμῆς καί σεβασμοῦ, γιατί βεβαιώνει ὅτι τό πρω-

7

τότυπο ὑπάρχει ἀληθινά. Ἔτσι οἱ Εἰκόνες τοῦ Χριστοῦ εἶναι ἀπόδειξη, ἀλλά καί ὁμολογία τῆς Ἐνανθρώπησής Του. Μέ τόν τρόπο αὐτό φέρνουν τόν πιστό σέ ἄμεση σχέση μέ τή χάρη καί τήν ὑπόσταση τοῦ εἰκονιζόμενου προσώπου. Ἡ Εἰκόνα ἀποτελεῖ λατρευτικό μέσο. Ἀντικείμενο ὄχι λατρείας, ἀλλά ὅπως εἴπαμε τιμῆς καί σεβασμοῦ. Οἱ εἰκόνες βρίσκονται σέ πλήρη ταύτιση καί συμφωνία μέ τά ἀναγραφόμενα στίς Ἁγίες Γραφές, ἔχουν στενή σχέση μέ τήν Ἐκκλησιαστική ὑμνογραφία, ἀποτελοῦν εἰκονογραφικά συναξάρια καί εἰκονιστικά ὑπομνήματα πατερι8

κοῦ λόγου, ἐκφράζουν πλήρως τή δογματική διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας μας, ἡ ὁποία μᾶς «μορφώνει» προβάλλοντάς μας ἕνα συγκεκριμένο καί ἐνσαρκωμένο Θεοπρεπές ἦθος, ὁδηγούμενοι, μέ τόν τρόπο αὐτό, στήν «ἐν Χριστῷ» ζωή. Στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἐκφράζεται (ὅσον ἀφορᾶ τίς Εἰκόνες) ἕνα περιεχόμενο ὑπερβατικό, γιατί ἡ Ἐκκλησία ἐνδιαφέρεται κυρίως γιά τά πνευματικά ἰδεώδη καί τήν ἐκτός τοῦ κόσμου τούτου πραγματικότητα. Ἔτσι, κάθε Εἰκόνα συγκλίνει στή μόνη ὑπενθύμιση ὅτι δέν ὑπάρχει ζωή ἐκτός τοῦ Χριστοῦ καί τῆς Ἐκκλησίας, ἀφοῦ ἡ Ἐκκλησία εἶναι ἡ Εἰκόνα τῆς «ἐν Χριστῷ Βασιλείας». Ἡ Εἰκόνα δοξάζεται ἀπό τό πρωτότυπο. Εἶναι στή φύση τῆς Εἰκόνας ἡ ὁμοιότητα μέ τό πρωτότυπο. Ὁ ἄνθρωπος, ἡ ζωντανή εἰ-κόνα τοῦ Θεοῦ, προέρχεται ἀπό τό πρωτότυπο καί ὁλοκληρώνεται στό πρωτότυπο, ἀ-φοῦ ἡ ὕπαρξή μας στήν ἱστορία εἶναι εἰκόνα τῆς αἰώνιας ὕπαρξης. Ἔτσι, ἡ Εἰκόνα καθαγιάζει τήν ὅραση καί τή μετασχηματίζει ἤδη σέ ὀπτασία, διότι ὁ Θεός δέν γίνεται μόνο ἀ-κουστός, γίνεται καί ὁρατός, ἀφοῦ ἡ δόξα τῆς Ἁγίας Τριάδας ἀποκαλύφθηκε μέσα ἀπό τή «σάρκα» τοῦ Υἱοῦ τοῦ Ἀνθρώπου. Γεννήθηκε ἀπό Πατέρα Ἀπερίγραπτο καί φυσικά δέν θά μποροῦσε νά ἔχει μορφή. Ὅμως, ἀπό τή στιγμή πού γεννήθηκε ἀπό μητέρα περιγραπτή, ἔχει φυσικά μορφή πού μοιάζει μέ αὐτή τῆς μητέρας. Κι ἄν δέν ἦταν

δυνατό νά ἀπεικονιστεῖ μέσῳ τῆς τέχνης, αὐτό θά σήμαινε ὅτι γεννήθηκε μόνο ἀπό τόν Πατέρα καί δέν Ἐνσαρκώθηκε. Αὐτό, ὅμως θά ἦταν ἀντίθετο πρός τή θεία Οἰκονομία τῆς σωτηρίας μας, ἀφοῦ ἡ Εἰκόνα εἶναι ἕνας τόπος συνάντησης καί ἐπικοινωνίας. Συνάντησης, ἐπειδή ἡ Εἰκόνα φέρνει τό πρότυπο στό παρόν τοῦ θεατή καί ἐπικοινωνίας γιατί, κατά τή γνωστή ρήση τοῦ Μεγάλου Βασιλείου «ἡ τῆς Εἰ-κόνος ἡ τιμή ἐπί/πρός τό πρωτότυπον ἀνα/διαβαίνει». Ἔτσι, ἡ ἀπαγόρευση τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης ἄρθηκε ἀπό καί γιά τόν Χριστό, ὅπως ἐπίσης καί γιά τή μητέρα Του καί γιά τούς φίλους Του (Ἁγίους), καί ἐν τέλει γιά ὅλους αὐτούς, πού, «ἐν Πνεύματι Ἁγίῳ», συμμετέχουν στή Θεοποιημένη σάρκα Του. Οἱ πρῶτοι χριστιανοί, ἀκολουθώντας τή μή ἀπεικονιστική παράδοση τῶν Ἰσραηλιτῶν, δέν παρουσίασαν εἰκονογραφικές παραστάσεις τοῦ Κυρίου, παρά μόνο συμ-

βολικές, λόγῳ καί τοῦ κλίματος τρομοκρατίας καί διωγμῶν, πού εἶχε ξεκινήσει, ἀρχικά ἀπό τούς Ἰουδαίους καί κατόπιν ἀπό τούς Ρωμαίους. Οἱ χριστιανοί Ἀπολογητές, Ἀποστολικοί Πατέρες τοῦ 2ου καί 3ου αἰῶνα μ.Χ., αὐτοί δηλαδή πού ἀνέλαβαν τήν ὑπεράσπιση καί στήριξη τοῦ Χριστιανισμοῦ ἀπέναντι στίς κατηγορίες τῶν ἐθνικῶν φιλοσόφων καί τῶν Ἑβραίων, ἀκολούθησαν, ἐπηρεασμένοι ἀπό τή Γραφή καί τούς Ἕλληνες φιλοσόφους καί ἰδιαίτερα τόν Πλάτωνα, τήν ἄποψη ὅτι δέν μπορεῖς νά εἰκονίσεις τόν ἄφατο καί ἀόρατο Θεό, μέ ἀποτέλεσμα ἡ χρησιμότητα τῶν ἀπεικονιστικῶν τεχνῶν νά ὑποβαθμιστεῖ πλήρως, ἄν καί στά Εὐαγγέλια γίνεται συχνά ἀναφορά ὄχι μόνο στό Λόγο, ὡς κατεξοχήν μέσο γνώσης τοῦ Θεοῦ, ἀλλά καί σέ αὐ-

9

τά πού οἱ ἄνθρωποι βλέπουν καί παρατηροῦν μέ τά ἴδια τους τά μάτια (θαύματα, θεραπεῖες). «Ὑμῖν δέ μα-

κάριοι οἱ ὀφθαλ-μοί ὅτι βλέπουσι, καί τά ὦτα ὑμῖν ὅτι ἀκούουσιν. Ἀμήν γάρ λέγω ὑμῖν ὅτι πολλοί προφῆται καί δίκαιοι ἐπεθύμησαν ἰδεῖν ὅ βλέπετε, καί οὐκ εἶδον, καί ἀκοῦσαι ὅ ἀκούετε, καί οὐκ ἄκουσαν». Πολλοί εἶναι ἐκεῖνοι οἱ Ἀποστολικοί Πατέρες, πού θεωροῦν εἰδωλολατρικό ἔθιμο τό νά ὑπάρχουν Εἰκόνες (Εὐσέβιος Καισαρείας). Ἀρκετά χρόνια ἀργότερα, στούς Καππαδόκες Πατέρες καί στά κείμενα, πού ἀποδίδονται στόν Διονύσιο, θά παρουσιαστεῖ ἡ ἄποψη ὅτι ἡ Θεία Πρόνοια, παρέχει στόν ἄνθρωπο αἰσθητές εἰκόνες τῆς Θείας νοητῆς ἀλήθειας, ὥστε νά μπορεῖ, μέσῳ τῶν αἰσθητῶν εἰκόνων καί συμβόλων, νά κατανοήσει καί νά γεφυρωθεῖ τό χάσμα ἀνάμεσα στόν Θεό καί τόν ἄνθρωπο, ἀνάμεσα στό αἰσθητό καί τό νοητό. Ἔτσι οἱ Εἰκόνες τοῦ Χριστοῦ εἶναι ἀπόδειξη ἀλλά καί ὁμολογία

τῆς Ἐνανθρώπησής Του. Ἄν δέν ἀπεικονίσουμε τόν Κύριο, χωρίζουμε τή σάρκα Του ἀπό τή Θεότητά Του, ἀρνούμενοι ἔτσι τήν ἀνθρώπινη φύση Του, γιατί ἡ Ἐνσάρκωση στηρίζει τήν Εἰκόνα καί ἡ Εἰκόνα ἀποδεικνύει τήν Ἐνσάρκωση. Ἡ Ὀρθοδοξία, ὅμως, «ὡς ἀψευδής περί Θεοῦ καί κτίσεως ὑπόληψις», πού δέν περιορίζεται στήν ὀρθή θεώρηση τοῦ Θεοῦ ἤ τοῦ πνευματικοῦ κόσμου, ἀλλά περιλαμβάνει καί τήν ὀρθή θεώρηση τοῦ κόσμου, ἐπιβεβαίωσε τή Χριστολογική βάση τῆς Εἰκόνας καί τήν αὐστηρά προσωπική της ἀξία, ἀφοῦ οἱ Εἰκόνες, φέρνουν τόν πιστό σέ ἄμεση σχέση μέ τή χάρη καί τήν ὑπόσταση τοῦ εἰκονιζόμενου προσώπου. Δέν τιμοῦμε καί προσκυνοῦμε τήν ὕλη, ἀλλά τόν δημιουργό τῆς ὕλης. Αὐτόν πού καταδέχτηκε νά κατοικήσει μέσα στήν ὕλη καί πραγ-ματοποίησε τή σωτηρία τή δική μας καί τῆς κτίσης ὁλόκληρης, μέσω τῆς ὕλης. Εἶναι ἕνα πέρασμα πού πρέπει νά τό περάσουμε καί νά τό ὑπερβοῦμε, ὥστε νά φτάσουμε στό Θεῖο Πρωτότυπο τῆς Εἰκόνας. Σέ αὐτήν τήν εἰκονογραφική σχέση μέ τό Ἀπόλυτο, ὁ κόσμος, ὁ ἄνθρωπος βρίσκει τήν ἴδια πραγματικότητα, νά εἶναι δηλαδή εἰκόνα πανόμοια καί ὁμοίωση μέ τόν Κτίστη του. Ἡ Εἰκόνα, λοιπόν γιά τήν Ἐκκλησία, δέν εἶναι διακοσμητικό στοιχεῖο, οὔτε ἀκόμη καί μία ἁπλή εἰκονογράφηση τῆς Γραφῆς. Εἶναι τό μέσο γιά νά γνωρίσουμε τόν Θεό καί νά ἑνωθοῦμε μαζί Του. Εἶναι ἡ ἀντανάκλαση τῆς θείας δόξας, ἡ προ-θεωρία τῆς Βασιλείας. ΠΗΓΗ: http://eikona-politismos-alykeio-proastio.blogspot.com/

10

Λόγοι...

τοῦ Μακαριστοῦ Μητροπολίτου Χαλκηδόνος κυροῦ Μελίτωνος Χατζῆ

Η ΣΙΩΠΗ «Ἡ σιωπή φρουρεῖ τή θύρα τοῦ ἁγίου, τήν ἀγρυπνία τοῦ σοφοῦ, τήν ἀπόφαση τοῦ ἀληθινοῦ μάρτυρος. Πίσω καί κάτω ἀπό τή σιωπή ἑτοιμάζονται καί τελεσιουργοῦνται οἱ μεγάλες ὧρες τῆς ἀνθρωπότητας. Στήν περιοχή τῆς μεγάλης σιωπῆς εὑρίσκεται ἄλλωστε τό μέγιστο μέρος τῆς ἱστορικῆς ἀνθρωπότητας. Αὐτοί πού ἔφυγαν ἀπό τόν χῶρο τοῦ λόγου, εἶναι ἡ σιωπή τῆς αἰωνιότητος.

Μέ προσοχή βλέπουμε, ὅτι ἡ σιωπή εἶναι συμπάρεδρος κάθε μεγάλης ἀξίας τῆς ζωῆς. Ἡ σιωπή τῆς ἁγιότητος, ἡ σιωπή τῆς σοφίας, ἡ σιωπή τῆς γενναιότητος, ἡ σιωπή τῆς καρτερίας, ἡ σιωπή τῆς ἀγάπης καί ἡ σιωπή τῆς θυσίας. Ζοῦμε τήν κατ᾽ ἐξοχήν ὥρα τῶν λόγων. Τῶν πολλῶν λόγων. Τῶν ποικίλων λόγων. Τῶν προχείρων λόγων. Τῶν εὐθῆνων λόγων. Τῶν ἐξάλλων λόγων. Τῶν λόγων τῶν ἀγοραίων. Καί γνωρίζετε ὅτι τό ἀντίτιμο αὐτῶν τῶν εὐθῆνων καί ἐξάλλων λόγων εἶναι βαρύ καί ἀκριβό.

Πληρώνεται μέ τό χρυσό νόμισμα τῆς σιωπῆς τῶν ἄλλων... Μέσα σέ μιά τέτοια σύγχυση πραγμάτων ἄς ἀντισταθοῦμε στόν πειρασμό τοῦ εὐκόλου λόγου καί ἄς εἰσέλθουμε στόν χῶρο τῆς σιωπῆς γιά νά ἀκούσουμε τή φωνή τοῦ Θεοῦ, τή φωνή τῆς συνειδήσεώς μας, τή φωνή τῆς ἱστορίας, τῶν παθημάτων μας καί τῶν σφαλμάτων τοῦ παρελθόντος, προκειμένου νά ἀκροασθοῦμε τά σήματα τῶν ἐπερχομένων».

11

Βυζαντινή Εἰκόνα άθε ἀναπαράσταση ἤ ὁμοίωμα ἑνός ὑλικοῦ ἀντικειμένου μέ τή χρησιμοποίηση τῆς ζωγραφικῆς, τῆς πλαστικῆς, τῆς τέχνης τοῦ κεντήματος λέγεται εἰκόνα τοῦ ἀντικειμένου. Ὁ ὅρος ὅμως Εἰκόνα ἔχει ἐπικρατήσει γιά τήν ἀναπαράσταση στιγμῶν τῆς ζωῆς καί τῆς δράσης τῶν μεγάλων ἐκκλησιαστικῶν μαρτυριῶν καί ἁγίων, καθώς καί ἡ ἀπεικόνιση μέ τήν τέχνη τῆς προσωπογραφίας τους. Ἡ ὕπαρξη Εἰκόνων καί ἡ κατασκευή τους χάνεται στά βάθη τῶν αἰώνων.

12

Μέ τόν ὅρο Εἰκόνα στή βυζαντινή τέχνη περιλαμβάνονται ὅλοι οἱ φορητοί πίνακες πού ἦταν συνήθως ξύλινοι καί ἀποτελοῦσαν ζωγραφικές ἀναπαραστάσεις Ἁγίων ἤ συνθέσεων πού εἶχαν παρθεῖ ἀπό τήν Καινή καί Παλαιά ∆ιαθήκη ἤ καί ἀπό τούς βίους τῶν Ἁγίων.

Ὁ πρωτόγονος ἄνθρωπος ἀπεικόνιζε μέ τά λιγοστά μέσα πού εἶχε στή διάθεσή του, διάφορες παραστάσεις τῆς καθημερινῆς του ζωῆς πού τόν εἶχαν ἐντυπωσιάσει. Ἀπό αὐτήν τήν προσπάθεια του ξεκίνησε καί ἕνα ἀπό τά πρῶτα εἴδη γραφῆς, ἡ εἰκονογραφική γραφή. Πάρα πολλές Εἰκόνες τῆς ἐποχῆς ἐκείνης ἔχουν σωθεῖ ὡς τά σήμερα στό ἐσωτερικό τῶν σπηλαίων τῶν πρωτόγονων οἰκισμῶν. Ἡ πρώτη ὅμως προσπάθεια ἀλλαγῆς τῆς ὑφῆς τῆς τέχνης τοῦ σχεδιασμοῦ Εἰκόνων, ἀπό ἁπλή περιγραφική ἐργασία σέ τέχνη ἔγινε στούς ἀρχαίους Ἑλληνικούς χρόνους, γιά νά γνωρίσει τήν ὁλοκλήρωσή της στίς ἁπλές καί λιτές Εἰκόνες τῆς Βυζαντινῆς περιόδου. Μέ τόν ὅρο Εἰκόνα στή βυζαντινή τέχνη περιλαμβάνονται ὅλοι οἱ φορητοί πίνακες πού ἦταν συνήθως ξύλινοι καί ἀποτελοῦσαν ζωγραφικές ἀναπαραστάσεις Ἁγίων ἤ συνθέσεων πού εἶχαν παρθεῖ ἀπό τήν Καινή καί Παλαιά ∆ιαθήκη ἤ καί ἀπό τούς βίους τῶν Ἁγίων. Ἡ βυζαντινή Εἰκόνα μέ τήν αἰσθητική εὐλαβικότητά της καί τά συμπαθητικότατα χρώματα ἀποτελοῦσε καί ἀποτελεῖ τήν ἔκφραση, μέ τρόπο σαφῆ καί λιτό τοῦ δογματικοῦ περιεχομένου τῆς βυζαντινῆς Εἰκόνας πού ἐξελίσσεται σέ ἀρι-

στούργημα τέχνης καί ἀποτελεῖ ἱερό κειμήλιο καί φυλαχτό τῶν οἰκογενειῶν πού κατόρθωσαν νά τό διαδώσουν μέ πολλή προσοχή μέσα ἀπό τίς μεγάλες περιπέτειες πού πέρασε τό Γένος μας. Οἱ Εἰκόνες αὐτές ἀπό τήν πρώτη κιόλας ἐποχή τῶν βυζαντινῶν χρόνων βρῆκαν θέση στούς ναούς ἰδιαίτερα στό τέμπλο, πού γι’ αὐτόν ἀκριβῶς τόν λόγο ὀνομάστηκε Εἰκονοστάσιο. Τίς πιό πολλές φορές τίς συναντᾶμε σάν ἀνεξάρτητους πίνακες, ἀλλά δέν εἶναι ὅμως καί λίγες οἱ περιπτώσεις πού συναντᾶμε μέ τή μορφή δίπτυχων, τρίπτυχων, κυρίως μετά τήν περίοδο τῆς εἰκονομαχίας καί ἔχει μεγάλη σχέση μέ τόν θρίαμβο τῆς

13

Ὀρθοδοξίας σ’ αὐτήν τήν περίπτωση, γιατί εὐνοήθηκε ἡ παραγωγή τους σέ μεγάλη κλίμακα. Ἡ νίκη αὐτή ἀποτέλεσε κι ἄλλον ἕνα θρίαμβο τῆς Ὀρθοδοξίας, γιατί ἔδωσε στίς Εἰκόνες τήν πραγματική τους ὑπόσταση σάν ἀναπαραστάσεις γεγονότων καί Ἁγίων καί ὄχι σάν ἀντικείμενα εἰδωλολατρικῆς στάσης. Χαρακτηριστικό τῆς λατρείας πού ἔτρεφε ὁ λαός γιά τίς βυζαντινές Εἰκόνες, ἦταν οἱ λεγόμενες «ἀχειροποίητες» Εἰκόνες, πού σύμφωνα μέ τήν παράδοση δέν εἶχαν φτιαχτεῖ ἀπό ἀνθρώπινο χέρι καθώς καί οἱ Εἰκόνες τῶν ὁποίων κατασκευαστής ἀναφέρεται ὁ Εὐαγγελιστής Λουκᾶς. Στή λειτουργική ἡ βυζαντινή Εἰκόνα κατέχει σπουδαία θέση. Εἶναι ἔργο πού προσπαθεῖ νά φέρει σέ ἐπικοινωνία τόν ἄνθρωπο μέ τόν Θεό, νά τόν κινήσει νά προσευχηθεῖ. Ἡ Εἰκόνα ἀποτελεῖ τόν δρόμο καί τό μέσο μέ τό ὁποῖο ὁδηγούμαστε στόν Θεό. Ἐδῶ πρέπει νά διευ-

κρινιστεῖ ὅτι ὅταν λέμε εἰκόνα στη βυζαντινή ἐκκλησιαστική ζωγραφική, δέν ἐννοοῦμε μία θρησκευτική ζωγραφιά. Ἀλλά ἕνα μέσο ἀποτύπωσης τῆς Ὀρθοδόξου Θεολογίας καί ταυτόχρονα προσευχητικῆς ἀ-

Χαρακτηριστικό τῆς λατρείας πού ἔτρεφε ὁ λαός γιά τίς βυζαντινές Εἰκόνες, ἦταν οἱ λεγόμενες «ἀχειροποίητες» Εἰκόνες, πού σύμφωνα μέ τήν παράδοση δέν εἶχαν φτιαχτεῖ ἀπό ἀνθρώπινο χέρι καθώς καί οἱ Εἰκόνες τῶν ὁποίων κατασκευαστής ἀναφέρεται ὁ Εὐαγγελιστής Λουκᾶς

14

Ἡ Εἰκόνα εἶναι ἡ σκάλα πού μᾶς ἀνεβάζει στόν οὐρανό, ἀλλά καί κατεβάζει τόν οὐρανό στή γῆ. Εἶναι ἕνα σημεῖο συναντήσεως κτιστοῦ καί ἀκτίστου, παρελθόντος, παρόντος καί μέλλοντος, τοῦ «νῦν» καί «ἀεί».

ναγωγῆς στόν Θεό.

Ἡ βυζαντινή Ὀρθόδοξη ἁγιογραφία Ἡ βυζαντινή Ὀρθόδοξη ἁγιογραφία δέν εἶναι ἁπλά μιά «τέχνη», εἶναι ἱερή τέχνη. ∆έν εἶναι «ζωγραφική», εἶναι θεολογία. ∆έν εἶναι «καλλιτεχνική ἔκφραση», εἶναι προσδοκία σωτηρίας. ∆έν εἶναι «στολίδι», εἶναι συνάντηση μέ τό Θεῖο. ∆έν εἶναι «φωτογραφία», εἶναι «εἰς Χριστόν παιδαγωγία». ∆έν εἶναι «ἀντικείμενο», εἶναι ἱερό σκεῦος. ∆έν εἶναι «ὑλική ἀξία», εἶναι ὑπέρβαση. ∆έν εἶναι «συλλεκτικό εἶδος», εἶναι παρηγοριά, παραμυθία καί ἀνάπαυση τῶν Ὀρθοδόξων χριστιανῶν κοντά στόν Τριαδικό Θεό.

Χαρακτηριστικά τῆς βυζαντινῆς ἁγιογραφίας Ὁ χαρακτήρας τῆς Ὀρθόδοξης ἁγιογραφίας εἶναι σεμνός, κατανυκτικός, μέ πνευματικό καί ὄχι σωματικό κάλλος. Τά ἅγια πρόσωπα εἰκονίζονται «ἐν ἀφθαρσίᾳ», μέ πνευματική καί σωματική ρωμαλεότητα, μέ ἀνδρεῖο καί γενναῖο φρόνημα, μέ εὐθύτητα. Ἡ Εἰκόνα εἶναι ἡ σκάλα πού μᾶς ἀνεβάζει στόν οὐρανό, ἀλλά καί κατεβάζει τόν οὐρανό στή γῆ. Εἶναι ἕνα

σημεῖο συναντήσεως κτιστοῦ καί ἀκτίστου, παρελθόντος, παρόντος καί μέλλοντος, τοῦ «νῦν» καί «ἀεί».

Ἰδιότητες τῆς βυζαντινῆς ἁγιογραφίας Ἡ βυζαντινή ἁγιογραφία: 1. Καταργεῖ τό κοσμικό φῶς. Σέ καμμία Ὀρθόδοξη Εἰκόνα δέν ἀποδίδεται σκιά. Ὅλα εἶναι φωτεινά καί εὐδιάκριτα, ἐπειδή φωτίζονται ἀπό τόν Ἀ-

15

νέσπερο Ἥλιο τῆς ∆ικαιοσύνης, τόν Χριστό.

2. Καταργεῖ τόν κοσμικό χῶρο καί χρόνο. Ἡ Εἰκόνα διατηρεῖ τά ἱστορικά στοιχεῖα καί πλαίσια αὐτοῦ πού ἀπεικονίζει, ἀλλά δέν δεσμεύεται ἀπό αὐτό. Ὁ Τριαδικός Θεός εἶναι Ἄχρονος καί Ἀχώρητος. Ὁ χῶρος καί ὁ χρόνος εἶναι ἀνθρώπινα μεγέθη. Ἔτσι, ἡ Ὀρθόδοξη ἁγιογραφία δέν διστάζει νά ἀποδεσμευτεῖ ἀπό τή φυσιοκρατική ἀντίληψη τῆς κοσμικῆς τέχνης.

3. Καταργεῖ τήν προοπτική. ∆έν τηρεῖται ἡ φυσική τάξη τῶν

πραγμάτων. Αὐτή ἡ ἀντίστροφη προοπτική, δηλώνει τό μυστικό βάθος τῆς Εἰκόνας, πού εἶναι τό σωτηριῶδες ἔργο τοῦ Κυρίου Ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ.

Σχολές τῆς βυζαντινῆς ἁγιογραφίας Ἡ βυζαντινή ἁγιογραφία περιλαμβάνει τή φορητή Εἰκόνα, τήν τοιχογραφία, τό ψηφιδωτό καί τή μικρογραφία, πού κοσμεῖ χειρόγραφους κώδικες καί βιβλία. Κατά τούς πρώτους χριστιανικούς αἰῶνες χρησιμοποιήθηκαν κυρίως κηρόχυτες καί ἐγκαυστικές φορητές Εἰκόνες καί ψηφιδωτά. Τά ψηφιδωτά, μέχρι τήν Εἰκονομαχία, κυριαρχοῦσαν στήν ἱστόρηση τῶν ἱερῶν ναῶν, ἐπειδή οἱ μικροσκοπικές ψηφῖδες τῆς χρωματισμένης ὑαλό-

Ἡ βυζαντινή ἁγιογραφία περιλαμβάνει τή φορητή Εἰκόνα, τήν τοιχογραφία, τό ψηφιδωτό καί τή μικρογραφία, πού κοσμεῖ χειρόγραφους κώδικες καί βιβλία 16

Τέλη τοῦ 14ου αἰῶνα καλλιεργεῖται ἡ Κρητική τεχνοτροπία. Κύρια χαρακτηριστικά εἶναι οἱ σκοτεινότεροι προπλασμοί, κυρίως στά πρόσωπα, ὅπου χρησιμοποιεῖται, τό καφέ καί ὄχι τό πράσινο χρῶμα τῆς μακεδονικῆς σχολῆς. μαζας, μέ τήν ἀνακύκλιση καί ἀντανάκλαχνη εἶναι ἁπλή, λιτή, μέ μυστικό ση τοῦ φωτός, ἀναδείκνυαν τά χρώματα λαἀσκητικό χαρακτῆρα. Τό φῶς εἶναι μπερά καί ζωηρά, δημιουργώντας μία ὑπερβαπλέον λιγοστό καί μοιάζει νά πητική ἀτμόσφαιρα. Σταδιακά, ὅμως, αὐξάνεγάζει ἀπό κάποιο βάθος, στοιχεῖο ται ἡ χρήση τῆς φορητῆς Εἰκόνας καί τῆς πού ὑποβάλλει στόν θεατή ἀποφατοιχογραφίας, εἴτε μέ τή μορφή τῆς ὑδατοτισμό καί βαθιά κατάνυξη. Κύριος γραφίας εἴτε μέ τή μορφή τῆς ξηρογραφίας. ἐκπρόσωπος αὐτῆς τῆς τεχνοτροἩ περίοδος τῆς δυναστείας τῶν Παλαιολόπίας εἶναι ὁ Θεοφάνης ὁ Κρής. γων αὐτοκρατόρων τοῦ Βυζαντίου (1261-1453) θεωρεῖται ὁ χρυσοῦς αἰών τῆς βυζαντινῆς ΠΗΓΗ: http://eikona-politismosἁγιογραφίας. Τήν ἐποχή αὐτή διαμορφώνοalykeio-proastio.blogspot.com/ νται δύο Σχολές-τεχνοτροπίες: ἡ Μακεδονική, πού κυριαρχεῖ μέχρι τά μέσα τοῦ 15ου αἰῶνος καί ἡ ΚρητιἘνισχύστε τό ἔργο τῆς ἀνέγερσης κή, πού ἀνθεῖ κατά τόν 16° αἰῶνα. Ἡ Μακεδονική τεχνοτροπία χατοῦ Πολιτιστικοῦ - Πνευματικοῦ ρακτηρίζεται ἀπό ἔντονα χρώματα Κέντρου τῆς Ἱ. Μ. Γορτύνης μέ πλατιά σαρκώματα καί φωτίσμακαί Ἀρκαδίας τα. Τά σώματα διαγράφονται κάτω ἀπό τά ἐνδύματα. Ἡ πτυχολοἘσεῖς εἶστε ἡ δύναμή μας, γία εἶναι πλούσια καί διακοσμεῖμαζί μποροῦμε! ται μέ θεαματική λεπτομέρεια, ἐνῶ παρατηροῦνται ἔνταση, κίνηση, Βοηθήστε τους πρώτους τομεῖς ἐλευθερία, πλούσια χρώματα καί ἔτοῦ Ἐπικοινωνιακοῦ και Μορφωτικοῦ Ἱδρύματός της ντονη ἔκφραση τῆς ψυχολογικῆς - Βιβλιοπωλείο καταστάσεως τῶν εἰκονιζόμενων - Περιοδικό προσώπων. Κύριος ἐκφραστής αὐτῆς - Ἐκδόσεις τῆς τεχνοτροπίας ὑπῆρξε ὁ Μα- Ἴντερνετ, κ.λ.π. νουήλ Πανσέληνος, πού ἀνεδείχθη ------------στό πρῶτο ἥμισυ τοῦ 14ου αἰῶνα. ου Τέλη τοῦ 14 αἰῶνα καλλιεργεῖΓιά προαιρετικές προσφορές μέ κάθε νομότυπη ται ἡ Κρητική τεχνοτροπία. Κύκαί διαφανῆ διαδικασία, ρια χαρακτηριστικά εἶναι οἱ σκοτειἐπικοινωνῆστε κατά τίς ἐργάσιμες ὥρες νότεροι προπλασμοί, κυρίως στά στό τηλ.: 28920-22208 πρόσωπα, ὅπου χρησιμοποιεῖται, τό καφέ καί ὄχι τό πράσινο χρῶμα τῆς μακεδονικῆς σχολῆς. Ἡ τέ-

17

ΜΑΖΙ ΜΕ ΤΟΥΣ ΓΟΝΕΙΣ

Τά συνηθισμένα λάθη τῶν γονιῶν Ἀγαπητοί γονεῖς, Οὐδείς ἐξ’ ὑμῶν, κάνοντας τήν αὐτοκριτική του, μπορεῖ νά διεκδικήσει τόν τίτλο τοῦ ἀλάθητου. Ὅταν δέ ἡ αὐτοκριτική μας ἀφορᾶ τόν Γονεϊκό μας ρόλο καί τή λειτουργία του, τότε τά πράγματα γίνονται ἀκόμα πιό δύσκολα. Κάθε ἕνα ἀπό τά παιδιά μας, ἀποτελεῖ ξεχωριστή καί μοναδική ὕπαρξη καί ὡς ἐκ τούτου χρήζει ἰδιαίτερης καί ἐξατομικευμένης ἀγωγῆς. Ἀλήθεια, πῶς νά ἀνταποκριθοῦμε σέ μιά τόσο πολυεύθυνη ἐργασία, ὅπως αὐτή τῆς ἀγωγῆς τῶν παιδιῶν μας; Πρέπει νά μᾶς φοβίζουν καί νά μᾶς ἀπογοητεύουν τά λάθη μας; Νομίζουμε πώς τό ἀποκαρδιωτικό δέν εἶναι τόσο τά λάθη μας, τά ὁποῖα ἄλλωστε μέχρις ἑνός σημείου εἶναι ἀναπόφευκτα, ὅσο ἡ ἀδιαφορία μας νά τά γνωρίζουμε, νά τά ἀναγνωρίσουμε καί νά προσπαθήσουμε κατά τό δυνατόν νά τά διορθώσουμε. Ἀξίζει ἐδῶ νά θυμηθοῦμε πώς περιγράφει ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος τό ἔργο τῶν γονέων. «Οἱ Γονεῖς» λέει, «μοιάζουν μέ τούς γλῦπτες, ὅσο πιό προσεκτικοί, ὅσο πιό ἐπιδέξιοι εἶναι, τόσο καλύτερο καί κομψότερο θά εἶναι τό ἔργο τους». Τό κείμενο πού ἀκολουθεῖ, προσβλέπει σέ τοῦτο ἀκριβῶς. Νά μᾶς βοηθήσει δηλαδή νά ἐντοπίσουμε κάποια βασικά παιδαγωγικά μας λάθη, τά ὁποῖα ἐπαναλαμβανόμενα γιά μεγάλο χρονικό διάστημα, μπορεῖ νά ἔχουν πολύ ἄσχημες ψυχολογικές καί ὄχι μόνον συνέπειες στή ζωή τῶν παιδιῶν μας. Εὐχαριστοῦμε ἀπό καρδιᾶς τόν ψυχολόγο κ. Νικήτα Καυκιό, στόν ὁποῖο ἀνήκει τό παρακάτω κείμενο, γιά τήν παραχώρηση τοῦ δικαιώματος νά ἀναδημοσιεύσουμε τό ἐν λόγῳ κείμενο, ἀπό τήν προσωπική του ἰστοσελίδα στήν διεύθυνση: www.psyche.gr Ἐπιμέλεια στήλης: π. Χαράλαμπος Κοπανάκης 18

(Μέρος πρῶτο)

περισσότεροι γονεῖς ἀγνοοῦν τίς ἰδιαιτερότητες τῆς παιδικῆς ψυχῆς καί κάτω ἀπό τήν πίεση τοῦ ἄγχους πού τραυματίζει τήν καθημερινότητά τους, συμπεριφέρονται μέ τρόπους πού δέν βοηθοῦν τήν ὁμαλή ψυχολογική ἀνάπτυξη τοῦ παιδιοῦ.

Πάρ’ το μέσα δέν ἀντέχω ἄλλο Τό παιδί δἐν ἔχει τή δυνατότητα νά μπεῖ στή θέση σου, νά νιώσει τά αἰσθήματά σου καί νά σέ καταλάβει. Περιμένει ἀπό ἐσένα νά ἱκανοποιήσεις τίς δικές του ἀνάγκες. Ἄν εἶσαι κουρασμένος, ἐξαντλημένος ἤ νευριασμένος, τό παιδί δέν μπορεῖ νά σέ βοηθήσει. Προσπάθησε νά ὀργανώσεις μέ τέτοιο τρόπο τίς δουλειές σου, ὥστε νά ἔχεις τό χρόνο καί τή διάθεση νά παίξεις μαζί του. Ἀφιέρωσέ του ποιοτικό χρόνο. ∆εῖχνε του ἀγάπη, ἄγγιζέ το, παίξε μαζί του. Ἄν δέν κουραστεῖς βοηθώντας το νά παίξει δημιουργικά, θά ἐκνευριστεῖς ἀπό τή φασαρία καί τήν ἀταξία του. Ἡ ἀδιαφορία ὅπως καί ἡ ὑπερπροστασία τῶν μεγάλων, εὐθύνονται σέ μεγάλο βαθμό γιά τίς ἀταξίες καί τήν ἐπιθετική συμπεριφορά τῶν παιδιῶν.

Τό παιδί δἐν ἔχει τή δυνατότητα νά μπεῖ στή θέση σου, νά νιώσει τά αἰσθήματά σου καί νά σέ καταλάβει. Περιμένει ἀπό ἐσένα νά ἱκανοποιήσεις τίς δικές του ἀνάγκες

∆έν μέ νοιάζει τί κάνουν τά ἄλλα παιδάκια, ἐσύ θά εἶσαι στήν ἀγκαλίτσα μου Ἄσ᾽ το νά ζήσει, νά εἶναι ὁ ἑαυτός του, νά πειραματιστεῖ. Ὅταν βγάλεις τό παιδί βόλτα σέ ἕνα χῶρο γιά παιχνίδι, ἐπέτρεψέ του νά κινηθεῖ ἐλεύθερα καί νά αὐτενεργήσει. Ἄν δέν κινδυνέψει δέν θά μάθει. Ἐξήγησε στό παιδί ὅτι εἶναι καλό νά ἀπο-

19

Ἄν δέν τηρεῖς τόν λόγο σου, τό παιδί ζεῖ σέ ἕνα ἄτακτο περιβάλλον πού δέν μπορεῖ νά ἐμπιστευτεῖ δυσκολίες προσαρμογῆς. Χρειάζεται σταθερότητα στά ὅρια, ἀρκεῖ ἡ ἐπιβολή τῶν κανόνων νά μή φθείρει τή σχέση ἀγάπης μέσα ἀπό συνεχεῖς συγκρούσεις.

Μοῦ ἔτυχε δουλειά ρέ παιδάκι μου, δέν μπορῶ

μακρύνεται ἀπό κοντά σου καί ὅτι εἶναι ἀναπόφευκτο νά πέφτει ἤ νά χτυπᾶ ἤ νά συγκρούεται μέ τά ἄλλα παιδάκια. Πρόσεχέ το ἀπό ἀπόσταση καί μήν ἐπεμβαίνεις συνέχεια γιά νά τό προστατεύεις ἀπό τούς ἐπικείμενους κινδύνους. Τό παιδί πού ἀναγκαστικά κάθεται ἥσυχα δέν ὠφελεῖται καί δέν ὡριμάζει. Παρότρυνέ το νά ἀσχολεῖται ὅσο περισσότερο γίνεται μέ δημιουργικές δραστηριότητες.

∆έν πειράζει ἀσ’ το νά τό χαλάσει Τό παιδί χρειάζεται σταθερά ὅρια. Ὅπως τοῦ βάζεις ὅρια γιά νά διαφυλάξεις τή σωματική του ἀκεραιότητα, τό παιδί χρειάζεται ὅρια στή συμπεριφορά γιά νά μπορέσει νά προσαρμοστεῖ στήν κοινωνική ζωή. Ἄν δέν μάθει νά συντονίζεται στίς ἀπαιτήσεις τοῦ περιβάλλοντος θά ἔχει πάντοτε στή μετέπειτα ζωή του

20

Νά εἶσαι συνεπής μέ τίς ὑποσχέσεις σου. Τό παιδί ἔχει μεγάλη ἀνάγκη νά διαπιστώνει ὅτι ὑπάρχει μία τάξη στό περιβάλλον του καί ὅτι μπορεῖ νά ἐμπιστεύεται τούς ἄλλους. Ἄν δέν τηρεῖς τόν λόγο σου, τό παιδί ζεῖ σέ ἕνα ἄτακτο περιβάλλον πού δέν μπορεῖ νά ἐμπιστευτεῖ. ∆ημιουργοῦνται μέσα του αἰσθήματα ἀνασφάλειας καί ἐπιπλέον μαθαίνει νά εἶναι τό ἴδιο ἀνεύθυνο.

βαίνει μέσα σου, ἀλλά τό νά ὠφεληθεῖ τό παιδί ἀπό τήν ἐπικοινωνία σας.

Ὄχι ἔτσι ρέ βλάκα… κοῖτα πῶς τό κάνει τό κοριτσάκι Μήν ξεχνᾶς ὅτι δέν θά σοῦ ἄρεσε νά συγκρίνουν τίς ἐπιδόσεις σου μέ τίς ἐπιδόσεις τῶν ἄλλων καί μάλιστα γιά νά σοῦ ὑπογραμμίσουν ὅτι δέν τά καταφέρνεις ὅσο οἱ ἄλλοι. Τό παιδί δέν θά βελτιώσει τή συμπεριφορά του μέσα ἀπό τή σύγκριση, ἁπλά θά μειώσει τήν ἐμπι-

Γιαννάκη, ὁ μπαμπάς μέ ἀπατάει Μήν φορτώνεις τό παιδί μέ τά δικά σου προβλήματα. Τό παιδί δέν εἶναι φίλος σου παρά τό ὅτι εἶναι σημαντικό νά ἔχεις φιλικές σχέσεις μαζί του. Τό παιδί δέν ὠφελεῖται μέ τό νά μαθαίνει τίς δυσκολίες πού ἀντιμετωπίζεις στίς διαπροσωπικές σου σχέσεις καί τίς ἐπαγγελματικές σου δραστηριότητες. Τό κριτήριο γιά τό ἄν εἶναι σωστό νά πεῖς κάτι στό παιδί, δέν εἶναι τό νά ξαλαφρώσεις ἐξωτερικεύοντας αὐτό πού συμ-

Ἐκτός τῆς ραδιοφωνικῆς συχνότητας τῆς Ἱ. Ἀρχιεπισκοπῆς Κρήτης, 99,2 FM, λειτουργεῖ καί μεταδίδεται στή Μεσαρᾶ και δεύτερη ραδιοφωνική ἐκκλησιαστική συχνότητα, τῆς Πειραϊκῆς Ἐκκλησίας, 108 FM.

21

παιδιοῦ. Πήγαινε τό παιδί νά παίξει σέ χώρους πού τοῦ παρέχουν κάποια στοιχειώδη ἀσφάλεια καί εἶναι εἰδικά διαμορφωμένοι γιά παιχνίδι. Ἄν πᾶς μέ τό παιδί σέ κάποιο χῶρο πού ἀρέσει μόνο σ’ ἐσένα τό πιθανότερο εἶναι νά περάσεις ἄσχημα. Ἄν τό παιδί δέν μπορέσει νά βρεῖ κάποια ἐνδιαφέρουσα ἀπασχόληση θά σέ βασανίσει μέ τή γκρίνια καί τίς ἀταξίες του.

Ρίξ’ του γιά νά μάθει

στοσύνη πού ἔχει στόν ἑαυτό του. Μήν ξεχνᾶς ὅτι κάθε ἄνθρωπος ἔχει τά δικά του χαρίσματα καί ἀξιοποιεῖ τίς δυνατότητές του στόν βαθμό πού μπορεῖ. Ἀντί νά συγκρίνω τό παιδί μου μέ ἄλλα παιδιά, εἶναι προτιμότερο νά ἐνισχύω κάθε φορά αὐτό πού μπορεῖ νά πετύχει. Στηρίζω τίς προσπάθειες τοῦ παιδιοῦ χωρίς νά περιμένω νά ἱκανοποιήσει τίς προσδοκίες μου.

Μοῦ τή δίνει νά τό βγάζω βόλτα Φρόντισε νά παίζει πολύ κάθε μέρα. ∆ῶσε ραντεβοῦ μέ γονεῖς πού ἔχουν παιδιά στήν ἴδια ἡλικία μέ τό δικό σου ὥστε νά συναντηθεῖτε γιά νά παίξουν. Μήν τρέχεις συνεχῶς πίσω ἀπό τό παιδί γιά νά τό προσέχεις. Ἡ ὑπερπροστατευτική σου διάθεση σέ κουράζει περισσότερο ἀπό τίς ἀταξίες τοῦ

22

Τό ξύλο δέν βγῆκε ἀπό τόν Παράδεισο. Τό ξύλο ἐκφράζει τή δική μας κόλαση. Συνήθως δέν χτυπᾶμε γιά νά παιδαγωγήσουμε, ἀλλά γιά νά ἐκφράσουμε τήν ἀναστάτωση καί τόν θυμό μας. Κανείς δέν γίνεται καλύτερος μέ τή βία. Τό ξύλο δέν ἐμπνέει σεβασμό ἀλλά φόβο. Ἀκόμη καί ὅταν εἶναι ἀποτελεσματικό ἔχει πολλές παρενέργειες. Τραυματίζει τήν αὐτοπεποίθηση, διαταράσσει τίς προσωπικές σχέσεις, διδάσκει τή βία καί ὄχι τόν αὐτοέλεγχο. Ὅταν χτυπήσεις τό παιδί, προσπάθησε νά ἀποδεχτεῖς εἰρηνικά τό λάθος σου. Συγχώρεσε τόν ἑαυτό σου καί προσπάθησε νά βρεῖς τρόπους ἐκφόρτισης καί χαλάρωσης. Ἄν σοῦ ἔχει γίνει συνήθεια νά χτυπᾶς τό παιδί σου καί νιώθεις νά μήν ἐλέγχεις τά νεῦρα σου, αὐτό σημαίνει ὅτι πρέπει νά γίνουν βαθύτερες ἀλλαγές στίς συνθῆκες διαβίωσής σου. Συνεχίζεται στό ἑπόμενο τεῦχος

Συνήθως δέν χτυπᾶμε γιά νά παιδαγωγήσουμε, ἀλλά γιά νά ἐκφράσουμε τήν ἀναστάτωση καί τόν θυμό μας. Κανείς δέν γίνεται καλύτερος μέ τή βία.

Μέ ἐνδιαφέρον... Ὅταν ἡ ἀνάγκη γιά ὀμορφιά γίνεται αὐτοκαταστροφική Ἀγαπητοί νέοι, Ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἀπό τή φύση του κοινωνικό ὄν. Τοῦ ἀρέσει νά ζεῖ σέ κοινωνία μέ τούς συνανθρώπους του, νά μοιράζεται μαζί τους τά δυσάρεστα καί εὐχάριστα γεγονότα πού σημαδεύουν τό πέρασμά του ἀπό αὐτόν τόν κόσμο. Συνέπεια αὐτῆς τῆς πραγματικότητας εἶναι ὁ ἄνθρωπος νά ἐπηρεάζεται, ἀλλά ταυτόχρονα καί νά ἐπηρεάζει. Νά δέχεται ἐπιδράσεις ἀπό τήν κοινωνία, ἀλλά νά ἐπιδρᾶ καί ὁ ἴδιος σέ αὐτήν. Τό θέμα πού ἐπιλέξαμε γιά τή μόνιμη στήλη τοῦ περιοδικοῦ μας πού εἶναι ἀφιερωμένη σέ σᾶς, ἀποτελεῖ τρανταχτό παράδειγμα τοῦ πῶς ἡ κοινωνία καί οἱ ἀξίες πού κατά καιρούς προβάλλει, μπορεῖ νά ἐπηρεάσουν τή ζωή τῶν ἀνθρώπων. Καί ὅταν αὐτή ἡ ἐπιρροή τῆς κοινωνίας εἶναι ἐπ᾽ ἀγαθῷ τῶν μελῶν της, ἔχει καλῶς, ἄν ὅμως αὐτή εἶναι καταστροφική, τόσο πού νά ἀπειλεῖ ἀκόμα καί τήν ἴδια τή ζωή κάποιων, τότε σίγουρα χρειάζεται νά μποῦμε στή διαδικασία ἐπαναπροσδιορισμοῦ τῶν ἀξιῶν καί προτεραιοτήτων πού σάν κοινωνίες ἐγκρίνουμε, ἀκολουθοῦμε καί προβάλουμε. Ἐπιμέλεια στήλης: π. Χαράλαμπος Κοπανάκης

γιά τούς νέους 23

Ὅταν ἡ ἀνάγκη γιά ὀμορφιά γίνεται αὐτοκαταστροφική

Ἡ ἀνορεξία συνήθως ἐκδηλώνεται σέ κορίτσια ἡλικίας 13 ἕως 20 ἐτῶν, ἐνῶ ἀνησυχητικά εὑρήματα ἐρευνῶν τῶν τελευταίων ἐτῶν ἀναφέρουν μία αὔξηση τῆς ἀνορεξίας στίς ἡλικίες 8 ἕως 13

24

νευρική ἀνορεξία εἶναι μία διαταραχή μέ ἰδιαίτερη ἄνθηση τήν τελευταία εἰκοσιπενταετία. Χαρακτηρίζεται ἀπό τήν τάση τοῦ ἀνορεξικοῦ ἀτόμου γιά τή διατήρηση ἑνός πολύ χαμηλοῦ βάρους, τήν ἄρνησή του νά προσλάβει τροφή ἀκόμη κι ὅταν εἶναι κάτισχνο καί τήν αἴσθηση πώς εἶναι παχύσαρκο ἀκόμα κι ὅταν τό βάρος του φτάνει στό μισό τοῦ ἰδανικοῦ του βάρους, σύμφωνα μέ τήν ἡλικία, τό φύλο καί τό ὕψος του. Ἡ νευρική ἀνορεξία δέν ἔχει σχέση μέ τήν αἴσθηση ἀνορεξίας πού βιώνει κάποιος μέ κακή ψυχολογική διάθεση πού ἁπλά δέν ἔχει ὄρεξη γιά φαγητό. Τά ἄτομα μέ νευρική ἀνορεξία κατά βάθος νιώθουν ἕνα αἰσθημα ἀκόρεστης πείνας, πού ὅμως ὑποχωρεῖ μπροστά στόν φόβο τῆς παχυσαρκίας. Συχνά, ἔχουν τήν τάση νά βλέπουν τόν ἑαυτό τους πιό παχύσαρκο στόν καθρέφτη ἀπ’ ὅτι εἶναι στήν πραγματικότητα καί ἀντιμετωπίζουν μέ σκεπτικισμό (στήν καλύτερη περίπτωση) ὅσους τούς συμβουλεύουν νά τρῶνε φυσιολογικά καί νά πάρουν βάρος. Ὑπολογίζεται πώς τό 0,4 με 1% τοῦ πληθυσμοῦ σέ κάποια φάση τῆς

Τό συναίσθημα τῶν ἀνορεξικῶν χαρακτηρίζεται ἀπό ἄγχος καί στενοχώρια, ἐνῶ συχνά ἡ διάγνωση τῆς ἀνορεξίας συνοδεύεται καί ἀπό μία διάγνωση κατάθλιψης ζωῆς του θά ἀναπτύξει νευρική ἀνορεξία καί τό 10% ἀπό αὐτό τό ποσοστό θά καταλήξει στόν θάνατο σάν ἀποτέλεσμα τῶν ὀργανικῶν ἐπιπλοκῶν τῆς παρατεταμένης ἀσιτίας. Ἡ ἀνορεξία συνήθως ἐκδηλώνεται σέ κορίτσια ἡλικίας 13 ἕως 20 ἐτῶν, ἐνῶ ἀνησυχητικά εὑρήματα ἐρευνῶν τῶν τελευταίων ἐτῶν ἀναφέρουν μία αὔξηση τῆς ἀνορεξίας στίς ἡλικίες 8 ἕως 13. Τά αἴτια τῆς νευρικῆς ἀνορεξίας εἶναι πολυπαραγοντικά: Ἡ χαμηλή αὐτοεκτίμηση, ἡ διαρκής ἀνάγκη γιά ἔλεγχο τόσο τοῦ ἑαυτοῦ ὅσο καί τοῦ περι-

βάλλοντος, ἡ ἀκαμψία στή σκέψη καί ἡ ὕπαρξη παγίδων τοῦ τύπου «ἄσπρο-μαῦρο», δηλαδή κάποιος εἴτε θά εἶναι ἀδύνατος καί ὄμορφος, εἴτε χοντρός καί ἄσχημος χωρίς κανένα ἐνδιάμεσο στάδιο, εἶναι χαρακτηριστικά τοῦ τρόπου σκέψης τῶν ἀνορεξικῶν. Μάλιστα, ἡ ἀνάγκη γιά ὑπερβολικό ἔλεγχο ἀπό τούς ἀνορεξικούς ἔχει ἐπιβεβαιωθεῖ καί ἀπό βιολογικά ἐρευνητικά εὑρήματα. Τό συναίσθημα τῶν ἀνορεξικῶν χαρακτηρίζεται ἀπό ἄγχος καί στε-

25

νοχώρια, ἐνῶ συχνά ἡ διάγνωση τῆς ἀνορεξίας συνοδεύεται καί ἀπό μία διάγνωση κατάθλιψης. Ὡστόσο, ὅλοι οἱ παραπάνω παράγοντες φαίνεται νά εἶναι ἁπλῶς συνεργοί σέ μία βασικά πολιτισμική διαταραχή. Τά τελευταία εἴκοσι χρόνια πού οἱ δυτικές κοινωνίες προβάλλουν, ὅλο καί πιό πολύ, τό ἀδύνατο σῶμα, ὄχι μόνο σάν πρότυπο ὀμορφιᾶς ἀλλά καί σάν προϋπόθεση γιά αὐτοεκτίμηση, ἐπιτυχία κι εὐτυχία, ὑπάρχει ἁλματώδης αὔξηση τῆς συχνότητας ἐμφάνισης τῆς νευρικῆς ἀνορεξίας. Ἀντίθετα, σέ μή δυτικές κοινωνίες πού δέν ὑπῆρχαν, μέχρι πρόσφατα, αὐτά τά πρότυπα ἡ νευρική ἀνορεξία ἦταν σχεδόν ἄγνω-

στη. Μέ τήν εἰσβολή τῶν δυτικῶν προτύπων ὀμορφιᾶς καί κομψότητας, μέσα ἀπό διαφημίσεις καί περιοδικά, ἡ ἀνορεξία κατέκτησε καί αὐτές τίς κοινωνίες. Ἀκόμη, παιδιά οἰκογενειῶν, τῆς μεσης Ἀνατολῆς καί τῆς Ἀσίας, πού μετανάστευσαν στήν Ἀγγλία, ἀνέπτυξαν διαταραχές διατροφῆς μέ τό πού ἦρθαν σέ ἐπαφή μέ τίς νέες ἀξίες ὀμορφιᾶς τή στιγμή πού ἡ νευρική ἀνορεξία στίς χῶρες τους εἶναι σχεδόν ἀνύπαρκτη. Ἕνα ἄλλο ἐνδιαφέρον εὕρημα τῶν

Τά τελευταία εἴκοσι χρόνια πού οἱ δυτικές κοινωνίες προβάλλουν, ὅλο καί πιό πολύ, τό ἀδύνατο σῶμα, ὄχι μόνο σάν πρότυπο ὀμορφιᾶς ἀλλά καί σάν προϋπόθεση γιά αὐτοεκτίμηση, ἐπιτυχία κι εὐτυχία, ὑπάρχει ἁλματώδης αὔξηση τῆς συχνότητας ἐμφάνισης τῆς νευρικῆς ἀνορεξίας.

26

ἐρευνῶν εἶναι πώς οἱ ἔγχρωμες γυναῖκες τῆς Ἀμερικῆς, δέν θεωροῦν πώς ἕνα ἀδύνατο σῶμα εἶναι ἀπαραίτητο γιά νά εἶναι ἐπιτυχημένες καί ἑλκυστικές, ἀλλά ἀντίθετα πώς ἡ ἑλκυστικότητα ἐξαρτᾶται ἀπό τή συνολική στάση καί προσωπικότητα τῆς γυναίκας. Ἐπίσης, οἱ ἔγχρωμοι Ἀμε-ρικάνοι εἶναι πολύ πιό πρόθυμοι ἀπό τούς λευκούς νά φλερτάρουν μιά παχύτερη γυναίκα. Σάν ἀποτέλεσμα, τό 70% τῶν ἔγχρωμων γυναικῶν δηλώ-

νει εὐχαριστημένες μέ τό σῶμα τους, ἐνῶ μόλις τό 11% τῶν λευκῶν γυναικῶν τῆς Ἀμερικῆς δηλώνει τό ἴδιο καί πολύ λίγες ἔγχρωμες Ἀμερικάνες ἔχουν νευρική ἀνορεξία σέ σχέση μέ τίς λευκές. Ἀπό ὅλα τά παραπάνω φαίνεται πώς ἡ ἀπερίσκεπτη καί ἡ ἀθρόα προβολή τοῦ ἀδύνατου, ἀποστεωμένου σώματος ὡς πρότυπου ὀμορφιᾶς, κάνει κάποια εὐάλωτα ἄτομα, κατά κύριο λόγο νεαρά κορίτσια, νά νιώθουν ἄσχημα μέ τό σῶμα τους καί νά ἀνθεῖ μεσα τους ἡ ἐμμονή τῆς νευρικῆς ἀνορεξίας. Τό σημαντικότερο ὡστόσο, εἶναι νά περάσει στά νέα παιδιά τό μήνυμα πώς τό σῶμα μας εἶναι ἕνα ἀξιοθαύμαστο ἐργαλεῖο πού ἀξίζει τή φροντίδα μας, τόν σεβασμό μας καί τήν ἀγάπη μας, ἀνεξάρτητα ἀπό τίς ὅποιες ἀποκλίσεις του ἀπό διαφημιστικά πρότυπα ὀμορφιᾶς. ΠΗΓΗ: www.e-psychology.gr/index.php

Λένε πώς «ὁ καλύτερος φίλος τοῦ ἀνθρώπου εἶναι τό βιβλίο ». Ἄν ὅμως τό βιβλίο αὐτό βιβλίο». μεταφέρει τό λόγο τοῦ Θεοῦ στίς καρδιές τῶν ἀναγνωστῶν, τότε ὁ φίλος αὐτός προσφέρει ἔργο σωτηρίας. Τό Βιβλιοπωλεῖο τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεώς μας διαθέτει βιβλία ἀπό ὅλες τίς χριστιανικές ἐκδόσεις. ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΚΑ - ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΑ - ΠΑΤΕΡΙΚΑ ΝΕΑΝΙΚΑ - ΠΑΙ∆ΙΚΑ

∆ιαθέτει ἐπίσης εἰκόνες καί ἐκκλησιαστικά εἴδη. Μοίρες, τηλ. 28920 23790

27

Προσευχή τοῦ ἁγιογράφου Ἰησοῦ Χριστὲ ὁ Θεὸς ἡμῶν, ὁ ἀπερίγραπτος ὑπάρχων τῇ φύσει τῆς Θεότητος καὶ διὰ τὴν σωτηρίαν τοῦ ἀνθρώπου ἐπ᾿ ἐσχάτων ἐκ τῆς Παρθένου καὶ Θεοτόκου Μαρίας ἀφράστως σαρκωθεὶς καὶ ἀξιώσας περιγράφεσθαι· ὁ τὸν ἅγιον χαρακτῆρα τῆς ἀχράντου ὄψεως ἐν τῷ ἁγίῳ μανδηλίῳ τυπώσας καὶ δι᾿ αὐτοῦ τὴν νόσον τοῦ τοπάρχου Αὐγάρου ἰασάμενος καὶ τὴν ψυχὴν αὐτοῦ φωτίσας εἰς τὴν ἐπίγνωσιν σοῦ τοῦ ἀληθινοῦ Θεοῦ ἡμῶν· ὁ διὰ τοῦ ἁγίου σου Πνεύματος συνετίσας τὸν θεῖον ἀπόστολόν σου καὶ εὐαγγελιστὴν Λουκᾶν τὴν μορφὴν τῆς παναμώμου σου Μητρὸς διαγράψαι, φερούσης σε ὡς βρέφος ἐν ταῖς ἀγκάλαις αὐτῆς, καὶ τὸ Ἡ χάρις τοῦ ἐξ ἐμοῦ τεχθέντος δι ἐμοῦ μετ᾿ αὐτῶν εἰπούσης· αὐτὸς, δέσποτα Θεὲ τῶν ὅλων, φώτισον, συνέτισον τὴν ψυχὴν τὴν καρδίαν καὶ τὴν διάνοιαν τοῦ δούλου σου (δεῖνος) καὶ τὰς χεῖρας αὐτοῦ εὔθυνον πρὸς τὸ ἀμέμπτως καὶ ἀρίστως διαγράφειν τὸ εἶδος τῆς ἐμφερείας σου καὶ τῆς παναχράντου σου Μητρὸς καὶ πάντων σου τῶν ἁγίων, εἰς δόξαν σὴν καὶ εἰς φαιδρότητα καὶ ὡραϊσμὸν τῆς ἁγίας σου Ἐκκλησίας καὶ εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν τῶν σχετικῶς αὐτὰς προσκυνούντων καὶ μετ᾿ εὐλαβείας ἀσπαζομένων καὶ τὴν τιμὴν ἐπὶ τὸ πρωτότυπον ἀναφερόντων· λύτρωσαι δὲ αὐτὸν ἐκ πάσης διαβολικῆς ἐπηρείας προκόπτοντα ἐν πάσαις ταῖς ἐντολαῖς σου πρεσβείαις τῆς παναχράντου Μητρός σου, τοῦ ἁγίου ἐνδόξου καὶ εὐαγγελιστοῦ Λουκᾶ καὶ πάντων τῶν ἁγίων· ἀμήν».

∆ιονυσίου ἱερομονάχου τοῦ ἐκ Φουρνᾶ Εὐρυτανίας,

Ἑρμηνεία τῆς ζωγραφικῆς τέχνης (ὑπό Α. Παπαδοπούλου-Κεραμέως), ἐν Πετρουπόλει, τυπογραφεῖον B. Kirschbaum, σ. 5-6.

28

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ – ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΟ ΚΑΙ ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΙΕΡΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΓΟΡΤΥΝΗΣ ΚΑΙ ΑΡΚΑΔΙΑΣ

∆ωρεές Γιά τό Πολιτιστικό - Πνευματικό Κέντρο τῆς Ἱ. Μητροπόλεως 1) 2) 3) 4)

Ἐνορία Ρουφᾶ 160 €, Ἐνορία Τεφελίου 120 €, Ἐνορία Κοκκ. Πύργου 200 €, π. Γεώργιος Μαραβελάκης, Ἐφημέριος ∆ωρακίου 500 €,

5) π. Ἰωάννης Καλογιαννάκης, Ἐφημέριος Ἐνορίας Ἁγ. Τίτου Τυμπακίου, 200 €, 6) Ἐνορία Καστελλίου Καινουργίου 100 €, 7) κ. Στέφανος Χαραλαμπάκης 100 € καί 8) Ἔρανος 6ης Ἰανουαρίου 2008, 14.758 €.

Γιά τό Ἐπικοινωνιακό καί Μορφωτικό Ἵδρυμα τῆς Ἱ. Μητροπόλεως 1) Ἱερά Μητρόπολις Γορτύνης καί Ἀρκαδίας 1.500 €, 2) Ἔσοδα ἡμερολογίου τσέπης Ἱ. Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας 15.600 €, 3) Γενικό Φιλόπτωχο Ταμεῖο Ἱ. Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας 10.000 €, 4) Ἱ. Προσκ. Ἱ. Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας, Ἁγ. Παντελεήμονος Ἀπολύχνου, 5.800 €, 5) Σεβ. Μητροπολίτης Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακάριος 1.123 €, 6) Ἐνορία Γαλιᾶς 200 €, 7) Ἐνορία Καστελλίου Καινουργίου 100 €, 8) Ἐνορία Σοκαρᾶ 300 €, 9) Ἐνορία Ἀγ. Νεκταρίου Μοιρῶν 300 €, 10) Ἐνορία Λιγορτύνου 100 €, 11) Ἐνορία Πρινιᾶ Μαλεβ. 50 €, 12) Ἐνορία Πηγαϊδακίων 100 €, 13) Ἐνορία Καμαρῶν 100 €, 14) Ἐνορία Μουλίων 100 €, 15) Ἐνορία Λαρανίου 30 €, 16) Ἐνορία ∆ουλίου 120 €, 17) Ἐνορία Ματάλων 100 €, 18) Ἐνορία Καλοχωραφίτου 50 €, 19) Ἐνορία Πετροκεφαλίου 150 €, 20) Ἐνορία Πανασοῦ 50 €, 21) Ἐνορία Βαλῆ 50 €, 22) Ἐνορία Πλατάνου 100 €, 23) Ἐνορία Καστελλίου Μονοφ. 50 €, 24) Ἐνορία Χαρακίου 50 €,

25) 26) 27) 28) 29) 30) 31) 32) 33) 34) 35) 36) 37) 38) 39) 40)

Ἐνορία Μαγαρικαρίου 50 €, Ἐνορία Βασ. Ἀνωγείων 200 €, Ἐνορία Φλαθιακῶν 70 €, Ἐνορία Λουρῶν 50 €, Ἐνορία Μοριᾶ 50 €, Ἐνορία Μελιδοχωρίου 50 €, Ἐνορία Πιστιδίων 500 €, Ἐνορία Τεφελίου 55 €, Ἐνορία Κοκκ. Πύργου 100 €, Ἐνορία Κουσέ 80 €, Ἐνορία Μ. Βρύσης 180 €, Ἐνορία Λούκιας 100 €, Ἐνορία Ἁγ. ∆έκα 200 €, κ. Ἰωάννης Σκαρπαθιωτάκης 50 €, κ. Ἰωάννης Κουλεντάκης 150 €, π. Γεώργιος Λαμπράκης, Ἐφημέριος ∆αφνῶν, 30 €, 41) π. Νεκτάριος Πατεράκης, Ἐφημέριος Ἱ. Μ. Καλυβιανῆς, 200 €, 42) Ἀνώνυμος 1.000 €, 43) κ. Στέλλα Ζερβαντωνάκη 500 €, 44) κ. Φανούριος Φανουράκης, ἐκ Μαλλίων, 20 €, 45) π. Ἐμμ. Βασιλάκης, Ἐφημέριος Μαλλίων, 20 €, 46) π. Ἐμμ. Πετσαλάκης, Ἐφημέριος Μαλλίων, 20 €, 47) κ. Ἰωάννης Κουκουράκης, Ἰατρός, 300 € καί 48) Ἀνώνυμος 30 €.

29

Γιά τίς ἐκκλησιαστικές ραδιοφωνικές συχνότητες περιοχῆς Ἱ. Μητροπόλεως 1) κ. Ἐμμ. Ρουσάκης, ἀπό Λαγολιό Μεσαρᾶς, 8.558 €, πρός τήν Ἱ. Ἀρχιεπισκοπή Κρήτης, γιά τήν ἀντικατάσταση μηχανημάτων τῆς ραδιοφωνικῆς συχνότητας τῆς Ἱ. Ἀρχιεπισκοπῆς Κρήτης στούς 99,2 F M και

2) Ἱ. Μονή Ὁδηγητρίας, Σύλλογος Φίλων τῆς Ἱ. Μονῆς Ὁδηγητρίας, κ. Μιχαήλ Ζαχαριουδάκης, ἠλεκτρονικός καί κ. Κων/νος Γαργεράκης, ἀπό τό «Ράδιο Μοῖρες» γιά τήν τοποθέτηση κεραίας καί ἀναμεταδότη τοῦ προγράμματος τῆς ραδιοφωνικῆς συχνότητας «Πειραϊκή Ἐκκλησία» στούς 108 F M.

Ἡ Ἱ. Μητρόπολη Γορτύνης καί Ἀρκαδίας εὐχαριστεῖ θερμά γιά τίς εὐγενεῖς δωρεές, διότι δι᾽ αὐτῶν μπορεῖ νά δραστηριοποιηθεῖ περισσότερο στό τομέα τῶν συγχρόνων ποιμαντικῶν καί κοινωνικῶν ἀναγκῶν τοῦ τόπου καί προσεύχεται πάντοτε καί ὑπέρ τῶν δωρητῶν της πού συμβάλλουν στήν ἀνάπτυξη τοῦ Ἐκκλησιαστικοῦ ἔργου.

Ἐγκεκριμένοι οἰκονομικοί ἀπολογισμοί Ἱ. Μητροπόλεως, ἔτους 2007, μέ τίς ὑπ᾽ ἀριθμ. 5, 81 καί 82/18-1-2008 ἀποφάσεις τοῦ Μητροπολιτικοῦ Συμβουλίου • Γενικοῦ Φιλοπτώχου Ταμείου Ἱ. Μητροπόλεως: Ἀπό μεταφορά ἔτους 2006, 18.273,51 €. Ἔσοδα, 20.456,55 €. Ἔξοδα, 31.186,93 €. Ὑπόλοιπο 31/12/2007, 7.543,13 €.

• Ἐπικοινωνιακοῦ καί Μορφωτικοῦ Ἱδρύματος: Ἔσοδα, ἀπό Ἱ. Μητρόπολη 14.874 €, ἀπό Ἱ. Μονές καί Ἐνορίες 12.480 €, ἀπό διαφόρους 1.800 € καί ἀπό τόκους 59,62 €. Σύνολο ἐσόδων 29.213,62 €. Ἔξοδα, περιοδικοῦ 4.208 €, φόρος εἰσοδήματος βιβλιοπωλείου 1.824,14 €, ∆.Ε.Η.-Ο.Τ.Ε. Βιβλιοπωλείου 190,50 €, ἀνακαίνιση Βιβλιοπωλείου 13.570 €, ἀμοιβές καθηγητῶν Σχολῆς Βυζ. Μουσικῆς 2.400 €, ἐνοίκια Βιβλιοπωλείου 2.036 €, λογιστικά 297,50 € καί διάφορα 40,96 €. Σύνολο ἐξόδων 24.567,10 €. Ὑπόλοιπο 31/12/2007, 4.646,52 €.

• Πολιτιστικοῦ - Πνευματικοῦ Κέντρου: Ἔσοδα, ἀπό τραπεζικό ὁμόλογο 163.569,45 €, Ἱ. Μητρόπολη 14.274,63 €, Ἱ. Μονές καί Ἐνορίες 6.100 €, ἀπό διαφόρους 2.547 €, ἀπό τόκους ὁμολόγου 488,20 € καί ἀπό τόκους τράπεζας 2.066,40 €. Σύνολο ἐσόδων 189.045,68 €. Ἔξοδα, γιά μελετητικά 17.000 €, περιφράξεις 792,79 €, διάφορα 250 € καί φόρος εἰσοδήματος 206,64 €. Σύνολο ἐξόδων 18.249,43 €. Ὑπόλοιπο 31/12/2007, 170.796,25 €.

• Μητροπολιτικοῦ Γραφείου: Ἔσοδα, ὑπόλοιπο 2006, 33.096,70 €, Ἐνορίες 33.285,53 €, εἰσφορές – δωρεές - ἐπιδοτήσεις 97.217,25 €, ἐλαιόλαδο - ἐκποιήσεις 8.041,82 €, ἀπό τόκους 812,84 €, ἀπό εἰσφορά ὑπέρ λογίας Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου 14.619,30 € καί ἀπό Περιφέρεια Κρήτης 2.994 €. Σύνολο ἐσόδων 156.970,74 €. Ἔξοδα, γιά ἐπικοινωνίες 11.244,30 €, ∆ΕΗ 1.066,75 €, δημόσιες σχέσεις 8.833,21 €, συντηρήσεις – κατασκευές 5.076,49 €, συντηρήσεις μέσων 1.286,60 €, σύνολο μικροαποδείξεων 37.329,76 €, τέλη κυκλοφορίας – γεωργικά 1.614,05 €, προμήθεια ἐπίπλων 1.429,88 €, γραφική ὕλη 3.998,30 €, ἀναλώσιμα εἴδη 3.367,96 €, εἴδη καθαριότητας 79,43 €, εἴδη διατροφῆς 156,87 €, καύσιμα 4.360,94 €, ἐπιδόματα 12.100,00 €, δαπάνες λειτουργίας 24.522,57 €, ἐπιχορηγήσεις 3.000,00 € καί λογία Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου (ἱεραποστολῆς) 1.500,00 €. Σύνολο ἐξόδων 120.967,11 €. Ὑπόλοιπο 31/12/2007, 69.100,33 €.

30

Πέμπτη, 22 Μαρτίου, 1973 Χθές καί σήμερα, ἡ μικρή Σάσα Σμέμαν εἶναι μαζί μας. «Ἕνα παιδί, ἕνα πουλί, ἕνα λουλούδι... οἱ λέξεις πού ἀγαπῶ». Ὅπου δέν ὑπάρχει μια μελαγχολία γιά τόν Θεό, ὅπου δέν ὑπάρχει εἰρήνη, μνήμη τοῦ μυστηριώδους φωτός, μυστηριώδης «γεύση» γιά χαρά, δέν ὑπάρχει καί Θεός. Ἴσως νά ὑπάρχει εὐσέβεια, ἀλλά ὄχι Θεός. Ἀπό ποῦ ἄραγε νά προέρχεται αὐτή ἡ φοβερή νευρικότητα πού κυριαρχεῖ στούς ἀνθρώπους; Παρασκευή, 6 Ἀπριλίου, 1973

Εὐτυχία - δέν χρειάζονται λόγια Χθές ἦταν τά γενέθλια τῆς μικρῆς Βέρας. Τρία χρόνια ἔχουν περάσει, ἀπό ’κείνη τή νύχτα σ’ ἐκεῖνο τό νοσοκομεῖο τοῦ Ντέρμπυ, ὅταν προσευχόμασταν γιά τή ζωή τῆς μητέρας της. Πόσο μηδαμινές καί οἰκτρές φαίνονται ὅλες οἱ «σοβαρές» συζητήσεις, ὅλη ἡ φασαρία πού γίνεται γιά τά προβλήματα, ὃταν συγκριθοῦν μ’ ἐκείνη τή νύχτα. Τί εἶναι εὐτυχία; Εἶναι τό νά ζεῖ κανείς ὅπως ζοῦμε τώρα ἐμεῖς, μέ τή Λ., οἱ δυο μας, ἀπολαμβάνοντας τήν κάθε ὥρα – τόν πρωινό καφέ, δυο-τρεις ὧρες ἡσυχίας τό βράδυ. Καμιά «εἰδική» συζήτηση. Τά πάντα εἶναι σαφῆ, καί γι’ αὐτό τόσο ὡραῖα! Ἄν ἀρχίζαμε νά ὁρίζαμε τήν οὐσία αὐτῆς τῆς προφανοῦς εὐτυχίας, ὁ καθένας θά τό ἔκανε μέ διαφορετικό τρόπο. Ἴσως νά εἴχαμε καί κάποια διαφωνία! Τά λόγια μου δέν θά τῆς φαίνονταν σωστά, καί τό ἀντίστροφο. Παρεξήγηση! Καί ἡ εὐτυχία θά συννέφιαζε. Καθῶς πλησιάζουμε τήν οὐσία ἑνός πράγματος, ὅλο καί λιγότερα λόγια χρειάζονται. Στήν αἰωνιότητα, στή Βασιλεία θά χρειάζεται μόνο τό «Ἅγιος, Ἅγιος, Ἅγιος», μόνο λέξεις δοξολογίας καί εὐχαριστίας, μόνο προσευχή καί ἡ λάμψη τοῦ πληρώματος καί τῆς χαρᾶς. Νά γιατί οἱ μόνες βαθιές καί χρειαζούμενες λέξεις δέν εἶναι αὐτές πού περιγράφουν τήν πραγματικότητα (συζητήσεις), ἀλλά αὐτές πού εἶναι καθαυτό πραγματικές, καί τέτοιες εἶναι τό ἴδιο τό σύμβολο, ἡ παρουσία καί τό μυστήριο τῆς πραγματικότητας. Ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ, ἡ προσευχή, ἡ τέχνη - ὑπῆρξε ἐποχή πού ἡ θεολογία ἦταν αὐτός ὁ «λόγος τοῦ Θεοῦ», ὄχι ἁπλῶς λόγια γιά τόν Θεό, ἀλλά θεῖοι λόγοι, ἀποκάλυψη. Τί εἶναι προσευχή; Εἶναι ἡ ἀνάμνηση τοῦ Θεοῦ, ἡ αἴσθηση τῆς παρουσίας Του. Εἶναι ἡ χαρά πού πηγάζει ἀπό αὐτή τήν παρουσία. Πάντοτε, παντοῦ, σ’ ὅλα τά πράγματα. Ἀπό τό «Ἡμερολόγιο» τοῦ π. Ἀλεξάνδρου Σμέμαν Ἐκδόσεις: «Ἀκρῖτας», Σειρά: Ὀρθόδοξη Μαρτυρία, 2003

32