1
Περιεχόμενα Προοίμιο
3
Συναξάρι
Ὁ Ἅγιος Μάρτυς Μένιγνος, ὁ κναφεύς, ὁ προστάτης τῶν χημικῶν
4
Τό θεῖο Βρέφος
τοῦ π. Ἀλέξανδρου Σμέμαν
6
Ἡ εἰκονογράφηση τῶν Ἁγίων ∆έκα Μαρτύρων
τῆς Κρήτης (τέλη 10ου – μέσα 19ου αἰ.) Μία πρώτη προσέγγιση τῆς κας Στυλιανής Καλεντάκη, Ἀρχαιολόγου
Ἐκ Φαναρίου…
10 17
Ἀπ’ τη Γόρτυνα τοῦ Παύλου
τοῦ Μητροπολίτη Γορτύνης και Ἀρκαδίας κ. Μακάριου
«Οἱ νεκροί περιμένουν»
∆ιδώ Σωτηρίου
18 20
Μαζί μέ τούς γονεῖς
22
Μέ ἐνδιαφέρον γιά τούς νέους
29
Πολιτιστικό – Πνευματικό Κέντρο
καί Ἐπικοινωνιακό καί Μορφωτικό Ἵδρυμα Ἱ. Μ. Γορτύνης & Ἀρκαδίας
Σταλάγματα Ἀγιότητος
30 31
Τριμηνιαία Ἔκδοση τοῦ Ἐπικοινωνιακοῦ καί Μορφωτικοῦ Ἱδρύματος Ἱ. Μ. Γορτύνης καί Ἀρκαδίας
Ἐκδότης - ‘Υπεύθυνος ὕλης: π. Χαράλαμπος Παπαδόπουλος (6975 853535)
Ἔτος 2ο Τεῦχος 8ο
Μέλη Συντακτικῆς Ἐπιτροπῆς Περιοδικοῦ: π. Χαράλαμπος Κοπανάκης (6974 106929) π. Χαράλαμπος Παπαδόπουλος Στυλιανή Καλεντάκη, Ἀρχαιολόγος - Φιλόλογος
————————-
————————-
Ἐκδίδεται τῇ προνοίᾳ τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακαρίου ————————-
Ἰδιοκτήτης: Τμήμα Ἐκδόσεων Ἐπικοινωνιακοῦ καί Μορφωτικοῦ Ἱδρύματος Ἱ.Μ. Γορτύνης καί Ἀρκαδίας
————————-
————————-
Ἐπιμέλεια κειμένων: ∆ημήτριος ∆ασκαλάκης, Φιλόλογος - Ἱεροψάλτης Στυλιανή Καλεντάκη, Ἀρχαιολόγος - Φιλόλογος ————————-
Ἐκδόσεις: «ΑΝΤΙΛΑΛΟΣ»
Τό Περιοδικό ἀποστέλλεται δωρεάν. Προαιρετικές οἰκονομικές εἰσφορές. ∆ιεύθυνση: Ἁγ. Γεωργίου 16, 70400 Μοίρες, Ἠρακλείου Κρήτης, Τηλ.: 28920 22208 - Fax: 28920 24804 2
Προοίμιο [...] Νά ξεχωρίσουμε, σάν στοιχειωδῶς ἔντιμοι ἄνθρωποι, τί ἀκριβῶς «γιορτάζουμε» τά Χριστούγεννα. Τήν ἡδονή τῆς ἀργίας, τῆς ἀνάπαυλας ἀπό τό μεροδούλι; Τά ξεχωριστά ἐδέσματα, τά πατροπαράδοτα, καί τό ποτό; Τήν ἐπιδερμική εὐεξία πού χαρίζουν τά δῶρα; Τήν τεχνητή (καί παιδαριωδῶς ἀνακυκλούμενη) «ἀτμόσφαιρα» μέ τόν διάκοσμο τῶν δρόμων καί τῶν μαγαζιῶν, τά τυποποιημένα τραγούδια τῆς δῆθεν γιορτινῆς χαρᾶς; Τουλάχιστον, ἔστω καί μέ τό μυαλό μας μόνο, νά τά ξεχωρίσουμε ὅλα αὐτά ἀπό τήν πραγματική αἰτία πού μπορεῖ νά γεννήσει μέσα στόν ἄνθρωπο τήν ἔκρηξη τῆς χαρᾶς. Τήν αἰτία πού κάνει τόν ἄνθρωπο νά θέλει νά γιορτάσει - νά τραγουδήσει, νά χορέψει, νά παίξει σάν μικρό παιδί, νά πεῖ τή χαρά του μέ ὅλες τίς δυνατότητες ἔκφρασης πού διαθέτει. Ὄχι νά κάνει κέφι, ἀλλά νά δηλώσει χαρά, ἐκεῖνο τό εἶδος τῆς χαρᾶς πού ἀλλάζει τή ζωή σέ Γιορτή. Καί αὐτή ἡ χαρά, στήν ἐκκλησιαστική Γιορτή τῶν Χριστουγέννων, γεννιέται μόνο μέ τήν ψηλάφηση ἐμπειρικῆς ἐλπίδας νά εἶναι ὁ θανατος κατώφλι ἐρωτικῆς συνάντησης ἐλεύθερης ἀπό χρόνο, χῶρο καί φθορά. Μέ ἐραστή «μανικώτατον», ὑπαρκτικά ἐλεύθερον νά νηπιάζει στή φάτνη, ἐνῶ ταυτόχρονα παραμένει ἡ ἀσύλληπτη Αἰτιώδης Ἀρ-χή τῆς ὕπαρξης καί τῶν ὑπαρκτῶν. Πέρα ἀπό προκαθορισμούς φύσης καί ἀναγκαιότητας «τόν περί ἡμᾶς αὐτοῦ παρίστησιν ἔρωτα». [...]
Τοῦ Καθηγητοῦ Χρήστου Γιανναρᾶ
3
Ὁ Ἅγιος Μάρτυς
Μένιγνος, ὁ κναφεύς, προστάτης τῶν χημικῶν (ἑορτάζει 22 Νοεμβρίου) ἅγιος μάρτυς Μένιγνος ἀνήκει στό πολυάριθμο πλῆθος τῶν μαρτύρων τοῦ 3ου αἰῶνος, τότε πού βασίλευε ὁ σκληρός καί θηριώδης αὐτοκράτορας ∆έκιος. (251 μ.Χ.) Ἡ καταγωγή τοῦ μάρτυρα ἦταν ἀπό τόν Ἑλλήσποντο καί συγκεκριμένα ἀπό τήν πόλη τῆς Παρίου, πού ἔκτισαν οἱ κάτοικοι τῆς νήσου Πάρου μεταξύ Κυζίκου καί Λαμψάκου. Τό ἐπάγγελμά του ἦταν ταπεινό. Ἦταν ἕνας ἐπιμελής κναφέας, δηλαδή λεύκαινε, καθάριζε καί ἔβαφε ὑφάσματα. Πιό πολύ ὅμως φρόντιζε νά διατηρεῖ τόν χιτῶνα τῆς ψυχῆς του καθαρό ἀπό σπίλους ἁμαρτίας.
Μέ ἔκπληξη καί αὐτός παρακολουθοῦσε ὅσα συνέβαιναν στούς πιστούς χριστιανούς, τίς συλλήψεις, τούς δαρμούς, τίς φυλακίσεις τους σέ σκοτεινούς τόπους καί
4
τίς σκληρές τιμωρίες. Βρισκόμενος κάποια μέρα στήν ἀγορά, ἐκεῖ ὅπου τά νέα διαδίδονταν ἀστραπιαῖα, ἄκουσε εἴδηση θαυμαστή: ὅτι ὁ «Θεός μέ θαυματουργική ἐπέμβαση ἀγγέλου ἀπελευθέρωσε τούς φυλακισμένους ὁμολογητές τῆς πίστεως». Στό ἄκουσμα αὐτῆς τῆς εἴδησης δυνατή φλόγα ἄναψε μονομιᾶς στήν ψυχή του. Ἡ φλόγα τοῦ πόθου τοῦ μαρτυρίου. Ποθοῦσε μέ ἱερή λαχτάρα νά βαφεῖ ἡ ψυχή του μέ τό αἷμα τοῦ μαρτυρίου καί νά στολιστεῖ μέ λαμπρά διαδήματα γιά τή σωτηρία τῆς ψυχῆς του, γιά τή δόξα τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ. Καί ὁ Κύριος ὁ καρδιογνώστης δέν ἄργησε νά ἀπαντήσει στόν ἱερό του πόθο. Εἶχε κατέβει στό ποτάμι ὁ Μένιγνος καί ἔπλενε τά ροῦχα, ὅταν ἄκουσε μιά γλυκιά οὐράνια φωνή: «Μένιγνε, ἔλα σέ μένα καί θά σοῦ δώσω πολλή χάρη». Τό οὐρανόσταλτο ἄγγελμα ἐπαναλήφθηκε καί δεύτερη φορά: «Μένιγνε, ἔλα πρός ἐμένα, γιά νά ἀπολαύσεις τά ἀγαθά πού ἔχουν ἐτοιμαστεῖ γιά ὅσους ἀγαποῦν τό ὄνομά μου». Ἔλα πρός ἐμένα!... Τί φωνή ἦταν αὐτή! Μαγνήτης ἦταν. Πρό-
σκληση ἦταν γιά μαρτύριο, γιά δόξα, γιά μακαριότητα. Τακτοποίησε λοιπόν ἀμέσως τίς ὑποθέσεις ξένων ρούχων καί ἄφοβα ἔφθασε μπροστά στόν δικαστή γιά νά δώσει τή μαρτυρία του... Τήν ὥρα ὅμως ἐκείνη ὁ δικαστής ἔτυχε νά ἀπαγγέλει «τά γράμματα τοῦ Βασιλέως». Ἐπρόκειτο γιά διάταγμα τοῦ αὐτοκράτορα γιά νέο διωγμό καί τότε μιά ἀγανάκτηση ὤθησε τόν Μένιγνο πρός τό δικαστήριο. ∆έν ἄντεξε στό ἄκουσμα τῶν παρανοϊκῶν καί ἄδικων διωγμῶν κατά τῶν ἀθώων χριστιανῶν. Ἄρπαξε τό βασιλικό ἔγγραφο, τό ἔσκισε καί τό καταπάτησε λέγοντας: «Ἐν ὀνόματι τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ μου, καταπατῶ τά παράνομα τοῦ βασιλέως ∆εκίου προστάγματα».
Ἡ ὥρα τῆς δόξας εἶχε φτάσει γιά τόν μάρτυρα. Τόν ἔριξαν βίαια κάτω. Τόν πάτησαν μέ μῖσος. Τόν κρέμασαν ἔπειτα στό ξύλο. Ξέσκισαν ἀνελέητα τίς σάρκες του. Τοῦ ἔκοψαν ἀκόμη καί τά δάχτυλα πού τόλμησαν νά βεβηλώσουν τό εἰδωλολατρικό ἐπίσημό τους ἔγγραφο. Καί ὁ μάρτυρας καρτεροῦσε προσευχόμενος. Ἡ σύζυγός του ἔστεκε στό πλευρό του καί ἔκλαιγε. Ὁ θάνατος αὐτός «τούς χάριζε τήν ἀληθινή, τήν πνευματική, τήν αἰώνια ἕνωση», διότι «μόνο ὅσοι μένουν μέ τόν Θεό ἑνωμένοι -καί ὑπακούουν στό θέλημά του- δέν εἶναι δυνατόν νά χωρισθοῦν ποτέ».
Τό μαρτύριο τοῦ ἁγίου Μενίγνου ἔφτασε στό τέλος του. Σέ λίγο δόθηκε ἡ ἐντολή: «Νά ἀποκεφαλισθεῖ μέ ξίφος». Ἕνας ἀκόμη μάρτυρας προστίθετο στή χορεία τῶν ἁγίων. Ἕνας αἱματοβαμμένος κρίκος μεγάλωνε τή χρυσή ἁλυσίδα τῶν ἁγίων μαρτύρων τῆς πρώτης Ἐκκλησίας. Τήν ὥρα πού ἡ ψυχή του παραδιδόταν στόν Πλάστη καί Θεό μας, ἕνα ὁλόλευκο περιστέρι (κατ᾽ ἄλλους «τρυγῶν») πέταξε ἀπό τό στόμα τοῦ μάρτυρος, σημεῖο τῆς καθαρῆς καί ἁγνῆς ζωῆς του. Καί ἀναφώνησαν
ὅλοι: «Ἀλήθεια! Πόσο μεγάλος εἶναι ὁ Θεός τοῦ Μενίγνου!». Ὁ διοικητής δέν ἐπέτρεψε νά ταφεῖ τό σῶμα τοῦ μάρτυρος. Τά ἀδέλφια ὅμως τοῦ ἁγίου ἦρθαν νύκτα, τό ἔκλεψαν καί τό ἔθαψαν κρυφά. Μέσα στή σπουδή τους ὅμως δέν εἶδαν πώς ἔλειπε ἡ τιμία κεφαλή του. Ἐπέστρεψαν λοιπόν καί βρῆκαν καί πῆραν τόν πολύτιμο θησαυρό τους ἐκεῖ ὅπου ἔβλεπαν σημεῖο μέ οὐράνιο φῶς. Καί ὁλοκλήρωσαν ἔτσι τήν ταφή μέ τιμές.
∆έν ὑπάρχει ὑψηλότερος πόθος ἀπό τόν πόθο τοῦ μαρτυρίου. Καί αὐτός πυρπολεῖ μόνο τίς ψυχές ἐκεῖνες πού ἀγαποῦν πολύ τόν Κύριο Ἰησού Χριστό. Τέτοια ψυχή εἶχε ὁ ἅγιος Μένιγνος. Μᾶς δίδαξε μέ τό μάθημα τοῦ μαρτυρίου του, ὅμως μή μείνουμε στόν θαυμασμό καί τήν ἔκπληξη. Ἄς καθρεπτίσουμε τή ζωή μας στή ζωή του. Καί ἄς ρωτήσουμε τόν ἑαυτό μας: -Τί πόθοι κυριαρχοῦν ἄραγε στήν ψυχή μας; Μήπως τά γήινα καί τά πρόσκαιρα μᾶς ἔχουν ἀποσπάσει; Μήπως ὁ Χριστός καί ἡ δίψα γιά τή μαρτυρία του ἔρχονται δεύτερα ἤ τρίτα ἤ... καί τελευταῖα; Ἄς παρακαλοῦμε τόν ἅγιο μάρτυρα νά μεσιτεύει στό Θεό, ὥστε ὁ πρῶτος πόθος τῆς ψυχῆς μας νά εἶναι ὁ Χριστός καί τά τοῦ Χριστοῦ. Νά θέλουμε νά εἴμαστε οἱ μάρτυρές του καί οἱ ὁμολογητές του, σήμερα ἀναίμακτα. Καί ἄν τό θελήσει Ἐκεῖνος -μέ τή δύναμή τουνά μήν ἀρνηθοῦμε τήν πρόσκλησή του στό μαρτύριο τοῦ αἵματος. Οἱ δύσκολες ἐποχές δέν ἀργοῦν νά ἔρθουν.
«Κάραν, κνανεῦ Μένιγνε, τμηθείς ἐκ ξίφους, Κνάπτεις σεαυτόν, κἄν ῥύπους εἶχες, πλύνῃ» Τήν κεφαλή σου, Μένιγνε – ἐσένα πού ἤσουνα βαφέας ἐνδυμάτων – σοῦ τήν ἔκοψαν μέ ξίφος. Καί ἄν εἶχες κάποιους ρύπους, μέ τό αἷμα σου πού ἐκεῖ ἔρρευσε πλύθηκαν. Καί προσέφερες ἔτσι στόν Θεό τόν ἑαυτό σου ὁλοκάθαρο. Πηγή: http://www.xfd.gr/
5
«Δι᾽ ἡμᾶς γάρ ἐγεννήθη παιδίον νέον, ὁ πρό αἰώνων Θεός». Ἕνας ἀπό τούς κυριότερους ὕμνους τῶν Χριστουγέννων καταλήγει σ᾽ αὐτά τά λόγια, ταυτίζοντας τό βρέφος πού γεννήθηκε στό σπήλαιο τῆς Βηθλεέμ μέ τόν «πρό αἰώνων Θεό». Ὁ ὕμνος αὐτός συνετέθη τόν 6ο αἰῶνα ἀπό τόν περίφημο Βυζαντινό ὑμνογράφο Ρωμανό τόν Μελωδό: «Ἡ Παρθένος σήμερον, τόν ὑπερούσιον τίκτει καί ἡ γῆ τό σπήλαιον τῷ ἀπροσίτῳ προσάγει ἄγγελοι μετά ποιμένων δοξολογοῦσι δι᾽ ἡμᾶς γάρ ἐγεννήθη παιδίον νέον, ὁ πρό αἰώνων Θεός». (Κοντάκιον Χριστουγέννων)
Τό παιδί ὡς Θεός, ὁ Θεός ὡς παιδί... Γιατί δημιουργεῖται αὐτή ἡ ζωηρή συγκίνηση τήν περίοδο τῶν Χριστουγέννων ὅταν οἱ ἄνθρωποι, ἀκόμη καί αὐτοί μέ χλιαρή πίστη ἤ ἀκόμη καί οἱ ἄθεοι, παρατηροῦν αὐτό τό μοναδικό, ἀσύγκριτο θέαμα τῆς νεαρῆς μητέρας νά κρατᾶ τό παιδί _______________________________
* Ἀπό τό βιβλίο: Ἑορτολόγιο
Ἐτήσιος Ἐκκλησιαστικός Κύκλος
6
τοῦ π. Ἀλέξανδρου Σμέμαν στήν ἀγκαλιά της, καί γύρω τους οἱ «Μάγοι οἱ ἀπό Ἀνατολῶν», οἱ ποιμένες, δροσεροί ἀπό τή νυχτερινή τους σκοπιά στούς ἀγρούς, τά ζῶα, ὁ ἀνοιχτός οὐρανός, ὁ ἀστέρας; Γιατί εἴμαστε τόσο βέβαιοι, ἀλλά καί συνεχῶς ἀνακαλύπτουμε, πώς σ᾽ αὐτόν τό θλιβερό πλανήτη μας δέν ὑπάρχει τίποτε ὀμορφότερο καί πιό χαρμόσυνο ἀπ᾽ αὐτό τό θέαμα, πού τό πέρασμα τῶν αἰώνων ἀποδείχτηκε ἀνίκανο νά ξεριζώσει ἀπό τή μνήμη μας; Ἐπιστρέφουμε σ᾽ αὐτό τό θέαμα ὁποτεδήποτε δέν ἔχουμε ἄλλο καταφύγιο, ὁποτεδήποτε ἔχουμε βάσανα στή ζωή, καί ἀναζητοῦμε αὐτό πού θά μᾶς ἐλευθερώσει. Ὅμως στήν εὐαγγελική διήγηση γιά τή γέννηση τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἡ
«Ἡ Παρθένος σήμερον, τόν ὑπερούσιον τίκτει καί ἡ γῆ τό σπήλαιον τῷ ἀπροσίτῳ προσάγει ἄγγελοι μετά ποιμένων δοξολογοῦσι δι᾽ ἡμᾶς γάρ ἐγεννήθη παιδίον νέον, ὁ πρό αἰώνων Θεός Θεός»» μητέρα καί τό παιδί δέ λένε οὔτε μία λέξη, ὡσάν οἱ λέξεις νά εἶναι περιττές, ἐπειδή καμιά λέξη δέν μπορεῖ νά ἑρμηνεύσει, νά ὁρίσει ἤ νά ἐκφράσει τό νόημα ὅσων ἔλαβαν μέρος καί ἐκπληρώθηκαν ἐκείνη τή νύχτα. Καί παρ᾽ ὅλα αὐτά χρησιμοποιοῦμε λέξεις ἐδῶ, ὄχι γιά νά ἐξηγήσουμε ἤ νά ἑρμηνεύσουμε, ἀλλά ἐπειδή, ὅπως ἡ Γραφή λέει, «ἐκ γάρ τοῦ περισσεύματος τῆς καρδίας τό στόμα λαλεῖ» (Ματθ. 12, 34). Εἶναι ἀδύνατο κάποιος, πού ξεχειλίζει ἡ καρδιά του, νά μή μοιραστεῖ μέ ἄλλους τά βιώματά του. Οἱ λέξεις «παιδίον» καί «Θεός» εἶναι οἱ πλέον ἀποκαλυπτικές γιά τό μυστήριο τῶν Χριστουγέννων. Κατά κάποιο τρόπο, εἶναι ἕνα μυστήριο πού ἀπευθύνεται στό παιδί πού συνεχίζει νά ζεῖ μυστικά μέσα σέ κάθε ἐνήλικα, στό παιδί πού συνεχίζει νά ἀκούει ὅ,τι ὁ ἐνήλικας ἔχει πάψει νά ἀκούει, καί πού
ἀνταποκρίνεται μέ μιά χαρά, πού ὁ ἐνήλικας, μέσα στόν γήινο, ὑπερώριμο, κουρασμένο καί κυνικό κόσμο πού ζεῖ, ἀδυνατεῖ νά νιώσει. Μάλιστα, τά Χριστούγεννα εἶναι μιά γιορτή γιά τά παιδιά, ὄχι μόνο ἐξαιτίας τοῦ χριστουγεννιάτικου δένδρου πού διακοσμοῦμε καί φωτίζουμε, ἀλλά μ᾽ ἕναν πολύ βαθύτερο τρόπο, καί μόνο τά παιδιά δέν ξαφνιάζονται γιά τό ὅτι, ὅταν ὁ Θεός κατέρχεται στή γῆ, ἔρχεται ὡς παιδί. Αὐτή ἡ εἰκόνα τοῦ Θεοῦ ὡς παιδιοῦ συνεχίζει νά λάμπει μέσα ἀπό τίς εἰκόνες καί τά ἀναρίθμητα ἔργα τέχνης, φανερώνοντας πώς ὅ,τι εἶναι οὐσιαστικότερο καί πλέον χαρμόσυνο στό Χριστιανισμό βρίσκεται ἀκριβῶς ἐδῶ, σ᾽ αὐτήν τήν αἰώνια παιδικότητα τοῦ Θεοῦ. Οἱ ἐνήλικες, ἀκό7
Τά παιδιά παίρνουν στά σοβαρά ὅ,τι οἱ ἐνήλικες δέν μποροῦν πλέον νά ἀποδεχθοῦν: τά ὄνειρα, αὐτά πού διασποῦν τήν καθημερινή μας ἐμπειρία καί τήν κυνική μας καχυποψία, αὐτό τό βαθύ μυστήριο τοῦ κόσμου καί καθετί πού ἀποκαλύπτεται στούς ἁγίους, στά παιδιά καί στούς ποιητές μη καί αὐτοί πού «συμπαθοῦν περισσότερο τά θρησκευτικά θέματα», περιμένουν καί προσδοκοῦν ἀπό τή θρησκεία νά δώσει ἐξηγήσεις καί ἀναλύσεις, τή θέλουν ἔξυπνη καί σοβαρή. Οἱ ἀντίπαλοί της εἶναι ἐξίσου σοβαροί, καί, τελικά, τόσο βαρετοί, καθώς ἀντιμετωπίζουν τή θρησκεία μ᾽ ἕνα χαλάζι ἀπό «ὀρθολογικές» σφαῖρες. Στήν κοινωνία μας δέν ὑπάρχει καμιά φράση πού νά μεταφέρει καλύτερα τήν περιφρόνησή μας ἀπό τό νά χαρακτηρίσουμε κάτι λέγοντας πώς «εἶναι παιδιάστικο». Μ᾽ ἄλλα λόγια, δέν εἶναι γιά τούς ἐνήλικες, τούς ἔξυπνους καί σοβαρούς. Ἔτσι τά παιδιά μεγαλώνουν καί γίνονται ἐξίσου σοβαρά καί βαρετά. Ὁ Χριστός ὅ-
8
μως εἶπε, «γέννησθε ὡς τά παιδία» (Ματθ. 18,3). Τί σημαίνει αὐτό; Τί λείπει ἀπό τούς ἐνήλικες, ἤ καλύτερα, τί ἔχει στραγγαλισθεῖ, καταπνιγεῖ, ἐκμηδενισθεῖ ἀπό ἕνα παχύ στρῶμα ἐνηλικιότητας; Δέν εἶναι πάνω ἀπ᾽ ὅλα αὐτή ἡ ἱκανότητα, ἡ τόσο χαρακτηριστική τῶν παιδιῶν, νά θαυμάζουν, νά ἀγαλλιοῦν καί τό πιό σπουδαῖο νά εἶναι γνήσια στή χαρά καί στή λύπη; Ἡ ἐνηλικίωση στραγγαλίζει ἐ-πίσης τήν ἱκανότητα νά ἐμπιστεύεσαι, νά αὐτοεγκαταλείπεσαι, νά ἀφήνεσαι τελείως στήν ἀγάπη καί νά πιστεύεις μέ ὅλη σου τήν ὕπαρξη. Τελικά τά παιδιά παίρνουν στά σοβαρά ὅ,τι οἱ ἐνήλικες δέν μποροῦν πλέον νά ἀποδεχθοῦν: τά ὄνειρα, αὐτά πού διασποῦν τήν καθημερινή μας ἐμπειρία καί τήν κυνική μας καχυποψία, αὐτό τό βαθύ μυστήριο τοῦ
τήν ἐξουσία, μᾶς ἀπελευθερώνει ἀπ᾽ ὅλα αὐτά. Τό μόνο πού ἐπιθυμεῖ ἀπό μᾶς εἶναι ἡ ἀγάπη μας, πού προσφέρεται μέ ἐλευθερία καί χαρά, τό μόνο πού ἐπιθυμεῖ ἀπό μᾶς εἶναι νά τοῦ δώσουμε τήν καρδιά μας. Καί τή δίνουμε σ᾽ ἕνα ἀνυπεράσπιστο παιδί, πού ἐμπνέει ὅμως τεράστια ἐμπιστοσύνη. Μέ τή γιορτή τῶν Χριστουγέννων ἡ Ἐκκλησία μᾶς ἀποκαλύπτει ἕνα μυστήριο χαρᾶς: τό μυστήριο μιᾶς ἐλεύθερα προσφερόμενης ἀγάπης πού δέν ἐπιβάλλεται σέ κανένα. Μιᾶς ἀγάπης ἱκανῆς νά δεῖ, νά ἀναγνωρίσει καί νά ἀγαπήσει τό Θεό στό πρόσωπο τοῦ θείου Παιδιοῦ, καί νά γίνει ἔτσι δῶρο μιᾶς νέας ζωῆς. κόσμου καί καθετί πού ἀποκαλύπτεται στούς ἁγίους, στά παιδιά καί στούς ποιητές. Ἔτσι μόνο ὅταν εἰσχωρήσουμε στό παιδί πού ζεῖ κρυμμένο μέσα μας, μποροῦμε νά κάνουμε δικό μας τό χαρμόσυνο μυστήριο τοῦ Θεοῦ πού ἔρχεται πρός ἐμᾶς «ὡς παιδίον». Τό παιδί δέ διαθέτει οὔτε κύρος οὔτε ἐξουσία, ὅμως ἡ ἀπουσία ἀκριβῶς τοῦ κύρους τό ἀναδεικνύει σέ βασιλιά, πηγή τῆς βαθιᾶς του δύναμης εἶναι ἡ ἀνικανότητα νά ὑπερασπιστεῖ τόν ἑαυτό του καί ἡ τρωτότητά του. Τό παιδί σ᾽ αὐτή τή μακρινή σπηλιά τῆς Βηθλεέμ δέν ἔχει ἐπιθυμία ὥστε νά τό φοβόμαστε, εἰσέρχεται στίς καρδιές μας χωρίς νά μᾶς ἐκφο-βίζει, χωρίς νά ἐπιδεικνύει τό κῦρος καί τή δύναμή του, ἀλλά μόνο μέ τήν ἀγάπη. Μᾶς δίνεται ὡς παιδί, καί μόνο ὡς παιδιά μποροῦμε μέ τή σειρά μας νά τό ἀγαπήσουμε καί νά δοθοῦμε σ’ αὐτό. Ὁ κόσμος κυβερνᾶται ἀπό τή δύναμη καί
Ἐνισχύστε τό ἔργο τῆς ἀνέγερσης τοῦ Πολιτιστικοῦ - Πνευματικοῦ Κέντρου τῆς Ἱ. Μ. Γορτύνης καί Ἀρκαδίας
Ἐσεῖς εἶστε ἡ δύναμή μας, μαζί μποροῦμε! Βοηθήστε τους πρώτους τομεῖς τοῦ Ἐπικοινωνιακοῦ και Μορφωτικοῦ Ἱδρύματός της - Βιβλιοπωλείο - Περιοδικό - Ἐκδόσεις - Ἴντερνετ, κ.λ.π. ------------Γιά προαιρετικές προσφορές μέ κάθε νομότυπη καί διαφανῆ διαδικασία, ἐπικοινωνῆστε κατά τίς ἐργάσιμες ὥρες στό τηλ.: 28920-22208
9
Μία πρώτη προσέγγιση Τῆς κ. Στυλιανῆς Καλεντάκη, Ἀρχαιολόγου προσωπικό ἐνδιαφέρον γιά τούς ἁγίους Δέκα πού ἔζησαν καί μαρτύρησαν στά πρῶτα χριστιανικά χρόνια δημιουργήθηκε ὅταν, ὡς μεταπτυχιακή φοιτήτρια τοῦ Πανεπιστημίου Ἰωαννίνων, ἐκπονοῦσα τή διπλωματική μου ἐργασία1. Στήν πορεία τῆς ἔρευνας συνάντησα μία μεταβυζαντινή φορητή εἰκόνα μέ τόν ἅγιο Τίτο καί δώδεκα σκηνές ἀπό τό βίο τῶν ἁγίων2. Μέ ἐπιφύλαξη εἶχε διατυπωθεῖ τότε ἡ ἄποψη ὅτι ὁ ζωγράφος Γεώργιος Καστροφύλακας εἶναι ὁ δημιουργός αὐτοῦ τοῦ σύνθετου θέματος και ἴσως ἐκεῖνος πού διαμορφώνει τόν εἰκονογραφικό κύκλο τῶν μαρτυρίων τῶν ἁγίων Δέκα, καθώς γνώριζε πολύ κα-
10
λά τίς γραπτές πηγές3. Ἀδιευκρίνιστο παραμένει μέχρι σήμερα κατά πόσο ὁ ἴδιος ὁ ἀφιερωτής ἤ ἄλλα πρόσωπα συμμετεῖχαν στήν ἐπιλογή καί ἐκτέλεση τοῦ ἔργου. Πολλά ἦταν τά ἐρωτήματα πού γεννήθηκαν σέ σχέση μέ τήν εἰκονογράφηση
τῶν ἁγίων Δέκα καί γι᾽ αὐτό θέλησα νά ἐρευνήσω περαιτέρω τό θέμα συγκεντρώνοντας, καταγράφοντας καί μελετώντας τό σχετικό ὑλικό4. Σημαντικό βοήθημα ὑπῆρξε τό βιβλίο τοῦ Ἀρχιμανδρίτη Χρυσοστόμου Ἰ. Παπαδάκη μέ τήν ἐκτενῆ παράθεση τῶν πηγῶν καί τό πλούσιο φωτογραφικό ὑλικό5. Ἄν θέλαμε, ἑπομένως, νά μελετήσουμε τά ὑπάρχοντα στοιχεῖα γιά τό μαρτύριο καί τή διά-
Ἄν καί οἱ ἅγιοι ∆έκα ἦταν ἀπό τούς πρώτους χριστιανούς μάρτυρες, ἡ εἰκονογράφησή τους, ὅπως ἀποδεικνύει τό ὑλικό τῆς δεύτερης μεγάλης ὁμάδας, γνώρισε εὐρύτερη διάδοση ἀπό τή μέση βυζαντινή περίοδο (10ος αἰ.) μέχρι καί τή σύγχρονη ἐποχή ((19 19ος αἰ.)
δοση τῆς λατρείας τῶν ἁγίων, θά μπορούσαμε νά τά κατατάξουμε σέ δύο μεγάλες ὁμάδες. Ἡ πρώτη περιλαμβάνει τίς γραπτές πηγές καί ἡ δεύτερη τίς εἰκονογραφικές συνθέσεις τοῦ μαρτυρίου τῶν ἁγίων Δέκα. Οἱ σωζόμενες γραπτές πηγές πού ἀναφέρονται στό ἐξεταζόμενο θέμα εἶναι κυρίως τά Μαρτύρια τῆς βυζαντινῆς περιόδου6, τά Συναξάρια καί τά Ἐγκώμια6. Σύμφωνα μέ αὐτές τίς πηγές, οἱ ἅγιοι Δέκα μαρτύρη-
σαν ὅταν Ρωμαῖος αὐτοκράτορας ἦταν ὁ Δέκιος. Ὁ Γάιος Μέσσιος Κούιντος Τραϊανός Δέκιος (Gaius Messius Quintus Trajanus Decius, 201–251 μ.Χ.), πού κυβέρνησε μεταξύ 249-251 μ.Χ., ἦταν σφοδρός πολέμιος καί διώκτης τοῦ χριστιανισμοῦ8. Τή διαταγή τοῦ αὐτοκράτορα γιά διωγμό τῶν χριστιανῶν ἀνέλαβε νά ἐκτελέσει στήν Κρήτη ὁ ἀνθύπατός της, πού εἶχε τήν ἕδρα του στήν πόλη τῆς Γόρτυνας9. Ἀνάμεσα στούς χριστιανούς πού τιμωρήθηκαν γιά ἀνυπακοή ἦταν καί οἱ δέκα ἅγιοι, ὁ Θεόδουλος, ὁ Σατουρνῖνος, ὁ Εὔπορος, ὁ Γελάσιος, ὁ Εὐνικιανός, ὁ Πόμπιος, ὁ Εὐάρεστος, ὁ Ζωτικός, ὁ Βασιλείδης, ὁ Ἀγαθόπους10. Τό μαρτύριό τους τοποθετεῖται χρονικά μεταξύ τῶν ἐτῶν τῆς βασιλείας τοῦ Δεκίου (249-251 μ.Χ.) καί ἡμερολογιακά δέκα ἡμέρες πρίν τόν Ἰανουάριο11. Ἄν καί οἱ ἅγιοι Δέκα ἦταν ἀπό τούς πρώτους χριστιανούς μάρτυρες, ἡ εἰκονογράφησή τους, ὅπως ἀποδεικνύει τό ὑλικό τῆς δεύτερης μεγάλης ὁμάδας, γνώρισε εὐρύτερη διάδοση ἀπό τή μέση βυζαντινή περίοδο (10ος αἰ.) μέχρι καί τή σύγχρονη ἐποχή (19ος αἰ.)12. Οἱ παλαιότερες σωζόμενες ἀπεικονίσεις τους βρίσκονται σέ δύο μικρογραφίες βυζαντινῶν κωδίκων13, σποραδικά παριστάνονται στόν τοιχογραφικό διάκοσμο ναῶν14, ἐνῶ μεγάλος εἶναι ὁ ἀριθμός καί πλούσια ἡ θεματολογία τῶν μεταβυζαντινῶν φορητῶν εἰκόνων15. Ἡ ταξινόμηση ὅλων αὐτῶν τῶν ἔργων μπορεῖ νά γίνει ἀρχικά μέ βάση τίς περιόδους
11
Ὁ Ἅγιος Τίτος, πρῶτος Ἐπίσκοπος Κρήτης, ἔνθρονος καί γύρω σκηνές ἀπό τά Μαρτύρια τῶν Ἁγίων ∆έκα. Ἔργο Γεωργ. Καστρφούλακος, 1737. Τέμπλο παλ. Μητρ. Ναού Ἁγίου Μηνᾶ Ἡρακλείου. 12
Τί συμβαίνει ὅμως στόν τομέα τῆς ἁγιογραφίας, ὅπου δέν ἔχουμε καμία σωζόμενη ἀπεικόνιση τῶν ἁγίων ∆έκα; Ὑπῆρχαν ἔργα πού χάθηκαν ἤ καταστράφηκαν; Τό ἐρώτημα παραμένει ἀναπάντητο. Ὡστόσο εἶναι πιθανόν οἱ αἱρέσεις καί οἱ μεγάλες θρησκευτικές ἔριδες γιά τό θέμα τῆς ἀπεικόνισης ἤ μή ἱερῶν προσώπων, μέ ἀποκορύφωμα τήν Εἰκονομαχία (726-843), νά ἐπηρέασαν καί τήν καλλιτεχνική δραστηριότητα τῆς Κρήτης, πού ἀκολουθοῦσε τό μεγάλο καλλιτεχνικό κέντρο ὅλης τῆς αὐτοκρατορίας, τήν Κωνσταντινούπολη.
τῆς χριστιανικῆς τέχνης (μεσοβυζαντινή 9ος —12ος αἰ., ὑστεροβυζαντινή 13ος αἰ.-1453, μεταβυζαντινή 1453-19ος αἰ.)16 καί στή συνέχεια με βάση το ὑλικό κατάσκευῆς τους17. Αὐτό πού μποροῦμε νά ἐπισημάνουμε σέ μιά πρώτη ἐρευνητική φάση εἶναι τόσο ἡ ἔλλειψη γραπτῶν πηγῶν ὅσο καί ἡ παντελής ἀπουσία εἰκονογράφησης ἀπό τήν παλαιοχριστιανική ὡς τή μέση βυζαντινή ἐποχή. Εἶναι δυνατόν οἱ ἅγιοι νά λησμονήθηκαν ἐντελῶς γιά ἑπτακόσια πενῆντα χρόνια (250 - 10ος αἰ.) καί τό ἐνδιαφέρον γι᾽ αὐτούς νά ἐμφανίστηκε στόν προχωρημένο πιά 10ο αἰ.; Ἕνα ὁμαδικό βασανιστήριο πού κατέληξε ἐπίσης σέ ὁμαδικό ἀποκεφαλισμό εἶναι δυνατόν νά ξεχάστηκε; Σίγουρα ὄχι, ὅπως ἀποδεικνύει ἡ παρουσία τῶν ἐλάχιστων, ἀλλά πολύτιμων γραπτῶν πηγῶν τῶν πρώιμων βυζαντινῶν χρόνων, ὅπως ἡ ἐπιστολή (457/8) πρός τόν αὐτοκράτορα Λέοντα Α’18 καί τό ἐγκώμιο τοῦ ἁγίου Ἀνδρέα, ἀρχιεπισκόπου Κρήτης (τέλη 7ου-ἀρ-
χές 8ου αἰ.)19. Εἰδικότερα στό ἀρχαιότερο κείμενο τῆς ἐπιστολῆς φαίνεται ὅτι ἡ λατρεία στούς ἁγίους Δέκα ἦταν ἡ κορωνίδα τῆς ὀρθόδοξης πίστης τῶν Κρητῶν. Στή μνήμη τῶν χριστιανῶν εἶχαν πολύ ξεχωριστή θέση ἀφοῦ ἦταν οἱ προστάτες ἅ-
13
Οἱ Ἅγιοι ∆έκα Μάρτυρες τῆς Κρήτης. Ἀνυπόγραφο ἔργο τοῦ ἁγιογράφου Σιλβέστρου Θεοχάρη. Πρῶτο μισό 17ου αἰ. Ἱ. Μονή Σινᾶ
γιοι τῆς μεγαλονήσου. Τί συμβαίνει ὅμως στόν τομέα τῆς ἁγιογραφίας, ὅπου δέν ἔχουμε καμία σωζόμενη ἀπεικόνιση τῶν ἁγίων Δέκα; Ὑπῆρχαν ἔργα πού χάθηκαν ἤ καταστράφηκαν; Τό ἐρώτημα παραμένει ἀναπάντητο. Ὡστόσο εἶναι πιθανόν οἱ αἱρέσεις καί οἱ μεγάλες θρησκευτικές ἔριδες γιά τό θέμα τῆς ἀπεικόνισης ἤ μή ἱερῶν προσώπων, μέ ἀποκορύφωμα τήν Εἰκονομαχία (726843)20, νά ἐπηρέασαν καί τήν καλλιτεχνική δραστηριότητα τῆς Κρήτης, πού ἀκολουθοῦσε τό μεγάλο καλλιτεχνικό κέντρο ὅλης
14
τῆς αὐτοκρατορίας, τήν Κωνσταντινούπολη. Πόσο, ἐπίσης, ἐπηρέασε τήν εἰκονογραφία τό γεγονός ὅτι ἡ Κρήτη βρισκόταν γιά ἕνα μεγάλο χρονικό διάστημα ὑπό ἀραβική κατοχή (823-961)21; Μήπως τό εὐρύτερο ἐνδιαφέρον πού εἶχε προκληθεῖ γιά τήν ἀπελευθέρωση τοῦ νησιοῦ καί ἡ ἐπίσημη ἐπανένταξή του στήν αὐτοκρατορία ἔδωσαν τό ἔναυσμα γιά τήν ἀνάπτυξη τῆς καλλιτεχνικῆς παραγωγῆς; Ἀναπάντητα παραμένουν τά ἐρωτήματα στά ὁποῖα ἔρχονται νά προστεθοῦν καί ἐκεῖνα πού σχετίζονται μέ τή μεγάλη διάδοση τῆς
λατρείας και τῆς εἰκονογραφίας τῶν ἁγίων Δέκα στή μεταβυζαντινή ἐποχή. Ὅπως ἀναφέρθηκε, οἱ φορητές εἰκόνες πού ζωγραφίζονται εἶναι πολύάριθμες, ἐνῶ σπανίζουν οἱ τοιχογραφίες καί ἐκλείπουν οἱ μικρογραφίες χειρογράφων. Σέ ἄμεση σχέση μέ τό πλῆθος τῶν
Οἱ μεταβυζαντινοί ζωγράφοι ἀξιοποίησαν τούς δύο γνωστούς μέχρι σήμερα βυζαντινούς εἰκονογραφικούς τύπους τῶν ἁγίων˙ τόν ἀποκεφαλισμό καί τήν μετωπική ἀναπαράσταση, μέ κάποιες παραλλαγές καί στούς δύο τύπους. Καί ἦταν τόσο ἀνεπτυγμένο τό θρησκευτικό συ ναίσθημα συναίσθημα καί ἡ πίστη στούς ἁγίους, ὥστε τόν 18ο αἰ., δεκαπέντε αἰῶνες μετά τό μαρτύριό τους, συναντᾶμε τόν εἰκονογραφικό κύκλο τους στίς εἰκόνες τοῦ Γ. Καστροφύλακα καί τοῦ Ἰ. Κορνάρου
νογραφικούς τύπους τῶν ἁγίων˙ τόν ἀποκεφαλισμό καί τήν μετωπική ἀναπαράσταση, μέ κάποιες παραλλαγές καί στούς δύο τύπους. Καί ἦταν τόσο ἀνεπτυγμένο τό θρησκευτικό συναίσθημα καί ἡ πίστη στούς ἁγίους, ὥστε τόν 18ο αἰ., δεκαπέντε αἰῶνες μετά τό μαρτύριό τους, συναντᾶμε τόν εἰκονογραφικό κύκλο τους στίς εἰκόνες τοῦ Γ. Καστροφύλακα καί τοῦ Ἰ. Κορνάρου. Ἄν ἀναλογιστοῦμε, τέλος, ὅτι ἡ εἰκόνα τοῦ Γ. Καστροφύλακα εἶναι τοποθετημένη μεταξύ τῶν δεσποτικῶν τοῦ τέμπλου τοῦ παλαιοῦ ναοῦ Ἁγίου Μηνᾶ, μποροῦμε νά ὑποθέσουμε ὅτι ἡ λατρεία τῶν ἁγίων γινόταν μέ τό πέρασμα τῶν χρόνων ὅλο καί πιό
μεταβυζαντινῶν εἰκόνων βρίσκονται τά κείμενα τῆς περιόδου πού ἀφηγοῦνται τό μαρτύριο τῶν ἁγίων, ὅπως τό ἐγκώμιο τοῦ ἱερέα Θεοδώρου Παλλαδᾶ, τοῦ ἁγίου Γερασίμου Παλλαδᾶ, Πατριάρχη Ἀλεξανδρείας καί τοῦ Μιχαήλ Ἀγαπητοῦ22. Οἱ μεταβυζαντινοί ζωγράφοι ἀξιοποίησαν τούς δύο γνωστούς μεχρι σήμερα βυζαντινούς εἰκο15
δυνατή στή συνείδηση τῶν πιστῶν, διατηρώντας τήν ἀνάμνησή τους «ζῶσαν, ἔνδροσον καί ἀνθηράν». __________
1. Καλεντάκη Στυλιανή, Ὁ ζωγράφος Γεώργιος Καστροφύλακας καί τό ἔργο του (1719-1758), Πανεπιστήμιο Ἰωαννίνων 2004, 32-36. Ἀδημοσίευτη διπλωματική ἐργασία. 2. Γιά τήν εἰκόνα τοῦ Γ. Καστροφύλακα βλ.: ∆ετοράκη Θ., Μηνᾶς ὁ Μεγαλομάρτυς. Ὁ Ἅγιος τοῦ Μεγάλου Κάστρου. Ἁγιολογικά - Ὑμνογραφικά-Ἱστορικά, Ἡράκλειο 1995, εἰκ. 114. 3. Καλεντάκη Στυλιανή, ὅ.π., σελ. 36. 4. Ἡ ἔρευνα δέν ἔχει ὁλοκληρωθεῖ, ἀλλά ἐπιτρέπει μία πρώτη προσέγγιση στό θέμα. 5. Παπαδάκη Χρ. Ἰ., Οἱ ἅγιοι ∆εκα μάρτυρες οἱ ἐν Κρήτῃ. 250 μ.Χ., Ἅγιοι ∆έκα 2004. 6. Στό ἄρθρο τοῦ Ψαλιδάκη Εὐγ., «Ἀνέκδοτον μαρτύριον τῶν ἐν Κρήτῃ ἁγίων ∆έκα μαρτύρων», ΚΧ Β΄ (1948), σελ. 569–576 ἀναφέρεται ὅτι τρία εἶναι τά σωζόμενα καί δημοσιευμένα μαρτύρια: 1) Ἅγιος Συμεών ὁ Μεταφραστής (10ος αἰ.), 2) Ἀνώνυμος (ἴσως 10ος αἰ.) καί 3) Ἡσύχιος ὁ Πρεσβύτερος (6ος- 9ος αἰ.). Στό βιβλίο τοῦ Παπαδάκη Χρ. Ἰ., ὅ.π., σελ. 28-29 ἀναφέρονται καί ἄλλα τέσσερα μαρτύρια (16ου-17ου, 11ου, καί δύο τοῦ 12ου αἰ.). 7. Τά συναξάρια, οἱ ἐγκωμιαστικοί λόγοι καί ἄλλα ἐκκλησιαστικά κείμενα πού ἔχουν γραφεῖ γιά τούς ἁγίους παρατίθενται ἀπό τόν Παπαδάκη Χρ. Ἰ., ὅ.π., σελ. 29–65, 159-276. 8. Ιστορία Ελληνικού Έθνους, τ. ΣΤ΄, σελ. 589590. Εγκυκλοπαίδεια ∆ομή, τ. 7, σελ. 534. Τό ὄνομα τοῦ ∆εκίου ὑπάρχει καί στά τρία μαρτύρια (Ἅγιος Συμεών, Ἡσύχιος, Ἀνώνυμος) πού ἀποτελοῦν τίς κύριες πηγές γιά τούς ἁγίους ∆έκα. 9. Σύγχυση ὑπάρχει σχετικά μέ τό ὄνομα τοῦ ἀνθύπατου Κρήτης. Ὁ Ἀνώνυμος καί ὁ Ἡσύχιος τόν ἀναφέρουν Πλατίμαιο, ἐνῶ ὁ ἅγιος Συμεών τόν ὀνομάζει ∆έκιο. 10.Τά ὀνόματα τῶν ἁγίων ἀναφέρονται στά μαρτύρια τοῦ Ἀνώνυμου καί τοῦ Ἡσυχίου μέ μικρές διαφορές ὡς πρός τήν ὀρθογραφία τους. Μεγαλύτερες εἶναι οἱ διαφορές γιά τήν καταγωγή τους. Ἀπό τόν ἅγιο Συμεών ὀνομάζονται «…ἡ τῶν ἀριστέων δεκάς…». 11.Παπαδάκη Χρ. Ἰ., ὅ.π., σελ. 137, 147. Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκ-κλησία τούς τιμᾶ 23 ∆εκεμβρίου. 12.Τό χρονολογικό πλαίσιο βασίζεται στίς γνωστές μέχρι σήμερα παραστάσεις τους. 13.Ἡ πρώτη βρίσκεται στόν Cod. Vat. Gr. 1613 (περί τό 985), γνωστός ὡς Μηνολόγιο τοῦ Βασιλείου Β΄ καί ἡ δεύτερη στόν κώδ. ∆ 51 (11ος
16
αἰ.) τῆς Ἱ.Μ. Μεγίστης Λαύρας τοῦ Ἁγίου Ὄρους. Βλ. ἀντίστοιχα γιά τίς παραστάσεις τῶν κωδίκων: Καλεντάκη Στυλιανή, ὅ.π., σελ. 35, ὑποσ. 72, πίν. 8α καί ὑποσ. 73, πίν. 8β. 14.Ἀναφέρονται ἐνδεικτικά οἱ τοιχογραφίες μέ τίς χρονολογίες τους: Ἱ.Ν. Ἁγίου Παντελεήμονος Ἀπολύχνου (11ος-12ος αἰ.), Ἱ.Μ. Βροντησίου (14ος αἰ.), στό παλαιό καθολικό τῆς Ἱ.Μ. Παναγίας Καλυβιανῆς (14ος αἰ.). Βλ. ἀντίστοιχα γιά τίς τοιχογραφίες: Παπαδάκη Χρ. Ἰ., ὅ.π., σελ. 277, 206, 278. 15.Ἤδη ἄναφέρθηκε ἡ εἰκόνα τοῦ Γ. Κατροφύλακα (1737). Σέ μία πρώτη καταγραφή συλλέχθηκαν δεκαπέντε φορητές εἰκόνες, κυρίως τῆς μεταβυζαντινῆς περιόδου. Ὅπως προκύπτει ὀκτώ ἀπό αὐτές ἔχουν ὑπογραφή (Βίκτωρ, Γ. Καστροφύλακας, Ἰ. Κορνάρος, Ἰ. Προσκυνητής, Μ. Πολυχρόνης, Κ. Πετράκης) καί ἑπτά βρίσκονται ἐκτός Κρήτης (Ἅγ. Ὄρος, Κέρκυρα, Σύμη, Σινά, Novi Sad πρώην Γιουγκοσλαβίας). 16.Παλιούρα Ἀθ. ∆., Εἰσαγωγή στή βυζαντινή ἀρχαιολογία, Ἰωάννινα 1998, σελ. 13. 17.Αὐτή ἡ ταξινόμηση, μέ βάση τό ὑλικό κατάσκευῆς, λειτουργεῖ περισσότερο βοηθητικά στήν παροῦσα φάση τῆς ἔρευνας. 18.Παπαδάκη Χρ. Ἰ., ὅ.π., σελ. 302-307, 309313. 19.Βλ. σχετικά: ∆ετοράκη Μαρίνα, «Τό ὁμιλητικό ἔργο τοῦ ἁγίου Ἀνδρέου Κρήτης καί ὁ κώδικας Bodleianus Laudensis gr. 81», Πρακτικά Επιστημονικού Συνεδρίου: Ὁ ἅγιος Ἀνδρέας Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης ὁ Ἱεροσολυμίτης πολιοῦχος Ἐρεσοῦ Λέσβου (1-4 Ἰουλίου 2003), Μυτιλήνη 2005, σελ. 151-170. Παπαδάκη Χρ. Ἰ., ὅ.π., σελ. 168-205. 20. Γιά τό θέμα τῆς Εἰκονομαχίας βλ.: Καλεντάκη Στυλιανή, «Ἡ λατρεία τῶν Ἱερῶν Εἰκόνων καί ὁ ἑορτασμός τῆς Κυριακῆς τῆς Ὀρθοδοξίας», ἐν Ἐσόπτρῳ, τεῦχ. 5ο (Ἰαν.-Μάρτ. 2008), σελ. 46. 21. Ostrogorsky G., Ἱστορία τοῦ βυζαντινοῦ κράτους, τ. Β΄, Ἀ-θῆνα 1995, σελ. 164. 22. Παπαδάκη Χρ. Ἰ., ὅ.π., σελ. 209-274.
________________ Οἱ φωτογραφίες εἶναι ἀπό τό βιβλίο τοῦ Πανοσιολ. Ἀρχιμ. Χρυσοστόμου Παπαδάκη, Πρωτοσυγκέλλου Ἱ. Μ. Γορτύνης καί Ἀρκαδίας, «Οἱ ἅγιοι ∆εκα μάρτυρες οἱ ἐν Κρήτῃ. 250 μ.Χ.», Ἅγιοι ∆έκα 2004
Θεολογία κοσμικής διαστάσεως (26-11-1968)
Μακαριστοῦ κυροῦ Μελίτωνος Χατζῆ Μητροπολίτου Χαλκηδόνος
«Ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος δέν ἀκούει καί δέν παρακολουθεῖ τήν θεολογία, διότι αὐτή, ἐπειδή περιορίσθηκε σέ ἀκαδημαϊκή μόνο ἀπασχόληση, ἀποξενώθηκε ἀπό τήν ζωή τῆς ἀνθρωπότητος. Ἀνθεῖ ἡ θεολογία καί ζεῖ, ὅταν ὁ μέσος ἄνθρωπος ἔχει αἴσθηση τῆς παρουσίας της. Κάθε ἄλλο παρά αὐτό συμβαίνει σήμερα. Ἡ θεολογία ἀγνοεῖται. Εἶναι γνωστή μόνο στούς εἰδικούς. Ἔγινε ἀτυχῶς εἰδικότης. Ἔγινε μία τῶν ἐπιστημῶν, ἐνῶ ἡ θέση της ἦταν νά προσφέρει τήν θεολογία κάθε ἐπιστήμης πρός τόν ἄνθρωπο καί τήν ζωή τοῦ κόσμου, ἀλλά καί νά συμβάλει στήν πραγματοποίηση τοῦ σκοποῦ τους. Ἐνῶ τί συμβαίνει σήμερα; Ὅταν ἡ θεολογία ἀποπειρᾶται νά ἔλθει σέ ἐπαφή μέ τήν ζωή καί νά διαδραματίσει αὐτόν τόν ζωτικό ῥόλο της, καταφαίνεται ὅτι ἡ σχέση της πρός τήν ζωή ἤ εἶναι σχέση σεβασμίου λειψάνου, ἤ ἀποβαίνει σχέση οὐραγοῦ, ἀφοῦ συσχηματίζεται πρός τόν αἰῶνα τοῦτο, κατακολουθεῖ τήν πορεία τῶν γεγονότων καί πολλές φορές καταλήγει σέ μία ἀγαθοποιό κοινωνιολογία. Ἡ θεολογία τῶν πατέρων τῆς Ἀνατολῆς εἶχε τήν θεωρία τοῦ συνόλου ὁράματος καί πράγματος, ἦταν δηλαδή μία θεολογία τῆς ὅλης δημιουργίας, μια θεολογία γιά ὅλο τόν κόσμο, θεολογία τοῦ θεανθρώπου, ὁ ὁποῖος έἔινε «σαρκοφόρος» γιά νά ἀποβεῖ ὁ ἄνθρωπος «πνευματοφόρος». Μία τέτοια θεολογία μᾶς χρειάζεται σήμερα. Ἔχουμε ἀνάγκη ἀνανεώσεως τῆς θεολογίας στίς πατερικές πηγές».
17
Ἀπ᾿ τή Γόρτυνα τοῦ Παύλου ό Οἰκουμενικό μας Πατριαρχεῖο ἀφιέρωσε τό ἔτος 2008, στόν Ἀπόστολο τῶν Ἐθνῶν Παῦλο, μέ πολύ ἐνδιαφέρουσες ἐκκλησιαστικές καί ἐπιστημονικές ἐκδηλώσεις. Στίς 16 Ὀκτωβρίου 2008, στήν Ἱ. Μητρόπολή μας ἦλθαν καί βάδισαν στά βήματα τοῦ Ἀπ. Παύλου ὁ Παναγιώτατος Οἰκουμενικός μας Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος, Προκαθήμενοι καί Ἐκπρόσωποι τῶν Ἁγιωτάτων Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν.
18
Ἦταν ἕνα προσκήνυμα χρέους πρός τόν Παῦλο, στήν Ἀρχαία Γόρτυνα ὅπου ὁ Παῦλος ἐγκατέσησε τόν Ἅγ. Ἀπ. Τίτο, Πρῶτο Ἐπίσκο-πο τῆς Μεγαλονήσου –Κ. ∆ιαθήκη, πρός Τίτον Ἐπιστολή- καί στούς Καλούς Λιμένες –Κ. ∆ιαθήκη, 27ο κεφ. Πράξ. τῶν Ἀποστόλων- ἀπό τούς ὁποίους διῆλθε ὁ Παῦλος δέσμιος γιά τή Ρώμη. Ἡ Ἐκκλησία τῶν Γορτυνίων, οἱ Ἀρχές, ὁ Ἱ. Κλῆρος, τά Μοναστήρια, ὁ εὐσεβής Λαός καί ὁ ἐλάχιστος Ἐπίσκοπός της, ὅ-
λοι μαζί ἐκφράζουμε καί ἀπ᾿ αὐτή τή σελίδα τοῦ Περιοδικοῦ μας, τίς βαθύτατες ταπεινές εὐχαριστίες καί τήν ἐγκάρδια εὐγνωμοσύνη μας, πρός τόν ἀκούραστο Πατέρα μας, τόν Οἰκουμενικό Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαῖο καί πρός ὅλους τούς Ὑψηλούς Ἐπισκέπτες, γιά τήν εὐλογημένη καί συγκινητική παρουσία τους. Ἐτίμησαν τό ἔργο τοῦ Παύλου στόν τόπο μας περνώντας ἀπ᾿ ἐδῶ, τούς Ἁγ. Τόπους τῆς Ἀποστολικῆς Ἱ. Μητροπόλεώς μας, πού ὁ Παῦλος ἐθεμελίωσε γιά τήν Κρήτη τήν πίστη τοῦ Εὐαγγελίου τοῦ Χριστοῦ. Ἀληθινά τούς χαρήκαμε καί λέμε ὅτι ἡ ἱερή πορεία τους, χαράχτηκε πάνω στίς πέτρες τῆς μνήμης τῆς Γόρτυνας καί στά ἀκρογιάλια τοῦ ὅρμου τῶν Καλῶν Λιμένων. Ἦταν ἕνα μεγάλο εὐχαριστῶ τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας πρός τόν Ἀπ. Παῦλο γιά ὅ,τι ἔκανε γιά μᾶς τούς Κρῆτες. Ἡ ἐδῶ Σύναξη, Προκαθημένων - Ἐκπροσώπων τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, ἄνοιξε πάνω στήν ἀποστολικότητα τοῦ Παύλου, γιά ὅσους μπόρεσαν νά δοῦν μακρύτερα, πέρα ἀπ᾿ τήν ἐθιμοτυπία, τούς ἐντυπωσιασμούς τῶν ἀριθμῶν καί τήν περίφημη ψυχολογική στιγμή τῶν φαινομένων, τήν ἄνευ οὐδεμιᾶς ἀναβολῆς, ἀναζήτηση τοῦ σταθεροῦ ἀποστολικοῦ - ἐκκλησιαστικοῦ βηματι-σμοῦ γιά τόν εὐαγγελισμό τοῦ σύγχρονου κόσμου.
Ἄν τό νιώσαμε αὐτό, τότε περάσαμε πέρα ἀπό τήν γνωστή σταθερά τῆς διαδοχῆς τῶν καθορισμένων ὡς συνήθειας καί εἰσήλθαμε μέ ἐμβρίθεια μπρός στήν εὐθύνη μας, αὐτή πού μαρτυρικά διδάσκει τό Φανάρι, ἐκτός τῶν ξερά κεκανονισμένων καί ἐντός τῆς ἐμφανοῦς ἀπαίτησης τῆς ὑπερφαλάγγισης κάθε ἐγωϊστικῆς ὑπερβολῆς. Εὐχαριστοῦμε πολύ γι᾿ αὐτή τή σωτήρια ὑπενθύμιση ὥστε μέ τήν τάξη τῆς Ἐκκλησίας καί τήν εὐλογία τῶν χαρισμάτων της νά μπορέσουμε νά ἀτενίσουμε τό σήμερα, νά γκρεμίσουμε τείχη, νά ὑπερβοῦμε φουσκοθαλασσιές καί ἀπ᾿ τήν παύλεια βάση πού ἔχει ὁλοζώντανο τόν Χριστό, νά χαράξουμε τήν πορεία τοῦ σκάφους καί νά χτίσουμε γέφυρες γιά νά περάσει ἡ ἐκκλησιαστικότητα τῆς ἐν Χριστῷ ἀδελφοσύνης. Ἀπ᾿ ἐδῶ, λοιπόν, τήν Γόρτυνα καί τήν περιοχή της, τό κτῆμα τοῦ Παύλου, πού ἄφησε στό Τίτο, μέ βαθύτατο σεβασμό τούς εὐ-χαριστοῦμε πολύ μά κυρίως γιατί μᾶς χάρισαν τήν ἔτι περαιτέρω ἀνεξίτηλη αἰσθητοποίηση τῆς εὐθύνης μας.-
†Ὁ Γορτύνης καί Ἀρκαδίας Μακάριος
19
∆ιδώ Σωτηρίου
[…] Ἀρχίσαμε νά βαδίζουμε πιασμένοι ἀπ’ τό χέρι, κοντά ὁ ἕνας στόν ἄλλον, χαμένοι, μουδιασμένοι, δισταχτικοί, σάν νά ’μαστε τυφλοί καί δέν ξέρουμε ποῦ θά μᾶς φέρει τό κάθε βῆμα πού ἀποτολμούσαμε. Γυρεύαμε ξενοδοχεῖο στό λιμάνι γιά ν’ ἀκουμπήσουμε καί νά περιμένουμε τούς δικούς μας. Ὅπου ὅμως κι ἄν ρωτούσαμε, παίρναμε τήν ἴδια στερεότυπη ἀπόκριση: - Ἀπ’ τή Σμύρνη ἔρχεστε; ∆έ δεχόμαστε πρόσφυγες. - Μά θά σᾶς πληρώσουμε καλά, ἄνθρωποι τοῦ Θεοῦ, ἔλεγε ἡ θεία Ἐρμιόνη. Ἐκεῖνοι ἐπέμεναν στήν ἄρνησή τους: - Φοβόμαστε τίς ἐπιτάξεις. ∆έ μάθατε λοιπόν πώς στή Χίο, στή Μυτιλήνη, στή Σάμο ἔφτασε προσφυγολόι, κι ἐπιτάξανε ὅλα τά σχολεῖα, τά ξενοδοχεῖα, τά πάντα; - Τί θέλαμε, τί γυρεύαμε ’μεῖς νά ’ρθοῦμε σέ τοῦτον τόν ἀφιλόξενο τόπο, ἔλεγε ἡ κυρία Ἐλβίρα. Τί θέλαμε καί τί γυρεύαμε νά χωριστοῦμε ἀπό τούς ἄνδρες μας! Στό τέλος βρέθηκε ἕνας ἀναγκεμένος ξενοδόχος καί μᾶς ἔδωσε ἕνα σκοτεινό, ἄθλιο δωμάτιο μέ ἕξι κρεβάτια. Γιά πότε γινήκαμε πραγματικοί πρόσφυγες δέν τό καταλά-
20
βαμε. Μέσα σέ λίγα εἰκοσιτετράωρα ὅλος ὁ κόσμος ἀναποδογύρισε. Βαπόρια φτάναν τό ἕνα πίσω ἀπό τ’ ἄλλο καί ξεφόρτωναν κόσμο, ἕναν κόσμο ξεκουρντισμένον, ἀλλόκοτο, ἄρρωστο, συφοριασμένο, λές κι ἔβγαινε ἀπό φρενοκομεῖα, ἀπό νοσοκομεῖα, ἀπό νεκροταφεῖα. Ἔπηξαν οἱ δρόμοι, τό λιμάνι, οἱ ἐκκλησιές, τά σχολειά, οἱ δημόσιοι χῶροι. Στά πεζοδρόμια γεννιόνταν παιδιά καί πέθαιναν γέροι. Ἑνάμισι ἑκατομμύριο ἄνθρωποι βρεθήκανε ξαφνικά ἔξω ἀπ’ τήν προγονική τους γῆ. Παράτησαν σκοτωμένα παιδιά καί γονιούς ἄταφους. Παράτησαν περιουσίες, τόν καρπό στά δένδρα καί στά χωράφια, τό φαΐ στή φουφού, τή σοδειά στήν ἀποθήκη, τό κομπόδεμα στό συρτάρι, τά πορτρέτα τῶν προγόνων στούς τοίχους. Καί βάλθηκαν νά τρέχουν, νά φεύγουν κυνηγημένοι ἀπ’ τό τούρκικο μαχαίρι καί τή φωτιά τοῦ πολέμου. Ἔρχεται μιά τραγική στιγμή στή ζωή τοῦ ἀνθρώπου, πού τό θεωρεῖ τύχη νά μπορέσει νά παρατήσει τό ἔχει του, τήν πατρίδα του, τό παρελθόν του καί νά φύγει, νά φύγει λαχανιασμένος ἀποζητώντας ἀλλοῦ τή σιγουριά. Ἅρπαξαν οἱ ἄνθρωποι βάρκες, καΐκια, σχε-
δίες, βαπόρια, πέρασαν τή θάλασσα σ’ ἕναν ὁμαδικό, φοβερό ξενιτεμό. Κοιμήθηκαν ἀποβραδίς νοικοκυραῖοι στόν τόπο τους καί ξύπνησαν φυγάδες, θαλασσοπόροι, ἄστεγοι, ἄποροι, ἀλῆτες καί ζητιάνοι στά λιμάνια τοῦ Πειραιά, τῆς Σαλονίκης, τῆς Καβάλας τοῦ Βόλου, τῆς Πάτρας.
Ἑνάμισι ἑκατομμύριο ἀγωνίες καί οἰκονομικά προβλήματα ξεμπαρκάρανε στό φλούδι τῆς Ἑλλάδας, μέ μιά θλιβερή ταμπέλα κρεμασμένη στό στῆθος: «Πρόσφυγες!» Ποῦ νά ἀκουμπήσουν οἱ πρόσφυγες; Τί νά σκεφτοῦν; Τί νά ξεχάσουν; Τί νά πράξουν; Ποῦ νά δουλέψουν; Πῶς νά ζήσουν; Τρέμαν ἀκόμα ἀπ’ τό φόβο. Τά μάτια τους ἦταν κόκκινα ἀπ’ τό
αἱμάτινο ποτάμι τῆς κόλασης πού διάβηκαν. Καί σάν πάτησαν σέ στέρεο ἔδαφος, μετρήθηκαν νά δοῦν πόσοι φτάσανε καί πόσοι λείπουν. Κι οἱ ζωντανοί δέν τό πιστεύανε, μόνο ἅπλωναν τά χέρια τους στό κορμί τους καί τό ψάχνανε, γιά νά βεβαιωθοῦνε πώς δέν ἦταν βρικόλακες. Καί ψάχναν καί γιά τήν ψυχή τους, νά δοῦν ἄν ἦταν στή θέση της. Μ’ αὐτή ἦταν ἄφαντη. Εἶχε μείνει πίσω στήν πατρίδα κοντά στούς ἀγαπημένους νεκρούς καί στούς αἰχμαλώτους, κοντά στά σπιτάκια, στά χωράφια, στίς δουλειές…. Κι εἶπαν: περαστικοί εἴμαστε, ἄς βολευτοῦμε ὅπως ὅπως, κι αὔριο θά ματαγυρίσουμε στά μέρη μας. Κι ἀποζητοῦσαν, τούτη τήν ἐλπίδα, μέ τήν ἴδια λαχτάρα σάν τό ψωμί τό νερό καί τ’ ἁλάτι. Τόσοι ἦταν, ἑνάμισι ἑκατομμύριο ῥωμηοί μικρασιάτες, πού στριφογύριζαν τώρα στό καύκαλο τῆς Ἑλλάδας, σάν περιπλανώμενοι ἰουδαῖοι διωγμένοι ἀπό τή γῆ τῆς Χαναάν. Χωρίς πατρίδα, χωρίς δουλειά, χωρίς σπίτι. Καί μόλις χτές νά θυμᾶσαι πώς ἤσουνα νοικοκύρης. Ψάχναν γιά τόν αἴτιο, ἀναθεμάτιζαν τόν οὐρανό, τή γῆς, τόν Κεμάλ, τόν Βενιζέλο, τόν Κωνσταντῖνο, τήν Ἀντάντ, τόν πόλεμο. Μά πρίν ἀπ’ ὅλα τόν ὕπουλο τόν Ἄγγλο, τόν ὑπολογιστή, τόν διπλοπρόσωπο, τόν σφετεριστή πού ἔκανε μπίζνες καί αὐτοκρατορική πολιτική μέ τό αἷμα καί τή δυστυχία ἑνός λαοῦ […].
21
Πρώτες βοήθειες στο... διάβασμα (Συνέχεια ἀπό τό προηγούμενο Τεῦχος)
Ἀγαπητοί μας γονεῖς, Τά σημαντικά θέματα πού μᾶς ἀπασχολοῦν στή ζωή, εἶναι ἀδύνατο νά βροῦν διέξοδο ἤ εὔκολες καί ἀνέξοδες ἀπαντήσεις, ἄκοπα καί χωρίς ἐναγώνια ἀναζήτηση. Ἕνα ἀπό αὐτά τά θέματα εἶναι ἡ σχολική μελέτη τῶν παιδιῶν μας καί ἡ δική μας συνεπικουρία σέ αὐτή τή διαδικασία. Εἴχαμε ἔτσι νά ἐπιλέξουμε ἀνάμεσα σέ κείμενα μικροῦ μεγέθους, πού ὅμως παρουσιάζουν τό μειονέκτημα τῆς ἀποσπασματικότητας στίς προτάσεις τους, καί σέ κείμενα ἐκτενῆ, πού θά ἔπρεπε ἀναγκαστικά νά δημοσιευθοῦν σέ συνέχειες, τμηματικά, λόγω διαχείρισης τῆς χωρητικότητας τοῦ Περιοδικοῦ μας. Ἐπιλέξαμε τή δεύτερη λύση, ὡς τήν πιό πλήρη καί ἀξιόπιστη. Ζητοῦμε λοιπόν τήν κατανόησή σας, πιστεύοντας πώς καί ἐσεῖς στή θέση μας αὐτό πού θά ἐπιθυμούσατε θά ἦταν ἡ σωστή καί δίχως κενά ἐνημέρωση σέ θέματα πού ἀπασχολοῦν ὅλους τούς γονεῖς. Ἐπιμέλεια στήλης: π. Χαράλαμπος Κοπανάκης
22
Θέλετε νά βοηθήσετε τό παιδί σας στό σχολεῖο; Σίγουρα! Προσοχή ὅμως νά μήν τό... παρακάνετε, ξεπερνώντας τά ὅρια. Νά, λοιπόν, τί πρέπει καί τί δέν πρέπει νά κάνετε: Α) Πρέπει νά... ἐπιδιώκετε νά ἔχετε συχνή ἐπαφή μέ τό δάσκαλο τοῦ παιδιοῦ σας. Θά εἶναι χρήσιμο νά ἐνημερώνεστε τακτικά γιά τήν πρόοδό του στό σχολεῖο, γιά τά ἀδύνατα σημεῖα του πού ἔχει ἐντοπίσει ὁ δάσκαλος, γιά τά μαθησιακά κενά πού τυχόν ἔχει. Ἔτσι, μέ τίς ὁδηγίες τοῦ δασκάλου καί τή δική σας συνεργασία, τό παιδί θά καταφέρει νά τά ξεπεράσει καί νά τά καλύψει γρήγορα....
• Μπεῖτε στή θέση τοῦ παιδιοῦ Μήν προσπαθεῖτε νά μπεῖτε στό ρόλο τοῦ δασκάλου στό σπίτι, νά παριστάνετε δηλαδή τό δάσκαλο στό μικρό σας μα-
θητή, δημιουργώντας πιθανά προβλήματα στή μεταξύ σας σχέση. Ἔσεῖς εἶστε ὁ γονιός του, κι αὐτό πού θά εἶναι μάλλον προτιμότερο νά κάνετε, εἶναι τό νά προσπαθήσετε νά θυμηθεῖτε τά δικά σας σχολικά χρόνια ἤ τό νά βάλετε τόν ἑαυτό σας στή θέση τοῦ παιδιοῦ. Νά δεῖτε δηλαδή τό πρόγραμμά του ἀπό τή δική του σκοπιά: ὅτι γυρίζει ἀπό τό σχολεῖο καί πρέπει γρήγορα νά ἀρχίσει καί νά τελειώσει τά μαθήματά του, γιά νά προλάβει κατόπιν καί τίς ἐξωσχολικές του δραστηριότητες, ἀλλά νά ξεκλέψει καί λίγο χρόνο γιά παιχνίδι.... Να σέβεστε τή δουλειά του. Ἐξηγεῖστε στό μικρό ὅτι, ὅπως ἐσεῖς ἔχετε τή δουλειά σας πού πηγαίνετε καθημερινά, ἔτσι κι ἐκεῖνο ἔχει τό σχολεῖο καί τό διάβασμα τῶν μαθημάτων του. Πολύ ἁπλά, ἀντιμετωπίστε τή μελέτη τῶν μαθημάτων του μέ «σεβασμό». Δηλαδή, ὡς κάτι πολύ σπουδαῖο, ὡς μιά σοβαρή ἐργασία, γιά νά τήν ἐκλάβει κι ἐκεῖνο ἔτσι....
• Ἐνισχύετε τήν αὐτοπεποίθησή του. Ἐνθαρρύνετε τό μικρό σας ὅσο περισσότερο μπορεῖτε γι’ αὐτό πού κάνει -κυρίως γιά τήν προσπάθειά του- ὥστε νά ἀγαπήσει καί νά ἀποκτήσει ἀκόμα περισσότερα ἐρεθίσματα γιά μάθηση.
Πεῖτε του πολλά «μπράβο»! Δεῖξτε του τόν ἐνθουσιασμό σας, τό ἐνδιαφέρον σας γιά ὅλα τά καινούρια πράγματα πού μαθαίνει. Δῶστε του ἁπλόχερα τούς ἐπαίνους σας γιά τήν καλή ἐπίδοσή του. Ἀναφέρετέ του πόσο βελτιώνεται μέρα μέ τή μέρα, ἐμψυχῶστε το, δεῖξτε του ἐμπιστοσύνη ὅτι μπορεῖ νά τά καταφέρει ἀκόμα καλύτερα! ... Δείχνετε ἀνοχή. Εἰδικά γιά τά πρωτάκια, νά θυμᾶστε ὅτι πιθανόν νά χρειαστεῖ νά δείξετε λίγη ἀνοχή στό διάβασμα στό σπίτι, τουλάχιστον γιά κάποιο χρονικό διάστημα (μέχρι δηλαδή νά προσαρμοστοῦν στά νέα δεδομένα τῆς ζωῆς τους, σ’ αὐτή τήν πρωτόγνωρη φάση πού μόλις μπῆκαν). Β) Δέν πρέπει νά... ἐκνευρίζεστε. Εἶναι ἀνθρώπινο, μερικές φορές, ὅταν κάθεστε δίπλα στό μικρό σας γιά νά τοῦ ἐξηγήσετε κάτι πού δέν ἔχει καταλάβει ἤ γιά νά ἐλέγξετε τά μαθήματα πού ἔκανε, ἡ κούραση πού ἔχετε ἀπό τή γεμάτη μέ ὑποχρεώσεις μέρα πού περάσατε, νά σᾶς ὁδηγεῖ χωρίς νά 23
τό θέλετε ἤ παρ’ ὅλη τήν καλή πρόθεση πού ἔχετε, στό νά ἀρχίσετε νά μιλᾶτε πιό δυνατά καί ἔντονα, προκαλώντας ταυτόχρονα τήν ἀντίδραση τοῦ παιδιοῦ καί καταλήγοντας μέ δυό λόγια σ’ ἕναν ἐντονότατο καβγά. Σίγουρα, τό νά παραμένετε ἥρεμοι κάθε φορά τήν ὥρα τοῦ διαβάσματος, δέν εἶναι κάτι εὔκολο. Γι’ αὐτό, ἔχετε κατά νοῦ ὅτι θά χρειαστεῖ πολλές φορές νά ὁπλιστεῖτε μέ ἀρκετή ὑπομονή ἄν θέλετε νά ἔχετε στό σπίτι τήν κατάλληλη, ἥρεμη ἀτμόσφαιρα γιά μελέτη Νά θυμᾶστε ὅτι ἡ ἔντονη πίεση πρός τό παιδί ἀπό ἕναν ἀγχωμένο καί ἐκνευρισμένο γονιό, γιά νά κάνει καλύτερα τά μαθήματά του, μπορεῖ τελικά, ἀντί γιά τήν ἄριστη ἐπίδοση, νά φέρει ἀκριβῶς τά ἀντίθετα ἀπό τά προσδοκώμενα ἀποτελέσματα. Μέ ἄλλα λόγια, νά πέσει ἀκόμα περισσότερο ἡ ἐπίδοση τοῦ μικροῦ μαθητή στό σχολεῖο καί, ἐπιπλέον, νά τοῦ δημιουργηθοῦν ἄγχος καί φόβος. Ὅσο πιό ἥρεμοι καί σταθεροί στήν ὀργάνωση τῆς μελέτης του εἴσαστε, ὅσο περισ-
σότερη ἐμπιστοσύνη δείχνετε στίς ἱκανότητές του, τόσο καλύτερα θά ἀποδώσει. Τό νά κάνετε ἐσεῖς τά μαθήματα τοῦ μικροῦ σας, νά τοῦ δίνετε ἕτοιμες τίς λύσεις, τίς ἀπαντήσεις, νά ζωγραφίζετε ἀντί γιά ἐκεῖνο καί γενικά νά παρεμβαίνετε στίς δικές του ἐργασίες, εἶναι βέβαιο ὅτι δέν θά τοῦ προσφέρει καμία θετική βοήθεια, οὔτε θά συμβάλει στό νά μάθει νά αὐτενεργεῖ. Ἀντίθετα, τό παιδάκι θά μάθει νά στηρίζεται γιά τή δική του δουλειά στό γονιό του, ἐνῶ, παράλληλα, πιθανόν νά δημιουργηθεῖ στό δάσκαλό του μιά λανθασμένη, «ἀλλοιωμένη» εἰκόνα τῆς ἐπίδοσής του. Νά θυμᾶστε ὅτι ὁ μικρός μαθητής ἔχει ἀνάγκη τήν καθοδήγησή σας καί ὄχι τήν παρέμβασή σας. Πόση ὥρα πρέπει νά διαβάζει; Γενικά, εἶναι δύσκολο νά πεῖ κάποιος, κυρίως γιά τίς μεγαλύτερες τάξεις τοῦ δημοτικοῦ, πόση ἀκριβῶς ὥρα πρέπει νά διαβάζει ἕνα παιδί. Κι αὐτό γιατί τό πόσο χρόνο χρειάζεται γιά μελέτη ἔχει σχέση μέ πολλούς παράγοντες.
24
Ὅπως, γιά παράδειγμα, μέ τό πόσο ἀπαιτητικό εἶναι τό σχολεῖο πού πηγαίνει, πόσες ἐργασίες τοῦ δίνουν γιά τό σπίτι κλπ. Ἔχει ἐπίσης ἄμεση σχέση καί μέ τόν ἴδιο τό μαθητή, καθώς ἕνα παιδί μπορεῖ λ.χ. νά ἔχει μεγαλύτερη μαθηματική ἀντίληψη ἀπό κάποιο ἄλλο καί νά λύνει γρηγορότερα τίς ἀσκήσεις του. Ὡστόσο, αὐτό πού πρέπει νά ἔχετε πάντα κατά νοῦ, εἶναι ὅτι πρέπει νά ἐξασφαλίζετε καθημερινά στά μικρά ἐλεύθερη ὥρα καί γιά παιχνίδι. Ἔτσι, λοιπόν, σέ γενικές γραμμές, στήν Α’ Δημοτικοῦ καλό εἶναι τό συστηματικό, ὀργανωμένο διάβασμα τῶν μικρῶν γιά τά μαθήματά τους στό σπίτι νά μήν ξεπερνᾶ κατά μέσο ὅρο χρονικά τά τρία τέταρτα, μέ μία ὥρα περίπου, καί, καθώς ἀνεβαίνουν οἱ τάξεις, νά προστίθεται μισή μέ μιά ὥρα ἐπιπλέον. Προσοχή στούς χαρακτηρισμούς! Τό μικρό ἀργεῖ νά τελειώσει τά μαθήματά του, δέν συγκεντρώνει τήν προσοχή του σέ αὐ-
τό πού τοῦ ἐξηγεῖτε, ἡ ὥρα κυλάει, ἡ δική σας κούραση μεγαλώνει καί ὁ ἐκνευρισμός σας ... «χτυπάει κόκκινο». Κάτι τέτοιες στιγμές, μέ ὅλη τή φόρτιση τῆς ἡμέρας ἐπάνω σας, εἶναι πολύ πιθανό, ἀλλά κι ἀνθρώπινο, νά σᾶς ἔρθουν στό μυαλό διάφοροι ἀρνητικοί χαρακτηρισμοί γιά τίς ἱκανότητες τοῦ μικροῦ σας μαθητή. Ὅμως, προσπαθῆστε καλύτερα νά διατηρήσετε τόν αὐτοέλεγχό σας καί νά μή σᾶς ξεφύγουν πρός τά ἔξω, λ.χ. συμπεράσματα τοῦ τύπου «Ἀφοῦ δέν τά καταφέρνεις στά μαθηματικά, δέν εἶσαι ἔξυπνος!». Χαρακτηρισμοί πού, ἐξάλλου, μπορεῖ νά εἶναι τελείως λανθασμένοι, καθώς, γιά παράδειγμα, ἕνα παιδάκι πού δέν ἔχει μεγάλη ἀριθμητική ἀντίληψη, σέ καμία περίπτωση δέν σημαίνει ὅτι ὁ γενικός δείκτης τῆς νοημοσύνης του δέν εἶναι ὑψηλός. Ἔτσι, λοιπόν, τό μόνο πού πιθανόν νά καταφέρετε μέ ἐπιπόλαιους, παρορμητικούς χαρακτηρισμούς εἶναι νά ἀποθαρρύνετε τό παιδί ἀκόμα περισσότερο, νά τό ἀποκαρδιώσετε ἤ νά μικρύνετε τούς «ὁρίζοντές» του. Συνεχίζεται στό ἑπόμενο τεῦχος!!!! Πηγή: http://ygeia.pblogs.gr/pages/2.html Στέλλα Βασαλάκη - Ελένη Μηλιδώνη, Ψυχολόγοι
25
Μέ ἐνδιαφέρον... γιά τούς νέους
Ἐφηβεία
Τά χρόνια τῆς ὡρίμασης, τά χρόνια τῶν συγκρούσεων (Συνέχεια ἀπό τό προηγούμενο Τεῦχος)
Οἱ συναισθηματικές ἀλλαγές Ἀγαπητοί μας νέοι καί νέες, Ἕνα ἀπό τά κύρια χαρακτηριστικά τῆς ἐφηβείας, εἶναι ἡ ἐπιθυμία γιά ἄμεση λήψη ἀπαντήσεων σέ ἐρωτήματα πού ἀπασχολοῦν τούς ἐφήβους. Ὁ ἔφηβος δυσκολεύεται πολύ ὅταν πρέπει νά περιμένει καί θεωρεῖ πώς ἡ ἀναμονή εἶναι ἤ χάσιμο πολύτιμου χρόνου ἤ ἀδυναμία νά δοθοῦν ὑπεύθυνες καί ἔγκυρες ἀπαντήσεις ἀπό τόν ἐρωτώμενο. Σᾶς παρακαλοῦμε θερμά νά δεχθεῖτε τήν ἀποσπασματική διαπραγμάτευση τοῦ θέματος τῆς στήλης «Ἐφηβεία. Τά χρόνια τῆς ὡρίμανσης, τά χρόνια τῶν συγκρούσεων», ὡς ὀφειλόμενη, ὄχι σέ δική μας ἀπροθυμία προσκόμισης ἔγκυρης ἐνημέρωσης, ἀλλά σέ σωστή διαχείριση τοῦ προβλεπόμενου γιά τήν ἐν λόγῳ στήλη, χώρου τοῦ Περιοδικοῦ μας. Ἐπιμέλεια στήλης: π. Χαράλαμπος Κοπανάκης 26
Μ
έσα στόν κυκεῶνα τῶν ἀλλαγῶν πού περιγράψαμε παραπάνω (στό προηγούμενο τεῦχος), ὁ ἔφηβος πλημμυρίζει ἀπό συναισθήματα ἔντονα καί εὐμετάβλητα. Ἀρχικά, νιώθει δέος γιά τή νέα κατάσταση, γιά τίς νέες του ἱκανότητες πού καλεῖται νά ἐκμεταλλευτεῖ, γιά τό γεγονός πώς ὁ ρόλος τοῦ ἐνήλικα πού θά κληθεῖ νά παίξει παύει νά εἶναι μια ἁπλή φήμη καί γίνεται πλέον μια πληροφορία. Δέν ἔχει μιά σταθερή ταυτότητα, καθώς ὁ ἑαυτός του ἀλλάζει καθημερινά. Δοκιμάζει διάφορους ρόλους καί ταυτότητες ὥστε νά δεῖ ποιά τοῦ ταιριάζει καλύτερα. Ὅσο ἦταν παιδί ὁ έφηβος, ἔβλεπε τούς γονεῖς καί τούς δασκάλους του σάν πρότυπα, σάν θεούς ἀλλά καθώς ἡ ἐφηβεία ἐξελίσσε-ται, φεύγει αὐτή ἡ σιγουριά του γιά αὐτά τά πρότυπα, κι ἀρχίζει κρυφά ἤ φανερά νά τά ἀμφισβητεῖ καί νά διερευνᾶ τά ὅριά τους. Τό πιό ἐπώδυνο στάδιο αὐ-
τῆς τῆς ἀμφισβήτησης καί τῆς ἀπομυθοποίησης εἶναι ὅταν οἱ ἔφηβοι καταλάβουν πώς οἱ γονεῖς τους εἶναι κοινοί θνητοί μέ ἀδυναμίες καί ἐλαττώματα, καί πώς τά προηγούμενα χρόνια πού προσπαθοῦσαν νά τούς μοιάσουν, θεωρώντας πώς μιμοῦνταν τήν τελειότητα, οὐσιαστικά κυνηγοῦσαν μιά οὐτοπία. Ὁ ἔφηβος λοιπόν, μέσα ἀπό τήν ἀποκαθήλωση τῶν γονιῶν του νιώθει ἀπογοήτευση, θυμό, γιατί εἶχε ξεγελαστεῖ τόσα χρόνια, καί ἄγχος γιά τό πῶς θά καλύψει τό κενό αὐτό. Σταδιακά, θά στραφεῖ σέ παρέες συνομηλίκων, θά ψάξει γιά νέα πρότυπα, θά θεοποιήσει σύμβολα τῆς μαζικῆς κουλτούρας, ὅπως μουσικά συγκροτήματα καί ἠθοποιούς, θά ἀναζητήσει ἕναν ἀληθινό μύθο
γιά νά ἀντικαταστήσει τόν πεσμένο μύθο τῶν γονιῶν του. Αὐτή ἡ ἀναζήτηση εἶναι ἐπώδυνη γιά τούς γονεῖς πού νιώθουν πώς ἀποκαθηλώνονται ἀπό τά παιδιά τους καί συνάμα μπορεῖ νά γίνει ἐπικίνδυνη γιά τούς ἐφήβους πού μπορεῖ νά στραφοῦν σέ μή γνήσια κι ἐπικίνδυνα πρότυπα. Ὁ ρόλος τῶν γονιῶν σέ αὐτό εἶναι δύσκολος καί ὑπεύθυνος. Ἀπό τή μιά πρέπει νά ξεπεράσουν τό ναρκισσιστικό τους πλῆγμα, καί νά ἀποδεχτοῦν τήν ἀπομυθοποίησή τους, κι ἀπό τήν ἄλλη μέ ἐπιμονή καί ὑπομονή θά πρέπει νά προασπίζουν τά ὅριά τους καί νά προβάλουν σάν μιά σταθερή βάση στήν ὁποία ὁ ἔφηβος μπορεῖ νά στηριχτεῖ γιά νά πάει παραπέρα.
27
Ἕνας κίνδυνος πού ἐλλοχεύει σέ αὐτή τή διαδικασία, ἔχει νά κάνει μέ τίς παρέες στίς ὁποῖες ὁ ἔφηβος θά ἀφοσιωθεῖ γιά νά καλύψει αὐτό του τό κενό. Οἱ παρέες πού σχηματίζουν οἱ ἔφηβοι συνήθως χαρακτηρίζονται ἀπό πολύ ἔντονους συναισθηματικούς δεσμούς, καί διέπονται ἀπό αὐστηρά ἄτυπα ἤ καί τυπικά καταστατικά συμπεριφορᾶς. Θέλουν ὅλοι μαζί νά ἔχουν μιά κοινή ταυτότητα γιά νά νιώθουν πιό δυνατοί στό νά ἀφήσουν πίσω τήν παιδική ἡλικία, νά συμβιβαστοῦν μέ τήν ἐπώδυνη ἀποϊδανικοποίηση τῶν γονιῶν τους καί νά δοκιμάσουν τά ὅριά τους. Ἔτσι, στά πλαίσια τέτοιων ὁμάδων οἱ ἔφηβοι υἱοθετοῦν ἴδιο
28
ντύσιμο, λεξιλόγιο καί συμπεριφορά καί μπορεῖ νά φτάσουν μέχρι καί στή διάπραξη ἀξιόποινων πράξεων ἤ σέ πράξεις πού σέ ἄλλη φάση τῆς ζωῆς τους θά θεωροῦνταν ψυχοπαθολογικές. Ὅλα αὐτά τούς εἶναι ἀπαραίτητα γιά
νά θρηνήσουν, νά πάρουν δύναμη ὁ ἕνας ἀπό τόν ἄλλο καί νά προχωρήσουν παραπέρα δοκιμάζοντας τά νέα τους ὅρια. Ὡστόσο αὐτές οἱ ἐκδηλώσεις θορυβοῦν ἰδιαίτερα τούς γονεῖς τους, καί καμιά φορά τούς φέρνουν σέ ἀπόγνωση. Μιά στάση πού συνδυάζει τήν ἐπιείκεια καί τήν ἀποδοχή, μέ τή θέσπιση ξεκάθαρων ὁρίων καί τήν προάσπιση τῶν
ἀξιῶν εἶναι ἴσως ἡ πιό βοηθητική, καθώς δίνει στόν ἔφηβο τά ὅρια πού ἀναζητᾶ χωρίς νά μπλοκάρει τήν ἐπικοινωνία του μαζί μας. Κάτι ἄλλο πού μπορεῖ νά θορυβήσει τούς γονεῖς, σέ αὐτή τήν ἡλικία, εἶναι ἡ ποιότητα τῶν προτύπων πού τά παιδιά τους υἱοθετοῦν. Οἱ ἔφηβοι τείνουν νά ἀπορρίπτουν τά παραδοσιακά πρότυπα καθώς αὐτά εἶναι ἀντιπροσωπευτικά τῶν γονιῶν τους, καί μέσα στή λαίλαπα τῆς κατάρριψης τῶν γονικῶν προτύπων συμπαρασύρονται κι αὐτά. Ἔτσι, στρέφονται σέ ἄλλα πρότυπα τῆς μαζικῆς κουλτούρας κυρίως μουσικούς, ἀθλητές καί παλιότερα πολιτικούς. Θέλουν νά τούς μοιάσουν, μιμοῦνται τό ντύσιμό τους καί ἐπαναλαμβάνουν τά κλισέ τους. Ἡ κύρια ἀνάγκη, ὡστόσο, τῶν ἐφήβων εἶναι ἡ γνησιότητα, δέν θέλουν νά ξαναζήσουν μια νέα ἀποϊδανιοκοποίηση γι’ αὐτό καί ἀνεβάζουν τά πρότυπά τους σέ ἕνα βάθρο καί φροντίζουν μέ κάθε τρόπο νά ὑπερασπίζονται τήν τελειότητά τους. Εἶναι εὐθύνη τῆς κοινωνίας μας, καί τῆς ἐκπαίδευσής μας ἡ προβολή γνήσιων προτύπων, προτύπων πέρα ἀπό τή σφαίρα τῆς ἐμπορικῆς ἐκμετάλλευσης. Δυστυχῶς ζοῦμε στήν ἐποχή πού ὅλα εἶναι ἀναλώσιμα ἀκόμα καί τά πρότυπα καί οἱ ἰδεολογίες. Ἔτσι οἱ ἔφηβοι σήμερα, σπάνια ἔχουν κάποιο πρότυπο ἀπό τό ὁποῖο δέν ἀπορρέουν κάποια οἰκονομικά ὀφέλη. Ἀπό τήν ἄλλη, οἱ γονεῖς κάνοντας κριτική στά πρό-
τυπα τῶν ἐφήβων, τό μόνο πού καταφέρνουν εἶναι τό νά ἀπομακρύνουν τά παιδιά τους ἀπό τούς ἴδιους, καί νά διευρύνουν τό χάσμα ἀνάμεσά τους. Ὁ ἔφηβος δέν ὑπερασπίζεται τήν ἀνωτερότητα τοῦ προτύπου του ἀλλά τήν ἀνάγκη του νά καλύψει τά συναισθηματικά του κενά, ἀνάγκη ἀναντίρρητη καί ζωτική. Ἡ οἰκογένεια καί ἡ κοινωνία γενικότερα ὀφείλει ἀφενός μέν νά τό σεβαστεῖ αὐτό, κι ἀπό τήν ἄλλη νά εἶναι σέ θέση νά τοῦ δώσει τά κατάλληλα πρότυπα. Ὅπως εἴδαμε, κατά τήν ἐφηβεία ἔχουμε ἔντονες συναισθηματικές ἀλλαγές, οἱ ἔφηβοι τρομάζουν μπροστά στήν ἀπομυθοποίηση τῶν γονιῶν τους, δημιουργοῦν παρέες μέ ἔντονους συναισθηματικούς δεσμούς καί
στρέφονται σέ πρότυπα ἔξω ἀπό τήν οἰκογένειά τους γιά νά ἀναπληρώσουν αὐτό τους τό συναισθηματικό κενό. Στή συνέχεια θά δοῦμε κάποια ἀπό τά πιό ἀντιπροσωπευτικά προβλήματα τῆς ἐφηβείας, ἀπόρροια τῶν διεργασιῶν πού περιγράψαμε πιό πάνω. Θά ἐπιχειρήσουμε ἁπλῶς νά ἀναφέρουμε κάποια ἀπό αὐτά, σάν ἐρεθίσματα γιά προβληματισμό καί συζήτηση.
Εὐάγγελος Καναβιτσᾶς, Ψυχολόγος Πηγή:http://www.e-psychology.gr/index.php
Συνεχίζεται στό ἑπόμενο τεῦχος
29
ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ – ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΟ ΚΑΙ ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΙΕΡΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΓΟΡΤΥΝΗΣ ΚΑΙ ΑΡΚΑΔΙΑΣ
∆ωρεές Γιά τήν ἀνέγερση τού Πολιτιστικοῦ - Πνευματικοῦ Κέντρου τῆς Ἱ. Μητροπόλεως 1) 2) 3) 4)
Ἀνώνυμος 2.000 €, κ. Ἰωάννης Κουλεντάκης 350 €, κ. Κων/νος Χριστοδουλάκης 400 €, π. Γεώργιος Ξανθάκης, Ἐφημέριος Μ. Βρύσης 250 € και 5) ἐκ τόκων β΄ ἐξαμήνου 635,29 €.
Γιά τό Ἐπικοινωνιακό καί Μορφωτικό Ἵδρυμα τῆς Ἱ. Μητροπόλεως 1)Ἱ. Σύνδεσμος Ἐφημερίων Ἱ. Μητροπόλεως 50 €, 2) Οἰκογένεια Γεωργίου καί Ἀδαμαντίου Μαρουλάκη 100 €, 3) Ἐνορία Γαλιᾶς 100 €, 4) Ἐνορία Ἀ. Μουλίων 70 €, 5) κ. Βασίλειος Κονδύλης 100 € καί 6) ἐκ τόκων β΄ ἐξαμήνου 113,77 €.
Γιά τήν παραχώρηση δύο μεταχειρισμένων ἠλεκτ. ὑπολογιστῶν Τό Α΄ Κατάστημα τῆς Ἀγροτικῆς Τράπεζας Ἡρακλείου καί τόν κ. Κων/νο Ροκαδάκη, ∆ιευθυντή αὐτοῦ.
Ἡ Ἱ. Μητρόπολη Γορτύνης καί Ἀρκαδίας εὐχαριστεῖ θερμά γιά τίς ὡς ἄνω εὐγενεῖς δωρεές καί βοήθεια, διότι δι᾽ αὐτῶν μπορεῖ νά δραστηριοποιηθεῖ περισσότερο στό τομέα τῶν συγχρόνων ποιμαντικῶν καί κοινωνικῶν ἀναγκῶν τοῦ τόπου καί προσεύχεται πάντοτε καί ὑπέρ τῶν δωρητῶν της πού συμβάλλουν στήν ἀνάπτυξη τοῦ Ἐκκλησιαστικοῦ ἔργου. 30
Πρωϊνὴ Προσευχὴ Γέροντος Σοφρωνίου Ὦ Κύριε, αἰώνιε καὶ ∆ημιουργὲ τῶν πάντων, ὁ ὁποῖος μὲ τὴν ἀνεξερεύνητη ἀγαθότητά Σου μὲ κάλεσες σὲ αὐτὴν τὴν ζωή, ὁ ὁποῖος μου ἔδωσες τὴν χάρη τοῦ Βαπτίσματος καὶ τὴν σφραγίδα τοῦ ἁγίου Πνεύματος, ὁ ὁποῖος μὲ προίκισες μὲ τὴν ἐπιθυμία νὰ ἀναζητήσω Ἐσέ, τὸν μόνο ἀληθινὸ Θεό, εἰσάκουσε τὴν προσευχή μου. ∆ὲν ἔχω ζωή, φῶς, χαρὰ, ἢ σοφία,οὔτε δύναμη χωρὶς ἐσένα, ὦ Θεέ. Ἐξαιτίας τῶν ἁμαρτιῶν μου δὲν τολμῶ νὰ ὑψώσω τοὺς ὀφθαλμούς μου σὲ Ἐσένα. Ἀλλὰ Σὺ εἶπες στοὺς μαθητές Σου: «Καθετὶ ποὺ θὰ ζητήσετε στὴν προσευχή σας μὲ πίστη, θὰ τὸ λάβετε» καὶ «καθετὶ ποὺ ζητήσετε στὸ ὄνομά μου θὰ γίνει». Γι᾿ αὐτὸ τολμῶ νὰ Σὲ ἐπικαλεστῶ: Καθάρισέ με ἀπὸ κάθε ρύπο σωματικὸ καὶ πνευματικό. ∆ίδαξέ με νὰ προσεύχομαι ὀρθά. Εὐλόγησε αὐτὴν τὴν μέρα ποὺ χάρισες σὲ ἐμένα, τὸν ἀνάξιο δοῦλο Σου. Μὲ τὴν δύναμη τῆς εὐλογίας Σου, κάνε με ἱκανὸ συνέχεια νὰ ὁμιλῶ καὶ νὰ ἐργάζομαι γιὰ τὴ δόξα Σου, μὲ καθαρὸ πνεῦμα, ταπείνωση, ὑπομονή, ἀγάπη, εὐγένεια, εἰρήνη, θάρρος καὶ σοφία, νὰ αἰσθάνομαι πάντοτε τὴν παρουσία Σου. Μὲ τὴν ἄπειρη ἀγαθότητά Σου, ὦ Κύριε Θεὲ ∆εῖξε μου τὸν δρόμο τοῦ θελήματός Σου, καὶ δῶσε ὥστε νὰ βαδίζω μπροστά Σου χωρὶς ἁμαρτία. Ὦ Κύριε, σὲ ἐσένα ὅλες οἱ καρδιὲς εἶναι ἀνοιχτές. Σὺ γνωρίζεις ὅλα ὅσα ἔχω ἀνάγκη. Σὺ γνωρίζεις τὴν τυφλότητα καὶ τὴν ἄγνοιά μου. Σὺ γνωρίζεις τὴν ἀστάθεια καὶ τὴν διαφθορὰ τῆς ψυχῆς μου. Ἀλλὰ οὔτε ὁ πόνος καὶ ἡ ἀγωνία μου εἶναι κρυμμένα ἀπὸ Σένα. ∆έξου, σὲ παρακαλῶ τὴν προσευχή μου καὶ μὲ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα Σου, δίδαξέ με δρόμο ποὺ πρέπει νὰ πορευθῶ. Καὶ ὅταν ἡ διεστραμμένη μου θέληση μὲ ὁδηγήσει σὲ ἄλλους δρόμους, μὴν μὲ ἀφήσεις νὰ χαθῶ, ἀλλὰ κάνε με νὰ ἐπιστρέψω σὲ Ἐσένα. ∆ῶσε μου μὲ τὴν δύναμη τῆς ἀγάπης Σου νὰ κρατηθῶ σταθερὰ στὸ ἀγαθό. Φύλαξέ με ἀπὸ κάθε λόγο ἢ πράξη ποὺ μπορεῖ νὰ καταστρέψει τὴν ψυχή, ἀπὸ κάθε ἐπιθυμία ποὺ μπορεῖ νὰ δυσαρεστήσει καὶ νὰ βλάψει τὸν ἀδελφό μου. ∆ίδαξέ με πῶς πρέπει καὶ τί πρέπει νὰ λέγω. Ἂν εἶναι θέλημά Σου νὰ μὴν ἀπαντῶ, δῶσε μου πνεῦμα εἰρηνικῆς σιωπῆς ποὺ νὰ μὴν προκαλεῖ λύπη ἢ πόνο στὸν ἀδελφό μου. Στήριξέ με στὸν δρόμο τῶν ἐντολῶν Σου καὶ μέχρι τὴν τελευταία μου πνοή, δῶσε νὰ μὴν ἀπομακρυνθῶ ἀπὸ τὸ φῶς τῶν ἐντολῶν Σου. Οἱ ἐντολές Σου ἂς γίνουν ὁ μόνος νόμος στὴν ζωή μου στὴ γῆ καὶ σ᾿ ὅλη τὴν αἰωνιότητα. Ὦ Θεὲ, σὲ παρακαλῶ, ἐλέησέ με. Λύτρωσέ με ἀπὸ τὴ θλίψη καὶ τὴν ἀθλιότητά μου καὶ μὴν κρύβεις ἀπὸ μένα τὸν δρόμο τῆς σωτηρίας. Μέσα στὴν μωρία μου Θεέ μου, Σοῦ ζήτησα πολλὰ πράγματα καὶ μεγάλα. Θυμᾶμαι τὴν ἀγένεια, τὴν φαυλότητά μου καὶ τὴν ἀδυναμία μου καὶ κράζω: ἐλέησέ με. Μὴ μὲ ἀπομακρύνεις ἀπὸ τὸ Πρόσωπό Σου ἐξαιτίας τῆς ἀλαζονείας μου. ∆ῶσε καὶ αὔξησε σὲ μένα τὴ δύναμη νὰ Σὲ ἀγαπῶ σύμφωνα μὲ τὶς ἐντολές Σου, ἐγὼ ὁ χειρότερος τῶν ἀνθρώπων, μὲ ὅλη μου τὴν καρδιά, μὲ ὅλη μου τὴν ψυχή, μὲ ὅλη μου τὴν διάνοια, μὲ ὅλη μου τὴν δύναμη, καὶ μὲ ὅλη μου τὴν ὕπαρξη. Ναί, ὦ Θεέ, μὲ τὸ ἅγιο Πνεῦμα Σου, ∆ίδαξέ με δίκαια κρίση καὶ γνώση. ∆ῶσε μου τὴν γνώση τῆς δικῆς Σου ἀλήθειας, πρὶν ἔλθει τὸ τέλος μου. ∆ιατήρησε τὴν ζωή μου στὸν κόσμο τοῦτο, μέχρι νὰ μπορέσω νὰ σοῦ προσφέρω ἄξια μετάνοια. Μὴ μὲ ὁδηγήσεις σὲ θάνατο στὴν μέση τῶν ἡμερῶν μου, οὔτε ἐνόσω ὁ νοῦς μου εἶναι τυφλωμένος. Ὅταν ὅμως θελήσεις νὰ βάλεις τέρμα στὴν ζωή μου, νὰ μοῦ τὸ δείξεις ἀπὸ πρωτύτερα γιὰ νὰ προετοιμάσω τὴν ψυχή μου πρὶν παρουσιαστεῖ μπροστά Σου. Νὰ εἶσαι μαζί μου κατὰ τὴν φοβερὴ αὐτὴ ὥρα καὶ νὰ μοῦ δωρίσεις τὴν χαρὰ τῆς σωτηρίας. Καθάρισέ με ἀπὸ τὶς κρυφὲς ἁμαρτίες μου καὶ ἀπ᾿ ὅλη τὴν ἀχαριστία ποὺ ἔχω μέσα μου καὶ δώρισέ μου καλὴ ἀπολογία μπροστὰ στὸν θρόνο τῆς κρίσης Σου. Ναί, ὦ Θεέ, μὲ τὸ μεγάλο Σου ἔλεος καὶ τὴν ἀμέτρητη ἀγάπη Σου γιὰ τὸ ἀνθρώπινο γένος, ἄκουσε τὴν προσευχή μου.
32